ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ...

7/18/2019 ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΜΟΣ Β'

http://slidepdf.com/reader/full/-55cf94b4550346f57ba3db07 1/256



Τ ί τ λ ο ς τ ο Ο π ρ ο >τ ο τ ύ π ο υ :

NIKOS POULANTZAS:

Pouvoir politique et classes sociales.

Librairie François Maspero 1968.

Copyright 1975.

Ε Κ Λ Ο Σ Ε Ε «Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ο », Α Κ Α Δ Η Μ Ι Α Σ 63 — Τ Η Λ . 608.180



Ν Ι Κ Ο Σ Α . Π Ο Υ Λ Α Ν Τ Ζ Α Σ

Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α

Κ Α Ι

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

Τ Ο Μ Ο Σ Β '

β ' έ κ δ ο σ η

Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η

Λ . Χ Α Τ Ζ Η Π Ρ Ο Δ Ρ Ο Μ Ι Δ Η Σ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ ra Θ Ε Μ Ε Λ Ι Ο



Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α

Τ ό μ ο ς II

III. TA Β Α Σ Ι Κ Α Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Α Τ Ο Υ Κ Ε Φ Α -

Α Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ

9

1. Τ ό κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς κ α ι τ α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α

τ ω ν κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν

15

2. Τ ο κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς κ α ι ο ί ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς . . .

21

Ι . Ή ίσ τ ο ρ ικ ίσ τ ικ ή α ν τ ίλ η ψ η τ ω ν Ι δ ε ο λ ο γ ιώ ν 21

Π , Κ υ ρ ία ρ χ η Ι δ ε ο λ ο γ ί α , κ υ ρ ία ρ χ η τ ά ξ η κ α ΐ

κ ο ι ν ω ν ικ ό ς σ χ η μ α τ ισ μ ό ς 30

IIL ^ Η μ α ρ ξ ισ τ ικ ή α ν τ ίλ η ψ η τ ω ν ιδ ε ο λ ο ιώ ν ... 38

IV, ^Η α σ τ ικ ή π ο λ ι τ ικ ή Ι δ ε ο λ ο γ ία κ α ΐ ή π ά λ η

τ ω ν τ ά ξ ε ω ν 43

V. Τ ό π ρ ό β λ η μ α τ η ς ν ο μ ιμ ό τ η τ α ς 59

3· Τ ο κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς κ α ι ή δ ύ ν α μ η 65

4. Τ ο κ ε φ α λ α ιο κ ρ α τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς κ α ι ο ί κ υ ρ ία ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς 70

L ^Ο σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς σ τ η ν ε ξ ο υ σ ία 70

IL Σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , η γ ε μ ο ν ί α κ α ι

κ α θ ο ρ ι σ μ ό ς π ε ρ ιό δ ο ) ν ε ν ό ς σ χ η μ α τ ισ μ ο ύ : ο ι

π ο λ ι τ ικ έ ς α ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ Μ ά ρ ξ 78



8

III, Σ υ ν α σ π ισ μ ό ς σ τ η ν ε ξ ο υ σ ία , σ υ μ μ α χ ί ε ς , τ ά -

ξ ε ις σ τ η ρ ίγ μ α τ α 87

IV. Π ο λ ι τ ικ ό ς κ α θ ο ρ ισ μ ό ς π ε ρ ι ό δ ω ν , π ο λ ιτ ικ ή

σ κ η ν ή , ε π ικ ρ α τ ο ύ σ ε ς τ ά ξ ε ις , τ ά ξ ε ις π ο ύ κ ρ α -

τ ο ύ ν τ ό Κ ρ ά τ ο ς 94

IV. Η Ε Ν Ο Τ Η Τ Α Τ Η Σ Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α Σ Κ Α Ι Η Σ Χ Ε -

Τ Ι Κ Η Α Υ Τ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Ο Υ Κ Ε Φ Α Α Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι -

Κ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ . .

105

1. Τ ό π ρ ό β λ η μ α κ α ι ή θ ε ω ρ η τ ικ ή τ ο π ο θ έ τ η σ η ά π ό

τ ο ύ ς κ λ α σ ικ ο ύ ς τ ο υ μ α ρ ξ ισ μ ο ύ

107

2. Μ ε ρ ι κ έ ς π α ρ ε ρ μ η ν ε ίε ς κ α ι ot σ υ ν έ π ε ι έ ς τ ο υ ς . . 119

/ . Ή γ ε ν ικ ή π ο λ ιτ ικ ή θ ε ω ρ ία 119

IL ^Η μ α ρ ξ ι σ τ ικ ή π ο λ ιτ ικ ή θ ε ω ρ ία 127

3. Τ ό κ ε φ α λ α ιο κ ρ α τ ικ ο Κ ρ ά τ ο ς κ α ι τ ό π ε δ ί ο τ ή ς . .

π ά λ η ς τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν 136

L Τ ό γ ε ν ικ ό π ρ ό β λ η μ α 136

IL Ol ά ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ Μ ά ρ ξ 143

Π Ι . Τ ό λ ε γ ό μ ε ν ο ο λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ό φ α ιν ό μ ε ν ο 158

4. Τ ο κ ε φ α λ α ιο κ ρ α τ ικ ο Κ ρ ά τ ο ς κ α ι oi κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς 167

L Ό σ υ ν α σ π ισ μ ό ς σ τ ή ν ε ξ ο υ σ ία 167

Π . ^Π δ ι ά κ ρ ισ η τ ώ ν ε ξ ο υ σ ιώ ν 177

5. Τ ό π ρ ό β λ η μ α μ έ σ α σ τ ι ς μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι μ έ σ α

σ τ ις μ ο ρ φ έ ς κ α θ ε σ τ έ ^τ ο ς : ή ν ο μ ο θ ε τ ι κ ή κ α ι ή έ -

κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή έ ξ ο υ σ ί α

184

L Μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς , μ ο ρ φ έ ς ν ο μ ιμ ό τ η τ α ς 184

IL Μ ο ρ φ έ ς κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς , π ο λ ιτ ικ ά κ ό μ μ α τ α . . . 198

V. Γ Ι Α Τ Η Γ Ρ Α Φ Ε Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Κ Α Ι Τ Ι Σ Ε Λ Ι Τ . . . 203

1. Τ ο π ρ ό β λ η μ α κ α ι ο ι θ ε ω ρ ί ε ς τ ώ ν έ λ ι τ 205

2· Ή μ α ρ ξ ισ τ ι κ ή θ έ σ η κ α ι τ ο ζ ή τ η μ α τ η ς τ α ξ ι κ ή ς

τ ο π ο θ έ τ η σ η ς τ ο υ κ ρ α τ ικ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ύ 213

3. Κ ε φ α λ α ιο κ ρ α τ ικ ο Κ ρ ά τ ο ς — γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ισ μ ό ς —

γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ία 227

4. Ή γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ία κ α ι ή π ά λ η τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν

242



m T A

Β Α Σ Ι Κ Α Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Α

Τ Ο Υ Κ Ε Φ Α Α Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ



Θ α προσπα θήσω τώ ρα να δώ σω μερικά βα σικά χαρα κτη-

ρισ τικά του κεφ αλα ιοκ ρα τικο υ Κ ρά του ς. Γ ι' αύτό πρ έπει να

διατυπ ώ σ ω κα ι πάλι όρισ μ ένες πα ρα τηρ ή σ εις σχετικές μέ το

θέμα.

Α ) Τ ά χαρ α κτηρισ τικά του κεφα λαιοκρα τικου τύπου Κ ρά -

του ς περιλα μ βά νονται σ τή ν έννοια αύτοϋ του Κ ρά του ς, πο ύ

μ πο ρεί νά σ υγκρο τηθ εί ξεκινώ ντας α π ' τον «κα θαρό» Κ .Τ .Π .

δπω ς έκτίθετ<χι σ το

Κ ε φ ά λ α ι ο .

'Ω σ τόσ ο, λόγω τή ς ειδική ς αύτο-

νομ ία ς τω ν βαθμ ίδω ν αύτοϋ του τρό πο υ πα ρα γω γής, τά χαρ α -

κτη ρισ τικά του κεφ α λα ιοκ ρα τικο υ Κ ρά του ς διαγράφ ονται

σ το Κ ε φ ά λ α ιο σε αποτύπω ση . Ε π ίσ η ς θά αναφ ερθώ κυρίω ς

στά π ολιτικά εργα τω ν Μ άρξ, Έ νγκελς, Γ κρά μσ ι, Α έ ν ιν , για τί

πα ρα τή ρη σ α ιδιαίτερα σ τά εργα τω ν Μ άρ ξ, Έ νγκ ελς τον δ ιτ τ ό

τ ο υ ς χ α ρ α κ τ ή ρ α : περιλα μ βά νουν σ υγχρόνω ς τή ν μ ελέτη δο-

σ μένω ν ισ τορ ικά κεφ αλ α ιοκ ρα τικώ ν Κ ρα τώ ν κα ί, μ αζί, τή θεω -

ρία του κεφ α λα ιοκ ρα τικο υ τύπου Κ ρά του ς. Μ ' αύτό τον τρόπ ο

κα ι ύπ ογρα μ μ ίζοντας αύτή τή θεω ρη τική οικο δόμ η σ η του κε-

φ αλα ιοκρ ατικου τύπου Κ ράτους, θά αναφ ερθώ σ τούς σ χημ α -

τισ μ ούς πού κυ ρια ρχεί ό Κ .Τ .Π ., γιά νά μ ελετήσ ω τό κεφα -

λα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος σ ιή λ ειτουρ γία του.

Β ) Τ ό Κ ρά τος μέ τό ρόλο σ υνοχής τή ς ένότητας ενός σ χημ α -

τισ μ ού , ρό λο ς ιδια ίτερα σ πο υδα ίος σ τόν κεφ α λα ιοκ ρα τικό

σχηματισμό, επιτελεί πολλές λειτουργίες: οικονομικές, ιδεολο-

γικές, πολιτικές. Ο ί λειτουργίες αύτές είνα ι ιδια ίτερες εκφ ράσ εις



12 Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α KAI Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

τοΰ σ υνολικά πο λιτικο ύ ρόλου του Κ ρά του ς: ε ίν α ι ν π ε ρ π ρ ο σ -

δ ι ο ρ ι σ μ έ ν ε ς ά π ό — κ α ΐ σ υ μ π υ κ ν ω μ έ ν ε ς μ έ σ α — τ η ν κ υ ρ ί ω ς π ο λ ι-

τ ικ ή λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ο υ , τ ο ρ ό λ ο τ ο υ σ ε σ χ έ σ η μ ε τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς π ο -

λ ιτ ικ ή ς π ά λ η ς τ ω ν τ ά ξ ε ω ν .

Γ ύρω ά π ' αύ τή τή λειτου ργία ,

κα ι σ χέσ η θα περισ τρα φ ούν οι ά ναλ ύσ εις πού άκολουθοϋν.

Γ ) Ή φ ύση της σ χέσ η ς του Κ ρά τους μέ τον χώ ρο τί|ς τα-

ξική ς πά λη ς έξαρταται ά π ' τον τύπο τής σχέσ η ς πο ύ υπ ά ρχει

ανάμεσ α σ τις δομές κα ι αύτό το χώ ρο . Τ ό κεφ αλα ιοκ ρα τικό

Κ ρά τος, πού ή σύνδεσ ή του μέ τις πα ρα γω γικές σ χέσ εις προ σ -

διορίζει τήν είδική αύτονομία, θ έ τ ε ι τ ά δ ρ ια πού περικλείουν

τή σ χέση του χώ ρο υ τή ς τα ξική ς πά λη ς σ τις περιοχικές του

δομές. Μ ' ά λλα λό για , αυτές οί κρατικές δομές, τέτοιες πο ύ

εμφ ανίζονται σ τή σ χέσ η τους μέ τις βαθμ ίδες, ε π ι φ έ ρ ο υ ν ε ν σ ω -

μ α τ ω μ έ ν ε ς σ α υ τ έ ς μ ια σ ε ιρ ά μ ε τ α β ο λ ώ ν ,

πού όροθετοϋν τήν

τα ξική πά λη κ αι τή ν διοχετεύο υν ακολο υθώ ντας τή ν δρά σ η

αύ τής τή ς πά λη ς πά νω σ το Κ ρά τος, μέσ α σ τά τεθειμένα δρ ια .

Ό τα ν θά άναφ έρουμ ε δτι όρισ μ ένα χα ρα κτη ρισ τικά τή ς τα ξική ς

πά λη ς, σ ' έναν κεφ αλα ιοκ ρα τικό σ χημ α τισ μ ό, ά νάγονται σ το

κεφ α λα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος, δέν θά πρ έπει νά έννοουμ ε μ ' αύ τό

δτι τά χα ρα κτη ρισ τικά αύτά είναι ένα ά πλό φ αινόμ ενο π ού

άπορρέει άπ' τις δομές του ή καθορίζεται άποκλειστικά άπ'

αύτές. Π ρέπει να έννοο ϋμ ε δτι ό χώ ρος τής τα ξική ς πά λη ς έχει

βα σ ικές έπιδρά σ εις πά νω σ ' αύτό τό Κ ρά τος, έπιδράσ εις πού

ενεργούν στά τεθειμένα άπό τις δομές του δρια στό βαθμό πού

έπιβάλλου ν κα ι διακανονίζουν μ ια σ ειρά μεταβο λώ ν.

Ή όροθετική γραμ μή άνάμεσα στή σ χέσ η του Κ ράτους

μέ τις κυρίαρχες τάξεις καί τή σχέση του μέ τις κυριαρχούμενες

τάξεις μπορεί νά άποτελέσει τό όδηγητικό νήμα γιά τή μελέτη

αύτοϋ του Κ ρά τους. Τ ό κεφ αλα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος πα ρουσ ιάζει

τήν έξής ιδιομ ορφ ία: ή κυρ ίω ς πολιτική τα ξική κυρια ρχία δέν

εκδηλώ νεται, μέ τή μορ φ ή μιας πολιτική ς τ α ξ ικ ή ς σ χ έ σ η ς

κυρ ίαρ χω ν - κυριαρ χούμενω ν τ ά ξ ε ω ν στούς θεσμούς του^.

"Ο λα σ υμ βα ίνουν σ τούς θεσμούς του , σ ά ν νά μ ήν ύπά ρχει

1. Δ ο μ ή - Θ ε σ μ ό ς : β λ έ π ε I. τ ό μ . σ ε λ . 159, σ η μ . 22.



Χ Α Ρ Α Κ Τ Η Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Α Τ Ο Υ Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ 13

ή ταξική «πά λη». Τ ό Κ ρά τος αύτό είναι όργανω μένο σά ν πο-

λιτική ένότητα μιας κοινω νία ς μέ διϊσ τάμ ενα ο ίκονομ ικά συμ -

φ έροντα, οχι ταξικΙά, άλλά συμ φ έροντα «ά τομ ικοτήτω ν», οικο νο-

μικώ ν υποκειμένω ν: αυτό άνάγεται σ τή σ χέση του Κ ρά τους

μέ τή ν άπομόνω ση τω ν κο ινω νικο - οικονομ ικώ ν σχέσ εω ν, πού

είναι, έν μέρει, δικό του ά πο τέλεσμ α. Μ ' αύτή τή ν ά πομόνω σ η,

ό ρόλος του Κ ρά τους πα ρουσ ιάζει μιά χαρ ακτη ρισ τική δυσαρμο-

νία, σέ σχέση μέ τις κυρίαρχες και τις κυριαρχούμενες τάξεις.

1) 'Α πέναντι σ τις κυρ ιαρχούμ ενες τάξεις: ό ρόλος του κεφα-

λα ιοκ ρα τικο ϋ Κ ρά τους σ υνίσ ταται σ τή ν παρεμπ όδισ η τή ς

πολιτική ς του ς όρ γάνω σ ης πού θά ξεπερνούσ ε τή ν οίκο νομ ική

τους άπομόνω σ η, κα ι σ το νά τίς δια τη ρή σ ει σ ' αύτή τή ν απο-

μόνω ση, πού είναι, μερικά , δικό του άπ οτέλεσμ α . Α ύτός ό ρό-

λος επιτελείται μ' δναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο, πού έπιτρέπει

νά διακρίνουμ ε ριζικά αύτό τό Κ ρά τος άπό ά λλα , π .χ. τό δουλο-

κτη τικό ή τό φ εουδαρχικό . Τ ά τελευταία περιόριζαν τήν π ολι-

τικ ή όργάνω σ η τώ ν κυριαρ χούμ ενω ν τάξεω ν, έπιβά λλοντας

μέ θεσμ ούς, τον περιορ ισ μ ό τώ ν τάξεω ν τώ ν σ κλά βω ν ή τώ ν

δουλοπάροικω ν, μέσα σ τις ϊδιες τους τις δομές, μέ δ η μ ό σ ι α δ ια -

τ ά γ μ α τ α ,

δηλαδή έπιβάλλοντας τήν ταξική πολιτική ύποταγή -

«κλεισ τές τάξεις και κάσ τες». 'Α ντίθετα, τό κεφ αλα ιοκρατικό

Κ ρά τος έπιφ έρει τήν πολιτική άπο διορ γάνω σ η τώ ν καταπιε-

ζόμ ενω ν τάξεω ν, α π ' τή μιά χάρ ις σ τή ν άπ ομ όνω σ η πού έπι-

βάλλει σ τις κοινω νικο - οικονομ ικές σ χέσεις, ά π ' τή ν άλλ η ,

χάρις στο κόμ μα πού έμ φ ανίζεται ά π ' αύτό τό ά ποτέλεσ μα, π α-

ρουσ ιάζοντάς το σάν τή ν ένότητα έθνο ς-λ α ό ς άπ οτελούμενο

άπό πο λιτικά πρό σ ω πα - άτομικότητες. Α ύτός ό ρόλος εκπ λη -

ρώ νεται μέσο τή ς άπ όκρυψ ης, στά μάτια τώ ν κυρ ιαρ χούμενω ν

τάξεω ν, του ταξικού του χα ρα κτήρα κα ι μέσο του ειδικο ύ τους

απ οκλεισ μ ού α π ' τούς θεσ μούς του Κ ρά τους σ άν κυ ριαρχού -

μενες τάξεις.

2) 'Α ντίθετα έναντι τώ ν κυρίαρχω ν τάξεω ν, τό κεφ αλα ιο-

κρ ατικό Κ ρά τος ασ χολείται μ όνιμα γιά τή ν όργάνω σ ή τους

στο πολιτικό έπίπεδο, έξαλείφοντας τήν οίκονομική τους απο-

μόνω σ η, πού είναι κ ι' αύτό δικό του άποτέλεσμ α, όπω ς έπίσ η ς

καΐ ιδεολογικό.




Μ πορούμ ε νά περιγράψ ουμ ε αύτή την κύρια α ντίφ ασ η του

κεφ αλα ιοκρα τικου Κ ρά τους «λα ϊκό

-

ταξικό» πο ύ είναι ή πρα -

γματική (ταξική ) οψ η της έσώ τερή ς του άντίφ ασ ης «ιδιω τικό -

δημόσ ιο», μ έ τόν άκόλουθο τρόπο : Έ χει γιά ρόλο νά ά πο διορ-

γανώ νει πολιτικά τις κυριαρχούμενες τάξεις, κα ι νά οργα-

νώ νει πολιτικά τις κυρίαρχες τάξεις* νά αποκλείει ά π ' τούς

κό λπο υς του τήν πα ρουσ ία, σ άν τάξεω ν, τω ν κυριαρχούμενω ν

τάξεω ν, έγκαθισ τώ ντας έκεΐ, σάν τάξεις, τις κυρίαρχες τάξεις*

νά έπιβάλλει τή σ χέσ η του μέ τις κυριαρχούμ ενες τάξεις

σ άν έκφ ρα σ η τη ς ένότητας δθνος - λα ός, ένώ ή σ χέσ η του

μέ τΙς κυρίαρχες τάξεις επιβάλλεται σάν σχέση μέ πολιτικά

όργανω μένες τάξεις* μέ δυο λ ό γ ια , αύτό τό Κ ρά τος ύφ ίσταται

σ ά ν Κ ρά τος τω ν κυρίαρχω ν τάξεω ν άποκ λείοντας ά π τούς

κόλπους του τή ν «πάλη » τω ν τάξεω ν. Ή κύρ ια ά ντίφ ασ η αύτου

του Κ ρά τους δέν σ υνίσ ταται τόσ ο σ ' α ύτό πού «λέγεται» ένα

Κ ρά τος δλου του λα ου , ένώ είναι ενα ταξικό Κ ρά τος, άλλά ,

γιά νά μιλή σ ου με κυρ ιολεκτικά , σ τό δτι πα ρο υσ ιάζεται, μ έσα

στούς ίδιου ς του τούς θεσμ ούς, σ άν ενα Κ ρά τος «ταξικό» (τω ν

κυ ρίαρχω ν τάξεω ν πο ύ σ υμ βά λλει σ τή ν πολιτική τους όργά-

νω ση) μ ιας κο ινω νίας θεσμικά έπιβεβλη μ ένης σάν κοινω νίας

μή διηρη μ ένης σέ τάξεις* στό δτι πα ρο υσ ιάζεται σ άν ένα Κ ρά -

τος της ασ τικής τάξης, υπονοώ ντας δτι δλ ος ό λαός ανή κει

σ' αύτή τήν τάξη.



τ ό κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς κ α ΐ τ α σ υ μ -

φ έ ρ ο ν τ α τ ω ν κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν

Α υτό τό πρώ το χα ρα κτηρ ισ τικό του κεφ αλαιοκρ ατικου

Κ ρά του ς άπο ρρέει α π ' τήν ειδική α υτονομ ία , μέσα σ τούς κε-

φ αλα ιοκ ρα τικο ύς σ χημ α τισ μ ούς, τη ς πολιτική ς πά λη ς κα ι τή ς

οικονομικής πάλης, τής πολιτικής έξουσίας και τής οικονο-

μ ική ς έξουσ ίας τω ν ταξικώ ν οικο νομ ικώ ν σ υμ φ ερόντω ν κα ι

τώ ν ταξικώ ν πολιτικώ ν συμ φ ερόντω ν. Τ ό κεφ αλα ιοκ ρα τικό

Κ ρά τος, με ήγεμ ονική ταξική διεύθυνση δεν αντιπρ οσ ω πεύει

ά μ ε σ α τά οικο νομ ικά συμ φ έροντα τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν,

αλλά τά π ο λ ιτ ικ ά τ ο υ ς σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α : εΪναι τό κέντρο τής πο-

λιτική ς έξουσ ίας τώ ν κυρία ρχω ν τάξεω ν, άπο τελώ ντας τον πα -

ρά γοντα όργάνω σ ης τή ς πο λιτική ς τους πά λη ς. Ό Γ κρά μσ ι

τό εξέφ ρα ζε πο λύ κα λά βεβαιώ νοντας ό τι: «... ή ζω ή του Κ ρά τους

είναι α ντιλη πτή σ άν μ ιά σ υνεχής διαμ όρφ ω σ η κα ι ενα σ υνεχές

ξεπέρασ μ α ά σ ταθώ ν ισ ορ ρο πιώ ν... ανάμ εσ α σ τά σ υμ φ έροντα

τή ς βασ ική ς όμ άδα ς και τά σ υμ φ έροντα τώ ν υποταγμένω ν όμά -

δω ν, Ισ ορ ρο πίες δπο υ τά σ υμ φ έροντα τής κυρ ία ρχης όμάδα ς

τό πα ρα σ ύρου ν, αλ λά ώ ς ενα ορισ μ ένο σ ημ είο, δηλαδή οχι

ώ ς τό σ τενό οικο νομ ικό - σ υντεχνια κό συμ φ έρον». Μ ' αύτό

τό νόημ α, τό κεφ αλα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος περικλ είει, ένσω ματω -

μένο σϋίς ϊδιες του τις ^ομ ές, ενα ΐ)όλο πού επιτρέπ ει, σ τά

όρια του συσ τήμ ατος, μ ιά ό ρισ μ ένη εγγύη σ η τώ ν οικο νομ ικώ ν

συμ φ ερόντω ν όρισ μ ένω ν κυριαρ χούμ ενω ν τάξεω ν. Α ύτός α νή-

κει σ τή λειτου ργία του , στό βαθμό πού ή έγγύη σ η σ υμ βιβά ζεται

μέ τή ν ήγεμ ονική έπιβο λή τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν, δηλ αδή




μέ τή ν πο λιτική σ υγκρ ότησ η τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν, σ έ σ χέσ η

μέ το Κ ρά τος, σ ά ν ά ντιπρ οσ ω πευτικώ ν ένός γενικο ύ λα ϊκο ύ

σ υμ φ έρο ντος. Ε ϊνα ι γεγονός ότι ή έννοια του κεφ α λα ιοκ ρα -

τικοϋ Κ ράτους ύπ ονοεί μ ιά ειδική λειτου ργία της π ο λ ι τ ικ ή ς

Ι δ ε ο λ ο γ ί α ς , μ ιά μ ορ φ ή εξουσ ία ς πού θεμ ελιώ νεται πάνω σ έ

μ ιά ειδικά όρ γανω μ ένη κ α ι κα τευθυνόμ ενη «σ υνα ίνεσ η» τώ ν

κυρ ιαρ χούμ ενω ν τάξεω ν: δμω ς ό χα ρα κτήρ α ς του κεφ α λα ιο-

κρα τικοϋ Κ ρά τους δέν περιορίζετα ι μ όνο σ τον ιδεολο γικό

κα θορ ισ μ ό. Ή ά ντίλη ψ η γιά τό γενικό « λαϊκό» σ υμ φ έρον,

α ντίλη ψ η ιδεολογική ά λλά πού κα λύπτει ενα θεσμ ικό ρό λο

του κ εφ α λα ιοκ ρα τικο ϋ Κ ρά του ς, δείχνει ενα

π ρ α γ μ α τ ικ ό γ ε -

γ ο ν ό ς :

τό Κ ρά τος αύτό έπιτρέπει, μέ τήν διάρθρ ω σ ή του, τή ν

έγγύη σ η τω ν οικο νομ ικώ ν συμ φ ερόντω ν όρ ισ μ ένω ν κυ ρια ρχού -

μενω ν τάξεω ν, πού ένδεχομ ένω ς νά είναι άντίθετα μέ τά βρ α-

χυπρό θεσ μ α οικο νομ ικά σ υμ φ έροντα τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν,

ά λλά εϊναι σύμ φ ω να μ έ τά πολιτικά τους σ υμ φ έροντα , μ έ τήν

ήγεμονική τους έπιβολή.

Α ύτό μ ας όδη γει σ ' ενα άπ λό σ υμπ έρασ μα , πού όμω ς ποτέ

δέν τονίζετα ι άρκ ετά . Ή έγγύη σ η τώ ν οικο νομ ικώ ν σ υμ φ ερόν-

τω ν όρ ισ μ ένω ν κυρ ιαρ χούμ ενω ν τάξεω ν

α π τ ό

κεφ αλα ιοκρα -

τικ ό Κ ρά τος δέν μ πορ εί νά κα τα νοη θεί σ ά ν περιορισ μ ός τη ς

π ο λ ιτ ικ ή ς έ ξ ο ν α ία ς τω ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν. Ε ίναι α λή θεια

ότι αύτή επιβά λλετα ι σ το Κ ρά τος μ ε τ η ν π ο λ ιτ ικ ή κ α ι ο ικ ο ν ο -

μ ι κ ή π ά λ η τ ω ν κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν : ώ σ τόσ ο αύτό σ η μ α ίνει

α πλ ού σ τα τα δτι τό Κ ρά τος δέν είναι ενα τα ξικό όργα νο, α λλά

δτι είνα ι τό Κ ρά τος μ ιας ταξικά διη ρη μ ένης κοινω νία ς. Ή

ταξική π ά λη σ τού ς κεφ αλα ιοκ ρα τικο ύς σ χημ α τισ μ ού ς σ η μ α ίνει

δτι ή έγγύησ η τω ν οικο νομ ικώ ν συμ φ ερόντω ν όρ ισ μ ένω ν κυ-

ρια ρχού μ ενω ν τάξεω ν α π ' τό Κ ρά τος εΪναι ένταγμένη,

σ ά ν

δ υ ν α τ ό τ η τ α ,

μέσ α σ τά δρ ια πο ύ αύ τό έπι βά λλει σ τή ν π άλη

μέ τα ξική ή γεμ ονική διεύθυνσ η . Ή έγγύη σ η εχει ακρ ιβώ ς

γιά σ τόχο τή ν πο λιτική α πο διορ γάνω σ η τώ ν κυρια ρχούμ ενω ν

τάξεω ν, εϊναι τό ά πα ρα ίτη το κα μ ιά φ ορά μ έσ ον γιά τή ν ή γεμ ονία

τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν σ ' ενα σχη μ α τισ μ ό σ τόν όποιο ή κυρ ίω ς

πο λιτική πά λη τώ ν κυρ ια ρχούμ ενω ν τάξεω ν εϊναι δυνατή. Μ ·

ά λλα λό για μ ποροί3με πά ντα , άκολουθώ ντας τή σ υγκεκριμ ένη



Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ Κ Α Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ο Υ Μ Ε Ν Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 17

σ υγκυρία , να χαράξουμ ε μιά ο ρ ο θ ε τ ικ ή γ ρ α μ μ ή έντεϋθεν τής

όπ οία ς ή έγγύη σ η τώ ν οικονομ ικώ ν συμφ ερόντω ν, τω ν κυριαρ-

χούμενω ν τάξεω ν, ά π ' το κεφ α λα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος, οχι μόνο

δεν άμ φ ισ βητει άμεσα τή ν πο λιτική σ χέση τα ξική ς έπιβολ ής,

άλλα έπιπρόσ θετα άποτελεΐ ενα σ τοιχείο αυτής τής σ χέσ η ς.

Σ τήν πραγματικότητα α υτό είναι ενα Ι δ ι α ίτ ε ρ ο χαρακτη-

ρισ τικό του κεφ αλα ιοκρα τικο ϋ Κ ρά τους, πού άπ ορρέει ά π '

τήν είδική αυτονομία τοϋ πολιτικού έποικοδομήματος και τής

οικονομικής βαθμίδας, τής πολιτικής έξουσίας και τής οίκο-

νομικής έξουσίας. Στούς «προηγούμενους» σχηματισμούς, πού

ή σ χέσ η τώ ν βαθμίδω ν δεν επα ιρνε αυτή τή μ ορφ ή , μιά «οικο-

νομ ική » διεκδίκη σ η τώ ν κυριαρχούμ ενω ν τάξεω ν — π.χ. ή

άκ ύρω σ η ενός διατάγμα τος, ένός φ όρου ή ένός πρ ονομ ίου —

άποτελούσ ε συνήθω ς πολ ιτική διεκδίκη σ η , α μφ ισ βη τώ ντας

άμ εσα τό σ ύσ τημα τή ς «δημόσ ιας έξουσίας»: ή Ρ . Λ ούξεμπ ουργκ

πα ρα τή ρη σ ε δτι ή οίκο νομ ική πά λη ήταν, κατά κά πο ιο τρό πο ,

μιά άμ εσα πολ ιτική πά λη , σ ύμφ ω να μέ τό περιεχόμ ενο αύτώ ν

τω ν εννοιώ ν σ ' αυτούς τούς σ χημ ατισ μ ούς^. Ο ί διεκδικήσ εις

τώ ν κυρ ιαρχούμ ενω ν τάξεω ν μπορο ύσ αν νά ικα νοπο ιηθούν

μόνο σ το έσω τερικό τή ς άσ ταθοϋς ά ναλ ογίας δπου τοποθετούν-

ταν κα ι τά αυσ τηρά οικο νομ ικά - πολιτικά σ υμ φ έροντα τώ ν

κυ ρίαρχω ν τάξεω ν, σ το βα θμό πού δέν άμ φ ισ βη τοϋσ αν τή ν

κρα τική εξουσ ία . Σ τή ν περίπτω σ η τοϋ κεφ αλα ιοκ ρα τικο ϋ

Κ ράτους, ή αύτονο μ ία τοϋ πο λιτικού σ τοιχείου έπιτρέπει τήν

Ικα νοπο ίησ η τώ ν οικονομ ικώ ν συμ φ ερόντω ν όρισ μένω ν κυ-

ριαρχούμ ενω ν τάξεω ν, περιορίζοντας ένδεχομ ένω ς τήν οι-

κο νομ ική έξουσ ία τώ ν κυρίαρχω ν τάξεω ν, έμ ποδίζοντας αν

χρεια σ τεί τή ν πρ α γμα τοπ οίη σ η τώ ν βρα χυπρόθεσ μω ν οικο -

νομικώ ν συμ φ ερόντω ν τους, μέ τον δρο ώ σ τόσ ο, — πού εγινε

δ υ ν α τ ό ς

σ τό κεφ αλα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος — ή π ολ ιτική τους έ-

ξουσ ία και ό κρατικός μ ηχανισ μ ός νά πα ρα μ είνουν άθικτοι.

Έ τσ ι, σ έ κά θε σ υγκεκριμ ένη σ υγκυρία , ή αύτονομημ ένη πο -

λιτική έξουσ ία τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν, σ τις σ χέσ εις της μ έ τό

κεφ α λα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος, τοποθετεί ε ν α δ ρ ιο ε ν τ ε ύ θ ε ν τ ο ν

2. R. Luxembourg,

Grèves de masse, parti et syndicats, 1964

σ ε λ . 61.

2




ο π ο ίο υ ε ν α ς π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό ς τ η ς ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς α υ τ ώ ν τ ω ν

τ ά ξ ε ω ν δ ε ν ε χ ε ι ε π ιπ τ ώ σ ε ις π ά ν ω τ ο υ .

Τ ο ιδια ίτερο χα ρα κτη ρισ τικό του κ εφ α λα ιοκ ρα τικο ϋ Κ ρά -

του ς να έκφ ρά ζει τό γενικό σ υμ φ έρον ένός εθνικο ύ - λα ϊκού

σ υνόλου δεν ά πο τελεϊ άπλά εναν α πα τη λό μ υθο, μέ τη ν έννοια

οτι αυτό τό Κ ρά τος μ πο ρεί πρα γμ α τικά νά ικα νοποιεί, μέσ α

σ τά δρ ιά του , όρ ισ μ ένα ο ικο νομ ικά σ υμ φ έροντα όρ ισ μ ένω ν

κυ ριαρχούμ ενω ν τά ξεω ν έπι πλ έον: δτι μ πο ρεί νά τά ικα νοποιεί,

χω ρίς νά μ ειώ νεται ή πολιτική του έξουσ ία . Έ ξ άλ λο υ είνα ι

πρ οφ α νές δτι δεν μ πο ρούμ ε νά χαράξουμ ε μια για π ά ντα τό δρ ιο

αυτής της ήγεμ ονική ς κυρια ρχία ς: αυτό έξαρ τα τα ι τόσ ο ά π '

τό σ υσ χετισ μ ό δυνάμ εω ν σ τή νπ ά λ η δσο κ ι' ό π ' τις μ ορφ ές του

Κ ρά του ς, ά π ' τη διάρθρ ω σ η τω ν λειτου ργιώ ν του, ά π ' τις σ χέσ εις

τής οικονομικής και τής πολιτικής έξουσίας, άπ' τό ρόλο τοϋ

κρ α τικο ύ μ η χανισ μ ού .

Ή πολιτική έξουσ ία φ α ίνεται ετσ ι νά σ τηρ ίζεται, σ ' α ύτό

τό Κ ρά τος, πά νω σέ μια ά σ τ α θ ή Ι σ ο ρ ρ ο π ί α σ υ μ β ιβ α σ μ ώ ν .

Σ υγκεκριμ ένα:

1)

Σ υ μ β ι β α σ μ ό ς ,

σ τό βα θμό δπο υ αυτή ή έξουσ ία , οντάς

μ έρος μ ιας ταξική ς ή γεμονική ς έπιβολή ς, μ πορεί νά π α ίρνει υπ '

Ο ψ η τη ς τά οικο νομ ικά σ υμ φ έροντα όρισ μ ένω ν κυ ρια ρχούμ ενω ν

τάξεω ν, συ μ φ ερόντω ν ένδεχομένω ς άντίθετω ν μέ τά βα χυπρ ό-

θεσ μ α ο,ικονομικά σ υμ φ έροντα τω ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν, α λλά

τά όποια δέν θίγουν τά πολιτικά τους συμφέροντα.

2)

^Ι σ ο ρ ρ ο π ία ,

σ τό βα θμ ό πού αυτές οί οικονομ ικές «θυσ ίες»

έντελώ ς πρ α γματικές κα ΐ δη μ ιου ργώ ντας τό χώ ρο μ ιας ισ ορρ ο-

πίας, δέν άμφισβητουν, σάν τέτοιες, τήν πολιτική έξουσία,

πού σταθεροποιεί τά δρια αύτής τής ισορροπίας.

3)

Α σ τ α θ ή ς , σ ν ό

βαθμό πού αύτά τά δρια ισορροπίας προσ-

διορίζονται από τήν πολιτική συγκυρία.

Γ ίνετα ι ευσ ι σ αφ ές δ η αύτή ή ισ ορροπία δέν δείχνει καθό -

λου, κατά τήν εικόνα τής ζυγαριας, μια οποιαδήποτε

Ι σ ο τ ιμ ία

έξουσ ία ς τώ ν άντίπα λω ν δυνάμεω ν: δέν πρέπει νά σ υγχέου μ ε

αύτό τό νόημα τής ισορροπίας μέ τό νόημα πού του άπέδιδαν

ό Μ άρ ξ και ό Έ νγκ ελς, μ ιλώ ντας γιά τή ν αύτονομία του Κ ρά -



Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ Κ Α Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ο Υ Μ Ε Ν Ε Τ Α Ξ Ε Ι Σ 19

τους τήν σ τιγμ ή πο ύ οί τάξεις σ υγκ ρούονται πολιτικά , ή σ τή

σχέση της πολιτικής και της οικονομικής πάλης, πού είναι

ετοιμ ες για ισ ορροπία . Ή ισ ορροπία , για τήν οπ οία μ ιλά μ ε,

ύποδη λώ νει τή σ υνθετότητα κα ι τήν διά σ τα σ η τω ν σχέσεω ν

της εξουσ ίας σ τά πλ α ίσ ια του κεφ αλα ιοκ ρα τικο ύ Κ ρά του ς,

του συ σ χετισ μ ού τω ν δυνάμ εω ν α π ' το χώ ρο τη ς οικο νομ ική ς

πάλης σέ προσδιορισμένα α π τή ν πολ ιτική έξουσ ία δρια . Μ '

αύτό τό νόη μ α ό Γ κρ άμ σ ι γράφ ει̂ : «τό γεγονός της ήγεμονίας

προϋπ οθέτει α ναμ φ ισ βή τητα οτι λαμ βά νουμ ε ύπ ' όψ η τά σ υμ φ έ-

ροντα και τις τάσ εις τω ν όμ άδω ν πάνω σ τις όποιες άσ κεϊται

ή ή γεμο νία , ότι διαμ ορ φ ώ νεται μια όρ ισ μ ένη ισ ορροπία σ υμ βι-

βα σμώ ν, δη λα δή δτι ή διευθύνουσ α όμάδα κάνει θυσ ίες οίκο -

νομ ικο -σ υντεχνια κ ή ς τά ξης, α λλά είνα ι ά να μ φ ισ βή τη το επί-

σ η ς δτι ό τέτοιος συμ βιβασ μ ός και οί τέτοιες θυσ ίες δεν άφ ο-

ρουν τίποτε τό ούσιαστικό...»

Έ χο υ μ ε ετσ ι τό δ ιπ λ ό χαρακτηριστικό του κεφαλαιοκρα-

τικο ύ Κ ρά του ς: α π ' τή μ ιά ή αύτονομ ία του έναντι του οικο-

νομ ικού σ τοιχείου σ υνεπά γεται τή δυνατότητα, άνά λο γα με

τόν σ υγκεκρ ιμ ένο σ υσ χετισ μ ό δυνάμ εω ν, μιας «κο ινω νική ς»

πολιτική ς, ο ικονο μ ική ς θυσ ίας πρό ς οφ ελος όρ ισ μ ένω ν κυ ρια ρ-

χούμ ενω ν τά ξεω ν ά π' τή ν άλλη , αύτή ά κριβώ ς ή αύτονομία

τής θεσ μ οθετημ ένης πολιτική ς εξουσ ίας του έπιτρέπει καμ ιά

φ ορ ά νά θίγει τήν οικο νομ ική έξουσ ία τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν,

χω ρίς ποτέ νά απειλείτα ι ή π ολιτική έξου σ ία τους. Έ δώ βρί-

σ κεται π. χ. δλο τό πρόβ λημ α τή ς άπ οκα λούμ ενης Κ ο ι ν ω ν ία ς

τ ή ς Ε υ η μ ε ρ ί α ς

πο ύ σ τή ν πρα γμ α τικό τη τα εϊναι ενας δρ ος πο ύ

κα λύπτει τή μ ορ φ ή τή ς «κ οινω νική ς πολιτική ς» ενός κεφ α λα ιο-

κρ α τικο υ Κ ρά τους σ τό σ τά διο του κρ α τικό - μ ονοπω λιακ ού

κα πιτα λισ μ ού . Ή πολιτική σ τρα τη γική τής εργα τική ς τά ξη ς

έξαρτάται α π' τή ν πλ ή ρη άπ οκρ υπτογρά φ ησ η, σ τή σ υγκεκρι-

μένη συγκυρία, του ορίου πού προσδιορίζει τήν ισορροπία

σ υμ βιβα σ μ ώ ν, και ή οπ οία είναι ή ορ οθετική γραμ μ ή άνάμ εσ α

στήν οικονομική και τήν πολιτική έξουσία.

Α ύτή ή «κ οινω νική πο λιτική », τού κεφ α λα ιοκ ρα τικο υ Κ ρά -

3. «Analyse des situations» in Machiavel..., loc. cit.




τους διαγράφ τηκε άνάγλυφ α σ τό Κ ε φ ά λ α ι ο ̂Ιδιαίτερα σ τα κεί-

μενα τοϋ 1ου βιβλίου σχετικά μέ τήν

έ ρ γ ο σ τ α σ ια κ ή ν ο μ ο θ ε σ ία ,

άν και σ τήν περίπτω σ η αύτη δέν πρόκειται, πα ρά για ψ εύτικες

θυσ ίες, πο ύ ά ντισ τοιχοΰ ν σ το σ τενό οικονο μ ικό συμ φ έρον

τοϋ κεφ αλαίου^. 'Α ναλυτικότερα έκτίθεται στό ο ΐ τ α ξ ικ ο ί ά γ ω -

ν ε ς σ τ η Γ α λ λ ία σ χ ε τ ικ ά

μέ τή ν Δ ημοκρ ατία τοϋ Φ εβρουα ρίου,

ίσ τορικό πα ρά δειγμα κεφ αλα ιοκρα τικο ϋ Κ ρά τους πού θέλει

νά πα ρουσ ιάζεται σ άν «Δ ημ οκρατία πού πλη ρώ νεται άπό κοι-

νω νικούς θεσμούς», κα ι σ τήν 18η τοϋ Μ πρυμ αίρ σ χετικά μέ

τόν «κοινω νικό Κ αισ αρισ μ ό» του Λ . Β οναπάρτη®.

Ε ίναι σαφ ές άλλω σ τε δτι αύτή ή «κοινω νική πολιτική »

τοϋ Κ ράτους ,δέν εχει τίποτε τό Κ θινό μέ μιά κ ρατική π α ρ έ μ β α σ η

σ τις παρα γω γικές σ χέσεις μέ τήν αυσ τηρή ëvvoia τοϋ δρου

— αύτό τό πρό βλη μ α εϊναι έντελώ ς διαφ ορετικό— ' αύτό πού

έννοώ , είναι δτι ό τύπ ος του κ εφ αλα ιοκ ρα τικοϋ Κ ρά τους, τέ-

τοιος πού σ κιαγρα φ είται άνάγλυφ α στό Κ ε φ ά λ α ι ο , περιλαμβάνει

τήν δυνατότητα, τήν ενσω ματω μένη σ τά δρ ια το&ν δομώ ν του ,

μιάς «κ οινω νικής πολιτικής», πού ή πραγματοπ οίησ η και οι

έκφ ρά σ εις της — οί ποικιλίες της— έξαρτώ νται προφ ανώ ς,

ά π ' τό συ σ χετισ μ ό δυνάμεω ν τή ς τα ξική ς πά λη ς. Έ τσ ι αύτή

ή «κ οινω νική πολιτική», δσο κι αν σημαδεύεται ένδεχομ ένω ς

άπό πραγματικές οικο νομ ικές παρα χω ρή σ εις πού ε π ιβ ά λ λ ο ν τ α ι

σ τίς κυρ ίαρχες τάξεις άπό τήν πάλη τώ ν κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν

τ ά ξ ε ω ν , δέν μπορεί σέ κα μιά π ερίπτω σ η, άσ κούμενη μ έσα σ '

α ν τ ά τ α δ ρ ια νά αμ φ ισ βητήσ ει τις δομ ές του κεφ αλα ιοκ ρα τι-

κοϋ τύπου Κ ράτους.

4 . Γ ι ά τ ό θ έ μ α α ύ τ ό , β λ έ π ε Sw eezy: T he T heory of C apitalist D ev elo p-

m ent, 1962, σ ε λ . 239 κ α ΐ έ π ό μ .

5. E d. Pauvert, σ ε λ . 67 κ α ΐ έ π ό μ .



τ ο κ ε φ α λ α ι ο ΐ ί ρ α τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς

κ α ΐ ο ι ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς

I . Ή ι σ τ ο ρ ι κ ι σ τ ικ ή ά ν τ ίλ η ψ η τ ό ν ιδ ε ο λ ο γ ι ώ ν

Ή ιδια ίτερη σ χέσ η τοϋ κεφ αλα ιοκ ρα τικο ϋ τύπο υ Κ ρά τους

μέ τΙς κυριαρχούμ ενες τάξεις έκδηλώ νεται έπίσ η ς και σ το επί-

πεδο τοϋ Ιδεολο γικού σ τοιχείου. Π ρα γματικά, ή ταξική ήγε-

μονική κυριαρχία, σαν ιδιαίτερος τύπος ταξικής κυριαρχίας,

ύποδη λώ νει τή θέση και τήν ιδια ίτερη λειτουργία τοΰ ιδεολο-

γικού στοιχείου, στις σχέσεις του μέ το πολιτικό στοιχείο,

σ του ς κεφ αλα ιοκ ρα τικο ύς σ χημ α τισ μ ού ς: μέ δυο λό για , ύποδη-

λώ νει τήν Ιδιαίτερη πολιτική λειτουργία αύτου π ού μπορούμε

νά προσδιορίσουμε μέ τον όρο ά σ τ ικ ή Ι δ ε ο λ ο γ ία , Α υτό το

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τής άστικής ιδεολογίας δέν είναι

στήν πραγματικότητα παρά ή πολιτική πλευρά, σέ σχέση μέ

τό Κ ρά τος, αύτής τής ειδικής λειτουργία ς τή ς ιδεολο γίας, πού

σ τό Κ ε φ ά λ α ι ο ο Μ α ρξ τή ν εβλεπε σ αν δρο ύπαρξης τοϋ κεφ α-

λα ιοκ ρα τικο ϋ τρόπου παρ αγω γής. Τ ό θέμα

' έ χ ε ι

πολύ π ερισ σ ό-

τερο ένδιαφ έρον, για τί άφ ορα ενα ά π ' τα κα ίρια πρ οβ λή μ ατα

τής πολιτικής επιστήμης, τό πρόβλημα τής ν ο μ ιμ ό τ η τ α ς .

Ο ί άναλύσ εις τοϋ Γ κράμ<ίι πο ύ αφ ορ ού ν τήν τα ξική ήγε-

μ ονία εϊναι ά π ' αύτή τήν άπο ψ η άπο κα λυπ τικές. Κ υρίω ς σ '

αυ τό: α π ' τή μιά, ό Γ κρά μ σ ι συνέλαβ ε μέ άσ υνήθη όξύτητα

τά προβλή μ α τα πού τίθενται α π ' τήν πολιτική λειτουργία τής

ά σ τική ς Ιδεολο γίας σ ' ëvav κεφ α λα ιοκ ρα τικό σ χηματισ μό*

ά π ' τήν ά λλ η , άν και διαφ έρουν άπό τήν τυπ ική ίσ τορικισ τική

ά ντίλη ψ η τω ν ιδεολογιώ ν, π .χ. τέτοια πού παρο υσ ιάζεται σ τόν

Λ ούκα τς, οί άναλύσ εις λό γω τής ίσ τορ ικισ τική ς πρ οβλη μ ατική ς




πού κυριαρχεί ουσιαστικά στο εργο, άποδείχνουν μέ ιδιαίτερα

σ αφ ή τρόπο τά άδιέξοδα κα ι τά λά θη σ τά ό πο ια όδη γεϊ αυτή

ή προ βλη μ ατική τη ς ιδεολογία ς. Ε ίναι φ ανερό λο ιπόν πό σ ο

σημαντική είναι ή ριζική κριτική της ιστορικιστικής αντίλη-

ψ ης τω ν ιδεολογιώ ν γιά τήν σε σ υνέχεια επισ τημ ονική τοποθέ-

τη σ η τω ν προβλημά τω ν.

Γ ι' αύτόν τό λό γο, πρέπεί να υπενθυμίσ ουμ ε πολύ σύντομ α

τή ν προβ λη μ α τική τή ς ιδεολο γία ς στό νέο Μ άρ ξ: ή πρ οβ λη -

μ ατική αυτή π ροσ α νατολίζοντα ν προ ς τό ύπ οκείμενο. Ό Μ α ρξ

αντιλα μ βάνονταν τή ν ιδεολο γία όπω ς κα ι τό έποΐκο δόμ η μ α

γενικά , ξεκινώ ντας ά π ' τό μ οντέλο

( ( υ π ο κ ε ί μ ε ν ο

- π ρ α γ μ α τ ικ ό -

ά λ λ ο τ ρ ί ω σ η », Τ ό ύποκείμ ενο είναι άπο σ τερημ ένο ά π ' τήν σ υγ-

κεκριμ ένη του ούσ ία μέσ α σ τό «πραγματικό» — ή α ντίλη ψ η του

«π ρα γματικο ύ» οικοδομ είται θεω ρη τικά ξεκινώ ντας ά π ' τήν

όντολογική αντικειμένοποίηση του ύποκειμένου—, ή ιδεο-

λο γία ά πο τελει μ ια πρ οβ ολή , μ έσα σ ' ενα φ αντασ τικό κό σ μ ο,

τής μυθοποιημένης ούσίας του, μέ δυό λόγια, τήν «Ιδεατή»

α λλ οτριω τική ανα σ υγκρ ότησ η τή ς ού σ ίας του , πού είναι ά ντι-

κειμ ενοπ οιη μ ένη — άλλο τριω μ ένη μέσα σ τό πραγμα τικό : οι-

κο νομ ικό - κο ινω νικό . Ή ιδεολο γία διατυπω μ ένη πά νω σ τό

σ χήμ α τής α φ αίρεσ ης - αλλοτρίω σ ης, ταυτίζεται μέ τήν «ψ εύτικη

σ υνείδησ η». Έ τσ ι ξαναβρ ίσ κο υμ ε σ τή σ υγκρότησ η τή ς ιδεο-

λο γική ς άντίλη ψ η ς στό νέο Μ άρξ, τά ζεύγη τής ίσ τορικισ τική ς

πρ οβ λη μ α τικής πού εϊναι Κ ρά τος - κο ινω νία τώ ν πολιτώ ν,

βά ση - επο ικοδόμ ημ α, ιδεολογία - πραγμα τικό , άλλο τρίω σ η -

ούσ ία , αφ ηρη μ ένο - σ υγκεκρ ιμ ένο.

Α ύτή ή ά ντίλη ψ η τή ς ιδεολογία ς επέζησ ε μέσα σ τό σ ύγχρονο

ίσ τορικισ τικό ρεύμα του μ αρξισ μού , πού ή π ρο βλ ημ ατική του

προ σ α νατολ ίζεται πρ ός τό ύποκείμενο. Ή ά ντίλη ψ η αύτή είχε

πολλ ές σ υνέπειες, α π ' τις όποιες, πρώ τα α π ' ολα, μ ιά άτελή

άνάλυσ η τώ ν ιδεολογιώ ν μέσα σ τούς κεφ αλα ιοκ ρα τικο ύς

σ χημ α τισ μ ούς κα ι τούς σ ύγχρονους μετασ χημ ατισ μ ού ς τους.

Π ρά γμ ατι, ή πρ οβ λη μ α τική αύτή — πού ύποκείμενο θεω ρείται

ή κ οινω νική τάξη, τό συγκεκριμ ένο άτομ ο, ή κοινω νική εργασ ία ,

ή πρ άξη, κ.λ.π .— ταυτίζει κα τ' ά νάγκη ν Ι δ ε ο λ ο γ ία κ α ι ά λ λ ο -

τ ρ ί ω σ η

κα ι κα ταλή γει σε μια ατελή κα τα νόη σ η τώ ν ΐδεολο-



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K A I Ο Ι Ι Δ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ 23

γιω ν: θεω ρούνται σ αν «προ ϊόντα» μ ιας σ υνείδη σ η ς — ταξική ς—

ή μιας ελευθερίας — της πρ άξης— α λλο τριω μ ένα ά π ' τό ύπ ο-

κείμ ενο. Ή τέτοια κ α τα νόη σ η τω ν ιδεολογιώ ν π ροϋπ οθέτει

σ ύγχρονα μ ιά ά λλο τρίω σ η κα ι μ ια μή όλ ική - α λλο τρίω σ η

του «υποκειμένου» μέσα σ το «π ρα γμα τικό ». Σ τη ν περίπτω σ η

π .χ. τή ς κο μ μ ου νισ τική ς κοινω νία ς, οπ ου τό υπο κείμ ενο θα

τείνει να ά νακτά την ούσ ία του, οι ιδεολο γίες θα εξαφ α νίζονταν

κα ΐ θα πα ρα χω ρο ύσ αν τή θέσ η τους σέ μ ιαν «επισ τη μ ονική »

διαφάνεια τής συνείδησης στήν αντικειμενική της ύπαρξη.

Α ύτό πού εϊναι πιό ενδια φ έρον ώ σ τόσ ο εδώ , είναι τό γεγονό ς

δτι αύτή ή προο πτική κυρ ια ρχεί σ τό θέμα τής μόδας του «τέ-

λο υς τω ν ιδεολογιώ ν» πού θά χα ρα κτήριζε, κατά τή γνώ μ η

όρισ μ ένω ν ιδεολό γω ν πού έμ πνέονται α π τό μαρξισμό, τις

σ ύγχρο νες «βιομ η χανικές κο ινω νίες». Π ρά γμ α τι, σ τήν π ερί-

πτω σ η μ ιας όλική ς ά λλοτρίω σ η ς τοϋ υπ οκείμ ενου μέσα σ τό

πρα γμ ατικό, οι ιδεολο γίες αύτές - κ α θ'α ύτές θά ά ναιρο υνταν

«μέσα σ τή ν πρ α γμα τικό τητα» σ τό β αθμ ό άκρ ιβώ ς πού, ή σ υνεί-

δη σ η α φ ομ οιω μ ένη π λή ρω ς κα ι τό ύπ οκείμ ενο εντελώ ς έξαφ α-

νισ μ ένο μέσα σ τό πρα γμα τικό , θά κα τα ργούσ α ν κά θε δυνα-

τότητα μιας «ά λλο τριω τική ς» προ βολ ή ς — ή «άπελευθερω -

τική ς» μ όνο σ τή ν περίπτω σ η τού πρ ολ ετα ριά του , πρ ονο μ ιού χας

τά ξης μέσ α σ τό πρ αγματικό — κα ι σ χετικά συνεκτικής τής

ούσ ίας μέσα σ ' εναν «ιδεατό» κό σ μ ο. Ε ϊναι άκρ ιβώ ς αύτή ή σ τα-

θερή σ χέση «ιδεολογία - πρ α γμ α τικό - ά λλο τρίω σ η » πο ύ έπι-

βά λλει τό θέμα , σ υχνά σ ιω πη λά , τοϋ «τέλους τώ ν ιδεολογιώ ν»

σέ πολλ ούς σ υγγρα φ είς α π' τόν Μ αρκοϋζε^ ω ς τόν Ά ντόρ νο^

κα ι τόν Γ κόλ τμ α ν^ Α ύτοι έρμ ηνεύουν, λεπτομ ερειακά , τις

σύγχρονες έξελίξεις του κεφαλαιοκρατικου σχηματισμού, μέ

τό σ χήμ α μ ιας .όλική ς έμ πρ αγμ άτω σ ης - ά λλο τρίω σ η ς τοϋ

ύποκ ειμ ένου μέσα σ τό πρ α γμα τικό τής τεχνολ ογικ ή ς - βιομ η-

χα νική ς κοινω νία ς. "Α ν κα ι ύπ άρχουν σ η μ α ντικές διαφ ορ ές

1. One Dim ensional Man . 1964, et «U ber d as Ideologie - problem in

der Hochentwickelten Industriegesellschaft», in Kurt Lenk,Ideologie, 1964

σ ε λ . 334 κ α ι έ π ό μ .

2 . Prismen, Kultur - Krit ik und Gesel lschaft , 1955 σ ε λ . 24 κ α ι έ π ό μ .

3. Pour une Sociologie du roman, 1964.




άνάμ εσα σ ' αύτούς τούς σ υγγραφ είς, τό κ οινό συμ πέρασ μα

σ το όπ οιο κα ταλήγουν εϊναι, κα τά τή ν έκφ ρα σ η του Μ αρκοΟ ζε,

«ή απ ορρόφ ησ η τή ς ιδεολο γίας μέσα σ τή ν πp αγμα τικό τητα»^

μέ δυό λόγια τό σ υμ πέρασ μα μιας δήθεν ά πο ϊδεολο γικο ποίη σ ης

κα ι άκόμα ά πο πο λιτικο πο ίη σ η ς τώ ν σ ύγχρονω ν κεφ αλα ιο-

κρα τικώ ν σχημ ατισ μ ώ ν.

Ή ίσ τορικισ τική ά ντίλη ψ η τω ν ιδεολογιώ ν είναι ώ σ τόσ ο

άκ όμ η π ιό σ αφ ής σ τό τυπ ικό π αρά δειγμα τοϋ Λ ούκ ατς κα ι τή ς

θεω ρίας του γιά τήν «ταξική σ υνείδη σ η» κα ι τήν «κ οσ μ ο -

άντίλη ψ η». Π ρέπει νά πα ρα μείνουμ ε λίγο π ερισ σ ότερο σ ' αυτό

τό σημ είο, γιατί αυτή ή θεω ρία θέτει πολύ ξεκά θαρα τό π ρό-

βλη μα τώ ν επισ τημ ολογικώ ν προϋπ οθέσεω ν μ ιδς ίσ τορ ικι-

σ τικής πρ οο πτική ς τώ ν ιδεολογιώ ν: 'Α λλά έπι πλέον: Έ χο ντα ς

δεδομ ένο τόν ίσ τορικισ μ ό τοϋ Γ κράμ σ ι, πο ύ είναι έκδη λο ς

σ τις ά ντιλή ψ εις του πού άφ ορο ϋν τό δια λεκ τικό ύλισ μ ό, ιδια ί-

τερα σ τήν άντίλη ψ ή του γιά τό «ισ τορ ικό μ πλόκ » οί περισ σ ό-

τεροι ά π ' τούς μαρξισ τές θεω ρη τικούς χρη σ ιμ οποιούν τήν ëvvoia

τής ήγεμ ονίας μ ' δνα νόη μ α πού σ υσ χετίζεται μέ τήν πρ οβ λη μ α-

τική τοϋ Λ ούκα τς. Α υτό πού εχει μ εγαλύτερη σ ημ ασ ία σ τις

πα ρα τη ρή σ εις πού άκολουθοϋν, εϊναι ή λα θεμ ένη σ χέσ η , πού

έπέβαλλε αύτή ή πρ οβ λη μ α τική άνάμ εσα σ τή ν πο λιτικά κυ -

ρία ρχη τάξη και τήν κυρία ρχη ιδεολογία μέσα σ* ëva σχημα-

τισ μ ό, κα ι κα τά σ υνέπεια, σ τή σ χέση , άνάμ εσα στή ν κυρ ία ρχη

Ιδεολογία και τις πολιτικά κυριαρχούμενες τάξεις: Ιδιαίτερα,

στό τελευταίο σημείο βρίσκονται οί έντονα άμφισβητούμενες

σ υνέπειες τώ ν άναλύσ εω ν τοϋ Γ κρ άμ σ ι.

Κ ατά τή ν άντίλη ψ η τή ς πρ οβ λη μ α τική ς τοϋ υποκ είμενου

σ τό Λ ούκατς, ή ένότητα πού χαρα κτηρ ίζει εναν τρό πο πα ρα -

γω γής κι δναν κοινω νικό σ χημ α τισ μ ό, δεν είναι ένότητα ένός

σύνθετου συνόλου, μέ πολλά είδικά έπίπεδα, καθορισμένα,

σ έ τελευταία άνάλυσ η ά πό τό οικο νομ ικό σ τοιχείο. Ή ένότη-

τα άνάγεται σέ μιά ό λό τητα λειτουργικού τύπου , μέ δομ ικές άλ-

ληλεπιδράσεις, γιά τήν όποία ή έννοια συγκεκριμένο-καθολικό

4. Ibid., σ ε λ . 151. "Α ς σ η μ ε ι ώ σ ο υ μ ε δ τ ι ό Μ α ρ κ ο ϋ ζ ε ύ π ε ρ α σ π ί ζ ε τ α ι σ α -

φ ώ ς τ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α γ ι α τ ό «τ έ λ ο ς τ ώ ν Ι δ ε ο λ ο γ ι ώ ν ».




τοϋ Χ έγκελ μας προσ φ έρει το χαρα κτη ρισ τικό πα ρά δειγμα : πρό-

κειται, μ ' άλλα λό για , γιά μιά

ε κ φ ρ α ζ ό μ ε ν η δ λ ό τ η τ α .

Στήν

περίπτω σ η αυτή, ή ένότητα ενός σ χημ α τισ μ ού θά πρέπει νά

σ υσ χετισ θεί μέ μ ιά κ εντρική βα θμ ίδα, πού π αρέχει πρ ω ταρ-

χικά τό νόημ α σ ' αυτή τή ν ένότητα . Α υτή ή βα θμίδα πού σ υγ-

κεντρώ νει σ ' ενα δλ ο τά έπί μέρους, σ τον Λ ούκατς άντιπρ οσ ω -

πεύεται άπό τήν τά ξη - ύπ οκ είμενο τής ισ τορ ία ς: ή ένότητα

ένός κοινω νικοί) σχη μ α τισ μ ού σ υσ χετίζεται μέ τή ν π ολιτι-

κή όργάνω σ η α υτής τή ς τά ξης, ή ό ποία και άναλα μβά νει τήν

σ υγκρό τησ η μιας « κοσ μ οα ντίλη ψ ης» πού θά τήν ά νέδειχνε

σέ κεντρική αρχή τής ένότητος του συγκεκριμένου σχημα-

τισ μ ού. Ή κο σ μ οα ντίλη ψ η αύτή πού περιλαμ βά νει σ υγχρόνω ς

τήν ιδεολογία και τήν έπιστήμη^, έκφράζει τήν ένότητα ένός

σ χημ ατισ μ ού σ το έσ ω τερικό τής κυ κλική ς κα ι γρα μ μ ική ς όλό-

τητας σ το μ έτρο πού σ υσ χετίζεται μέ τήν κεντρική ά ρχή ένό-

τητας πού εϊναι ή τάξη - ύπ οκείμ ενο: α ύτή άπ οτελει μέ τήν

κο σ μ οα ντίλη ψ ή της, τή θέλησ η - σ υνείδησ η τή ς «όλότητος»

τώ ν άνθρώ πω ν «πού κάνουν τή ν ισ τορ ία τους» — τή ν π ρά ξη.

Μ έσ ο τής τά ξης - ύποκείμ ενο ό ρό λος πο ύ προ ορ ίζεται γιά

τήν ιδεολογία είναι ό ρ όλος τής άρχή ς τής όλ οκλή ρω σ η ς ένός,

σ χημ α τισ μ ού : εϊναι άλλω σ τε πο λύ σ υγκεκριμ ένη ή θέσ η τοϋ

νέου Μ άρξ δτι οι ιδέες πού κα θοδη γούν τον κόσ μ ο είναι τά

δπλα τής κριτικής, πού μπορούν νά τον άλλάξουν.

5. Ή τ α ύ τ ι σ η Ι δ ε ο λ ο γ ί α ς κ α ι έ π ι σ τ ή μ η ς , ε ϊτ ε ή ά ν τ ί λ η ψ η τ ή ς ι δ ε ο λ ο -

γ ί α ς π ο ύ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ή ν έ π ι σ τ ή μ η , κ α τ α λ ή γ ε ι σ τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς τ ο ϋ ά ν τ ι-

κ ε ι μ ε ν ικ ο υ κ α ι τ ο Ο ύ π ο κ ε ι μ ε ν ικ ο ϋ μ έ σ α σ τ ό π λ α ί σ ι ο μ ι α ς π ρ ο β λ η μ α τ ι -

κ ή ς τ ο ϋ ύ π ο κ ε ιμ έ ν ο υ . Π ρ ά γ μ α τ ι, ό ύ π ο κ ε ιμ ε ν ι κ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ή ς Ι δ ε ο -

λ ο γ ί α ς σ ά ν έ κ φ ρ α σ η τ ο ϋ ύ π ο κ ε ι μ έ ν ο υ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι τ ή ν ά ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό -

τ η τ α τ ή ς έ π ι σ τ ή μ η ς σ τ ό β α θ μ ό π ο ύ ή ύ π ο κ ε ι μ ε ν ικ ή σ υ ν ε ί δ η σ η γ ι ά τ ό ν κ ό -

σ μ ο μ ι ά ς «ά ν ε ρ χ ό μ ε ν η ς τ ά ξ η ς » ά γ κ α λ ι ά ζ ε ι τ ό σ ύ ν ο λ ο έ ν ό ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ

σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ . Γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε τ ή ν ό ψ η α ύ τ ο ϋ τ ο ϋ έ π ι χ ε ι ρ ή μ α τ ο ς π ο ύ ό Λ ο ύ -

κ α τ ς , ό Κ ό ρ ς , κ λ π ., έ φ ά ρ μ ο σ α ν σ τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο κ α ι σ τ ή ν «π ρ ο λ ε τ α ρ ι α κ ή

έ π ι σ τ ή μ η »: έ π ε ιδ ή τ ό π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο ε ίν α ι ά π ' τ ή ν ο ύ σ ί α τ ο υ μ ι ά τ ά ξ η κ α θ ο -

λ ι κ ή , έ τ σ ι κ α ΐ ή ύ π ο κ ε ιμ ε ν ι κ ό τ η τ ά τ ο υ ε ί ν α ι κ α θ ο λ ι κ ή , ά λ λ α μ ι ά κ α θ ο λ ι κ ή

ύ π ο κ ε ιμ ε ν ικ ό τ η τ α δ έ ν μ π ο ρ ε ί π α ρ ά ν ά ε ίν α ι ά ν τ ικ ε ιμ ε ν ι κ ή , κ α ΐ ά κ ό μ η έ -

π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή . Γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε κ α ΐ τ ή σ υ ν έ π ε ι α α ύ τ ή ς τ ή ς ά ν τ ίλ η ψ π ς : τ ό ν α ύ θ ο ρ -

μ η τ ι σ μ ό .




Α ύτη ή σ χέση τή ς ιδεολο γίας μέ τήν ενότητα ένός κο ινω -

νικο ύ σχημ α τισ μ ού εΪναι τόσ ο π ιο σ η μ α ντική σ το βαθμ ό πού

διέπει τήν σύγχρ ονη προ βλη μ ατική του «λειτου ργισ τικο ϋ»

κο ινω νιολογικο ύ ρεύματος, σιω πη ρά , δπ ω ς θα τό δούμε στό

πρό βλη μ α της νομ ιμ ότητας, σέ μεγάλο τμ ήμ α τω ν άναλύσ εω ν

τη ς σ ύγχρο νης πο λιτική ς επισ τή μ η ς. Γ ιά νά απ οκα λύψ ουμ ε

τις σ χέσεις άνάμ εσ α σ τή ν όλ ότητα Χ εγκελια νής υφ ής του

Λ ούκα τς κα ι τήν λειτου ργισ τική όλό τητα αρκ εί να ά ναφ ερ-

θουμε σ τον άμ εσ ο δεσμ ό μεταξύ Λ ούκα τς κα ι Μ . Β έμπερ.

Α ύτό, πού , κα τά τον Π άρσ ονς, συνδέει τις θεω ρίες του Β έμπερ

μέ τον λειτουργισ μ ό, είναι δτι ή όλική κοινω νική δομ ή θεω -

ρείται, σέ τελευταία ανάλυση, σάν το π ρ ο ΐο ν μιας κοινω νία ς -

ύποκείμενο, πού δημιουργεί, στό τελικό της γίγνεσθαι, όρι-

σ μένες άξίες ή κοινω νικούς σ κοπούς. Ο ι τελευταίοι προσ διο-

ρίζουν, κατά τον λειτουργισ μ ό, τό τυπικό πλα ίσ ιο μιας ο λ ο κ λ ή -

ρ ω σ η ς

τώ ν διαφ όρ ω ν ιδιαίτερω ν κα ι «Ισοδύναμω ν» δομώ ν

μέσα σ τό κοινω νικό «ολο». Ή ολοκ λή ρω σ η αυτή σ υσ χετί-

ζεται μέ μιά «Ισορροπία» βασισμένη σέ όρισμένες ρυθμισμένες

κα ι έπαναλα μ βα νόμ ενες διαδικα σ ίες

κ α ν ο ν ι σ τ ικ ώ ν

σ τοιχείω ν

— π .χ. τρόποι συμ περιφ οράς® — πού διέπουν τή ν κοινω νική

«δράση».

Σ τό Β έμπερ^, αύτές οι κοινω νικές αξίες, άποκ ρυ σ ταλλώ σ εις

6. Τ ρ ό π ο ι σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς μ έ τ ή ν έ ν τ ο ν η έ ν ν ο ι α τ ο υ ο ρ ο υ : ή έ ν ν ο ι α α ύ τ η

θ α κ α τ α λ ή ξ ε ι, ά κ ρ ι β έ σ τ ε ρ α , σ τ ή ν τ ο π ο θ έ τ η σ η α π ' τ ό ν A dorno τ ή ς έ ν ν ο ι α ς

τ ο ϋ «π ο λ ι τ ι κ ο ύ τ α μ π ε ρ α μ έ ν τ ο υ » . A dorno et Horkheimer: The Authorita-

rian Personnality, 1950.

7. Γ ι α τ ις σ χ έ σ ε ι ς , κ α τ ά τ ό π α ρ ε λ θ ό ν σ χ ε δ ό ν ά π α ρ α τ ή ρ η τ έ ς σ τ ή Γ α λ -

λ ί α , ά ν ά μ ε σ α σ τ ι ς θ ε ω ρ ί ε ς γ ι ά τ ις τ ά ξ ε ι ς τ ο ϋ Β έ μ π ε ρ κ α ι τ ο Ο Α ο ύ κ α τ ς , β λ έ -

π ε Β έ μ π ε ρ , G esam m elte politisch e Sch riften , 1958, σ ε λ . 2 9 4 - 4 3 1 (ι δ ι α ί τ ε ρ α

σ τ ό κ ε ί μ ε ν ο π ο ύ τ ι τ λ ο φ ο ρ ε ί τ α ι «Parlam ent und Regierung im neugeordneten

Deuntschland», γ ρ α μ μ έ ν ο τ ό 1918). Σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς Β έ μ π ε ρ κ α ι Π ά ρ -

σ ο υ ς , ε ίν α ι β έ β α ι ο ό τ ι ό Π ά ρ σ ο ν ς π α ρ ε ρ μ η ν ε ύ ε ι , σ έ ό ρ ι σ μ έ ν ε ς π λ ε υ ρ έ ς τ ο

έ ρ γ ο τ ο υ Β έ μ π ε ρ (β λ έ π ε The Sosial system, 1964, σ ε λ . 100 κ α Ι έ π ό μ . 519 κ α ί

έ π ό μ . κ λ π . ): ή σ χ έ σ η ό μ ω ς π ο ύ ύ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι ά ν ά μ ε σ α σ τ ο ν Β έ μ π ε ρ κ α ι τ ό ν

λ ε ι τ ο υ ρ γ ι σ μ ό ε ίν α ι ώ σ τ ό σ ο , σ έ τ ε λ ε υ τ α ί α ά ν ά λ υ σ η , ά κ ρ ι β ή ς . Σ δ , τ ι ά φ ο ρ α

τ ό π ρ ό β λ η μ α τ ο ϋ ί σ τ ο ρ ι κ ι σ μ ο Ο τ ο Ο Β έ μ π ε ρ , π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε δ τ ι έ π ε χ ε ί ρ η σ ε

σ α φ ώ ς τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή τ ή ς ί σ τ ο ρ ι κ ι σ τ ι κ ή ς « ό λ ό τ η τ α ς » ί δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ι ς ά ν α λ ύ -

σ ε ι ς τ ο υ γ ι ά τ ό έ ρ γ ο τ ο Ο Ed. M eyer, σ τ ά G esam melte A ufsatze zur W issen s-



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KAI Ο Ι Ι Δ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ 27

σ χεδίω ν τώ ν κο ινω νικώ ν φορέω ν, άποτελου ν τις άρχές σ χη -

ματισμού τω ν ιδεατώ ν του τύπω ν: σ τή ν περίπτω σ η του Κ ρά τους,

αυτές τείνου ν κα τά τή γνώ μ η του σ έ μιά τυπ ολογία σύμφ ω να

μόνο μ έ τού ς τύπους νομ ιμ ότητας, πού συ γκροτούνται από

άξίες τω ν δρώ ντω ν παρ αγόντω ν. Ή διαμ όρφ ω ση αυτώ ν τώ ν

αξιώ ν ή: κο ινω νικώ ν σ τόχω ν, σ υσ χετίζεται άλλω σ τε σ υχνά ,

σ το Β έμπερ, μέ τή δράσ η κ οινω νικώ ν όμάδω ν — τώ ν περίφ ημ ω ν

«κ ατασ τατικώ ν όμ άδω ν» διακρ ινόμ ενω ν σ ' α ύτόν άπ ' τις τάξεις -

κατασ τάσ εις, και έπι πλέον, τής τάξης κα θ' αύτή— , ύπ οκ ει-

μένω ν τής Κ οινω νίας κα ΐ της ισ τορία ς: οι πα ρατηρ ήσ εις αυτές

τοπ οθετούνται σ τή βά ση τής αντίλη ψ ή ς του γιά τή γρα φ ειο-

κρ ατία . Ή θεω ρία τή ς τα ξικής σ υνείδη σ ης του Α ούκατς, πού

οι σ αφ είς σ χέσ εις του μ έ τον Β έμπερ είνα ι γνω σ τές, έμφ ανί-

ζεται ετσ ι σ άν μιά άπ όπειρα χονδροειδοϋς μ αρξοποίησ ης

τοϋ Β έμπερ: ενώ προϋπ οθέτει μιά εκφ ρα ζόμ ενη ολότητα, σ το

εσ ω τερικό τής όποία ς ό ρό λος του κυ ρίαρχου πα ρά γοντα

δεν άναγνω ρίζεται καθό λο υ —^και ό Β έμπερ δέν ξεγελιέται

κα θόλου σ ' αύτό το σημείο®— αύτή ή θεω ρία πρ οσ δίδει σ τή ν

ιδεολογία τον ρόλο τού κυρ ίαρχου παρά γοντα σ το κοινω νικό

δλο®.

chaftslehre. Ό μ ω ς π α ρ ά τ ι ς έ π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς τ ο υ , ή θ ε ω ρ ί α τ ο υ μ π ο ρ ε ί ν ά θ ε ω -

ρ η θ ε ί σ α ν μ ι ά « τ υ π ι κ ή » ί σ τ ο ρ ι κ ι σ τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α . Γ ι ά τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς τ ο ϋ «Ι δ ε α τ ο ύ

τ ύ π ο υ » τ ο ϋ Β έ μ π ε ρ κ α ΐ τ η ν έ ν ν ο ι α «σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο - κ α θ ο λ ι κ ό » τ ο ϋ Χ έ γ κ ε λ

β λ έ π ε Ι δ ι α ί τ ε ρ α Κ . Laren z, M eth od en lehre d er Rech ts wiss en schaft , 1960.

8. Ε π ί σ η ς ό ί σ τ ο ρ ι κ ι σ μ ό ς τ ο ϋ Β έ μ π ε ρ σ υ ν ο δ ε ύ ε ι τ η ν α ν τ ίλ η ψ η μ ι α ς

έ κ φ ρ α ζ ό μ ε ν η ς ό λ ό τ η τ α ς , χ ω ρ ί ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α σ τ ο κ ο ι ν ω ν ι κ ό σ ύ ν ο λ ο , π ρ α γ μ α

π ο ύ γ ί ν ε τ α ι σ α φ έ ς σ τ ό ν Β έ μ π ε ρ , σ τ ή θ ε ω ρ ί α τ ο υ τ ώ ν «π α ρ α γ ό ν τ ω ν » κ α ι τ ώ ν

«μ ε τ α β λ η τ ώ ν ». Τ ή ν β ρ ί σ κ ο υ μ ε έ π ί σ η ς σ τ ά γ ρ α π τ ά τ ο υ γ ι α τ ή ν π ρ ο τ ε σ τ α ν -

τ ι κ ή ή θ ι κ ή κ α ι τ ό ν κ α π ι τ α λ ι σ μ ό , ά λ λ α κ υ ρ ί ω ς σ τ ι ς Gesamm elte Aufsatze

zur Religionssoziologie.

9. Δ έ ν έ χ ο υ μ ε κ α λ ύ τ ε ρ ο π α ρ ά δ ε ιγ μ α , α ύ τ ή ς τ ή ς κ α τ ε ύ θ υ ν σ η ς , π ο ύ έ φ α ρ -

μ ό ζ ε τ α ι σ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή ά ν ά λ υ σ η , α λ λ ά π ο ύ κ α τ α λ ή γ ε ι [σ έ ά λ λ α σ υ μ π ε ρ ά σ μ α -

τ α , ά π ' τ ό ν Μ α ρ κ ο ϋ ζ ε . Ό Μ α ρ κ ο ϋ ζ ε δ έ χ θ η κ ε κ α θ α ρ ά σ τ ο π α ρ ε λ θ ό ν (1935)

ό τ ι ή έ ν ό τ η τ α έ ν ό ς κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ , α ν τ ί θ ε τ α ά π ό μ ι ά κ α θ α ρ ά

«λ ε ι τ ο υ ρ γ ι σ τ ι κ ή » ά ν τ ί λ η ψ η , σ υ ν ί σ τ α τ α ι σ τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α έ ν ό ς ό ρ ι σ μ έ ν ο υ

σ τ ο ι χ ε ί ο υ α ύ τ ο ϋ τ ο ϋ σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ π ά ν ω σ χ ά ά λ λ α : α ύ τ ό τ ό σ τ ο ι χ ε ί ο έ κ φ ρ α -

ζ ό τ α ν ώ σ ι ό σ ο μ έ τ ή « σ υ ν ε ί δ η σ η - κ ο σ μ ο α ν τ ί λ η ψ η » μ ι α ς «τ ά ξ η ς » Ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά

κ υ ρ ί α ρ χ η ς σ ' α ύ τ ό τ ό σ χ η μ α τ ι σ μ ό (Kultur und Gesellschaft, 1965, σ . 34




Έ τσ ι, ά π ' τή μ ιά , ή ίσ τορ ικισ τική α ντίλη ψ η τοϋ Γ κρ άμ σ ι

σ χετικά μέ τό δια λεκτικό ύλ ισ μ ό, άπ* τή ν ά λλ η , ή ά σ άφ εια

τώ ν διατυπώ σ εώ ν του, όδ ή γησ α ν πο λλο ύς θεω ρη τικού ς σ το νά

άνάγουν τις άναλύσεις τους γιά τήν ταξική ήγεμονία στήν προ-

βλ ημ α τική τοϋ Λ ούκατς̂ ®. Μ ' αυτό τόν τρό πο μ ιά ή γεμ ονική

τάξη γίνετα ι ή τά ξη - υπ οκ είμ ενο τής ίσ τορ ία ς, πού μέ τή ν

κοσ μ οα ντίλη ψ ή της, φ θάνει σ τό νά δια περνά μέ τήν ένότητά

της §να κοινω νικό σ χη μ α τισ μ ό κα ι νά τόν διευθύνει περισ σ ό-

τερο πα ρά νά κυ ρια ρχεί, προ κα λώ ντας τήν «ένεργό σ υγκα τά-

θεσ η» τώ ν κυρ ιαρ χούμενω ν τάξεω ν. Ή έρμ ηνεία αυτή τοϋ

Γ κρ άμ σ ι είναι π .χ. ιδια ίτερα φ α νερή σ τή μ α ρξισ τική τάσ η

τή ς

^Ε π ι θ ε ώ ρ η σ η ς Ν έ α ς ^Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς

πού εϊχα τή ν εύκ α ιρία

νά τής κά νω κρ ιτική ^^ Τ ή ν βλέπο υμ ε νά έμ φ ανίζεται σ τόν ά -

κόλο υθο ό ρισ μ ό πού ό Pe rry A nd erso n, ενας ά π' τούς πιό σ που-

δα ίου ς έκπρ οσ ώ πο υς α υτής τή ς τά σ η ς, δίνει γιά τήν ή γεμο νική

τάξη : «""Α ν μ ιά ή γεμο νική τά ξη μ πο ρεί νά κα θο ρισ τεί σ α ν ή

τάξη πού έπιβάλλει τούς στόχους της και τις κατευθύνσεις της

σ ' όλ όκλη ρη τήν κοινω νία , μ ιά σ υντεχνια κή τά ξη ά ντίθετα

είνα ι αύτή πο ύ άκο λουθει τού ς σ τόχους τη ς σ τό έσ ω τερικό

μ ιδς κοινω νική ς όλό τητας, πο ύ ό όλ ικός κα θο ρισ μ ός της βρί-

σ κετα ι εξω ά π ' αύτήν^^». Γ ίνετα ι κα τανοη τό έδοδ, δτι ή ένότητα

ένός κο ινω νικο ύ σ χημ α τισ μ ού , ή κο ινω νική «όλό τητα» σ υσ χε-

κ α ι έ π ό μ .). Ό Μ α ρ κ ο ϋ ζ ε κ α τ α λ ή γ ε ι τ ώ ρ α , μ έ τ ή ν ό λ ι κ ή ά π ο ϊ δ ε ο λ ο γ ι κ ο π ο ί η -

σ η π ο ύ θ ά χ α ρ α κ τ ή ρ ι ζ ε , κ α τ ά τ ή γ ν ώ μ η τ ο υ , τ Ι ς β ι ο μ η χ α ν ι κ έ ς κ ο ι ν ω ν ί ε ς ,

σ τ ή ν ά ν τ ί λ η ψ η έ ν ό ς ο τ χ η μ α τ ισ μ ο ϋ σ ά ν ό λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η Χ ε γ κ ε λ ι α ν ή - λ ε ι-

τ ο υ ρ γ ι σ τ ι κ ή «ό λ ό τ η τ α »: κ ι α ύ τ ό , λ ό γ ω τ ή ς ά π ο υ σ ί α ς μ ι ά ς τ ά ξ η ς Ι δ ε ο λ ο γ ι κ ά

κ υ ρ ί α ρ χ η ς , κ α ΐ λ ό γ ω τ ή ς ά π ο υ σ ί α ς μ ι 0ς «τ α ξ ι κ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς » τ ο ϋ π ρ ο λ ε -

τ α ρ ι ά τ ο υ π ο ύ θ ά «τ ή ν ά μ φ ι σ β η τ ο ϋ σ ε σ τ ο σ ύ ν ο λ ό τ η ς » (One dimensional

M an, σ ε λ . 51 κ α ΐ έ π ό μ .).

10. Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό π α ρ ά δ ε ι γ μ α : L. M agri: «Problemi délia teoria

marxista des partito revoluzionario,»

σ τ ή ν Critica Marxista, No 5 - 6, 1963,

σ ε λ . 61 Kai έ π ό μ .

11. « Ή Μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α σ τ ή Μ ε γ ά λ η Β ρ ε τ α ν ν ί α » , σ τ ό

L es Tem ps M odernes, Μ ά ρ τ ι ο ς 1966, δ η μ ο σ ι ε υ μ έ ν ο σ τ ή N ew Left R eview ,

Μ ά η ς 1967. Π ρ έ π ε ι ώ σ τ ό σ ο ν ά σ η μ ε ι ώ σ ω ό τ ι ο ί θ ε ω ρ η τ ικ έ ς ά ν τ ι λ ή ψ ε ις

α ύ τ ή ς τ ή ς τ ά σ η ς έ χ ο υ ν έ κ τ ο τ ε ά λ λ ά ξ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ά .

12. «Les origines de la crise

présente»,

σ τ ό L es T em ps M odern es, Α ύ -

γ ο υ σ τ ο ς - Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο ς 1964, σ ε λ . 425.




τίζεται μέ μιά ήγεμονική τάξη: ή ήγεμονία της θά άντιστοι-

χοϋσ ε σ τη συγκρ ότησ η μιας κοσ μ οα ντίλη ψ ης, πού θα τή ν

επέβα λλε σ άν ά ρχή ένότητας ένός κα θορισ μένου σ χημ ατισ μ ού :

«Μ ιά ή γεμ ονική τάξη θέλει νά μ ετασ χημ ατίσ ει τήν κο ινω νία

κατ* εικόνα τη ς, έπινοώ ντας τό ο ικονομ ικό σ ύσ τημα, τούς πο-

λιτικούς θεσμούς, τΙς πο λιτισ τικές ά ξίες μιας κοινω νίας, ό-

λόκλ ηρο τόν «τρόπο έμφ άγισ ής» της μέσα σ τον κόσμο»'®.

Ε ίναι άναμ φ ισ βή τητο άλλω στε ότι ό Γ κράμσι άφ ήνει τό

δικαίω μα γιά τή ν πα ρερμηνεία τω ν άναλύσ εώ ν του πού α φ ορούν

τόν ισ τορικό υλισ μό, ιδιαίτερα σ ' δ,τι άφ ορδ τήν πολιτική

κυριαρχία , πού εϊναι ή ταξική ήγεμ ονική κυριαρχία , λό γω

τής ίσ τορ ικισ τική ς άντίληψ ής του γιά τόν διαλεκτικό ύλισ μό.

Α ύτή έκδη λώ νεται, σ χετικά μέ τό υπόβαθρο τού ιδεολογικού

σ τοιχείου, σ τήν άντίλη ψ ή του γιά τόν «ισ τορικό συνασπισμό» .

Σ τόν Γ κράμσι αύτή ή έννοια χρη σ ιμ εύει γιά τή ν κα τανόη σ η

τής ένότητας θεω ρίας κα ι πρακτικής, ιδεολο γίας — πού π ερι-

λα μβάνει τήν έπισ τήμ η («όργα νικοι διανοούμ ενοι») — και

δομ ής, μέ δυό λό για τής ένότητας ένός κοινω νικού σ χημ ατισ μ ού

σ τό σ ύνολο του σ έ μιά Ισ τορικά κα θορ ισ μένη σ τιγμή . Α ύτή

ή ένότητα ώ σ τόσ ο, είναι, άκριβέστερα , ή έκφ ρα ζόμ ενη όλό-

τητα ίστορικιστικού τύπου, πού άνάγει τήν βαθμίδα τού ιδεο-

λο γικού και τού θεω ρη τικού σ τοιχείου σ τό σ ύνολο τής κοι-

νω νικής δο μής: «... χρειάζεται να τονίσουμ ε τή ν έννοια τού

«ιστορικού συνα σπισμού» όπου άκριβώ ς οί υλικές δυνάμεις εϊναι

τό περιεχόμ ενο κα ι οί ιδεολο γίες ή μ ορφ ή, ή διάκρισ η μορ -

φ ής και περιεχομένου εϊναι καθαρά δ ιδ α κ τικ ή . . . Σ ' αύτό

τό πλα ίσ ιο, ό ισ τορικός συνα σ πισμ ός δέν εϊναι πα ρά ή θεω -

ρη τική διατύπω ση τού ισ τορικού «παρόντος» Χ εγκελιανής

ύφ ής, ή σ υμ παρουσ ία τω ν βαθμίδω ν μέσα σ τήν έκφ ραζόμενη

όλότητα τού γραμμικού γίγνεσθαι, καΐ δπου ή ιδεολογία γί-

νεται ή ά πλή έκφ ρα ση τής ίσ τορίας. Α ύτός ό ρόλος κεντρικής

ά ρχή ς τής ένότητας ένός σ χημ ατισ μ ού , πού άποδίδεται σ τήν

Ιδεολογία - κοσ μ οα ντίλη ψ η είναι έξ άλλου έκδηλος σ τήν άρκε-

13. Ο ρ . c it., σ . 428 .

14. II M aterialismo stor ico e la filos ofia di B. Croce, 1948, σ . 49.




τα διφορούμενη μεταφορά, στο πλαίσιο πού τήν χρησιμοποιεί,

τη ς ιδεολογίας σά ν «τσιμέντο» ένός σ χημ ατισ μ ού : «Μ ' άλλα

λόγια, το πρόβλημα πού τίθεται γιά τήν ιδεολογία είναι νά

δια τη ρή σ ει τήν ιδεολογική ένότητα μ έσα σ το κοινω νικό μ πλόκ,

πού τσ ιμ εντάρεται και ένοπ οιειται άκριβώ ς ά π ' αυτή τή ν ι-

δεολογία...» 'Ή ακόμ η : «... μια «ιδεολογία» θα μπορούσ αμ ε

νά πούμε, αν σ τόν όρ ο ιδεολογία δίναμ ε άκριβώ ς τό π ιο υψ ηλό

νόημ α μιας κο σ μ οα ντίλη ψ ης, πού έκδη λώ νεται σ ιω πη ρά σ τή ν

τέχνη, στό δίκαιο, στήν οικονομική δραστηριότητα, σ' όλες

τις εκδη λώ σ εις της άτομ ικής και σ υλλ ογική ς ζω ής»^^.

"Ο μω ς, εϊναι επίσ η ς ά λη θινό ότι τό εργο του Γ κρ άμσ ι πα -

ρουσιάζει πολλές θεω ρητικές ρήξεις, ιδιαίτερα σ χετικά μέ

τΙς αναλύσ εις πο ύ άφ ορ ου ν τό διαλεκτικό και ισ τορικό υλισ μ ό:

μέσο μ ιας σ υ μ π τ ω μ α τ ικ ή ς (symptomale) α ν ά γ ν ω σ η ς του Γκράμ-

σ ι, πού δέν εϊναι πρ όθεσή μου σ ' αυτή τήν έργασ ία, θά μπ ο-

ρούσ αμ ε νά αποκα λύψ ουμ ε τά έπισ τημ ονικά κα ι πρω τότυπα

χαρ α κτηρ ισ τικά τη ς, κά τω ά π ' τή ν πο λεμική κά λυψ η του

«α πόλυτου ίσ τορικισ μ οϋ του» , της ά ντίλη ψ ή ς του γιά τή ν ιδεο-

λο γία . Μ πορούμ ε ήδη νά τά έπικα λεσ τοϋμ ε.

α) Μ έ τή μεταφ ορά Ιδεολογία - «τσιμέντο» μιας κο ινω -

νία ς, ό Γ κρ άμσ ι θέτει μέ §ναν πρω τότυπο τρόπο τό βα σικό

πρό βλη μ α τω ν σχέσ εω ν άνάμεσα σ τή ν κυρ ία ρχη ιδεολογία

κα ι τήν ένότητα ένός κο ινω νικο ύ σ χη μ α τισ μ ού.

β) Ό Γ κρ άμ σ ι είναι ό πρώ τος, σ τήν ίσ τορ ία της μαρξι-

σ τική ς σ κέψ ης, πού ξεκόβει ά π ' τήν ά ντίλη ψ η της ιδεολο -

γία ς σ άν εννοιολο γικό σύσ τημ α , μέ τό κυ ριολεκτικό νόη μ α

αύτώ ν τώ ν δύο όρω ν.

IL Κ υ ρ ία ρ χ η ι δ ε ο λ ο γ ί α , κ υ ρ ία ρ χ η τ ά ξ η κ α ι κ ο ι ν ω ν ικ ό ς σ χ η -

μ α τ ισ μ ό ς

Π οιά έξήγησ η μ πορ εί νά δώ σει ή λουκ ατσιανή πρ οβ λη -

ματική στό γεγονός, ότι, γιά τό μαρξισμό ή κυρίαρχη ιδεο-

λογία μέσα σ ' ενα κο ινω νικό σ χη μ α τισ μ ό, είναι, κα τά γενικό

κα νόνα, ή ιδεολογία τη ς κυρ ία ρχης τάξης; Μ ' άλλα λό για ,

15. II Materialismo storico e la fi losof ia di B. Croce, 1948, σ ε λ . 7.




πώ ς εξηγείται τό γεγονό ς δτι ή κυρία ρχη ιδεολο γία , έχοντας

μ ιά δική τη ς ένότητα , άντανακ λώ ντας έπομ ένω ς σ ' εγα χώ ρο ,

σ χετικά σ υγκροτημ ένο, το σ ύνολο του κ οινω νικο ύ σ χημ ατισ μ ού

πού επηρεάζει είναι ή ιδεολογία τή ς κυρία ρχη ς τάξης; Β ρισκό-

μ ασ τε πρ άγμα τι άντιμέτω πο ι μ ε τ ρ ε ις σ ε ιρ έ ς ερω τημ άτω ν, πού

άφ ορουν τη σ χέση της κυρία ρχη ς ιδεολογίας κα ι τή ς ενότη-

τας ενός σχηματισμού:

1) 'Α πέναντι σ τήν ϊδια ένότητα, σ τή σ χετική σ υνο χή , σ*

αυτό πού ή λουκ ατσ ιανή π ροβλη μ α τική θά ύποδηλώ σ ει πρό -

θυμα , σ αν «νοημ ατική όλότητα» του ιδεολογικο ύ κόσμ ου,

της κυρίαρχης ιδεολογίας ένός σχηματισμού σαν

π ε ρ ι ο χ ι κ η

δ ο μ ή τώ ν βα θμίδω ν.

2) 'Α πέναντι σ τό γεγονός ότι αυτός ό σ υνεκτικός κόσ μ ος

είναί άκριβώ ς μ ιά κ υρία ρχη ιδεολογία σ τό βα θμό πού επη -

ρεάζει επίσ ης και τίς κυριαρχούμ ενες τάξεις, σ τό βαθμ ό π ού

γίνετα ι, ή κο σ μ οα ντίλη ψ ή τους, με δυό λόγια , στό βαθμ ό δπο υ

ή έσ ω τερική σ υνοχή της σ υσ χετίζεται με τό σύ νολο τώ ν τά-

ξεω ν, πού à ντ αγω νίζονται σ ' ε να σ χη μ α τισ μ ό .

3) 'Α πέναντι σ τό γεγονό ς δτι αύτή ή κυρία ρχη ιδεολ ογία

εϊναι ή ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης.

Τ ό νά ά ναλύσουμ ε αύτές τΙς τρεις σειρές έρω τημάτω ν είνα ι

χρή σ ιμ ο, για τί ή λου κατσ ιανή εξήγη σ η σ υνίσ ταται άκρ ι-

βώ ς σ τό δτι αύτές κα λύπτονται, μέ τήν ά ναφ ορά σ τή γενι-

κή générique) ά ρχή της τάξης - υποκ είμενο της κοινω νίας

κα ι τή ς ίσ τορία ς. 'Ε κκ ινώ ντας α π ' τό σ η μ είο δπου ή ένότητα

ένός σ χημ ατισ μ ού απο δίδεται σ τή ν τάξη - υποκείμενο, και από

έκει σ τή «σ υνείδησ η» αύτής τη ς τάξης, ό ρό λος της κυρία ρχη ς

και κεντρικής βαθμ ίδας του κοινω νικού δλου άπο δίδεται σ τή

σ φ α ιρική κο σ μ οα ντίλη ψ η , πού αύτή ή τάξη θά πα ρή γαγε

άμ εσα. Ή ά πά ντησ η σ ' αύτά τά ερω τήμ ατα βρίσ κεται έτσι σ τή

γενετική σ χέση άνάμ εσα σ τήν κυρ ία ρχη ιδεολο γία κα ι τήν

«τάξη κα θ' αύτή», υποκείμενο της ίσ τορία ς. "Ο πω ς τό λέει ό

Α ούκα τς: « Ό προ ορ ισ μ ός μιας τάξης γιά κυρ ια ρχία σ ημ αίνει

δτι είναι δυνατόν, ξεκινώ ντας ά π ' τά ταξικά της συμ φ έροντα ,

ά π ' τή ν τα ξική τη ς σ υνείδησ η , νά όργανώ σει τό σ ύνολο τη ς

κοινω νίας σύμ φ ω να μέ τά σ υμ φ έροντά τη ς... Κ αι τό άποφ ασ ι-




σ τικό έρώ τημα, σέ τελευταία ά νάλυσ η , για κά θε τα ξική πάλη

εϊνα ι αύτό: ποιά είνα ι ή τάξη πού διαθέτει, τήν έπιθυ μητή σ τι-

γμή , αυτή τήν ικα νότητα κα ι αυτή τήν τα ξική σ υνείδη σ η ; "Ω ς

ποιό σ ημ είο α ύτή ή τάξη έκπλη ρώ νει σ υνειδητά, ώ ς ποιο σ η -

μ είο άσ υνείδητα, ώ ς ποιό σ ημ είο μ έ μιά ψ εύτικη σ υνείδη σ η

τούς έπιβαλλόμ ενους ά π ' τήν ίσ τορία στόχους̂ ®;». Ή κυρί-

α ρχη Ιδεολογία έκφ ρά ζει σ υγχρόνω ς μιά ένότητα και άπο τε-

λεΐ μιά χαρ α κτηρισ τική κο σ μ οα ντίλη ψ η σ το σύνολο ένός σ χη -

ματισ μού , σ το βα θμό πού συσ χετίζεται γενετικά μέ τήν κυ-

ρίαρχη τάξη — ή καλύτερα μέ τήν άνερχόμενη τάξη.

Α ύτή ή τάξη , ύπ οκείμενο μιας Ισ τορικότητας - γίγνεσ θα ι,

προ χω ρώ ντας άπό σύ νολα όλο κα ι μεγαλύτερα ώ ς τή ν τελική

σύμ πτω ση τή ς ά ντικειμ ενοποίησ η ς κ α ιτή ς ούσ ίας, είναι πά ντα

χυμώ δης άπό ίσ τορ ικό νόημα και ένσα ρκώ νει σ υγκεκριμ ένα

τή νοη μ ατική όλότητα , τή ν ένότητα δη λ. ένός κοινω νικού

σ χημ ατισ μ ού .

Α ύτή ή α ντίλη ψ η γιά τήν Ιδεολογία όδη γεί σέ μια όλ όκ λη ρη

σ ειρά λαθεμένω ν άποτελεσμάτω ν, α π' τά όπ οια θά σ ημ ειώ σ ω

μόνο τά σημαντικότερα.

Α . — Κ ατά γενικό κα νόνα, κα ταλή γει σ ' αύτό πού μπορούμ ε

νά τό ύποδηλώ σουμ ε σ άν ν π ε ρ π ο λ ιτ ικ ο π ο ίη σ η τώ ν ιδεολο -

γιώ ν, ο ι όποιες θεω ρούνται κα τά κά ποιο τρόπο σ άν διακριτι-

κές ταμ πέλες πολιτική ς ένταξης, πού οί κοινω νικές τάξεις θά

είχα ν σ τήν π λά τη του ς: ή Ιδεολο γική δομ ή άνάγεται σ τήν πο-

λιτική όργάνω σ η μ ιας τάξης, αύτή σ τή ν συ γκρότησ η μιας

δική ς τη ς κο σ μ οα ντίλη ψ ης πού θά τή ν άνύψ ω νε σ έ τάξη κα θ'

αύτή, ύποκείμενο τής ισ τορίας— ταύ τισ η τής πολιτική ς συνεί-

δησης τής τάξης μέ τήν ειδική λειτουργία τής κοσμοαντίλη-

ψ η ς. Σ υνεπώ ς δέν μπορεί νά άναγνω ρισ τει καμιά ειδική α ύτο-

νομ ία σ τήν Ιδεολογική βα θμ ίδα. 'Ιδιαίτερα , αύτή ή ά ντίλη ψ η

δέν έπιτρέπει μιά άπο κρ υπ τογράφ ησ η τή ς σ υγκεκριμ ένης σ χέ-

σ η ς άνάμεσα σ τή ν κυρ ία ρχη ιδεολογία και σ τή ν τάξη ή τήν

πολιτικά κ υρία ρχη μ ερίδα : όδηγεϊ σ έ λά θη σ ' δ,τι άφ ορ α τόν

ά κριβή έντοπ ισ μ ό τής τά ξης ή τής κυ ρία ρχη ς μερίδας σέ μ ιά

16. Histo ire et conscience de c lasse , 1960, σ . 76 κ α ΐ έ π ό μ .




κα θορ ισ μ ένη ισ τορ ικά κα τά σ τα σ η . Π ρά γματι μ ια α πό τις εν-

δείξεις πού επιτρέπουν αύτη τήν έντόπιση συνίσταται ακρι-

βώ ς σ τή σ χέσ η άνάμ εσ α σ ' αύτή τήν τά ξη ή τμ ή μ α της με τις

δομ ές τή ς κυρία ρχη ς ιδεολογία ς: αύτή ή σ χέσ η , δμ ω ς, δεν μπο ρεί

νά γίνει δεκτή, κα τά τή ν λου κα τσ ια νή πρ οβ λη μ α τική , πα ρά

σε σ πά νιες περιπτώ σ εις, δπ ου ή κ υρία ρχη ιδεολογία θά έμ-

φ α νισ τεί μέσα σ τή ν «καθαρότητα» τή ς σ χέση ς τη ς με τήν τά ξη

ή τή ν κυρία ρχη μ ερίδα της. Π ρά γμα τι, ή κ υρ ία ρχη ιδεολογία

δεν ά ντα νακ λα άπλα τις σ υνθήκες ζω ής τή ς κυρ ία ρχη ς τά ξης,

«κα θαρ ό κα ι άπλ ο» υπ οκ είμ ενο, αλλ ά τή σ υγκεκριμ ένη πο -

λιτική σ χέσ η , τω ν κυρ ία ρχω ν κα ι κυ ριαρχού μ ενω ν τάξεω ν

μέσα σ ' εναν κο ινω νικό σ χημ α τισ μ ό. Ή κυ ρία ρχη Ιδεολο γία

συχνά εϊναι διαποτισμένη από στοιχεία πού προέρχονται απ'

τον «τρόπο ζω ής» ά λλω ν τάξεω ν ή μ ερίδω ν παρά α π ' τή ν κυ-

ρία ρχη τά ξη ή μ ερίδα: Π .χ. είναι ή κλα σ σ ική π ερίπτω σ η απο -

δο χή ς, μέσα σ τή ν κυρία ρχη α σ τική Ιδεολο γία τώ ν κα πιτα λι-

σ τικώ ν σ χημ α τισ μ ώ ν, «σ τοιχείω ν» τή ς μ ικρ οα σ τική ς Ιδεολο-

γία ς (6 «γιακω βινισ μ ός» κα ι ό διά δο χός του , ό «ριζοσ πασ τι-

σμός»), και ακόμα τής Ιδεολογίας τής έργατικής τάξης (εϊναι

ή π ερίπτω σ η του «ά σ τικοϋ σ οσ ια λισ μ οϋ », γιά τον όπ οιο μ ι-

λά ει ό "Ε νγκελς: π .χ. ό Σ α ιν - σ ιμ ονισ μ ός σ τή διάρκ εια τής Δ εύ-

τερη ς Α ύτοκρα τορ ία ς σ τή Γ αλλία)^^.

"Α λλω στε, λό γω τής ειδική ς αύτονομ ίας τής ιδεολ ογική ς

βα θμίδας, λό γω άκ όμ α του ύπόβα θρου του Ιδεολο γικού σ τοι-

χείου μέσα σ τίς δομ ές, οι σ χέσεις άνάμ εσα σ τήν κυρία ρχη

ιδεολογία καΐ τήν κυρίαρχη τάξη ή μερίδα της είναι πάντα

μ εταμ φ ιεσ μ ένες. Α ύτή ή ιδεολο γία , κρύβ οντα ς, δπω ς κά θε

ιδεολογία απ' τον έαυτό της τις ϊδιες τις αρχές της, μπορεί

νά φαίνεται, μέσα στή σύνθετη συγκρότηση του ιδεολογικού

σ τοιχείου, π ιο κοντινή σ τον τρόπο ζω ής κα ι τού ς δρ ους ύ-

πα ρξη ς μιας άλ λη ς τά ξης ή μ ερίδας, πα ρά σ τή ν κυρία ρχη τά ξη

ή μερίδα. Μ έ δυο λό για μ πορούμ ε νά βεβα ιώ σ ουμ ε τή δυνατότητα

μ ιας ολ όκ λη ρη ς σ ειρά ς διασ τάσ εω ν άνάμ εσ α σ τή ν κυ ρία ρχη

ιδεολ ογία και τήν πολιτικά κ υρία ρχη τά ξη ή μ ερίδα . Ο ί δια -

17. Γ ι ' α υ τ ό τ ό θ έ μ α β λ έ π ε C l.W illard, S ocialism e et co mm un ism e fr an -

çais 1967,

σ . 18 κ α ι έ π ό μ .

3




σ τάσ εις αύτές μπορούν νά όφ είλονται σέ πολλούς παρά γοντες:

π .χ. στή σ υγκεκριμένη λειτου ργία της κά σ τας (caste) τω ν

«διανοουμένω ν». "Η άκόμα σ τήν ά νισ η ανάπτυξη τω ν διαφ ό-

ρω ν έπιπέδω ν τω ν δομ ώ ν πού όφ είλεται σ τον ιδιαίτερο ρυθμό

τους κα ι τη διάσ τασ η τους μέ τό χώ ρο τώ ν δρ ασ τηριοτήτω ν

της τάξης: π .χ. μ ια κυ ρία ρχη ιδεολ ογία , βα θειά διαποτισ μ ένη

ά π ' τον τρόπο ζω ής μιας τάξης ή μερίδα ς μ πορεί νά συνεχίζει

νά είναι ή κυρίαρχη ιδεολογία ακόμα κι δταν ή άντίστοιχη τάξη

ή μερίδα δεν είναι πιά κ υρία ρχη . Σ ' αύτή τή ν περίπτω σ η δέν

είναι φ αινόμ ενο μιας άπλή ς «έπιβίω σης» ά λλά υφ ίσ ταται ό-

λό κλ η ρη σ ειρά τροπ οποιήσ εω ν όσ ο καΐ άλλαγώ ν οττή συγκε-

κριμ ένη π ολιτική της λειτουρ γία : δμω ς αύτές δέν μπορούν νά

άπ οκρυπτογραφ ηθοϋ ν πα ρά μόνο αν ξεκόψ ουμε μέ τή ν ίσ τορ ι-

κισ τική προβ λη μ ατική τής ιδεολογίας. Τ υπ ικό παρά δειγμα

αυτής τής τελευταίας περίπτω σ ης εχουμ ε σ τή Μ εγάλη Β ρε-

ταννία, δπου ή μετατόπιση τής πολιτικής κυριαρχίας άπ' τήν

αριστοκρατία στήν άστική τάξη χαρακτηρίστηκε άπ' τή δια-

τή ρη σ η μιας κυρ ίαρχης ιδεολο γίας — τρο ποπ οιημ ένης — ά ρι-

στοκρατικής ύφής. Γιά τήν λουκατσιανή προβληματική, ή

μετατροπ ή αύτή θά παρέμενε μυσ τηριώ δης, σ το βαθμό πού

θά ανήγαγε, χω ρίς άλλο , αύτή τή διατή ρη σ η , σάν συνέχισ η

τής πολιτικής κυ ριαρχία ς, τής φ εουδα ρχικής τάξης̂ ®. Μ έ δυο

λόγια , αύτή ή π ρο βλη μ ατική δέν μπορεί νά άποκα τασ τήσ ει

μ ιά πλή ρη σ χέσ η άνάμεσα σ τή σ ειρά τώ ν έρω τημ άτω ν πού

εχω επισ ημάνει και πού θέτει τή σ χέση τής κυρία ρχη ς ιδεο-

λογίας και τής πολιτικά κυρίαρχης τάξης.

Β . —^Μ πορεί έξ άλλου, νά όδη γήσ ει σέ λά θη σ χετικά μέ

τίς σ χέσ εις τής κυρία ρχη ς ιδεολογίας καΐ τώ ν κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν

τ ά ξ ε ω ν : πράγματι, αύτό τό δείχνει μιά άπ' τις ιδιαίτερες θέσεις

του Γ κρ άμ σ ι, στή ν όπο ία προ βαίνει σέ μιά απα ρά δεκτη έπέ-

κταση τής έννοιας τής ήγεμονίας στή στρατηγική τής έργα-

τική ς τάξη ς. "Α ν και αύτή ή θέση είναι φ αινομ ενικά ά ντί-

θετη μέ τά σ υγκεκριμένα αποτελέσμ ατα αύτής τή ς πρ οβ λη μ α-

τική ς, προέρχεται ώ στόσο από τΙς ϊδιες θεω ρητικές αρχές,

18. Γ ι ' α ύ τ ό τ ό θ έ μ α β λ έ π ε τ ό ά ρ θ ρ ο μ ο υ σ η μ ε ίω σ η 11.



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K AI Ο Ι Ι Δ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ 35

κα ι εχει συμ βά λει σέ μεγάλο βαθμό σ τή διασ τρέβλω σ η του

επιστημονικού περιεχομένου τής έννοιας της ήγεμονίας, στο

μέτρο πο ύ ή ήγεμ ονία δεν εκλα μβάνεται πιά σ αν ενας τύπ ος

τα ξικής κυρ ια ρχία ς. Ό Γ κράμ σ ι κά νει εδώ μια θεω ρη τική τομ ή

άνάμεσα στήν η γ ε μ ο ν ί α και τήν κ υ ρ ι α ρ χ ί α . Σ ύμφ ω να με τον

Γ κρά μ σ ι, μιά τάξη μ πορεί και πρέπει νά γίνει άρχουσ α τά ξη

π ρ ί ν

νά γίνει πολιτικά κυρίαρχη τάξη, μπορεί νά κατακτήσει

τή ν ήγεμο νία πριν κα τακτήσ ει τή ν πολιτική εξουσ ία . Μ έσ α

σ ' αύτό τό πλα ίσ ιο, ή έννοια τή ς ήγεμονία ς δείχνει άποτελε-

σ μ ατικά το γεγονός δτι μιά τάξη επιβάλλει σ ' ενα σ χη μ α τισ μ ό

τή δική τη ς κο σ μ οα ντίλη ψ η , κα τακτά λο ιπόν μ 'α ύ τή τήν έν-

νοια τή θέση τής κυρίαρχης ιδεολογίας, κι αύτό πρίν τήν κατά-

κτη σ η τή ς πο λιτική ς εξουσ ίας. Θ εω ρη τική άνάλυσ η πού ό

Γ κρ άμ σ ι έφ άρμ οσ ε σ τό πλα ίσ ιο τή ς σ τρα τη γικής τή ς εργα τική ς

τάξη ς, και ή όποία βρίσ κεται σ έ αντίθεσ η μέ τις λενινισ τικές

θέσ εις. Ό Λ ένιν εχει επιμ είνει επα νειλη μ μ ένα σ τό γεγονός

δτι, στήν περίπτω σ η τής σ υγκεκριμ ένης συ γκυρίας τή ς μετά-

βασης άπ' τόν καπιταλισμό στό σοσιαλισμό, σέ αντίθεση μέ

όρ ισ μ ένες περιπτώ σ εις τής μετάβασ ης α π ' τή φ εου δαρχία σ τόν

κα πιταλισ μ ό— π.χ. ή περίπτω σ η τής α σ τική ς τάξης σ τή Γ αλλία— ,

ή έργα τική τάξη δέν μπορεί νά κα τα κτήσ η τή θέση τή ς κυρ ί-

αρχης ιδεολογίας πριν κατακτήσει τήν πολιτική έξουσία.

Ή άνάλυσ η αύτή του Λ ένιν σ τη ρίζει τήν επιχειρη μ α τολο γία

του γιά τή ν άνα γκα ιότητα οργάνω σ ης τή ς εργατική ς τάξης σ τό

κόμμ α τη ς. Ε πο μ ένω ς, μ ' αύτήν τή ν έννοια , ή θέση του Γ κρά μ σ ι

εϊναι φ αινομ ενικά αντίθετη ά πό τήν λουκ ατσ ιανή προ βλη μ α-

τική , κα ι αύτό, σ τό μέτρο πού υποσ τηρ ίζει μ ιά πιθα νή διάσ τασ η

άνά μεσ α σ τή ν κυρ ία ρχη ιδεολο γία — πού σ τόν Γ κρά μ σ ι θά

μ πο ρο ύσ ε νά εϊναι ιδεολογία τή ς κυρ ια ρχούμ ενης τάξης —

κα ι τήν πο λιτικά κ υρ ία ρχη τάξη . 'Α πο ρρ έει ώ σ τόσ ο ά πό τίς

ϊδιες άρχές: τό πρό βλη μ α τή ς πολιτική ς όργά νω σ ης μιας τάξης

άνάγεται σ τή διαδικασ ία σ υγκ ρότη σ η ς τή ς δικής τη ς κο σ μ ο-

α ντίλη ψ η ς, τήν όποία επιβάλλει σ τό σ ύνολο τής κοινω νίας.

Μ ' αύτή τήν έννοια π ρα γμα τικά , μ ία κοινω νική τάξη, δέν

μ πορ εί νά γίνη πολιτικά κυρία ρχη κα ι δέν μ πορεί άκόμα νά

ά ποκ τή σ η δική τη ς π ολ ιτική ορ γάνω σ η , εάν ή ιδεολο γία τη ς δέν




είνα ι ή κυρία ρχη Ιδεολο γία , και αυτό για τί ή Ιδεολο γική τη ς

όργάνω σ η σ υμ πίπτει μέ τή ν τα υτόχρονη έκδή λω σ ή τη ς ώ ς τά -

ξης - ύπ οκείμ ενο τής κ οινω νίας και τής ισ τορία ς. 'Α να γνω ρί-

ζουμε έδώ τις άναλύσ εις του Λ ούκα τς γιά τήν τα ξική σ υνείδη σ η

του πρ ολ εταριάτου , πού βασ ίζεται από λυτα πά νω σ το γενικό

θέμα «τής ανερχόμενης τάξης», φορέα του νοήματος τής Ιστο-

ρία ς. Μ ' αυτό τόν εμμ εσ ο τρό πο μ πορο ύμ ε νά δούμε σ τή θέσ η

τοϋ Γ κρ άμ σ ι, τή λο γική σ υνέπεια τή ς λο υκ α τσ ια νής θέση ς.

Ή διάσ τασ η , πού εισ άγει ό Γ κρ ά μ σ ι,άνάμ εσ α σ τή ν Ιδεολο γικά

κυρία ρχη τά ξη — τό ή γεμ ονικό πρ ολεταριάτο — και τήν π ο-

λιτικά κ υρία ρχη τάξη — τή ν άσ τική —, μέ δυό λόγια , ή ίστο-

ρ ι κ η διάσ τα σ η (πού πα ίρνει, σ τόν Γ κρά μ σ ι, τήν μορ φ ή μιδίς

θ ε ω ρ η τ ικ ή ς διά σ τασ ης) άνάμ εσ α σ τή ν ή γεμ ονία κα ι τή ν κυ -

ρια ρχία , τοϋ χρη σ ιμ εύει απλώ ς σε φ α ινομ ενική άντίθεσ η μέ

τή λου κα τσ ια νή άντίλη ψ η , γιά νά έξη γήσ η τά γεγονότα μ έσα

α πό μ ιά ά κα τά λλη λη θεω ρία . Α ύτό έξη γεϊ, άλλω σ τε, για τί

ό Γ κράμ σ ι πίσ τευε π άντα δτι είχε βρει σ τό Λ ένιν, αυτή

τήν έρμ ηνεία τής έννοια ς τής ή γεμονία ς: Ό Λ ένιν βέβα ια

εχει έπιμείνει στήν άναγκαιότητα αύτόνομης Ιδεολογικής

όρ γάνω σ ης τής έργα τική ς τά ξης, πού ά λλω σ τε είναι μ ιά ά π '

τις δψ εις τή ς πολιτική ς της όρ γάνω σ ης. Μ ' αυτή τή βα σ ική

διαφ ορ ά , δτι οχι μ όνο αύτή ή ιδεολο γική όρ γάνω σ η δέν έχει

τίποτα τό κο ινό μέ τή ν κατά κτησ η ά π ' τό πρ ολετα ριά το τής

θέσης τής κυρία ρχη ς Ιδεολογία ς πριν τή ν κατάλη ψ η τή ς έξου-

σ ία ς, άλλά τή ν άντιλα μ βάνετα ι σ ά ν ιδεολογική όρ γάνω σ η

ένάντια σ τή ν κυρία ρχη ιδεολογία : ή τελευταία , άκ όμ α κ αι μετά

τήν κα τάλ η ψ η τής έξουσ ίας, σ υνεχίζει νά εϊνα ι γιά μ εγάλο

διά σ τημ α ή ά σ τική κ αι μ ικροα σ τική ιδεολ ογία .

Γ . — Τ έλος, έάν ή ιδεολο γία , σύμφ ω να μέ τή ν ίσ τορικισ τική

α ναπ α ρά σ τασ η , νοείται σά ν ταμ πέλα άναγνω ρισ τική , πο ύ

οι τάξεις - υπ οκ είμ ενα φ έρουν σ τήν πλά τη τους, ο χι μ όνο κα -

θίσ ταται αδύνατη κά θε έξήγη σ η γιά τό πώ ς ένυπ άρχουν ^^έσα

στήν κυρίαρχη ιδεολογία, στοιχεία προερχόμενα άπό ιδεολο-

γίες άλλω ν τάξεω ν, και οχι α ποκλεισ τικά σ τοιχεία τής πο λι-

τικά κυρία ρχη ς τά ξης, ά λλά δέν είνα ι πιά δυνατό, νά θεμελιώ -

σ ουμ ε πεισ τικά , τό γεγονός δτι ή ιδεολογία τής έργα τική ς




τάξης εϊναι δ ι α ρ κ ώ ς ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν η σ τή ν έπιρρ οή τή ς κ υρία ρχη ς

ιδεολο γία ς, δπω ς και τής μικροα σ τική ς ιδεολο γία ς. Μ έ τέτοια

δη λ. ά ντίλη ψ η περι ιδεολο γία ς, μ ηδενίζεται ή ύπαρξη τοϋ κό-

σ μ ου εξω άπό τά ιδεολογικά δρ ια κά θε τά ξης, σά ν ή Ιδεολο γία

να λειτου ργεί κα τά κ ά πο ιον τρό πο μέσα σ ' ενα κλ εισ τό κύκλω μ α.

Ε ίνα ι άδύνατο ετσ ι νά ά να γνω ρίσ ουμ ε τις έπιπτώ σ εις τής ιδεο-

λογικής

υ π ο τ έ λ ε ια ς

τής έργατική ς τά ξη ς πρ ος τή ν κυρία ρχη

ιδεολο γία . Α υτό όδη γει άμεσα σ τίς διάφ ορ ες μορφ ές του α υ θ ο ρ -

μ η τ ι σ μ ο ύ και σ τις πραγμ ατικές του σ υνέπειες: ή έργα τική ιδεο-

λογία, άπό τό γεγονός και μόνο δτι εϊναι ή Ιδεολογία τοϋ προ-

λετα ριάτου, τά ξης πα γκό σ μ ια ς, θεω ρείται δτι αύτόμ ατα πε-

ριέχει τά κλειδιά τής μ α ρξισ τική ς έπισ τήμ η ς. Γ νω ρίζουμ ε

δμω ς πολύ καλά, άπό πολλά κείμενα τώ ν Μ άρξ, Έ νγκελς,

Λ ένιν, δτι ή «α ύθόρμ ητη» Ιδεολογία τής έργα τική ς τάξη ς

πέρασε στήν άρχή άπό τόν άναρχοσυνδικαλισμό, μετά άπό τόν

σ υνδικα λισ μ ό κ αι τόν ρεφ ορ μ ισ μ ό: κα ι αύτό δέν είνα ι πα ρά τό

άποτέλεσμα. τής διαρκούς έπιβολής τής κυρίαρχης άστικής

Ιδεολογία ς κα ι τής μ ικροα σ τική ς ιδεολο γία ς πάνω σ τήν Ιδεο-

λογία τή ς έργα τική ς τά ξη ς. Γ νω ρίζουμ ε έπίσ η ς δτι αύτή ή

ά ντίλη ψ η βρ ίσ κεται σ τή βά σ η τή ς ά ποδ οχή ς ά πό τόν Λ ένιν

τής περίφημης καουτσκικής θέσης, κατά τήν όποίαν, ή έπα-

να σ τα τική ιδεολο γία πρ έπει νά εισ α χθή σ τή ν έργα τική τάξη ,

ά π ' εξω , ένω τα υτόχρονα πα ρα τη ρο ύμ ε σ τούς ά ρισ τερισ τές

εκπ ροσ ώ πο υς τή ς ίσ τορικισ τική ς ά ντίλη ψ η ς γύρω σ τά 1920,

δπω ς ό Λ ούκα τς, ό Κ όρς κ.τλ. τήν θέσ η ά πόρ ριψ ης τώ ν δια-

νοουμ ένω ν (άφ ού τό προ λεταριά το εϊναι μ όνο του δια νο-

ούμ ενο) τή ν πα ρα γνώ ρισ η του ιδεολο γικο ύ ρόλο υ του Κ όμ μ α-

τος (Ρ . Λ ούξεμ πουργκ) κ.τλ. Έ τσ ι έπανασ τα τική ιδεολογία

τής έργα τική ς τάξη ς υπ άρχει μ όνο ν δτα ν βασ ίζεται σ τήν δια ρ-

κή κριτική τής αύθόρμητης ιδεολογίας της, διά μέσου τής μαρ-

ξισ τική ς έπισ τήμ η ς. Α ύτή ή κρ ιτική π ρο ϋπ οθέτει τή ν ριζική

διάκριση μεταξύ Ι δ ε ο λ ο γ ία ς κα ι ε π ι σ τ ή μ η ς , διά κρισ η πο ύ δέν

μ πορεί νά θεμελιω θεί μέσα σέ μ ιά ίσ τορ ικισ τικ ή άντίληψ η.^®

19. Ε ί ν α ι ά λ ή θ ε ι α ό τ ι ό Γ κ ρ ά μ σ ι κ α τ α π ο λ έ μ η σ ε π ά ν τ α τ ό ν α ύ θ ο ρ μ η -

τ ι σ μ ό , π ρ ά γ μ α π ο ύ μ π ο ρ ε ί ν α έ ξ η γ η θ ε ί ά π ό τ ις θ ε ω ρ η τ ικ έ ς τ ο μ έ ς μ έ σ α ο τ ό

ί δ ι ο τ ο υ τ ό έ ρ γ ο .




III. Ή μ α ρ ξ ισ τ ικ ή ά ν τ ίλ η ψ η τ &ν ιδ ε ο λ ο γ ι ώ ν

Γ ιά να μ πορέσουμε νά άποκα λύψ ουμ ε τή ν ιδια ίτερη πολ ι-

τική λειτουργία τω ν ιδεολογιώ ν σ τήν περίπτω σ η μ ιας ήγε-

μονικής ταξικής κυριαρχίας, θά επρεπε να άποκαταστήσουμε

μ ιά επισ τη μ ονική σ χέση άνάμ εσα σ τις τρεις σ ειρές έρω τημάτω ν

πού θέσαμε όσον άφορα τή σχέση κυρίαρχης ιδεολογίας-

πολιτικά κυρ ία ρχη ς τάξης. Γ ι αυτό χρειάζεται νά επα νέλθουμ ε

στο θέμα του υπόβαθρου του ιδεολογικού στοιχείου.

Ή Ιδεολο γία σ υγκροτείται πράγμ ατι, σ ' ενα εΙδικό ά ντικεί-

μενικο επίπεδο, σ' ενα σύνολο

μ έ σ χ ε τ ικ ή σ υ ν ο χ ή

πα ραστάσ εω ν,

άξιω ν, δοξασ ιώ ν: όπω ς οι «άνθίρω ποι», οί πα ρά γοντες μέσα

σ ' ενα σ χημ α τισ μ ό, σ υμ μετέχουν σ ε μιά οικο νομ ική κα ι πολ ι-

τική δρασ τηριότητα ,· σ υμ μετέχουν επίσ η ς σ ε θρησ κευτικές,

ήθικές, αισ θη τικές, φ ιλοσ οφ ικές δράστηριότητες^®. Ή ιδεο-

λο γία σ χετίζεται μέ τον κόσ μ ο μέσα σ τον όπ οιο ζοϋν οί άνθρω -

ποι, τις σχέσεις τους μέ τή φ ύσ η ,μ έ τή ν κο ινω νία ,

μέ.

τούς άλ-

λο υς άνθρώ πους, μέ τήν ιδια ίτερή τους δρασ τηριότητα , σ υμ πε-

ριλαμβανομένης της οικονομικής καΐ πολιτικής τους δραστη-

ριότητα ς . Τ ο υπόβ αθρο του ιδεολογικού σ τοιχείου έξαρτάται

α π ' το γεγονός οτι κα θρεφ τίζει τον τρόπο μέ τον όποιο, οί δρώ ν-

τες παράγοντες ένός σχημ ατισ μ ού, πού εϊνα ι και φ ορείς τώ ν

δομ ώ ν τους, ζουν τΙς σ υνθήκ ες τη ς υπαρξής τους, τή σ χέσ η

ζω ής τώ ν δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν μ ' αυτές τις σ υνθήκες. Ή ι-

δεολογία είναι παρούσα σέ τέτοιο βαθμό μέσα σ' όλες τις δρα-

σ τη ριότητες τώ ν δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν πού γίνετα ι αδιαχώ ρι-

στη άπ' τή

β ιω μ έ ν η τ ο υ ς ε μ π ε ιρ ί α .

Σ ' αύτό τό πλα ίσ ιο, οι ι-

δεολο γίες απ οκρ υσ ταλλώ νουν σ έ έναν κόσ μ ο σ χετικά σ υγκρο-

τη μ ένο όχι απλώ ς κα ί μόνον πρ αγματικές σ χέσεις, αλλά έπίσ η ς

κα ί

φ α ν τ α σ τ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις ,

μ ια πρα γμα τική δηλ . σ χέσ η τώ ν ανθρώ -

πω ν μέ τΙς σ υνθή κες της υπ αρξή ς τους, επενδυμ ένη σ έ μιά σ χέ-

σ η φ αντασ τική . Π ρά γμα πού σ ημ α ίνει οτι οί ιδεολογίες αναφ έ-

ρο ντα ι, σέ τελευταία άνάλυσ η , σ το άνθρώ πινο βίω μα, χω ρίς νά

περιορ ίζονται ώ στόσ ο σ έ μιά πρ οβ λη μ ατική ύπ οκ ειμ ένου-

20. Γ ι* α υ τ ό τ ό θ έ μ α β λ έ π ε , A lthusser, «M arxism e et h um a nism e»

σ τ ο P ou r M arx.




σ υνείδη σ ης. Α υτό το φ α ντα σ τικό κοινω νικό σ τοιχείο μέ πρ α-

γμ α τική πρα κτικοκοινω νική λειτουργία , δέν μ πο ρεί κα τά κα -

νέναν τρό πο νά έξαντλη θει άπό τη ν προβ λη μ ατική τή ς άλλο-

τρίω σ ης, ή α πό τήν πρ οβ λη μ α τική τη ς ψ εύτικη ς σ υνείδη σ ης.

Έ π εται δη λ. άπό τή μιά μ εριά ότι ή ιδεολο γία , πού άπό τή

φύση της μπλέκεται στή λειτουργία αύτου του φανταστικού

κοινω νικού σ τοιχείου, εϊνα ι

α ν α γ κ α σ τ ικ ά π α ρ α π ο ιη μ έ ν η .

Ό

κοινω νικός της ρόλο ς δέν εϊνα ι νά προσ φ έρει σ τού ς δρώ ντες

πα ρά γοντες μια πρ α γμα τική γνώ σ η τη ς κο ινω νική ς δομ ής

άλλά ά πλούσ τατα νά τούς έντάξει κα τά κά πο ιον τρό πον μέσα

στις πρακτικές δράστηριότητές τους πού στηρίζουν αύτή τή

δομ ή. 'Α κριβώ ς λόγω του προ σ διορ ισ μ ού του άπ ' τή δομ ή τη ς,

τό κο ινω νικό σύνο λο πα ρα μένει σ τό επίπεδο του βιώ ματος

αδιαφ ανές για τούς δρώ ντες παράγοντες και ή αδιαφ άνεια αύτή

ύπερπροσ διορίζετα ι σ τις κοινω νίες πού διαιρούνται σέ τάξεις,

α π ' τήν τα ξική εκμ ετάλλευσ η κ αι τις μ ορφ ές πού π αίρνει αύτή

ή εκμετάλλευση γιά νά μπορέσει νά λειτουργήσει μέσα στο

κο ινω νικό σ ύνολο. Έ τσ ι ή ιδεολ ογία , ακόμ α κ ι α ν περιλαμ βά -

νει

σ τ ο ι χ ε ί α

γνώ σ ης, έκφ ρά ζει άναγκα σ τικά μιά κ α τα λλη λό -

τητα - α κα τα λλη λότητα σέ σ χέσ η μέ τό πρα γμα τικό, αύτό πού

ό Μ άρξ εννοεί μέ τόν όρ ο «ά ντισ τροφ ή». Ά π ' τή ν άλλη α ύτό

σ ημ α ίνει δτι ή ιδεολο γία δέν εϊναι όρα τή σ τού ς δρώ ντες πα ρά -

γοντες, μ έσα σ τή ν έσ ώ τερή τη ς διά τα ξη: οτύω ς κά θε επίπεδο

της κοινω νικής πραγμ ατικότητας, ετσ ι και ή ιδεολογία έχει

τή δική της δομ ή, πού π αρα μ ένει αδιαφ ανής στούς δρώ ντες

παράγοντες μέσα σ τις βιω μένες σ χέσ εις τους.

Α ύτό μ ας φ έρνει σ τό πρ όβ λη μ α τη ς ϊδια ς τη ς ένότητας του

ιδεολογικού στοιχείου, δηλαδή της

δ ο μ ή ς τ ο ν

κα ΐ της σ χέση ς

του μέ τήν κυρία ρχη τά ξη . Ή ενότητα αύτή του ιδεολογικο ύ

στοιχείου δέν προέρχεται καθόλου άπό κάτι πού θά ήταν γε-

νετικά σ υσ χετισ μ ένο μέ μιά τάξη - υπ οκείμενο κ αι τήν ταξική

της σ υνείδη σ η . Α ύτή ανήκει ά ρχικά , σ τή σ χέση τη ς ιδεολο γία ς

μέ ανθρώ πινα βιώ ματα μ έσα σ ' ένα σ χη μ α τισ μ ό καΐ τή φ αντασ τι-

κή τη ς έπένδυσ η . Ό .ρόλος τη ς ιδεολο γία ς, σ έ α ντίθεση μέ

τήν έπισ τήμ η , εϊνα ι άκριβώ ς νά αποκρύπ τει τις πραγματικές

άντιθέσεις, νά

α ν α σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ε ι,

σ ' ενα φ αντασ τικό έπίπεδο




ενα σ χετικά σ υγκρο τημένο λ όγο πού χα ρίζει δναν όρίζοντα^

σ τά «βιώ μα τα» τω ν δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν, πλά θοντας τις πα-

ρα σ τάσ εις τους μέ υλικό τΙς πρα γματικές σ χέσεις κα ι ένσω μα-

τώ νοντάς τις σ τή ν ένότητα τώ ν σ χέσ εω ν ένός σ χημ α τισ μ ού .

'Α ναμφ ισ βήτητα

έ δ ώ

βρίσκεται τό βαθύτερο νόημα τής δι-

φορούμενης μεταφοράς του

« τ σ ιμ έ ν τ ο υ »

πού χρη<τιμοποιεΐ

ό Γ κρ άμσ ι γιά νά όρίσ ει τον κοινω νικό ρόλο τής Ιδεολο γίας.

Ή ιδεολογία, κινούμ ενη σ έ δλες τΙς κλίμ ακες τοϋ κ οινω νικού

οικοδομ ήματος, δχει αύτή τή ν ιδια ίτερη λειτουργία σ υ ν ο χ ή ς

άποκ αθισ τώ ντας στο έπίπεδο τή ς ζω ής τω ν δρώ ντω ν πα ρα γόν-

τω ν, σ χέσεις προ φ ανείς - ψ ευδείς, πού έπιτρέπου ν τήν έκπ λή -

ρω ση τώ ν πρα κτικώ ν δρα σ τηριοτήτω ν τους — διαίρεσ η τής

εργασ ίας κ.λπ.— μ έσ ' τή ν ένότητα ένός σ χημ ατισ μ ού . Έ τσ ι,

αύτή ή Ιδιαίτερη συγκρότηση του ιδεολογικού στοιχείου δεν

§χει κα μ ιά σ χέσ η μέ τή σ υγκρ ότησ η τής έπισ τήμ η ς, λόγω

άκ ριβώ ς τώ ν διαφ ορετικώ ν κο ινω νικώ ν λειτουργιώ ν του ς. Ή

Ιδεολογία, σέ άντίθεση μέ τήν έπιστημονική έννοια τού συστή-

ματος, δέν άντέχει σ τούς κό λπου ς τη ς τή ν ά ντίφ α σ η , προ σ παθεί

νά τήν έπιλύσ ει πρ οφ ασ ιζόμ ενη δλλειψ η άντίφ ασ ης^^. Μ ' αύτό

θέλουμε νά πούμ ε δτι ή δομή τού Ιδεολογικο ύ λόγου κα ι ή δομ ή

τού έπισ τημ ονικού λόγου είναι βασικά διαφ ορετικές.

Μ ' αυτό το νόημ α, δν έγκαταλείψ ουμ ε τή ν α ντίλη ψ η τή ς

Ιδεολογίας σάν ε ν ν ο ιο λ ο γ ικ ό σ ύ σ τ η μ α — σ το κυρ ιολ εκτικό

νόημ α αύτώ ν τώ ν δύο δρω ν —, αύτή περιλαμ βά νει αύτό π ού τό

όρίζουν συχνά σάν ή «κουλτούρα» ένός σχηματισμού: υ π ό τόν

δρο, έννοειται νά μ ήν πέσουμ ε σ τό σφ άλμα τού έθνολο γικο ύ

κο υλτουρα λισ μ ού πού εννοεί, γενικά , μ ' αύτόν τόν δρ ο , εναν

«κοινω νικό σ χημ ατισ μ ό» σ τό σ ύνολό του^^. Έ τσ ι ή Ιδεολο-

γία περιέχει, δπω ς σω στά τό εχει δει ό Γ κρά μ σ ι, οχι άπλώ ς

διάσ πα ρτα σ τοιχεία γνώ σ ης νοημ άτω ν, κ .λπ . άλλά έπίσ ης τήν

διαδικα σ ία πα ρα γω γής συμβόλω ν, τή μυθική μ ετατόπ ισ η.

21. Β λ έ π ε σ ' α ύ τ ή τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η Macherey « Ό Λ έ ν ι ν κ ρ ι τ ι κ ό ς τ ο ϋ

Τ ο λ σ τ ό ι » , σ τ ό P ou r une th eo rie de la p ro du ctio n

littéraire, 1966.

22. Β λ έ π ε σ * α ύ τ ή τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η , R . Establet σ τ ή Démocratie nou-

velle, 'Ι ο ύ ν ι ο ς 1966.




τό «γοϋσ το», τό «σ τύλ», τή «μόδα», μέ δυο λό για τον «τρόπ ο

ζω ίίς» γενικά .

Π ρέπει ώ σ τόσ ο νά ση μ ειώ σ ουμ ε τά δρ ια αύτής τή ς διφ ο-

ρούμ ενης μ εταφ ορας τοϋ «τσ ιμέντου» . Π ρα γμα τικά , αύτήν

δεν πρέπει κα θόλου νά τήν έφ αρμ όζουμ ε σ τούς δρώ ντες πα ρά -

γοντες ένός σ χημ α τισ μ ού, στού ς φ ορ είς δομ ώ ν, σ ά ν νά είναι

ή ά πα ρχή τους κα ι τό κεντρικό ύπ οκ είμ ενό του ς, ουτε σ τούς

άνθρώ πους μέσα σ τά «βιώ μα τά» τους σ ά ν παρ αγω γώ ν τη ς

ένότητας τής ιδεολογία ς. 'Α κόμ α είνα ι άλήθεια δτι ή ϊδια ή

σ υγκρό τη σ η — ή ένότητα— του Ιδεολο γικού λόγου, πού περι-

λα μ βά νεται άναγκα σ τικά μέσα σ τό φ α ντασ τικό πλα ίσ ιο τώ ν

«βιω μά τω ν» τώ ν δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν, και έπι πλέον μ έσα

σ τή λειτου ργία ά πό κρ υψ ης τώ ν πρ αγμα τικώ ν μέ έπισ τη μ ονική

διερεύνησ η , ά ντιθέσεω ν, δέν α ίρει, ά λλά πρ οϋπο θέτει τήν άπο -

μάκρυνση τοϋ ύπ οκειμ ένου στό έπίπεδο τώ ν υποσ τηριγμά τω ν

τώ ν δομώ ν. Ο ί πρ οη γούμ ενες πα ρα τη ρή σ εις, αν κα ι άπό δειξαν

τή ν άνάγκη τής συνο χής τοϋ ιδεολο γικο ϋ λ όγου σ έ σ χέσ η

μέ τόν κο ινω νικό του ρ όλο, δέν κα θό ρισ α ν ώ σ τόσ ο τις ά ρχές

αύτής τής συνοχής, ή τις άρχές τής κ ρ υ μ μ έ ν η ς δ ο μ ή ς τής κυ-

ρία ρχη ς ιδεολο γία ς. Ή Ιδεολογία , λοιπόν, σά ν ειδική βα θμίδα

ένός τρό πο υ παρα γω γής κα ι ένός κο ινω νικο ύ σ χημ α τισ μ ού ,

σ υγκρο τείται μέσα σέ δρ ια πού τοπ οθετούνται ά π ' αύτόν τόν

τρό πο πα ρα γω γής κα ι ά π ' αύτό τόν σ χημ α τισ μ ό, μέ τή ν έννοια

δτι αυτή προσφέρει μιά φ α ν τ α σ τ ικ ή σ υ ν ο χ ή σ τή ν ένότητα

πού διέπει τις πραγματικές αντιφάσεις τοϋ συνόλου ένός σχη-

ματισ μ ού . Ή δομ ή τοϋ Ιδεολογικο ύ σ τοιχείου έξαρτάται άπ*

τό δτι

ά ν τ α ν α κ λ ά

τή ν ένότητα ένός κο ινω νικο ύ σ χημ α τισ μ ού.

"Α π αύτή τή ν άπο ψ η , ό ειδικός κα ι πρα γματικός ένω τικό ς

ρόλ ος τη ς δέν είναι ή ά νασύνθεση τή ς ένότητας ένός σ χη μ α -

τισ μ ού — δπω ς νομ ίζει ή ίσ τορικισ τική ά ντίλη ψ η — , άλλά

ή άντανάκ λα σ η αύτής τή ς ένότητας μέ τή ν ά ν α σ ύ ν θ ε σ η της

πά νω σ ' ένα φ α ντα σ τικό έπίπεδο. Έ τσ ι, ή κ υρ ία ρχη ιδεολο -

γία ένός κο ινω νικο ύ σ χημ α τισ μ ού π εριλα μ βά νει άσφ αλώ ς τή ν

«ό λότητα» α ύτού τοϋ σ χημ α τισ μ ού, οχι μέ τήν έννοια δτι αύ-

τή ή ιδεολογία θά άποτελούσε τήν «ταξική συνείδηση» ένός

ίσ τορ ικο - κοινω νικού ύπ οκ ειμένου , άλλ ά μέ τή ν έννοια δτι




άντανακλα , μέ τις δικές της μορ φ ές της ά ν τ ια τ ρ ο ψ η ς και της

α π ό κ ρ υ ψ η ς τη ν σ ν ν ά θ ρ ω σ η τω ν βαθμίδω ν πού όρίζουν τήν

ένότητα αύτοϋ του σ χημ α τισ μ ού . "Ο πω ς σ υμ βα ίνει κα ι μέ κά-

θε άλλη βα θμίδα, ό χώ ρο ς τού ιδεολο γικο ύ σ τοιχείου σταθερο-

ποιείται, στά όριά του, απ' τήν ολική δομή ένός τρόπου παρα-

γω γής κα ι ενός κο ινω νικο ύ σ χημ ατισ μ ού .

Μ πορούμ ε ετσ ι νά κα θορίσ ουμ ε έπα κριβώ ς το νόημ α τή ς

σ χέση ς, σ τις ταξικά διηρη μ ένες κοινω νίες, άνά μεσα σ τήν κυ-

ρία ρχη ιδεολο γία κ αι τή ν πολ ιτικά κυρ ία ρχη τάξη . Ό πρω ταρ-

χικός ρόλος τής ιδεο λογίας, μ έσα σ ' αυτές τίς κοινω νίες, είνα ι

έπικαθορισμένος, άπό τις ταξικές σχέσεις μέσα στις όποιες

οι δομ ές τοπ οθετούν τού ς δρώ ντες παρά γοντες. Ή ά ντισ τοι-

χία τής κυρίαρχης Ιδεολογίας και τής πολιτικά κυρίαρχης

τάξης δέν όφ είλεται καθόλο υ, δπω ς άκό μα καΐ ή ιδια ίτερη

έσώ τερη σ υνο χή α υτής τή ς ιδεολο γία ς, σ έ μ ιά όπ οια δή πο -

τε ίσ τορικο - γενετική σ χέσ η . Ή ά ντισ τοιχία όφ είλεται σ το

γεγονός δτι ή συγκρότηση τού ιδεολογικού στοιχείου — τής

μιδς ή τής άλλης Ιδεολογίας — σάν περιοχικής βαθμίδας συν-

τελείτα ι μέσα σ τήν ένότητα τής δομ ής, πού ' έ χ ε ι σάν αποτέ-

λεσμ α , σ το χώ ρο τής τα ξική ς πά λη ς, τή ν μιά ή τή ν άλλη τα -

ξική κυ ρια ρχία , τή ν κυ ρια ρχία τής Α ή Β τάξης. Μ ' αυτό ά-

κρ ιβώ ς τό νόη μ α ή ιδεολο γία , μέσα σ ' ëva κο ινω νικό σ χη -

μ ατισ μ ό, κυρια ρχείτα ι ά π' τό σ ύνολο τω ν πα ρα σ τάσεω ν, τω ν

αξιώ ν, τώ ν έννοιώ ν, τώ ν δοξασ ιώ ν, κ.λ .π. μ έσο τώ ν όπ οίω ν

διαιω νίζεται ή ταξική κ υρια ρχία ' ή ιδεο λογία κυριαρχείται

λοιπόν απ' αύτό πού μπορούμε νά τό ορίσουμε σαν τήν: ιδεο-

λογία τής κυρίαρχης τάξης.

Μ ' αυτή τή ν έννοια μ πορούμ ε άσ φ αλώ ς νά αντιληφ θούμ ε,

δτι ή δομή — ή ένότητα — τή ς κυρία ρχη ς Ιδεολογίας δέν μπο-

ρεί νά γίνει αντιληπτή απ' τις σχέσεις της μέ μιά ταξική συν-

είδησ η - κοσ μ οα ντίληψ η αφ ηρη μένα, ά λ λ ά α π τ ή ν ε ν ό τ η τ α

τ ο υ π ε δ ί ο υ δ π ο υ δ ι α δ ρ α μ α τ ίζ ε τ α ι ή τ α ξ ικ ή π ά λ η , δηλαδή άπ '

τή σ υγκ εκριμ ένη σ χέσ η πού έχου ν οί διάφ ορες τάξεις και πο ύ

μέσα σ τή ν πάλη του ς, σ το εσ ω τερικό τή ς σ χέση ς αυτής, λει-

τουργεί ή τα ξική κυρ ια ρχία . Έ τσ ι μπορούμε νά καταλά βουμ ε




γιατί, αν εϊναι αληθινό δτι οι κυριαρχούμενες τάξεις ζουν ά-

ναγκαστικά τις σχέσεις τους μέ τούς δρους ϋπαρξής τους μέσα

στό λόγο της κυρίαρχης ιδεολογίας, δεν εϊναι λιγότερο άληθινό

άπ' την άλλη πλευρά ότι αύτός ό λόγος έκφράζει συχνά στοιχεία

πού εϊναι δανεισμ ένα άπό άλλου ς τρό πο υς ζω ής, διάφ ορους

απ ό τη ς κυ ρία ρχη ς τά ξης. Ό Λ ένιν τό σ ημ ειώ νει σ αφ έσ τατα:

«Κ άθε έθνική κουλτούρα περιέχει

σ τ ο ίχ ε ϊ α ,

άκόμα μή άνεπτυ-

γμένα, μιας δημοκρατικής καί σοσιαλιστικής κουλτούρας.

'Α λλά μέσα σε κά θε έθνος, υφ ίσ ταται έπίσ η ς μιά α σ τική

κουλτούρ α ..., οχι μόνο σ ε κα τάσ τα σ η « σ τοιχείω ν», άλλά μέ

τή μορφή τής

κ υ ρ ία ρ χ η ς

κουλτούρας^®.

"Α λλω στε ή κ υρία ρχη ιδεολογία οχι μόνο περιέχει, σέ

κα τάσ τασ η «σ τοιχείω ν» ένσω μα τω μένω ν στή δομ ή τη ς, χα -

ρα κτη ρισ τικά πο ύ προέρχονται άπό διαφ ορ ετικές ά π ' τή ς κυ -

ρίαρχης τάξης ιδεολογίες, άλλά μπορούμε έπίσης νά βροϋμε

σ ' εναν κεφ αλα ιοκ ρα τικό σ χημ α τισ μ ό γνή σ ια

Ι δ ε ο λ ο γ ικ ά υ π ο -

σ ύ ν ο λ α ,

πο ύ λειτουρ γού ν ένω τικά μέ μ ιά σ χετική α ύτονομ ία

απέναντι σ τή ν κυρία ρχη ιδεολο γία : π .χ. φ εου δαρχικό , μ ικρ ο-

ασ τικό ύπο σ ύνολο, κ .λπ . Α ύτά κυ ριαρχούνται ά π ' τίς ιδεολο-

γίες τω ν άντίσ τοίχω ν τάξεω ν — φ εου δα ρχική , μ ικρ οα σ τική — ,

σ τό βαθμό δμ ω ς πο ύ αυτές οί ιδεολογίες πού κυριαρχο ύν σ τά

ιδεολογικά ύποσύνολα ε ίν α ι ο ί Ι δ ιε ς κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ε ς άπ' τήν

κυ ρία ρχη ιδεολογία , θά δούμε πιό κά τω μέ πο ια μ ορφ ή . Α ύτά

τά ιδεολογικά ύπ οσ ύνολα περιέχουν, άλλω σ τε κι αύτά, έπί-

σ η ς σ τοιχεία πο ύ προ έρχοντα ι από άλλες ιδεολογίες εξω ά π '

αύτές πού τις ελέγχουν, ή άπ' τήν κυρίαρχη ιδεολογία ενός

σ χημ ατισ μ ού : εϊναι χαρα κτη ρισ τική ή περίπτω σ η τω ν σταθερώ ν

σοοέσεω ν άνάμ εσα σ τή μ ικρο ασ τική κα ί τήν έργατική ιδεολογία .

IV. Ή α σ τ ικ ή π ο λ ι τ ικ ή Ι δ ε ο λ ο γ ία κ α ι ή π ά λ η τ ω ν τ ά ξ ε ω ν

Π ρΙν προχω ρή σ ουμ ε στήν έξέτασ η τω ν πο λιτικώ ν ιδεο-

λο γιώ ν σ τούς κεφ αλα ιοκ ρα τικο ύς σ χημ ατισ μ ού ς, πρ έπει νά

23. N otes Critiques sur la question nationale, Oeuvres, T. 20, σ ε λ . 16-17.




σ ημ ειώ σ ουμ ε άκ όμ α, ενα σ ημ αντικό γεγονός. Ή Ιδεολογία αύ-

τη κα θαυτή εϊναι σ χετικά διη ρη μ ένη σ ε διάφ ορ ους χ ώ ρ ο υ ς ,

πού π .χ. μπ ορούμε νά τούς χαρ α κτηρ ίσ ου μ ε σάν η θική , νομ ική

κα ι πολιτική , θρησ κευτική , οικο νομ ική , φ ιλο σ οφ ική , αίσ θη -

τική κ .λπ . ΐδεολογία . Χ ω ρίς νά έμβα θύνουμ ε περισ σ ότερο σ*

αύτό τό πρ όβ λη μ α , χρειάζεται ώ σ τόσ ο νά πα ρα τηρ ήσ ουμ ε

δτι μπορούμε, γενικά , νά ξεχω ρίσ ουμ ε μέσ α σ τή ν κ υ ρ ί α ρ χ η

Ι δ ε ο λ ο γ ί α

ένός κο ινω νικο ύ σ χημ α τισ μ ού ,

τ η ν κ υ ρ ια ρ χ ί α ε ν ό ς

χ ώ ρ ο υ τ η ς Ι δ ε ο λ ο γ ία ς π ά ν ω σ τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς χ ώ ρ ο υ ς .^Υ ί κυριαρχία

αύτή είνα ι πολυσ ύνθετη και έκδηλώ νεται σ το γεγονός δτϊ οί

ά λλ οι χώ ροι τής Ιδεολ ογίας λειτουργούν δανείζοντας σ τον

κυρίαρχο χώ ρο τις εννοιες και τίς πα ρασ τάσ εις τους, ή ά κόμ α

δτι τά π ρώ τα βή ματα τή ς έπισ τή μ η ς συ γκροτούνται άπό δάνεια

αυτού τού είδους.

Έ τσ ι δεν είναι κα θόλο υ τυχα ίο πού ίν α ς Ιδεολο γικός χώ -

ρο ς κυρ ια ρχεί πά νω σ τούς άλλο υς μ έσ α σ τά πλα ίσ ια τή ς κυ-

ρία ρχη ς ιδεολογία ς. Ή ϊδια σ υνοχή τή ς κυρία ρχη ς ιδεολο-

γία ς πο ύ, ά π ' αυτήν τήν ύπ οψ η , εϊναι έγγυημ ένη ά π ' τήν κυρ ι-

α ρχία ένός ιδεολο γικο ύ χώ ρου πά νω σ τούς άλλους, π ρο έρχε-

τα ι ά π ' τό δτι ά ντανακ λα , με τή ν ά νασ τρο φ ή κ αΐ τή ν άπ όκρυψ η

πού χαρακτηρίζουν τό Ιδεολογικό στοιχείο, τήν ένότητα τής

δομ ή ς, δη λα δή τόν δείκτη κυρια ρχία ς της και έπικαθορισ μ ού .

Θ à μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ν ά π ο υ ε κ α τ ά κ ά π ο ι ο τ ρ ό π ο δ τ ι 6 ρ ό λ ο ς τ ή ς

Ι δ ε ο λ ο γ ί α ς σ υ ν ί σ τ α τ α ι ε δ ώ , δ χ ι ά π λ ώ ς σ τ ο ν ά κ ρ ύ β ε ι τ ο π ά ν τ α

κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ά ο ί κ ο ν ο μ ικ ο ε π ί π ε δ ο , α λ λ ά ν ά κ ρ ύ β ε ι τ ό ε π ί π ε δ ο

π ο ύ ε χ ε ι τ ο ν κ υ ρ ί α ρ χ ο ρ ό λ ο , κ α ι κ υ ρ ί ω ς τ ο ί δ ι ο τ ο γ ε γ ο ν ό ς τ ή ς κ υ -

ρ ια ρ χ ί α ς τ η ς .

Ό κυρία ρχος χώ ρος τής ιδεολ ογία ς εϊναι ακρ ιβώ ς αυτός

πο ύ εκπ λη ρώ νει κα λύτερα , γιά πολ λο ύς λ όγο υς, αύτήν τήν ιδι-

α ίτερη λειτουρ γία κάλυ ψ ης.

Δ ίνω μερικά σ ύντομ α πα ρα δείγμα τα : σ τον φ εου δα ρχικό

σ χημ α τισ μ ό, ό κυ ρία ρχο ς ρόλος άνήκ ει σ υχνά σ το πο λιτικό

σ τοιχείο. "Ο μω ς πα ρα τηρο ύμ ε δτι ό κυ ρία ρχο ς χώ ρο ς τού ι-

δεολογικού σ τοιχείου δεν εϊνα ι ή νομ ικο - πολιτική ιδεολο-

γία , ά λλα ή θρη σ κευτική Ιδεολο γία . Ά κ ό μ α περισ σ ότερο :

ό Μ άρξ ύπ ογραμ μ ίζει, δτι ό κυρία ρχος ρόλο ς σ υχνά κ ατέχεται




α π ' τό ϊδιο τό Ιδεολόγικο έπίπεδο. 'Α ναμ φ ισ βήτη τα μποροϋμε

νά δείξουμε δτι ή θρ η σ κευτική Ιδεολο γία είναι άκ ριβώ ς ό

χώ ρος τής Ιδεολο γίας πού έπιτρέπει καλύτερα , χά ρις στήν ι-

διαίτερη δομή του, νά καλύπτει τον κυρίαρχο ρόλο τοϋ ιδεο-

λογικού στοιχείου, δηλαδή τήν άμεση ταξική λειτουργία του.

Ή ιδια ίτερα «μ υθική » «σ κο ταδισ τική » κ αί «ά πα τηλή » λει-

του ργία πο ύ πή ρε ή θρησ κευτική ιδεολογία του μεσ αιω νικού

κα θο λικισ μ ού ό φ είλεται κατά μ εγάλο μ έρος σ το γεγονό ς δτι

κα τείχε σ υχνά τον κυρία ρχο ρόλο κα ί δτι επρεπε νά κρύβει

τότε άπ' τον ϊδιο τον έαυτό της τον άληθινό ρόλο της.

Σ τον Κ .Τ .Π . κα ί σ ' εναν κεφ αλα ιοκρα τικό σ χημ ατισ μ ό,

δπου τό οικονομικό στοιχείο κατέχει γενικά τόν κυρίαρχο

ρό λο , διαπισ τώ νουμ ε τήν κυρια ρχία μέσα σ τό ιδεολογικό σ τοι-

χείο του ν ο μ ικ ο - π ο λ ιτ ικ ο ύ χ ώ ρ ο υ : ώ σ τόσ ο πιό σ υγκεκριμένα,

σ τό σ τά διο τού κρα τικο μ ονοπω λια κο ύ κα πιταλισ μ ού , σ τό όπ οιο

ό κυρία ρχος ρόλος άνήκίει σ τό πολιτικό σ τοιχείο , ή οικο-

νομ ική Ιδεολο γία — πού ό «τεχνοκρατισ μ ός» είναι μιά ά π '

τις Ο ψ εις του — είνα ι αύτή πού τείνει νά γίνει ό κυρία ρχος

χώ ρος τής κυρία ρχη ς Ιδεολογίας. Λ ίέ <5υό λ ό γ ια , δ λ α σ υ μ β α ίν ο υ ν

σ α ν ε ά ν ή κ υ ρ ία ρ χ η Ι δ ε ο λ ο γ ία σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ν π ά ν τ α ά λ λ ο υ

ά π ο ε κ ε ί δ π ο υ ε π ρ ε π ε ν α ψ ά χ ν ο υ μ ε τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ή γ ν ώ σ η , σ α ν

ν ά ε κ π λ ή ρ ω ν ε τ ο ρ ό λ ο α π ό κ ρ υ ψ η ς τ η ς , ά λ λ ά ζ ο ν τ α ς , τ ό χ ώ ρ ο

τ η ς , δ η λ α δ ή π α ρ α μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ς τ ο α ν τ ι κ ε ίμ ε ν ο τ ή ς ε π ισ τ ή μ η ς .

Π ριν άναρ ω τηθούμ ε γιά τούς λόγους γιά τούς οπ οίου ς ή

νομ ικο - πολιτική ιδεολογία έκπληρώ νει καλύτερα τόν ρό-

λο ά πόκρυ ψ ης τού κυρία ρχου ρόλου τού οίκονομ ικού σ τοι-

χείου , σ τόν τρό πο πα ρα γω γής και τόν κεφ αλα ιοκ ρα τικό σ χη -

μ ατισ μ ό, πρ έπει νά πα ρα θέσουμ ε μ ερικά πα ρα δείγμα τα πού κά -

νουν σ αφ ή τή ν κυ ρια ρχία αυτού τού χώ ρου. Κ υρ ια ρχία άμ εση

κα τά πρώ το λό γο: ή κ υρ ία ρχη μο ρφ ή μέ τή ν όπ οία ή ά σ τική

τάξη ε ζ η σ ε στήν άρχή τΙς άνηρρήσεις της ένάντια στή φεου-

δα ρχική τάξη πρα γμ άτω ν, κάτω ά π τήν όποία στή συνέχεια

δζησ ε τούς δρους ΰπαρξής τη ς κα ί πο ύ διαπότισ ε τό σ ύνολο

τώ ν κεφ αλα ιοκ ρα τικώ ν σ χημ α τισ μ ώ ν είναι ό νομ ικο - πολι-

τικός λό γος. Ε λευθερ ία , Ισ ότητα , δικα ιώ μ ατα , καθή κο ντα ,

βα σ ιλεία τού νόμου, κρ άτος δικα ίου , έθνος, άτομα - πρόσ ω πα ,




γενική θέληση, μέ δυο λόγια τα συνθήματα μέ τά όποια εμφα-

νίσ τηκε κα ι κυρ ιά ρχησ ε μέσα σ τήν ισ τορία ή τα ξική ασ τική

έκμετάλλευση, ήταν άμεσα δανεισμένα, μέ το νομικο - πολιτικό

νόημ α α υτώ ν τώ ν έννοιώ ν, διαμ ορφ ω μένα για π ρώ τη φ ορά α π '

τούς νομομ αθείς του κοινω νικού σ υμ βο λα ίου σ τή ν πρώ τη πε-

ρίοδο του Μ εσ αίω να μέσα σ τα ιταλικά πα νεπισ τήμ ια . Κ α νείς

δέν μ ελέτησ ε κα λύτερα α π ' τόν Μ άξ Β έμπερ αύτή τή ν κυρ ιαρ-

χία του νομ ικο - πολιτικού χώ ρου μέσα σ τή ν κα πιτα λισ τική

ιδεολογία, πού εχει εξ άλλου δείξει τή σχέση μέ τό σχημα-

τισ μ ό μ ιας κά σ τας «ειδικευμ ένω ν νομ ικώ ν». Μ πο ρούμ ε κυ -

ριολεκτικά νά ποϋμ ε δτι άν, [στή Δ υτική Ε ύρώ πη , ή κυρί-

α ρχη ιδεολο γία τής δουλο κτητικής τά ξης ή ταν μια ή θική και

φ ιλο σ οφ ική ιδεολογία κα ι τή ς φ εουδαρχικής τάξης ή ταν θρη-

σ κευτική , ή ιδεολογία τής ασ τική ς τά ξη ς είνα ι ή νομ ικο - πο-

λιτική : δέν εϊνα ι τυχα ίο δτι αύτός ό ιδεολογικός χώ ρος είνα ι

για τόν Μ άρξ, τόν Έ νγκ ελς κα ι τόν Λ ένιν, ιδιαίτερα γιά τόν

Μ ά ρ ξ, σ τή Γ ε ρ μ α ν ικ ή Ι δ ε ο λ ο γ ία , στήν ^Α θ λ ι ό τ η τ α τ ή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς ,

σ τό

Κ ο μ μ ο υ ν ισ τ ικ ά Μ α ν ιφ έ σ τ ο ,

σ τή

18η τ ο ν Μ π ρ ν μ α ίρ , κ α ι

στο

Κ ε φ ά λ α ι ο τό κέντρο ανα φ ορ ας κα ι τό εύνοούμενο αντικείμ ενο

τής κριτικής τους.

Ή κυ ρια ρχία του νομ ικο - πο λιτικο ύ χώ ρου πά νω σ τούς

ά λλ ους έκδηλώ νεται εξ δλλο υ, οχι μόνο μέ τή δ ιά κ ρ ισ η της

ά π ' τή φ ιλο σ οφ ική , ή θική κα ι θρησ κευτική ιδεολογία , ά λλά

επίσ η ς μέ τήν πα ρα χώ ρη σ η εννοιώ ν πού δίνουν οι τελευταίες

σ τήν πρώ τη, εννο ιες μέ τις όποιες δια λογίζοντα ι, ή πού τις

χρησιμοποιούν σάν σ η μ ε ίο ά ν α φ ο ρ α ς γιά νά αποκα τασ τήσ ουν

τις ιδιαίτερα διι̂ ές τους. Ή φ ιλοσ οφ ική ιδεολογία : άρκει νά

ύπενθυμ ίσουμε τήν ιδια ίτερη θέση τή ς «φ ιλο σ οφ ίας του δι-

κα ίου» καΐ τής «π ολ ιτική ς φ ιλο σ οφ ίας» σ τούς Σ πινόζα, Κ ά ντ,

Χ έγκελ, κ.λπ ., τή διαμ όρφ ω σ η τώ ν φ ιλοσ οφ ικώ ν εννοιώ ν — π.χ.

τή ς «φ ύσ ης» ή τή ς «ελευθερίας» — σ τούς Γ άλλο υς θεω ρη τι-

κούς του κοινω νικού σ υμ βο λα ίου κα ι επίσ η ς σ τούς Λ όκ , Μ ίλλ ,

Μ πένθαμ , κ.λπ . Ή θρη σ κευτική ιδεολογία , άρ κει νά ύπενθυ-

24. Γ ι ' α ύ τ ό τ ο θ έ μ α β λ έ π ε , Μ . V illey, C ou rs d 'h is to ir e de la p hilo so-

phie du droit , Cours de droit , Fasc. 3 κ α ΐ 4.




μίσουμ ε τις άναλύσ εις του Β έμπερ πού άφ ορουν τή σύγκρου-

σ η της νομικο - πολιτικής ιδεολο γίας για τον προτεσταντισ μό,

σ τις σχέσ εις του μ ' α ύτό πού όρίζει σ αν «λο γική - έννομ η

νομ ιμ ότητα. Ή ήθική ιδεολογία : αρκεί να υπενθυμίσουμ ε την

μεταβο λή , πού έπιβλή θη κε άπό τή νομικο - πολιτική ιδεολογία ,

σ τίς εννοιες τοϋ «άτόμ ου» και του «προσώ που», του «δικα ιώ -

ματος» κα ι του «καθήκοντος» τής «ά ρετής» —&ς θυμηθούμε

τον Μ ακιαβέλλι κα ι τον Μ οντεσκιέ— , τής «άγάπης», — άλη -

θινου «σ υμβολα ίου» εύγνω μοσύνης— : έξ άλλου έδώ δέν πρό-

κειται γιά μιά άπλή ύποταγή τής ήθικής στήν πολιτική, άλλά

κυρίω ς γιά μιά σ υγκρό τησ η τω ν ήθικώ ν εννοιώ ν πού πα ίρνει

σ άν ση μείο αναφ ορα ς, συ χνά α ν α φ ο ρ ά ά ν τ ίθ ε α η ς , τήν πολι-

τική κ.λπ. Έ π ι πλέον: ή σ υγκρότησ η τής επισ τήμ ης διατυ-

πώ νεται σ υχνά μέ εννοιες πού προέρχονται α π ' τή ν νομ ικο -

πολιτική ιδεολογία, τέτοια προέλευση εχει ή σύγχρονη έννοια

του «νόμου», πού βρίσκουμ ε στο Μ οντεσ κιέ, ή είναι έντονα

επη ρεασ μένη α π ' αύτήν: Κ λα σ σ ική είναι ή περίπτω σ η τή ς

οικονομ ικής επισ τήμ ης, τής όποιας ό Μ άρξ επικρίνει τον ίδιο

τον προσ διορισ μ ό της σαν «πολιτικής» οικονομ ίας. Τ έλος,

ό π ρο τιμητέος χώ ρο ς, μ έσα σ τον όποιο οι κυριαρχούμενες

τάξεις ζουν «αύθόρμητα» τήν έξέγερσή τους ενάντια στήν αστι-

κή τάξη , εξουσιάζεται άπό τον νομ ικο - πολιτικό χώ ρο τής

κυρία ρχη ς Ιδεολο γίας: ή «κ οινω νική δικα ιοσ ύνη », ή ισότητα»

κ . λ . π . 2 ^

Α ύτά τά Ιδιαιτέρω ς άπλά και πολύ σ χημ ατικά πα ρα δείγμα -

τα θέλουν άπλά νά δείξουν το πρό βλη μ α. 'Α ντίθετα θά επιμεί-

νουμε περισ σ ότερο πάνω στούς λόγους τής κυρ ιαρχίας του

25. Ε ϊ ν α ι γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι α ύ τ η ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο ϋ ν ο μ ι κ ο - π ο λ ι τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ

μ έ σ α σ τ ή ν κ υ ρ ί α ρ χ η α σ τ ι κ ή ι δ ε ο λ ο γ ία π α ί ρ ν ε ι δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς α ν ά λ ο γ α

μ έ τ ο ύ ς κ ο ι ν ω ν ικ ο ύ ς σ χ η μ α τ ισ μ ο ύ ς π ο ύ μ ε λ ε τ ά μ ε : α ύ τ ό έ ν ν ο ο ΰ σ ε ό Μ ά ρ ξ

ό τ α ν έ λ ε γ ε : «ο ί Γ ε ρ μ α ν ο ί έ χ ο υ ν τ ή φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή κ ο ρ υ φ ή , ο ί "Α γ γ λ ο ι τ ή ν

ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή , ο ί Γ ά λ λ ο ι τ ή ν π ο λ ι τ ικ ή κ ο ρ υ φ ή Α ύ τ ή ή π α (5α τ ή ρ η σ η τ ο ϋ

Μ α ρ ξ δ ε ίχ ν ε ι , σ '

δ

,τ ι μ α ς ά φ ο ρ α έ δ ώ , ό τ ι α ύ τ ή ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο ϋ ν ο μ ι κ ο -

π ο λ ι τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ τ ή ς ι δ ε ο λ ο γ ί α ς δ έ ν ε ί ν α ι π α ρ ά ε ν α ς γ ε ν ι κ ό ς κ α ν ό ν α ς , κ α ι

ôti

μ π ο ρ ε ί ν ' α μ φ ι σ β η τ η θ ε ί σ ' έ ν α ν κ α θ ο ρ ι σ μ έ ν ο κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό σ χ η μ α -

τ ι σ μ ό .




νομ ικο - πολιτικοϋ χώ ρου τί|ς κυ ρία ρχη ς ιδεολο γίας σέ άμε-

ση σύνδεση με το πρόβλημα τής ιδιαίτερής του λειτουργίας

στο πλαίσιο μιας ταξικής ήγεμονικής κυριαρχίας.

Γ ίνεται σαφ ές ότι άν ή νομ ικο - πολιτική ιδεο λογία είνα ι

ό κ υρ ία ρχος χώ ρο ς τής άσ τικής ιδεολογία ς, α ύτό σ υμ βαίνει

για τί αύτή εϊνα ι σέ θέσ η νά έκπλη ρώ σ ει καλύτερα το ν Ιδιαί-

τερο ρό λο τή ς Ιδεολο γίας μέσα σ τον Κ .Τ .Π . κα ι σ ' εναν κεφ α-

λα ιοκ ρα τικό σ χημ α τισ μ ό: αύτό έξ άλλο υ βρίσ κεται σ έ σ τενή

σχέση μέ τον ειδικό ρόλο τοϋ πραγματικοϋ νομικο - πολιτικοϋ

έπιπέδου , σ τό Κ ρά τος κα ι σ τό δίκα ιο. Ή Ιδεολογία «τσιμέντο»

διοχετεύεται σ έ όλες τις κλίμ ακες τοϋ κο ινω νικοϋ οικοδο -

μήματος,

σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α ν ο μ έ ν η ς σ * α υ τ ό τ ή ς ο ικ ο ν ο μ ικ ή ς κ α ι

π ο λ ιτ ικ ή ς π ρ α κ τ ικ ή ς . Σ χετικά μέ τήν οικονο μ ική πρακτική ,

είδαμε πιό πά νω 0τι ή ιδεολο γία έκδη λώ νεται, σ τόν Κ .Τ .Π .

κα ι σ ' ε να ν κ α πιτα λισ τικό σ χημ α τισ μ ό, μ ' αύτό τό έντελώ ς

Ιδιαίτερο αποτέλεσμα πού εϊναι τό α π ο τ έ λ ε σ μ α α π ο μ ό ν ω σ η ς ,

πρα γμ α πο ύ έκδηλώ νεται άλλω σ τε μέσα σ τή σ ύγκρουσ η τοϋ

νομ ικο - πολ ιτικού έπιπέδου πά νω σ τις κοινω νικο - οικο νο-

μ ικές σ χέσεις. Α ύτό τό άπο τέλεσμα ά πο μόνω σ ης, είναι σ τις

διάφ ορες πλευρές του , ένας ά παραίτητος δρ ος ύπ αρξη ς κα ι

λειτου ργία ς τοϋ Κ .Τ .Π . και τοϋ κα πιτα λισ τικο ύ σ χημ α τισ μ ού .

Ε ίναι τό ϊδιο τό νόημ α τώ ν άναλύσ εω ν τοϋ Μ άρξ, πού αφ ορούν

τον κα πιταλ ισ τικό φ ετιχισ μ ό, διαφ ορετικός α π τόν άπλό φε-

τιχισ μ ό τοϋ έμπ ορεύμα τος, μ έσα σ τόν «καθαρό», Κ .Τ .Π . Τ ά

φ αινόμ ενα πού κα τανοούμ ε μέ τόν όρο τοϋ φ ετιχισ μ ού , όπω ς

ή γενίκευση τω ν ανταλλ αγώ ν, ό άνταγω νισ μ ός, κ.λπ ., προϋ-

πο θέτουν ακ ριβώ ς, σ αν απαραίτητο όρ ο, αύτό τό Ιδιαίτερο απο -

τέλεσμ α άπο μ όνω σ ης πού κ αταλή γει σ τή ν ιδεολο γία: α ποτέ-

λεσμ α π ού ό Μ άρξ εννοεί μέ ενα περιγρα φ ικό τρό πο σέ α ντί-

θεση μ ' αύτό πο ύ πρ οσ διορ ίζει σ ά ν «φ υσ ικούς δεσμούς» τώ ν

πρ ο - κα πιτα λισ τικώ ν κο ινω νικώ ν σ χημ ατισ μ ώ ν.

Δ ιαπισ τώ νουμ ε, λο ιπόν, οτι αύτό τό άποτέλεσ μ α άπ ομ ό-

νω σ ης είνα ι, σ τόν κα πιτα λισ μ ό, τό ιδια ίτερο προϊόν τή ς νομ ικο-

πολιτικής ιδεολογίας, πιό συγκεκριμένα τής νομικής ιδεολο-

γία ς. Σ ίγουρα μπορού μ ε να ποϋμ ε δτι, ά ν τό ίερό κα ΐ ή θρη-




σ κεία σ υνδέουν, ή νομ ικο - πολιτική ιδεολο γία , σ έ μιά πρ ώ τη

φ ά σ η , δια χω ρίζει,

λ ύ ε ι

μέσα στο νόημ α πού ό Μ αρξ μας λέει

δτι αύτη «ελευθερώ νει» τούς δρώ ντες παρά γοντες από «φ υ-

σ ικού ς δεσ μούς». Π ρό κειτα ι μεταξύ τω ν άλλω ν για τή συγκρ0Γ

τη σ η τω ν πο λιτικώ ν «ατόμω ν - προσ ώ πω ν», τω ν «υποκειμένω ν

του δικα ίου » «έλεύθερω ν» κα ι «ϊσω ν» άνάμεσά του ς, κ .λπ .

πού κα θισ τούν ικα νή τή λειτουρ γία τω ν νο μ ικο - πολιτικώ ν

δομ ώ ν κα ι επιτρέπου ν τή σ ύμ βα σ η έργα σ ία ς — άγορά κα ι

πώ λη σ η τή ς εργατική ς δύναμ ης — τή ν κα πιτα λισ τική άτομ ική

ιδιοκτησ ία , (ό ρόλο ς αύτής της ιδεολο γία ς, σ αν όρος

δ υ ν α τ ό -

τ η τ α ς

τής νομ ική ς σ χέσ η ς της ιδιοκτησ ία ς, εΪναι

Ι δ ια ίτ ε ρ α

σ η μ α ντικό ς) τή ν γενίκευσ η τώ ν άντα λλα γώ ν, τον ανταγω νισ μ ό,

κ.λ π. Π α ρά λλη λα διαπ ισ τώ νουμε ότι αύτό τό απ οτέλεσ μ α απ ο-

μ όνω σ ης σ τις διάφ ορ ες μ ορφ ές του μ έσ α σ τή ν ο ικο νομ ική

πρ αγμα τικό τη τα κ α ι από τά απο τελέσμ ατα ά ντισ τρο φ ή ς πού

εχει πάνω σ το ιδεολο γικό σ τοιχείο είνα ι ή ϊδια ή βάση τής

α πόκ ρυψ ης στούς δρώ ντες πα ρά γοντες τώ ν πρα γμα τικώ ν δομώ ν

του οικο νομ ικο ύ σ τοιχείου , τή ς κυρ ια ρχία ς μέσα σ τόν Κ .Τ .Π .

τώ ν τα ξικώ ν δομ ώ ν κ .λπ . Π ρό κειτα ι γιά τή ν ούσ ία τώ ν αναλύ -

σ εω ν του Μ ά ρξ σ χετικά μέ τό φ ετιχισ μ ό, με τό ρόλο τοϋ αντα-

γω νισ μ ού μέσα σ τίς τα ξικές σ χέσ εις, τή σ ύγκ ρο υσ η τής ιδεο-

λογίας μέσα στήν κλασική «πολιτική» οικονομία, κ.λπ.

'Ω σ τόσ ο, εκεί βρίσ κεται μιά α π ' τις πλευρ ές τής λειτουρ-

γίας τής ιδεολογίας μέσα στόν καπιταλιστικό σχηματισμό:

δσο εϊναι γεγονός ότι αυτή κρατάει επίσης τό ρόλο συνοχής

κα ι σ ύνδεσης πο ύ ανή κει σ τή ν Ιδεολο γία γενικά , άλλο τόσ ο

είναι γεγονός ότι αύτός ό ρόλος τής ιδεολογίας στο επίπεδο

τώ ν δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν εΪναι άκ όμ α εδώ

Ι δ ι α ίτ ε ρ α σ η μ α ν τ ι-

κ ό ς . Ρ ώ τ ο όφ είλεται, κα τά πρ ώ το λόγο, σ τήν ειδική αύτονομ ία

πού κ α τέχουν οι βα θμίδες μέσα σ τόν Κ .Τ .Π . καί σ ' ενα κ α πι-

τα λισ τικό σ χη μ α τισ μ ό , πράγμα πού αντανακλά ται σέ μιά ει-

δική αύτονομία τής οικονομικής, πολιτικής και Ιδεολογικής

πρ α κτική ς. Α ύτή ή σ πο υδα ιότητα προκ ύπτει έπίσ η ς α π ' τό

απο τέλεσ μ α απ ομ όνω σ η ς του Ιδεολογικο ύ στοιχείου , κα ΐ του

ρόλ ου σ υνο χής πού του ανή κει λόγω αύ τής τή ς απομ όνω σ ης,

πού εϊνα ι σ έ μ εγάλο βαθμ ό — για τί τό νομ ικο - πολιτικό έπί-

à




πεδο παίζει κι αυτό ενα ρόλο — δικό του απο τέλεσ μ α . Ό πο -

λιτικός ρόλος της κυρίαρχης άστικής ιδεολογίας, στην ό-

ποία δεσπόζει ό νομ ικο - πολιτικός χώ ρος, σ υνίσ ταται σ τήν

προ σ πάθειά της νά επιβά λλει, σ τό σ ύνο λο της κοινω νίας, ενα

«τρό,πο ζω ής» μέσ ο τής όποία ς τό Κ ρά τος θά έμφ ανίζεται

σ α ν έκπ ρό σ ω πο ς του «γενικού σ υμ φ έροντος» τη ς κοινω νίας*

σ ά ν κάτοχο ς τώ ν κλειδιώ ν, του συ νόλο υ, άπέναντι σ τά «άτομ α

ιδιώ τες». Α ύτά, πού εϊνα ι δη μ ιούρ γημ α τής κυ ρία ρχη ς ιδεο-

λο γία ς, παρο υσ ιάζονται σ ά ν ένω μένα άπό μ ιά «ισ ότιμ η» κ αι

«έλεύθερη» σ υμ μ ετοχή σ τή ν «έθνική » κο ινότητα κά τω ά π ' τή ν

α ίγίδα τώ ν κυρ ία ρχω ν τάξεω ν πο ύ είναι προορισ μ ένες νά έν-

σα ρκώ νουν τή « λαϊκή θέλησ η».

Π ρα γματικά , ενα άπ ' τά ιδια ίτερα χα ρα κτηρ ισ τικά τής κυ-

ρίαρχης άστικής ιδεολογίας συνίσταται στό δτι κρύβει μέ

ενα έντελώ ς ειδικό τρόπο τή ν ταξική έκμ ετά λλευσ η , σ τό β α θ μ ό

π ο υ κ ά θ ε ϊχ ν ο ς τ α ξ ικ ή ς κ υ ρ ια ρ χ ί α ς α π ο υ σ ιά ζ ε ι σ υ σ τ η μ α τ ικ ά

α π τ η γ λ ώ σ σ α τ η ς . Ε ίνα ι άλή θεια δτι, ά π ' τό ϊδιο της τό ύπό-

βαθρο, καμιά Ιδεολογία δεν έμφανίζεται σάν Ιδεολογία ταξικής

κυ ρια ρχία ς. Έ ν τού τοις, σ τή ν περίπτω σ η τώ ν «π ροκα πιτα-

λισ τικώ ν» ιδεολο γιώ ν, ή ταξική λειτου ργία είνα ι πάντα π α ρ ο ύ σ α

μέσα στις ά ρ χ έ ς τη ς κα ι δικα ιω μένη σ ' αύτές σ ά ν «φ υσ ική »

ή «ά πα ρα βίασ τη». Τ υπ ική είναι ή περίπτω σ η τή ς θρη σ κευτικής

φ εου δαρχική ς Ιδεολο γίας, δπο υ ή «διαφ ορά » τώ ν «ά νθρώ πω ν»

πα ρο υσ ιάζεται μέσ α σ τή δο μ ή τη ς κα ι δικα ιω μ ένη σ ά ν «άπα-

ραβίαστη»^®. Ε π ίσ η ς μέσα στή ν ή θική ή φ ιλο σ οφ ική ιδεο-

λο γία τώ ν δουλο κτητικώ ν κοινω νικώ ν σχημ α τισ μ ώ ν, δπο υ ή

διαφ ορά δικα ιώ νεται σ άν «φ υσ ική ». Μ πο ρο ύμ ε νά πούμ ε ά ντί-

θετα δτι ή κυρια ρχία του νομ ικο - πολιτικού χώ ρο υ σ τήν κ υ-

ρία ρχη α σ τική ιδεολο γία ά ντισ τοιχει άκριβώ ς σ ' αύτή τήν

ιδια ίτερη άπό κρο ψ η τής τα ξική ς κυρια ρχία ς. 'Ιδεολο γικός

26. Π ρ ά γ μ α τ ι, ή σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν σ ά ν «Κ ρ ά τ η - κ ά σ τ ε ς » π ρ έ π ε ι

ν ά σ υ σ χ ε τ ι σ θ ε ί τ α υ τ ό χ ρ ο ν α μ έ τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ Ι δ ε ο λ ο γ ι κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ

κ α ι μ έ τ ή ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α , μ έ σ α σ τ ή ν Ι δ ε ο λ ο γ ί α , τ ο ΰ χ ώ ρ ο υ τ τ ς̂ θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ί^ς

ι δ ε ο λ ο γ ί α ς . Γ ι α τ ο θ έ μ α α ύ τ ό , δ π ω ς κ α ι γ ι ά τ ό θ έ μ α τ ή ς « ά π ο ϊ ε ρ ο π ο ί η σ η ς »

τ ο υ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ σ τ ό « σ ύ γ χ ρ ο ν ο Κ ρ ά τ ο ς », β λ έ π ε R. Balandier,

A nth ro po lo gie po litiq ue, 1967, ο . 103 κ α ι έ π ό μ ., 191 κ α ι έ π ό μ .




χώ ρο ς πού είναι έντελώ ς προσ αρμ οσ μ ένος για να έκπ λη ρώ -

σ ει αυτό το ρόλο, άν ύπ ολο γίσ ουμ ε άλλω σ τε και τή ν ανά-

λογη άπουσία της ταξικής κυριαρχίας μέσα στούς θεσμούς

του κα πιταλισ τικού Κ ρά του ς κα ι στο σ ύγχρονο δίκαιο. Ή έπι-

βο λή αύτου του χώ ρου πά νω σ τούς άλλο υς χώ ρου ς του ιδεο-

λογικού στοιχείου, και απ' τήν άλλη πλευρά ό πολιτικός ρόλος

τής κυρίαρχης άστικής ιδεολογίας, συνίσταται ετσι, οχι μόνο

σ το ότι δικα ιώ νει τά άμ εσα οικο νομ ικά συμ φ έροντα τώ ν κυ -

ρίαρχω ν τάξεω ν, άλλά κυ ρίω ς σ το ότι πρ οϋ πο θέτει, συνθέτει ή

επιβάλλει τήν έκφ ρα σ η μιας «ισ ότητας» «ά τόμ ω ν Ιδιω τώ ν»

«ταυτόσημ ω ν», «διεσπαρμένω ν» κα ι «άπομονω μένω ν», ένω -

μένω ν μέσα σ τήν πολιτική κα θολικότητα τοΰ Κ ρ ά το υ ς-Έ -

θνους: έδώ βλέπουμ ε, π .χ. το π ολιτικό περιεχόμ ενο τω ν ιδεο-

λο γιώ ν τής «κοινω νίας τώ ν μαζώ ν», τή ς «κ οινω νίας τ^ς κα τα-

νάλω σ ης», κ.λπ. 'Α κριβώ ς μ ' αύτή τήν ειδική ά πόκρ υψ η τή ς

ταξική ς κυ ρια ρχία ς ή νομ ικο - πολιτική ιδεολο γία έκπλη ρώ νει

τόν Ιδιαίτερο ρό λο σ υνο χής, ρ όλος πού ανήκει σ τό Ιδεολο-

γικό σ τοιχείο μέσα σ τόν Κ .Τ .Π . καΐ σ ' ëva καπιταλιστικό σχη-

μ ατισ μ ό. Μ ε δυό λόγια, δλα σ υμ βα ίνουν έδώ σ άν έάν ό χώ ρο ς

τής Ιδεολογίας πού είναι ό

κ α λ ύ τ ε ρ α τ ο π ο θ ε τ η μ έ ν ο ς

γιά να κρύ-

βει τόν πραγμ ατικό δείκτη καθορισ μ ού και κυρια ρχία ς τή ς

δομ ής είναι έπίσ ης ό καλύτερα τοπ οθετημ ένος γιά νά τσιμ ε-

ντάρ ει τή σ υνοχή τώ ν κοινω νικώ ν σ χέσ εω ν, άνασ υγκρο τώ ν-

τας τή ν ένότητα πά νω σ ' ενα φ αντασ τικό πεδίο.

Α ύτή ή ειδική άπόκρυψ η τής τα ξική ς κυρ ια ρχία ς, πού σ υν-

δέεται μέ τόν ιδιαίτερο ρό λο σ υνοχή ς πού ανήκει σ τήν ά σ τική

ιδεολογία , κά τω ά π ' τήν κυρια ρχία του νομ ικο - πολ ιτικού

χώ ρο υ τή ς ιδεολο γίας, άντανακ λα ται άκριβώ ς σ τή σ τενή σ χέ-

σ η τή ς ιδεολογίας κα ι τοϋ καπιτα λισ τικού Κ ρά του ς. Π ρόκ ει-

ται έδώ γι' αύτό πο ύ ό Γ κρ άμ σ ι όριζε σ ά ν «ή θικοπ ολιτική»

λειτουργία τοϋ Κ ρά τους, και πού έπιβεβα ιώ νεται μέ τήν άνά-

λη ψ η τώ ν βαρώ ν τή ς έκπαίδευση ς, μέσα σ τήν όργάνω σ η ά π'

τό καπιταλισ τικό Κ ρά τος τοΰ χώ ρου τή ς κουλτούρα ς γενικά .

Ό Ιδιαίτερο ς ρόλος τοϋ κεφ αλα ιοκ ρα τικο ϋ Κ ρά του ς σ έ σ χέσ η

μέ τήν ιδεολογία έμφ ανίζεται σ άν ρό λο ς «ό ργά νω σ ης»' αύτός




ό ρόλος οργάνω σ ης δεν είναι πα ρά το άπ οτέλεσμ α τη ς έπίτευξης

του ιδιαίτερου ρόλου ενότητας πού άνήκει στο καπιταλιστικό

Κ ρά τος, μέσα σ τό χώ ρο της κυρ ία ρχη ς ιδεολογία ς, χώ ρο ς

διαμορφ ω μένος άπ ' τόν ιδια ίτερο ρό λο τη ς κυρία ρχη ς ασ τι-

κής ιδεολογίας.

Έ τσ ι τό ειδικό άπο τέλεσμα α ύτής της ιδεολογία ς πα ρα μ έ-

νει σταθερά παρόν μέσα στην ϊδια τη λειτουργία του καπιτα-

λισ τικο ύ Κ ρά τους. "Α ς πάρουμ ε τη ν περίπτω σ η τη ς γραφ ειο-

κρ ατίας, του κρ ατικο ύ μ ηχανισ μ ού , χω ρίς όμ ω ς νά μπούμ ε

στό ιδιαίτερο πρόβλημα της γραφειοκρατίας πού θά μας απασχο-

λή σ ει πιό κάτω . Στά εργα τή ς ώ ριμ ότητάς του , κυρίω ς στή

18η τ ο υ Μ π ρ υ μ α ίρ , ό Μ αρξ δείχνει τό ρό λο τής ιδεολ ογία ς

μέσα σ ιό ν σ ύγχρονο γρα φ ειοκ ρα τικό μη χανισ μ ό. Ό τελευταίος

πα ρο υσ ιάζεται, οχι άμεσα σ άν ενας μ ηχα νισ μ ός ταξική ς κυρ ι-

α ρχία ς, ά λλά σ άν ή «ένότητα», ή α ρχή όργάνω σ ης κα ι έν-

σ άρκ ω σ ης του «γενικού σ υμ φ έροντος» τή ς κο ινω νίας, π ρα γμα

πού άλλω στε εχει βασ ικές επιπτώ σ εις σ τή συγκ εκριμ ένη λει-

τουργία του γρα φ ειοκρα τικού μ ηχανισ μ ού: μόνιμ η άπ όκρυψ η

τή ς γνώ σ ης σ τούς κό λπου ς αύτοϋ του μ ηχανισ μ ού μέσο ιερα ρχι-

κώ ν κανόνω ν και τυπικώ ν αρ μ οδιοτήτω ν, πρα γμ α, πού κα θι-

σ τά αναγκαία τήν προ βολ ή τή ς ά σ τική ς νομ ικο - πολιτική ς

ιδεολογία ς. Ή «τυπική λο γική » του γραφ ειοκ ρα τικο ύ μ ηχα-

νισμού είναι δυνατή στό βαθμό πού ή ταξική πολιτική κυρι-

α ρχία α πουσ ιάζει ά π ' αύ τόν και αναπ λη ρώ νεται

α π

τήν ιδεο-

λο γία τής όργάνω σης̂ "^.

Α ύτός ό ρό λος τής ιδεολ ογία ς παρο υσ ιάζεται επίσ η ς μέ-

σ α σ τή σ υγκεκριμ ένη λειτουρ γία αύτου του ιδιαίτερου χώ ρου

του καπιταλισ τικού Κ ρά τους, πο ύ είναι ή

π ο λ ιτ ικ ή σ κ η ν ή ,

ό

όπ οιος είναι ό τόπ ος τή ς πολιτική ς εκπ ρο σ ώ πη σ ης του Κ ρά -

τους, κα ι πού ό Μ άρ ξ, ό Έ νγκ ελς και ό Λ ένιν συ χνά τόν ά να-

φ έρουν σ άν σύ γχρο νο ά ντιπρο σ ω πευτικό Κ ρά τος: πα ρου σ ί-

ασ η του Κ οινοβ ου λίου σ άν «ά ντιπρόπω που» τής λαϊκή ς θέ-

27. Μ έ σ α σ ' α υ τ ό τ ό ν ό η μ α μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α κ α τ α ν ο ή σ ο υ μ ε τ Ι ς σ χ έ σ ε ι ς ,

π ο ύ τ ο π ο θ ε τ ε ί ό Β έ μ π ε ρ , ά ν ά μ ε σ α σ τ ή γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ικ ή «ό ρ θ ο λ ο γ ι κ ό τ η τ α »

κ α ΐ τ ό ν «ό ρ θ ο λ ο γ ι κ ο έ ν ν ο μ ο » τ ύ π ο έ ξ ο υ σ ί α ς , π ο ύ β α σ ί ζ ε τ α ι σ τ ό «γ ε ν ι κ ά

-σ υ μ φ έ ρ ο ν » τ ο ϋ έ θ ν ο υ ς .



T O Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KAI Ο Ι Ι Δ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ 53

λη σ η ς, τω ν κομ μά τω ν σ αν «εκφ ρασ τώ ν» τη ς κο ινής γνώ μ ης,

κ .λπ . Ή πα ρέμβα σ η της ιδεολο γία ς μέσα σ τη λειτου ργία του

Κ ρά τους γίνετα ι γιά νά τοποθετή σ ει σ τούς ταξικούς πα ρά γον-

τες- φ ο ρ είς ενα ένδυμα άντιπρ οσ ώ πευσ ης, μέσο του ό πο ίου

θα μ πορ ούν νά ενσω μ ατώ νονται σ τούς θεσ μούς του λα ϊκο ύ -

ταξικο ύ - Κ ρά τους, κα ι με τη ν κάλυψ ή του θά μ πορ ούν νά κρύ-

βουν τά άναπόφευκτα χάσματα, στο πλαίσιο του καπιταλιστικού

Κ ράτους, άνάμεσα σ τό ρόλο αυτώ ν τω ν πα ραγόντω ν - φ ορέω ν

κα ι τω ν τάξεω ν πού εκπροσ ω πο ύν. Ό ρόλος αύτός τη ς ιδεο-

λο γία ς ενισ χύεται α π ' τις αναλύσ εις του ώ ριμου Μ ά ρξ πού

αφ ορ ού ν τις σχέσεις κομμάτω ν κα ι τάξεω ν, ή άκόμα τις σ χέσεις

του Κ ρά του ς κα ι τω ν τάξεω ν εκείνω ν πού έχου ν μ ια ιδια ίτερη

λειτουργία σ τό κεφ αλα ιοκρα τικό Κ ρά τος κα ΐ πού είναι οί

«τάξεις-στηρίγματα» — διακρινόμενες άπ' τις κυρίαρχες τά-

ξεις: ό ρόλο ς της ιδεολο γία ς σ τό φ ετιχισ μ ό της εξουσ ίας τω ν

μ ικρο ασ τώ ν, τώ ν μ ικρό - άγροτώ ν, κ.λπ .

Ο ί άσ τικές νομ ικο - πολιτικές ιδεολο γίες κρύβ ουν τό

ταξικό, π ολιτικό τους περιεχόμ ενο μ ' εναν ιδια ίτερο τρόπο.

Α ύτό οδη γεί σ ' ενα εντελώ ς ά ξιοπρό σ εχτο χαρα κτη ρισ τικό:

αυτή ή άπόκρυψ η σ υντελείται α π 'τό γεγονός δτι αύτές οί ιδεο-

λο γίες έμφ ανίζονται κα θαρά σ άν επισ τήμ η . 'Α ντίθετα α π ' τις

έπιφανειακές άναλύσεις σ' αύτό τό θέμα, μπορούμε νά δούμε

δτι σ τήν πρα γματικότητα τό θέμα του «τέλου ς τώ ν ιδεολογιώ ν»

— σύ γχρονη έκφ ρα σ η — απο τελεί τό θεω ρη τικό έδαφ ος, για

κά θε πα ρό μ οια ιδεολο γία . Α ύτό είναι φ ανερό στή σ ύσ τασ η

τώ ν πο λιτικώ ν κα τη γοριώ ν τη ς

κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς

καΐ της

σ υ ν α ί-

ν ε σ η ς : αύτές οι δύο κ α τηγορίες σ υσ χετίζονται μέ τόν ιδιαίτερο

τρό πο ά ποδο χή ς αύτώ ν τώ ν ιδεολο γιώ ν α π ' τΙς κυριαρχού μ ενες

τά ξεις: Π ρά γμ α τι, ό ειδικό ς χαρα κτή ρα ς αύτώ ν τώ ν ιδεολο -

γιώ ν δεν σ υνίσ ταται κα θόλ ου , δπω ς πίσ τευε ό Γ κρ ά μ σ ι, σ τή ν

πρόκλη σ η μ ιας περισ σ ότερο ή λιγότερο ενεργού «σ υγκατά-

θεση ς» τώ ν κυ ριαρχού μ ενω ν τάξεω ν άπέναντι σ τή ν πολιτική

κυρια ρχία : αύτό α ποτελεί τό γενικό χα ρα κτηρ ισ τικό κά θε

κυρία ρχη ς ιδεολογία ς. Α ύτό πού ξεχω ρίζει τις ιδεολογίες πού

ανα φ έρουμ ε είνα ι δτι δεν τείνο υν νά γίνο ντα ι δεκτές α π ' τις

κυ ρια ρχούμ ενες τάξεις σύμφ ω να μέ τόν τρό πο σ υμ μ ετοχή ς σέ




κάτι το ιερό : αύτές εμφ ανίζονται σαφ ώ ς, κα ι γίνο νται δεκτές,

σ ά ν έπισ τημ ονικές τεχνικές. Π ρά γμ ατι, σ τού ς κ α πιτα λισ τικούς

σ χημ α τισ μ ούς έμφ ανίζεται ή π ολιτική κα τηγο ρία τη ς κοινή ς

γνώ μης̂ ® κα ΐ ή σ υγγενική κα τηγορ ία τής σ υνα ίνεσης — γιά τή ν

όποία μ ίλη σ α ν πρ ώ τοι οι φ υσ ιοκ ρά τες: αύτές σ υνδέονται μ έ

τή διαμ όρφ ω σ η τώ ν εννοιώ ν μέσα σ το πλ α ίσ ιο τής κυρία ρχη ς

ιδεολογίας, τής σχετικής αύτονομίας του πολιτικού και του

οικονομικού στοιχείου μέσα σ' ενα καπιταλιστικό σχηματισμό.

Α ύτές σ υσ χετίζοντα ι ετσ ι μέ μια όλό κλη ρη θεω ρη τική έπα νά-

σταση πού άφορα τήν έννοια του πολιτικού στοιχείου, πού

μ έχρι τότε ή τα ν πισ τή σ τή ν πα ρά δοσ η τή ς ά ρισ τοτελική ς

ή θ ι ^ ή ς 2 » .

Ή τομ ή , πού εγινε σ το πρόσ ω πο του Μ α κιαβ έλλι κα ι τοϋ

Τ όμ ας Μ ούρ, έπεκτείνεται μέσα σ το ρεϋμα πού σ υγκρο τεί τήν

πολιτική πά νω σ το πρότυπο ά πο δεικτική ς

ε π ισ τ ή μ η ς ,

κα ι πο ύ

είναι έκδη λη σ τή ν έννοια τής κοινή ς γνώ μ ης. Ή τελευταία ,

εκφ ρά ζοντας τον κυρίω ς πο λιτικό χώ ρο — τον δη μ όσ ιο σ τή

διά κρισ ή του ά π ' τον ιδιω τικό — υ ποδηλώ νει, μ έσο τής έξέ-

λιξή ς τη ς, τή ν ά νάγκ η μ ιας «ό ρθολογική ς γνώ σ ης» τώ ν νόμ ω ν

λειτουργίας τής πολιτικής τάξης—«έπιτηδευμένης» ήδη, κατά

τόν Χ όμ πς , άπό τή ν πλευρά τώ ν «πο λιτώ ν». Π ρό κειτα ι, γιά

τή γνώ σ η τώ ν δρω ν τή ς είδική ς «πρακ τική ς» τους — techne —

πο ύ εϊναι από δώ κα ι πέρα ή κυρίω ς πολιτική π ρα κτική . Ή

πολιτική ιδεολογία , υπό τή μ ορφ ή τής κοινή ς γνώ μ ης, έμφ α-

νίζετα ι σ ά ν ενα σώ μα π ρα κτικώ ν κανόνω ν, σ ά ν μια τεχνική

γνώ σ η , σά ν «φ ω τισ μ ένη σ υνείδησ η» τώ ν πο λιτώ ν γιά μιά εί-

δική πρ α κτική , κα ι σ άν «Λ όγος» αύ τής τή ς πρ α κτική ς. Έ νν ο ια

πο ύ κυρ ια ρχεί σ έ δλ η τή ν ά λλ η λο υχία τώ ν πο λιτικώ ν ελευθε-

ριώ ν, πού αφ ορ ού ν τήν ελευθερία τής γνώ μ ης, τήν έλευθερία

του Τ ύπου, κ.λ π. Ή κο ινή γνώ μ η, άναγκα ιος πα ρά γοντα ς γιά

τή λειτου ργία του κα πιτα λισ τικού Κ ρά τους κα ι σ ύγχρονη μ ορφ ή

28. Γ ι ' α υ τ ό τ ό θ έ μ α β λ έ π ε , J. H ab ern as, Strukturw andel der

öffent-

lichkeit, 1965, σ . 65 κ α ι έ π ό μ ..

29. 'Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ ' δ ,τ ι ά φ ο ρ α τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ο ΰ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ κ α ι τ ή ς

π ο λ ι τ ι κ ί^ς σ τ ή ν π α ρ ά δ ο σ η τ ή ς έ λ λ η ν ι κ ή ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς , β λ έ π ε F. Chatelet,

Platon, 1966, κ α ι J-P. Vernant, Mythe et pensée chez les Grecs, 1966.




πολιτικής συγκατάθεσης — συναίνεσης — μπορεί να λειτουργεί

πρα γματικά σ το βα θμ ό πού πετυχα ίνει νά πα ρο υσ ιάζεται και

νά γίνετα ι άποδεκτή, με τον τρό πο τής «όρθολογικ'ΡΙς» επισ τη-

μονικής τεχνικής,

σ τ ο β α θ μ ό π ο ν σ υ γ κ ρ ο τ ε ίτ α ι, μ έ σ α σ τ ίς

ά ρ χ έ ς τ η ς ε ν ά ν τ ια σ α υ τ ό π ο ύ π ρ ο σ δ ιο ρ ί ζ ε ι, π α ρ α χ ω ρ ώ ν τ α ς

ή ίδ ια μ ια θ έ σ η , σ α ν ο υ τ ο π ία ?^.

Ή ού τοπία είναι γι' αυτήν κά-

θε πα ρά σ τα σ η δπο υ ή πά λη τω ν τάξεω ν, άδιάφ ορο με πο ιά μ ορ-

φ ή , είναι εμ φ ανής. Μ ποροΰμε, έξ άλλου , νά τοποθετήσ ουμ ε

εύκολα μέσα στο ϊδιο πλαίσιο τις σύγχρονες ιδεολογίες τής

«κ οινω νίας τω ν μαζώ ν», τήν «τεχνική τής έπικο ινω νίας», κ λπ .

πού έχουν δημιουργήσει τον ιδεολογικό μυθο του «τέλους

τω ν ιδεολογιώ ν», — ό δρος τής ιδεολο γία ς παίρνεται μ έσα

σ το νόημ α τή ς «ούτοπίας» —. Ή ά σ τική ιδεολογία εμφ ανίζε-

ται πάντα μέσα στήν πολιτική της λειτουργία, σάν επιστημο-

νική τεχνική, προσδίνοντας σ' αύτόν τον δρο δνα νόημα: δη-

λα δή ύποδη λώ νοντας εναν πιό πέρα χώ ρο πού τον όνομά ζει

ούτοπία.

Ή ιδια ίτερη λειτουργία , τή ς κυριαρχούμ ενης α π ' τον νομ ικο-

πολιτικό χώ ρο, ασ τική ς Ιδεολογίας, μ πορεί άλλω σ τε νά διαπι-

σ τω θεί κα ι α π ' αύτό πο ύ οχι κα τά λλη λα όρ ίζουν σά ν «ο λοκ λη -

ρω τικό» τη ς χαρα κτη ρισ τικό . Π ρά γμα τι ή σ ύγχρο νη πολ ιτική

επισ τήμ η χρη σ ιμ οποίη σ ε αύτό τον δρ ο γιά νά όρίσ ει τις σύγ-

χρονες πολιτικές ιδεο λογίες, σ τήν άντίθεσ ή τους με τις «φ ι-

λελεύθερες» π ολιτικές ιδεολογίες. Ο ί όλοκλη ρω τικές π ολιτι-

κές ιδεολογίες θά χα ρα κτηρ ίζονταν ετσ ι κα τά πρ ώ το λόγο,

για τί θά κα τέσ τρεφ αν τούς φ ρα γμο ύς άνάμ εσ α σ το άτομ ο και

30. Ή σ χ έ σ η ά ν ά μ ε σ α α ύ τ η τ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ή ς κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς κ α ΐ

τ ή ν ε ι δ ι κ ή Ι δ ε ο λ ο γ ί α ό π ο υ ή τ α ξ ι κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α ε ί ν α ι π α ρ ο ϋ σ α μ έ τ ή ν ά π ο υ -

σ ί α τ η ς , π ε ρ ι γ ρ ά φ ε τ α ι μ ' α ύ τ ό τ ό ν τ ρ ό π ο ά π ' τ ό ν Habernas: «Tô τ α ξ ι κ ό

σ υ μ φ έ ρ ο ν , ε ί ν α ι τ ό θ ε μ έ λ ι ο τ ή ς κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς . Α ύ τ ό τ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν π ρ έ π ε ι

ώ σ τ ό σ ο σ έ μ ι ά ό ρ ι σ μ έ ν η φ ά σ η ν ά ά ν τ ι σ τ ο ι χ ε ί σ τ ό γ ε ν ι κ ό σ υ μ φ έ ρ ο ν μ έ τ ή ν

έ ν ν ο ι α ό τ ι α ύ τ η ή γ ν ώ μ η π ρ έ π ε ι ν ά μ π ο ρ ε ί ν ά ά ξ ι ο λ ο γ ε ί τ α ι σ ά ν « κ ο ι ν ή » ,

σ ά ν ν ά δ ι α π ε ρ ν ά τ α ι ά π ό τ ή σ κ έ ψ η τ ο ϋ κ ο ι ν ο ύ κ α ι μ ' α υ τ ό τ ό ν ΐ ρ ό π ο σ ά ν

ό ρ θ ο λ ο γ ι κ ή » , ο ρ . cit., σ . Ι Ο Ο .Β λ έ π ε έ π ί σ η ς γ ι* α ύ τ ό τ ό θ έ μ α , J. Touchard:

Histoire des idées politiques, 1967, 1.1.




το Κ ρά τος, πού τοποθέτησ ε ή φ ιλελεύθερη ιδεολογία , υποσ τη-

ρίζοντας τήν «ο λική » ένταξη τοϋ α τόμ ου σ το Κ ρά τος, κα ι κα τά

δεύτερο λόγο, άπ ' τό γεγονός δτι αύτη ή ιδεολο γία θά κατελάμ -

βα νε δλ α τά έπίπεδα τής κοινω νικής πρακτικής, σ έ άντίθεσ η

μέ τήν φιλελεύθερη ιδεολογία πού περικλείει στούς κόλπους

τη ς τά όρια της: Π .χ. μέ τή ν αναγνώ ρισ η τω ν χώ ρω ν πού τής

είναι έξω τερικοι — τόν οικονομ ικό —, κα ι επιμένοντας σ τή μή

πα ρέμβα σ η του Κ ρά τους σ τον οικονομ ικό κα ι τόν ιδεολο γικό

χώ ρο.

Θ ά χρεια σ τεί νά επα νέλθουμ ε στήν κρ ιτική αύτώ ν τω ν θε-

ω ριώ ν τοϋ όλοκλη ρω τισ μ ου, σ τό μέτρο πού σ χετίζονται μέ

τήν τω ρινή λειτουργία του κ απιταλισ τικού Κ ράτους®^. Π ρός

τό πα ρόν άς επισημάνουμε οτι αύτές οι θεω ρίες περιλα μβάνουν

σέ ιδεολογική μορφ ή , όρισ μένα πραγμα τικά π ροβλή ματα πού

εθεσε ή άσ τική πολιτική ιδεολογία : ώ στόσ ο τά προ βλήματα

αύτά άνα φ έρονται σ τήν ιδιαίτερη λειτουργία τώ ν ιδεολο γιώ ν

σ ' ενα καπιταλισ τικό σ χημ α τισ μ ό ά π ' τήν όπ οία ή φ ιλελεύθερη

πολιτική ιδεολογία δέν μπορεί μέ κανένα τρόπο νά αποτελέσει

εξαίρεση.

Α . — Ή ιδιαίτερη λειτουργία ά πομόνω σ ης κα ι σ υνο χής

τής ασ τικής πο λιτική ς ιδεολο γίας κα ταλήγει σέ μιά εντελώ ς

χαρ α κτηρ ισ τική εσ ω τερική αντίφ ασ η , πού άλλο τε καταχω ρή -

θη κε σ τίς θεω ρίες του κοινω νικού συμ βολαίου μέ τή διάκρισ η

καΐ τή σ χέσ η ά νάμεσα σ τή σ ύμβα ση ασ τική ς ένω ση ς κ α ΐ τ ή

σ ύ μ β α σ η π ο λ ιτ ικ ή ς κ υ ρ ια ρ χ ί α ς . Α ύτή ή ιδεολο γία εμφ ανίζει

τού ς δρώ ντες πα ρά γοντες σ αν άτομα - υποκείμενα, ελεύθερα

κα ΐ ϊσ α , πού τά παρουσ ιάζει κα τά κά ποιο τρόπο σέ πρ οκ οι-

νω νική κα τάσ τασ η , επιτυγχάνοντας μ ' αύτό τόν τρόπο αύτή ν

τή ν ειδική άπ ομ όνω σ η τώ ν κοινω νικώ ν σ χέσ εω ν. Α ύτή ή πλευ-

ρά , πού ύπο δηλώ θηκε σαν «ά στικός ατομ ισμός», είναι αρκετά

γνω σ τή . Α ύτό πού ενδιαφ έρει νά σημειώ σουμε, εϊναι τό άντί-

θετο.^Α ύτά τά άτομα - πρόσω πα , τά μ ' αύτό τόν τρόπο άτομι-

κοπ οιημ ένα, δέν φ αίνονται ούτε κα ΐ θεο)ρητικά, νά μπο ρούν

31. Β λ έ π ε π ι ο κ ά τ ω σ τ ό κ ε φ . «τ ό λ ε γ ό μ ε ν ο ό λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ό φ α ι ν ό μ ε -

ν ο » , δ π ο υ π α ρ α θ έ τ ω τ ή β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ό ν « ό λ ο κ λ η ρ ω τ ι σ μ ό » .



τ ο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ Κ Α Ι Ο Ι Ι Δ Ε Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ 7

νά ένοποιηθοΟ ν και νά φ θάσ ουν σ τή ν κοινω νική τους ύπαρξη,

πα ρά μέσο τη ς πο λιτική ς τους ύπαρξης μέσα σ το Κ ρά τος. 'Α -

ποτέλεσμ α: αύτη ή ελευθερία του άτομ ου - ιδιώ τη φ αίνεται

ξαφ νικά νά εξαφ ανίζεται μ πρ οσ τά σ τή ν εξουσ ία του Κ ρά τους

πού ένσαρκώ νει τή γενική θέλησ η . Μ πορο ύμ ε να πούμε ό τι,

για τήν αστική πολιτική ιδεολογία,

ôèv

μ π ο ρ ε ί ν ά υ π ά ρ χ ε ι

κ α ν έ ν α δ ρ ω δ ι κ α ίο υ κ ά ί ά ρ χ η ς , σ τ η δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α κ α ι σ τ ο υ ς

σ φ ε τ ε ρ ι σ μ ο ύ ς τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς

μέσα σ τή ν απ οκα λούμ ενη σ φ αίρα

του άτομ ικοί) - ιδιω τικού. Α ύτή ή σ φ αίρα δεν φ αίνεται να εχει

τελικά άλλη λειτουργία παρά να συνιστά ενα σημείο άναφορας,

πού έπίσης είναι ενα

σ η μ ε ίο φ υ γ ή ς ,

σ τή ν πα νταχού παρούσ α

και πάνσ οφ η πολιτική βαθμ ίδα. Ε ίναι γεγονός οτι ό Χ όμ πς

έμ φ ανίζεται σ αν ή προ δρομ ική άλή θεια τω ν θεω ριώ ν του κο ι-

νω νικού συμ βολαίου και ό Χ έγκελ, αναμ φ ισ βή τητα , σά ν ή κατά-

λη ξή τους, α λλά ή περίπτω σ η είναι πο λύπ λοκη , όπω ς δλες

οι θεω ρητικές περιπτώ σ εις.

"Α ς θυμηθούμε τή ν χα ρα κτηρ ισ τική περίπτω σ η του Ρ ουσσ ώ

γιά τον όποιο «ό άνθρω πος πρ έπει νά είναι δσ ο το δυνα τόν

πιό άνεξάρτητος ά π ' δλου ς τούς άλλους ανθρώ πους, και δσ ο

τό δυνατόν έξαρτώ μενος α π τ ο Κ ρά τος». Ή περίπτω σ η εϊναι

ακόμα πιό φ ανερή σ τό κλα σ ικό πα ρά δειγμα τω ν φ υσ ιοκρα τώ ν,

ενθερμω ν όπαδώ ν του laisser

-

fa ire σ τή ν οικο νομ ία κα ι άλλο

τόσ ο ενθερμ ω ν ύπ οσ τηρικτώ ν του πολιτικού δεσ ποτισ μ ού,

υποσ τηρίζοντας τόν απόλυτο μ ονά ρχη πού θά ενσάρκω νε τό

γενικό συμ φ έρον κα ι τή γενική θέλη σ η . "Ο λα αύτά είναι άλ-

λω σ τε έπίσ η ς και χα ρακτηρ ισ τικά της φ ιλελεύθερη ς πολιτι-

κή ς ιδεολογίας^^: δέν ύπάρχει άπ" αύτή τή ν άπο ψ η κα λύτερο

πα ράδειγμ α α π' τή ν ξεκάθα ρη έπίδρα σ η του Χ όμ πς πάνω σ τό

Α όκ , κα ι πάνω σ τή ν κλ α σ ική τάσ η του αγγλικο ύ πο λιτικο ύ

φ ιλελευθερισ μού πού εϊναι ό «ώ φ ελιμισμός», με τόν I. Μ πένθαμ ,

τόν Ι. Μ ίλλ κα ι κυρίω ς τόν Ι. Σ τ. Μ ίλλ .

Μ έ δυό λόγια , και χρη σ ιμ οπ οιώ ντα ς δυό δρ ους έπίσ ης

ιδεολογικούς, ό άτομικισμός της άστικής πολιτικής ιδεολογίας

32. Σ ' α ύ τ ή τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η β λ έ π ε τ ό β α σ ι κ ό ε ρ γ ο τ ο ΰ C. Β . Macpher-

son, The political Theory of possessive individualism, 1964.




σ υμ βαδίζει, και εχει γιά ταίρι τον ολο κλη ρω τισ μ ό του ^ . Π ρό-

κειται για τή ν ιδια ίτερη α ντίφ α σ η της μορφ ής της ά σ τική ς

πολιτική ς ιδεολο γία ς γενικά — κα ι οχι γιά μιά ά π ' τις μ ορφ ές

τη ς, τή σ ύ γχρ ο νη — κ α ιπ ο ύ ά νή κ ει σ τον ιδια ίτερο χαρ α κτήρα

τή ς ιδεολο γία ς του . "Ο λα σ υμ βα ίνουν π ρα γμα τικά σ ά ν εάν αυτή

ή νομ ικο - πολιτική ιδεολο γία , πο ύ έπέβα λλε τή ν ειδική άπο -

μ όνω σ η , πο ύ εϊναι ό α τομ ικισ μ ός, εχει πά ρει ταυτόχρονα σ τον

ελεγχό της, τά μέσα μιας είδικής συνοχής χάρη στο ρόλο πού

αποδίδει στήν πολιτική βαθμίδα.

Β . — Ή ά σ τική νομ ικο - πολιτική ιδεολογία δέν περιέχει,

μέσα στή δομή της, όρια

α ρ χ ή ς

κα ι

δ ι κ α ίο υ

στις παρεμβάσεις

τής πολιτική ς βαθμ ίδας μ έσ α σ το οικονομ ικό ή σ τό ιδεολο γικό

σ τοιχείο. Ε ίνα ι αυτό πού περιγρά φ ουν γενικά , λέγοντας δτι

αύτή ή ιδεολο γία δέν αναγνω ρίζει βασ ικά πα ρά δνα κα ι μ όνο

πεδίο ύπ αρξης, τό π ολιτικό πεδίο, ότι έκτείνει τόν χώ ρο τοϋ

πολιτικού σ τοιχείου σ τό σ ύνο λο τής άνθρ ώ πινης ζω ής, δ τι

θεω ρεί πώ ς κά θε σ κέψ η κα ι δρά σ η έχουν ενα πολιτικό νόημ α

κα ι δτι δλ α α υτά κα τά σ υνέπεια ανήκο υν σ τή ν τρο χιά τής πο-

λιτικής δράσης.

Α υτό πού είνα ι σ ω σ τό, ά π ' τή μ ιά πλευρά , εϊνα ι δτι ή ά σ τική

πολιτική ιδεολο γία , ό βασ ικός χώ ρος τής κυρία ρχη ς ιδεολ ογία ς,

δέν ανα γνω ρίζει

ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς κ α ν ό ν ε ς δ ί κ α ιο ν

στις παρεμβάσεις

— σέ διάκριση απ' τόν τόπο συγκρότησής της — του πολιτικού

στοιχείου: πράγμα πού, ά λ λ ά ζ ο ν τ α ς τ α δ ε δ ο μ έ ν α , δέν συνέβαινε

κα θόλου σ τή ν περίπτω σ η τή ς φ ιλο σ οφ ική ς ιδεολο γίας κα ι τή ς

δο υλ οκτη τική ς ή θική ς κα ι σ τή ν φ εουδα ρχική θρησ κευτική

ιδεολο γία . 'Α ρκ εί μόνο νά σ ημ ειώ σ ουμ ε τόν έκθειασ μ ό τώ ν

πα ρεμβάσ εω ν του Κ ρά του ς μέσα σ τό οικο νομ ικό σ τοιχείο ,

οχι απλά σ τις ά ντιλή ψ εις τώ ν θεω ρη τικώ ν τή ς Γ α λλική ς έπα -

νάσ τα σ η ς, α λλά επίσ η ς κα ι σ τις α ντιλή ψ εις κλ α σ ικώ ν φ ιλε-

λεύθερω ν θεω ρη τικώ ν, ά π ' τό Λ όκ ώ ς τούς ώ φ ελιμ ισ τές — πρα-

γμα πού π ρέπει, ασ φ α λώ ς, νά διακρ ίνουμ ε άπ ' τή ν πρ α γμα τική

33. Π α ρ ά τ ή γ ε ν ι κ ή θ ε ω ρ η τ ικ ή τ ο υ κ α τ ε ύ θ υ ν σ η κ α ΐ τ ά π ο λ ύ ά μ φ ι σ β η -

ι ο ύ μ ε ν α σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ ά τ ο υ , β λ έ π ε σ * α ύ τ ή τ ή ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η J. L. Talmon

Les Origines de la démocratie totalitaire, 1966.




λειτου ργία του Κ ρά του ς. Α υτή ή πλευρά τη ς νομ ικο - πολιτική ς

α σ τική ς ίδεολοιγίας σ χετίζεται πράγμ ατι μέ τον ιδιαίτερο

ρό λο σ ά ν πα ρ% οντα ένότητας πο ύ ανή κει σ το κα πιτα λισ τικό

Κ ρά τος, ρό λος πού περικλείετα ι σ τή ν περίπτω σ ή μ ας μέσα

στο πλαίσιο τής κυρίαρχης ιδεολογίας.

'Α ντίθετα , äv είνα ι σ ω σ τό, δτι τό ρεύμα τής νο μ ικο - πολι-

τικής αστικής ιδεολογίας διεισδύει και καταλαμβάνει δλες

τις κοινω νικές δρ α σ τηριότητες, μαζί και τήν οικονομ ική , δέν

είναι σ ω σ τό νά θεω ρούμε αύτό τό χα ρα κτη ρισ τικό σ άν κά τι

πού ο ρίζει αύτή τή ν ιδεολο γία : αύτό τό χα ρα κτηρισ τικό ισ χύει

σ τή ν πρ αγμα τικό τητα γιά κά θε κυρ ία ρχο χώ ρο μιας κυρ ία ρχη ς

ιδεολογία ς. Π .χ. ή οικονομ ική δρα σ τη ριότητα είναι τόσ ο «α -

λ υ μ μ έ ν η α π

τήν νομ ικο - πολιτική ιδεολ ογία , δσ ο ή τα ν επίσ η ς

α π ' τό φ ιλο σ οφ ικό κα ί ή θικό ρεύμα σ τούς δου λοκτητικο ύς

σ χημ α τισ μ ού ς, ή ά π ' τό θρησ κευτικό ρεύμα στούς φ εουδαρ -

χικούς σχηματισμούς.

Σ υμ περαίνουμ ε: ή έννοια τή ς η γ ε μ ο ν ία ς , πού δίνουμε

σ τήν κυρια ρχία μέ ταξική ήγεμονική διεύθυνση τω ν κα πι-

τα λισ τικώ ν σ χημ α τισ μ ώ ν, σ υμ περιέχει εδώ τά ειδικά χαρα -

κτηριστικά πού άναφέραμε γιά τήν κυρίαρχη καπιταλιστική

ιδεολο γία , μ έσο τώ ν όποίω ν μιά τάξη ή μερίδα π ετυχαίνει νά

πα ρο υσ ιάζεται σ άν ό ένσαρκ ω τής του γενικο ύ σ υμ φ έροντος

του λα ου - έθνου ς κα ι νά καθο ρίζει ετσ ι μ ιά είδική πολιτική

ά πο δοχή τής κυ ρια ρχία ς τη ς άπό μέρους τώ ν κυρ ιαρχούμ ενω ν

τάξεω ν.

V. Τ ό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς

Α ύτές οι πα ρα τη ρή σ εις πάνω σ τις ιδεολογίες αποτελο ύν τήν

ά πα ρα ίτη τη εισ αγω γή γιά τό ζήτημ α τής νομ ιμ ότητας ενός

πολιτικού σ υσ τή μ ατος, ζήτη μ α πο ύ είνα ι βασ ικό γιά τήν σ ύγ-

χρονη πολιτική έπιστήμη. Μ π ο ρ ο ύ μ ε π ρ ά γ μ α τ ι ν ά ο ρ ί σ ο υ μ ε μ ε

τ ο ν δ ρ ο ν ο μ ιμ ό τ η τ α τ ις δ ο μ έ ς κ α ι τ ο υ ς π ο λ ιτ ικ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς σ τ η

σ χ έ σ η τ ο υ ς μ ε τ η ν κ υ ρ ία ρ χ η Ι δ ε ο λ ο γ ία μ έ σ α σ ε ν α σ χ η μ α τ ισ μ ό :

π ιο σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α ή ν ο μ ιμ ό τ η τ α ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ή ν ε ίδ ι κ ή π ο λ ιτ ικ ή ε π ι -

β ο λ ή τ ή ς κ υ ρ ία ρ χ η ς Ι δ ε ο λ ο γ ία ς .




Α ί>τό εχει τη ν σ η μ α σ ία του έάν το σ υσ χετίσ ου μ ε μ ε τό νόη μ α

πού άποδίδει σ ' αύτή τήν έννοια ή σ ύγχρο νη πολιτική έπισ τή μ η .

Ή νομιμ ότητα — ή ή «π ολιτική κου λτούρ α» — πρ οσ διορ ί-

ζει, κατά γενικό κανόνα, τόν τρόπο μέ τόν όποιο γίνονται απο-

δ ε κ τ έ ς

οι πολιτικές δομ ές α πό τούς δρώ ντες πα ράγοντες ενός

συ σ τήμ ατος. Α ύτή ή έννοια, σ τόν Β έμπερ, ώ σ τόσ ο, ένσω μ α-

τώ θηκ ε μέσα σ τή λειτου ργισ τική πρ οβ λη μ α τική , πο ύ σ υνδε-

δεμένη μ έ τήν άντίλη ψ η του ισ τορ ικού ύπ οκ ειμ ένου, κ α λύ-

πτει μέσα σ τή ν ιδεολο γική γλώ σ σ α ένός σ χημ α τισ μ ού τούς

σ τόχου ς κα ι τούς σ κοπο ύς τη ς πρ α κτική ς τω ν κο ινω νικά δρώ ν-

τω ν άτόμω ν. Μ έσα σ ' αύτό τό π λα ίσ ιο, αύτό πού πρ οσ διορ ί-

ζουμε σαν ιδεολογικό στοιχείο, δηλαδή τις άξίες, τά σύμβολα,,

τό κυρ ία ρχο σ τύλ ένός σ χημ α τισ μ ού, παίρνει τό νόη μ α κ α ΐ

τή θεω ρητική λ ειτουργία τή ς κεντρική ς βα θμ ίδα ς ένός κ ο ι-

νω νικού σ υσΓ ήμ ατος· βλέπουμ ε έδώ τή ν έννοια του ά νθρω πο -

λο γικου κου λτου ρα λισ μ οϋ . Τ α κα νονισ τικά π ολ ιτικά μ οντέ-

λα θά άπο τελέσουν τό π λα ίσ ιο ένσω μάτω σ ης, πού ορ ίζει τή ν

έκφ ρα σ η κή και κυκ λική μο ρφ ή σ χέσ εω ν τω ν σ τοιχείω ν έ-

νός σ υσ τήμ ατος, μέ τή λειτουρ γισ τική έννοια του δρου. Ή

νομ ιμ ότητα τω ν πολ ιτικώ ν δομ ώ ν θα σ ή μ α ινε έτσ ι τήν κατα-

χώ ρη σ ή του ς σ τή λειτου ργικό τη τα του σ υσ τήμ ατος πού διέ-

πεται ά π ' τούς σ κοπούς, τούς σ τόχο υς και τίς κοινω νικές άξιες

του* ή νομιμότητα θά προσδιόριζε τήν αποδοχή τους άπ' τούς

ενσω μα τω μένους ήθο πο ιούς, μέσο α ύτής τή ς απ οδο χής, μέσα

σ ' ένα κοινω νικό σύνολο®^. Σ τήν περίπτω σ η πο ύ οί πολιτικές

δομ ές δέν σ υμ πίπτου ν μέ τα κ α νονισ τικά μ οντέλα μ ιας κοινω -

νίας, θά έρμηνευτουν σάν φαινόμενο δυσλειτουργικότητας

ένός συ νόλου μή ενσω μ ατω μένου, πρά γμα πού θά όρ ιζε κα ι

34. Β λ έ π ε , μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ά λ λ ω ν , G . Alm ond κ α ι S. Verba, The Civic Cul-

ture 1963, σ ε λ . 3 - 78, ό π ο υ ή ν ο μ ι μ ό τ η τ α κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι σ ά ν «π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι -

σ μ ό ς τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς »· κ α ι έ π ί σ η ς τ ή ν ε ι σ α γ ω γ ή τ ο υ σ η μ α ν τ ικ ο ύ

έ ρ γ ο υ τ ο υ A lmond κ α ΐ Co leman , The politic s o f Deve loping Areas, 1960,

σ ε λ . 3 - 64· Mitchell, The American Polity, 1962· Shils, Political Development

in New States, 1962, et Towards General Theory of Action 1951· Kautsky,

Political Change in Underdeveloped C ountries, 1962, κ . λ . π .




τό νόθο του συσΓ ήματος̂ ^. "Α ν τώ ρα άναφ ερόμ ασ τε σ τή γε-

νική λειτουρ γική α ντίλη ψ η του πολιτικού σ υσ τήμ ατος, σ α ν

κεντρικού πα ρά γοντα ό λο κλ ήρω σ η ς ενός κο ινω νικο ύ σ υσ τή-

ματος, τό πολιτικό σ ύσ τημ α θα πρέπει νά όρ ισ θεί σ αν ή «αυταρ-

χική κα τανομ ή άξιω ν γιά τό κο ινω νικό σ ύνολο» , κα ι ή μ ελέτη

της πολιτικής, θά πρέπει νά όρισθεϊ σάν ή διαδικασία νομιμο-

ποίη σ η ς τω ν σ χέσ εω ν ενός κο ινω νικού συστήματος®®.

Δ εν έχω τή ν πρ όθεσ η νά μπω λεπτομ ερώ ς σ τις συνέπειες

πού άκ ολ ου θο υν ύπο γραμ μίζω τις πιό σ ημ α ντικές πού άλλω σ τε

τέμνουν τήν ίσ τορ ικισ τική ά ντίλη ψ η τω ν ιδεολογιώ ν:

α) Υ περεκτίμ η σ η του ιδεολογικού σ τοιχείου, κα ι έπι πλ έ-

ον τη ς Ιδιαίτερη ς λειτουργία ς τή ς νομ ιμ ότητας: σ τήν περίπτω σ ή

μας, ή διάσταση ανάμεσα στις πολιτικές δομές και τήν κυρί-

αρχη Ιδεολογία δέν μπορεί νά γίνει αποδεκτή μέ έπιστημονικό

τρόπο, ά λ λ α γίνετα ι κα τανοη τή κ άτω ά π ' τή ν κα τη γορία , πού

δέν εχει προφ ανώ ς κα νένα νόη μ α μ έσα στό θεω ρη τικό πλα ίσ ιο

τοϋ λειτου ργισ μ ου , τή ς δυσ λειτουργικότητας®'. 'Ω σ τόσ ο, αυτή

ή διάσ τασ η , δη λα δή ή δυνατότητα λειτου ργίας νόθω ν πολι-

τικώ ν δομώ ν, μπο ρεί νά έξηγη θει πλή ρω ς ά π ' τή μ αρξισ τική

θεω ρία πού είνα ι θεω ρία τής ένότητα ς έπιπέδω ν έν διασ τάσ ει

μ έχρι σ ημ είο ρή ξης. Σ ύμφ ω να μ έ τή ν πιό πάνω μ αρξισ τική

θεω ρία, αύτό συμ βαίνει, για τί α π ' τή μιά πλευρά , α υτή ή

διάσταση του ιδεολογικού καΐ τοϋ πολιτικού στοιχείου δέν αν-

τανα κλα αναγκα ία και μιά διάσ τα σ η τοϋ πολιτικού καΐ του οι-

κο νομ ικού σ τοιχείου ή , σ τή σ υνθετότητά τη ς, μιά κατάσ τασ η

ρή ξης του σ υνολικού σ χημ ατισμ ού* ά π 'τή ν ά λλη , αύτό σ υμ βα ί-

νει, λόγω τού μη χανισ μ ού δύναμ ης κα ΐ κα τα πίεση ς τού Κ ρά τους.

35. Π . χ . , L. B inder σ τ ό σ π ο υ δ α ί ο τ ο υ έ ρ γ ο Iran: Political D evelopm ent

in a changing Society , 1962, σ . 7 κ α ι έ π ό μ . .

36. Κ υ ρ ί ω ς D . Easton, σ τ ά δ υ ό π ο λ ύ σ π ο υ δ α ί α τ ο υ ε ρ γ α π ο ύ ή δ η α ν έ -

φ ε ρ α : Α Frame work for Political Analysis , 1965, κ α ΐ A Systems Analysis

of Political Life, 1965. Έ χ ω ό ρ ί σ ε ι ά λ λ ο υ τ ή σ χ έ σ η , σ τ ό Β έ μ π ε ρ , α ν ά -

μ ε σ α σ τ ί ς έ ν ν ο ι ε ς έ ξ ο υ σ ί α ς κ α ΐ ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς .

37. Ό Binder π .χ . , π ο ύ ε χ ε ι τ ή π λ η ρ έ σ τ ε ρ η σ υ ν ε ί δ η σ η α υ τ ώ ν τ ω ν δ υ σ -

χ ε ρ ε ι ώ ν θ ά ε ι σ ά γ ε ι , π α ρ ά λ λ η λ α μ έ τ ή ν

ëvvoia

τ ή ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς , κ α ι τ ή ν

έ ν ν ο ι α τ ή ς ά π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ό τ η τ α ς ή τ ή ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν

δ ο μ ώ ν .




Ρ) Α ύτη ή α ντίλη ψ η εχει σ ά ν άπ οτέλεσ μ α τή διαμ όρφ ω σ η

μ ιας τυπ ολο γία ς πο λιτικώ ν δομ ώ ν πού βα σ ίζεται κυ ρίω ς στούς

τύπ ους νομ ιμ ότητας, κα ΐ σε μιά τυπ ολο γία μή έπιχειρη σ ια κή

αυτώ ν τώ ν τύπ ω ν αύτη ή περίπτω σ η ή δη σ υνέβη με τούς τύπους

εξουσ ίας του Μ . Β έμπερ.

γ) Α ύτή κα ταλή γει σ έ μιά αδυναμία να σ κεφ τούμ ε, με δνα

αύ σ τηρ ό τρόπ ο, τή ν σ υνύπαρ ξη, μέσα σ ' ενα σχη μ α τισ μ ό,

πο λλώ ν τύπω ν νομ ιμ ότητας κα ι τή σ υμ μ ετοχή σ υγκεκριμ ένω ν

θεσ μ ικώ ν δομώ ν σέ πο λλο ύς πα ρό μ οιους τύπους.

Α ύτο σ η μ α ίνει, έπι πλέον δτι ή δια φ ορ οπ οίη σ η τώ ν δομώ ν

κα ι τώ ν πο λιτικώ ν θεσμώ ν σύμφ ω να μ α τούς τύπο υς νομιμ ό-

τη τα ς γίνετα ι πρ οφ α νής άπό τή μ α ρξισ τική θεω ρία, ϋν ανα-

φερθούμε στις σχέσεις τοΰ πολιτικού στοιχείου και τής κυ-

ρία ρχη ς ιδεολο γία ς. Ε ίναι πράγμ ατι, σω σ τό, δτι ή πολιτική

κυρια ρχία ά ντιμ ετω πίζει, γενικά , δνα Ιδιαίτερο τρόπο αποδο -

χή ς κα ι σ υγκα τάθεσ ης ά π ' τήν ένότη τα ένός σχη μ α τισ μ ού ,

σ υ μ π ε ρ ιλ α μ β α ν ο μ έ ν ω ν τ ώ ν κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν , πραγμα πού

φ α ίνετα ι ξεκά θαρα ά π ' τις σ χέσεις πο ύ σ ημ ειώ σ αμ ε ά νά-

μεσα σ τή ν κυρία ρχη Ιδεολογία κ αι τήν ένότητα ένός σ χη μ α -

τισ μ ού. Α ύτό δέν σ η μ α ίνει, β έβαια , δτι αύτές οι τάξεις εϊνα ι

κα τά κά πο ιο τρό πο ένσ ω μα τω μένες μέσα σ ' αύτό τό σ χημ α -

τισ μ ό — ελλειψ η ταξική ς πάλη ς —: τό γεγονός αύτό σ χετί-

ζεται με τό ίδιο τό ύπόβαθρο τοΰ ιδεολογικού στοιχείου και

κ ά ί α τ η σ ύ ν θ ε τ η μ ο ρ φ ή κ υ ρ ια ρ χ ί α ς , μ έ σ α σ ε ν α σ χ η μ α τ ισ μ ό τ ώ ν

Ι δ ε ο λ ο γ ικ ώ ν υ π ο σ υ ν ό λ ω ν , ά π ό τ ή ν κ υ ρ ία ρ χ η Ι δ ε ο λ ο γ ία .

Γ νω ρίζουμ ε δτι ή κυρια ρχία α ύτής τής Ιδεολο γίας έκδη -

λώ νεται α π ' τό γεγονός δτι οί κυρια ρχούμ ενες τάξεις ζούν

τούς δρους τής πολιτικής τους ύπαρξης μέσα στις μορφές τοΰ

κυρία ρχου πολιτικού πλα ίσ ιου: πρα γμα , πο ύ σ ημ αίνει δτι αύτές

ζούν, συχνά, τήν ϊδια τους τήν έξέγερση, ένάντια στό σύστημα

κυρια ρχία ς μέσα στό πλα ίσ ιο άνα φ ορ ας τής κυρ ία ρχη ς νομ ι-

μ ότητα ς. Ο ί πα ρα τη ρή σ εις αύτές μ πο ρεί νά έχουν μ εγάλη βα-

θύτητα , για τί δέν δηλώ νουν απλά τήν δυνα τότητα μιας ελ-

λειψ η ς «ταξική ς σ υνείδη σ η ς» α π ' τή μ εριά τώ ν κυρ ια ρχο ύ-

μενω ν τάξεω ν. Ά π ό αυτά σ υμ περα ίνεται δτι άκόμα κ αι ή «ιδι-

α ίτερη» π ολιτική ιδεολογία αύτώ ν τώ ν τάξεω ν πο λύ σ υχνά




διαπλάθεται πά νω σ το πλ α ίσ ιο της κυρία ρχη ς νομ ιμ ότητας.

Ή κυρ ια ρχία της κυρία ρχη ς ιδεολογία ς μ πορεί νά παρουσ ιά-

ζεται κά τω από π ολλές μορφές®®: σ υχνά , δέν εκδη λώ νεται μέ

το απλό γεγονός της επιβολής στις κυριαρχούμενες τάξεις του

ϊδιου του περιεχομ ένου του πλα ισ ίου της, αλλ ά μέ το ότι αυτό

τό κυρίαρχο πλαίσιο παρουσιάζεται γιά τις τελευταίες σάν

μιά α ν α φ ο ρ ά α ν τ ίθ ε σ η ς , σ άν μια άπ ουσ ία πού ώ σ τόσ ο καθο-

ρίζει τη διαφ ορά α νάμεσα σ τήν ιδεολογία τους και την κυρί-

α ρχη ιδεολο γία . Π .χ. ή σ τά σ η τω ν κυρ ιαρ χούμ ενω ν τάξεω ν

άπέναντι σ τή ν «π ολ ιτική δη μ οκ ρα τία» σ υχνά εϊναι σ τά σ η

μ ιας διεκδίκη σ η ς πού άντιτίθεται σ ' «ά λλες μ ορφ ές πολιτική ς

δη μ οκ ρα τία ς». Α ύτός εϊναι πά ντα ενας τρό πος σ υμ μ ετοχή ς

σ τήν κυρία ρχη νομ ιμ ότητα πού , σ τήν περίπτω σ η α ύτή, εϊναι

κυρία ρχη άκριβώ ς για τί αποτελεί το π ρ ό τ υ π ο α ν α φ ο ρ ά ς τής

ά ντίθεσ η ς ένάντιά της. "Η άκό μ α , ή ά ντίθεση έκδη λώ νεται

κα μ ιά φ ορά μέ δναν άπ λό τ ρ ό π ο διαφορετικής συμπεριφοράς

άπέναντι σ τά σ η μ εία κα ι σ τά σ ύμ βο λα πού έπιβάλλει*ή κυρ ί-

α ρχη νομ ιμ ότητα . Δ έν είνα ι δτσι κα θό λο υ έκπλη κτικο νά δια-

πισ τώ νουμ ε κα μ ιά φ ορά , σ τή ν έργα τική τά ξη, ο χι άπ λώ ς μ ιά

κλα σ ική ρεφ ορμ ισ τική ιδεολογία , πού άποδέχεται ειλικρινά

τή ν κυ ρία ρχη νομ ιμ ότη τα , άλλ ά ά κόμ α κα ι τή ν σ υνύπαρ ξη

μ ιας έπα να σ τα τική ς ιδεολο γία ς, σ τέρεα δο μ ημ ένης κα ι μ ιας

ιδεολογίας υποταγμένης στά ούσιαστικά πλαίσια τής κυρίαρχης

νομ ιμ ότη τας. Ε ϊνα ι περιττό άλλω σ τε νά έπιμ είνουμ ε σ τό γε-

γονός δτι, ένώ ή έπα νασ τατική Ιδεολογία τής έργα τική ς τάξη ς

έκτείνεται σ τις τάξεις, κ αμ ιά φ ορ ά σ τηρ ίγμ α τα του Κ ρά τους,

δπω ς π .χ. οι τά ξεις τή ς μικρή ς παρα γω γής, δέν γίνετα ι δεκτή

πα ρά σέ μ ιά σ ύνθετη σ χέση μέ τήν κυ ρία ρχη ιδεολογία .

Μ πορούμ ε ετσ ι νά δούμ ε δτι καθώ ς οί δομ ές του Κ ρά τους

ένός σ υγκεκριμ ένου σ χημ α τισ μ ού πα ρουσ ιάζουν, κά τω ά π '

τήν κυρια ρχία ένός τύπ ου Κ ρά τους, δομ ές πο ύ προ έρχονται

ά π ' άλλου ς τύπ ου ς, αύτές οί δομ ές σ υχνά συ μ μ ετέχουν, κάτω

ά π ' τήν κυρια ρχία ένός τύπ ου νομ ιμ ότητας σ έ δια φ ορ ετικούς

38. 'Α π λ ώ ς σ η μ ε ιώ ν ω τ ά γ ν ω σ τ ά ε ρ γ α τ ο ϋ Bourdieu, π ο ύ , λ α μ β ά ν ο ν τ α ς

ύ π ' δ ψ η τ Ι ς έ π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς π ο ύ ά ν ά φ ε ρ α σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν ά ν τ ίλ η ψ ή τ ο υ γ ι ά τ Ι ς

κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ις , ε ί ν α ι β α σ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς .



64 Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Α Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

τύπους νομιμότητας^^: σ τη ν περίπτω σ η μ ας σ έ προη γούμ ενες

κυρίαρχες ιδεολογίες, πού αντιστοιχούν σέ τάξεις πού δεν

είνα ι πιά π ολιτικά κυρία ρχες τάξεις. Γ νω ρίζουμ ε, π.χ. ότι ή

φ εουδα ρχική νομ ιμ ότητα χαρ α κτηρ ίζονταν σ υχνά οχι μ όνο,

πρά γμα π ού εϊναι άπλό , ά π ' τη σ υνύπα ρξη φ εουδαρ χικώ ν δο-

μώ ν μέσα σέ κα πιτα λισ τικά Κ ρά τη , ά λλά ακόμ α κα ΐ ά πό τυπ ι-

κές δομ ές αύτώ ν τώ ν Κ ρα τώ ν: εϊναι ή περίπτω σ η τη ς σ ύγ-

χρονη ς εκτελεσ τική ς έξουσ ίας πού σ υχνά σ υμ μ ετείχε σ τή μ ο-

να ρχική νομ ιμ ότητα . 'Α ντιλα μ βα νόμ α σ τε δτι ή σ χέσ η σ υνύ-

πα ρξης, μέσα σ ' ενα σ υγκεκριμ ένο Κ ρά τος, δομώ ν πού προ έρ-

χονται άπό π ολ λο ύς τύπ ους, κα ι νομ ιμ οτήτω ν πού επίσ η ς προέρ-

χοντα ι ά πό πο λλο ύς τύπους, προ κα λεί όλ όκ λη ρη σ ειρά σ ύν-

θετω ν σ υνδυασ μώ ν τώ ν σ χέσ εώ ν τους. Τ έλος, δέν θά επρεπε

νά ύποτιμ άμε τή ν ύπα ρξη , ό σ ον άφ ορα ενα σ υγκεκριμ ένο κα -

πιτα λισ τικό Κ ρά τος, νομ ιμ οτήτω ν πού πρ οέρχονται κυ ρίω ς

άπό ιδιαίτερες ταξικές ιδεολογίες σάν τή μικροαστική ή της

μικρής άγροτιάς.

Δ έν ύπάρχει ά μ φ ιβολ ία δτι ή ά νάλυσ η θά μ πορούσ ε νά εί-

ναι π ιό έκτενή ς. 'Ω σ τόσ ο ο ι πιό πά νω πα ρα τηρ ή σ εις γιά τις

άστικές πολιτικές ιδεολογίες, πού άντιστοιχοϋν σέ μιά κυρι-

αρχία μέ ήγεμονική ταξική κατεύθυνση άρκοϋν γιά νά διεισ-

δύσουμ ε σ ' αύτό πο ύ μ πορο ύμ ε νά όρίσ ουμ ε σ ά ν άσ τικό τύπο

νομ ιμ ότητας, πού είναι χα ρα κτη ρισ τικό του Κ .Τ .Π . κα ι ενός

σ χημ α τισ μ ού πού κυ ρια ρχείτα ι ά π ' αύτό τόν τρό πο πα ρα γω γής.

Θ ά πρέπει μόνο νά έπα νέλθω σ τό ζή τη μ α της διά κρ ισ η ς τώ ν

διάφ ορω ν μορ φ ώ ν νομ ιμ ότη τα ς αύτου του τύπου , ά κολουθώ ντας

τις μορ φ ές του κα πιτα λισ τικού τύπου Κ ρά του ς.

39. Γ ι ' α ύ τ ό τ ο θ έ μ α β λ έ π ε έ π ί σ η ς Μ · Duverger,

Instituiions Politiques,

1966, σ . 32 κ α ι έ π ό μ . "Ε ξ ά λ λ ο υ , ή μ ε τ α τ ό π ι σ η ά ν ά μ ε σ α σ ' ε ν α τ ύ π ο Κ ρ ά τ ο υ ς

κ α ί σ τ η ν κ υ ρ ί α ρ χ η ν ο μ ι μ ό τ η τ α μ έ σ α σ ' ε ν α σ χ η μ α τ ι σ μ ό — π ο ύ ά ν τ ι σ τ ο ι χ ε ι

σ έ δ ι ά φ ο ρ ε ς π ο λ ι τ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς — ε ίν α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α έ κ δ η λ η σ τ ί ς χ ώ ρ ε ς π ο ύ

ε ίν α ι σ τ η ν π ο ρ ε ία ά π ο α π ο ι κ ι ο π ο ί η σ η ς κ α ι ά ν ά π τ υ ξ η ς , π .χ . σ τ ή ν 'Α φ ρ ι κ ή —

ό π ο υ ή έ γ κ α θ ί δ ρ υ σ η « σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν » Κ ρ α τ ώ ν κ υ ρ ι α ρ χ ε ί τ α ι σ τ α θ ε ρ ά ά π ό τ Ι ς

π α ρ α δ ο σ ι α κ έ ς ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς : γ ι* α ύ τ ό τ ο θ έ μ α , β λ έ π ε , ά ν ά μ ε σ α σ τ ' ά λ λ α , D .

A p t e r .

The politics of Modernisation,

1955 , Kai R . Ba lan dier ,

^H π ο λ ι -

τ ικ ή ά ν θ ρ ω π ο λ ο γ ία , 1967 σ . 186 κ α ι έ π ό μ .



τ ό κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς

κ α ΐ ή δ ύ ν α μ η

Ή θέση κα ι ή ιδιαίτερη λειτου ργία του κ εφαλα ιοκ ρα -

τικο υ Κ ρά του ς επιτρέπουν έπίσ η ς νά καθορίσ ουμε τό ρόλο

τής «δύναμ ης» της «κ αταπίεσ ης» ή τής «βίας» μέσα σ το πλα ί-

σ ιο α ύτοϋ τοϋ Κ ρά τους. Π ρά γμα τι, δεν μπ ορούμε νά ανάγου-

με το Κ ρά τος σ ' ενα μ η χανισ μ ό ή οργανο δύναμη ς στα χέρια

της κυ ρία ρχη ς τάξη ς. Τ ό σ τοιχείο τη ς δύναμης έμφ ανίζεται

σάν ενα γ ε ν ι κ ό χα ρα κτηρισ τικό τίίς λειτου ργίας του ταξι-

κού Κ ρά τους. Ε ϊναι όμ ω ς περιττό νά επιμ είνουμε στό γεγονός

ότι οί θεσμοί ταξική ς κυρια ρχία ς, χω ρίς νά παρά γονται από

ενα όπ οιοδή πο τε σ υσ χετισ μ ό δυνάμ εω ν, ψ υχο - κο ινω νική ς

ύφής, είναι αύτοί πού προσδίνουν σ' αύτη τη δύναμη καταπί-

εσης τη συγκεκριμένη λειτουργία της μέσα σ' ενα καθορισμένο

σ χημ α τισ μ ό.

Τ ί πρ έπει, λο ιπόν, νά έννοουμε λέγοντας δύναμη κα τασ το-

λή ς, έννοια πού εϊναι άρκετά ασ αφ ής, όπω ς άλλω στε κα ι ή

έννοια τής βίας, και πού δεν μπορεί νά εϊναι χρήσιμη τουλά-

χισ τον, όσ ο δεν τή ν προσ διορίζουμ ε; Α ύτή ύποδη λώ νει, πρά-

γμα τι τή λειτου ργία ορισ μ ένω ν θεσμώ ν οργανω μένης φ υσ ική ς

κατα πίεσης, όπω ς ό σ τρα τός, ή άσ τυνομία, τό σο)φ ρονιστικό

σ ύστημα κ.λπ . Α ύτή ή κα ταπ ίεσ η, κοινω νικά όργανω μένη,

άποτελεΐ ενα άπ' τά χαρακτηριστικά

κ ά θ ε σ χ έ σ η ς τ η ς έ ξ ο ν σ ία ς .

Ή έννοια τής δύναμης δεν μ πο ρεί ετσι ούτε νά α πομονω θεί

θεω ρητικά από τις σ χέσ εις έξουσ ίας — οττήν έννοια π .χ. τής

δ




ι σ χ ν ό ς ^

—, ουτε νά επεκταθεί μέ τρόπ ο πού νά ύποδη λώ νει

κα τά γενικό τρό πο — σ τήν έννοια τή ς

β ία ς

π.χ. — τις θέσεις

κυρια ρχία ς και ύποταγή ς πού κατέχουν οι κοινω νικές τάξεις

μέσα στις σχέσεις ταξικής κυριαρχίας.

Έ χε ι ένδιαφ έρον λο ιπόν νά κα τανοή σ ουμ ε τή σ υγκεκρι-

μένη λειτου ργία τής·^φ υσικής όργανω μ ένης καταπίεση ς, σ τήν

περίπτω σ η του Κ ρά του ς πού αντισ τοιχεί σ ε μιά ταξική ήγεμ ο-

νική κυρ ια ρχία . Ό Γ κράμσι εχει μ ελετήσ ει το πρόβλημα θεω -

ρώ ντας αύτή τή λειτου ργία σ άν μ ιά «σ υναίνεσ η θω ρα κισμένου

κα τανα γκασ μού» , β λέποντας σ τή ν ήγεμ ονία — τή σ υνα ίνεσ η

μέ κρ ατική «κατεύθυνση » ενα «σ υμπλήρω μα» του Κ ράτόυς

δύνα μη — ύπολο γίζοντας τό γεγονός ότι ή έννοια τής ήγε-

μ ονίας κα λύπτει, κα ταχρη σ τικά σ ' αύτόν, τις δομ ές του Κ ρά -

του ς. Ο ι πα ρα τηρή σ εις αυτές όροθετουν τον χώ ρο δπο υ τοπ ο-

θετείται τό πρό βλη μ α , άλλά είναι μ ακρ ιά ά π ' τό νά σ κιαγρα /

φ οϋν μιά άπ ά ντησ η : πρά γμα τι αύτή ή «σ υναίνεσ η θω ρακ ισμέ-

νου καταναγκασμού» είναι

' έ ν α

γενικό χαρ ακτη ρισ τικό τώ ν

σ χέσ εω ν τή ς έξουσ ίας. 'Α πό τή θέσ η του Κ ράτους μέσα σ '

ενα σ χημ α τισ μ ό — ιδεολογική λειτου ργία , κ.λπ .— , οι πολι-

τικές σχέσεις κυριαρχίας παρουσιάζουν ενα χαρακτήρα νομι-

μ ότητας, πού , ακ ριβώ ς, έπιτρέπει τή λειτουργία τής φ υσ ικής

όργανω μ ένης κα ταπίεσ ης. Α ύτό πού όρίζουν σ υχνά σ ά ν

ά σ τ ν -

ν ο μ ι κ ά Κ ρ ά τ ο ς

και πού δείχνει τήν ιδιαίτερα έντονη δραστη-

ριοποίη σ η , σε ορ ισ μ ένες περισ τάσ εις, τώ ν κα τάπιεστικώ ν

θεσμώ ν, δέν αποτελεί πράγμα τι εναν τύπο κ υρ ια ρχία ς διαφ ο-

ρετικό απ ' τόν τύπο πού άντισ τοιχει σ τήν ταξική ήγεμο νική

κυρ ια ρχία : σ τή ν περίπτω σ η πού αύτή ή δρά ση εμφ ανίζεται

μέσα σ ' αύτό τό π λα ίσ ιο, α ναφ έρεται σ τήν ισ τορ ικά κα θορι-

σμένη λειτουργία της.

"Α λλω στε αύτές οι πα ρα τηρή σ εις του Γ κράμσι καταλή -

γουν σ'

ëva

έννοιολογικό δισταγμό πού είναι συχνός στις άνα-

λύ σ εις του. Ή ήγεμο νία δέν σ υνισ τά σ τις αναλύσ εις του μιά

έννοια , εστω κα ι άνεπεξέργασ τη πού προσ διορίζει ενα ειδικό

θεω ρη τικό αντικείμ ενο, (ϊτήν ένότητά του , και μ άλισ τα εναν

τύπο ταξικής πολιτικής κυριαρχίας, αλλά του χρησιμεύει γιά

1. Β λ έ π ε π α ρ α π ά ν ω .



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ Κ Α ( Η Δ Υ Ν Α Μ Η 67

\

νά άπ ομ ονώ σ ει τή «σ τιγμή » xfjç συναίνεσης, της «διανοητι-

κή ς κα ι ή θική ς διεύθυνσ ης» κα ι «όργάνω σ ης», τή σ τιγμ ή τής

«δύναμ ης» και του «κατανα γκασ μού» , έννοιες πού πα ρα μ ένουν

σ το Γ κράμ σ ι πά ντα αο αφ εϊς κα ι άνακ ριβεις. Ή σ χέσ η αύτώ ν

τω ν δύο «σ τιγμώ ν» γίνετα ι κα τανο η τή μέ τον χαρα κτη ρισ τικό

όρο τής σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ικ ό τ η τ α ς , Ά π εδώ άπορρέει μιά σ ύγχυ-

σ η , σ υχνή σ τό Γ κρ άμ σ ι, τώ ν χώ ρω ν πού εξασ κείται ή ή γεμ ονία :

ή δύναμ η θά άσ κού νταν απ ό το Κ ρά τος μέσα σ τή ν «π ολιτική

κο ινω νία», ή ή γεμ ονία μέσα σ τή ν κο ινω νία τώ ν πο λιτώ ν μέσο

όργανώ σ εω ν πού συνήθω ς θεω ρούνται «ιδιω τικές» — ή 'Ε κ-

κλη σ ία , οί πολιτισ τικοί θεσμ οί, κ .λπ . Έ τσ ι το ύπόβ αθρο τής

διά κρισ η ς άνάμ εσα σ τή ν ή γεμ ονία κα ί τή δύναμ η, κα λύπτοντας

ά ντίσ τοιχα τούς χώ ρους του οίκονομ ικου κα ι του πολιτικού

σ τοιχείου, άπορ ρέει ά π ' τή ν ίσ τορ ικισ τική α ντίλη ψ η τώ ν σ χέ-

σεώ ν τους. Μ πορ ούμ ε νά εξάγουμε, σ ' αύτή τή διά κρ ισ η , το

μ οντέλο σύμ φ ω να μέ το ό ποιο κα τα νοεί ή ίσ τορικισ τική α ντί-

λη ψ η τις σ χέσ εις του οικονομ ικού και του πολιτικού στοιχείου*

το πολιτικό σ τοιχείο — ή ταξική πάλη — έμ φ ανίζεται σ άν ή

κινητήρια δύναμη — ή δ ύ ν α μ η — τώ ν «οικονομικώ ν νόμω ν»,

πο ύ κα τανοούνται κα τά μ η χα νισ τικό τρό πο: μ ' άλλα λό για ,

ή π ολιτική γίνετα ι α ντιλη πτή σ άν ή κινη τήρια δύναμη του

οικο νομ ικο ύ «αύτομ ατισμου» — αύτομ ατισ μ ός πού ύποδηλώ -

νεται μέ τον όρο «σ τιγμή τή ς συναίνεσης».

Σ τή ν πρ αγμα τικό τη τα , ή επισ τη μ ονική έξέτασ η του κα πι-

τα λισ τικού Κ ρά του ς μ πο ρεί νά προσ διορίσ ει τή θέση πού

κα τέχει αύτό τό στοιχείο τής «δύναμ ης», όρίζοντάς το σ άν

φ υσ ική όργανω μένη κα ταπ ίεσ η. 'Α πό τή ν άποψ η α ύτή, τό χα -

ρα κτηρίίττικό αύτοΰ του Κ ράτους, ε ίν α ι δ τ ι κ α τ έ χ ε ι τ ο μ ο ν ο -

π ώ λ ιο τ ή ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν η ς φ υ σ ι κ ή ς κ α τ α π ί ε σ η ς , σ έ α ντίθεση μ '

άλ λους κο ινω νικο ύς σ χημ α τισ μ ού ς, όπ ου θεσ μ οί όπω ς ή 'Ε κ-

κλη σ ία , ή δεσ πο τική έξουσ ία , κ.λπ ., είχαν, πα ρά λλη λα μέ

τό Κ ράτος, τό προ νόμιο τής άσ κη σ ής της. Ή όργανω μένη φ υ-

σ ική κατα πίεση πα ίρνει μ ' αύτό τόν τρό πο εναν καθαρά πολ ι-

τικό χα ρα κτήρ α . Γ ίνετα ι τό ά ποκλεισ τικό κ τήμ α τής πο λι-

τική ς έξου σ ίας, κα ί ή νο μ ιμ ότητά τη ς από δώ κα ι πέρα συμ -




μετέχει σ τη νομ ιμ ότητα του Κ ρά του ς: παρο υσ ιάζεται σ αν «θε-

σ μ οθετημ ένη βία» κα ι υποτάσ σ εται σ τη ρ ύθμ ισ η τω ν κα νόνω ν

του «Κ ρά τους δικα ίου». Μ ' αύτό τό νόη μ α , το κα πιτα λισ τικό

Κ ρά τος κα τέχει τό μονοπώ λιο της ν ό μ ι μ η ς δύναμης, καθορί-

ζοντας και τους μ ετασ χημ ατισ μ ού ς τη ς νομ ιμ ότητας^.

Α ύτή ή σ υγκέντρω σ η δύναμ ης σ τα χέρια του Κ ρά τους φ αί-

νεται έτσι να άνη σ υοιχει σ τήν αύτονομία τω ν βα θμίδω ν μέσα

στόν Κ .Τ .Π . , σ τήν άπονομή δημόσ ιου χαρα κτήρα στούς πο-

λιτικού ς θεσμούς του Κ ρά τους κα ι σ τόν προ σ διορ ισ μ ό, ά π '

τό ίδιο τό Κ ρά τος του ιδιω τικού χαρα κτή ρα τω ν θεσμ ώ ν

πού έξασ κοϋσ αν αύτή τή δύναμ η μέσα σέ άλλους σ χημ α τισ μ ού ς.

'Α πό δω κα ι πέρα ή ά σ κη σ η τη ς φ υσ ική ς κα ταπίεσ η ς εϊνύι

νομ ιμ οπ οιημ ένη , με τόν τρό πο πού πα ρο υσ ιάζετα ι, σ αν νά

α ντισ τοιχεί σ τό γενικό σ υμ φ έρον του Έ θ νο υ ς-λ α ο ϋ : ή νομ ι-

μ ότητα αναφ έρεται, έδώ , απ οκ λεισ τικά σ τό Κ ρά τος. Ή κα τα-

πιεστική όργά νω σ η είναι φ ρόνιμ ο νά είνα ι εύπειθή ς σ τόν ε-

λεγχο τή ς κο ινή ς γνώ μ ης — βλέπε π. χ. τό θεσμό τω ν ορκ ω τώ ν

δικασ τηρ ίω ν, κ.λπ.— , και δεν είνα ι τυχα ίο ότι οι πρώ τες θεω -

ρη τικές μελέτες πού άφ ορουν τή ν όργάνω σ η τής άσ τυνόμ ίας

ενισ χύουν τή ν αντίλη ψ η του «Κ ρά τους δικαίου»®. Μ ε δυό λ ό-

για , σ ' δ,τι άφ ορα τό κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος, ή οργανω μ ένη

φ υσ ική κα τα πίεση του εμφ ανίζεται, δπω ς ελεγε ό Μ άρξ, σ έ

«γυμνή» κατάσ τασ η , λό γω του ότι ά π ' τή μιά μεριά είναι άπο-

γυμ νω μένη ά π ' τις έξω πολ ιτικές δικαιώ σ εις της, και ά π ' τή ν

άλλη λόγω τής ένσω μάτω σ ής της μ έσ α σ τούς θεσμούς του λα ϊ-

κο ύ - ταξικού Κ ράτους̂ .

2. Μ π ο ρ ο ύ μ ε ε τ σ ι ν ά έ γ κ ρ ί ν ο υ μ ε π λ ή ρ ω ς τ ή θ έ σ η τ ο υ Β έ μ π ε ρ σ ύ μ φ ω ν α

μ ε τ ή ν ό π ο ί α τ ο Κ ρ ά τ ο ς , ά ν ά μ ε σ α σ τ ' ά λ λ α , χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ά π ο τ ή ν κ α τ ο χ ή

τ ο υ μ ο ν ο π ω λ ί ο υ τ ή ς ν ό μ ι μ η ς δ ύ ν α μ η ς , μ έ τ ό ν ό ρ ο ν ά τ ο υ τ ο π α ρ α χ ω ρ ο ύ μ ε

σ α ν ά ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ κ α π ιτ α λ ι σ τ ικ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς ,

3. Β λ έ π ε ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ο έ ρ γ ο τ ο ϋ R. M ohl, π ο ύ ε κ δ ό θ η κ ε τ ό 1832, μ έ τ ο ν

χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ί τ λ ο : Polizeiw issenschaft nach den

Grundsätzen des Re-

chtsstaates.

4.

Δ έ ν σ τ έ κ ο μ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ τ ή σ χ έ σ η τ ω ν π ο λ ι τ ικ ώ ν δ ο μ ώ ν κ α ι τ ή ς

δ ύ ν α μ η ς , γ ι α τ ί, σ τ ή μ α ρ ξ ισ τ ι κ ή ά ν τ ίλ η ψ η τ ο Ο π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ , α ύ τ ή

ή σ χ έ σ η φ α ί ν ε τ α ι α ν ά γ λ υ φ α . Μ ο υ φ α ί ν ε τ α ι π ι ό σ η μ α ν τ ι κ ό ν ά έ π ι κ ρ ί ν ω τ ή

«σ ο ρ ε λ ι α ν ή » π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η , π ο ύ β λ έ π ε ι σ τ ή δ ύ ν α μ η , σ τ ό α σ α φ έ ς ν ό η μ α



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KAI Η Δ Υ Ν Α Μ Η 69

"Ε τσ ι, ή κ α τοχή α π ' το κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος του νόμ ι-

μου μο νοπω λίου της οργανω μ ένης φ υσ ική ς κα τα πίεσ η ς φ αίνε-

τα ι συνδεδεμένη με τήν ειδική αυτονομ ία τω ν βα θμίδω ν πο ύ

είναι χα ρα κτη ρισ τικό του σ χημ α τισ μ ού πού κυ ρια ρχείτα ι α π '

τόν Κ .Τ .Π ., ό όπ οιος κα θορίζει τή θέσ η του Κ ρά τους. Έ π ι

πλέον : αύτό τό χαρα κτη ρισ τικό του κα πιτα λισ τικού Κ ρά -

τους π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι μ έ σ α σ τ η ν Ι δ ι α τ η λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ο υ κ α π ι-

τ α λ ισ τ ικ ο ύ τ ρ ό π ο ν π α ρ α γ ω γ ή ς , δ π ω ς τ η ν π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι δ Μ α ρ ξ

σ τ ο Κ ε φ ά λ α ιο ,

Λ έω περιλα μ βά νεται, για τί α ύτό τό χα ρα κτη ρι-

σ τικό του Κ ρά τους σ κια γρα φ είτα ι επίσ η ς ανάγλυφ α . Ή λει-

του ργία αύτου του «καθα ρού» τρόπ ου πα ρα γω γής δέν φ αίνεται

δυνατή πα ρά σ τό βα θμό πού ή όρ γανω μ ένη φ υσ ική κα τα πίεσ η

δέν άσ κειται άμ εσα α πό τούς δρώ ντες πα ρά γοντες στόν χώ ρο

τω ν κο ινω νικώ ν σ χέσ εω ν πα ρα γω γής, άλλά είναι πρ ονό μ ιο

του Κ ρά του ς. Α ύτό είναι κυρίω ς τό νόη μ α πού πα ίρνουν α ύτές

οι άναλύσεις τόϋ Μ άρξ γιά τόν Κ .Τ .Π .— κυ ρίω ς ή

«ε λ λ ε ιψ η

β ί α ς »

στό οικο νομ ικό σ τοιχείο αύτου του τρό πο υ πα ρα γω γής —

κα ΐ οχι, όπω ς πισ τεύεται σ υχνά , τό νόη μ α μ ιας μή-παρέμβα σ ης

τής κρατικής καταπίεσης μέσα στίς

κ ο ι ν ω ν ικ έ ς σ χ έ σ ε ις π α ρ α γ ω -

γ ή ς αύτου του τρόπ ου , κα τα πίεση ς πού, πρ ά γμα τι, εϊναι σ τα-

θερά πα ρούσ α — κα ι πού, μ ε τή σ ειρά τη ς, δέν πρ έπει νά σ υγχέ-

εται με τή ν πα ρέμ βα σ η ή τή ν μή πα ρέμ βα σ η του Κ ρά τους

σ τ η

δ ο μ ή τ ω ν π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν ,

Α ύτό τό χαρα κτηρισ τικό

του καπιτα λισ τικο ύ Κ ρά τους δέν ύποδη λώ νει ετσ ι κα θ' αύτό

μ ιά όποια ελά ττω σ η τή ς κα τα πίεση ς, ά λλά τό π ρα γματικό κα ι

σ η μ α ντικό γεγονός, ότι τό Κ ρά τος, σ τή μ ονοπω λιακ ή ά σ κη σ η

τής βίας, τείνει σ ταθερά νά τή ν παρου σ ιάζει σ ά ν σύμ φ ω νη

μέ τό γενικό σ υμ φ έρον του λα ου. Κ ι' αύτό σ τό βα θμό πού θά

άσ κουνταν, κα ι γίνετα ι σ υχνά ά λλω σ τε, μ έσα σ τά σ υνταγμ α-

τικά κ αί νομ ικά όρια μέ τή σ ύγχρο νη έννοια του δρ ου.

τ ή ς β ί α ς , τ ό ν π α ρ ά γ ο ν τ α δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς τ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν δ ο μ ώ ν . Ε ί ν α ι δ μ ω ς

χ ρ ή σ ι μ ο ν ά σ η μ ε ι ώ σ ω δ τ ι ή σ ύ γ χ ρ ο ν η π ο λ ι τ ι κ ή έ π ι σ τ ή μ η δ έ χ ε τ α ι , σ τ ή ν

π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ η ς , ό τ ι τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ή ς ό ρ γ α ν ω μ έ ν η ς φ υ σ ι κ ή ς κ α τ α -

π ί ε σ η ς κ α ΐ τ ή ς ν ο μ ι μ ο π ο ί η σ ή ς τ η ς ε ί ν α ι σ υ σ τ α τ ι κ ό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ώ ν

π ο λ ι τ ι κ ώ ν δ ο μ ώ ν γ ε ν ι κ ά . (Β λ έ π ε σ ' α ύ τ ό τ ο ν ό η μ α έ κ τ ο ς τ ώ ν Μ . W eber,

R . Da hl: M o d em Political A na ly sis , 1 963, σ . 12 κ α ι έ π ό μ . Ε π ί σ η ς E asto n,

C olem an, A pter, B alandier, op . cit. σ . 32. κ α ι έ π ό μ . 144 κ α ι έ π ό μ . κ .λ π .



Τ ο κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ο Κ ρ ά τ ο ς

κ α ΐ OL κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς

I. Ό σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς σ τ η ν έ ξ ο υ σ ί α

Ή ένότητα και ή σ χετική αυτονομ ία του καπιταλισ τικού

τύπου Κ ράτους, πού μ ελετήσ αμ ε ώ ς έδώ ά π ' τή ν πλευρά τή ς

σχέσης τους με τό γενικό πεδίο τής ταξικής πάλης, πρέπει

νά έξεταστοΰν επίσης από τήν πλευρά τοϋ είδικοϋ τους ρόλου

σ τ ι ς σ χ έ σ ε ις α ν ά μ ε σ α σ τ ις κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ις κ α ι μ ε ρ ί δ ε ς ένος

κεφ αλαιοκρα τικου σ χημ ατισ μ ού . Μ ' α ύτόν τόν πο λιτικό τους

ρόλο θα άσ χοληθοϋμ ε τώ ρα. Κ α ί, άκόμα μια φ ορά, θά άναφ ερ-

θοϋμε σ τις άνα λύσ εις του Μ άρξ, σ τό βαθμ ό πού αύτές άφ οροϋν

τήν δννοια τοϋ κα πιταλισ τικού Κ ρά τους.

Γ ι αύτό θά επρεπε νά άναφ ερθοϋμε σ τις πα ρα τηρή σ εις

σ χετικά μέ τό σ υνα σ πισ μ ό τής έξουσ ίας, τοϋ ό ποίου θυμ ίζω

έν συντομία τά σ ημεία πού μας ένδιαφ έρουν εδώ .

1) Σ ' ενα κεφ αλα ιοκ ρα τικό σ χημ ατισ μ ό μπ ορούμ ε νά βε-

βαιώ σουμ ε τή χα ρα κτηρισ τική συνύπαρξη σ τό έπίπεδο τής

πολιτική ς κυρια ρχία ς, πο λλώ ν τάξεω ν κα ι κυρίω ς, μερίδω ν τά-

ξεω ν, πού συγκροτούνται σ τό συνασπισ μό τής έξουσ ίας. Α ύτό

έξαρταται πριν άπ' όλα άπ' τις καπιταλιστικές σχέσεις παρα-

γω γής, π.χ. α π ' τή ν ιδιαίτερη συνύπα ρξη, σ άν κυρίαρχω ν τά-

ξεω ν ένός καπιταλισ τικού σ χημ ατισ μού, τώ ν μεγάλω ν ιδιο-

κτητώ ν τής γαιοπ ροσ όδο υ — αρχικά σ άν τάξη τώ ν εύγενώ ν

ή μερίδα τους, στή συνέχεια σαν αύτόνομη μερίδα τής άστικής

τάξη ς — και τής άσ τικής τάξη ς, καΐ ά π ' τόν ιδιαίτερο τεμα -

χισ μ ό τής άσ τικής τάξης σέ έμπ ορ ική , βιομ ηχανική κα ι χρη -

ματιστική μερίδα' έξαρταται μετά και απ' τόν τύπο κυριαρχίας



Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ Κ Α Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 71

τισ μ ός σ υγκρο τείτα ι α πό μ ιά α λλη λοεπικά λυψ η πο λλώ ν τρό -

πω ν πα ρα γω γής, περιλα μ βά νοντας ετσ ι τή σ υνύπα ρξη, μέσα

σ το χώ ρο τή ς ταξική ς πά λη ς, πο λλ ές τά ξεις κα ι τμ ήμ α τα τά-

ξη ς, κ αι ενδεχομ ένω ς, πολλ ές τά ξεις κα ι κυρία ρχα τμ ή μ α τα .

Ω σ τόσ ο , α υτό το χα ρα κτη ρισ τικό δέν αρ κεί γιά νά έξηγή-

σ ουμ ε τό φ α ινόμ ενο του σ υνα σ πισ μ ού σ τή ν εξουσ ία, πού φ α ί-

νεται νά είνα ι ενα ιδια ίτερο φ α ινόμ ενο τω ν κεφ α λα ιοκρα τικώ ν

σ χημα τισ μ ώ ν. Π ράγμα τι, αν ή συνύπαρξη πολλώ ν τάξεω ν

είνα ι ενα γενικό χα ρα κτηρισ τικό κάθε κοινω νικού σ χη μ α τι-

σ μ ού , παίρνει ειδικές μ ορ φ ές μέσα σ τού ς κεφ αλα ιοκρα τικούς

σ χημ α τισ μ ούς. Μ έσ α σ ' αύτούς τούς σ χημ ατισ μ ούς μ πορούμ ε

νά θεμ ελιώ σ ουμ ε

τ η σ χ έ σ η

άνάμ εσα , σ ' ενα είδικό θεσμ ικό

πα ιγνίδι, πού έγγρά φ εται μέσα σ τήν ϊδια τή δομ ή του κεφ αλα ιο-

κρα τικοϋ Κ ρά τους, από

τ η μ ιά π λ ε υ ρ ά ,

πα ιγνίδι έξ ά λλου

πού λειτουργεί πρός τήν κατεύθυνση μιας ειδικά πολιτικής

ένότη τα ς, τή ς κρα τική ς εξου σ ία ς, κα ι α πό τή ν άλλ η μ εριά ,

τή ν ειδική , τα υτόχρονη έμφ ά νισ η τώ ν σ χέσ εω ν πο ύ υπά ρχουν

μ εταξύ τώ ν κυρία ρχω ν τάξεω ν: οι σ χέσ εις αυτές, μέσα σ τό

σ ύσ τη μ α σ υνά ρτησ ή ς του ς ώ ς πρ ός τό Κ ρά τος, λειτου ργούν

στό κέντρο μιας ειδικής πολιτικής ένότητας πού έπικαλύπτεται

από τήν έννοια του συνασπισμού εξουσίας.

Α . Ο ί α ιτίες έμφ ά νισ η ς τοΰ σ υνα σ πισ μ ού Ε ξουσίας, μπο-

ρούν ή δη νά δια γραφ ού ν μέσα σ τή ν δομ ή τού κεφ α λα ιο-

κρα τικο ύ Κ ρά του ς: ή δομ ή αύτή, εμ φ ανίζει τήν έξής ιδια ι-

τερότη τα , δτι πρ α γμ α τοπ οιεί τήν τα υτόχρο νη πολιτική κυ -

ρια ρχία περισ σ ότερω ν τάξεω ν κα ι τμ ημ άτω ν τά ξης. Γ ιά νά

γίνουμ ε σ α φ έσ τερο ι: τό κεφ α λα ιοκ ρα τικό Κ ρά τος, μ έσα απ ό

τό έσω τερικό πα ιγνίδι τώ ν θεσμώ ν τ§υ ,

κ α θ ι σ τ ά δ υ ν α τ ή

τή

συγκρότηση τού συνασπισμού έξουσίας, από τήν ϊδια τή σχέ-

σ η του μέ τό πεδίο τή ς πο λιτική ς πά λη ς τώ ν τάξεω ν, σ χέση ς

πού μ πο ρεί νά θεω ρη θεί σ άν ορ οθέτη σ η .

Ό Μ α ρξ τό ση μ ειώ νει επίμ ονα : ας πά ρουμ ε ενα πα ρά δειγμα

αύτώ ν τώ ν θεσμ ώ ν, τήν κα θολική ψ ηφ οφ ορία, τυπ ικό θεσ μό

ένός Κ ρά του ς α ύτόνο μ ου'ά π ' τό οικο νομ ικό σ τοιχείο κα ι πού

έμ φ ανίζεται σ ά ν ή ένσά ρκ ω σ η τού γενικο ύ λα ϊκο ύ σ υμ φ έρον-

τος: «Τ ήν α σ τική μ ονα ρχία τού Λ ουδο βίκου Φ ιλίππ ου δέν μ πο-



72 Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

ρει νά τή διαδεχθεί παρά ή α σ τ ικ ή δ η μ ο κ ρ α τ ία . Α ύτό σ η μ α ίνει

δτι ενώ , σ τη μ ονα ρχία , ή τα ν ενα π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο τ μ ή μ α τής αστι-

κή ς τά ξης πού κυβερνοϋσ ε σ το ονομ α του βα σ ιλια , άπ ό δώ κα ι

πέρα, είναι το σ ύ ν ο λ ο της ά σ τική ς τά ξη ς πού θά κυβερνάει

στ' ονομα του λαοϋ»^.

Ή καθολική ψ ηφ οφ ορία π αρουσ ιάζεται, σ το Μ άρξ, σ άν

ενας θεσμ ός πού έπεκτείνει τή σ χέσ η του κα πιτα λισ τικού Κ ρά -

τους με τήν Ι δ ι α ίτ ε ρ η σ υνύπα ρξη τη ς κυρ ια ρχία ς π ο λ λ ώ ν τ ά -

ξ ε ω ν κ α ι τ μ η μ ά τ ω ν τ ω ν κ υ ρ ία ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν : « Ή τα ν άναγκαία. . .

ή Δ ημ οκρ ατία σ τή βάσ η τή ς κα θολ ική ς ψ η φ οφ ορ ία ς... για

νά όδη γήσ ει πρίν àn δλ α σ τή ν κυρια ρχία τη ς α σ τική ς τά ξης,

εισ ά γοντας δίπλα σ τή χρη μ α τισ τική α ρισ τοκ ρα τία , δλ ες τΙς

ιδιοκτήτριες τάξεις σ τή σ φ α ίρα τή ς πολιτική ς έξουσ ία ς. Ή

πλειονότητα τω ν μεγάλω ν γαιοκ τη μ όνω ν... βγήκε άπ ' τή ν πο -

λιτική άνυπ αρξία σ τήν όποία τήν είχε κα ταδικά σ ει ή μ ονα ρχία

του Ίούλη»2.

"Ά ν ό ρόλος τή ς κα θολική ς ψ η φ οφ ορ ία ς είναι, κα τά τον

Μ ά ρξ, νά διαγρά ψ ει εναν ιδια ίτερο χώ ρο πού τον όρίζει σ ά ν

σ κ η ν ή ς σ φ α ίρ α ή π ο λ ιτ ικ ή τ ρ ο χ ιά — κά νοντας διά κρισ η τή ς

πα ρο υσ ία ς μ ιας τά ξης πά νω σ τή ν πολ ιτική σ κη νή ά π ' τή σ υμ -

μ ετοχή της σ το μπλοκ τή ς έξου σ ίας — δεν είναι λιγότερο α λη -

θινό δτι τήν κα θο λική ψ ηφ οφ ορ ία τήν α ντιλα μ βάνεται, πα ρά λ-

λη λα , σ ά ν προσ διορισ τική μιας ιδια ίτερη ς σ χέσ η ς άνάμ εσα

σ το Κ ρά τος, ά π ' τή μ ια πλευρά , κα ι τις ύπ άρχουσ ες σ χέσεις

μεταξύ πολλώ ν τάξεω ν ή τμη μά τω ν

σ τ ή ν ε ξ ο υ σ ία α π

τήν αλλη.

Ό Μ άρ ξ άντιλαμ βά νεται σ υχνά αυτή τή σ χέσ η με τή ν έκφ ρα σ η

τή ς «σ υμ μ ετοχής» σ τήν πολιτική έξουσ ία ή τής «κ α τοχή ς»

αύτής τής έξουσ ίας, δια κρίνοντα ς ετσ ι αύτόν τον τύπ ο Κ ρά τους

ά π ' τον άλλο πού κα θιερώ νει τήν «ά πο κλ εισ τική κυρ ια ρχία »

μ ιας τά ξης ή τμ ήμ ατος. Μ ' αύτή τή ν ëvvoia ή κα θολική ψ η-

1. 18η τ ο υ Μ π ρ υ μ α ί ρ , σ . 229. 'Α ν α φ έ ρ ο μ α ι σ τ ή ν έ κ δ ο σ η Pauvert π ο ύ

π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι έ ν ω μ έ ν α τ ά κ ε ίμ ε ν α τ ή ς Π ά λ η ς τ ω ν τ ά ξ ε ω ν σ τ ή Γ α λ λ ία κ α ι χ ή ς

18η ς τ ο υ Μ π ρ υ μ α ί ρ , Θ ά σ η μ ε ι ώ ν ω ά π ό δ ώ κ α ι π έ ρ α Lt. γ ι α τ ο π ρ ώ τ ο κ ε ίμ ε -

ν ο , Β Γ . γ ι α τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο .

2. Lt. 66.




φ οφ ορία α πο τελεί ενα πα ρά δειγμα μ εταξύ τω ν άλλω ν, πού φ ω -

τίζει ώ στόοΌ σ αφ έστατα τά χα ρα κτη ρισ τικά του κα πιτα λισ τι-

κού Κ ρά τους πού επιτρέπου ν το φ α ινόμ ενο του σ υνα σ πισ μ ού

της εξουσίας.

Β . —^Α ύτό το φ αινόμ ενο α νάγετα ι επίσ η ς σ το χώ ρο της πο -

λιτική ς πρ α κτική ς τω ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν σ ' ενα κ εφ α λα ιο-

κρ α τικό σ χημ α τισ α ό: έξαρταται α π' την «π ολλα πλό τητα»,

κα ι τά ιδιαίτερα γνω ρίσ μ α τα τω ν κυρ ία ρχω ν τάξεω ν (και τμ η -

μά τω ν) μέσα σ ' αύτό τό σ χημ α τισ μ ό. Α ύτό, μέ τη σ ειρά του,

έξαρταται α π ' τό γενικό φ αινόμ ενο τή^^ σ υνύπα ρξη ς σ ε κά θε

σ χημ α τισ μ ό, πολ λώ ν τρόπω ν πα ρα γω γής και συνεπώ ς τή ς πα-

ρο υσ ίας πο λλώ ν τάξεω ν (και τμημ άτω ν). Α ύτό τό γενικό φ αι-

νόμ ενο πα ίρνει ω σ τόσ ο, σ τού ς κα πιτα λισ τικού ς σ χη μ α τισ μ ούς

πο ύ μ ας ενδιαφ έρο υν έδώ , μ ια

ε ν τ ε λ ώ ς Ι δ ια ίτ ε ρ η

οψ η πο ύ εχει

την πρ οέλευσ ή του σ την ειδική επιβ ολή τής κυρια ρχία ς τοϋ

Κ .Τ .Π . σ τή γεω ργία : πρ όκ ειτα ι γιά τό πρό βλ η μ α τή ς μ ε γ ά λ η ς

Ι δ ι ο κ τ η σ ία ς τ ή ς γ α ιο π ρ ο σ ό δ ο ν .

Ό Μ ά ρξ α ντιλα μ βά νετα ι πο λλές φ ορές "στό

Κ ε φ ά λ α ι ο ,

τή μ εγάλη ιδιοκ τη σ ία τής γαιοπ ρο σ όδου σ ά ν ξέχω ρη τά ξη

πού άνήκει συόν «καθαρό» Κ .Τ .Π . Π ρά γμα τι, αύτη ή πα ρατή-

ρη σ η τοϋ Μ ά ρξ επισ η μ α ίνει τόν χώ ρο ένός ειδικο ύ π ρο βλή -

μ ατος, αν κα ΐ ή π α ρα τή ρη σ η δέν είναι α κρ ιβή ς στόν π ρο σ διο-

ρισ μ ό της. Ό Λ ένιν α πό δειξε ώ ρα ιότατα ότι ή γα ιοκτη σ ία ,

ή ατομ ική ιδιοκτησ ία τής γή ς, δέν ά νήκει σ τόν χώ ρο τώ ν σ υν-

δυασ τικώ ν σχέσεω ν του «καθαρού» Κ .Τ .Π .: « Ή ύπόθεση τής

κα πιτα λισ τική ς όρ γάνω σ η ς τή ς γεω ργία ς περιλα μ βά νει ά ναγ-

κ α σ η κ ά τή ν ύπόθεσ η ότι όλη ή γή καταλα μβ άνεται ά πό ξεχω -

ρισ τά έκμ ετα λλευτικά σ υσ τήμ α τα , α λλά δέν περιλα μ βά νει κα -

θόλο υ τή ν ύπόθεση, ότι όλη ή γή είνα ι α τομ ική ιδιοκτησ ία

αύτώ ν τώ ν εκμεταλλευτώ ν, ή άλλω ν προσ ώ πω ν, ή ή α τομ ική

ιδιοκτησία γενικά»^

'Ω σ τόσ ο, μ πορ ούμ ε νά α ντιλη φ θούμ ε, σ τή δια δικα σ ία έγ-

κα θίδρυσ η ς του Κ .Τ .Π . μέσα σ τή γεω ργία μέ τα ξική πο λιτική

3. Τ ο ά γ ρ ο τ ι κ ό ζ ή τ η μ α κ α ΐ ο ί κ ρ ι τ ι κ έ ς τ ο ϋ Μ ά ρ ξ .




διεύθυνση «εύγενώ ν» ή «αστική » τά ακόλουθα χαρα κτηρι-

στικά:

α) Α ύτη ή έγκα θίδρυσ η τ ί \ ς κυ ριαρχία ς του Κ .Τ .Π . συντε-

λείτα ι, π ρ ά γ μ α τ ι, και για λόγους κυρίω ς π ο λ ι τ ικ ο ύ ς και Ι δ ε ο λ ο -

γ ι κ ο ν ς , μέσο τής άτομικής ιδιοκτησίας τής γής.

β) Α ύτη ή έγκα θίδρυσ η συντελείται μέ την σ υγκέντρω ση

της μεγάλη ς γα ιοκτησ ία ς. Ό Λ ένιν διακρίνει έδώ δ ν ο δ ρ ό μ ο υ ς .

Σ τήν περίπτω σ η μ ιας μεταβατικής περιόδου α π τή φ ε ο υ δ α ρ χ ί α

σ τ ο ν κ α π ιτ α λ ισ μ ό ,

πέρα άπό άξιόλ ογες διαφ ορ ές, ή μεγάλη

γαιοκ τησ ία πα ρεμβ αίνει κα τά κά πο ιο τρό πο σ τή ν έναρ ξη τής

διαδικασ ίας κ εφ αλα ιοποίησ η ς τής γεω ργίας: αύτό συμ βα ίνει

γιά λόγους πολιτικούς πού άφορδ^ν τή φεουδαρχική τάξη τής

γαιοκτη σ ία ς του φ εουδαρχικού τρόπ ου πα ρα γω γής καΐ τις σχέ-

σ εις τη ς μέ τή ν άσ τική τά ξη. Σ τήν περίπτω σ η πού π ροηγού-

μενα, δέν ύπά ρχει φ εουδαρχική ό ργάνω σ η τή ς πα ρα γω γής,

έπικρατεί ό «αμερικάνικος δρόμος»: ή διαδικασία ξετυλίγεται

μέσο τής μεσαίας καί μικρής άνεξάρτητης Ιδιοκτησίας τής γής,

αλλά κα ταλή γει επίσ ης, στή συνέχεια , σ τη μ εγάλη γαιοκ τη-

σία^.

Τ ί γίνεται μέ τή ν τάξη τω ν μεγάλω ν γαιοκ τημ όνω ν τής γαιο-

προ σ όδου, πού ό Μ άρ ξ κα ταχρησ τικά χαρα κτηρίζει σ αν ξε-

χω ρισ τή τάξη του κα θαρού Κ .Τ .Π .; Ο ί πο λιτικο - ιδεολογι-

κοί καθορισ μ οί έμφ ανίζονται έδώ , πραγματικά , α ποφ ασ ισ τι-

κοί. Λ ειτουργώ ντας σ άν ξεχω ρισ τή τάξη σ τή μεταβα τική πε-

ρίοδο α π ' τή φ εουδαρχία σ τον κα πιταλισ μ ό, ά νήκ ει σ το φ εου-

δα ρχικό τρό πο πα ρα γω γής, όπω ς αύτός μ ετασ χημ ατίζεται μέ

τήν έγκαθίδρυσ η τής κυ ριαρχία ς του Κ .Τ .Π .: αύτή εϊναι ή

περίπτω σ η τής Π ρω σ σ ίας. Μ πορεί επίσ ης μέσα σ ' αύτό τό

πλα ίσ ιο, να λειτουργεί σ αν τμήμα τώ ν εύγενώ ν: αύτή είναι ή

περίπτω σ η τή ς Μ εγάλη ς Β ρεταννίας. Ό μ ω ς, σ τή σ υνέχεια

τής διαδικασ ίας ακρ ιβώ ς, μέσο τής κ ε φ α λ α ιο π ο ίη σ η ς τ ή ς γ α ιο -

π ρ ο σ ό δ ο υ , ή τάξη α ύτή απορ ροφ αται κα ί γίνεται τμ ή^α τής

ά σ τική ς τάξης, μέ τή μορφ ή

α υ τ ό ν ο μ ο υ τ μ ή μ α τ ό ς τ η ς

— γιά

4. TÔ ά γ ρ ο τ ι κ ό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ία ς σ τ ή ν π ρ ώ τ η ρ ώ σ ι κ η

έ π α ν ά σ τ α σ η 1905-1907 .




μ εγάλο διάσ τημ α . Ό χαρα κτήρα ς τη ς αυτονομ ίας της πη γάζει

σ τήν περίπτω σ η αυτή: α ) άπ ο πολιτικο - ιδεολογικο ύς λόγους

πού πηγάζουν απ' τήν παράδοση τής ενταξής της στούς φεου-

δάρχες εύγενείς, β) από οίκονομικούς λόγους, πού πηγάζουν

από τήν γαιοπρόσοδο σαν ιδιαίτερο τρόπο μεταβίβασης τοΰ

κο ινω νικού πρ οϊόντος κα ι κατανομ ής τής υπεραξίας. Ό τε-

λευταίος αυτός λό γος έπικρατεί όταν, δπω ς εγινε σ τή Γ α λλ ία ,

ή μ εγάλη γα ιοκτη σ ία πρ αγματοπ οιείτα ι άπό τήν άσ τική τάξη

— Α παλλοτρίω ση τώ ν ευγενώ ν. Ε ίναι λο ιπό ν κυρίω ς αυτή ή ά -

ναγκαία μεταβατική περίοδος, πού πραγματοποιείται εϊτε μέ

τήν πο λιτική ή ιδεολο γική διεύθυνση τώ ν εύγενώ ν ή τής α σ τι-

κή ς τάξης, μέσ ο τή ς μ εγά λη ς γαιοκτη σ ία ς, ά π ' τή μιά πλευρά ,

κα ι ή αύτονομ ία της εω ς δτου άπο ρρ οφ ηθεί άπ τή ν άσ τική τά ξη,

ά π

τή ν δλλη, πού ο δή γησ α ν τόν Μ αρ ξ στό νά θεω ρεί τή μεγάλη

γαιοκτησ ία σα ν τάξη του καθαρού Κ .Τ .Π .

Σ ημ ειώ σα με ήδη τή ν

α π ο φ α σ ι σ τ ικ ή σ π ο υ δ α ιό τ η τ α

τής

ιδιοκ τη σ ίας τή ς γαιοπ ρο σ όδου , τάξη ξεχω ρισ τά ή αυτόνομ ο

τμήμα τάξης μέσα στούς κεφαλαιοκρατικούς σχηματισμούς.

Ή σ πο υδα ιότητα α υτή α ναφ έρεται ετσ ι σ τή ν ιδια ίτερη μ ορφ ή

πο ύ παίρνει στόν

κ α π ιτ α λ ι σ τ ικ ό σ χ η μ α τ ισ μ ό , τ ο

γενικό γε-

γονός τής σύνθετης συνύπαρξης, μέσα σ' ενα σχηματισμό,

πολλώ ν τρόπω ν πα ραγω γής: άφ ορα ετσι τή ν πο λλαπ λότητα

τώ ν κυρ ίαρχω ν τάξεω ν ή μ ερίδω ν τάξεω ν πού είναι ενας ά ξιο-

σ ημ είω τος πα ρά γοντας τοϋ φ αινομ ένου του σ υνασ πισμ ού τή ς

εξου σ ίας. Α ύτή ή πολλα πλό τητα ά ντισ τοιχεί σ τις δομ ές τοϋ

κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς πού έπιτρέπου ν μιά ιδιόμ ορ φ η «συμ-

μ ετοχή » σ τή ν έξουσ ία εϊτε τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν πού έλέγχουν

τούς πα ρω χημ ένους τρό πο υς πα ρα γω γής, εϊτε μερίδω ν τή ς

α σ τική ς τά ξης πού ή αύτονομία τους απο ρρέει άπό τή σ χέση

τους μ' αύτούς τούς τρόπους.

Γ . — Ά λλα έπι πλέον: ή άσ τική τάξη πα ρουσ ιάζεται σ τόν

Κ .Τ .Π ., άπό τή ν ϊδια τή σ υγκρ ότησ ή τη ς διαιρεμένη σέ ταξικά

τμ ήμ ατα. Τ ό πρό βλημ α τώ ν τμημ άτω ν τή ς τάξης είναι άρκετά

μπερδεμένο σ τό Μ ά ρξ. Ε ϊναι ένδιαφ έρον να σημ ειώ σ ουμ ε

δτι όρ ισ μ ένα τμήμ ατα τή ς ά σ τική ς τά ξης δπω ς τό εμπο ρικό ,

τό β ιο μ η χ α ν ικ ό και τό χ ρ η μ α τ ισ τ ικ ό , δεν άνάγονται απλώ ς,




δπω ς γίνεται σ υχνά για τα τμ ήμ ατα της τάξης ενός σ χη μ α -

τισ μ ού, σ τον συγκεκριμένο συνδυασ μό τω ν διαφ όρω ν τρόπω ν

πα ρα γω γής ή στα ιδαίτερα χαρα κτη ρισ τικά μόνο της βα θμίδας

του πολιτικού σ τοιχείου. Σ τήν τελευταία περίπτω σ η , ό ά ντί-

κτυπος της βαθμίδας του πολιτικού στοιχείου — αφοϋ οι τά-

ξεις προκύπτουν α π τά αποτελέσ μ ατα τοϋ συνόλο υ τω ν βαθμ ί-

δω ν πά νω σ τις κο ινω νικές σ χέσεις — μπο ρούν νά πα ρά γουν

τμ ήματα τάξης μέσα σ τό χώ ρο τη ς τα ξική ς πολ ιτική ς πρα κτι-

κή ς. Ό Μ αρ ξ λέει, π.χ., σ τή 18η Μ πρυμ αίρ, σ χετικά με τό

δημ οκ ρα τικό άσ τικό τμ ήμ α : «Δ έν ή τα ν μιά μερίδα τή ς α σ τική ς

τάξης, σ υσ πειρω μένη ά πό κοινά μεγάλα συμ φ έροντα, κα ι χω -

ρισ μ ένη άπό άλλα λό γω ιδιαίτερω ν δρω ν πα ραγω γής. Ή τα ν

απλώ ς μιά όμά δα άσ τώ ν, συγγραφ έω ν, δικη γόρω ν·.., πού ή έπί-

δρα σ ή τους βα σ ίζονταν σ τή ν αντιπά θεια πού ή χώ ρα αισ θα-

νόταν πρ ος τόν Λ ουδοβ ίκο Φ ίλιππο, σ τις αναμ νήσ εις τής

παλιας δημ οκρατίας... , κ αι κυρ ίω ς σ τό γα λλ ικό εθνικισμό...»®.

'Ω σ τόσ ο τό εμ πο ρικό , τό β ιομ ηχανικό κα ι τό χρη μ α τισ τι-

κό τμ ήμα ά νάγεται σ τή ν ίδια τή σ υγκρ ότησ η του κεφ αλα ίου ,

σ τή διαδικα σ ία τή ς διευρυμένης άναπ αρα γω γής, ώ ς πα ρα γω -

γική σ χέσ η . Ε ίναι γεγονός δτι σ τό Κ ε φ ά λ α ι ο ό Μ άρξ δέν χρη-

σ ιμ οποιεί ρη τά τόν δρ ο τμή μα για νά π ροσ διορίσ ει τό έμπ ο-

ρικό , βιομ ηχανικό κ αι χρη μ α τισ τικό κεφ άλα ιο. Έ δώ τά τμ ή-

ματα αύτά έννοουνται ώ ς «μορφ ές ύπαρξης» πού πά ντω ς ξεχω ρί-

ζουν μέσα σ τό ίδιο κεφ άλαιο: « Ή ύπα ρξη του κεφ αλα ίου, ώ ς

κεφ άλα ιο - εμπόρευμα (τό εμπ ορικό κεφ άλα ιο) ... άποτελει μιά

φ άσ η τή ς διαδικα σ ίας άναπα ρα γω γής του βιομ ηχανικού κεφ α-

λα ίου, και συνεπώ ς τή ς όλική ς παραγω γικής διαδικασ ίας του...

πρόκειτα ι γιά δυό μ ορφ ές ύπ αρξη ς ξεχω ρισ τές, διαφ ορετικές

τοΰ ϊδιου κεφ αλαίου»®. Τ ό εμ πορικό κεφ άλα ιο, πού παράγει

τήν ύπερα ξία - τόκ ο, δέν α πο τελεί ετσ ι μιά «αύτόνομη» μ ορ φ ή

τού βιομ ηχανικο ύ κεφ αλα ίου , πού πα ρά γει τήν ύπερα ξία -

κέρδος. "Ο μω ς: «δτι ό βιομ ήχανος κεφ αλα ιοκ ρά της εργάζεται

μέ δικό του κεφ άλα ιο ή δανειακό κεφ άλα ιο δέν άλλά ζει διό-

5. Br. 134.

6. Capital, 3, II, 280.




λου τό γεγονός ότι ή τά ξη τω ν χρη μ α τισ τώ ν κεφ α λα ιοκ ρα τώ ν

αντιτίθεται σ ' αυτό σ ά ν μιά ιδια ίτερη κα τηγο ρία κεφ α λα ιο-

κρατώ ν, τό χρη μ α τισ τικό κ εφ ά λα ιο, ώ ς ενα είδος αυτόνομ ου

κεφ α λα ίου κ αί, τέλος, ό τόκ ος ώ ς ά νεξάρ τη τη μ ορφ ή της ύπε-

ραξίας πού ά ντισ τοιχεί σ ' αύτό τό είδικό κεφ άλαιο»^. Μ ε δυο

λό για , αυτή ή; τμ η μ α τοπ οίη σ η της ασ τική ς τά ξης ά ναφ έρεται

ήδη στή θέση πού κατέχουν αυτά τά τμήματα μέσα στήν πα-

ραγω γική διαδικασ ία : γι' αυτά ισ χύ ει ο,τι ισ χύει για τή με-

γάλη γα ιοκτησ ία , ότα ν γίνει τμ ήμ α τής ά σ τικής τάξη ς.

<ΓΟ ,τι διαιρού σ ε αύτά τά τμ ήμ ατα (τή μ εγάλη γα ιοκτη σ ία κα ί

τό κεφ άλα ιο) δεν ήταν οι δή θεν «αρχές» ά λλά οι ύλικές συν-

θήκες ύπαρ ξής του ς... ό πα λιός άνταγω νισ μ ός ανάμ εσ α σ τή ν

πό λη κα ι σ τό χω ριό, ό άνταγω νισ μ ός άνάμ εσ α σ τό κ εφ άλα ιο

και τή γαιοκτησία»®.

Α υτή ή πα ρου σ ία μέσα σ ' ενα σχη μ α τισ μ ό πού κυ ρια ρχεί-

τα ι ά π ' τόν Κ .Τ .Π ., τή ς μ εγάλης γα ιοκτη σ ία ς κα ι τή ς α σ τι-

κή ς τάξης, κα ί πο λλώ ν τμ ημάτω ν τής άσ τική ς τά ξης, είναι

σ η μ α ντική ώ ς μιά α π ' τις αΙτίες του μ πλόκ εξου σ ίας. 'Α νά λο γα

με τις δομ ές του κεφ α λα ιοκ ρα τικο ϋ Κ ρά τους, ανάλογα με τή ν

ύπα ρξη τώ ν τάξεω ν κα ί τώ ν τμ ημ άτω ν πού αναφ έρα με, ό^^Α αόΐ

ά ν ά λ ο γ α μ ε τ η ν Ι δ ι α ίτ ε ρ η σ υ μ μ έ τ ο χ η σ τ η ν π ο λ ιτ ικ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α

π ο λ λ ώ ν τ ά ξ ε ω ν κ α ι τ μ η μ ά τ ω ν τ ά ξ ε ω ν , διαπισ τώ νουμ ε τή σ χέ-

σ η ά νάμεσα σ ' αύτό τό Κ ρά τος κα ί τή ν πολ ιτική οργάνω σ η

αύτώ ν τώ ν τάξεω ν ή τμ ημ άτω ν πού ά νήκο υν σ τό μ πλόκ εξου-

σίας®.

7. Ibid. 3, II, 42.

8. Β Γ . 256.

9. Ό Έ ν γ κ ε λ ς μ ά ς π ε ρ ι γ ρ ά φ ε ι τ ι ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ε ς σ υ ν έ π ε ι ε ς α ύ τ ή ς τ ή ς

κ α τ ά σ τ α σ η ς μ έ τ ά έ ξ ή ς λ ό γ ι α : «Φ α ί ν ε τ α ι ν ά ε ί ν α ι ε ν α ς ν ό μ ο ς τ ή ς ί σ τ ο ρ ι κ ή ς

α ν ά π τ υ ξ η ς , τ ό ό τ ι ή ά σ τ ι κ ή τ ά ξ η δ ε ν μ π ο ρ ε ί , σ ε κ α μ ι ά χ ώ ρ α τ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς ,

ν ά κ α τ α λ ά β ε ι τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή έ ξ ο υ σ ί α — τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν γ ι α

ëva

μ ε γ ά λ ο δ ι ά -

σ τ η μ α — μ έ τ ο ν ίδ ι ο α π ο κ λ ε ισ τ ι κ ό τ ρ ό π ο ό π ω ς ή α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ικ ή φ ε ο υ δ α ρ -

χ ί α σ τ ο Μ ε σ α ί ω ν α » (Socialism e utop iqu e et socialism e scien tifiq ue, Π ρ ό -

λ ο γ ο ς τ ή ς α γ γ λ ι κ ή ς έ κ δ ο σ η ς , 1892). Ή , σ τ ο ν Π ρ ό λ ο γ ο τ ο ϋ

Π ό λ ε μ ο ς τ ώ ν

χ ω ρ ικ ώ ν (1850). «Α ύ τ ό π ο ύ δ ι α κ ρ ί ν ε ι τ ή ν ά σ τ ι κ ή τ ά ξ η ά π ' ό λ ε ς τ ι ς τ ά ξ ε ι ς

π ο ύ κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ σ α ν ά λ λ ο τ ε ε ϊ ν α ι τ ο ύ τ ο τ ό ι δ ι α ί τ ε ρ ο σ τ ο ι χ ε ί ο , ό τ ι , σ τ ή ν




II. Σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς σ τ η ν έ ξ ο υ σ ί α , ή γ ε μ ο ν ί α κ α ι κ α θ ο ρ ισ μ ό ς π ε -

ρ ι ό δ ω ν ε ν ό ς σ χ η μ α τ ισ μ ο δ : ο ΐ π ο λ ι τ ικ έ ς ά ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο υ Μ ά ρ ξ

Α υτή ή έννοια του σ υνασ πισ μού εξουσ ίας, πού δεν χρη σ ι-

μοπο ιείται ρητά άπ ' τον Μ άρξ ή τον Έ νγκ ελς, π ρ ο σ δ ι ο ρ ίζ ε ι

ε π ίσ η ς τ η ν Ι δ ι α ίτ ε ρ η α ν τ ι φ α τ ικ ή ε ν ό τ η τ α τ ω ν τ ά ξ ε ω ν ή τ μ η -

μ ά τ ω ν τ ά ξ η ς π ο ν ε ίν α ι π ο λ ιτ ικ ά κ υ ρ ί α ρ χ ε ς , σ τ η σ χ έ σ η τ η ς μ ε

μ ια Ι δ ι α ίτ ε ρ η μ ο ρ φ ή κ α π ιτ α λ ισ τ ι κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς , Ό συνασ πισμ ός

έξουσ ίας άναφ έρεται σ τον καθορισ μ ό περιόδου του καπιτα -

λισ τικού σ χημ ατισ μ ού σέ τυπ ικά στάδια^®. Ή έννοια αύτη

έκφ ράζει τή σ υγκεκριμένη διαμόρφ ω ση της ενότητας αύτώ ν

τώ ν τάξεω ν ή τμημ άτω ν μέσα σέ στάδια, πού χαρ α κτηρίζον-

ται ά πό εναν ειδικό τρόπο σ υνά ρθρω σης και εναν ιδιαίτερο

ρυθμό έναλλαγής του σ ύνολου τώ ν βαθμίδω ν. Μ ' αύτό τό νό-

ημ α , ή έννοια τοϋ σ υνασ πισ μού έξουσ ίας άναφ έρεται σ τό πο-

λιτικό έπίπεδο, και καλύπτει τόν χώ ρο τής π ο λ ι τ ικ ή ς π ρ α κ τ ικ ή ς ,

σ τό βαθμό πού αύτός ό χώ ρος συγκεντρώ νει κα ι άντανακ λα

τή συνάρθρω ση τοϋ σ υνόλο υ τοδν βαθμίδω ν κα ι τώ ν έπιπέδω ν

τής ταξικής πά λη ς σ ' ενα καθορισ μ ένο σ τάδιο. Ή έννοια τοϋ

συνασ πισμού έξουσ ίας έχει, σ τήν περίπτω σ η αύτή, ένα ρό λο

ά νάλογο μέ τή ν έννοια τή ς μορφ ής του Κ ρά τους σέ σ χέσ η

μέ τό νομ ικο - πολιτικό έποικο δόμ ημα .

Α ύτή ή διαίρεσ η σέ περιόδο υς διαφ έρει ώ σ τόσ ο από έκείνη

πού άφορα τόν ειδικό ρυθμό εναλλαγής του πολιτικού έπιπέ-

δου, στό δτι αύτή ή τελευταία άναφέρεται πιό ειδικά, στό συντο-

ά ν ά π τ υ ξ ή τ η ς , υ π ά ρ χ ε ι μ ι ά κ α μ π ή μ ε τ ά τ ή ν ό π ο ί α κ ά θ ε α ύ ξ η σ η τ ή ς δ ύ ν α μ ή ς

τ η ς ... σ υ ν τ ε λ ε ί σ τ ό ν ά τ ή ν κ ά ν ε ι ό λ ο κ α ΐ π ι ό ά κ α τ ά λ λ η λ η γ ι ά τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή

κ υ ρ ι α ρ χ ί α ...Μ ε τ ά ά π ' α ύ τ ό τ ό σ η μ ε ί ο χ ά ν ε ι τ ή δ ύ ν α μ η τ ή ς ά π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή ς

δ ι α τ ή ρ η σ η ς τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ η ς · ά ν α ζ η τ α σ υ μ μ ά χ ο υ ς μ έ τ ο ύ ς

ό π ο ι ο υ ς μ ο ι ρ ά ζ ε τ α ι τ ή ν έ ξ ο υ σ ί α τ η ς ή τ ο ύ ς τ ή ν π α ρ α χ ω ρ ε ί έ ν τ ε λ ώ ς ά ν ά -

λ ο γ α μ έ τ ή ν π ε ρ ί σ τ α σ η ». Θ α δ ο ύ μ ε ώ σ τ ό σ ο δ τ ι , ά π ' τ ή μ ι ά μ ε ρ ι ά , α ύ τ ό ς ό

δ ρ ο ς τ ή ς σ υ μ μ α χ ί α ς ε ίν α ι ά χ ε λ ή ς γ ι ά ν α π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε ι α ύ τ ή τ ή ν Ι δ ι α ι τ ε ρ ό τ η τ α

τ ή ς ά σ τ ικ ή ς τ ά ξ η ς (ή φ ε ο υ δ α ρ χ ι κ ή τ ά ξ η σ υ ν ή π τ ε έ π ί σ η ς σ υ μ μ α χ ί ε ς — ό

Έ ν γ κ ε λ ς τ ό β ε β α ί ω σ ε π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ),ά π ' τ ή ν ά λ λ η , δ τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι ά κ ρ ι β ώ ς

γ ι ά ε ν α μ π λ ό κ σ τ ή ν έ ξ ο υ σ ί α , σ τ ό έ σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ ό π ο ί ο υ ή ά σ τ ικ ή τ ά ξ η δ έ ν

«μ ο ι ρ ά ζ ε τ α ι>ν π α γ μ α τ ι κ ά , τ ή ν έ ξ ο υ σ ί α ο υ τ ε τ ή ν «π α ρ α χ ω ρ ε ί έ ν τ ε λ ώ ς ».

10. Β λ έ π ε π ι ό π ά ν ω .




νισμό τής ταξικής ά ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ε υ σ η ς από τά π ο λ ιτ ικ ά κ ό μ μ α -

τ α . Ή αντιπροσ ώ πευσ η α υτή αντανακλά , μέσο μ ιας όλόκ λη-

ρη ς σ ειράς μεταθέσεω ν, τις μετατοπ ίσ εις τω ν ταξικώ ν άντι-

φ άσ εω ν — κύρια κα ι δευτερεύουσ α, μορφ ές τω ν αντιφ άσ εω ν,

κ .λπ. —, μ ετατοπ ίσ εις πού τοπ οθετούνται ώ σ τόσ ο μέσα σ τα

όρ ια του μ πλοκ έξουσ ίας πού χα ρα κτηρίζουν ενα σ τάδιο. Α ύ-

τη ή δεύτερη δια ίρεσ η σ ε περιόδους έκφ ρά ζεται σ ' ο ,τι άφ ορ α

το Κ ρά τος, άπ ο τη ν έννοια της μ ορφ ής τοϋ καθεστώ τος* σ έ

ο,τι άφ ορ α τή ν τα ξική πολιτική πά λη , άπό μ ια σ ειρά έννοιώ ν,

πού προσ διορίζουν τις ταξικές κομ μ ατικές σ χέσ εις πού το-

ποθετούνται μέσα σ τον Ιδιαίτερο χώ ρο πού ό Μ άρξ κα τά γε-

νικό κανόνα σ ημ ειώ νει σ άν

π ο λ ιτ ικ ή σ κ η ν ή

ή άμεση ταξική

δρά σ η . Ό χώ ρο ς αύτός άκριβώ ς επιτρέπει νά διαγράψ ουμε

τή μετάθεση ανάμεσ α σ το χώ ρο τής τα ξική ς πολιτική ς π ρα κτι-

κή ς — συνασ πισ μ ός έξουσ ίας — σέ μιά μ ορφ ή κ ρά τους ά π '

τή μιά, και τή ν έκπ ροσ ώ πη σ ή τους από τά κόμ ματα σ έ μ ιά μ ορ-

φ ή καθεστώ τος, άπό τήν ά λλη .

Τ ά προβλήμ ατα αύτά μ ελετήθη καν άπ ' τόν Μ άρ ξ κα ι τόν

Έ νγκ ελς σ τά π ολ ιτικά τους εργα, πιό ειδικά ά π ' τόν Μ ά ρξ σ τό

Π ά λ η τ ω ν τ ά ξ ε ω ν σ τ η Γ α λ λ ία και στό ή 18η Μ π ρ ν μ α Ι ρ τ ο ν Λ ο υ -

δ ο β ί κ ο υ Β ο ν α π ά ρ τ η , Ε ίνα ι γεγονός δτι, λό γω τής περιορισ μ έ-

νης περιόδου πού κα λύπτουν τά εργα του , τά πρ οβ λή μ α τα τή ς

δια ίρεσ ης σ έ περιόδους και οί δια κρίσ εις τώ ν έννοιώ ν πού^πε-

ριλα μβά νουν δέν είναι πά ντα σ αφ είς. 'Α λλ ά δέν θά επρεπε νά

ξεχάσ ουμ ε ώ σ τόσ ο τόν ιδια ίτερο χα ρα κτή ρα , πού τόν υπο-

γρα μ μ ίζει 6 Α ένιν, τή ς τ^εριόδου πού μελετάει 6 Μ άρξ: ή πε-

ρίοδος αύτή πα ρο υσ ιάζει μέ σ υγκεντρω τικό τρό πο τά σ τάδια

του μ ετασ χημ ατισ μοί) του κα πιτα λισ τικο ύ σ χημ α τισ μ ού : «Δ έν

ύπ άρχει καμ ιά ά μ φ ιβολία δτι έκει βρίσ κονται τά κο ινά χα ρα -

κτηρ ισ τικά γιά όλη τή σ ύγχρ ονη έξέλιξη τώ ν κα πιτα λισ τικώ ν

Κ ρα τώ ν γενικά . Σέ τρία χρ όνια , 1848- 1851, ή Γ α λλ ία εδειξε

σέ μ ορφ ή σ αφ ή και σ υγκεντρω τική , σ τή γρή γορη δια δοχή

τους, αύτές τΙς ίδιες τις διαδικασίες τής άνάπτ^ξης πού είναι

κοινές γιά τό σ ύνολο του καπιτα λισ τικού κόσμου»^^. Ά κ ρ ι-

11. L' Etat et la

Révo lution, Oeuvres en trois volum es, vol. Il, éd.

Moscou., σ . 358.




βώ ς μ ' αύτό το νόη μ α μπ ορούμ ε νά β γάλουμ ε ά π' αύτά τά εργα

γενικές ενδείξεις και ορισμένες έπιστημονικές έννοιες πού

αν κα ΐ απορρέουν άπ ' τό π εριορ ισ μ ένο θέμα τω ν αναλύσ εώ ν

του ς, εΪναι πολύτιμ ες για τή μ ελέτη αύτώ ν τω ν πρ οβ λη μ άτω ν.

Π ρά γμα τι, ο ι άνα λύσ εις του Μ αρ ξ πού άφ οροϋν τ η ν π ρ ώ τ η

α π τις δυο διαιρέσεις σε περιόδους, τον καθο ρισ μ ό περιόδου,

τή διαίρεση σέ στάδια, δείχνουν τό άκόλουθο μόνιμο φαινό-

μενο: την ιδια ίτερη α ντιφ ατική ένότητα πολλώ ν κυρ ία ρχω ν

τάξεω ν ή τμη μάτω ν, ένότητα π ού α ντισ τοιχεί σ έ μιά ιδια ίτερη

μο ρφ ή Κ ρά τους. 'Ω σ τόσ ο, αύτό πού λείπει σ τόν Μ άρξ, γιά

τή θεω ρη τική κα τα νόη σ η αύτής τή ς ένότητας, είναι ακρ ιβώ ς

ή έννοια του μ πλόκ έξουσ ίας κα ι ή ήγεμ ονία πού έφ αρμ όζε-

ται σ ' αύτό τό μ πλόκ. Α ύτός είναι ό λό γος πού κα τα λή γει σ υχνά

νά μιλάει γιά μιά «αποκλειστική κυριαρχία» ή γιά ένα «μονο-

πώ λιο τή ς έξουσ ίας» μιας τάξης ή τμ ήμ ατος, ένώ οι αναλύσ εις

του άποδείχνου ν σ ταθερά τήν πολιτική κυρ ια ρχία πο λλώ ν

τάξεω ν κα ι τμ ημ άτω ν.

"Α ς πά ρουμ ε τις περιπτώ σ εις τή ς πα λινόρθω σ ης τώ ν Β ουρ-

βώ νω ν, τή ς σ υνταγμα τική ς μο ναρ χία ς τοϋ Λ ουδοβίκου Φ ιλίπ-

που, και τής κο ινοβ ου λευτικής δημ οκ ρα τία ς — τή ς πτώ σ ης

τοϋ Λ ουδοβ ίκου Φ ιλίππ ου σ τό π ρα ξικό πη μ α του Β οναπάρτη —

πο ύ εκπ ροσ ω πούν γιά τόν Μ άρξ — μ ' δλες τις έπιφ υλά ξεις —

ιδιαίτερες μ ορφ ές τοϋ κα πιταλισ τικού Κ ρά τους. Ή πα λινόρ-

θω σ η κατανοείται σ ά ν ή « άπο κλεισ τική κυ ρια ρχία » [ή τό

«μ ονοπ ώ λιο τή ς εξουσ ίας» α π ' τούς μεγάλου ς γαιοκ τήμ ονες

^̂

ή συνταγματική μοναρχία σάν έξουσία τής χρηματιστικής

άρισ τοκ ρα τίας^^ Έ ν τού τοις, σ χετικά μ ' αυτή τή μ οναρχία ,

ό Μ ά ρξ μας λέει άλλου ότι αποτελεί τήν «α ποκλεισ τική

κυρ ια ρχία » ή τό «μ ονοπώ λιο τή ς έξουσ ίας», ό ν ο τ μ η μ ά τ ω ν ^

'^ής χρη μ α τισ τική ς κα ι τής β ιομ η χα νική ς άσ τική ς τά ξης ταυτό-

χρονα^^: πρά γμ α τι, ή ιδιαίτερη πολιτική τους ένότη τα εϊνα ι

αύτό πο ύ άντιοτοιχεΐ σ τή σ υνταγμ ατική μ ονα ρχία , κα ι πού

12. Lt., 131.

13. Lt., 56.

14. Β Γ ., 244.




κα τα νοείται εδώ σ α ν μ ορφ ή Κ ρά τους. "Α ς εξετάσ ουμ ε τώ ρα

τήν κοινοβουλευτική δημοκρατία: εϊναι αυτή πού αντιστοιχεί,

σ άν μ ορφ ή Κ ρά του ς, σ τή ν ιδια ίτερη πολιτική ένότητα τω ν τμ η-

μάτω ν τω ν μεγάλω ν γαιοκτημ όνω ν — τω ν νομιμ οφ ρόνω ν —

'ί̂ ήζ χρη μ α τισ τική ς κα ι της βιομ η χα νική ς ασ τική ς τάξη ς: «Β ρή -

κα ν σ τή ν ά σ τική δημ οκ ρα τία ... τή ν κρα τική αο ρφ ή μέσα σ τή ν

ο πο ία μ πορο ύσ α ν νά κυβ ερνοϋν α πό κ ο ι ν ο ύ . « Ή κ οι-

νοβο υλευτική δη μ οκ ρα τία ή τα ν κά τι πα ρα πά νω άπό ούδέτερη

περιοχή δπου τά δύο τμήματα της γαλλικής αστικής τάξης,

νομιμόφρονες και όρλεανιστές, μεγάλη γαιοκτησία καί βιο-

μ η χανία (βιομ η χανικό ς και χρη μ α τισ τικός τομ έας) μπο ρο ύσ αν

νά συνυπ άρχουν ή μιά πλά ϊ σ τή ν άλ λη με ϊσ α δικα ιώ μ ατα . "Ή -

ταν ό απαραίτητος ορος γιά τήν κοινή τους κυριαρχία, ή μο-

ναδική κρατική μορφή, μέσα στήν όποία τό γενικό ταξικό τους

σ υμ φ έρον κρ ατούσ ε σέ ύποταγή τα υτόχρονα τις άξιώ σ εις αυτώ ν

τώ ν ξεχω ρισ τώ ν τμ ημ άτω ν κα ι όλες τΙς άλλες τάξεις της κο ι-

νω νίας»^®.

Έ δώ εμ φ ανίζονται τά προ βλή μ α τα. Ό Μ άρ ξ βεβαιώ νει

πρά γμα τι τή σ χέσ η α νάμ εσ α σ έ μ ιά μ ορφ ή Κ ρά τους κα ι τή

σ υγκεκριμ ένη διαμ όρφ ω σ η της ένότητας πο λλώ ν κυρ ία ρχω ν

τμ ημ άτω ν. "Α ν και δεν διαθέτει, γιά νά σ υλλά βει θεω ρη τικά

αύτή τήν ένότητα, τήν έννοια τοϋ συνασπισμού έξουσίας, τής

πα ρα χω ρεί ώ σ τόσ ο μιά ιδια ίτερη θέσ η : χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ί σ τ η

θ έ σ η τ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς α σ υ μ μ α χ ίω ^, τ ις ε κ φ ρ ά σ ε ις «σ υ ν α σ π ισ μ ό ς »^

κ α ι ((έ ν ω σ η )), ά λ λ ά κ υ ρ ίω ς τ ή ((σ υ γ χ ώ ν ε υ σ η )). Π ράγμα τι, απ '

τό ενα μ έρος, ή ελλειψ η α ύτής τής έννοια ς εμποδίζει καμ ιά

φ ορά νά αποκαλύψ ουμε αύτή τή σ υνύπαρξη πολλώ ν τμη μά τω ν

στήν πολιτική κυριαρχία, εμφανίζοντας μιά απ' αύτές σάν τό

«ά πο κλεισ τικά κυ ρία ρχο» τμ ήμ α , ενώ σ τή ν π ρα γμα τικό τη τα

πρ όκειται γιά ένότητα πο λλώ ν κυ ρία ρχω ν τμ ημ άτω ν. Ά π ' τό

ά λλ ο μ έρος, όταν αύτή ή ένότητα προσ διορίζεται και πα ίρνει

ενα όνομ α, γίνετα ι α ντιλη πτή με τόν όρ ο «σ υγχώ νευσ η», πού

είνα ι εντελώ ς α κα τά λλ η λο ς. Α ύτός ό όρ ος, πο ύ εϊνα ι δα νεισ μ έ-

15. .Br., 244.

16. Β Γ ., 315.




νος ά π ' την φ υσ ικό - χη μ ική επισ τή μ η κα ι χρ η σ ιμ οποιείτα ι

σ υχνά α π' το Μ άρξ κα ι τον Έ νγκελς, μ πορεί νά ύποδηλώ νει,

αν δέν προσ έξουμ ε, μ ια εκφ ρα σ τική όλό τητα πού σ υντίθεται

από «ισοδύναμα» σ τοιχεία . Α ύτός ό ό ρος μπορεί ετσι νά πε-

ριπλέκει σ υγχρόνω ς τή ν α ντίλη ψ η ενός δ ια μ ε λ ισ μ ο ύ ̂ άνάμεσα

σ ' αυτά τα σ Γ οιχεία , τη ς έξουσ ίας του κ α πιταλισ τικού Κ ράτους,

και τήν αντίλη ψ η μιας κυκλικής ένότητας, χω ρίς κυρια ρχία ,

αύτώ ν τω ν σ τοιχείω ν, σ τό εσω τερικό της οποίας χάνου ν τήν

ειδική τους αύτονομ ία: «ή άνώ νυμη έξουσ ία τής δη μ οκ ρα τίας

ήταν ή μοναδική κάτω απ ό τή ν όποία τά δύο τμήμ ατα μ πορ ούσ αν

νά διατηρούν

μ έ ϊσ η ε ξ ο υ σ ία τ ο

κοινό ταξικό τους συμφέρον

χω ρίς νά πα ρα ιτούνται ά π ' τόν άμ οιβαιο άνταγω νισ μ ό του ς.

"Α ν ή άσ τική δημ οκ ρα τία δέν μπορούσ ε νά είναι άλλη α π ' τή ν

όλοκλη ρω μ ένη σ αφ έσ τατη κυ ρια ρχία όλ όκ λη ρη ς τή ς ά σ τική ς

τάξης, μπορούσ ε νά είναι άλλη α π ' τή ν κυρια ρχία τω ν νομ ι-

μοφρόνω ν ο λ ο κ λ η ρ ω μ έ ν η απ' τούς όρλεανιστές, άπ' τήν σ ύ ν θ ε -

σ η της πα λινόρ θω σ ης κα ι τής μ ονα ρχία ς του 'Ιού λη ;... Δ έν

καταλάβαιναν ότι αν κάθε μιά άπ' τις όμάδες της κοιτάζοντάς

την ξεχω ρισ τά ήτα ν φ ιλο βα σ ιλική , τό προ ϊόν του χημ ικο ύ

συνδυασμού τους θά επρεπε άναγκα σ τικά , νά είναι δημ οκ ρα τι-

κό...»^"^. Θ ά σ ημειώ σουμ ε έδώ τούς όρους σ υμ πλη ρω ματι-

κότη τα ς κα ι σ ύνθεσης, πού είναι τυπ ικοί σ τήν προβλη μ ατική

μιας έκφ ρασ τικής όλότητας^®.

Έ τσ ι, ή έννοια τής σ υγχώ νευσ ης δέν έπιτρέπει νά κα τα -

νοήσ ουμ ε τό φ αινόμ ενο του συνασ πισ μ ού έξουσ ίας. Ή τελευ-

ταία άποτελει πράγματι, οχι μιά εκφραστική όλότητα μέ ίσο-

17. Lt., 131 - 132.

18. Μ ι ά π α ρ α τ ή ρ η σ η γ ι α υ τ ό τ ό θ έ μ α : σ τ ό Κ ε φ ά λ α ι ο γ ι ά τ ις κ ο ι ν ω ν ικ έ ς

τ ά ξ ε ι ς μ ί λ η σ α , σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ο ν ύ π ο κ α θ ο ρ ι σ μ ό τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν τ ώ ν μ ή κ υ ρ ί α ρ χ ω ν

τ ρ ό π ω ν π α ρ α γ ω γ ή ς , γ ι ά τ ή δ ι ά λ υ σ η κ α ι σ υ γ χ ώ ν ε υ σ ή τ ο υ ς μ έ σ α σ τ ί ς τ ά ξ ε ι ς

τ ο υ ϊ ς υ ρ ί α ρ χ ο υ τ ρ ό π ο υ π α ρ α γ ω γ ή ς . Ω σ τ ό σ ο , α υ τ ό ς ό ό ρ ο ς τ ή ς σ υ γ χ ώ ν ε υ σ η ς

ύ π ο δ ή λ ω ν ε έ κ ε ΐ ά κ ρ ι β ώ ς τ ό γ ε γ ο ν ό ς , ό τ ι ό ρ ι σ μ έ ν ε ς τ ά ξ ε ι ς ή τ μ ή μ α τ α δ έ ν

λ ε ι τ ο υ ρ γ ο υ ν , σ ' ε ν α σ χ η μ α τ ι σ μ ό , σ ά ν «ξ ε χ ω ρ ι σ τ έ ς τ ά ξ ε ι ς » ή «α υ τ ό ν ο μ α

τ μ ή μ α τ α » μ έ κ α τ ά λ λ η λ α ά π ο τ ε λ έ σ μ α τ α σ τ ό έ π ί π ε δ ο τ ο υ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ ,

μ έ δ υ ο λ ό γ ι α σ ά ν «κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ». Έ δ ώ , ά ν τ ίθ ε τ α , π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ι ά

τ ή ν κ α τ α ν ό η σ η έ ν ό ς τ ύ π ο υ έ ν ό τ η τ α ς μ ε τ α ξ ύ κ ο ι ν ω ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν .




δύναμ α σ τοιχεία , άλλα μια σύνθετη α ντιφ α τική ένότητα για

κυρ ια ρχία . Έ δώ μ πορεί να εφ αρμ οσ τεί ή έ ν ν ο ια τ η ς η γ ε μ ο ν ί α ς

σ έ μιά τάξη ή τμ ήμ α σ το εσω τερικό του σ υνασ πισ μ ού εξουσ ία ς.

Α ύτή ή ή γεμ ονική τάξη ή τμ ήμ α άπο τελει πράγμα τι το κ υρ ί-

α ρχο σ τοιχείο τή ς α ντιφ α τική ς ένότητας τω ν τάξεω ν ή τμ ημ ά-

τω ν πολ ιτικά «κυρίαρχω ν», μετέχοντας σ το σ υνα σ πισ μ ό τής

εξουσ ία ς. "Ο ταν ό Μ α ρξ μα ς μ ιλά ει γιά τμ ήμ α «α πο κλεισ τικά

κυρ ία ρχο » κ άνοντας δεκτή τη ν πολιτική κυρ ια ρχία πο λλώ ν

τμ ημάτω ν, έπιχειρει ακριβώ ς νά εντοπίσ ει σ τό έσ ω τετρικό

τοϋ συνασ πισ μ ού έξουσ ίας τό ή γεμ ονικό τμή μ α . Έ τσ ι, δτα ν

μας λέει, σ χετικά με τήν πα λινόρ θω σ η κα ι τή μ οναρχία του

Λ ουδο βίκο υ Φ ιλίππ ου , δτι πρ οσ έφ ερα ν ή κά θε μιά τό «μ ονο-

πώ λιο τής έξου σ ίας» σ έ μιά ά π ' τις μ ερίδες, προσ θέτει άμ έσω ς

μετά: «Β ουρβώ νος ή τα ν τό βα σ ιλικό ονομ α πού κάλυπ τε τή ν

ε π ικ ρ α τ ο ύ σ α ε π ιρ ρ ο ή συμφ ερόντω ν τ ή ς μ ια ς hn τις μερίδες.

'Ο ρλεάνη, αύτό πού κά λυπτε τή ν ε π ικ ρ α τ ο ύ σ α ε π ιρ ρ ο ή σ υμφ ερόν-

τω ν τ ή ς ά λ λ η ς μ ερίδας, τό άνώ νυμο βα σ ίλειο τή ς Δ ημ οκ ρα τίας

ή τα ν τό μόνο, κάτω άπ τό όποιο αύτές οί δυό μ ερίδες σ κέφ θη -

καν νά διατηρήσουν μέϊση εξουσία τό κοινό ταξικό τους συμ-

φέρον...»^®. Π ρα γμα τικά , ή πα λινόρ θω σ η κα ι ή μ ονα ρχία του

Λ ουδο βίκου Φ ιλίππ ου α ντισ τοιχού σ α ν τα υτόχρο να σ ' ενα

σ υνασ πισ μ ό σ τή ν έξουσ ία τώ ν τριώ ν αναφ ερομ ένω ν μ ερίδω ν

— μεγάλοι γαιοκ τή μ ονες, χρη μ α τισ τική α σ τική τά ξη, βιομ η-

χανική αστική τάξη —, ό συνασπισμός έξουσίας τής παλινόρ-

θω σ ης οντάς σ υγκρ οτημ ένος ύπό τή ν α ιγίδα τής ή γεμ ονική ς

μερίδας τής χρηματιστικής αστικής τάξης.

Ό σ υνα σ πισ μ ός έξουσ ίας τή ς κο ινοβ ου λευτική ς δημ οκ ρα -

τία ς είναι ά π ' αύτή τή ν άπο ψ η χαρα κτη ρισ τικός. Θ ά άπ οτε-

λούσ ε αυτός ό σ υνα σ πισ μ ός μιά κυρια ρχία μέ ϊσ η ε ξ ο υ σ ία

— μ ιά «σ υγχώ νευσ η»— αύτώ ν τώ ν ομ άδω ν, αύτό πού μ ας λέει

ό Μ άρ ξ κατά μ ήκος τώ ν άναλύσεώ ν του; Τ ίποτα άπ ' όλα α ύτά:

« Ό λ η ή εκθεσ ή μα ς έδειξε δτι ή δη μ οκ ρα τία, ά π' τή ν πρώ τη

μέρα τής ύπ αρξή ς τη ς, δέν ανέτρεψ ε, άλ λά α ντίθετα , σ υγκρό -

τη σ ε τή ν χρη μ α τισ τική α ρισ τοκ ρα τία ... θά αναρω τηθούμ ε πώ ς

19. Lt., 131.




ή σ υνασ πισ μένη ά σ η κ ή τάξη θά μπορούσ ε να ύποσ τηρίξει κα ΐ

να ανεχθεί την κυριαρχία (βλέπε τήν ήγεμονία) τοϋ χρηματι-

στικού τμήματος πού, υπό τον Λ ουδοβ ίκο Φ ίλιππ ο, σ τη ριζότα ν

σ τον αποκλεισ μ ό ή τήν υποταγή (β λέπε το σ υνασ πιμ ό εξουσ ίας)

τω ν άλλω ν μερίδω ν ι;ής ά σ η κ ή ς τάξης; Ή άπά ντησ η εϊναι

απλή. Π ρώ τα α π ' όλα , ή χρη μ ατισ τική αρισ τοκ ρα τία άπο τελεΐ

αύτή ή ϊδια ενα τμ ήμ α π ρω ταρχικής σ πο υδα ιότητας του φ ιλο -

βα σ ιλικού σ υνασπισ μού πού ή κοινή κ υβ ερνητική τους έξουσ ία

ονομ άζεται δημοκρατία...»^®. Β λέπουμε κα θαρά έδώ ότι ό συνα-

σ πισ μ ός εξουσ ίας τής Δ ημ οκ ρα τίας, χω ρίς νά α ντιπρ οσ ω πεύει

μια διανομή σέ ίσα μέρη τής εξουσίας ανάμεσα στις μερίδες

πού τόν συγκροτούν σ τηρίζεται πά νω σ τή ν ή γεμονία τή ς χρη μ α-

τισ τική ς μερίδας. Α ύτή ή ήγεμ ονία παίρνει, σέ σ χέσ η με τή

δημ οκρα τική μορφ ή του Κ ρά τους, μιά διαφ ορετική μ ορφ ή α π '

τήν ήγεμονία τής ϊδιας μερίδας μέσα στό συνασπισμό έξουσίας

τής συνταγμ ατική ς μ οναρχίας^^.

"Α ς βγάλουμε τά σ υμπεράσ ματα: ό σ υνασ πισ μ ός έξουσ ίας

αποτελεί μιά αντιφ ατική ενότητα τάξεω ν και μ ερίδω ν

π ο λ ι τ ικ ά

κ υ ρ ί α ρ χ ω ν υ π ό τ ή ν α Ι γ ίδ α τ η ς η γ ε μ ο ν ικ ή ς μ ε ρ ί δ α ς . Ή ταξική

πά λη , ό άνταγω νισ μός τω ν συμ φ ερόντω ν μεταξύ αύτώ ν τω ν κο ι-

νω νικώ ν δυνάμ εω ν,

π α ρ α μ έ ν ο υ ν μ ό ν ιμ α μ έ σ α α α υ τ ό τ ό μ π λ ό κ ,

20. Lt., 160.

21. Ο ί π ε ρ ι π λ ο κ έ ς κ α ι ο ί σ υ ν έ π ε ι ε ς τ ή ς χ ρ ή σ η ς τ ή ς έ ν ν ο ι α ς σ υ γ χ ώ ν ε υ σ η

β ρ ί σ κ ο ν τ α ι ά λ λ ω σ τ ε μ έ σ α σ έ π ο λ λ ά σ ύ γ χ ρ ο ν α έ ρ γ α τ ή ς μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι -

κ ή ς έ π ι σ τ ή μ η ς .Έ κ α ν α τ ή ν κ ρ ι τ ικ ή α ύ τ ή ς τ ή ς έ ν ν ο ι α ς , π ο ύ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε

ά π ό σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς ό π ω ς ό Ρ . Anderson κ α ι 6 Τ . Nairn, σ τ ι ς ά ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο υ ς ,

π ο ύ α φ ο ρ ο ύ ν τ ή ν έ ξ έ λ ι ξ η τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ σ τ ή Μ . Β ρ ε τ α ν ν ί α , σ τ ο ό ρ θ ρ ο

π ο ύ α ν έ φ ε ρ α « Ή Μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή π ο λ ι τ ικ ή θ ε ω ρ ί α σ τ ή Μ . Β ρ ε τ α ν ν ία » . Δ ε ί χ ν ω

σ ' α ύ τ ο τ ο ά ρ θ ρ ο , τ ις σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ε ς α ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ Μ α ρ ξ κ α ι τ ο υ Έ ν γ κ ε λ ς

π ο ύ α φ ο ρ ο ύ ν τ ο «μ π λ ο κ σ τ ή ν έ ξ ο υ σ ί α » σ τ ή Μ . Β ρ ε τ α ν ν ί α π ο ύ ά κ ο λ ο υ θ ο ϋ ν

τ ή ν ϊ δ ι α θ ε ω ρ η τ ικ ή γ ρ α μ μ ή μ έ τ Ι ς ά ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο υ Μ ά ρ ξ γ ιά τ ή γ α λ λ ι κ ή π ε -

ρ ί π τ ω σ η . Π ρ έ π ε ι ώ σ υ ό ο ο ν ά σ η μ ε ι ώ σ ω , μ έ τ ή ν ε ύ κ α ι ρ ί α , ό τ ι ή ί σ τ ο ρ ι κ ή

ι δ ι α ι τ ε ρ ό τ η τ α τ ή ς Γ α λ λ ί α ς σ υ ν ί σ τ α τ α ι , ά π ' α ύ τ ή τ ή ν ά π ο ψ η ,

σ τ ή σ χ ε δ ό ν

σ τ α θ ε ρ ή ή γ ε μ ο ν ία μ ε τ ά τ ο ν Λ ο υ δ ο β ί κ ο Φ ίλ ιπ π ο τ ο ν χ ρ η μ α τ ισ τ ι κ ο ύ κ ε -

φ α λ α ί ο υ :

ά ν τ ί θ ε τ α σ τ ή Μ . Β ρ ε τ α ν ν ί α κ α ι τ ή Γ ε ρ μ α ν ία , α ύ τ ή ή θ έ σ η κ α τ α -

λ ή γ ε ι π ο λ ύ σ υ χ ν ά σ τ ό έ μ π ο ρ ι κ ο κ α ΐ β ι ο μ η χ α ν ι κ ό κ ε φ ά λ α ι ο . Γ ι ά τ ο ύ ς λ ό -

γ ο υ ς α ύ τ ή ς τ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς σ τ ή Γ α λ λ ί α : Β λ έ π ε G. Dupeux,La Société fran-

çaise, 1789- 1960, 1964,

σ . 39 κ α ΐ έ π ό μ ., 132 κ α ΐ έ π ό μ .




κρατώ ντας τον ειδικό ανταγω νισ τικό χαρα κτήρ α τους: δυό

λό γοι για τούς όπο ιου ς ή έννοια συγχώ νευση είναι ακατάλλη λη

γιά τή ν κα τανόη σ η αύτής της ένότητας. Ή ήγεμ ονία , σ τό

εσω τερικό αύτοϋ του σ υνα σπισμού μιας τάξης ή μιας μερίδας,

δεν είναι καθόλου τυχαία: γίνεται δυνατή, θά τό δοϋμε, μέ τήν

ιδιαίτερη ενότητα της θεσμοποιημένης εξουσίας του καπιτα-

λισ τικού Κ ράτους. Ή τελευταία, επειδή α ντισ τοιχεί σ τήν ιδι-

αίτερη ένότητα κυρ ίαρχω ν τάξεω ν ή μερίδω ν, δηλα δή επειδή

βρ ίσκεται σέ σ χέσ η μέ τό φ αινόμ ενο του σ υνασπισ μού τή ς

εξουσ ίας, σ υντελεί ώ στε οι σ χέσεις ανάμεσα σ ' αύτές τΙς κυ-

ρίαρχες τάξεις ή μ ερίδες νά μή μπορούν νά σ υγκρο τού νται,

όπω ς συνέβαινε γιά άλλους τύπους Κ ρά τους, μέ μιά «δ ι α ν ο -

μ ή »

τής κρατικής εξουσίας — «ϊση εξουσία» άνάμ εσά του ς.

Ή σ χέσ η τού κα πιταλισ τικού Κ ρά τους κα ι τώ ν κυρίαρχω ν

τάξεω ν ή μερίδω ν λειτου ργεί μέσα στό νόη μ α τής πολιτική ς

τους ένότητας ύπό τήν αιγίδα μιας ήγεμονικής τάξης ή μερίδας.

Ή ήγεμ ονική τάξη ή μερίδα προκαλεί πόλω σ η τώ ν ειδικώ ν

αντιφ ατικώ ν συμ φ ερόντω ν τώ ν διάφ ορω ν τάξεω ν ή μερίδω ν

τού σ υνασ πισ μού έξουσίας, συγκροτώ ντας τά οικο νομ ικά τους

συμ φ έροντα σ έ πολιτικά συμ φ έροντα, κα ι αντιπρ οσ ω πεύοντας

τό κοινό γενικό σ υμ φ έρον τώ ν τάξεω ν ή μ ερίδω ν τού σ υνα σ πι-

σμού έξουσίας: γενικό συμ φ έρον πού σ υνίσ ταται σ τήν οικο -

νομ ική έκμετάλλευσ η και τήν πο λιτική κυ ριαρχία . Ό Μ άρξ,

σ ' ενα λα μ πρό χω ρίο του πού άφ ορα τήν ήγεμ ονία τή ς χρημ α-

τισ τικής μερίδας σ τήν κοινοβουλευτική δη μ οκ ρα τία μ ας έκ-

θέτει μ ' αύτό τόν τρό πο τή σ υγκρό τησ η αύτής τή ς ή γεμ ονίας:

«Σ έ μ ιά χώ ρα , σ άν τή Γ α λλ ία ... χρειάζεται μιά απ ειρά ριθμ η μαζα

ανθρώ πω ν όλω ν τώ ν ασ τικώ ν μερίδω ν... νά συμ μετέχουν σ τό

δη μ όσ ιο χρ έος, στό πα ιχνίδι τού χρημ ατισ τηρ ίου, σ τα οικο-

νομ ικά. Ό λ ο ι αύτοί οι ύποδεέστεροι συμ μετέχοντες δεν βρί-

σ κο υν τό σ τήρ ιγμ ά τους κα ι τού ς φ υσ ικούς τους ήγέτες μέσα

σ τή μερίδα π ού α ντιπροσ ω πεύει αύτά τά συμ φ έροντα σ τις πιό

φ οβ ερές διασ τάσ εις τους, πού τούς αντιπροσ ω πεύει σ τήν όλό -

τητά τους»^^

22. Lt., 161.




Π ρέπει νά ση μειώ σ ουμ ε ακόμ η ενα σ ημ αντικό γεγονός.

Ή διαδικα σ ία σ υγκρό τησ ης της ήγεμ ονίας μιας τάξης ή με-

ρίδας, διαφ έρει ανάλο γα με τό α ν αύτή ή ήγεμο νία αναφ έρεται

σ τίς άλλες κυρίαρχες τάξεις και μερίδες — συνασ πισ μ ός εξου-

σίας— , ή σ τό σ ύνολο ενός σ χημ ατισ μ ού πού συμ περιλαμβά νει

ετσ ι κα ι τις κυρ ιαρχο ύμ ενες τάξεις. Α ύτή ή διαφ ορ ά τέμνΛ

έκ νέου τή ν ορ οθετική γρα μμή τω ν θέσεω ν κιίριαρχίας κα ι υπο-

ταγής πού κ ατέχου ν οι κο ινω νικές τάξεις μέσα σ ' ενα σ χημ α -

τισ μ ό. Τ ό γενικό συμ φ έρον, πού αντιπροσ ω πεύει ή ήγεμ ονική

μερίδα άπέναντι στις κυρίαρχες τάξεις, στηρίζεται, σε τελευταία

άνάλυσ η , στήν έκμ εταλλευτική θέση πού α ύτές κα τέχουν μ έσα

σ τή ν πα ρα γω γική διαδικα σ ία . Τ ρ γενικό σ υμ φ έρον πού αντι-

προσ ω πεύει αύτή ή μερίδα απέναντι σ τό σ ύνολο τή ς κοινω νίας,

κι ετσι άπέναντι στις κυριαρχούμενες τάξεις, άπορρέει άπ' τήν

ιδεολογική λειτου ργία τής ήγεμ ονική ς μ ερίδας. Μ πο ρούμ ε

ώ σ τόσ ο νά β εβα ιώ σουμε δτι ή λειτου ργία τής ήγεμ ονίας μέσα

στό συνασπισμό έξουσίας και ή λειτουργία της άπέναντι στις

κυριαρχούμενες τάξεις

σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ι κ α τ ά γ ε ν ικ ό κ α ν ό ν α

σ ε

μ ια .

κ α ι τ ή ν α υ τ ή τ ά ξ η ή μ ε ρ ί δ α , Ή τελευταία άνέρχεται οτήν

ή γεμ ονική θέση του μ πλόκ έξουσ ίας, συγκροτούμ ενη πολ ι-

τικά σε ήγεμονική τάξη ή μερίδα, του σ υνόλου τή ς κοινω νίας.

Σ χετικά μέ τή ν κοινοβουλευτική δη μ οκρα τία κα ι τήν ήγεμ ονία

τή ς χρη μ α τισ τική ς άρισ τοκ ρα τία ς στό μπλόκ έξουσ ίας, ό Μ άρξ

μας λέει δτι ή τα ν ή μ ονα δική κρα τική μ ορφ ή «...σ τήν όπ οία

τό γενικό ταξικό του ς συμ φ έρον μπορούσ ε νά ύποτάσσει ταυτό-

χρονα τις απαιτή σ εις αύτώ ν τω ν διαφ όρω ν μερίδω ν

κ α ΐ ό λ ω ν

τ ω ν ά λ λ ω ν τ ά ξ ε ω ν τ η ς κ ο ιν ω ν ία ς ))^^' ή άκόμα: ((ο ί π α λ ι έ ς κ ο ι-

ν ω ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ν ^ σ υ ν α θ ρ ο ίζ ο ν τ α ν , σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ν ,

κ α ι έ β ρ ισ κ α ν ε ν α α π ρ ο σ δ ό κ η τ ο σ τ ή ρ ιγ μ α μ έ σ α σ τ ή μ ε γ ά λ η μ ά ζ α

τ ο υ έ θ ν ο υ ς : τους χω ρικούς κα ι τούς μικροασ τούς»^^. Ό Μ άρξ

μας προσ φ έρει έπίσ η ς μιά^ ολό κλη ρη σ ειρά συγκεκριμένω ν

αναλύσ εω ν, πού δείχνουν τή διαδικα σ ία σ υγκρό τησ ης τής

χρη μ α τισ τική ς άσ τικής τάξης σε ήγεμ ονική μερίδα του συ-

23. Β Γ ., 315 .

24. Β γ ., 228.




νασ πισ μ ου έξου σ ίας κα ι τοϋ σ υνόλου της κοινω νίας ταυτό-

χρονα.

Ω σ τό σ ο , α ύτη ή

σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η

τή ς διπλή ς λειτουργία ς

τής ήγεμονίας σε μιά τάξη ή μερίδα, πού είναι ένταγμένη στο

πα ιχνίδι τω ν θεσμ ώ ν του καπιταλ ισ τικού Κ ρά του ς, εϊνα ι ενας

γενικό ς κα νόνας πού ή π ρα γμα τοπ οίησ ή του έξαρταται από

τή συγκυρ ία τω ν κοινω νικώ ν δυνάμ εω ν. Ε π ίσ η ς θά διαπισ τώ -

σουμε τις δυνατότητες μετάθεσης, αποσύνθεσης και μετατό-

πισ η ς αύτώ ν τώ ν λειτου ργιώ ν τη ς ή γεμο νία ς σ τις διάφ ορ ες

τάξεις ή μ ερίδες — ή μιά νά α ντιπρο σ ω πεύει την ήγεμονική

μερίδα του σ υνό λου τή ς κοινω νίας, ή ά λλη , ειδική αύτή, το

σ υνα σ πισ μ ό έξου σ ίας — πρ άγμα πο ύ εχει βα σικές συνέπειες

στό πολιτικό έπίπεδο.

III. Σ υ ν α σ π ισ μ ό ς σ τ η ν έ ξ ο υ σ ία —^Σ υ μ μ α χ ίε ς —Τ ά ξ ε ις -σ τ η ρ ίγ μ α τ α

Ή έννοια του σ υνα σ πισ μ ού έξου σ ίας διακρ ίνεται από τήν

έννοια της σ υ μ μ α χ ί α ς ^^, Ή τελευταία περιλα μβάνει έπίσ η ς μ ιά

ε ν ό τ η τ α

και μιά

α ν τ ίφ α σ η

τώ ν συμ φ ερόντω ν τώ ν τάξεω ν ή

μερίδω ν τώ ν σ ύμ μ αχω ν τάξεω ν. Ή διάκ ρισ η αναφ έρεται:

1) Σ τ η φ ύ σ η α υ τ ή ς τ η ς ά ν τ ίφ α σ η ς σ έ σ χέσ η μέ μιά «μορφ ή»

του κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς σ τό έσ ω τερικό ένός σ ταδίου .

Σ τή ν περίπτω σ η του συνασ πισ μ ού έξουσ ίας, μπορούμε νά απο-

κα λύψ ουμ ε ένα κα τώ φ λι, άπ ' τό όπ οιο θά οδη γηθούμ ε γιά νά

διακρίνουμ ε κα θα ρά τις αντιφ άσ εις άνάμ εσα σ τις τάξεις και

τις μερίδες πού τό σ υνθέτουν, σ έ σ χ έ σ η μ έ μ ι α μ ο ρ φ ή Κ ρ ά τ ο υ ς

25. Γ ι ά τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς σ υ μ μ α χ ί α ς β λ έ π ε έ π ί σ η ς Linhart: «La Nep. Que-

lques caractéristiques de la transition soviétiqu e», op. cit. Σ η μ ε ι ώ ν ω έ δ ώ

ό τ ι ό Λ έ ν ι ν , ό π ω ς κ α ι ό Μ ά ο , ύ π ε ν θ υ μ ί ζ ο υ ν σ υ χ ν ά τ α ό ρ ι α τ τ ίς έ ν ν ο ι α ς

σ υ μ μ α χ ί α , ζ η τ ώ ν τ α ς ν ά τ ή ν ά λ λ ά ξ ο υ ν μ έ π ι ό ε ίδ ι κ έ ς ε ν ν ο ι ε ς , ό π ω ς τ ο υ

ε ν ια ίο υ μ ε τ ώ π ο υ . "Α ν δ έ ν ά ν α φ έ ρ ο μ α ι σ τ ι ς α ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο υ ς , τ ο κ ά ν ω , γ ι α τ ί

ά φ ο ρ ο υ ν τ ή δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ο Ο π ρ ο λ ε τ α ρ ι ά τ ο υ κ α ι τ ή μ ε τ α β α τ ικ ή π ε ρ ί ο δ ο

α π ' τ ό ν κ α π ι τ α λ ι σ μ ό σ τ ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό , κ α ΐ δ έ ν μ π ο ρ ο ϋ ν ν ά έ φ α ρ μ ο σ τ ο υ ν

ά μ ε σ α σ τ ο ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό σ χ η μ α τ ι σ μ ό . ' Ω σ τ ό σ ο , ή ά ν ά γ κ η , σ τ ή ν ό π ο ί α

β ρ έ θ η κ α ν , ν ά χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ο υ ν τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ο υ έ ν ι α ί ο υ μ ε τ ώ π ο υ σ έ δ ι ά -

κ ρ ι σ η α π ' τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς σ υ μ μ α χ ία ς έ ν ι σ χ ύ ε ι τ ή ν δ ικ ή μ ο υ χ ρ ή σ η τ η ς έ ν -

ν ο ι α ς τ ο υ σ υ ν α σ π ι σ μ ο ύ έ ξ ο υ σ ί α ς .




κ α ΐ μ έ σ α σ ' ε ν α Ι δ ια ίτ ε ρ ο σ τ ά δ ιο , α ντιφ άσ εις π ού ύφ ίσ τανται

ανάμ εσα σ ' αύτές κα ι τις άλλες σ ύμ μ αχες τάξεις ή μ ερίδες. Ή

συμμαχία μπορεί νά λειτουργεί ανάμεσα στίς τάξεις ή μερίδες

του σ υνα σ πισ μ οϋ εξου σ ία ς ή μιας α π ' αύτές, άπ ' τό ενα μ έρος

κα ι μια άλ λη τάξη ή τμ ήμα , α π ' το άλλο : σ υνηθισ μ ένη περί-

πτω σ η α ύτής τη ς σ υμ μ α χίας είναι, π .χ., ή σ χέσ η τής μικρ οα -

στικής τάξης μέ το συνασπισμό έξουσίας.

2) Τ ή φ ύση τω ν άντιφ άσ εω ν μεταξύ τω ν μελώ ν τοϋ σ υνα-

σ πισ μ ού έξουσ ίας κα ΐ μεταξύ τώ ν μελώ ν τή ς σ υμ μ αχίας καθο-

ρίζει εξ ϊσ ου ο δ ι α φ ο ρ ε τ ικ ό ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ή ς ε ν ό τ η τ ά ς τ ο υ ς :

ή σ υμ μ αχία λειτουρ γεί, κα τά γενικό κανόνα , σ ' §να επίπεδο

πο ύ κα θορίζεται α π ' το χώ ρο τής ταξική ς πά λη ς κα ι συνδυά-

ζεται σ υχνά μέ μιά έντονη πά λη σ τά άλλα έπίπεδα. Π .χ., μια

πολιτική συμμαχία, του συνασπισμού έξουσίας μέ τή μικροα-

σ τική τάξη σ υνδέεται σ υχνά μέ μιά έντονη οικονο μ ική πά λη

εναντίον της, ή ακόμα μιά ο ικονο μ ική σ υμ μ αχία μαζί τη ς συν-

δέεται μέ μιά έντονη πολιτική πάλη ένάντια στήν πολιτική της

έκπροσώ πηση^®. 'Α ντίθετα , σ τή ν περίπτω σ η τού σ υνασ πισ μ ού

τής έξουσ ίας, διαπισ τώ νουμ ε μ ιά σ χ ε τ ικ ή έ π έ κ τ α σ η τ ή ς ε ν ό -

τ η τ α ς — μέ άμοιβαιες θυσίες — σέ δλα τά έπίπεδα τής ταξικής

πά λη ς: οίκο νομ ική , π ολιτική κα ί, σ υχνά άλλω σ τε, ιδεολο γική

ένότητα. Α ύτό δέν εμποδίζει, βέβα ια, τις αντιφ άσ εις μεταξύ

τώ ν μελώ ν του σ υνασ πισ μ ού έξουσ ίας: απλώ ς διαπ ισ τώ νουμε

μ ιά σχετική όμ οιογένεια τώ ν σ χέσ εώ ν του ς σέ δλα τά έπίπεδα .

Ο ι διαφ ορ ές αύτές εϊναι άλλω σ τε σ αφ είς σ τήν περίπτω σ η

μ ιας σ η μ α ντική ς άνατρο πή ς τού σ υσ χετισ μ ού δυνάμεω ν ή

τή ς διάλυσ ης τή ς σ υνα σ πισ μ ού έξουσ ίας, ά π ' τή μιά, τή ς συμ -

μαχίας, απ' τήν άλλη: αύτά τά φαινόμενα, μέσα στο πλαίσιο

του συνασπισμού έξουσίας, α ν τ ισ τ ο ιχ ο ύ ν κ α τ ά γ ε ν ικ ό κ α ν ό ν α

σ ε ν α μ ε τ α σ χ η μ α τ ισ μ ό τ ή ς μ ο ρ φ ή ς τ ο ν Κ ρ ά τ ο υ ς ,

Ά π ' α ύτή

τή ν άπ οψ η , ό Μ άρξ μ ας δείχνει τούς μετασ χημ ατισ μ ούς τού

συνασπισμού έξουσίας τής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας

σ τή σ χέσ η τους μέ τή ν άνοδο στο θρόνο τού Λ ουδοβίκου Β ο-

26. Lt., 93.




ναπάρτη^^. 'Α ντίθετα , μέσα

crcô

πλα ίσ ιο τω ν συμ μ αχιώ ν, αύτά

τά φ αινόμ ενα δεν ά ντίσ τοιχου ν σε μ ετασ χημ ατισ μ ό της κρ α-

τική ς μ ορφ ής: ά π ' αύτη τή ν πλευρά , ό Μ αρξ μας δείχνει τή

διάλυσ η τής συ μ μ αχίας με τή μ ικρ οα σ τική τάξη — πού περ-

νάει ά π τήν κατάσταση τής σ υ μ μ ά χ ο υ στήν κατάσταση του

ο π α δ ο ύ — , πού τοπ οθετείται σ το τέλος τή ς π ρώ της περιόδου

τής κο ινοβ ου λευτική ς δη μ οκ ρα τία ς κα ι πού καθόλ ου δεν κα -

ταλή γει σ έ αντικα τάσ τα σ η αύτής τή ς κρα τική ς μ ορ φ ής με

άλλη , άλλά , σ ιή σ υγκεκριμ ένη περίπτω σ η, σ ' ενα μ ετα σ χη-

ματισ μ ό τής μ ορφ ής του καθεστώ τος^».

Ε π ίσ η ς δεν πρέπει να σ υγχέουμ ε τή διά κρ ισ η ανάμ εσα

σ τό συνα σ πισ μ ό εξουσ ίας κα ι τή σ υμ μ αχία με μιά διάκρισ η

χ ρ ο ν ο λ ο γ ι κ ή ς

διάρκ εια ς — μ εγάλη , μικρή— , πού , κα τά κά-

πο ιο τρό πο , θά εκανε τόν σ υνα σ πισ μ ό έξουσ ίας μιά σ υμ μ αχία

μακρο πρό θεσ μ η: χαρ α κτηρ ισ τικό πα ρά δειγμα , ή μ ό ν ιμ η συμ-

μ α χία σ τή Γ ερμ ανία ανάμεσα σ τή μ ικρ οα σ τική τά ξη — σύμ -

μ α χο— και τή χρη μ α τισ α κή ά σ α κ ή τάξη — μπ λόκ έξουσ ίας —

πού κα τευθύνεται ενάντια σ τήν βιομ η χα νική ασ τική τάξη — συν-

ασπισμός έξουσίας — γιά τήν όποία ήδη μας εφιστούσε τήν

προσ οχή ό Έ νγκελς στό 'Ε π α ν ά σ τ α σ η κ ά ί Ά ν τ ε π α ν ά σ τ α σ η σ τ η

Γ ε ρ μ α ν ί α .

"Α ν λοιπόν δοκιμ άσ ουμε νά γενικεύσ ουμ ε αυτές τις πα ρα -

τη ρή σ εις , μπορ ούμ ε νά δούμε ότι ή τυπ ική διαμ όρφ ω σ η,

πο ύ χαρ α κτη ρίζει ενα σ υνα σ πισ μ ό έξουσ ίας, α ντισ τοιχώ ντα ς

σέ μ ιά μ ορφ ή Κ ρά του ς μέσα σ ' ενα στάδιο, έξαρταται α π ' τόν

σ υγκεκριμένο σ υνδυασ μό τριώ ν ση μ αντικώ ν παρα γόντω ν: 1)

τής τάξης ή τμή μ ατος πού κα τέχει σ υγκεκριμ ένα τή ν ή γεμ ονία

μέσα στό συνασπισμό, 2) τις τάξεις ή μερίδες πού συμμετέχουν

σ ' αυτόν, 3) τις μορφ ές πού πα ίρνει αύτή ή ή γεμονία , μ ' άλλα

λό για , ή φ ύσ η τώ ν άντιφ άσ εω ν καΐ ό συγκεκρ ιμ ένος σ υσ χετι-

σ μ ός δυνάμ εω ν μέσα σ τό σ υνασ πισ μ ό έξουσ ίας. Μ ιά μετατό-

πισ η του δείκτη ή γεμ ονίας του σ ύνα σ πισ μοϋ ά πό^μ ιά τάξη

ή μ ερίδα σ έ μιά άλλη , μιά σ ημ α ντική τροπ οπ οίη σ η τής σύνθεσ ής

27. Β Γ ., 316 κ α ι έ π ό μ .

28. Lt., 93. Β Γ . , 250.




του — άποχώ ρη σ η ή πρ οσ χώ ρη σ η μιας τάξης ή μερίδας— ,

μια μετατόπ ισ η της κύρ ια ς ά ντίφ α σ η ς ή τή ς κύρ ιας πλευρά ς

τη ς τα ξική ς ά ντίφ α σ η ς, ανάμ εσα σ το συ νασ πισ μ ό έξουσ ίας

απ' την μια και τις άλλες τάξεις και μερίδες α π τήν άλλη, ή

σ το εσω τερικό του συνασ πισ μ οϋ έξου σ ία ς, μ πο ρούν νά ά ντισ τοι-

χουν, κα τά το σ υγκεκριμ ένο άπο τέλεσμ α τοϋ σ ν ν δ ν α σ μ ο ν τους,

σ ' ενα μ ετα σ χημ ατισ μ ό τή ς μ ορφ ής τοϋ Κ ρά τους. Ε ϊναι πρ ο-

φ ανές ότι ή τ υ π ι κ ή δ ια μ ό ρ φ ω σ η ένός κα θορισ μ ένου σ υνα σ πι-

σ μ ού έξουσ ίας έξαρταται ά πό τη σ υγκυ ρία , δηλα δή ά π ' τό σ υ γ -

κ ε κ ρ ιμ έ ν ο σ υ ν δ υ α σ μ ό τω ν πα ρα γόντω ν πού αναφ έραμε* αυτός

μα ς προσ φ έρει σ έ κά θε περίπτω σ η δνα πλα ίσ ιο άποκά λυψ ης

τώ ν τυπ ικώ ν ταξικώ ν σχέσ εω ν ένός

σ τ α δ ί ο υ

του κα θορ ισ μ ένου

σ χημ α τισ μ ού , χα ρά σ σ οντα ς τά δ ρια τους. Σ τό έσ οη ερικό τω ν

όρίω ν πού τίθενται α π ' αύτό τό σ τά διο, διαπισ τώ νου μ ε μιά σ ειρά

μ εταβ ολώ ν τώ ν ταξικώ ν σ χέσ εω ν, τρο ποπ οιή σ εις τοϋ σ υνα σ πι-

σ μ ού έξουσ ίας, πού δέν θέτουν ω σ τόσ ο σ έ α μ φ ισ βή τη σ η τή ν

τυπ ική του διαμ όρφ ω σ η κα ι τή ν α ντίσ τοιχη μ ορφ ή Κ ράτους̂ ®.

Α ύτή ή σ υνθετότητα τοϋ σ υνασ πισ μ ού έξουσ ίας μπ ορεί

ετσ ι νά επιτρέπει νά τοπ οθετήσ ου μ ε καλύτερα τή σ χέσ η του

μέ τή σ υμ μ αχία . Π ρά γμα τι, ή τυπ ική του διαμ όρφ ω σ η, πο ύ

α ντισ τοιχεί σέ μιά μ ορφ ή Κ ράτους, έπιτρέπει μιά σ ειρά μ ε τ α -

β ο λ ώ ν

πού έκδη λώ νονται, μεταξύ τώ ν άλλω ν, σ τις

μ ε τ α τ ο π ί-

σ ε ι ς

τοϋ σ η μ είου όρ οθέτη σ η ς τή ς σ υμ μ α χία ς κα ι τοϋ σ υνασ πι-

σ μ ού έξουσ ίας μέσα σ τά ϊδια τά δ ρια τή ς τυπ ική ς του διαμόρφ ω -

σ η ς. Μ ιά σ ύμ μ α χη τά ξη μ πορεί π .χ. ακολουθώ ντας αύτές τις

μ ετατοπίσ εις, νά περά σ ει τό κατώ φ λι και νά γίνει τμή μ α τοϋ

συνασπισμού έξουσίας ή, αντίθετα, ëva μέλος τοϋ σ υνασ πισ μ ού

τής έξουσ ίας ν' άλλά ξει κα τάσ τασ η και νά γίνει σ ύμ μ α χη τά-

ξη ή μ ερίδα . "Ο ταν οί μ ετατοπ ίσ εις ά π ' αύτό τό κα τώ φ λι τοπο-

θετούνται μέσα σ τά δρ ια πο ύ άναφ έρα μ ε, δέν έπιφ έρουν, κατά

γενικό κα νόνα, μετα σ χημ α τισ μ ό τή ς μ ορφ ής τοϋ Κ ρά τους.

'Α ντίθετα δτα ν αύτές οι μ ετατοπ ίσ εις όφ είλο νται σ ' ένα

σ υ ν -

δ υ α σ μ έ ν ο μ ετα σ χημ α τισ μ ό πα ρα γόντω ν τοϋ σ υνασ πισ μ ού έξου-

σίας, έπιφέρουν τέτοιου είδους μετασχηματισμό.

29. Θ α έ π α ν έ λ θ ο υ μ ε μ έ σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α π α ρ α δ ε ίγ μ α τ α .




Α υτές οί εννοιες, του σ υνα σ πισ μ ού εξου σ ίας κα ι τη ς συμμα-

χία ς, σ υμ πλη ρώ θι\καν α π' τον Μ άρ ξ σ ' δ,τι αφ ορά πά ντα τις

μ εταβο λές μ έσα c/τά δρ ια μιας μ ορ φ ή ς Κ ρά τους κα ι του συνα-

σ πισ μ ού εξου σ ίας ένός κα θορισ μ ένου σ τάδιου , μέ μιά ά λλη

έννοια , πού άφ ορΡ μ ιά ιδια ίτερη κα τη γορ ία σ χέσ εω ν ανάμ εσ α

στις τάξεις τού συνασπισμού εξουσίας καί σ' άλλες τάξεις:

πρόκειται για τάξεις πάνω σ τις όποιες «σ τηρίζεται» μ ιά μορφ ή

κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά του ς. Τ υπ ικές π εριπτώ σ εις αυτώ ν τώ ν

τ ά -

ξ ε ω ν - σ τ η ρ ιγ μ ά τ ω ν :

οί μ ικροϊδιοκτήτες αγρό τες, μέσα σ το

πλα ίσ ιο τού βοναπα ρτισμού* ή μ ικρο α σ τική τάξη σ το τέλος

της πρώ της περιόδου τής κοινοβουλ ευτική ς δημοκρα τίας* τό

«λ ο ϋ μ π ε ν π ρ ο λ ε τ α ρ ιά τ ο )) τού βο ναπ αρτισ μ ού .

Τ ό «σ τήριγμα » δια κρ ίνετα ι άκόμ α ά π ' τό σ υνα σ πισ μ ό εξου-

σ ία ς, δπ ω ς επίσ η ς κα ι α π ' τή σ υμ μ α χία , άπ ό τή φ ύσ η τώ ν ά ντι-

φ άσ εω ν ανάμ εσ α σ τό σ υνα σ πισ μ ό εξουσ ίας κα ι τις σ ύμ μ αχες

τά ξεις α π ' τή μιά , τις τάξεις - σ τηρίγμ α τα α π ' τήν ά λλ η και σ υνε-

πώ ς, άπ ό τή φ ύσ η τής ένότητας άνάμ εσ α σ τό σ υνασ πισ μ ό τής

έξουσίας και τις σύμμαχες τάξεις, άπ' τή μιά, τις τάξεις - στη-

ρίγμα τα , ά π ' τή ν άλλη . Μ πο ρο ύμ ε νά χαρ α κτηρ ίσ ου μ ε τή ν Ιδιαί-

τερη κα τά σ τα σ η τώ ν τάξεω ν - σ τηρ ιγμά τω ν ή μερίδω ν - σ τη -

ριγμάτω ν λέγοντα ς:

1) "Ο τι ή υπ οσ τή ριξη πού πα ρέχουν σ έ μιά κα θορ ισ μ ένη

ταξική κυριαρχία δεν βασίζεται γενικά

π ά ν ω σ ε κ α μ ι ά π ρ α γ μ α -

τ ικ ή π ο λ ι τ ικ ή Ο υ σ ία

σ υμ φ ερόντω ν τού σ υνασ πισ μ ού έξουσ ίας

κα ι τώ ν σ ύμ μ αχω ν τάξεω ν γιά τήν ευνοιά του ς. Α υτή ή υποσ τή-

ριξη , α πα ρα ίτητη γι' αύτή τήν τα ξική κυρια ρχία , βα σ ίζεται

κα τά πρ ώ το λόγο , σ έ μιά δια δικασ ία Ι δ ε ο λ ο γ ικ ή ς α υ τ α π ά τ η ς .

Ό Μ αρ ξ τό απ όδειξε σ τή ν περίπτω σ η τώ ν μικρ οϊδιοκ τη τώ ν

αγρο τώ ν, πού ή ύπο σ τή ριξή τους, α πα ρα ίτη τη σ τό βο ναπαρτι-

κό Κ ρά τος, θεμ ελιώ θηκ ε πά νω σ ' όλ όκ λη ρο τό ιδεολο γικό

πλ α ίσ ιο πού οδη γούσ ε σ τή ν «πα ρά δοσ η» κα ι σ τή ν κα ταγω -

γή τού Λ ουδοβίκου Β οναπά ρτη. Τ ό βοναπαρ τικό Κ ρά τος, πού

σ τηρ ίζεται π άνω σ ' αύτούς τού ς αγρότες, δέν παίρνει πρ ά-

γμ ατι κανένα μ έτρο πο ύ νά εύνοεί πολιτικά τά ιδια ίτερά του ς

σ υμ φ έροντα . Π α ίρνει άπ λώ ς όρ ισ μ ένα μέτρα σ τό έπίπεδο

σ υ μ β ιβ α σ μ ώ ν γιά νά σ υνεχίσ ει νά τρέφ ει τήν Ιδεολο γική αύ-




ταπάτη πού είναι ή βά ση αύτής της πολιτικ-ής ύποσ τήριξης.

2) "Ο τι ή ιδιαίτερη υ ποσ τήρ ιξη τω ν τάξεω ν - στηριγμά-

τω ν οφ είλεται

σ τ ο φ ό β ο , θ ε μ ε λ ιω μ έ ν ο ή φ α ν τ α σ τ ικ ό , τ η ς ε ξ ό ν -

ο ία ς τ η ς ε ρ γ α τ ικ ή ς τ ά ξ η ς . Σ την περίπτω σ η αύ τή, ή ύποσ τήριξη

δεν σ τηρίζεται ασφ αλώ ς, οϋτε σε μια κο ινότητα συμ φ ερόντω ν

πού έχουν σαν αρχή πραγματικές αμοιβαίες θυσίες, ουτε σε

μια ιδεολογική αυταπάτη πού εχει σ χέση μέ αύτή τή θυσ ία,

άλλα π άνω σ τον πολιτικό πα ρά γοντα της πάλη ς τη ς εργα-

τική ς τάξης. Ό πα ρά γοντας αύτός, ούσ ιασ τικό σ τοιχείο, άλ-

λω σ τε, τη ς ενότητας του σ υνασ πισμού έξουσ ίας ή τω ν συμμα-

χιώ ν ταξική ς κυρια ρχίας, γίνετα ι, στήν περίπτω σ η τώ ν τάξεω ν-

σ τηρ ιγμά τω ν, ό

ά π ο κ λ ε ισ τ ικ ό ς

παράγοντας τής ύποστήριξής

του ς σε τάξεις πού, ενδεχόμ ενα, ζημιώ νουν τά συμ φ έροντά

τους, αλλά σέ μ ικρ ότερο βα θμ ό,π ρα γματικό ή ύποθετικό , ά π 'ο ,τι

θά τά ζήμιω νε ή έργα τική τάξη . Ή ιδεολογική αύταπά τη δέν

βα ρα ίνει σ τή ν πα ρίπτω σ η αύτή, κυρ ίω ς, σ τή σ τάσ η του Κ ρά-

τους ή τώ ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν, άλλα σ τή σ τάσ η πού εχει α -

πέναντί τους τό προ λεταριάτο. Τ υπ ικό πα ρά δειγμα : ή κατά-

σταση, σέ ορισμένες συγκυρίες, τής μικροαστικής τάξης.

Α ύτοί οι πα ρά γοντες τής ύπ οσ τήριξης τώ ν τάξεω ν - σ τηρι-

γμάτω ν και ή φ ύσ η τώ ν αντιφ άσ εω ν πού τΙς χω ρίζουν απ ' τις

τάξεις χου συνασπισ μού έξουσ ίας και τις τάξεις - σύμ μαχους

επιδρούν πά νω σ τή φ ύση τής ένότητας μα ζί τους. Α ύτή ή ένό-

τητα δέν εκδηλώ νεται κα τά γενικό κα νόνα , μέσα σ τίς άμεσες

ταξικές σχέσεις, ά λ λ α λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί μ ε τ η δ ια μ ε σ ο λ ά β η σ η τ ο ν

Κ ρ ά τ ο υ ς .

Ή σ χέσ η τώ ν τάξεω ν - σ τηριγμ άτω ν μέ τό σ υνασ πι-

σμ ό τής έξουσ ίας και μέ τις σύμμαχες τάξεις εκδη λώ νεται λι-

γότερο σ άν σ χέση ταξικής πολιτικής ένότητας κα ι περισ σ ό-

τερο σά ν σ ιή ριγμ α σ έ μιά καθορισ μ ένη μ ορφ ή Κ ρά τους. Ή

ιδεολο γική αύταπά τη, βα σ ική σ τή ν περίπτω σ η τώ ν τάξεω ν-

σ τηριγμ άτω ν παίρνει τήν ιδιαίτερη πολιτική του φ ε τ ιχ ι σ μ ο ύ

τ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς γιά τήν οπο ία μ ιλούσ ε ό Λ ένιν: πίσ τη σ ' ένα Κ ρά -

τος ύπεράνω ταξικώ ν αγώ νω ν, τό όπ οιο θά μπορ ούσ ε να υπη ρετή-

σ ει τά σ υμ φ έροντά τους ενάντια στα συμ φ έροντα του σ υνα σ πι-

σμού έξουσίας καί τώ ν σύμ μαχω ν τάξεω ν σ τήν πρώ τη περί-

πτο>ση, πίσ τη σ 'έν α Κ ρά τος

-

φ ύλακα του Status q uo , φ ραγμός




γιά τή ν κα τά κτησ η τής εξουσ ίας από την εργα τική τάξη σ τή

δεύτερη π ερίπτω σ η . Κ α ι σ τις δυο π εριπτώ σ εις, ή ιδια ίτερη

ιδεολογική απ όκρ υψ η της φ ύσ ης κα ι του ρ όλου του Κ ρά τους,

δπω ς κα ι του μ εσο λα βη τικο ύ ρό λου του , ανάμ εσα σ τις τά ξεις -

στηρίγματα απ' τή μιά, και τό συνασπισμό εξουσίας και τις

σύμμαχες τάξεις άπ' τήν άλλη, εξαρτάται έπίσης α π τ ό β α θ μ ό

τ ο ϋ χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ο ύ π ο λ ι τ ικ ο ύ υ π ο κ α θ ο ρ ι σ μ ο ν τ ω ν τ ά ξ ε ω ν -

σ τ η ρ ιγ μ ά τ ω ν , σ τή ν αδυναμ ία του ς νά άνυψ ω θοϋν σε μιά αύτο-

νομ η πολιτική ορ γάνω σ η, λό γω τη ς ιδιαίτερη ς θέσ ης τους

μέσα σ τή δια δικα σ ία τη ς πα ρα γω γής. Ή πο λιτική τους όργά-

νω σ η διέρχετα ι απ ό τή ν άμ εση μ εσ ολά βη σ η του Κ ρά τους,

κα ι αύτή είναι ή κ λα σ ική περίπτω σ η τω ν μ ικρο ϊδιοκ τητώ ν

αγροτώ ν κα ΐ σ υχνά τη ς μ ικρ οα σ τική ς τά ξης. Μ ' άλλα λό για

ή διάσ τασ η ανάμ εσα σ τον συνασ πισ μ ό εξουσ ίας κα ι τή συμ μα-

χία , α π ' τή μιά, τό σ τή ριγμ α α π ' τή ν άλλη , εκδη λώ νεται έπίσ ης

σ τή ν αδυνα μία α ύτόνομ ης πολ ιτική ς οργά νω σ ης τώ ν τά ξεω ν-

σ τηρ ιγμ άτω ν. Ό Μ άρξ εκανε τή ν έξης πα ρα τή ρη σ η σ χετικά

με τις τάξεις τή ς μ ικρής πα ρα γω γής: «επειδή δύσ κο λα μπο ροϋν

νά α ντιπροσ ω πεύονται αυτές οί ϊδιες, αφ ήνονται νά αντιπρο-

σ ω πεύονται από άλλες τάξεις, βλέπο υν τούς αντιπρ οσ ώ πο υς

του ς σ αν αφ εντικά τους, σ άν μιά α πό λυτη κ υβ ερνη τική δύναμη

πού τούς προστατεύει, ένάντια στις άλλες τάξεις, και πού τούς

σ τέλνει από ψ ηλά τή βρο χή κα ΐ τόν κα λό κα ιρό».

Έ τσ ι μπορούμ ε νά διαπισ τώ σ ουμ ε ανάμεσα σ τις τάξεις

κα ι τις μ ερίδες του σ υνα σ πισ μ ού εξουσ ίας, τις σ ύμμ αχες τάξεις

και μερίδες, και τις τάξεις και μερίδες-στηρίγματα, ολόκληρη

μιά σειρά σ ύ ν θ ε τ ω ν σ χέσ εω ν ανάλο γα μέ τή σ υγκεκριμ ένη

σ υγκυρ ία . Ο ί τροποποιή σ εις τώ ν σ υμ μ αχιώ ν κα ι τώ ν στηρι-

γμά τω ν δέν ά ντισ τοιχοΰ ν ώ σ τόσ ο, κατά γενικό κα νόνα , σέ μιά

τρο πο πο ίη σ η τη ς μ ορφ ής του Κ ρά τους στο πλ α ίσ ιο του κα θο-

ρισ μ ού τής περιόδου σέ σ τάδια , πα ρά όταν σ υνδυά ζονται μέ

τρο ποπ οιή σ εις τώ ν σ υσ τατικώ ν πα ρα γόντω ν τής διαμόρφ ω σ ης

του σ υνασ πισ μ ού εξουσ ίας.




IV. Π ο λ ι τ ικ ό ς κ α θ ο ρ ι σ μ ό ς π ε ρ ι ό δ ω ν —Π ο λ ι τ ικ ή σ κ η ν ή — Ε π ι -

κ ρ α τ ο ύ σ ε ς τ ά ξ ε ι ς — Τ ά ξ ε ι ς π ο ύ κ ρ α τ ο ύ ν τ ό Κ ρ ά τ ο ς

Ε ίνα ι φ ανερό ότι οί ενδείξεις αυτές του Μ ά ρξ έχουν κεφ α-

λα ιώ δη ση μ α σ ία γιά κά θε σ υγκεκριμ ένη μ ελέτη τω ν σ χέσ εω ν

άνάμ εσ α σ το πο λιτικό επο ικο δόμ η μ α του Κ ρά τους κα ι του

πεδίου διεξαγω γής τη ς πά λη ς τω ν τάξεω ν. 'Ω σ τόσ ο οί εννοιες,

πο ύ μό λις διευκ ρινήσ αμ ε, πρ έπει νά συμ πληρω θού ν με μ ία

σ ειρά άλλω ν έννοιώ ν, πού σ χετίζονται με μιά δια φ ορ ετική

δια ίρεσ η κα τά π εριόδο υς κα ι ενα δια φ ορ ετικό χώ ρο : ή σ πο υ-

δα ιότητα τη ς έννοια ς του σ υνα σ πισ μ ού σ τήν έξουσ ία θά φ ανεί

^τσ ι κα θαρώ τερα .

Π ρά γματι ή έννοια αυτή άνάγεται σ τήν γενική κα τά περιό-

δους δια ίρεσ η ένός σ ταδιακού σ χημ α τισ μ ού . Κ αλύπ τει, όπω ς

άλλω σ τε κα ι ή έννοια τη ς μ ορ φ ής τού Κ ρά τους, τό πο λιτικό

επίπεδο σ τή σ χέσ η του με τό σ ύνολο τω ν βα θμίδω ν ένός σ χη -

μ ατισ μ ού σ ' ενα δεδομ ένο σ τάδιο, πού χα ρα κτη ρίζετα ι άπό

μ ία ιδια ίτερη σ υνάρ θρω σ η τώ ν βα θμίδω ν του . Α ύτή ή δια ίρεσ η

κα τά περιόδο υς, δπ ω ς άνακ όπτεται ά πό τή σ χέσ η πού ύπ άρχει

άνάμεσα στίς ειδικές χρονικές διάρκειες κάθε έπιπέδου, δια-

κρίνετα ι άπό τήν περιοδική δια ίρεση πού άφ ορ α τήν ειδική

χρονική διάρκεια τού πολιτικού έπιπέδου.

Έ τσ ι, εάν μέ τή ν πρ ώ τη δια ίρεσ η κα τά περιόδους πού ά να-

φ έραμ ε, χαρά ζοντα ι τά όρ ια ένός σ ταδίου , πα γιω μ ένα σ ' ε ν α

κα θορισ μ ένο επίπεδο δομώ ν κα ΐ πρ α κτικώ ν, ή δεύτερη ά νακ ό-

πτει τόν ειδικό ρυθμό αύτού τού έπιπέδου μέσα σ τό εσ ω τε-

ρικό α υτώ ν τώ ν ορ ίω ν.

Έ τσ ι ή χρ ονική διά ρκ εια ένός έπιπέδου έξαρταται άπό

τΙς ϊδιες τΙς δομές του: αύτή ή δεύτερη διαίρεση κατά περιό-

δους, πού χα ρα κτηρ ίζει τό πολιτικό έπίπεδο, έξαρταται ά πό

τις ειδικές δομ ές τού πολιτικού έπιπέδου, μέσα σ ' ενα δεδο-

μένο σχηματισμό.

Ό Μ άρξ ση μειώ νει μέ σ αφ ή τρόπο , σ τή 18η τ ο υ Μ π ρ ν μ α ίρ ,

τή διά κρ ισ η άνάμ εσ α σ τούς δύο κα θορ ισ μ ούς περιόδω ν. Μ ας

λέει γιά τήν π ρώ τη : «Π ρέπει νά ξεχω ρίσ ουμ ε τρεις κύρ ιες πε-

ριόδους: 1) Ή περίοδος τού Φ εβρο υα ρίου, 2) Ά π ό τίς 4 Μ α ΐου




1848 ώ ς τις 29 Μ α ΐου 1849* ή περίοδος τή ς σ υγκρό τη σ η ς τή ς

δημ οκ ρα τίας ή περίοδο ς τη ς σ υντακ τική ς συνέλευσης* 3) 'Α πό

τις 29 Μ άιου 1849 ώ ς τις 2 Δ εκεμ βρ ίου 1851, ή περίοδος της

συνταγματικής δημοκρατίας ή περίοδος τής νομοθετικής εθνο-

συνέλευσης̂ ®. Π ρόκειται άκριβώ ς για τή ν περιοδικότητα πού

εκφ ρά ζεται μέσα σ τις δομ ές της, άπό τή ν έννοια τή ς μ ορ φ ής

του Κ ρά τους, και σ το χώ ρο τής πρα κτική ς τώ ν κυ ρίαρχω ν τά-

ξεω ν από τήν έννοια του σ υνα σ πισ μ ού τή ς έξου σ ίας.

Α υτή ή διαίρεσ η κα τά π εριόδο υς διακρ ίνετα ι ώ σ τόσ ο άπό

μ ιαν ά λλη πού ό Μ α ρξ τήν έκθέτει μ ' αύτόν τον τρό πο κα ΐ πού

εχει σ χέση με τήν περίοδο τής σ υνταγματική ς δημ οκρα τίας:

«Δ ιαιρείται σ έ τρεις κύρ ιες περιόδους: Ά π ό τις 29 Μ α ΐου ώ ς

τΙς 13 'Ιουνίου 1849, πάλη ανάμεσα σ τή δη μ οκρα τία κα ι τήν

ά σ τική τά ξη, ή ττα τοϋ μ ικρ οα σ τικο ύ ή δη μ οκ ρα τικο ύ κόμ μ α-

τος* άπό τΙς 13 'Ιουνίου 1849 ώ ς τίς 31 Μ α ΐου 1850, κο ινοβου-

λευτική δικτατορία τής α σ τική ς τά ξης, δηλα δή τώ ν σ υνα σ πι-

σ μ ένω ν όρλεανισ τώ ν κα ι νομιμ οφ ρόνω ν ή του κόμ μ ατος τή ς

τά ξης, δικτατορία π ού όλοκλ η ρώ νεται μέ τήν κα τά ργη σ η τή ς

κα θο λική ς ψ ηφ οφ ορίας* α π ' τις 31 Μ α ΐου 1850 ώ ς τίς 2 Δ εκεμ-

βρίου 1851, πά λη άνάμεσα σ τή ν ά σ τική τά ξη κα ΐ τό Β οναπ άρτη,

ανατρο πή τή ς ά σ τική ς κυρ ια ρχία ς, πτώ σ η τής σ υνταγματική ς

ή κ οινοβ ου λευτικής δημοκρατίας»®^. Α ύτή ή περιοδικότητα

εκφ ρά ζεται σ τίς δομές άπό τήν έννοια τώ ν μορφ ώ ν του κα θεσ τώ -

τος, πού οι μ ετα σ χημ ατισ μ οί του δεν σ υσ χετίζονται άμεσα

μέ τΙς τρο ποποιή σ εις τής σ χέσ η ς του π ολιτικού καΐ του οικο-

νομ ικο ύ στοιχείου, οι,όποιες κα ΐ χα ρα κτηρ ίζου ν τού ς μ ετα σ χη -

μ ατισ μ ούς τώ ν μορφ ώ ν του Κ ρά τους: άλλα άναφ έρονται σ τις

Ιδιαίτερες δομ ές του κα πιταλισ τικού Κ ράτους, σ τίς σ υντεταγμέ-

νες τή ς κομ μ α τική ς έκπρ οσ ώ /ιησ ης, στο θεσ μ ό τή ς ψ ηφ οφ ο-

ρίας, κ.λπ.

Ώ σ τό σ ο αυτό πού ένδιαφ έρει εδώ , είνα ι οι εννοιες πο ύ

εφ αρμ όζει ό Μ α ρξ για τή μελέτη τή ς περιοδικότη τα ς, ειδικά

τή ς πο λιτική ς μέσα σ τό χώ ρο τή ς πρ α κτική ς τώ ν κυ ρία ρχω ν

30. Β Γ ., 227.

31. Β γ .. 250.



96 Π Ο Λ Ι Ή Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

τάξεω ν. Π αρα τηρού μ ε ότι ό Μ αρ ξ πρ οσ διορ ίζει το

Ι δ ια ίτ ε ρ ο

τ μ ή μ α του χώ ρο υ π ού άποδίδει σ το δεύτερο καθο ρισ μ ό περιό-

δου: αύτό το τμήμ α υποδη λώ νεται μέ τή ν έκφ ρα σ η

π ο λ ι τ ικ ή

σ κ η ν ή , Α ύτό καλύπτει ενα ιδιαίτερο τμ ήμ α του επιπέδου τής

ταξικής πολιτικής πρακτικής στούς σχηματισμούς πού μελε-

τήθ ηκ α ν α π' τό Μ άρ ξ: απ ό τή μ ελέτη του σ υνόλου τω ν πολι-

τικώ ν κειμένω ν του , βγαίνει κα θα ρά δτι αύτό τό τμ ήμ α πε-

ριλαμβάνει ά κ ρ ι β ώ ς τ ή ν π ά λ η τ ω ν ο ρ γ α ν ω μ έ ν ω ν σ ε π ο λ ιτ ικ ά

κ ό μ μ α τ α κ ο ι ν ω ν ικ ώ ν τ ά ξ ε ω ν .

Ο ι μ εταφ ορές, πο ύ σχετίζονται

μέ τή ν πα ρουσ ία πάνω σ τη ν πολιτική σ κη νή, μέ τή θέσ η μ ιας τά -

ξης πάνω στή σ κη νή — στα πα ρα σ κή νια, σ τό προ σ κή νιο κ.λπ. —

α ν ά γ ο ν τ α ι σ τ α θ ε ρ ά σ τ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς τ ή ς π α ρ τ ιζ ά ν ικ η ς ε κ π ρ ο σ ώ -

π η σ η ς τ ή ς τ ά ξ η ς , σ τ ίς σ χ έ σ ε ις μ ε τ α ξ ύ τ ω ν π ο λ ιτ ικ ώ ν κ ο μ -

μ ά τ ω ν ,

Ή είσ οδος σ τή ν πο λιτική σ κη νή μ ιας τάξης κα ι ή έξο-

δός τη ς εξαρτώ νται ά πό τή σ υγκεκριμ ένη σ υγκυρία πού κα θο-

ρίζει τή ν ο ρ γ ά ν ω σ η ε ξ ο υ σ ία ς τ η ς κ αΐ τις σ χέσ εις της μ έ τά

κόμ μα τα. "Α λλω στε μέσα σ ' αύτό τό σ υγκεκριμ ένο πλ α ίσ ιο

πρέπει νά τοπ οθετήσ ουμ ε τις σ χέσ εις πού απ οκαθισ τά 6 Μ άρξ

ανάμ εσ α σ τή ν πο λιτική σ κη νή κα ι τή ν κα θολική ψ ηφ οφ ορ ία .

Ή κα θολ ική ψ η φ οφ ορ ία ρ ίχνει σ τή ν πο λιτική σ κη νή πο λλές

τάξεις λόγω του ότι αποτελεί σ τις σ υγκεκρ ιμ ένες περισ τάσ εις

πού μ ελετήθη κα ν απ ' τό Μ άρ ξ εναν ά π' τούς πα ράγοντες οργά-

νω σ ης όρισμένχον τάξεω ν σέ κόμματα.

"Ο μω ς, ή ό ρο θέτη σ η αύτοϋ του νέου χώ ρου τή ς πολιτική ς

σ κη νής θέτει ορισ μ ένα θεω ρη τικά πρ οβ λή μ ατα , κυρ ίω ς τό

πρ όβ λη μ α τής σ χέση ς του μέ τό χώ ρο τής πολιτική ς πρ α κτική ς

γενικά . Π ρα γμα τικά , ή ύπαρξη μιας τά ξης ή μ ερίδας σαν ξ ε -

χ ω ρ ι σ τ ή τ ά ξ η ή α υ τ ό ν ο μ η μ ε ρ ί δ α , δηλαδή σαν κ ο ιν ω ν ικ ή δ ύ -

ν α μ η , προ ϋπ οθέτει τήν παρο υσ ία τη ς σ τό πολιτικό επίπεδο

μέ

«κ α τ ά λ λ η λ α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α )),

'Ω σ τόσ ο, αύτή ή πα ρουσ ία

στό επίπεδο τής πολιτικής πρακτικής είναι διαφορετική από

τήν πα ρο υσ ία σ τήν πολιτική σ κη νή : ή τελευταία προϋποθέτει

τή ν ο ρ γ ά ν ω σ η τ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς μιας τάξης, ξέχω ρα από τή ν πο -

λιτική π ρα κτική της. Α ύτή ή διάκρισ η βρίσκεται σ τό Λ ένιν,

ενσω ματω μένη σ τή ν εννοιά του τή ς α νοιχτή ς ή διακη ρυγμένης

δρά σ ης, έννοια πού ύπά ρχει σ τό Μ άρξ σ έ άνεπεξέργασ τη




μορφή μέ τον ορο

ά λ η θ ι ν ή δ ρ ά σ η .

Έ τσ ι, όσ ο ή α νοιχτή δράσ η

τω ν κο ινω νικώ ν δυνάμεω ν δεν συ μ πίπτει μέ τήν έννοια τη ς πο-

λιτικής πρακτικής, μποροϋμε νά πούμε ότι ή πολιτική σκηνή

είναι ενας προνομιούχος τόπος στούς καπιταλιστικούς σχη-

ματισ μούς, γιά τή ν ά νοιχτή δρά σ η τω ν κο ινω νικώ ν δυνάμεω ν

μέσο τη ς κομ μ ατική ς τους εκπ ροσ ώ πη σ η ς.

Ό χώ ρο ς τη ς πολ ιτική ς σ κη νής εχει λο ιπ όν στο Μ α ρξ

μιά πολύ συγκεκριμένη λειτουργία:

Ε ίν α ι ό τ ό π ο ς δ π ο υ μ π ο -

ρ ο ύ μ ε ν ά ε π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε μ ι ά σ ε ιρ ά μ ε τ α θ έ σ ε ω ν ά ν ά μ ε σ α σ τ ά π ο λ ι-

τ ικ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α κ α ΐ τ ή ν τ α ξ ικ ή π ο λ ιτ ικ ή π ρ α κ τ ικ ή , α π * τ ή μ ιά ,

κ α ι ά ν ά μ ε σ α σ τ ά π ο λ ιτ ικ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α κ α ΐ τ ά κ ό μ μ α τ α π ο ύ ε κ π ρ ο -

σ ο π ο ν ν τ ις τ ά ξ ε ις , α π τ ή ν ά λ λ η ,

Ή πο λιτική σ κη νή, σ άν ιδια ίτερο ς χώ ρο ς δρά σ ης τώ ν πο-

λιτικώ ν κομ μάτω ν, μ ετατοπίζεται σ υχνά σ ε σ χέσ η μέ τήν π ο-

λιτική πρα κτική κα ί σ το σ τίβο τώ ν τα ξικώ ν πολιτικώ ν σ υμ φ ε-

ρόντω ν πού άντιπροσ ω πεύονται α π ' τά κόμ ματα σ τή ν πολ ι-

τική σ κη νή: σ το Μ άρξ αύτή ή διάσ τασ η κατανοήθη κε, μέσο

τη ς πρ οβ λη μ ατική ς τη ς «άντιπροσ ώ πευσης».

Ή ακ ριβή ς ορο θέτησ η τη ς πο λιτική ς σκ ηνή ς, πού απο -

τελεί τό χώ ρο τής δεύτερης περιοδικότητας έχει πολλ ές συνέ-

πειες. Α ύτή επιτρέπει π .χ. νά άποκ ατασ τήσ ου μ ε τΙς β ασ ικές

σ χέσ εις άνάμ εσα σ τις μορφ ές κα θεστώ τος κα ι τό χώ ρο τή ς

κομ μ ατική ς δράσ ης. Π ρα γμα τικά , θά δούμε ότι ό κύ ριος παρά -

γοντας μιας τυπ ολ ογία ς τώ ν μορφ ώ ν του κα θεσ τώ τος, οπω ς

τον έχουν εμ φ ανίσ ει άλλω σ τε όρ ισ μ ένοι σ ύγχρο νοι θεω ρη -

τικοί̂ ^, σ υνίσ ταται σ τή σ χέσ η τους μέ τή σ υγκεκριμ ένη δρά -

σ η τώ ν πο λιτικώ ν κομ μάτω ν στό χώ ρο τής πο λιτική ς σ κη νής.

"Ο πω ς και μέ τή ν περίπτω σ η τώ ν σ χέσ εω ν τώ ν κρα τικώ ν μ ορ-

φ ώ ν μέ τό μ πλό κ σ τή ν εξουσ ία, οι μ ορφ ές του κα θεστώ τος, έν-

νοια πού κα λύπτει ή είδική περιοδικότητα τώ ν πολιτικώ ν δο-

μώ ν, σχετίζονται μέ μιά σ υγκεκριμ ένη διαμόρ φ ω σ η τώ ν σ χέ-

σεω ν άνάμεσα στά κόμ μα τα τώ ν κυρ ίαρ χω ν τάξεω ν πάνω σ τήν

πολιτική σκηνή, έννοια πού προσδιορίζει ή ειδική περιοδικό-

τητα τής ταξικής πολιτικής πάλης^^

32. 'Ι δ ι α ί τ ε ρ α ό Ν τ υ β ε ρ ζ έ .

33. Θ α έ π α ν έ λ θ ο υ μ ε ε ύ ρ ύ τ ε ρ α π ά ν ω σ τ ί ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ε ς ά ν α λ ύ σ ε ι ς

7




Έ δώ μπορούμε να κατανοήσουμ ε, το παρα τηρή σα με ήδη,

τή χρησιμότητα της έννοιας του συνασπισμού της εξουσίας στις

σ χέσ εις τω ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν, α π ' τή μ ιά και σ τή δρ άσ η τω ν

κομ μά τω ν αύτω ν τω ν τάξεω ν στήν πολ ιτική σ κη νή, ά π' τή ν

ά λλ η . Ό σ υνα σ πισ μ ός τής εξουσ ία ς ένός σ τάδιου θέτει τά

όρ ια τω ν διαφ όρω ν κομ ματικώ ν σ χέσ εω ν πού χα ρα κτηρίζου ν

το ρυθμ ό αυτοϋ του σ υάδιου πά νω σ τή ν πολιτική σ κη νή : αύτές

οί σ χέσεις άντισ Γ οιχουν σε μιά μ ορ φ ή καθεστώ τος, πού έντάσ -

σ εται σ τά δρ ια πού τίθεντα ι ά π ' τή μ ορ φ ή του Κ ρά τους πο ύ

ά ντισ τοιχει σ το συνα σ πισ μ ό της εξου σ ίας. Ό σ υνα σ πισ μ ός

τής εξουσ ίας, και οι σ χέσ εις πού αυτό καθορίζει για τις κυρί-

αρχες τάξεις και μερίδες, χρησιμεύει ετσι στήν έντόπιση και

απ οκά λυψ η του πρα γμα τικού (ταξικού) νοή μ α τος τώ ν κα θαρά

κομ μ ατικώ ν σχέσ εω ν σΓ0 εσ ω τερικό ένός σ ταδίου, σ τή ν απ ο-

κάλυ ψ η λοιπόν, τής μ ετατόπ ισ ής τους με τΙς πολιτικές ταξικές

σχέσεις.

Π ρά γματι, άν πα ρα μείνουμ ε μόνο σ τό χώ ρο τής πολ ιτική ς

π ο ύ ά φ ο ρ ο υ ν α ύ τ η τ ή σ χ έ σ η τ ή ς π ο λ ι τ ικ ή ς σ κ η ν ή ς — τ ό π ο ς κ ο μ μ α τ ι κ ή ς

έ κ π ρ ο σ ώ π η σ η ς — κ α ΐ τ ή ς τ υ π ο λ ο γ ί α ς τ ώ ν π ο λ ι τ ικ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν . Α ύ τ ή

ή σ χ έ σ η , π ο ύ π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ τ η κ ε ά π * τ ό Μ ά ρ ξ , ύ π ο γ ρ α μ μ ί σ τ η κ ε ά π ' τ ο Γ κ ρ ά μ -

σ ι , σ τ ι ς ά ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ή 18η τ ο ϋ Μ π ρ υ μ α ί ρ , κ α ι κ υ ρ ί ω ς σ τ ό

κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις π ά ν ω α ε μ ε ρ ικ έ ς π λ ε υ ρ έ ς τ ή ς δ ο μ ή ς τ ώ ν π ο λ ι-

τ ικ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν σ ε π ε ρ ί ο δ ο ο ρ γ α ν ικ ή ς κ ρ ίσ η ς , ο π ο υ ά ν τ ί τ ο υ ό ρ ο υ π ο λ ι -

τ ι κ ή σ κ η ν ή , χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ ο ν ό ρ ο κ ο μ μ α τ ι κ ό ς σ τ ί ρ ο ς : «Σ * ε ν α ό ρ ι σ μ έ ν ο

σ η μ ε ίο τ ή ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ ς ο ί κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ο μ ά δ ε ς ά π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι

ά π ' τ α π α ρ α δ ο σ ι α κ ά τ ο υ ς κ ό μ μ α τ α , δ η λ α δ ή τ α π α ρ α δ ο σ ι α κ ά κ ό μ μ α τ α μ ε

τ ή μ ο ρ φ ή ό ρ γ ά ν ω σ η ς π ο ύ ά ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ο υ ν , μ ε τ ο υ ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο υ ς ά ν -

θ ρ ώ π ο υ ς π ο ύ τ α ά π ο τ ε λ ο ϋ ν , τ ά έ κ π ρ ο σ ω π ο ΰ ν κ α ι τ ά δ ι ε υ θ ύ ν ο υ ν , δ ε ν ά ν α γ ν ω -

ρ ί ζ ο ν τ α ι π ι ά σ ά ν έ κ φ ρ α σ η τ ή ς τ ά ξ η ς τ ο υ ς ή τ ή ς μ ε ρ ί δ α ς τ ο υ ς ...

Π ώ ς σ χ η -

μ α τ ίζ ο ν τ α ι α ύ τ έ ς ο ί ά ν τ ιπ ο λ ι τ ε υ τ ι κ έ ς κ α τ α σ τ ά σ ε ις ά ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς «ε κ π ρ ο -

σ ω π ο ύ μ ε ν ο υ ς κ α ΐ τ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς », π ο ύ , α π ' τ ο ν κ ο μ μ α τ ικ ό σ τ ίβ ο . ..

ά ν τ α ν α κ λ ώ ν τ α ι μ έ σ α σ ' δ λ ο τ ο ν ο ρ γ α ν ι σ μ ό τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς ; .,.)). Ν ά λ ά β ο υ μ ε

ύ π ' ό ψ η τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ό Γ κ ρ ά μ σ ι δ ε ν έ ξ ε τ ά ζ ε ι έ δ ώ , π α ρ ά τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η

μ ι α ς κ ρ ί σ η ς τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς σ κ η ν ή ς , α υ τ ό π ο ύ έ ν δ ια φ έ ρ ε ι ν ά σ υ γ κ ρ α τ ή σ ο υ μ ε

ε ί ν α ι ή σ χ έ σ η π ο ύ ύ π ο δ η λ ώ ν ε τ α ι ά ν ά μ ε σ α σ τ ο ν «κ ρ α τ ικ ό ό ρ γ α ν ι σ μ ό » κ α ι

τ ή σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ή ς κ ο μ μ α τ ικ ή ς έ κ π ρ ο σ ώ π η σ η ς . (Π α ρ α θ έ τ ω

τ ό κ ε ίμ ε ν ο τ ο υ Γ κ ρ ά μ σ ι σ τ ή γ α λ λ ι κ ή μ ε τ ά φ ρ α σ η τ ώ ν

éd. Sosiales, op.

cit.,

σ . 246 κ α ι σ υ ν έ χ ε ι α ) .




σ κη νη ς γιά νά άπο κα λύψ ουμ ε τις τα ξικές σ χέσ εις, ανάγοντα ς

αύτές τις σχέσεις μόνο σέ κομματικές σχέσεις, είναι αναπόφευκτο

νά οδηγηθούμε σέ λάθη πού πηγάζουν

α π

τή ν πα ρα γνώ ρισ η

αύτώ ν τω ν μ ετατοπίσ εω ν. Π .χ. σ υχνά εχουμε νά κάνουμ ε μέ

κα τασ τάσ εις στις όποιες μια π ολιτική τάξη εξαφ ανίζεται ά π '

τή ν πολ ιτική σ κη νή, πα ρα μ ένει όμω ς μ έσ α σ το συ νασ πισ μ ό

της εξουσ ία ς. Α ύτό μ πο ρεί νά σ υμ βεί από έκλο γική ή ττα του

κόμ μ ατός τη ς, από διά σ πα σ η , πο ύ όφ είλεται σέ πο λλο ύς λόγου ς,

αύτοϋ του κόμ μ α τος στο χώ ρο τη ς πολ ιτική ς σκ η νής, α π ' τόν

αποκλεισμό αύτοϋ του κόμματος στις σχέσεις κομματικής

μ ορφ ής μέ τά ά λλα κόμ μα τα τώ ν κυρ ίαρ χω ν τάξεω ν. "Ο μω ς,

αύτή ή ά πο υσ ία μ ιας τά ξης ή μ ερίδα ς ά π ' τήν πο λιτική σ κη νή

δέν σ ημ α ίνει άμ εσα κ αι τον απο κλ εισ μ ό τη ς ά π ' τό σ υνα σ πισ μ ό

τή ς έξουσ ία ς. Υ π ά ρ χο υ ν πο λλές περιπτώ σ εις πού, σέ δ,τι άφ ο-

ρα τήν περιοδικότητα τής πολιτική ς σ κη νή ς, άπου σ ιάζει μ ια

τάξη ή μερίδα, αν και συνεχίζει νά εϊναι παρούσα στήν περιο-

δικό τη τα πού άφ ορα τό σ υνα σ πισ μ ό τή ς έξουσ ίας. Τ ά πα ρα -

δείγμα τα αφ θονούν σ τά π ολ ιτικά εργα του Μ ά ρξ, ά ρκ ει νά

σ ημ ειώ σ ου μ ε τό χαρα κτη ρισ τικό πα ρά δειγμα τής βιομ η χανι-

κ ή ς α σ τική ς τά ξης ύπό τόν Λ ουδοβ ίκο Φ ίλιππ ο.

Ή περίπτω σ η αύτή πα ρουσ ιάζει τόσ ο ένδιαφ έρο ν, πού

ό Μ άρξ τή ν υπογράμ μισ ε κά νοντας σ αφ ή δια χω ρισ μ ό ανάμ εσα

σέ τάξεις ή μερίδες

π ο λ ιτ ικ ά κ υ ρ ία ρ χ ε ς ,

πού ανήκουν στό συνα-

σπισμό τής έξουσίας, και σέ επικρατούσες τάξεις ή μερίδες,

τώ ν όπο ίω ν τά πολιτικά κ όμ μ ατα έχουν κα ταλά βει τις κυρία ρχες

θέσεις τή ς πολ ιτική ς σκ η νή ς. Α ύτή ή διάσ τα σ η ανά μεσ α σ τή

θέση μ ιας τά ξης ή μ ερίδας στό χώ ρο τής πολιτική ς π ρα κτική ς

κα ι τή θέση της σ τή ν πο λιτική σ κη νή , σ υνοδεύεται, βέβα ια ,

α πό μ ιά σ ειρά μ ετασ χημ α τισ μ ώ ν πού έχουν σ χέσ η μέ τή ν κομ μ α-

τικ ή έκπρ οσ ώ πη σ η : αύτοί α ναφ έρονται σ τή σ ύνθεσ η τώ ν κομ -

μάτω ν, σ τίς σ χέσ εις τους, στό αντιπρο σ ω πευτικό τους περιε-

χόμ ενο — τά πολιτικά σ υμ φ έροντα α ύτής τή ς τά ξης ή μ ερίδας

εκπ ρο σ ω πο ύνται μ ' έναν τρό πο πο ύ εξαλείφ ετα ι, α σ φ αλώ ς,

α πό τά κόμ μ ατα άλλω ν τάξεω ν ή μερίδω ν πο ύ επικρ α τούν

κ.λπ.— κα ι μ πορο ύν νά απ οκα λυφ θούν μόνο αν α ρχίσ ουμ ε

α π ' τή δια σ ά φ η σ η τώ ν μεταθέσ εω ν ανάμ εσ α σ τή ν πο λιτική




πρα κτική κα ι την πολιτική σ κη νή . Ό ρό λο ς του ιδεολο γικο ύ

σ τοιχείου , σ ' αύτή τή διάσ τασ η , άποκα λύπ τεται άποφ α σ ισ τι-

κός.

01 μ ε τ α τ ο π ίσ ε ις , ά λ λ ω σ τ ε ,

σ το εσ ω τερικό του χώ ρου τη ς

πολιτικής πρακτικής, δεν συμπίπτουν άναγκαστικά με τις με-

τατοπ ίσ εις κο μ μ ατική ς εκπ ρο σ ώ πη σ ης πά νω σ τήν πο λιτική

σ κη νή, δέν άντισ τοιχοϋν, π .χ., ανα γκασ τικά σ το πέρασ μ α ά π'

το πα ρα σ κή νιο σ το πρ οσ κή νιο. Έ π ι πλέον: μ πορ εί νά σ υμ βεί

ώ στε ή η γ ε μ ο ν ι κ ή τάξη ή μ ερίδα του μπλο κ σ τή ν εξουσ ία νά

α π ο υ σ ι ά ζ ε ι απ ό τή ν πο λιτική σ κη νή. Ή διάσ τασ η α νάμ εσα

σε πολιτικά κυρίαρχες τάξεις ή ομάδες απ' τή μιά, επικράτησης

από τή ν άλλη εκφ ρά ζεται με μιά διάκρισ η άνάμ εσ α σ τή ν ϊδια

τήν ήγεμ ονική τάξη ή μ ερίδα και τήν έπικρ ατου σ α τάξη ή με-

ρίδα , πα ρά δειγμα , ή περίπτω σ η τη ς ασ τικής τάξης πρ ός τό τέλος

του μ πισ μ αρκ ικο ϋ κ αθεσ τώ τος.

Δ έν θάπ ρεπε νά συγχέουμ ε τή ν ήγεμ ονική τάξη ή μ ερίδα ,

αύτή πού , σε τελευταία ανάλυ σ η , κατέχει τήν πολιτική εξουσ ία ,

με τήν τάξη ή μερίδα πού άποτελει τό σ τήρ ιγμ α

τ ο ν κ ρ α τ ικ ο ύ

μ η χ α ν ι σ μ ο ύ . Κ ατά τόν Μ ά ρξ, ή τελευταία εϊναι ή τάξη ή μ ε-

ρίδα μέσα α π ' τή ν όποία σ τρατολο γείται τό πο λιτικό γρα φ ειο-

κρ ατικό , σ τρα τιω τικό πρ οσ ω πικό , κ.λπ . κα ι πού κα ταλα μβά νει

«τις υψ ηλές θέσεις» του Κ ρά τους. Σ ε σ υνοπτική μ ορφ ή αύτή

ή α νάλυσ η π εριέχεται σ τά κείμενα του Μ άρξ γιά τή ν κτημ α -

τική α ρισ τοκ ρα τία σ τή Μ . Β ρεταννία. Μ ' αύτή τή ν έννοια

δηλώ νει ό Μ άρξ: «Ο ι Ο ύιγοι εϊναι οι αρισ τοκ ρά τες αντιπρό -

σ ω ποι τη ς έμπ ορ ική ς κα ι βιομ η χανικής α σ τική ς τάξης. 'Υ πό

τόν όρ ο ότι ή ασ τική τάξη ά φ ήνει σε μιά όλιγα ρχία α ρισ το-

κρ ατικώ ν οικο γενειώ ν τό μ ονοπώ λιο τη ς διακυ βέρνησ ης κ αι

τή ν α πο κλεισ τική κα τοχή τώ ν αξιω μάτω ν... αύτές τήν βοη -

θούν νά κα τακτήσ ει όλα τά προ νόμ ια πού τη ς είναι απαρα ίτητα

μέσα σ τή διαδικασ ία τής κοινω νικής και πολιτική ς άνάπτυξη ς...

Τ ά συμ φ έροντα και οί άρχές πού κα τά κα ιρο ύς ύπ ερασ πίζονται,

από δώ κΓ άπό κει, δέν εϊναι, κυριολεκτικά , δικά τους, αλλά

τούς επιβάλλονται από τήν εξέλιξη τής αστικής τάξης»^^.

34. O eu vres p olitiq ue s, t. II σ ε λ . 10-11 κ α ΐ τ ά κ ε ί μ ε ν α γ ι ά τ ό ν P alm e rsto n,

t. I κ α ι VI. Ο ί β α σ ι κ έ ς ά ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ Έ ν γ κ ε λ ς γ ι α υ τ ό τ ό θ έ μ α β ρ ί σ κ ο ν τ α ι




Π ρο ς τό π α ρό ν α ρκ εί να σ ημ ειώ σ ου μ ε ότι αυτές οί ή γεμ ο-

νικές τάξεις ή μ ερίδες, επικρατούσ ες κα ι σ τηρ ίγμ α τα, άλλ οτε

ταυ τίζονται, κα ι άλλοτε δια κρίνονται. Ή ή γεμονική τάξη ή

μερίδα μπορεί νά είναι επίσης επικρατούσα και στήριγμα του

Κ ρά του ς· αλ λά ή επικρ ατούσ α τά ξη ή μ ερίδα μ πο ρεί νά είναι

σ τή ριγμα του Κ ρά τους χω ρίς ώ σ τόσ ο νά είναι ή γεμ ονική :

αύτό σ υνέβη μετά το 1832, σ τή ν περίπτω σ η της κτημ α τική ς

ά ρισ τοκ ρα τία ς σ τη Μ . Β ρεταννία πού κα τα λα μ βά νει τή ν πο-

λιτική σ κη νή κα ι πρ οσ φ έρει το ά νώ τερο γρα φ ειοκρα τικο -

σ τρα τιω τικό πρ οσ ω πικό , ενώ ή ά σ τική είναι ή ή γεμ ονική τάξη .

Σ τήν ειδική α υτή περίπτω σ η ή κτημ α τική α ρισ τοκρα τία είνα ι

ή έπικρα τοϋσ α τάξη σ άν κόμ μα τω ν

«Torits»(((Σ υ ν τ η ρ η τ ικ ώ ν »)'

α αυ τή τή ν περίπτω σ η ό Μ α ρξ δέν μ ιλάει για έπικρ ατοϋσ α ά λ-

λά γιά «κ υβερνώ σα » τά ξη: « Ή τά ξη πο ύ κυβέρνα και πού δέν

σ υμ πίπτει καθό λο υ σ τήν 'Α γγλία μέ τή διευθύνουσ α τάξη®®...».

Ε ίναι κι αυ τή επίσ η ς ή τάξη - σ τή ριγμα μέ τή μ ορ φ ή του κό μ -

μ α τος τώ ν Ο ύιγω ν — σ τή ν π α γμα τικό τη τα πρ όκ ειτα ι έδώ , κα τά

τον Μ άρξ, γιά διάφ ορ ες μ ερίδες τη ς κτημ α τική ς άρ ισ τοκρα -

τίας.

Ό σ υγκεκρ ιμ ένος σ υνδυα σ μ ός, πο ύ δέν είναι μια άπλ ή σ υν-

δυα σ τική , μπο ρεί να φ θάσ ει μ έχρι ενα π λή ρη δια χω ρισ μ ό τώ ν

τριώ ν θέσεω ν πού μ πορ ούν νά κα ταλη φ θούν κάθε μια άπ ό δια -

φ ορ ετική τάξη ή μερίδα . Ή έπικρ α τοϋσ α τάξη ή μερίδα, κα ι

αύτό ισ χύει άκό μ α π ερισ σ ότερο γι' αύτές πο ύ στηρ ίζου ν τον

κρα τικό μ η χανισ μ ό, μ πο ρεί, ά λλω σ τε, οχι μ όνο νά είναι ήγε-

μονική,

ά λ λ ά ε π ίσ η ς π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ν ά μ η σ υ μ μ ε τ έ χ ε ι σ τ ο

σ υ ν α σ π ισ μ ό τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς :

μια τά ξη πού είναι απλώ ς σ ύμ μ α χη

σ ' α ύτόν τό σ υνα σ πισ μ ό μ πο ρεί γιά μ ιά σ ύντομ η περίοδο νά

είνα ι ή έπικρα τοϋσ α τάξη . Α ύτό είναι ιδιαίτερα φ ανερό σ τή

Γ α λλία , κα τά τή διάρ κεια τώ ν κυβ ερνήσ εω ν τώ ν

ρ ιζ ο σ π α σ τ ώ ν

τη ς Τ ρίτη ς Δ ημ οκ ρα τία ς, π ρίν τόν πό λεμο τοϋ 1914: ή χρη μ α -

σ τ ό ν Π ρ ό λ ο γ ο τ ο υ 1892, σ τ ή ν π ρ ώ τ η ά γ γ λ ι κ ή έ κ δ ο σ η τ ο ϋ Ο ν τ ο π ικ ο ς κ α ΐ

ε π ισ τ η μ ο ν ι κ ό ς σ ο σ ια λ ισ μ ό ς , ό π ο υ ά λ λ ω σ τ ε β ρ ί σ κ ο υ μ ε ό ξ υ δ ε ρ κ ε ι ς π α ρ α -

τ η ρ ή σ ε ις γ ι α τ ή ν π ε ρ ι ο δ ι κ ό τ η τ α τ ο ϋ «μ π λ ο κ σ τ ή ν έ ξ ο υ σ ί α » σ τ ή Μ . Β ρ ε -

τ α ν ν ί α .

35. Oeuvres polit iques , op. c it . t. VI, σ . 19, κ α ι έ π ό μ .




τιστική μερίδα είναι ή ήγεμονική και μοιράζεται με τή βιομη-

χα νική μ ερίδα το ρόλο του στηρίγμα τος, ενώ ή μ ικ ρ ο α σ τ ικ ή

τ ά ξ η

έμφ ανίζεται — σε μιά σ ύνθετη σ υμ μ α χία με τή μ έση α σ τι-

κ ή τά ξη — σ αν ή επικρα τούσ α τάξη^®. Α ύτή ή κα τά σ τασ η

σ υναντιέται μ ερικές φ ορές, πάντα μέ τή μ ικ ρ ο α σ τ ικ ή τ ά ξ η

και κυρίω ς σ τή Γ αλλία , σ ε περιπτώ σ εις σ ο σ ια λ δ η μ ο κ ρ α τ ικ ώ ν

κυβερνήσ εω ν. Σ ' αυτές τις περιπτώ σ εις σ υνανταμε κα τά γενι-

κό κανόνα μιά χαρα κτηρ ισ τική διάσ τασ η άνάμ εσα σ τή μ ι-

κρ οα σ τική τάξη κ αι τή ν κομ μ ατική τη ς εκπ ροσ ώ πη σ η, σ το

γεγονό ς δτι τό κόμμα της πα ίζει τό ρόλο τοϋ «ύπα λλή λου»

της ή γεμ ονικής τά ξης ή μ ερίδας ή ακό μα μιας ά λλης τά ξης

ή μερίδα ς του σ υνα σ πισ μ ού της έξουσ ίας. Τ ό ϊδιο Ισ χύει γιά

τή ν τάξη πού σ τη ρίζει τό Κ ρά τος.

Θ ά επα νέλθουμε γιά νά έξετάσουμ ε βαθύτερα τά πο λυά -

ριθμα προβ λήμ ατα πόύ πρ οκύπ τουν άπ ό α υτήν τή ν διά σ τα σ η

άνάμεσ α σ τή ν πρ ακτική κα ΐ τή ν πο λιτική σ κη νή . "Α ς σ υνο-

ψ ίσ ουμ ε έδώ τις πρ οη γούμ ενες άναλύσ εις, σ ημ ειώ νοντας ό τι

είναι απαραίτητο ένάντια σε μιά μόνιμη

δ ι π λ ή σ ύ γ χ υ σ η

τής

σύγχρονης πολιτικής έπιστήμης, πού άνάγει τις ταξικές σχέ-

σ εις σ τίς κομ μ ατικές σ χέσ εις και τις σ χέσ εις άνάμεσα σ έ κόμ -

ματα σ τις ταξικές σ χέσ εις, νά καθορίσ ουμ ε τά δρ ια τώ ν τα ξι-

κώ ν πολιτικώ ν πρα κτικώ ν κα ι τά δρια τής πολιτική ς σ κη νή ς.

Χ ρειάζεται κ α τ ά σ υ ν έ π ε ια νά σ υγκεκριμ ενοποιούμ ε πά ντα

τις εννοιες πού εφ αρμ όζουμε γιά τον κα θο ρισ μ ό τώ ν σ χέσ εω ν

άνάμεσα σ τά σ τοιχεία σ ' αύτούς τούς δύο χώ ρο υς. Ή έννοια

τού συνασπισμού της έξουσίας, πού εχει γιά άντικείμενο —δ-

πω ς κα ι ή έννοια της ήγεμ ονίας— τό έδαφ ος τώ ν ταξικώ ν π ολι-

τικώ ν πρακτικώ ν, χρησ ιμ εύει ετσ ι σ τό φ ω τισ μό τώ ν σ χέσ εω ν

τώ ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν πο ύ ύπ όκ εινται — στά δρια— σ τις

σχέσεις άνάμεσα στά κόμματα —αποτελέσματα— της πολιτι-

κή ς σ κη νής, ταξικές σ χέσ εις πού σ υχνά άπο κρ ύπτονται ά πό

36. Γ ι* α ύ τ ο τ ό θ έ μ α β λ έ π ε G . Dupeux, La sosiété française 1789- 1960,

1964, σ ε λ . 182 κ α ι έ π ό μ . Σ η μ ε ιώ ν ο υ μ ε ώ σ τ ό σ ο ό τ ι ό Dupeux, μ ή κ ά ν ο ν τ α ς

τ Ι ς δ ι α κ ρ ί σ ε ις π ο ύ ά ν α φ έ ρ α μ ε , κ α τ α ν ο ε ί μ έ έ π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς α ύ τ ή τ ή ν κ α τ ά σ τ α σ η

σ α ν «ά π ώ λ ε ι α τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς » ά π ' τ ή μ ε γ ά λ η ά σ τ ικ ή τ ά ξ η .




πολυά ριθμες μεταβ ολές τω ν κομ ματικώ ν σ χέσ εω ν. Ε ίναι α -

λήθεια ότι πολλές φορές διαθέτουμε ειδικές εννοιες πού έκφρά-

ζουν αντίσ τοιχα τά δύο πεδία: είνα ι ή περίπτω σ η της έπικρα-

τούσ ας τάξης ή μ ερίδας πού κα λύπτει,ά λλα μόνο κατά γενικό

κα νόνα, τό ρόλο τη ς ήγεμ ονική ς τάξης ή μερίδας πά νω σ τή ν

πολιτική σκηνή* θυμ ίζουμ ε επίσ η ς τήν περίπτω σ η τοϋ

σ υ ν α σ π ισ μ ο ύ τ ω ν κ ο μ μ ά τ ω ν πού ύπο δηλώ νει σ υχνά τις σ χέ-

σ εις, πάνω σ τή ν πο λιτική σ κη νή άνάμ εσα σ τά κόμ ματα τω ν

τάξεω ν κα ι μερίδω ν τοϋ σ υνασ πισ μ ού τή ς έξουσ ίας. Κ αμ ιά

φ ορά, ώ σ τόσ ο, αντιμετω πίζουμ ε εννοιες μή - είδικές, όπ ω ς

τήν έννοια της

σ υ μ μ α χ ία ς .

Ε ίναι σ ω στό τότε νά τή ν πρ οσ διο-

ρίζουμε, στή χρ ή σ η τη ς, άν πρ όκ ειται γιά συμ μαχία τάξεω ν,

ή συμ μαχία κομ μάτω ν, του λά χισ τον γιά νά μή συμ βεί κα ι χρη -

σ ιμ οπ οιούμ ε διαφ ορετικούς δρ ου ς: π.χ. , σ ' αύτή τή ν περίπτω σ η ,

μπορούμε νά χρησιμοποιούμε τον όρο συμμαχία γιά τις ταξι-

κές σχέσεις, κ αι νά μ ιλά με γιά «σ υμ φ ω νία», γιά νά ορ ίσ ου μ ε

τις κομμ ατικές σ χέσεις. Ή διάσ τασ η σ ' αύτά τά δύο πεδία έκ-

δηλώ νεται σ ταθερά σ ' όλες τΙς σ υγκεκριμένες σ χέσεις άνά-

μεσα στά σ τοιχεία τους. Π .χ. ό σ υνασ πισ μός τή ς έξουσ ίας

μπορ εί νά αφ ήνει χώ ρο π άνω σ τή ν πολ ιτική σ κη νή σ ' ενα συνα-

σ πισ μ ό κομ μά τω ν, σέ μιά σ υμ μ αχία κομ μά τω ν ή άκό μα και σέ

μιά α νοιχτή κ αι διακ ηρυγμένη πά λη τώ ν κομ μάτω ν. 'Α ρκ εί

νά θυμίσουμ ε τή ν πολύ συνη θισ μ ένη περίπτω σ η ένός κόμ μα -

τος της κ ο ιν ο β ο υ λ ε υ τ ικ ή ς ά ν τ ιπ ο λ ίτ ε υ σ η ς — σέ μιά φ άσ η τη ς

περιοδικότητας τής πολιτική ς σ κη νής— , πού έκπ ροσω πει

σ τή ν πρ αγμα τικό τητα μιά τάξη ή μερίδα τοϋ σ υνασ πισμού τη ς

έξουσ ίας — του στάδιου ένός σ χημ α τισ μ ού σ τό όπ οιο τοπ ο-

θετείται αύτή ή φ άσ η . 'Α ντίθετα , μιά κο μ μ ατική συμ φ ω νία μ πο-

ρεί νά κρύβει μιά έντονη πά λη σ τό πεδίο τώ ν πολιτικώ ν πρα -

κτικώ ν, κα ΐ δέν εχουμ ε πα ρά νά θυμ ίσουμ ε τή σ υνη θισ μ ένη

περίπτω σ η ορισ μένω ν συμφ ω νιώ ν άπο κλεισ τικά εκλο γικώ ν.

Τ έλος μιά τελευταία παρα τή ρη σ η σ χετικά , αύτή τή φ ορά ,

μέ τις σχέσεις άνάμεσα στις δύο ειδικές περιοδικότητες τοϋ

πολιτικού σ τοιχείου και της πολιτικής σ κη νή ς. Ή διάκρισ ή

τους δέν μ πορ εί νά αναφ έρεται σέ ζήτημ α χ ρ ο ν ο λ ο γ ικ ό , πού

θά εκανε, π.χ., τήν περιοδικότητα τοϋ πολιτικού στοιχείου




περιοδικότητα μεγάλης διάρκειας και τήν περιοδικότητα της

πολιτική ς σ κηνή ς, περιοδικότητα μικρ ότερη ς διάρκειας. Ή

διάκρισ η αυτή έξαρταται από μιά διαφ ορά π ε δ ίο ν , και πρά γμα-

τι μόνο αν ξεκινάμ ε από τη θεω ρη τική διάκρ ισ η ανάμ εσα σ '

αυτές τις περιοδικότητες μπορούμ ε νά κατανοή σ ου με τα χρο-

νολογικά διασ τήματα: π .χ. μ ιά κομ ματική συμφ ω νία μπορεί

νά διαρκ έσει πολύ περισ σ ότερο από μιά ταξική σ υμ μαχία ,

σ τό βαθμ ό πού μ ιά τάξη συνεχίζει νά συμφ ω νάει με μιά άλλη

πά νω σ τή ν πο λιτική σ κη νή, μ έσο του ή τω ν κομμ άτω ν της, παρά

τήν πραγματική ρή ξη τη ς σ υμ μαχίας σ τό πεδίο της πά λη ς

τω ν τάξεω ν. Α ύτό είναι σαφ ές έπίσ ης σ ' ο ,τι άφ ορα τις πολι-

τικές δομ ές: μιά μ ορφ ή καθεστώ τος — π .χ. τό δικο μματικό

σ ύσ τημα σ τή Μ . Β ρεταννία — μπο ρεί νά εχει μιά μ εγαλύτερη

πρ αγμα τική διάρκεια ά πό μ ιά μορφ ή Κ ρά τους.



IV . Η Ε Ν Ο Τ Η Τ Α Τ Η Σ Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α Σ

Κ Α Ι Η Σ Χ Ε Τ Ι Κ Η Α Υ Τ Ο Ν Ο Μ Ι Α Τ Ο Υ

Κ Ε Φ Α Α Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Υ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ



τ ο π ρ ό β λ η μ α

κ α ι ή 'θ ε ω ρ η τ ικ ή τ ο υ τ ο π ο ΰ ^έ τ η σ η

α π ό τ ο υ ς κ λ α σ ι κ ο ύ ς τ ο υ μ α ρ ξ ι σ μ ο ύ

Θ ' άσ χοληθώ , σ ' αύτό το μέρος, μέ ενα άπ* τά π ιο σ η μ αντι-

κά χα ρα κτηρ ισ τικά τοϋ κεφ αλα ιοκρα τικο ϋ τύπου Κ ρά τους

πο ύ δγινε άντικείμ ενο πολ λώ ν ά ντιθέσεω ν κα ι πα ρερμ ηνειώ ν.

Π ρό κειται γιά τή ν Ι δ ια ίτ ε ρ η ε ν ό τ η τ α .τή ς θεσμ οπ οιημ ένης

πολιτικής έξουσίας και γιά τήν σ χ ε τ ικ ή α υ τ ο ν ο μ ία τ η ς .

Ο ί εννοιες τής Ιδια ίτερης ένότη τας και τής σχετική ς αύ-

τονο μ ία ς — άς τό πούμε άμ έσω ς — δεν φ α ίνονται, αύτές κα θ'

αύτές, να πα ρο υσ ιάζουν δλ η τήν έπιθυμ ητή ά κρίβεια γιά τήν

έπισ τη μ ονική διαπ ρα γμ άτευσ η τώ ν προ βλη μά τω ν: (Χ ρη σ ιμ ο-

πο ιημ ένες σ υχνά ά π ' τή μ αρξισ τική θεω ρία, δεν είχαν συνήθω ς

το ρόλο της έφ αρμ ογής για μια βα θειά ά νάλυσ η αυτώ ν τώ ν

θεμάτω ν). Σ τή ν ουσ ία δεν μπο ρούμ ε νά τις χρη σ ιμ οπ οιήσ ου μ ε

έάν δέν σ υγκεκριμ ενοποιήσ ουμ ε α πόλυ τα τό νόημ ά τους. Α ύτό

θά έπιχειρή σ ω νά κάνω σ ' αύτό τό κεφ άλ αιο. 'Ω σ τόσ ο, γιά

νά προ σ διορ ίσ ω τις ΐδέες, προχω ρώ σε όρισ μ ένες π α ρα τηρή σ εις

ύπ οδείχνοντας κυρίω ς τά προ βλήμ ατα πού καλύπ τουν αύτές

οι ιδέες σ τό χώ ρο της μ α ρξισ τικής θεω ρίας^.

1. Χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ λ ο ι π ό ν α υ τ ο ύ ς τ ο ύ ς δ ρ ο υ ς , γ ι α τ ί ε ί ν α ι ό ρ ο ι ή δ η κ α θ ι ε -

ρ ω μ έ ν ο ι κ α ΐ π ρ έ π ε ι ν ά τ ο ύ ς

λ ά β ο υ μ ε ύ π δ ψ η . Ά π

α ύ τ η τ ή ν ά π ο ψ η , δ έ ν

μ π ο ρ ώ ν ά ξ ε φ ύ γ ω ά π ' τ ό ν π ε ιρ α σ μ ό κ α ΐ ν ά μ ή σ η μ ε ι ώ σ ω τ ή ν ά π ά ν τ η σ η

τ ο ϋ Λ έ ν ι ν σ τ ό ν Parvus π ο ύ τ ό ν κ α τ η γ ο ρ ο ύ σ ε δ τ ι χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ ό ν «ά λ λ η

γ ο ρ ι κ ό δ ρ ο » τ ο ϋ «έ ν ε ρ γ ο υ μ π ο ϋ κ ο τ ά ζ »: « Ό Parvus, μ π ο ρ ε ί β έ β α ι α ν ά ε χ ε ι

ά ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς κ α ΐ δ τ ι γ ι ' α υ τ ό ν δ έ ν ε ίν α ι ύ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ή ή χ ρ τ ί σ ι ς α λ λ η γ ο ρ ι κ ώ ν

δ ρ ω ν . Ή ά ν τ ί ρ ρ η σ η α ύ τ ή τ υ π ι κ ά ε ί ν α ι ό ρ θ ή , ά λ λ ' ο ύ σ ι α σ τ ι κ ά δ έ ν σ η μ α ί ν ε ι




α) Μ έ τον όρο ϊδ ια ε ν ό τ η τ α της θεσμοποιημένης πολιτι-

κή ς εξουσ ία ς, εννοώ αύτόν τον ιδια ίτερο χα ρα κτήρ α του κ α πι-

τα λισ τικού Κ ρά του ς πο ύ κά νει ώ στε οι θεσμ οί της κρ α τική ς

έξουσίας, πού είναι σχετικά αύτόνομοι άπ' τό οικονομικό στοι-

χείο, νά παρουσιάζουν μια ε ί δ ι κ η έσ ω τερική σ υνοχή : πραγμα

πο ύ μ πορεί νά κα τανοη θεί σ τά ά πο τελέσμ ατα πού έπιφ έρει.

Θ ά μπορ ούσ αμ ε νά ποϋμε απ ό τώ ρα , κα τά πρ οσ έγγισ η , δτι ή

Ιδιαίτερη ένότητα αύτή έμποδίζει τις σχέσ εις τώ ν τάξεω ν ή

τω ν μ ερίδω ν του σ υνασ πισ μού (μπλοκ) σ τη ν εξουσ ία , και ακ όμ α

περισ σ ότερο τις σ χέσ εις τώ ν τελευταίω ν αύτώ ν μέ τις σύμ μα-

χες τάξεις, τις τάξεις - σ τηρίγμ α τα ή μ ερίδες, νά θεμελιω θούν

πά νω σ έ μια τ μ η μ α τ ο π ο ί η σ η ή κ α τ α κ ε ρ μ α τ ισ μ ό ή σέ μιά δ ια ί-

ρ ε σ η

τή ς θεσ μ οπ οιημ ένης έξουσ ίας του Κ ρά τους. Α ύτό τό

σ τοιχείο φ αίνεται νά είνα ι χα ρα κτηρισ τικό του κα πιταλισ τι-

κού Κ ρά τους: πρά γματι, «οί πρ ογενέσ τερο ι» τύποι Κ ρά τους

τώ ν όποίω ν ή σ χέσ η μέ τό οικονομ ικό σ τοιχείο διαφ έρει ρι-

ζικά α π ' αύτή ν του κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά τους, δεν πα ρο υσ ία-

ζαν αύτή τή ν ειδική σ υνο χή ένός αύτονομ ημ ένου νομ ικο - πο -

λιτικού οικοδομ ήμ ατος: οί θεσμοί τους σ υνίσ ταντο σ έ μιά

πο λλα πλ ότητα κέντρω ν έξουσ ίας οικο νομ ικο ύ - πο λιτικο ύ χα-

ρακτήρα κα ι οί ταξικές σχέσ εις σ τηρίζονταν πά νω σέ μιά διαί-

ρεσ η αύτώ ν τώ ν κέντρω ν.

β) Μ έ τόν δρο σ χ ε τ ικ ή α υ τ ο ν ο μ ία αύτού τού τύπου Κ ρά τους,

δέν έννοώ πιά , άμ εσ α, τή σ χέση τώ ν δομώ ν του μέ τις παρ αγω γι-

κές σ χέσ εις, άλλα τή σ χέσ η τού Κ ρά τους μέ τό χώ ρο τή ς

ταξικής πάλης και άκόμα ιδιαίτερα τή σχετική του αύτονομία

απέναντι στις τάξεις ή μερίδες τού συνασπισμού τής έξουσίας,

κα ΐ κα τ' έπέκτασ η άπέναντι σ τούς σ υμ μάχους ή τά σ τηρίγματά

του . Α ύτή ή έκφ ρα σ η σ υνα ντιέται σ τούς κλ ασ ικο ύς τού μ αρξι-

σ μού , κα ΐ ύποδη λώ νει τή λειτου ργία τού Κ ρά του ς γενικά σ τήν

περίπτω σ η πού ο ί πολιτικές δυνάμεις τής σ τιγμ ής είνα ι «έτοι-

μες νά ισ ορροπή σ ουν». Τ ή ν χρη σ ιμ οπ οιώ έδώ μέ τό εύρύτερο

τ ί π ο τ α . Ε ί ν α ι ύ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ο ν ά γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε γ ι ά τ ί μ ι λ ά μ ε . Δ έ ν σ υ ζ η τ ά μ ε

γ ι α τ ι ς λ έ ξ ε ι ς κ α θ ' α ύ τ έ ς , ά λ λ α λ έ μ ε ά π λ ο ύ σ τ α τ α ό τ ι ο ί π ο λ ι τ ι κ ο ί δ ρ ο ι

π ο ύ δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν σ τ η Ρ ω σ ί α σ τ ό χ ώ ρ ο τ ή ς δ ρ ά σ η ς ε ί ν α ι έ ν α π ρ α γ μ α -

τ ι κ ό γ ε γ ο ν ό ς π ο ύ π ρ έ π ε ι ν ά τ ό λ ά β ο υ μ ε ύ π ό ψ η ...» . O euvres τ ό μ . IX , σ ε λ . 27 5.



Ο Ι Κ Λ Α Σ Ι Κ Ο Ι

TÖ Y

Μ Α Ρ Ξ Ι Σ Μ Ο Υ 109

και σ τενότερο νόημ ά της διά να δείξω τήν ειδική λειτουρ γία

του καπιτα?^ιστικοϋ Κ ρά του ς. Ε λ π ίζω ετσ ι νά δείξω κα θαρά

τή ν άπ όσ τα σ η πού χω ρίζει αυ τή τή ν έννοια του Κ ρά τους απ ό

μ ιά ά πλο ϊκή κα ι τετριμ μ ένη έννοια , πού βλέπει σ το Κ ρά τος

το μέσο ή τό οργα νο της κυρία ρχη ς τά ξης. Π ρό κειται λο ιπόν

γιά τήν κ α τανόη σ η της ειδικής λειτουργία ς του κα πιταλ ισ τι-

κού τύπο υ Κ ρά τους σ ε σ χέση μέ τούς προγενέσ τερου ς τύπο υς

Κ ρά του ς, κα ι γιά νά αποδείξουμ ε ότι ή έννοια του Κ ρά του ς

γενικά σ α ν άπλο υ μ έσ ου ή όργάνου τη ς κυρ ία ρχη ς τά ξης, λα -

θεμένη σ τήν ϊδια τή γενίκευσ ή της, είνα ι ιδιαίτερα άκατάλλη-

λη , γιά τήν κα τα νόησ η τής λειτουρ γία ς τοϋ κα πιταλισ τικού

Κ ράτους.

Θ ά π ρο σ θέσω επίσ η ς, και αυτό είναι σ ημ αντικό , ότι θά μ πο-

ρούσ αμ ε νά βεβαιώ σουμ ε, σ τή σ υνέχεια , μιά

σ τ ε ν ή σ χ έ σ η

ανάμ εσ α σ ' αύτά τά δύο χαρα κτη ρισ τικά τοϋ κα πιταλισ τικο ύ

τύπ ου Κ ρά του ς. "Α ν πα ρο υσ ιάζει μιά σ χετική α ύτονομ ία απέ-

να ντι σ τις κυρία ρχες τάξεις ή μ ερίδες, αύτό συμ βαίνει σ τό

βα θμό πού κατέχει μ ιά δική του ενότητα — ενότητα ταξική ς

εξου σ ίας — σ ά ν ειδικό έπίπεδο του Κ .Τ .Π . κα ι ενός κα πιτα -

λισ τικο ύ σ χημ α τισ μ ού . Κ αι άκόμ α , κα τέχει αύτή τή θεσ μ ο-

ποιη μ ένη ένότητα σ τό βα θμό, πο ύ είνα ι σ χετικά αύτόνομ ο

απέναντι σ ' αύτές τις τάξεις και μ ερίδες, δηλαδή σ ε τελευταία

α νάλυ σ η , λόγω της ειδική ς λειτουργία ς πού εχει σ έ σ χέσ η

μ' αύτές.

Ο ι πα ρα τη ρή σ εις αύτές απο κτούν μεγαλύτερη σ η μ α σ ία

σ τό μ έτρο π ού ή ίσ τορικισ τική τά σ η του μ αρξισ μ ού , μέ τόν

σ ταθερό τη ς «β ολονταρισ μ ό - οικο νομ ισ μ ό» , κα θόρ ισ ε τή σ χέ-

ση άνάμεσα στήν ένότητα της θεσμοποιημένης πολιτικής έξου-

σίας και τό ρόλο της άπέναντι στις κυρίαρχες τάξεις ή μερί-

δες άλλά διαψ εύσ τηκε σ τό νόη μ ά τη ς. Α ύτή ή τά σ η βλέπει τε-

λικά σ τό Κ ρά τος τό π ροϊόν ένός ύποκ ειμ ένου, σ υχνό τερα τό

προϊόν τη ς κυρία ρχη ς τά ξης - ύπ οκ είμ ενο, τής όποία ς τό Κ ρά -

τος απο τελεί ενα ά πλό ορ γανο κ υρ ια ρχία ς. Χ ειρα γω γήσ ιμ ο

κα τά τή θέλη σ ή της. Ή ένότη τα αύτοϋ του Κ ρά τους υπάγεται

ετσ ι σ έ μ ιά ύποθετική ένότητα τής «θέλησ ης» τής κυρία ρχη ς

τάξης, απέναντι σ τή ν όπ οία τό Κ ρά τος δέν πα ρο υσ ιάζει κα μ μ ιά




αυτονομ ία . Τ ό Κ ρά τος, ενοποιημ ένο α πο κλεισ τικά κα ι μόνο

άπό τή θέλη σ η κ υρια ρχία ς αύτης της τάξη ς, γίνεται γι' αύτήν

ενα α πλό οργανο. Α ύτό όδηγεϊ άμ εσα σ το άκ όλουθο συμ πέ-

ρασμα: α ν πα ρα δεχθούμ ε μιά σ χετική αυτονομ ία του Κ ρά τους

απέναντι σ τή ν κυρία ρχη τάξη, α ύτό έρμη νεύεται αμ εσα σ άν

μιά ρή ξη τής ενότητας τής θεσ μ οποιημ ένης πολιτική ς εξου -

σίας, σάν ενας κατακερματισμός ή τμηματοποίηση αύτής τής

εξουσ ίας, α π 'τή ν οπ οία «ή εργα τική τάξη» θά μπορού σε νά κα -

τακτήσει

ëva

α υτόνομο «τμή μα ». Έ π ί πλέον, με μιά αύτονόη τη

θεω ρη τική ασ υνέπεια , τό κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος θά θεω ρούνταν

ταυτόχρονα σάν άπλός «υπάλληλος» τής κυρίαρχης τάξης,

κα ι σ άν άθροισ μ α ά πό κομ μ άτια τά όπ οια θά αρκούσ ε νά γί-

νουν λεία τής έργατικής τάξης.

Μ ιά συμπληρω μα τική πα ρατήρη σ η: Έ δειξα ήδη τή σ χέσ η

του καπιταλισ τικο ύ Κ ρά τους μέ τό σ ύνολο τω ν επιπέδω ν τω ν

δ ο μ ώ ν

του Κ .Τ .Π ., σ ημ ειώ νοντας τόν ιδια ίτερο ρόλο του π α-

ράγοντα τής ένότητας ένός καπιταλιστικού σχηματισμού, πού

αποτελείται από ειδικά καΐ σχετικά αύτόνομα επίπεδα, πού

ανήκ ει σ ' αύτό τό Κ ρά τος. Θ ά προσ εγγίσ ω , ώ σ τόσ ο, εδώ τό

πρ όβ λη μ α εξετάζοντας οχι άμ εσα τή σ χέσ η του Κ ρά τους κα ι τώ ν

άλλω ν·βα θμίδω ν, αλλά τή σ χέσ η του Κ ράτους και τ ο υ χ ώ ρ ο υ

τ ή ς τ α ξ ικ ή ς π ά λ η ς , π ιο Ι δ ι α ίτ ε ρ α τ ή ς π ο λ ιτ ικ ή ς π ά λ η ς τ ω ν τ ά -

ξ ε ω ν . Θ ά πρέπει λο ιπόν νά συ γκρατήσ ουμ ε οτι αύτή ή τελευ-

τα ία σ χέση ά ντανακλά πρ άγματι τή σ χέση βα θμίδω ν, για τί

είναι άπο τέλεσ μά της, κα ι οτι ή σ χέση του Κ ρά τους μέ τή ν πο -

λιτική πά λη τώ ν τάξεω ν συμ πυκνώ νει μέσα σ τό Κ ρά τος τή

σ χέσ η τω ν έπιπέδω ν τω ν δομώ ν μέ τό χώ ρο τή ς τα ξική ς πρα -

κτική ς. Μ ' άλλα λ όγια , ό ένοπ οιητικό ς χαρ α κτήρ α ς τή ς κρα-

τική ς έξουσ ίας πού αναφ έρεται στό ρό λο τη ς μέσα σ τήν ταξική

πάλη είναι ή α ντα νάκλα σ η του ένοποιητικου τη ς ρόλου απ έ-

ναντι στις βαθμίδες, ή σχετική της αύτονομία απέναντι στις

πολιτικά κυρίαρχες τάξεις ή μερίδες εϊναι ή άντανάκλαση

τής σ χετική ς αύτονομ ίας τώ ν βα θμίδω ν ένός καπιταλισ τικού

σ χημ α τισ μ ού . Μ έ δυό λόγια , αύτή ή ένότητα κα ι αύτονομ ία

του κα πιταλισ τικού τύπου Κ ρά τους, πρ οκ ύπτει άπό τήν Ι δ ια ι-

τ ε ρ ό τ η τ α τώ ν δομώ ν του — σ χετικά αύτόνομω ν σε σ χέσ η μέ



Ο Ι Κ Λ Α Σ Ι Κ Ο Ι

TÖY

Μ Α Ρ Ξ Ι Σ Μ Ο Υ 111

τό οικονομικό στοιχείο— στή σχέση τους μέ τήν ταξική πο-

λιτική πά λη — σ χετικά αύτόνομη σέ σ χέση μέ τήν τα ξική

οικο νομ ική πά λη .

Π αρόμ οια χαρα κτηρ ισ τικά του κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά τους

μελετήθηκα ν και άναλύθηκα ν απ ' τό νΜ ά ρξ κα ι τόν Έ νγκ ελς

σ τά πο λιτικά τους εργα . Π ρέπει ώ στόσ ο εδώ νά κά νω δυο π α-

ρατηρήσεις.

α) Α ύτά τά κείμενα δεν είναι πά ντα σ αφ ή , σ ' δ,τι αφ ορά

τουλά χισ τον αύτά τά προβλή μ ατα . Έ π ι πλέον, όπω ς σ υνέβη

σ το θέμα του σ υνασ πισ μ ου τη ς έξουσίας, ό Μ άρ ξ κα ι ό Έ ν-

γκελς άναλύουν σ υχνά ισ τορ ικές πρ αγματικό τητες άναφ ερό-

μενοι σαφ ώ ς σέ εννοιες άκα τάλληλες γιά νά δώ σουν μιά έξή-

γη σ η . Α ύτά τά κείμ ενα π εριέχουν πολύτιμ ες ύπ οδείξεις, μ έ

τον όρο δτι θά απομ ονώ σ ουν τις ακριβείς έπισ τη μ ονικές εν-

νοιες πού εϊγαι απαραίτητες γιά τή ν έπεξεργασ ία τους. Έ ν -

νοιες οί όποιες ή λείπουν, ή συχνότερα βρίσκονται άνεπεξέρ-

γαστες·

β) Π ρέπει νά υπενθυμίσουμ ε εδώ τον διφ ορούμ ενο χαρ α-

κτήρ α αύτώ ν τώ ν κειμένω ν: πράγμα τι, σ έ πείσ μ α τώ ν φ αινομ ένω ν,

δέν άπο τελουν α πλώ ς ισ τορ ικές αναλύσ εις τώ ν σ υγκεκρ ιμένω ν

φ αινομένω ν ένός κα θορισ μ ένου σ χημ ατισ μ ού , άλλά έπίσ ης,

αποτελούν μέσα σ ' ενα πολύπλοκ ο διχασ μ ό πού πρέπει νά α π ο -

κ α λ ύ ψ ο υ μ ε

μιά θεω ρη τική σ ύλλ ηψ η πά νω σ τίς πο λιτικές μ ορ-

φές του Κ .Τ .Π .

"Α ς άναφ ερθούμε π.χ. στά κείμενα του Μ άρ ξ πού αφ ορούν

τή ν περίοδο 1848 - 1852 σ τή Γ α λλία : ή δη , ό Λ ένιν θεω ρούσε

δτι έκφ ράζουν μέ μιά σ υνοπ τική μορφ ή τούς μ ετασ χημ ατισ μ ούς

πού συντελέσ τηκ αν στό καπ ιτα λισ τικό Κ ρά τος. Ό Λ ένιν μ '

αύτό έννοεί δτι αύτά τά κείμενα του Μ άρξ έκφ ρά ζουν μιά προσ -

πάθεια

θ ε ω ρ η τ ικ η ς κ α τ α σ κ ε υ ή ς τ ή ς έ ν ν ο ι α ς

του ι^απιταλιστι-

κοϋ Κ ράτους. Μ έ τέτοια οπ τική γω νία ανάγνω σ ης, μ πορούμ ε

νά άποκα λύψ ουμε κά τω α π ' τΙς σ υγκεκρ ιμένες ισ τορ ικές μορφ ές

πού μελετάει ό Μ άρ ξ σ τον κο ινω νικό σ χημ α τισ μ ό σ τή Γ α λλία ,

κα ι κάτω ά π ' τΙς διάφ ορες «φ άσ εις» μ ετασ χημ ατισ μ ού τώ ν

πο λιτικώ ν μορφ ώ ν, μ ερικά ά π ' τά συσ τατικά χαρα κτη ρισ τικά




της έννοια ς του καπιταλκτυικο υ Κ ρά τους. Δ εν πρό κειται δη λ.

με κα νέναν τρόπ ο μ ' αυτή τήν ανάγνω σ η νά οικοδομ ήσ ουμ ε

ενα τύπ ο Κ ρά του ς γενικεύο ντα ς τά ισ τορικά δεδομ ένα, δη λα δή

ξεκινώ ντας α π ' τις σ υγκεκρ ιμ ένες πολιτικές μ ορ φ ές πού πε-

ριγράφει

Ô

Μ ά ρξ. Π ρό κειτα ι ά ντίθετα νά άναφ ερθουμ ε σ τή ν

έννοια του κα πιτα λισ τικού Κ ράτους, πράγμα π ού εϊναι έντελώ ς

δια φ ορετικό. Τ έτοιες εννοιες μας επιτρέπουν νά κατανοή σ ουμ ε

τούς ιστορικούς μετασχηματισμούς, πού αναλύθηκαν μέ «συν-

οπ τικό » τρόπ ο ά π ' το Μ ά ρξ. 'Α λλά δέν πρ έπει νά μας ξεφ εύγει

ποτέ ό τμ η μ α τικό ς κα ι σ χη μ α τικός χαρ α κτήρα ς αυτώ ν τώ ν

άναλύσεω ν πού μας προσ φ έρουν μόνο

θ ε ω ρ η τ ικ έ ς έ ν δ ε ίξ ε ις .

Μ έ δυό λόγια , α ν τό Κ ε φ ά λ α ιο παρο υσ ιάζει ανάγλυφ α τούς εν-

νοιολο γικούς χα ρα κτή ρες τοϋ κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς πο ύ

προηγούμενα άναλύθηκαν, τά πολιτικά εργα παρουσιάζουν

τούς έννοιολογικούς χαρακτήρες της ενότητας και τής σχετι-

κή ς α ύτονομ ία ς αύτοΰ του τύπου Κ ρά του ς.

Α ύτό σ η μ α ίνει, δτι μ πορούμ ε νά πρ οσ εγγίσ ου μ ε τό πρ ό-

βλημ α, β ασ ικό α π' αύτή τή ν άποψ η, τοϋ

β σ ν α π α ρ τ ισ μ ο ϋ ,

Στά

κείμ ενα τοϋ Μ άρξ κα ι τοϋ Έ νγκ ελς γιά τό βο ναπ α ρτισ μ ό, πε-

ριέχετα ι π ριν ά π ' όλα ή ά νάλυ σ η ένός σ υγκεκρ ιμ ένου πολι-

τικο ύ φ α ινομ ένου, ένός κα θορ ισ μ ένου σχη μ α τισ μ ού . 'Ω σ τόσ ο

ό βο ναπ αρ τισ μ ός εϊναι, πα ρά λλη λα , όπ ω ς σ υ σ τ η μ α τ ικ ά σ υ λ λ α μ -

β ά ν ε τ α ι ά π' τόν Μ άρ ξ και τόν Έ νγκελς, οχι απλώ ς μιά συ γκε-

κρ ιμ ένη μο ρφ ή κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς, ά λ λ α ε ν α σ υ σ τ α σ τ ι-

κ ό θ ε ω ρ η τ ικ ό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ικ ό τ ο ν ϊδ ι ο ν τ ο ϋ τ ύ π ο υ τ ο ν κ α π ι-

τ α λ ισ τ ικ ο ύ Κ ρ ά τ ο ν ς ,

Α ύτό εκφ ράσ τηκε ά π' τόν Έ νγκελς σ ' ενα

γράμ μα σ τό Μ άρξ, τής 13 - 4 - 1866: «... ο β ο ν α π α ρ τ ισ μ ό ς ε ί-

ν α ι ή α λ η θ ιν ή θ ρ η σ κ ε ία τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς ά σ τ ικ ή ς τ ά ξ η ς . Β λ έ π ω

όλο και πιό ξεκά θα ρα ότι ή α σ τική τάξη δέν εϊναι κα μω μένη

γιά νά κ υρια ρχεί άμεσα* κα τά σ υνέπεια ... μ ιά βονα παρτική ήμ ι-

δικτατορία γίνεται ή

κ α ν ο ν ικ ή μ ο ρ φ ή '

αύτή κρατάει... τά με-

γάλα συμφέροντα τής άστικής τάξης (ένάντια στήν αστική τάξη

αν χρειαστεί), άλλά δέν τής έπιτρέπει καμιά συμμετοχή στήν

κυ ρια ρχία ». Ό Έ νγκ ελς έπα νέρχετα ι σ ' αύτό τό σ η μ είο σ τόν

περίφ η μ ο πρ όλ ογο σ τή ν τρίτη έκδοσ η τή ς 18η ς τ ο ν Μ π ρ ν μ α ιρ

σ τόν όποιο θεω ρεί δτι ή Γ α λλ ία είναι τόσ ο ά ντιπρ οσ ω πευτική



Ο Ι Κ Λ Α Σ Ι Κ Ο Ι TÖY Μ Α Ρ Ξ Ι Σ Μ Ο Υ 113

του Κ .Τ .Π ., σ ' δ,τι άφ ορα τις πολιτικές μορφ ές, όσ ο ή Μ .

Β ρεταννία για τη ν α νάλυσ η τω ν οικονομ ικώ ν μορφ ώ ν. Τ έλος,

αύτη ή άντίλη ψ η περιέχεται κα θαρά σ τον πρ όλογο, του 1869,

του Μ άρξ, στή 18η Μ π ρ υ μ α ίρ , στον όποΐο αντιπαραθέτει τον

βοναπα ρτισμό, σ ά ν π ο λ ιτ ικ ή μ ο ρ φ ή τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς τ α ξ ικ ή ς π ά -

λ η ς γ ε ν ικ ά , σ τις πολιτικές μορφ ές σ χημ ατισ μ ώ ν πού κυριαρ-

χούνται από διαφορετικούς άπ' τον καπιταλιστικό τρόπους

πα ρα γω γής: «Τ έλος έλπίζω ότι τό εργο μ ου θά συντελέσει σ το

να πα ρα μεριστεί ή σχολ α σ τική έκφ ρα σ η, πού σ υνηθίζεται

σήμερα, ιδιαίτερα στή Γερμανία, για τον λεγόμενο καισαρι-

σ μό. Μ ' αυτή τήν επιφ ανειακή ισ τορ ική άνα λογία λησ μονούν

τό ούσ ιασ τικό , οτι δηλα δή σ τή ν άρχαία Ρ ώ μη , ή ταξική πά λη

διεξαγόταν μ όνο σ τό έσω τερικό μιας προ νομ ιού χας μειοψ η-

φ ίας, άνάμ εσα σ τούς πλούσ ιου ς κα ι τούς φ τω χούς πού ή ταν

έλεύθεροι πο λίτες, ένώ ή μ εγάλη , πα ρα γω γική μά ζα του πλη-

θυσμ ού, οί σ κλάβοι, αποτελούσ ε μ όνο ενα πα θητικό βάθρο

γιά τούς άντιμαχόμ ενους. Μ ε μια τέτοια ριζική διαφ ορά ανά-

μεσα στούς ύλικούς και οικονομικούς όρους τής ταξικής πά-

λη ς σ τήν ά ρχα ία και τή σ ύγχρονη έποχή , τά προϊόντα τώ ν

πο λιτικώ ν τους μορφ ώ ν δέν μπο ρεί νά έχουν άνάμεσά τους

περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά

α π

όσ α εχει ό έπίσ κο-

πο ς της Κ ανταβρ υγίας μέ τόν άρχιερέα Σ αμ ουή λ».

Γ ίνεται σαφ ές λο ιπόν ό τι, δταν αναφ ερόμαστε σ ' αυτά τά

κείμενα, πρέπει πάντα νά ξεχω ρίζουμε τις δυό δυνατές αναγνώ -

σεις, και ετσι νά διακρίνουμε αύτό πού εϊναι χαρακτηριστικό

του συγκεκριμένου ισ τορ ικο ύ φ αινομ ένου του βοναπαρτισμου

σ τή Γ αλλία κ αι αύτό πού σ τό β ονα πα ρτισμό αποτελεί συσ τα-

τικό χαρα κτηρισ τικό τού κ απιταλισ τικο ύ τύπου Κ ρά τους.

"Ε τσι, ενα ά π ' τά ούσ ιασ τικά χαρα κτηρισ τικά του βονα-

πα ρτισ μ ου σ τή δεύτερη περίπτω σ η, εϊναι ή σ χ ε τ ικ ή α υ τ ο ν ο μ ία

τ ο ν Κ ρ ά τ ο υ ς α π έ ν α ν τ ι σ τ ις κ υ ρ ία ρ χ ε ς τ ά ξ ε ις ή μ ε ρ ί δ ε ς και ακρι-

βώ ς μ ' αύτή τήν όπτική γω νία τόν βλέπουν ό Μ άρξ και ό Έ ν-

γκελς.

Π οιό είναι δμω ς τό σχήμ α , μέ τό όποιο εξηγούν τόν βονα-

πα ρτισ μ ό; Γ ενικά , ό Μ άρξ και ό Έ νγκελς προσ φ εύγουν σ τ ή

γ ε ν ι κ ή ε ξ ή γ η σ η μιας σ χετικής αύτονομίας του Κ ρά τους δταν

S




οί ά νη μ α χόμ ενες τάξεις βρίσ κονται «σ το σημ είο νά Ισορρο-

πήσ ουν». Μ ' αυτό το νόημ α ό Μ άρξ μας λέει στο ^Ε μ φ ύ λ ιο ς

π ό λ ε μ ο ς σ τ η Γ α λ λ ία , δτι ό βοναπαρτισ μ ός έξηγείται άπο τή

σ τιγμ ή δπου «ή ά σ τική τάξη εϊχε ήδη χάσ ει τήν ικανότητα

νά κυβ έρνα το έθνος και ή εργα τική τάξη δέν είχε κατακτήσ ει

άκόμα α ύτή τήν ικα νότητα». Α ύτό είναι άκόμα π ιο σαφ ές σ τον

Έ νγκελς: έπίσ ης κι αύτός κα ταφ εύγει, δσ ον αφ ορά το βοναπα ρ-

τισ μ ό, στή γενική έξήγησ η π ού δέχεται ό μαρξισ μ ός γιά τή

σ χετική αυτονομ ία του Κ ρά τους σ τή ν περίπτω σ η μιας Ισορρο-

πίας τω ν άντίμαχω ν κοινω νικώ ν δυνάμ εω ν και μέ τόν ϊδιο τρόπ ο

τείνει νά

α φ ο μ ο ι ώ σ ε ι

τά τόσ ο διαφ ορετικά φ αινόμ ενα του α -

πο λυταρχισ μ ού , τοϋ μ πισ μ αρκισ μ ού κα ι του βοναπαρ τισμοΰ.

Ε ϊναι ένδιαφ έρον ώ στόσ ο νά σημειώ σουμε ότι ό βο ναπ αρτι-

σ μός, σ αν ισ τορ ικό φ αινόμ ενο, αφ ορά τό Κ ρά τος ένός κο ι-

νω νικού σ χημ ατισ μ ού μέ ήδη π αγιω μένη τήν κυρ ιαρχία τού

Κ .Τ .Π . Π ρόκ ειται λοιπό ν, άντίθετα απ' τό άπ ολυταρχικό Κ ρά -

τος τής μεταβατικής περιόδου, γιά μιά πολιτική μορφή πού

άνήκ ει σ τή φ άσ η τή ς διευρυμένης άναπα ραγω γής τού Κ .Τ .Π .

- ό μπ ισ μ αρκ ισ μ ός άπο τελει ενα διαφ ορετικό φ αινόμ ενο. Γ ι αυ-

τόν άλλω σ τε τό λό γο, ό Μ άρ ξ, σ χετικά μέ τή συγκεκριμένη με-

λέτη τού βο ναπα ρτισμού , έπιχειρει μιά πρώ τη ανάλυσ η, γιά

τόν καπιταλισ τικό τύπ ο Κ ρά τους,

Έ τσ ι εϊναι σ αφ ές δτι ή έξήγη σ η τής σ χετική ς αύτονο μίας

τού βοναπ αρτικού Κ ρά τους, πού θεω ρείται σ αν ή «θρησκεία

τής αστικής τάξης», σαν συστατικό χαρακτηριστικό τού κα-

πιτα λισ τικο ύ τύπου Κ ρά τους, άναφ ορικά μέ μιά κα τάσ τασ η

ισ ορροπίας άνάμεσα σ τις κοινω νικές δυνά μεις πού α ντιμ άχονται,

δ έ ν ε ίν α ι κ α θ ό λ ο υ ε π α ρ κ ή ς ..

Έ π Ι πλέον: αύτή δέν αρκεί ακόμα

γιά νά έξηγήσ ει τό συγκεκριμένο φ αινόμ ενο τού βο ναπ αρτισ μού

σ τή Γ αλλία . "Ο λη ή ανάλυσ η γίνεται κα τά κ άπο ιον τρόπο σ άν

ό Μ άρξ και ό Έ νγκελς νά έχουν ώ ς μ οναδική αναφ ορά τή ν

έννοια τής σ χετική ς αύτονομ ίας τού Κ ρά τους, τή ν όπ οία έ-

χουν

ε π ε ξ ε ρ γ α σ τ ε ί θ ε ω ρ η τ ικ ά

γιά νά εξηγήσ ου ν γεγονότα

γιά τήν ά νάλυσ η τώ ν όποίω ν μ ιά τέτοια

'έ ν ν ο ια

φ αίνεται άνε-

πα ρκ ής. Π ρά γμα τι, μέ μιά βαθύτερη άνάγνω σ η τω ν κειμένω ν

τού Μ άρξ, μ πορούμ ε νά δούμ ε δτι δέν πα ρα δέχεται μέ κα νένα




τρό πο σ τη ν περίπτω σ η του β ονα πα ρτισ μ ου σ τη Γ α λλία δτι

ύπ άρχει μ ιά ισ ορροπία ανάμ εσ α σ τη ν α σ τική κα ι την εργα τική

τά ξη — μέ τήν έννοια π .χ. πού μ ποροϋμ ε νά μιλά μ ε γιά μιά

ισ ορρ οπία ανάμ εσ α σ τή φ εου δα ρχική κα ι τή ν ά σ τική τά ξη

κα τά τήν τελευταία μ όνο περίοδο του πα λιού κα θεστώ τος— :

ή εργατική τάξη α πο διορ γανω μ ένη ά π ' τά γεγονότα του 1848,

οχι μ όνο δεν είνα ι σ έ κα τά σ τασ η ισ ορροπία ς μέ τις δυνάμεις

τη ς α σ τική ς τά ξης, αλλά «έξαφ ανίζεται ά π ' τή σ κη νή» . Ή κύ-

ρια α ντίφ α σ η μ ετατοπ ίζεται κα ι σ υγκεντρώ νεται ανάμ εσ α σ τήν

ά σ τική τά ξη , απ ' τή μ ια μ εριά και τή μ ικροα σ τική τά ξη κ αι τήν

ά γροτιά , ά π ' τή ν ά λλη , χω ρίς νά μ πορού μ ε νά μιλά μ ε γιά μ ιά

ισορροπία άνάμεσα σ' αύτές τις δυνάμεις.

Ε π ίσ η ς και ό Λ ένιν, σ τά κείμ ενά του γιά τον γα λλ ικό βονα-

πα ρτισ μ ό ά κολ-ουθει αύ τό τό έρμ ηνευτικό σ χήμα^ . Μ όνο ή

θέση του Γ κρ άμ σ ι .πά νω σ ' αύτό τό σ η μ είο είναι πιο πρ οχω -

ρη μ ένη, χω ρίς ώ σ τόσ ο νά προ σ εγγίζει τή ν ούσ ία τού πρ οβ λή -

μ ατος. Σ τό βα σ ικό του κείμ ενο για τόν «κα ισ αρισ μ ό» , έπιχει-

ρεϊ νά εντοπ ίσ ει αύτό τό ειδικό πολιτικό φ αινόμ ενο συσ χε-

τίζοντάς το μ ε τ ο υ ς δ ιά φ ο ρ ο υ ς τ ύ π ο υ ς Κ ρ ά τ ο υ ς , Έ τσ ι βλέπει

σ τόν γα λλ ικό βονα πα ρτισ μ ό του Ν α πολ έοντα III μιά Ιδια ίτερη

μ ορ φ ή κ α ισ α ρισ μ οϋ πού τοπ οθετείται μέσα σ τό πλ α ίσ ιο τοϋ

κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς. Δ έν προ σ πα θεί νά έρευνήσ ει τόν

βο ναπα ρτισ μ ό απ ό θεω ρη τική άπ οψ η, σα ν χα ρα κτηρ ισ τικό

του κα πιτα λισ τικού τύπου Κ ρά τους: ή ένταξη τού βο ναπ αρτι-

σ μ ού σ ' αύτό τό Κ ρά τος χρη σ ιμ εύει έδώ σ τή σ υγκεκριμ ενο-

ποίηση αύτού του φαινομένου σάν ιδιαίτερη μορφή καισαρι-

σ μ οϋ . Έ τσ ι, ό κα ισ α ρισ μ ός, σ ά ν ειδικό π ολιτικό φ αινόμ ενο,

άναφ έρεται ά π ' τόν Γ κρ ά μ σ ι, οχι σ έ μιά οποια δή ποτε ισ ορ ρο -

πία τω ν κο ινω νικώ ν δυνάμεω ν τη ς σ τιγμή ς, άλλά σ έ μ ια Ι δ ια ί-

τ ε ρ η ισ ο ρ ρ ο π ία α ντιλη πτή μέ τήν εννοΐά του τή ς «κ α τ α σ τ ρ ο -

φ ικ ή ς Ι σ ο ρ ρ ο π ία ς » πο ύ πα ρά γει τήν π ο λ ιτ ικ ή κ ρ ίσ η : «πρόκει-

ται γιά μιά ισορροπία τέτοιου είδους πού ή συνέχιση τής πά-

2. Κ υ ρ ί ω ς σ τ ά "Έ ρ γ α τ . 25, σ ε λ . 93 - 96, κ α ι 240 - 244: «Les

débuts du

bonapartisme ».




λη ς δεν μπορεί νά εχει άλλη κα τά λη ξη πα ρά τή ν αμ οιβαία

κα τασ τροφ ή ... και πού προ σ φ έρει μια πρ οο πτική κα τα σ τρο -

φ ής»^. Β ασικές πα ρα τηρή σ εις, πού είναι κοντά σ τις π αρα τη ρή-

σ εις του Μ άρ ξ, πού ανάγουν το γαλλ ικό βο ναπ αρτισ μ ό σ ' αυ τή

τήν ιδιαίτερη ισ ορροπ ία δυνάμ εω ν κα τά τή ν όπ οία «ή α σ τική

τά ξη είχε ήδη χάσ ει τήν ικανότη τα νά κυ βέρνα τό έθνος κα ι

ή εργατική τάξη δέν τήν είχε ακόμα κατακτήσει».

Ω σ τόσ ο , α ν είναι άλή θεια δ η αυ τή ή ιδια ίτερη κα τασ τρο -

φ ική ισ ορ ροπ ία , πού πρέπει να τή ν διακρ ίνουμ ε κα τά τον Γ κρ άμ-

σ ι, α π ' τή γενική ισ ορ ρο πία — έκδηλη σ τή ν περίπτω σ η του

άπολυταρχικοΰ Κ ρά του ς —, οδη γεί σ" αύτο τό εΙδικο φ αινό-

μενο πού είναι ό καισαρισμός, δέν είναι λιγότερο αληθινό

δτι δέν μπορεί νά εξηγήσει καλύτερα απ' ο,τι ή έννοια της γε-

νικής ισορροπίας [τό σ ν γ κ ε κ ο ιμ ε ν ο Ι σ τ ο ρ ι κ ό φ α ιν ό μ ε ν ο τ ο ν

γ α λ λ ικ ο ύ β ο ν α π α ρ τ ισ μ ο ν .

Ό Γ κρά μσ ι άλλω σ τε έχει πλ ή ρη

σ υνείδη σ η αύτοϋ του γεγονότος, κι αύτό είναι σαφ ές α π ' τΙς

προφυλάξεις πού παίρνει για να εξηγήσει τό γαλλικό βονα-

πα ρτισ μ ό, καί δέν τόν ανάγει σ ' α ύτήν τή ν έννοια της πολιτική ς

κρίσης της καταστρόφικής ισορροπίας: «... ή καταστροφική

φάση μπορεί νά παρουσιάζεται στή συνέχεια μιας «στιγμιαί-

ας» πολιτικής ανεπάρκειας της παραδοσιακής κυρίαρχης δύ-

ναμης, καί οχι εξ αιτίας μιας αναγκαστικά αξεπέραστης όργα^

νική ς άνεπά ρκειας. Α ύτό συνέβη σ τή ν περίπτω σ η του' Ν απο -

λέοντα III... ή ύφ ισ τάμενη κοινω νική μορφ ή δέν είχε εξαντλή-

σ ει άκόμ α τις δυνατότητές της ανάπτυξη ς, όπ ω ς ή σ υνέχεια

τω ν γεγονότω ν τό απόδειξε κα θαρά . Ό Ν απ ολέω ν III εκφ ρά-

ζει... αυτές τις λα νθά νου σ ες κα ΐ ένυπάρχουσ ες δυνατότητες:

ό κα ισ α ρισ μ ός του λο ιπόν έχει ένα ιδια ίτερο χρώ μ α ... Σ τή ν

περίπτω σ η κα ισ αρισ μ ου του Ν α πο λέοντα ... δέν υπ ή ρχε πέ-

ρασ μ α άπ ό ένα τύπο Κ ρά τους σέ άλ λο, αλ λά μόνο «εξέλιξη»

του ίδιου τύπου πά νω σ έ μιά αδιάρρ ηκτη γραμ μή ...».

Έ τσ ι, αύτή ή σ χετική αύτονομ ία του γαλ λικο ύ βο ναπ αρτι-

κο υ Κ ρά του ς άπ ένα νη σ τις κυρ ίαρχες τάξεις ή μερίδες μ πορ εί

3. Π α ρ α θ έ τ ω σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή μ ε τ ά φ ρ α σ η τ ώ ν

éd. Sociales, op. cit.,

σ ε λ .

2 5 6 - 2 5 8 .




να κα τανοη θεί μόνο α πό την ένταξη α υτής τή ς σ υγκεκρ ιμ ένης

μ ορφ ής σ τον κα πιτα λισ τικό τύπο Κ ρά τους. Α ύτό τό Κ ρά τος

πα ρουσ ιάζει πρ αγμα τικά αύτη τη σ χετική α ύτονομ ία σ ά ν σ υ-

σ τατικό χα ρα κτηρ ισ τικό τή ς εννοιάς του . Α ύτό τό σ τοιχείο

καταλήγει ετσι στή σχέση του μέ τα ειδικά χαρακτηριστικά

τή ς τα ξική ς πά λη ς μέσα σ τόν Κ .Τ .Π . και μέσα σ ' εναν καπ ι-

ταλισ τικό σ χη μ α τισ μ ό, σ χέση πού θέτει τα όρια πο ύ διαγρά φ ει

ή σ υγκεκριμ ένη δρά σ η α ύτής τή ς πά λη ς πάνω σ τό Κ ρά τος.

Α ύτη ή α ύτονομ ία ύπά ρχει ακόμ α κα ι σ τή ν περίπτω σ η πού

δεν άντιμ ετω πίζουμ ε ούτε μιά ισ ορροπία μέ τη γενική έννοια ,

ούτε μιά κα τα σ τρο φ ική ισ ορ ρο πία τω ν κο ινω νικώ ν δυνάμ εω ν

σ ά ν εδρα τή ς κύριας ά ντίφ α σ η ς. Α ύτό σ η μ α ίνει ότι αύτή ή

αύτονομ ία , εγγεγραμ μ ένη σα ν δυνατότητα μέσα σ τό θεσμ ικό

πα ιχνίδι του κα πιταλ ισ τικού Κ ράτους, του οποίου οι μ εταβολές

κα ι τά χαρα κτη ρισ τικά τή ς πραγμά τω σ ης του εξαρτώ νται α π '

τή σ υγκεκριμ ένη σ υγκυρία τώ ν κο ινω νικώ ν δυνάμεω ν, δεν

μ πορεί νά περιορισ τεί ούτε σ τό γενικό σ χή μ α ισ ορροπία ς

αύτώ ν τώ ν δυνάμ εω ν, ούτε σ τή ν κατασ τρο φ ική ισ ορ ρο πία , πού

ύποκρύπτει τό ιδιαίτερο φαινόμενο του καισαρισμου.

Θ ά έξετάσ ω , σ ' αύτό τό κεφ άλα ιο, τούς λόγου ς κα ι τό ακ ρι-

βές νόη μ α αύτής τή ς αύτονομ ίας, γιά τή ν όπ οία 6 Μ άρξ μα ς

δίνει μερικές ενδείξεις στά πολιτικά του εργα . Ή αύτονομ ία

του καπιταλισ τικού τύπου Κ ρά του ς δέν έξαλείφ ει ώ σ τόσ ο τή

δυνατότητα λειτου ργία ς τώ ν α ντίμ α χω ν δυνάμ εω ν μέσα σ έ

μιά ιστορική μορφή αύτοϋ του τύπου τής αύτονομίας, πού όφεί-

λεται σ τή ν ισ ορ ρο πία , τή ν γενική ή τή ν κα τα σ τρο φ ική . Α ύτό

πού πρέπει νά δούμε βέβαια είναι ότι αύτές οί αύτονομίες,

μέσα σ τή σ χέσ η ανάμ εσα σ τό Κ ρά τος κα ι σ τόν χώ ρο τής ταξι-

κή ς πά λη ς, δέν είναι του ϊδιου επιπέδου* σ τήν περίπτω σ η μ ιας

ισ ορροπία ς ανάμ εσα σ τις αντιμ αχόμ ενες δυνάμεις, τό Κ ρά τος

μ πορ εί νά λειτου ργεί πρ αγματικά , όπω ς λέει ό Έ νγκ ελς, μέ

τήν αντικειμ ενική κατεύθυνσ η μιας δ ια ιτ η σ ία ς ανάμεσα σ'

αύτές τις δυνάμ εις. 'Α ντίθετα, ή σ υσ τατική αύτονομ ία του κα-

πιτα λισ τικο ύ τύπου Κ ρά τους, σ τή σ χέση τη ς μέ τά ειδικά χα -

ρα κτη ρισ τικά τή ς πά λη ς τώ ν τάξεω ν του Κ .Τ .Π ., δέν μ πο ρεί

νά γίνει κα τα νοη τή , μέ κα νένα τρό πο, σ άν μιά μ ορφ ή δια ιτη -




σ ία ς. Ο ί τύποι της σχετική ς αύτονομ ίας μπ ορούν να σ υ ν δ ε θ ο ύ ν

μέσα σέ μιά συγκεκριμένη μορφ ή του καπιταλισ τικο ύ Κ ρά τους

αλλά μ πορούν επίσ ης νά είναι άντιφ ατικοί. Ή σ χετική αυτο-

νομ ία μ ιας μορ φ ής αύτου του Κ ρά τους, πού οφ είλεται σέ μιά

ισ ορ ρο πία τω ν αντίμ αχω ν κοινω νικώ ν δυνάμ εω ν, μπορεί νά

άμ φ ισ βητεί όπω ς θά δούμε, τό ρόλο του απ έναντι σ τις κυ ρί-

αρχες τάξεις ή μ ερίδες, και κατά συνέπεια τον τύπο σ χετικής

αύτονομ ίας πού του π ρο σιδιάζει λόγω τής συμ μετοχή ς του σ τόν

καπιταλισ τικό τύπο του Κ ρά τους.



μ ε ρ ι κ ε ς π α ρ ε ρ μ η ν ε ί ε ς

κ α ι ο ί σ υ ν έ π ε ι έ ς τ ο υ ς

I. Ή γ ε ν ι κ ή π ο λ τ τ τ κ Γ ΐ θ ε ω ρ ία

Θ α ή ταν χρή σ ιμ ο, πρ ίν μπούμ ε σ τη ν ούσία του προβ λήμ α-

τος και για νά ύπογραμμίσουμε τή σ πο υδαιότητά του , νά σ ημ ει-

ώ σουμ ε τις σ υγχύσ εις πού μ πορούν νά προ κα λέσου ν ώ ρισμένες

σ ύγχρονες ερμηνείες του Κ ρά τους κα ι τής πολιτικής εξουσ ίας.

Α ύτές οί τάσ εις διαμορφ ώ νονται κυρ ίω ς εξω ή σ το περιθώ ριο

τή ς μ αρξισ τική ς σ κέψ ης, α λλά , μέσο τη ς εύρω πα ϊκή ς σο σ ια λ-

δημ οκρα τίας, επη ρέασ αν σ υχνά , τή σ τρα τηγική τής εργα τική ς

τάξης σ ' αύτές τις χώ ρες. Α ύτές εϊχα ν συχνά σ αφ είς έπιπτώ -

σ εις πά νω σ τή μ αρξισ τική θεω ρία του Κ ρά τους. "Α λλω στε,

άς σημειώ σουμ ε όρισ μ ένες παρ αμ ορφ ώ σ εις αύτής τής θεω ρίας,

πού διαμετρικά ά ντίθετες στά πα ρα πά νω ρεύματα, άπο δεχόμ ενη

όμ ω ς τις ίδιες θεω ρη τικές αρχές, άπομακρύνεται από τον επι-

σ τημ ονικό χαρ ακτήρα τής μ α ρξισ τική ς θεω ρίας του Κ ρά τους,

σέ δ,τι άφ ορα πά ντα το πρό βλη μ α τής ένότητάς του καί τής

σχετικής αύτονομίας του.

"Α ν είναι δύσ κολο νά ταξινομ ήσ ου μ ε μέ σ υσ τημ ατικό τρό -

πο θεω ρίες φ αινομ ενικά τόσ ο διαφ ορετικές κα ι πού, τώ ρα , πα -

ρουσ ιάζονται μέ εναν έποικοδομ ητικό σ υγκ ριτισ μ ό, μπορούμ ε

τό λιγότερο νά άποκα τασ τήσ ουμε πρ ω ταρχικά μιά κ ο ιν ή θ ε μ α -

τ ι κ ή , Γ ι αύτό θ' άρκ ουσ ε, νά άπομονώ σουμ ε, ανάμ εσα σ τις

μεταβλητές του ς, μ ιά σ ειρά αμ οιβα ίω ν σ χέσ εω ν πού είναι πολύ

άποκαλυ πτικές. Α ύτές οί αμ οιβαίες σχέσ εις φ αίνεται νά είνα ι:

α) Ή υ π ο τ ίμ η σ η τ ο ϋ π ο λ ιτ ικ ο ύ σ τ ο ιχ ε ίο υ : αύτό χάνει τήν εί-

δικό τητά του σ άν επίπεδο σ χετικά αύτόνομ ο τω ν δομ ώ ν και τω ν




κο ινω νικώ ν πρακτικώ ν. Μ ' άλλα λό για βεβαιώ νεται ή ελλειψ η

μιας επιστημονικής έννοιας της σχέσης ανάμεσα στο οικονο-

μ ικό κα ι το πολ ιτικό σ τοιχείο π ού ,σάν σ ταθερή μ ήτρα του Κ .Τ .Π .

και ένός καπιταλιοττικοϋ σχηματισμού, ρυθμίζει τις μεταβολές

αύτής τή ς σ χέση ς σ τά διάφ ορ α στάδια κα ι φ άσ εις αύτοΰ του

σ χημ ατισ μ ού . Ή πα ρα γνώ ρισ η α ύτής τής σ χέσ η ς εκφ ράζεται

θεω ρη τικά μ έ δ υ ο μ ο ρ φ έ ς : σ άν δ ι ά λ υ σ η του πολιτικού μέσα

στό οικονομικό στοιχείο, άπ' τό ενα μέρος* σάν απορρόφηση

του οικονο μ ικού μέσα στό^ πολιτικό σ τοιχείο , α π ' τό άλλο

μέρος.

β)

^Η ε λ λ ε ιψ η μ ια ς έ ν ν ο ι α ς τ ή ς ε ν ό τ η τ α ς τ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς τ ο υ

Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι τ ή ς π ο λ ιτ ικ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς γ ε ν ικ ά :

σ ειρά εννοιώ ν

κατατεμαχισμού τής θεσμοθετημένης πολιτικής εξουσίας πρός

οφ ελος ένός «πλουρα λισ μού»

ε ξ ο υ σ ι ώ ν α ν τ ιε ξ ο υ σ ι ώ ν , ο μ ά δ ω ν

β έ τ ο κ έ ν τ ρ ω ν α π ο φ ά σ ε ω ν , κ .λ .π .

γ) ^Η ε λ λ ε ιψ η μ ια ς έ ν ν ο ι α ς τ ή ς σ χ ε τ ικ ή ς α υ τ ο ν ο μ ία ς τής

πολιτική ς εξουσ ίας, διαμοιρά ζεται την «πολλαπλό τητα» τώ ν

φ ορέω ν - όμάδω ν, σ υνόλω ν, κ.λπ. — α ύτώ ν τώ ν τεμα χισ μ έ-

νω ν έξουσιώ ν, ή την π α ρ ε ρ μ η ν ε ία α ύ τ ή ς τ ή ς α υ τ ο ν ο μ ία ς —

σ τη ν έννοια του Κ ρά τους δύναμ η - δια ιτη τή ς, ή ένός Κ ρά τους

πα θητικο ύ γιά μιά επανά σ τασ η ά π ' τά πά νω πρ ός τό σ οσ ια λισ μ ό.

δ ) ^Η α π ο υ σ ί α τ ή ς έ ν ν ο ι α ς τ ή ς τ α ξ ικ ή ς π ά λ η ς ή ή π α ρ ε ρ μ η -

ν ε ία τ ή ς θ ε ω ρ ία ς τ ή ς τ α ξ ικ ή ς π ο λ ι τ ικ ή ς π ά λ η ς .

Κ ατά δεύτερο λό γο, μ πορούμε νά άνα φ ερθοϋμε σ τις επισ τη-

μ ολ ογικές αρχές αύτώ ν τώ ν θεω ριώ ν πού φ αίνεται νά έχουν

πο λύ διαφ ορ ετικές προ ελεύσ εις. Σέ δ,τι άφ ορ α τη σ ύγχρο νη

διατύπ ω σ ή τους αύτές κα τα λή γου ν σ τις πρώ τες εννοιες τής

«θεσ μ οπ οίησ ης» τοϋ Β έμπλεν κα ι τοϋ Gom mons και σ τις «νέο -

σ υντεχνια κές» εννοιες του Κ ρά του ς πού αναπτύχθηκα ν σ τή

Γ ερμ ανία μ ετά τή Δ ημ οκ ρα τία τή ς Β αϊμ άρη ς. Σ τή σ υνέχεια

πή ρα ν πολύ διαφ ορ ετικές μορφ ές, κα ι κα τά κά πο ιο τρό πο έκ-

σ υγχρο νίσ τη κα ν, κα ί διοχετεύτηκαν μ έσα σ έ πο λλά θεω ρη-

τικά και πολιτικά ρεύμ ατα. 'Α κόμ α συχνό τερα αύτές οί θεω -

ρίες ένσ ω ματώ νονται σ τις διάφ ορες σ ύγχρονες εννοιες τώ ν

άποκα λουμ ένω ν μ ετα σ χημ ατισ μ ώ ν τή ς κα πιτα λισ τική ς κ οι-

νω νίας. Ο ί πρ οελεύσεις τους μέ τή ν πά ροδο τοϋ χρόνο υ έχου ν



Μ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ί Ε Σ Κ Α Ι Ο Ι Σ Υ Ν Ε Π Ε Ι Ε Σ Τ Ο Υ Σ 121

αποκ ρυ φ τεί. Έ τσ ι, άνα^φέρομαι σ ' αυτές τις προ ελεύσ εις πο ύ

είναι σ χετικά ά κριβεις, για τού ς ακόλου θους δύο λόγους. Ά π '

το ενα μέρος γιά 'νά δείξω δτι, κάτω α π ' τή «σ ύγχρονη» μ ορφ ή

του ς, πού άπ ορρέει α π ' τούς αύτοα πο κα λούμ ενους σύ γχρονους

μ ετασ χημ ατισ μ ού ς τη ς κοιγω νίας, κρ ύβ εται μια π ολύ παλιά

ιδεολογική λειτου ργία : πόύ σ υνίσ ταται σ τήν κά λυψ η τω ν τα -

ξικώ ν χαρα κτη ρισ τικώ ν τη ς θεσμ οθετημ ένης πολ ιτική ς εξου-

σ ία ς. Έ τσ ι δεν είνα ι τυχα ίο ότι άύτές οι «σ ύγχρονες» θεω ρη -

τικές και πολιτικές μορφές συμπίπτουν μέ τις αρχές και τα συμπε-

ράσμα τα τώ ν μ ακ ρινώ ν τους προ ελεύσ εω ν. Α ύτές οί μορφ ές του

πα ρελθόντος είχαν γιά τό ρεύμα τη ς εύρω πα ϊκή ς σοσ ια λδη μ ο-

κρατίας, πρίν τό δεύτερο παγκόσ μ ιο πόλεμ ο, τις ϊδιες επιπτώ σ εις

πού έχουν οί σ ύγχρονές τους μορφ ές μέσα σ τό σ ύγχρο νο σ ο-

σ ιαλ δημ οκ ρα τικό ρεύμα . Ά π ' τό ά λλο μ έρος, αν διαλέγω

εδώ τις ά κριβεις τους πηγές, τό κάνω για τί αύτές θέτουν τα πρχ̂ -

βλήματα τής ιδιαίτερης ένότητας και της σχετικής αύτονομίας

του κ α πιτα λισ τικού Κ ρά του ς μέ μιά ιδια ίτερη σ α φ ήνεια .

Μ πορούμε νά αποκαλύψ ουμε τόν κ οινό χαρ ακ τήρα αύτώ ν

τώ ν θεω ρητικώ ν άρχώ ν, α π' τή

χ ε γ κ ε λ ια ν η π ρ ο έ λ ε υ σ η

τώ ν

Γ ερμ ανώ ν νεο - σ υντεχνια κώ ν πού πρ οεκτείνονται από τό σύγ-

χρονο συντεχνιακό ρεύμα μέχρι τις βαθειές αντανακλάσεις

τή ς α μ ερικά νικη ς θεσ μ οπ οίη σ η ς πά νω σ τό ρεύμα του « λειτουρ-

γισ μ οϋ »— πρ ά γμ α πο ύ είναι φ ανερό σ τις περισ σ ότερες α π '

τις σ ύγχρο νες θεω ρίες του W eifare Sta te^ 'Α λλ ά χω ρίς νά

έπιμ είνω πά νω σ ' αύτό τό σ η μ είο, αρκ εί νά ύπενθυμ ίσ ω τή

σ χέση ά νάμ εσ α σ τή ν ίσ τορ ικισ τική πρ οβ λη μ α τική κα ι τό

λειτου ργισ μ ό. "Ο σον άφ ορα τό πρό βλ η μ α τή ς ένότητα ς κα ι τή ς

σ χετική ς αύτονομ ίας του κ α πιτα λισ τικού Κ ρά του ς, αύτά τά

ρεύματα αναφ έρο νται τελικά σ τή ν προβλη μ α τική του κεντρι-

κού ύπ οκειμ ένου, και δέν μ πορού ν νά πα ρα δεχθούν τή δόμ ησ η

1. Γ ι α τ ι ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ι σ τ ι κ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς τ ώ ν έ ν ν ο ι ώ ν τ ο ϋ «W eifare

State» κ α ι τ η ν ά π ο φ α σ ι σ τ ι κ ή τ ο υ ς έ π ί δ ρ α σ η π ά ν ω σ τ ή ν

ë w o i a

τ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς

τ ώ ν Ά γ γ λ ω ν έ ρ γ α ζ ο μ έ ν ω ν , β λ έ π ε τ ό ά ρ θ ρ ο τ ο ϋ D. W eddeburn «Facts and

Theories of the Weifare State», σ τ ο The Social ist Register, 196^, σ ε λ . 127

κ α ι έ π ό μ .




ενός κοινω νικού σ υ ν ό λ ο υ σ ε ειδικά επίπεδα με ιδια ίτερη άπο-

τελεσμ ατικότητα. Κ άθε ένότητα , εϊτε πρόκειται γιά ενα ιδια ί-

τερο έπίπεδο εϊτε γιά το σύνο λο του κο ινω νικού σ υσ τήμ ατος,

αναφ έρεται σε μ ιά όλότητα έκφρα€Γτικου τύπου , δη λα δή απλή

κα ί κυκλική , πού αποτελείται α πό όμ οιογενή κα ι ισ οδύναμ α

σ τοιχεία . Ή ένότητα και ή σ χέσ η αυτώ ν τώ ν σ τοιχείω ν θεμε-

λιώ νονται μέσα σ το πρ ω τα ρχικό ύπο κείμ ενο, κέντρο ύλοπο ί-

ησης.

Μ έσ α σ ' αύτή τή ν προ βλη μ ατική , ξαναβρ ίσ κουμ ε, κάτω

ά π ' τις διάφ ορες μορ φ ές πού πα ίρνουν στή σ υνέχεια αύτές οί

θεω ρίες, τή σ ειρά τω ν άμ οιβα ίω ν σ χέσ εω ν πού ή δη μ νημ ονεύ-

σαμε:

α) Τ ή ν άπουσ ία τής έπισ τημ ονική ς έννοια ς της ταξική ς

πά λη ς. Χ ρη σ ιμ οπ οιούντα ι σ χέσ εις «ολο κλή ρω σ ης» ανάμ εσα

σ ε όρισ μ ένες «όμ άδες», «σ ύνολα», «κυκλώ ματα συμ φ ερόντω ν»

κ. λπ ., μέσα σ ' ενα κο ινω νικό - σ ύσ τημ α - ύποκείμ ενο.

β) Σ ' αύτό τό π λα ίσ ιο , ή θεσμ οθετημ ένη πολ ιτική έξουσ ία

του Κ ράτου ς δεν μ πορεί νά γίνει κα τανοη τή σ άν ειδικό έπίπεδο

του κοινω νικού συοττήμ ατος: α ύτό είναι σ αφ ές στή ν έννοια

του θεσμ ού, όπω ς γίνετα ι δεκτή ά π ' αύτά τά ρεύμα τα. Α ύτή ή

έννοια εκφ ρά ζει άλλω σ τε μιά χα ρα κτη ρισ τική σ ύγχυσ η , κα ί

άντικαθίσ τα ται άδιάκριτα με τού ς όρο υς, δομ ή , όρ γάνω σ η , έ-

τα ιρία ή σ ω μ ατείο. Α ύτή καλύπ τει τα υτόχρο να τή σ φ α ίρα του

οικονο μ ικού σ τοιχείου — ύπ οδηλώ νοντας μ ' αύτό τις οικονο-

μ ικές «όμάδες» ή «σ ύνο λα » δπω ς τις μ εγάλες έπιχειρή σ εις, τά

σ υνδικάτα , τά lobb ies, τις όμ άδες πίεσ η ς, κ .λ π . — και τΙς ιδι-

αίτερες δομ ές τής πολιτική ς έξουσ ίας. Τ ό Κ ρά τος - θεσμ ός

θεω ρείται σ ά ν ενα όμ οιογενές και ισ οδύναμ ο σ τοιχείο, π ρός

τά ά λλα , του σ υνολικο ύ κο ινω νικο ύ σ υσ τήμ ατος, σ άν ενα πρ ο-

ϊόν τοϋ ά ρχικο υ ύποκ ειμ ένου, ενσω ματω μένο μέσα σ τή ν κυ-

κλική του ισ ορ ρο πία . Α ύτό θά σ υμ μ ετάσ χει σ ' αύτή τή σ υγκε-

χυμ ένη καί α διά κριτη λειτουρ γία σ υνοχή ς του κοινω νικού

όλο υ πού ανήκει σ ε δλ α τά μέρη ένός σ υνόλου — είναι γνω -

σ τή α π ' αύτή τήν άποψ η ή τυπ ική έννοια του πολ ιτικού crcoi-

χείου σ τον Τ . P ar so ns .

γ) Τ ό ϊδιο τό Κ ρά τος, σ ά ν Ιδια ίτερο σ τοιχείο του σ υνολικού



Μ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ί Ε Σ Κ Α Ι Ο Ι Σ Υ Ν Ε Π Ε Ι Ε Σ Τ Ο Υ Σ 123

κο ινω νικο ύ σ υσ τή μ α τος, δεν εκφ ρά ζει μ ιά εσω τερική ένότητα

με τό ιδιο νόημα: ή θεσμοθετημένη πολιτική εξουσία κατανο-

είται σ ά ν να σ υντίθεται α πό μιά « όλό τητα» «εξουσ ιώ ν - άντι-

εξουσ ιώ ν», «α ντισ ταθμ ισ τικώ ν εξουσ ιώ ν», «όμ άδω ν - βέτο», με

δυο λό για , α πο ισ οδύνα μ α μ έρη . Α ύτα τά μ έρη θα ύπ οδιαιρε-

θουν επίσ η ς ανάμ εσ α σ τά διάφ ορα σ ύνολα ή ομ άδες πού ισ ορ -

ροπούν μέσα α: αυτό το κυκλικό σύστημα: κυκλική ισορροπία,

πο ύ διέπει σ υγχρόνω ς τό κοινω νικό σ ύνολο κα ι δλ α τά ιδια ί-

τερα στοιχεία του, στό οικονομικό ή τό πολιτικό επίπεδο.

Ή ισ ορρ οπ ία κα ι ή κα τανομ ή της πολιτική ς εξου σ ίας εντάσ σ ε-

ται έδώ πά νω σ τή ν ύποτιθέμενη ισ ορρ οπ ία , σ τήν οικονο μ ική

σ φ α ίρα , ανά μ εσ α σ τις «όμ άδες - σ ύνολα » πού τό σ υνθέτουν :

αυτά τά σ ύνολα δια μ οιρά ζονται τήν πολιτική έξουσ ία , κ α ι

β ε β α ίω ς ή τ α ξ ικ ή π ά λ η ε ίν α ι ε δ ώ ά π ο ϋ σ α .

Α υτές οι πολ ύ γενικές γρα μ μ ές κα θο ρίζουν, αν τίς δοϋμ ε

συγκεκριμένα, στις σύγχρονες μορφές τους, τις δυό συνέπειες

πού απορρέουν από τήν άπουσία του ειδικού ρόλου του πολι-

τικού επιπέδου, τή διά λυ σ η τοϋ πο λιτικού μέσα σ τό οίκονο-

μικό στοιχείο

α π

τή μιά μεριά , τή ν ά πο ρρ όφ η σ η του οικο νο-

μ ικού μέσα σ τό π ολιτικό σ τοιχείο ά π ' τή ν ά λλ η .

α) Ή πρώ τη τά σ η εϊναι σ ήμ ερα έκδη λη μέσα σ τό ρεύμα του

«νεοφιλελευθερισμού», πού συνδέεται μέ τις κλασικές εννοιεςτής

«ισ ορ ρο πίας» κ αι του «π λουραλισ μ ού» του φ ιλελευθερισμ ού^ .

Σ ' α ύτό τό πλ α ίσ ιο τό Κ ρά τος, θεω ρούμ ενο σ ά ν «θεσ μό ς», δέν

α ποτελεί ενα ιδια ίτερο επίπεδο, μιά θεσ μ οθετημ ένη πολιτική

2. Ή φ ι λ ο λ ο γ ί α , ή σ χ ε τ ι κ ή μ * α ύ τ ό τ ό θ έ μ α ε ί ν α ι τ ε ρ ά σ τ ι α . Έ ν ω τ α

δ υ ο θ ε ω ρ η τ ικ ά ρ ε ύ μ α τ α π ο ύ δ έ χ ο ν τ α ι μ ι α σ ύ γ χ υ σ η τ ο ϋ ο ί κ ο ν ο μ ι κ ο υ κ α ι

τ ο ϋ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ σ υ μ π ί π τ ο υ ν σ υ χ ν ά , ή « ν ε ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η » τ ά σ η κ υ -

ρ ι α ρ χ ε ί π . χ . σ τ ο ύ ς A .A . Ber le (The 20th Century Capita lis t Revo lu tion ,

1961, «Corporations and the M odern State», σ τ ό The future of Dem ocratic

Capitalism έ κ δ . A rnold , 1961, κ α ι σ έ σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ έ τ ό ν G . M eans, The

M od em C orporation and Private Property): σ τ ο ύ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς τ ή ς π ρ ώ -

τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ τ ο ϋ ρ ε ύ μ α τ ο ς Trend of Econom ies, ό π ω ς ό J. Μ . Clark, ό π ω ς

ό G alb ra ith (Ι δ ι α ί τ ε ρ α : T he a fflu en t S oc iety , κ α ι έ π ί σ η ς D e r ame rica nisc he

Kapitalismus im Gleichgewicht der Wirtschafts -

Kräfte, 1956),

σ τ ό ν Hoo-

ver (the Economy, Liberty and the State), κ . λ . π .




εξου σ ία μέ ιδιαίτερη ένότητα κ αι ειδικό ρόλο . Α ύτη ή πολι-

τική εξουσία θα διαλυόταν σέ μιά «πλουραλκττική» πολλαπλό-

τητα νέω ν κέντρω ν απ όφ ασ ης άνάμ εσ α σ τά όποια ή ισ ορρ ο-

πία θα πρ αγμα τοποιούνταν «αύτόματα», μ έ τή «σ υγκέντρω ση»

διαφ όρω ν «δυναμ ικώ ν όμά δω ν», «όμά δω ν πίεσ η ς» ή«π ραγμα -

τική ς εξου σ ίας» — έπιχειρήσ εις, σ υνδικάτα, όργανώ σ εις κα -

ταναλω τώ ν, — ά ντιπρ οσ ω πεύοντας τις «οικο νομ ικές δυνάμ εις»

μιας όλο κληρω μ ένης κοινω νίας^. Ή ένότητα τη ς θεσ μοθετη-

μένης πολιτική ς εξουσίας φ αίνεται άποσ υντεθειμένη προς

όφ ελος αύτώ ν τώ ν θεσμώ ν. Ή ίδια ιτερότητά της διαλύεται

μέσο διαφ όρω ν «σ τοιχείω ν» έξουσ ίας - αντιεξουσ ίας, άντι-

σ ταθμ ισ τικώ ν δυνάμ εω ν, όμ άδω ν βέτο, κ.λ π. προς όφ ελος αύ-

τώ ν τώ ν δυνάμ εω ν, τώ ν όπ οίω ν ή ισ ορ ρο πία πρ αγμα τοπ οιείται

μ' εναν «αμοιβαίο περιορισμό», μ' ενα «αμοιβαίο ελεγχο» μέσα

σ τή σ υνολική κο ινω νική διαδικα σ ία^ . Σ ύπΦ ω να μ ' αύτό τό ρεύ-

μα, σ έ αντίθεση μέ τό φ ιλελευθερισ μ ό σ τή ν κλα σ ική του μορ-

φ ή, ή φ υσ ική «αύτομ ατική » ισ ορ ρο πία τη ς ά γορας πού προ ϋπο -

θέτει μιά αύτόνομη πολιτική εξου σ ία πού δέν παρεμβαίνει μέσα

σ τήν οικονομ ική διαδικασ ία, μ ετατρέπεται εδώ σέ ισ ορροπία

«ανάμικτω ν» έξουσ ιώ ν μέσα σ τήν «τεχνολο γική - βιομ ηχανική

κοινω νία» . Α ύτή ή « σ χεδιασ μ ένη» ισ ορ ρο πία θά πραγμ ατο-

3. Β λ έ π ε ή δ η μ ' α υ τ ό τ ό ν ό η μ α . Η . Laski: «The pluralistic State», σ τ ο

Foundations of Sovereignty, 1931 κ α ι A Grammar of Polit ics 1948 κ α ι έ π ί -

σ η ς Η . J. K aiser, D ie Repräsentation organisierter Interessen» 1956. Σ χ ε -

τ ι κ ά μ έ τ η ν . έ ν ν ο ι α τ ο ϋ « π λ ο υ ρ α λ ισ μ ο ϋ », π ρ έ π ε ι ν α δ ο ύ μ ε ό τ ι δ έ ν χ ρ η σ ι -

μ ο π ο ι ε ίτ α ι έ δ ώ ά π λ &ς γ ι α ν α π ρ ο σ δ ι ο ρ ί σ ε ι ε ν α π ο λ ι τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α

π ο λ ύ -

κ ο μ μ α τ ισ μ ο ύ , ά ν τ ί θ ε τ α μ έ τ ο σ ύ σ τ η μ α τ ο υ μ ο ν α δ ι κ ο ύ κ ό μ μ α τ ο ς , ά λ λ α έ κ -

τ ε ί ν ε τ α ι π ρ ο ς κ ά θ ε έ ν ν ο ι α «έ ν σ ω μ α τ ι κ ή » τ ο υ κ ο ι ν ω ν ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς σ τ ο

σ ύ ν ο λ ο τ ο υ . Γ ι α τ ο ν Γ ά λ λ ο ά ν α γ ν ώ 7τ η , ή ά ν α φ ο ρ ά σ τ ί ς ά π λ ο υ σ τ ε ύ σ ε ι ς

τ ο υ Ά ρ ο ν δ έ ν ε ίν α ι π ε ρ ι τ τ ή (π .χ .

Démocratie et Totalitarisme,

σ ε λ . 26 κ α ι

έ π ό μ ., 111 κ α ΐ έ π ό μ . κ .λ .π .).

4 . Β λ έ π ε , π . χ . Η . Pross , «Zum Begriff der p luralistischen Gesel lschaft»,

Zeugnisse Th. A dorno., 1963, σ ε λ . 441 κ α ι έ π ό μ . Α ύ τ έ ς ο ι ε ν ν ο ι ε ς τ ο ϋ «έ λ ε γ -

χ ο υ », τ ή ς «ι σ ο ρ ρ ο π ί α ς » κ α ι τ ο ΰ «π λ ο υ ρ α λ ι σ μ ο ύ », σ τ ή ν ν ε ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η

μ ο ρ φ ή τ ο υ ς , ύ π ο κ ρ ύ π τ ο υ ν ά λ λ ω σ τ ε τ Ι ς α ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο υ Σ ο υ μ π έ τ ε ρ σ τ ο «Ca-

pitalisme, Socialisme et démocratie» τ ο υ ο π ο ί ο υ γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε τ ή ν έ π ί δ ρ α σ η

σ τ ή ε υ ρ ω π α ϊ κ ή σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ία .



-Μ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ Π Α Ρ Ε Ρ Μ Η Ν Ε Ί Ε Σ Κ Α Ι Ο Ι Σ Υ Ν Ε Π Ε Ι Ε Σ Τ Ο Υ Σ 125

ποιη θεί, μέσο τη ς σ υγκέντρω σ ης τω ν οίκο νομ ικο - πολ ιτικώ ν

δυνάμ εω ν, τω ν όπ οιω ν τα «κέντρα άπόφ ασ ης» διαμ οιρά ζονται

τή θεσμοθετημένη πολιτική έξουσία^.

Σ ' ^ιύτό το πλα ίσ ιο, σέ στενή σ χέση μέ τό πρόβλη μ α της

ένότητας αύτής τής έξουσίας, δεν μπορούμε νά θέσουμε τό

πρόβλημα της αύτονομίας του άπέναντι στις «όμάδες - δυνάμεις»

σ τ ο βα θμό άκ ριβώ ς πού δεν εχει δική του ιδια ιτερότητα. Α ύτή

ή εξουσ ία απο κτάει μια «τεχνική» λειτου ργία «όργάνω σης»,

πού προσ φ έρει σ ' αύτή τήν «π λουραλισ τική » κ οινω νία , τή ν

ήδη θεσμ οθετημ ένη - ενσω μα τω μένη, ενα πλ α ίσ ιο τυπική ς συνο-

χή ς. Ό ρό λος της, καθο ρισ μ ένος ά π' τή ν ά ρχή τής «έπικου-

ρικότητας», περιορ ίζεται σ τή ν άτΛ ή έκτέλεση άπ οφ άσ εω ν, πού

λα μβάνονται άπό διάφ ορ ες οίκονομ ικο - πολιτικές «έξουσ ίες»

πού διαμ οιρά ζονται τήν έξουσ ία του Κ ράτους* ένώ ή ισ ορ ρο -

πία αύτώ ν τω ν δυνάμ εω ν βα σ ίζεται κυρίω ς σ τή σφ αίρα τής οικο-

νομ ικής διαδικασ ίας. Ή αύτονομ ία τοϋ Κ ρά τους γίνεται αύ-

στηρά δεκτή, κατ' έξαίρεση, σάν τύπος τής δ υ σ λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς

του Κ ρά τους - θεσμ ός άπέναντι τής κοινω νίας - ύποκ είμενο.

"Α ς άφ ήσ ουμ ε ώ σ τόσ ο σ τή ν άκρη τούς υποτιθέμενους με-

τα σ χημ α τισ μ ούς τής κα πιτα λισ τική ς διαδικα σ ίας πα ρα γω γής,

πο ύ αποδέχεται αύτό τό σ ύγχρο νο ρεϋμα,κα ι ας συγκρα τήσ ουμ ε

μόνο τήν απουσία Ιδιαιτερότητας στό πολιτικό επίπεδο, πού

άφ ομ οιώ νεται μέσα σ τό οικονο μ ικό επίπεδο.

β) Ή α ντίθετη τάσ η σ υνα ντιέται σ τις σ ύγχρονες εκδο-

χές τής θεσ μ οποιητική ς «νεο - σ υντεχνιακής» έννοιας του

Κ ρά τους. Σ ' αύτή τήν περίπτω σ η , ύποθέτοντας θεω ρη τικά τή ν

ίδια σ χέσ η ένσω μά τω ση ς άνάμεσα σ τά διάφ ορα «σύνολα» ή

«κυκλώ μα τα συμφ ερόντω ν» του οικονομ ικού επιπέδου, πα ρα-

δέχονται τήν ύπα ρξη άνταγω νισ μώ ν πού διαταρά σ σ ουν, τις

μεταξύ τους σ χέσεις χω ρίς νά φ θάνουν ώ στόσ ο — εννοείται—

νά μ ιλάνε γιά ταξική πά λη . Κ αταφ εύγουν ετσι σέ μιά θεσμο-

θετημένη πολιτική έξου σ ία , πο ύ θά μ πορούσ ε νά λειτου ργεί

5. Γ ι α τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή π ά ν ω σ ' α ύ τ ό τ ό σ η μ ε ί ο β λ έ π ε M acpherson, σ υ γ γ ρ α φ έ α

τ ή ς έ ξ α ί ρ ε τ η ς έ ρ γ α σ ί α ς T he political T heory of p osse ssiv e individualism

σ τ ό ά ρ θ ρ ο τ ο υ : «P ost-liberal dem ocracy;», σ τ ή N ew L eft R eview , Σ ε π τ .

Ό κ τ ω β . 1963.




σαν κεντρικός παράγοντας «9ciyciauévnç διεύθυνσης» μέσα

σ τη «δυναμική» σ υγκέντρω ση αυτώ ν τω ν συνόλω ν®. Λ εν τί-

θεται θέμα εγκα τάλειψ ης τω ν γενικώ ν έννοιώ ν της λειτουργικής

θεσμ οπ οίησ ης: ό π λουραλισ μ ός πού α πα ρτίζεται άπό ισ οδύνα-

μα σ τοιχεία είναι πά ντα απαραίτητος. 'Ω σ τόσ ο άν οι διάφ ορες

έξου σίες - άντιεξουσ ίες κ.λπ . παρο υσ ιάζονται σ ' αυτή τή δεύ-

τερη έκδοχή σάν «θεσμοθετημένες», αυτό δεν γίνεται πιά στό

μέτρο πού άπο τελουν «ο ικο νομ ικο - κο ινω νικο ύς» θεσμούς

έξω τερικούς πρός τό Κ ρά τος - φ άντασ μ α, άλλα σ τό μέτρο πού

είναι άμεσα θεσμ οθετημ ένοι άπό τό Κ ρά τος - δύναμ η. Π ρέπει

νά ξέρουμ ε ότι οι διάφ ορ ες όμ άδες συμ φ ερόντω ν καΐ όμ άδες

πίεση ς δέχονται άμ εσα τή δημ όσ ια κα τάσ τασ η πρα γμάτω ν

άφ οϋ είναι έπίσ ημ α άναγνω ρισ μένες από τό Κ ρά τος πού πρα γμα -

τοποιεί τή ν ένότητά του ς. Ε πα νεμφ α νίζετα ι ή βα θμίδα Κ ρά -

τος-θεσ μ ό ς: πρόκειται για τή δημ ιουργία κ έντρω ν πολιτική ς

έξουσ ίας, διαφ όρω ν έπιτροπώ ν ή δημ όσ ιω ν, κρατικώ ν όργανι-

σμώ ν μέσα σ τις όποιες αυτές οι «θεσμ οθετημένες» όμάδες θά

συμ πράξουν, κάτω α π ' τή διεύθυνση κα ι τήν ούδέτερη δια ι-

τησ ία τή ς τεχνικό - γρα φ ειοκ ρα τικής διοίκη σ η ς, σ τό σ κοπ ό

μιας «ά πό κ οινού διεύθυνσ ης» τής κοινω νίας. Ε ίναι ή γνφ σ τή

έννοια , σ τή σ ύγχρονη μ ορφ ή της, με τ ονομ α τής «θεσμοθέ-

τησης τής ταξικής πάλης»^.

6. Π ρ ό δ ρ ο μ ο ι τ ή ς σ ύ γ χ υ σ η ς τ ο ϋ π ο λ ι τ ι κ ο ϋ κ α ι τ ο ϋ ο ί κ ο ν ο μ ι κ ο ϋ σ τ ο ι -

χ ε ί ο υ κ α ι τ ή ς ν ε ο - σ υ ν τ ε χ ν ι α κ ή ς έ ν ν ο ι α ς τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς ε ίν α ι ο ί Γ ε ρ μ α ν ο ί

θ ε ω ρ η τ ι κ ο ί ό π ω ς ο ί C. Schmitt Ο . Spann, Κ . Larentz, π ο ύ π ρ ό δ ρ ο μ ό ς τ ο υ ς

υ π ή ρ ξ ε ό Ο . Gierke. Α ύ τ η ε ίν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή τ ο ϋ κ α θ ο λ ι κ ο ύ δ ό γ μ α τ ο ς ,

ό π ω ς έ κ φ ρ ά ζ ε τ α ι σ τ η ν ε γ κ ύ κ λ ι ο «Quadragesino anno», τ ο ϋ Π ά π α Π ί ο υ XI,

κ α ι τ ε λ ε υ τ α ί α σ τ ή «M ater et M agistra»— σ χ ε τ ι κ ά μ έ ϋ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α β λ έ π ε

τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή τ ο ϋ U . Cerroni σ τ ό Politica ed Economia, Α ΰ γ ο υ σ τ .- Σ ε π τ .

1961. Ή κ α μ π ή , σ τ ή ν α μ ε ρ ι κ α ν ικ ή θ ε ω ρ ί α , ά π ' τ ό ν ε ο φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ό π ρ ό ς

μ ι ά ν ε ο - σ υ ν τ ε χ ν ι α κ ή έ ν ν ο ι α ε ίν α ι π ρ ο φ α ν ή ς σ τ ι ς ε ι σ η γ ή σ ε ι ς σ τ ό 66«

Σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ή ς α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ς ο ί κ ο ν ο μ ι κ ή ς έ τ α ι ρ ί α ς 1953. Τ ή ν ξ α ν α β ρ ί -

σ κ ο υ μ ε τ ώ ρ α σ τ ο ν E hrm ann, Interest group s on F ou r Con tin en ts, 1959,

Eshenburg, Herrschaft der

Verbände, 1955, W. Weber, Spannungen und

Kräfte im westdeutschen Verfassungssystem, 1951,

κ .λ π .

7. 'Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ χ ό ν R. Dahrendorf, op. cit., μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α τ ή β ρ ο ϋ μ ε έ -

π ί σ η ς σ τ ό ν Τ . P arsons: The Social System op. cit., σ ε λ . 127 κ α ι έ π ό μ .




Α ύτή ή νεο - σ υντεχνια κή έννοια του Κ ρά του ς θέτει, πρ ο-

φ ανώ ς, το π ρόβλη μ α της ιδια ίτερη ς ένότητα ς τη ς πολιτική ς

έξουσ ίας κα ΐ τη ς αύτονομ ία ς τη ς. Ά λ λ ά α ύτή ή ενότητα πα -

ρουσ ιάζεται σ α ν άποσ υντεθειμ ένη πρ ος οφ ελος αύτώ ν τω ν θεσ μο-

θετημ ένω ν εξουσ ιώ ν. Ή θεω ρη τική γενίκευσ η α π ' τό νέο φ ι-

λελευθερισμό μιας όλικής διάλυσης του πολιτικού έπιπέδου

πρ ος όφ ελος ένός πλ ου ρα λισ μ ού «π ρα γμα τικά οικο νομ ικο -

κο ινω νικώ ν» έξουσ ιώ ν, δη λα δή ή διάλυσ η του είδικου πολι-

τικού έπιπέδου σε μ ιά κ οινω νία πρακτικά αύτοδιαχειριζόμ ενη

πα ρουσ ιάζεται έδώ κάτω απ ό μιά άντεσ τρα μ μ ένη μ ορφ ή. Π ρό -

κειται γιά μιά πολ υκ εντρική δια σ πο ρά , σ το έσω τερικό του Κ ρά-

του ς-θεσ μ ό ς, τή ς πολ ιτική ς έξουσ ίας πρ ος οφ ελος διαφ όρω ν

σ υνόλω ν πλ ου ρα λισ τικώ ν σ υμ φ ερόντω ν πο λιτικά θεσ μοθε-

τημ ένω ν. Ή διάλυσ η τή ς πολ ιτική ς έξουσ ίας μέσα σ τή ν οι-

κονο μ ική σ φ α ίρα έκφ ρά ζεται έδώ μέ μιά ά πο ρρόφ ηίτη του οι-

κο νομ ικο ύ μ έσ α σ το πο λιτικό σ τοιχείο . Έ τσ ι, α υ τά 'τά δυό

ρεύμα τα είναι σ ε ά μ οιβαία σ χέσ η , σ τό δτι κατα λή γου ν σέ μιά

άπο υσ ία α ύσ τηρή ς ορ οθέτη σ η ς του οικο νομ ικο ύ κ αι του πο -

λιτικού σ τοιχείου. Π ραγματικά , σ τό σ υντεχνια κό ρεύμα τό

πρ όβ λη μ α τή ς αύτονομ ίας τού Κ ρά του ς πα ρουσ ιάζεται έντονο

άφ ού ή πολιτική βα θμίδα α ναγνω ρίζεται σ τή ν ά ναγκα ιότητά

τη ς σ ά ν «διευθύνουσ α» δια ιτη σ ία . Ά λ λ ά αύ τή σ υσ χετίζετα ι

μέ τήν κλ α σ ική έννοια τής γρα φ ειοκ ρα τία ς: τή θεω ρία τώ ν

ελίτ καΐ τής διευθύνουσας τάξης πού είναι τό τελευταίο της

βλαστάρι.

II. Ή μ α ρ ξ ισ τ ικ ή π ο λ ι τ ι κ ή θ ε ω ρ ί α

Α ύτά τά θεω ρη τικά ρεύμ ατα έχουν επιπτώ σ εις σ υχνά σ ιω -

π η ρ έ ς , πά νω σ τή σ ύγχρο νη θεω ρία τού εργατικο ύ κ ινή μ α τος.

Δ εν σ υνειδη τοπ οιού μ ε ποτέ όσ ο χρειάζεται τή βα θμ ίδα διά-

βρ ω σης τή ς μ α ρξισ τική ς θεω ρίας γιά τήν πολιτική έξου σ ία α π '

αύτά τά ιδεολο γικά ρεύμα τα. Ε ίναι αναγκα ίο νά επα ναλάβο υμ ε

ότι αύτές οί έννοιες, πάντα πιστές και στή σύγχρονη μορφή

τους στήν παλιά τους ιδεολογική λειτουργία, υποστηρίζουν

τούς απ οκα λούμ ενους μ ετασ χημ ατισ μ ούς τού «κλα σικού» κα πι-




τα λισ τικοΰ τρό που παρα γω γής. Π ρά γμ α τι, άπέναντι <τΓθύς

δισ ταγμού ς της μ α ρξισ τική ς θεω ρίας του κρα τικό - μ ονοπω -

λιακού κα πιτα λισ μ ού , άπέναντι σ τή ν απο υσ ία επισ τη μ ο-

νική ς θεω ρίας αυτώ ν τω ν μετασ χημ α τισ μ ώ ν, ή επιβολ ή του ς

γίνετα ι πολ ύ αισ θη τή . Ά ρ κ ει π .χ. να δούμε τή σ η μ α σ ία πού

απο δίδεται ά π ' το σ ύγχρ ονο σ οσ ια λ - δη μ οκ ρα τικό ρεύμα, σ τις

ίννοιες τής άντιεξουσίας, τής άντισταθμιστικής έξουσίας,

κ .λπ . Β ρισ κό μ α σ τε έτσ ι σ τή ν ϊδια γρα μ μ ή γιά κάθε ρεφ ορμ ισ μ ό:

μ ια γρα μ μ ή π ού αφ ορά ά κριβώ ς τά πρ οβ λή μ α τα τής ένότητας

τής τάξης και τής σχετικής αύτονομίας τής έξουσίας του καπι-

τα λισ τικού Κ ράτους®. Ε π ίσ η ς, γιά να δείξουμ ε τήν μ ονιμ ότητα

τής Ιδεολο γική ς λειτου ργία ς αύτώ ν τώ ν θεω ριώ ν, δεν εϊνα ι

περιττό νά θυμίσουμε τήν έπίδρασή τους στήν ιστορία του

έργατικο ϋ κ ινή μ α τος. Π α ίρνο υμ ε ιδια ίτερα δυο χαρα κτη ρι-

στικά παραδείγματα:

Α . — Χ ω ρίς ά μ φ ιβο λία, το π ιό χτυπη τό π αρ ά δειγμα πού

μ πο ρο ύμ ε νά δώ σουμ ε εϊναι τό παρά δειγμα τώ ν όλέθριω ν έπι-

δρά σ εω ν τή ς «θεσ μ οθετημ ένης - σ υντεχνια κή ς» έννοια ς του

Κ ρά τους πά νω σ τό ρεύμα τή ς γερμ α νική ς σ οσ ια λδη μ οκ ρα τί-

ας®. Α ύτές οι θεω ρίες άπο κρ υσ ταλλώ νονται μετά τή σ ύσ τα σ η

τής δη μ οκ ρα τία ς τής Β αϊμ άρη ς, κα ι ό «π λου ρα λισ τικό ς» χαρα -

κτή ρα ς τους γίνετα ι άφ ορ μ ή νά χυ θεί πο λύ μελά νι ά π ' τούς

8. Α ύ τ α τ ά θ έ μ α τ α τ ή ς σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς Ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή ς έ ν ν ο ι α ς τ ή ς

έ ξ ο υ σ ί α ς ξ α ν α β ρ ί σ κ ο ν τ α ι , σ έ μ ι α π α ρ α δ ε ιγ μ α τ ικ ή σ ύ γ χ υ σ η , σ τ α γ ρ α φ τ ά

π ο λ λ ώ ν Γ ά λ λ ω ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ώ ν . Β λ έ π ε , π . χ . τ ό ν π ρ ό λ ο γ ο τ ο ϋ L. Blum σ τ η

γ α λ λ ι κ ή έ κ δ ο σ η τ ή ς

Révolution des techniciens

τ ο ΰ Burnham τ ό β ι β λ ί ο τ ο Ο

L. L aurat, Problèmes actuels du socialisme 1955 τ ό ν π ρ ό λ ο γ ο τ ο ϋ G . M ol-

let — ό π ο υ ξ α ν α π ι ά ν ε ι τ ά θ έ μ α τ α τ ο ϋ Shumpeter— σ τ ή ν έ ρ γ α σ ί α τ ο ϋ W eille

Raynal, Déclin et succession du capitalisme, 1944. A. Philip, Le sosialisme

trahi, 1957,

κ .λ π . Β λ έ π ε τ ή ν κ ρ ι τ ι κ ή α ύ τ ώ ν τ ώ ν ε ν ν ο ι ώ ν σ τ ο Α . Gorz, Stra-

tegie ouvrière et nèocapitalisme, 1964, σ ε λ . 5 κ α ι έ π ό μ .

9. Υ π ο γ ρ α μ μ ί σ τ η κ ε τ ό τ ε ά π ' τ ό ν Fr. Neuman, σ έ έ ν α ά ρ θ ρ ο π ο ύ α ν α -

δ η μ ο σ ι ε ύ τ η κ ε σ τ ο T he

Démocratie and Anthoritarian State,

σ ε λ . 65 κ α ι

έ π ό μ . κ α ι ά π τ ό Μ α ρ κ ο ϋ ζ ε σ τ ό ά ρ θ ρ ο τ ο υ . «D er Kampf gegen den

Libéra^

lismus in der totalitären Staatsauffassunng», ά ν α δ η μ ο σ ι ε υ μ έ ν ο σ τ ο Kul-

tu r u nd G e se lls ch aft, 1963, σ ε λ . 34 κ α ι έ π ό μ .




πολιτικούς θεω ρητικούς τή ς εποχής̂ ®: αύτες οί θεω ρίες εί-

χα ν ήδη ά μεσ ες αντανακ λά σ εις σ τά γραφ τά τοϋ Κ άο υτσ κι

κα ι του Μ περνστάϊν^^. Ή ένοπ οιη τική π ολιτική έξουσ ία του

Κ ρά τους εμφ ανίζεται διαλυμ ένη προ ς ο φ ελος « σ υντεχνιακώ ν»

σ υνόλω ν άμεσα θεσμ οθετημ ένω ν στο Κ ρά τος. Α υτό τό γενονός

έκφ ρά ζεται σ τήν ιδεολογική πολιτική θεω ρία, μέσο μιας κρι-

τ ι κ ή ς τω ν κλ ασ ικώ ν φ ιλελεύθερω ν θεω ριώ ν τή ς ένότητας κα ι

τής κυρ ια ρχία ς του Κ ρά τους, β α σ ισ μ ένης σ τή ν «ήθική τη ς

πρ οσ ω πικό τητα» κα ι τή ν «άνώ τερη βούλη σ ή» της — κα ι πού

άποτελεΐ πρ άγματι τήν άμ εσ η ιδεολο γική τη ς έξήγησ η γιά τή ν

ενότητα του ταξικο ύ Κ ρά του ς. Α ύτή ή κυρ ια ρχία θά βα σ ίζεται

σ το έξης πάνω σ ' ενα «κύκλω μα σ υμφ ερόντω ν», πάνω σε θεσμ ο-

θετημένες σ υντεχνίες ισ ορρ οπ η μ ένες και άπο φ ασ ισ μ ένες

σ το έσ ω τερικό του Κ ρά τους λόγω σ ύγχυσ η ς τοϋ οικονομ ικού

και του πολιτικού σ τοιχείου, κα θη μ ερινό σ ύνθη μ α μετά τό

κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς σ τ ή ν π ε ρ ίο δ ο τ ο ν π ο λ έ μ ο υ . Ή κρατική

έξουσία μοιάζει ετσι διεσπαρμένη, και διαμοιρασμένη άνάμεσα

σ ' αυτά τά σ υντεχνια κά σ ύνολα . Ο ι σ υνέπειες πού ακολου θούν

βγα ίνουν εύκολα . Ή έργα τική τάξη έμ φ ανίζεται νά μπ ορ εί νά

απο τελεί ενα άπ ' αύτά τά σ ύνολα κα ι μέσ ο τή ς ένσω μ άτω σ ής

τη ς σ το θεσ μό τοϋ Κ ρά του ς, νά «κρα τάει» ëva αύτόνομο «τμήμα»

τής πλουραλιστικής πολιτικής έξουσίας.

Ή σ υνέχεια εϊναι γνω σ τή : αυτές οί «π λουρ αλισ τικές» θεω -

ρίες, πού δια φ η μ ίσ τηκα ν άπό π ολ λο ύς φ ιλελεύθερους κα ι σ ο-

σ ιαλδημ οκρά τες θεω ρη τικούς τή ς έποχή ς, αναπ τύχθηκ αν άμ εσα

μέ τόν C . Schmittr κα ι τόν Κ . La ren ζ, πρός τήν «συντεχνιακή -

θεσμ οθετική » έννοια τού ναζισ τικο ύ Κ ρά του ς (υπενθυμίζω σ τόν

αναγνώ σ τη τις λα μ πρ ές αναλ ύσ εις, γιά τό σ ύνολο του πρ οβ λή -

μ ατος του « σ υντεχνιακ ού Κ ρά τους» του D . G ue rin σ τό Φ α-

ΐ 0. Ή π ε ρ ί π τ ω σ η ε ί ν α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή γ ια τ ί , δ ε δ ο μ έ ν η ς

τ ή ς σ χ ε τ ι κ ή ς ι σ ο ρ ρ ο π ί α ς δ υ ν ά μ ε ω ν ά ν ά μ ε σ α σ τ ή ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή κ α ί τ ή ν

έ ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η τ ή σ τ ι γ μ ή τ ή ς σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς α ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς τ ή ς Β α ϊ μ ά ρ η ς ,

π ρ ό σ φ ε ρ ε π ρ α γ μ α τ ικ ά τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο έ ν ό ς π λ ο υ ρ α λ ι σ μ ο ύ . Γ ι ' α ύ τ ό τ ο θ έ μ α ,

Ρ . Sweezy: The Tlieory of Capitalis t Development, op. c it. σ ε λ . 329 κ α ι έ π ό μ .

11. Π ε ρ ί π τ ω σ η Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ α φ ή ς σ τ ό ν Μ π ε ρ σ τ ά ι ν . «La

théorie marxi-

ste de

Γ

évolution sociale»,

σ τ ό Etudes de marxologie, Paris, no 6, 1962.




α ισ μ ο ς κ α ι μ ε γ ά λ ο κ ε φ ά λ α ιο ), Ή «θεσμ οποίησ η» τη ς έργα τική ς

τάξης άλλω στε σ υντελέστηκε πρα γματικά μέσα σ το να ζισ τικό

Κ ρά τος, αλλά χω ρίς νά πρ οκαλέσει κα νένα διαμ οιρα σ μ ό τή ς

εξουσ ίας με τις κυρία ρχες τάξεις. Τ ό παρά δειγμα εδώ άπό θεω -

ρητική ά ποψ η εϊναι προ φ ανές κα ι χα ρα κτηρ ισ τικό: έκφ ρά ζει

πράγμα τι τη σ χέσ η α πό πρ ώ τη μ ατιά σ υ γ κ ε χ υ μ έ ν η , άνάμεσα

σε όρ ισ μένες σ οσ ιαλδημ οκρατικές εννοιες τοϋ Κ ράτους και

τις σ υντεχνιακές εννοιες τοϋ φ ασ ισ τικού Κ ράτου ς. Α υτό τό

ρεϋμα άλλω σ τε εχει επεκτείνει τήν έπίδρασ ή του κ αι πά νω σ την

εξέλιξη τής φ αβιανής θεω ρίας τω ν "Α γγλω ν εργαζομ ένω ν σ τά

χρόνια του είκοσι.

Β . — Τ ό πρ όβ λη μ α τής σ χετική ς αύτονομίας του κα πιτα-

λισ τικού τύπου Κ ρά τους, δεν εϊναι άλλω σ τε λιγότερο σ ημ αν-

τικό. Ο ί σ ύγχρο νες μορφ ές αυτώ ν τω ν θεω ριώ ν εϊχαν, κυρίω ς

μέσο του ρεύμα τος πού ύπ οσ τηρίζει τη «φ ω τισ μένη διεύθυνσ η»

απ ό πλευράς Κ ρά τους και τό ρόλο, α π' αύτη τή ν άπ οψ η,

τής διοίκησης, αποφασιστική έπίδρασή στις σύγχρονες μορφές

του πα λιού ρεύματος τή ς έπα νάσ τασ ης έκ τώ ν άνω , πού σ υν-

δέεται μέ τό λ α σ σ α λ ι σ μ ό ^ ^ Ε ίναι γεγονό ς δτι ή σ ύγχρο νη τάσ η

δεν πα ρουσ ιάζεται σαφ ώ ς όπω ς ό λασ σ α λισ μ ός σά ν όπαδός

τή ς έννοιας ένός Κ ρά του ς-δια ιτητή κα ι ούδέτερου σ υμ φ ιλιω τή

άνάμ εσα σ τις τάξεις: τό πρ όβ λη μ α εδώ είναι πιό μπλεγμένο

γιατί υποσ τηρ ίζουν κυρίω ς τις άνα λύσ εις του Μ άρξ κα ι ιδιαί-

τερα του Έ νγκ ελς γιά τό μ πισ μ αρκ ισ μ ό. Α υτό τό ρεύμα εχει

ιδιαίτερο ενδιαφ έρον σ τό βαθμό πού συγκεντρώ νεται πά νω

σ τό ζήτημ α τής σ χετική ς αύτονομ ίας του καπιταλισ τικο ύ Κ ρά -

τους.

Τ ό πρόβ λη μ α εϊναι τό ά κόλουθο : μπ ορεί τό Κ ρά τος νά εχει

μιά τ έ τ ο ια α υ τ ο ν ο μ ία άπέναντι σ τις κυρίαρχες τάξεις ώ στε τό

12. 'Α ν α φ έ ρ ο μ α ι έ δ ώ σ τ ό Α α σ σ ά λ γ ι α τ ί ή τ α ν ό π ρ ώ τ ο ς π ο ύ δ ι α τ ύ π ω σ ε

θ ε ω ρ η τ ικ ά π α ρ ό μ ο ι ε ς ΐ δ έ ε ς σ έ μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ο ύ ς ό ρ ο υ ς . Α έ ν θ ά π ρ ε π ε ό μ ω ς

ν ά ξ ε χ ν ά μ ε ό τ ι «ό κ ο ι ν ω ν ι κ ό ς κ α ι σ α ρ ι σ μ ό ς » ε χ ε ι ι σ χ υ ρ έ ς π α ρ α δ ό σ ε ις σ τ ό

γ α λ λ ι κ ό έ ρ γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α ό π ο υ π ή ρ ε έ ν τ ε λ ώ ς π ρ ω τ ό τ υ π ε ς μ ο ρ φ έ ς : ε χ ε ι

π η γ έ ς ά π ' τ ό ν L . Blanc κ α ι τ ρ ν Proudhon — ά ς θ υ μ η θ ο ύ μ ε τ ή σ τ ά σ η τ ο υ

τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ά π έ ν α ν τ ι τ ο Ο Λ . Β ο ν α π ά ρ τ η — κ α ι β υ θ ί ζ ε ι χ ω ρ ί ς α μ φ ι β ο λ ί α

τ ι ς ρ ί ζ ε ς τ ο υ σ τ ό γ ι α κ ω β ι ν ι σ μ ό .




πέρα σ μα σ το σ οσ ιαλισ μ ό να σ υντελεστεί χω ρίς να τσ ακισ τεί

ό κρατικός μηχανισμός άπ' την κατάκτηση της ταξικής έξου-

σ ία ς α π ' τή ν εργα τική τάξη; "Α ς θυμ ίσουμ ε τά χαρα κτηρισ τικά

του μ πισμαρκισ μοΰ: στή ν Π ρω σ σία, στήν ιδιαίτερη περίοδο

μετάβα σης απ ' τόν φεουδαρχικό τρόπο στόν κα πιταλισ τικό

τρό πο πα ρα γω γής, τό Κ ρά τος του Μ πίσμ αρ κ πα ίρνει μιά εντε-

λώ ς ιδιαίτερη αύτονομ ία. Κ αι αυτό σ υνέβα ινε, εϊτε λόγω τω ν

μετατοπίσεω ν τω ν βα θμίδω ν, είτε λόγω τω ν μετατοπίσεω ν ανά-

μεσα σ τις βαθμίδες κα ί τό χώ ρο της ταξικής πάλη ς, πού προ -

κα λούνται άπ ό τή ν ταυ τόχρονη πα ρουσ ία αύτώ ν τω ν τρόπω ν

παρ αγω γής σ ' αύτόν τό σ χημ α τισ μ ό: Ή αύτονομία τω ν δομώ ν

του επέτρεψ ε νά συντελεστεί τό 'πέρασ μα άπ ' τη φ εουδαρχία

στό'ν καπιταλισμό ενάντια στήν πολιτικά κυρίαρχη, φεουδαρ-

χική τάξη, με τή σταθεροποίηση τής ανερχόμενης οικονο-

μ ική ς κυρ ιαρχία ς τής ασ τική ς τάξης καί με τή ν άνύψ ω σή της

σ τή ν πολιτική κυ ριαρχία . Έ χου μ ε λοιπό ν αύτονομία του Π ρω σ-

σ ικο υ Κ ρά τους απέναντι σ τήν πολιτικά κυ ρίαρχη φ εουδαρχική

τάξη, αύτονομ ία όμω ς πού δεν μπορούμ ε νά τήν αναγάγουμε

σε μιά ισ ορροπία δυνάμεω ν ανάμεσα στούς εύγενεις γαιοκτή-

μονες κα ί τήν ά σ τική τάξη.

Π οιές είναι λοιπόν οι προ ϋπ οθέσεις πού απ οδέχεται ή σύγ-

χρο νη μ ορφ ή τής θεω ρίας μιας επα νάσ τασ ης εκ τώ ν άνω ; Ή

θεω ρία αύτή αποκα λύπτει στή σ ύγχρονη κα τάσ τασ η μιά ι-

σ τ ο ρ ι κ ή α ν α λ ο γ ία

μέ τό φ αινόμ ενο του μπισμαρκισμοΰ." Ε ί-

μασ τε σήμερα , σ έ μιά π ερίοδο μετάβ ασ ης άπ ' τόν κα πιταλισ μ ό

σ τό σ οσ ιαλισ μ ό, πού βρίσκεται στή φ άσ η του κρ ατικό - μονο-

πω λιακ ού καπιταλισ μ ού. Α ύτή ή μ ετάβ ασ η χαρακτηρίζεται

α πό μιά μή ειδική ά ντισ τοιχία του νομ ικο - πολιτικού εποικο-

δομ ήματος του Κ ρά τους καί του ο ικονομ ικού σ τοιχείου, μέ

τό νόημ α ότι (όπω ς κα ί σ τό πέρασμα ά π' τή φ εουδαρ χία σ τόν

κα πιταλισ μ ό) τό νομ ικο - πολιτικό έποικοδόμ ημα — εθνικο-

ποιήσ εις, σ χεδιοποίη σ η , κ .λπ . — προη γείται κα τά κά πο ιο

τρόπο του οικονομικού στοιχείου, καί παρουσιάζει ήδη τά

χαρα κτηρισ τικά ενός σ οσ ιαλισ τικο ύ Κ ρά τους. Μ έ τή ν επι-

βο λή τέτοιω ν βασ ικώ ν χαρ ακτηρισ τικώ ν β ρισ κόμ ασ τε σ έ μ ιά

ιδιαίτερη αύτονομία του σ ύγχρονου Κ ρά τους σέ σ χέση μέ τό




οικονομ ικό σ τοιχείο. Α ύτη αντανακλα μιά ιδια ίτερη αυτο-

νομ ία του κρα τικο ύ μ ηχανισ μ ού α πέναντι σ τή μ ονοπ ω λιακή

ασ τική τάξη —ή σ ύγχρο νη τεχνογραφ ειοκ ρα τική κα τη γορία

πα ίζει έδώ , αναλογικά , το ρόλο της μπισ μ αρκ ική ς γρα φ ειο-

κρα τία ς. Σ ' αύτό πρ οσ τίθετα ι, πολύ σ υχνά , ή υπόθεση μ ιας

σ ύγχρονης ισ ορ ρο πία ς δυνάμεω ν ανάμ εσα σ τή ν άσ τική τά ξη

κα ι τήν εργα τική τάξη, υπόθεση πο ύ έκφ ρά ζει έδώ τήν σ ύγ-

κρ ου σ η τω ν έννοιώ ν μιας δήθεν ισ ορ ρο πία ς άνάμ εσα σε άναγνω -

ρισ μ ένες εξουσ ίες και άντιεξου σ ίες ελεγχόμ ενες α π ' τή ν ερ-

γα τική τάξη . Σ ' αύτή τή ν ύποτιθέμενη ισ ορ ροπία τω ν αντιμ α-

χόμ ενω ν κοινω νικώ ν δυνάμεω ν προσ φ έρεται μεταγενέσ τερα

μ ιά έπι πλέον ανα λο γία μέ το μ πισ μ αρκ ικό φ αινόμ ενο π ού

εξηγείται τό ϊδιο, μέσο μιας ύποτιθέμενης ισορροπίας άνάμεσα

στούς ευγενείς γαιοκτήμονες και τήν άστική τάξη μέσα στο

μ πισ μ αρκ ισ μ ό.

Δ εν ύπάρχει αμ φ ιβολία ότι αύτές οι εννοιες εϊνα ι ριζικά

ψ εύτικες κα ΐ σ τή ν ανάλυσ η του μ πισ μ αρκ ικο υ φ αινομ ένου

κα ι σ τή ν εξή γησ η τους γιά τούς μ ετασ χημ ατισ μ ούς τοΰ Κ .Τ .Π .

μέ τό μοντέλο μ ιας μετάβα σ ης ά π ' τόν κα πιταλισ μ ό σ τό σο-

σιαλισμό. Π ρ ά γ μ α τ ι, π ρ ό κ ε ιτ α ι μ ό ν ο γ ιά τ η ν ε π α ν ά λ η ψ η μ ια ς

τ υ π ικ ή ς μ ο ρ φ ή ς ρ ε β ι ζ ιο ν ισ μ ο ύ , τ ή ς μ ο ρ φ ή ς τ ο ν

^

«κ ρ α τ ικ ο ύ

σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » π ο ύ ε μ φ α ν ίζ ε τ α ι σ τ α θ ε ρ ά κ ά θ ε φ ο ρ ά π ο ύ τ ο

κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς ε π ι χ ε ιρ ε ί μ α ζ ικ έ ς π α ρ ε μ β ά σ ε ις γ ιά ν ά

π ρ ο σ α ρ μ ό σ ε ι κ α ΐ ν ά δ ι κ α ιώ σ ε ι τ ο σ ύ σ τ η μ α ά π έ ν α ν τ ι σ τ ή ν κ ο ι-

ν ω ν ικ ο π ο ίη σ η τ ω ν π α ρ α γ ω γ ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν : «λα σ σ αλισ μ ός»

— Μ πίσμ αρκ* Π ρουντόν κα ι ό «κο ινω νικός κα ισ αρ ισ μ ός» — Λ .

Β οναπ άρτης· «κοινω νικός κα πιταλισ μ ός» — N ew De al του

Ρ ούσβελτ* «Κ ρά τος τή ς εύημ ερίας»— κρ ατικός κα πιταλισ μ ός

ύπό τόν ιμ τίεριαλισ μό. Α έν είναι πρό θεσή μου νά σ υζητήσ ω

αύτό τό θέμα . Έ να άλλο είναι τό σ ημ είο π ού μ ας ένδιαφ έρει

έδώ : τ ο π ρ α γ μ α τ ικ ό π ρ ό β λ η μ α τής σ χετική ς αύτονομίας του

κα πιταλισ τικού Κ ράτους απέναντι σ τίς κυρίαρχες τάξεις και

μερίδες πο ύ θέτουν αύτές οι σ ύγχρο νες εννοιες. Ή αύτονομ ία

πο ύ αύτές βεβαιώ νουν πρ αγμα τικά , δεν μπο ρεί νά έξηγηθεί πα ρά

μέ τό μ οντέλο μιας ισ ορροπία ς κοινω νικώ ν δυνάμεω ν, πού συν-

δέεται μέ τή ν α ύτονόμ ησ η μή α ντίσ τοιχω ν δομώ ν μιας με-




τα βα τικη ς φ άσ ης μέ τή σ τενή έννοια τοϋ ορου^^. Ά π ό αύτη

την αντίλη ψ η απο ρρ έει μιά π α ρερμ ηνεία τη ς αύτονομ ίας τοϋ

Κ ρά του ς υπό τον Ιμ περιαλισ μ ό. Α υτή είναι ώ σ τόσ ο ή σ υγκε-

κριμ ένη μ ορ φ ή π ού παίρνει σ τις μέρες μας ή σ χετική αύτονο-

μία, πού είναι συστατικό στοιχείο τ ο ϋ κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ο ύ τ ύ π ο ν

Κ ρ ά τ ο υ ς . Α ύτός ό ά κριβή ς τύπ ος σ χετική ς αύτονομ ίας δια-

κρίνεται ριζικά απ' τήν αύτονομία τοϋ εποικοδομήματος ενός

σ χημ ατισ μ ού σ έ μετάβα σ η ή α κόμ α, α π' τή ν αύτονομία πού

όφ είλεται σ έ ισ ορροπία , α νάμεσα σ τις αντιμ αχόμ ενες κοινω -

νικές δυνάμ εις: αύτή δέν μ πορεί μέ κανένα τρό πο νά λειτουρ-

γεί σ τή ν προο πτική μιας επα νάσ τα σ η ς έκ τω ν άνω .

Ή μ α ρξισ τική θεω ρία, επειδή εγκα τα λείπεται κα μ ιά φ ορά

σ τή ν λα θρα ία π ολ ιορ κία α ύτώ ν τω ν ιδεολογικώ ν έννοιώ ν,

έπα νέλα βε κα τά γενικό κ α νόνα τό σ χή μ α του Κ ρά τους σ ά ν

μ έσ ο ή ο ργανο τη ς κυ ρία ρχη ς τά ξης. Α ύτό τό σ χήμ α , τοπ ο-

θετημ ένο, φ αινομ ενικά , σ τόν ά ντίποδα α ύτώ ν τώ ν έννοιώ ν,

ά ποδέχεται τις ίδιες θεω ρητικές άρχές. Δ έν είνα ι ετσ ι καθό λο υ

περίεργο δτι αύτή ή σ χη μ α τική φ ρα σ εολο γία , ριζοσ πα σ τική

μόνο έπιφ ανειακά , επιτρέπει μέ τήν κά λυψ ή τη ς τή μ όλυνσ η

τής μ α ρξισ τική ς θεω ρίας άπ ' τήν ιδεολο γία . Ε ιδικότερα , σ τήν

θεω ρη τική του συ νέπεια , αύτό τό σ χή μ α κα ταλή γει σ τή ν έν-

νοια του Κ ρ ά τ ο υ ς - υ π ά λ λ η λ ο υ τ ώ ν μ ο ν ο π ω λ ίω ν σ τ ο ν κ ρ α τ ικ ό -

μ ο ν ο π ω λ ια κ ά κ α π ι τ α λ ισ μ ό . Έ τσ ι, δέν ύπ άρχει άμ φ ιβολία δτι

οί μ ετα σ χημ α τισ μ οί του Κ .Τ .Π . μα ρτυρούν, μέ τή ν ανά πτυξη

τοϋ ιμ περιαλισ μ ού , ο λό κλη ρη μιά είδική κα ι σ ύνθετη συνάρθρω -

σ η τοϋ οικο νομ ικο ύ κα ι τοϋ πολ ιτικού σ τοιχείου . Ώ σ τόσ ο ,

τό σ χήμ α τοϋ Κ ράτους - ύπά λληλο υ τώ ν μο νοπω λίω ν ύπονοεί,

λαθεμένα, μιά σύγχυση του οικονομικού και τοϋ πολιτικού

στοιχείου — προσεγγίζοντας μ' αύτό τόν τρόπο τΙς σύγχρονες

13.

TÔ

π ρ ό β λ η μ α ε ίν α ι σ α φ έ ς σ τ ό π ο λ ύ δ ι ο ρ α τ ι κ ό ά ρ θ ρ ο τ ο ϋ L . Bar-

ca: «Sviluppo deir analisi teorica sul capitalismo monopolistico di Stato»

(σ τ ό Ctitica M arxista Σ ε π τ έ μ β ρ η ς - Δ ε κ έ μ β ρ η ς 1966, σ ε λ . 55 κ α ι 62) δ π ο υ

ά ν α φ έ ρ ε τ α ι ά κ ρ ι β ώ ς σ ' α ύ τ ή τ ή ν έ ξ ή γ η σ η γ ι ά ν ά έ π ι κ ρ ί ν ε ι τ ή ν σ χ η μ α -

τ ικ ή έ ν ν ο ι α τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς - ύ π α λ λ ή λ ο υ τ ώ ν μ ο ν ο π ω λ ί ω ν , τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ΐ

τ ώ ν μ ο ν ο π ω λ ί ω ν σ ά ν « μ ο ν α δ ι κ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ύ ».




ιδεολογίες του Κ ρά του ς πού ή δη αναφ έρα μ ε — κα ι δεν είνα ι,

άλλω σ τε, πα ρά ενας δρ ος πού καλύπτει τήν ελλειψ η μ ιας επι-

σ τη μ ονική ς θεω ρίας σ ' αύ τή τη σ φ α ίρα .

Ά π ' αύτή τή ν ελλειψ η ά πο ρρ έουν πο λλές α ντιφ ά σ εις: ει-

δικό τερα , πάνω σ ' αύτό το σ χήμ α , θά βρούμε προσ κο λλη μ ένη

τήν έννοια μ ιας αύτονομ ίας του Κ ρά του ς παρό μ οια μ ' αύτήν

πο ύ απο δέχονται οι υπ οσ τηρικτές τή ς έπα νά σ τα σ η ς έκ τω ν

άνω . Ή σ χέσ η του «υπάλληλος - οργανο» μέ τή ν μ ονοπω λιακή

μ ερίδα θεω ρείται σ ά ν μιά σ υνω μ οσ ία πο ύ, μέσο πρ οσ ω πικώ ν

δεσ μώ ν, θέτει τό Κ ρά τος, πού είναι ικα νό νά οδη γή σ ει μ ιά έπα -

νάσ τα σ η έκ τω ν άνω , στά χέρια μ ιας δράκ ας μονοπ ω λίω ν. "Ο τι

ό λ α ός κα ταδιώ κει αύτούς τού ς σ φ ετερισ τές και τό Κ ρά τος

θά κά νη τά ύπόλοιπα^^.

'Α λλά τό πρ όβ λη μ α εϊναι πο λύ πιό μ περδεμένο α π ' δ σ ο

φ α ίνετα ι: αν αύτή ή άντίλη ψ η μ πο ρεί νά όδη γήσ ει άμ εσα σ '

εναν ό π π ο ρ τ ο ν ν ισ μ ό τ η ς Δ ε ξ ιά ς , αύτή όδή γησ ε έπίσ η ς, κά τω

από διάφορες μορφές, er' ε ν α ν ε ξ τ ρ ε μ ι σ μ ό τ ή ς 'Α ρ ισ τ ε ρ ά ς , πού

εϊνα ι έκδη λο ς σ τις ά ναλύ σ εις τής Τ ρίτης Δ ιεθνούς, πού άφ ο-

ρουν τό σ οσ ια λδη μ οκ ρα τικό Κ ρά τος — τόν «κο ινω νικό φ α-

σ ισ μ ό» σ ά ν υπά λληλ ο τώ ν μο νοπω λίω ν —, έξτρεμ ισ μ ός πού

διορ θώ θη κε σ τή σ υνέχεια σ τό VU συ νέδριο τή ς Δ ιεθνούς̂ ®.

14. Π ρ ά γ μ α τ ι, α ύ τ ο ε ί ν α ι τ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α π ο ύ θ ά κ ι ν δ υ ν ε ύ α μ ε ν ά κ α τ α -

λ ή ξ ο υ μ ε ά π ό τ ή θ έ σ η τ ή ς έ ν ω σ η ς \ί\ς δ ύ ν α μ η ς \& ν μ ο ν ο π ω λ ί ω ν κ α ι τ ο υ

Κ ρ ά τ ο υ ς σ ' ε ν α « μ ο ν α δ ι κ ό μ η χ α ν ι σ μ ό » γ ι ά ν ά σ ω θ ε ί ή κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ή κ ο ι -

ν ω ν ί α , θ έ σ η π ο ύ κ υ ρ ι ά ρ χ η σ ε σ τ ή σ υ ζ ή τ η σ η τ ο ϋ Choisy.- le - Roi γ ι ά τ ό ν

κ ρ α τ ικ ό - μ ο ν ο π ω λ ι α κ ό κ α π ι τ α λ ι σ μ ό . Α ύ τ ή ή φ α ι ν ο μ ε ν ικ ά ύ π ε ρ - έ π α ν α -

σ τ α τ ικ ή θ έ σ η π α ρ α δ έ χ ε τ α ι ώ σ τ ό σ ο ό τ ι α ύ τ ό ς ό π ε ρ ί φ η μ ο ς «μ ο ν α δ ι κ ό ς

μ η χ α ν ι σ μ ό ς » δ έ ν ά ν τ ι λ α μ β ά ν ε τ α ι κ α θ ό λ ο υ τ ι ς δ ο μ έ ς τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς . Τ ό β λ έ -

π ο υ μ ε α ύ τ ό ά π ' τ ή ν ε ι σ ή γ η σ η σ τ ή ν ϊ δ ι α σ υ ν ά ν τ η σ η , τ ο ΰ Fr. Lazard κ α τ ά

τ ό ν ό π ο ι ο α ύ τ ό ς ό μ ο ν α δ ι κ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς , ό τ ό σ ο δ ι α φ η μ ι σ μ έ ν ο ς , θ ά ε ί χ ε

γ ι ά σ τ ό χ ο μ ό ν ο « τ ό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο τ ή ς π α ρ έ μ β α σ η ς τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς , τ Ι ς μ ο ρ -

φ έ ς μ έ τ ι ς ό π ο ι ε ς έ κ δ η λ ώ ν ε τ α ι α ύ τ ή ή π α ρ έ μ β α σ η » (in Economie et poli-

tique, No spécial, τ . I, σ ε λ . 19). Α ύ τ ό π ο ύ έ μ φ α ν ί ζ ε τ α ι έ δ ώ ά ν ά γ λ υ φ α ε ϊ ν α ι

ή ά ν τ ίλ η ψ η ό τ ι α ύ τ ό τ ό Κ ρ ά τ ο ς , δ ι α φ ο ρ ε τ ικ ά « χ ρ η σ ι μ ο π ο ι η μ έ ν ο » , θ ά μ π ο -

ρ ο ύ σ ε ν ά έ κ π λ η ρ ώ σ ε ι τ ό π έ ρ α σ μ α σ τ ό σ ο σ ι α λ ι σ μ ό .

15. Γ ι ά τ ό θ έ μ α α ύ τ ό β λ έ π ε κ υ ρ ί ω ς τ ή ν ε ι σ ή γ η σ η τ ο ϋ G . Dim itrov σ τ ό

VII σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ή ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς δ ι ε θ ν ο ύ ς . Oeuvres choisies

éd Sociales.




Δ εν θά α σ χολ η θώ μέ τις σ υνέπειες αύτής τή ς α ντίλη ψ η ς

γιά τό Κ ρά τος. Δ είχνω μ όνο ό τι ή σ χετική αυτονομ ία του σ ύγ-

χρονου Κ ρά τους απένα ντι σ τις κυρία ρχες τάξεις ή μ ερίδες

δεν είναι πα ρά ή σ υγκεκριμ ένη μ ορ φ ή πο ύ πα ίρνει αύτή ή αύτο-

νομ ία , σ υσ τα τικό σ τοιχείο του κα πιτα λισ τικού τύπ ου Κ ρά τους

σ το βα θμό π ού α ντανακλ α , σ τις σ χέσεις ανάμ εσ α στΛ ς δομ ές

κα ι τό χώ ρο τή ς τα ξική ς πά λη ς, μ ιά νέα σ υνάρθρω σ η του πο -

λιτικού και του οικο νομ ικο ύ σ τοιχείου. Α ύτή ή σ υνά ρθρ ω σ η

ω στόσο π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τόν τ ύ π ο σ χ έ σ ε ω ν ανά μ εσ α σ τό πο λι-

τικό κα ι τό ο ικονο μ ικό σ τοιχείο του Κ .Τ .Π .: αύτή α ποτελεί

μιά

μ ε τ α β λ η τ ή

σ τό εσ ω τερικό

σ τ α θ ε ρ ώ ν ο ρ ίω ν .

Α ύτή ή σ χε-

τική αύτονομία δεν εχει τίποτα τό κοινό μέ τήν αύτονομία ένός

Κ ρά του ς μ ετάβα σ ης ούτε μέ τήν αύτονομ ία μ ιας ισ ορροπ ία ς

δυνάμ εω ν. Μ ' άλ λα λ όγια , δέν α μ φ ισ βη τεί κα θόλου τις βαθύ-

τερες σ χέσ εις του σ ύγχρο νου Κ ρά του ς μέ τήν ή γεμ ονική με-

ρίδα τώ ν μο νοπ ω λίω ν: άντίθετα τις προ ϋπ οθέτει.



τ ό κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ο Κ ρ ά τ ο ς

κ α ι τ ό π ε δ ί ο τ η ς π ά λ η ς τ ω ν τ ά ξ ε ω ν

I. Τ ό γ ε ν ικ ό π ρ ό β λ η μ α .

Ή ιδιαίτερη ενότητα κ αι ή σ χετική αυτονομ ία του καπι-

τα λισ τικού τύπ ου Κ ράτους άπέναντι σ τις κυρία ρχες τάξεις

και μερίδες έξαρταται α π τ ο ρόλο του μέσα στις δομές τοϋ

Κ .Τ .Π . και άπ ό τή ν ιδια ίτερη σ χέσ η του μέ τον χώ ρο τη ς τα-

ξικής πά λη ς μέσα σ ' αύτόν τόν τρό πο παραγο>γής. Έ τσ ι θά πρέ-

πει νά θυμίσω èv συντομία τις άναλύσεις πού ήδη έχουν γίνει

γι' αύτο τό θέμα\

1) Ο ί κα πιταλισ τικές σ χέσ εις π αρα γω γής — χω ρισ μ ός

σ το πλα ίσ ιο τής σ χέση ς πραγματικής ιδιοποίη σ η ς τοϋ άμ ε-

σου παραγω γού α π τά μ έσα πα ρα γω γής — κα θορίζουν σ το

νομ ικο - πολ ιτικό εποικοδόμ ημ α τοϋ Κ ρά του ς μ ιά ειδική αυ-

τονο μ ία α πέναντι σ τις σ χέσ εις πα ρα γω γής. Α ύτή ή αυτονό-

μ ησ η τω ν βα θμίδω ν αντανακλάται, σ τό πεδίο τή ς τα ξική ς πά -

λη ς, σ ε μιά α ύτονομ ία τή ς ταξική ς οικονομ ικής πά λη ς — κο ι-

νω νικο - οικονομ ικές σ χέσ εις — και τής ταξική ς πολιτική ς

πά λη ς — κοινω νικο - πολιτικές σ χέσ εις. "Ε τσι οί ν ο μ ικ έ ς δο -

μές του κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά τους, συνδμασ μένες μέ τη νομ ική

ιδεολογία και μέ τό ιδεολογικό στοιχείο γενικά αύτου του τρό-

που πα ρα γω γής, έχουν γιά α π ο τ έ λ ε σ μ α , πάνω σ τη ν οικο νο-

μ ική τα ξική πά λη , πά νω σ τίς κοινω νικο - οικονο μ ικές σ χέσεις,

τ η ν ά π ο μ ό ν ω σ η τω ν πα ρα γόντω ν ένός τρόπ ου παρα γω γής, σ τό ν

όπ οιο όμω ς ή πρα γματική δομή τω ν παρα γω γικώ ν σ χέσ εω ν

1. Β λ έ π ε π ρ ώ τ ο μ έ ρ ο ς σ ε λ . 172.



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KAI Η Π Α Λ Η Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν 137

— χω ρισ μ ός του άμ εσου πα ραγω γού κα ι τώ ν μέσω ν πα ρα-

γω γής — όδηγεί σέ μιά ύπέρμ ετρη κ ο ιν ω ν ικ ο π ο ί η σ η της δια-

δικα σ ίας τη ς έργασ ίας. Α ύτη ή απ ομ όνω σ η , απ οτέλεσ μ α ύπερ-

πρ οσ διορισ μ ένο αλλά πρ αγμα τικό , βιώ νεται απ ό τούς πα ρά -

γοντες μέ τη μορφ ή του α νταγω νισ μ ού κα ι κα ταλή γει σ τήν από-

κρυψ η, γι'α ύ τά τά όργανα , τω ν σ χέσ εώ ν τους σ άν ταξικώ ν σ χέ-

σεω ν. Ή άπ ομ όνω σ η ισ χύει, α π' τό άλλο μ έρος, τόσ ο για τούς

κεφ αλα ιοκράτες - ιδιοκτήτες ιδιώ τες, δσ ο και γιά τούς μισθω -

τούς έργάτες, α ν κα ι αναμ φ ισ βήτητα δεν εκδη λώ νεται μέ τόν

ίδιο τρόπο σ τις κοινω νικο - οίκονομ ικές σ χέσ εις αύτώ ν τώ ν

δύο τάξεω ν. Σ ημ ειώ σαμ ε ήδη τή σ πο υδα ιότητα πού αποδίδουν

ό Μ άρ ξ κα ι ό Λ ένιν σ ' αύτά τά χα ρα κτηρ ισ τικά τή ς οικονο-

μικής πάλης τής εργατικής τάξης, οταν άποδείχνουν τήν α-

ναγκα ιότητα ένός π ολιτικο ύ κόμ μ ατος: ανάμ εσα σ τ' άλλα , ό ρό-

λος αύτου του κόμ ματος εϊναι ή συγκρό τη σ η τής έπα νασ τα-

τικής π ο λ ιτ ικ ή ς ε ν ό τ η τ α ς αυτής τής τά ξης πού σ ταθερά κα τα-

γίνεται μέ τήν οικονομική πάλη «άτομική», «τοπική», «μερική»,

«άπομονω μένη».

2) Π ρέπει νά λάβουμ ε ύπ ' όψ η, στο πλ α ίσ ιο αύτή τή φ ορά

ένός καπιταλιστικού σχηματισμού πού κυριαρχείται άπ' τόν

Κ .Τ .Π ., τή ν άπομ όνω ση τώ ν ταξικώ ν κοινω νικο - οικονομικώ ν

σ χέσ εω ν πού άνήκουν σέ άλλους τρόπ ους πα ρα γω γής κα ι πού

συνυπά ρχουν σ ' αύτό τό σ χημ α τισ μ ό: είναι ή περίπτω σ η τή ς

μ ικρο ασ τικής τάξη ς κα ι τώ ν μ ικ ρ ο ϊδ ι ο κ τ η τ ώ ν ά γ ρ ο τ ώ ν . Ή

άπομ όνω σή τους, γιά τήν όπο ία τόσ ο επέμ ειναν ό Μ άρξ, ό

'Έ νγκελς κα ι ό Λ ένιν, δέν είναι όμ όλογη μέ τή ν άπομ όνω σ η τώ ν

τάξεω ν του Κ .Τ .Π .: αύτή απορ ρέει ειδικά α π ' τις ϊδιες τΙς σχέ-

σ εις πα ρα γω γής αύτώ ν τώ ν τάξεω ν, σ χέσ εις πού χαρα κτη ρί-

ζονται άκριβώ ς απ ό ενα μή χω ρισ μ ό του άμ εσου πα ρα γω γού

και τώ ν μέσω ν πα ραγω γής. 'Ω σ τόσ ο, σ τό βαθμό πού αύτές οί

τάξεις είναι παρούσες μέσα σ ' ενα κ α π ιτ α λ ι σ τ ικ ό σ χημ ατισ μ ό,

αύτή ή πρα γματική άπομόνω ση π ού είναι ιδια ίτερο χαρα κτη-

ρισ τικό τους ύπερπροσ διορίζεται α π ' τό ά π ο τ έ λ ε σ μ α α π ο μ ό -

ν ω σ η ς

πού επιβά λλει ό Κ .Τ .Π .

3) Ή σ χέσ η ά νάμεσα σ τό κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος κα ι τό

πεδίο τής ταξική ς πά λη ς είναι διπλή: όδη γεί πά νω σ τήν ταξική




πολιτική πά λη , ά π ' το ενα μέρος, και πά νω σ την τα ξική οικο -

νομική πά λη , απ ' τό

ά λ λ ο .

Β εβα ιώ σ αμ ε, γι' αύτό το θέμα, τή

σ χέση άνάμ εσ α , σ το κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος κα ι τίς κοινω νικο-

οικονο μ ικές σ χέσεις, όπ ω ς αύτές παρου σ ιά ζοντα ι μέσ ω του

απ οτελέσ μα τος α πο μ όνασ η ς,

toö

οπ οίου τό ϊδιο τό Κ ρά τος, μ αζί

μέ τό ιδεολο γικό σ τοιχείο , είνα ι ή κινη τήρια δύνα μ η. Α ύτό

τό Κ ρά τος κατέχει θεσ μ ούς, στό έσ ω τερικό τώ ν οποίω ν ή τα ξική

οίκονο μ ική ύπ α ρξη και ή τα ξική π ολιτική π άλη απο υσ ιάζου ν.

Έ τσ ι τό Κ ρά τος αύ τό, οντάς απομ ονω μ ένο ά πό τίς κο ινω νι-

κο ' οίκο νομ ικές σ χέσεις, πα ρο υσ ιάζετα ι σ ά ν νά

έ ν ώ ν ε ι

καθαρά

πολιτικά καί δη μ όσ ια τούς ιδια ίτερους κ αί «ιδιω τικούς», οικο-

νομ ικούς αντα γω νισ μ ού ς του σ υνόλου τή ς «κ οινω νίας». Ή

θεσμ οπ οιη μ ένη έξουσ ία του κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά του ς πα ρου-

σ ιά ζει μ ιά

Ι δ ι α ίτ ε ρ η ε ν ό τ η τ α ,

σ τό π λα ίσ ιο τώ ν κο ινω -

νικο - οικο νομ ικώ ν τη ς σ χέσ εω ν — τα ξική ο ικο νομ ική πά -

λη —, σ τό μ έτρο πο ύ αντιπρ οσ ω πεύει τή ν ένότητα τοϋ

έθνος - λα ός πού σ υντίθεται α πό δρώ ντες παρά γοντες,

πο ύ θεσπ ίζοντα ι σ ά ν υπο κείμ ενα «άτομα - πρόσ ω πα - πο λι-

τικά », δη λα δή σ τό μ έτρο π ού άντιπρ οσ ω πεύει τήν π ολιτική

ένότητα μιας οικονομ ική ς άπ ομ όνω σ ης πού είναι δικό του

απ οτέλεσ μ α. Σ τό έπίπεδο τώ ν σ χέσ εω ν άνάμ εσ α σ τό Κ ρά τος

κα ί τήν τα ξική πολιτική πά λη , αύτό όδη γει σ ' ενα α πο τέλεσμ α

φ α ινομ ενικά

π α ρ ά δ ο ξ ο , ά λ λ α

πού, σ τή ν πρ α γμα τικό τη τα , απ ο-

τελεί τό «μ υσ τικό » αύ του του Κ ρά του ς - έθνικό - λα ϊκό - ταξικό:

ή θεσ μ οθετημ ένη έξου σ ία του τα ξικο ύ κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς

παρουσιάζει μιά

Ι δ ια ίτ ε ρ η τ α ξ ι κ ή

ένότη τα σ τό βαθμ ό ακ ριβώ ς

πο ύ μ πορ εί νά εμφ ανίζεται σ ά ν ενα Κ ρά τος έθνικό - λα ϊκό,

σ ά ν ενα Κ ρά τος πο ύ δέν α ντιπρ οσ ω πεύει τήν έξουσ ία μιας

τά ξης ή κ α θορισ μ ένω ν τάξεω ν, ά λλά τή ν πολ ιτική ένότητα

δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν ιδιω τώ ν, πα ρα δομ ένω ν σε οικο νομ ικο ύς

αντα γω νισ μ ού ς πο ύ τό Κ ρά τος εχει γιά ρό λο νά τού ς ξεπερά σ ει,

ένώ νοντας αύτούς τού ς δρώ ντες πα ρά γοντες σ ' ενα «λ αϊκό -

έθνικό» σ ώ μ α.

4) Α ύτό τό χα ρα κτη ρισ τικό του κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά τους

α να φ έρετα ι, εϊνα ι γεγονός, σέ μ ια ά κριβή ιδεολογική λειτουργία :

δεν μπορούμε νά ύποτιμήσουμε τή σπουδαιότητα αύτής της λει-



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KA I Η Π Α Λ Η Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν 139

του ργίας λα μ βά νοντας ύπ' δψ η τη ν ειδική απο τελεσμ ατικό -

τη τα του ιδεολογικού σ τοιχείου κ αι του ρό λου του μ έσα σ το

πλ α ίσ ιο του κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά τους. Α ύτή ή λειτου ργία άφ ο-

ρα τό σ ύνθετο πρ όβ λη μ α τής νομ ιμ ότητα ς αύτου του Κ ρά τους:

ιδεολο γική λειτουργία πο ύ, άλλω σ τε, δεν πρέπει να συγχέουμ ε

με τήν παρέμβαση του ιδεολογικού στοιχείου στήν ϊδια τήν

όργάνω σ η τοϋ Κ ρά τους: δηλαδή σ τή θέσ πισ η τώ ν δρώ ντω ν

πα ρα γόντω ν σ έ νομ ικά - πο λιτικά ύποκείμ ενα κα ι σ τή σ υγκρ ό-

τησ η του «έθνικοϋ - λαϊκού» σ ώ μ ατος.

Ε πιβά λλετα ι ώ στόσ ο μιά παρα τήρ ησ η: άν τό νο μ ικ ο -π ο -

λιτικό έπο ικο δόμ ημ α τοϋ Κ ρά τους σ υσ χετίζεται μέ τήν ιδεο-

λογική του λειτουργία , αύτό δέν σ η μ α ίνει δτι αύτή α ν ά γ ε τ α ι

σ το ιδεολο γικό σ τοιχείο . Μ έ δυο λό για , τό Κ ρά τος «ά ντιπρ ό-

σ ω πο ς» τή ς πολιτική ς ένότητας του λαοϋ - έθνους, α ντανακλά ται

οχι λιγότερο σ' δνα π ρ α γ μ α τ ι κ ό θ ε σ μ ικ ό π λ α ί σ ιο π ο ύ τ ε ίν ε ι

ν α λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ά , σύμ φ ω να μ έ τή σ υγκεκριμ ένη

κα τά σ τα σ η τώ ν ύπα ρχουσ ώ ν δυνάμ εω ν σ το νόημ α μ ιας Ιδι-

αίτερης ένότητας τής κρατικής έξουσίας και μιας σχετικής

αύτονομ ίας άπέναντι σ τις κυρία ρχες τάξεις. "Α ν είνα ι άλή θεια

δτι δέν πρέπει νά υπερτιμάμε αύτό τό θεσμικό πλαίσιο, και δτι

πρ έπει πά ντα νά εχουμ ε μ προ σ τά μας αύτό πού κρ ύβ ει, δέν

μ πορ ούμ ε άπό μ ιά α λλη πλευρά , νά παρα μ ελή σ ουμ ε τή ν είδική

αποτελεσμ α τικότητα πού πα ρο υσ ιάζει συνδεδεμένο μέ τόν

ειδικό ρόλο νομ ιμ ότητας τού Κ ράτους, απέναντι τής ίδια ίτερή ς

του ένότητας και τής σ χετική ς αύτονομ ίας του .

Ε μ φ α νίζετα ι, πρά γμα τι, αύτό τό Κ ρά τος, νά ά ντιπρ οσ ω -

πεύει τή γενική θέλη σ η κα ι τήν πο λιτική ένότητα του λα ου

κα ι του Έ θνο υς. Έ χο υ μ ε έδώ τά χαρα κτηρ ισ τικά τή ς α ντι-

πρ οσ ω πευτικό τητας, του γενικο ύ σ υμ φ έροντος, τή ς κοινή ς

γνώ μ ης, τής κ α θολική ς ψ η φ οφ ορ ία ς, τω ν δημόσΐο>ν έλευθεριώ ν,

μέ δυο λόγια εχουμε μπροστά μας τό θεσμικό κανονιστικό

σύνολο τής

π ο λ ιτ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ία ς .

"Ώ στόσο , για νά εξετάσ ω

τό πρ όβ λη μ α τής ένότητας του Κ ρά τους, θα ά ναφ ερθώ ,

π ιο

ει-

δικά , σ τή ν έννοια τή ς λα ϊκή ς κυρια ρχία ς, κα ι σ τό σ χημ α τισ μ ό

τής έννοιας του λαοϋ.




Ή έννοια της λα ϊκή ς κυρια ρχία ς, πού α ντισ τοιχεί σ το κ α πι-

τα λισ τικό Κ ρά τος, σ υνδέεται, σ την π ολιτική θεω ρία, μέ το πρ ό-

βλημα της Ι δ ι α ίτ ε ρ η ς ε ν ό τ η τ α ς τής θεσ μ οπ οιη μ ένη ς πολιτική ς

έξουσ ίας. Ή έννοια τή ς κυ ρια ρχία ς, δη μ ιου ργη μ ένη ή δη σ χε-

τικά μ έ το ά πο λυτα ρχικό Κ ρά τος, πρ οσ διώ ριζε, άκ όμ α ά ρκετά

σ υγκεχυμ ένα, τη ν ενω τική δομ ή τής αυτονομ ημ ένης άπό το

οικονομ ικό σ τοιχείο πολιτική ς έξουσ ία ς. Μ έ τόν δρ ο λ α ϊκή

κυ ρια ρχία , αύτό τό Κ ρά τος, ύπο δηλώ νει, σ α ν πη γή

ν ο μ ιμ ό -

τ η τ α ς του Κ ρά τους, ενα σύνολ ο πο λιτώ ν, ατόμω ν τυπ ικά κα ί

άφ ηρη μ ένα ελεύθερω ν κα ι ϊσ ω ν πού θεσ πίζονται σ ά ν πολ ι-

τικά πρό σ ω πα . Α ύτό τό σ ύνολο κα τα νοείτα ι σ ά ν πο λιτικό σώ μ α,

σ ά ν λα ός. Τ ό πιό ένδια φ έρο ν ώ σ τόσ ο εδώ είνα ι, δτι ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α

τ ο ν Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι ή λ α ϊκ ή κ υ ρ ια ρ χ ί α ά λ λ η λ ο κ α λ ύ π τ ο ν τ α ι:

αύτός

ό λα ός τώ ν πολιτώ ν μπορ εί νά πετύχει τήν ιδια ίτερή του ύπ αρξη

σ ά ν πο λιτικο ύ σ ώ μ ατος, πη γή νομ ιμ ότη τα ς, μ όνο σ τό βαθμ ό

πο ύ ή ένότητά του ύλοπ οιειτα ι άμεσα ά π ' τή ν ενότητα τή ς κρ α -

τική ς έξου σ ία ς. Τ έτοιες άντιλή ψ εις έκφ ρά ζονται μέσο τώ ν πο -

λιτικώ ν θεω ριώ ν του κο ινω νικο ύ σ υμ βο λα ίου σ τή διφ ορούμ ενη

σχέση τής

σ ύ μ β α σ η ς α σ τ ικ ή ς έ ν ω σ η ς κ α ΐ τ ή ς σ ύ μ β α σ η ς δ ια -

κ υ β έ ρ ν η σ η ς :

ενώ είναι γεγονό ς δτι εκτός ά π ' τό Ρ ουσ σ ώ , π ού

τά συμπεράσματά του ξεπερνούν τό πλαίσιο τής πολιτικής

δη μ οκ ρα τίας, ό Χ όμ πς έμ φ ανίζεται σ ά ν ή ά ντιπρ οσ ω πευτική

ά λή θεια τώ ν θεω ριώ ν του κο ινω νικο ύ σ υμ βο λα ίου. Ά ρ κ εϊ νά

θυμ ίσ ουμ ε τό πρό βλη μ α τή ς γενική ς θέλη σ η ς κα ι τή ς ά ντιπρο-

σ ω πευτικό τητας στούς θεσ μ ούς του Κ ρά τους δπω ς γεννήθη κε

σ τή Γ αλλική επανάσ τασ η.

^Η ά ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ε υ σ η

του λαου άπ ό

τις διάφ ορες εκλεγμένες σ υνελεύσ εις δεν εχει, μ ιλώ ντας κυριο-

λεκτικά , τό νόη μ α μ ιας άπλή ς έκφ ρα σ ης ενός πο λιτικο ύ σ ώ μ α-

τος μέ πρ οσ υγκρ οτημ ένη ένότη τα , α λλά τό νόη μ α τή ς ιδία ς

τή ς σ υγκρό τη σ η ς τή ς ένότη τας κα ι άκό μ α τής ύπαρξης αύτοϋ

του πολιτικού σ ώ μ ατος. Ή λα ϊκ ή κυ ρια ρχία ταυτίζεται μέ τήν

^κυριαρχία του Κ ρά του ς, άφ ου ό λα ός είναι πα ρώ ν σ τό Κ ρά τος,

αόνο αν είναι ά ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε υ μ έ ν ο ς . Ό ρόλος τώ ν άντι προσ ώ -

πω ν του λα ου δεν είναι ή έκφ ρα σ η τή ς θέλη σ η ς του έθνους,

άλ λά σύμ φ ω να μέ μιά έκφ ρα σ η πού έπα ναλαμ βά νεται σ ταθερά

ά πό τούς θεω ρη τικο ύς τή ς φ ιλελεύθερη ς δη μ οκ ρα τίας, ν ά



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K A I Η Π Α Λ Η Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν 141

θ έ λ ο υ ν γ ίά τ ο Ε θ ν ο ς , δη λα δή νά (τυγκροτουν τό πο λιτικό σώ μα

πού είναι ό λα ός,' ενώ νοντας τά μέλη της «κοινω νίας»^.

Ε ϊναι εύκολο ^να αντιλη φ θούμ ε τις έπιπτώ σ εις πάνω στούς

θεσμούς του Κ ρά τους άπ ' αύτή τή σ χέσ η ανάμεσα €Γτήν κυ-

ρια ρχία του Κ ρά νους κα ι τή λα ϊκή κυ ρια ρχία , σ χέσ η πού κα θο-

ρίζεται άπό πα ρόμ οιες αντιλή ψ εις της άντιπροσ ω πευτικότητας.

Ή κρατική εξουσία α ποτελεί μια ιδιαίτερη ένότητα, σ το βα θμό

πού οι θεσμοί της εΪναι όργανω μένοι σ άν σ υσ τατικά σ τοιχεία

τής ένότητας του λα ού κα ι του έθνους. Τ ό Κ ρά τος, εγκα θιδρυ-

μένο σάν τόπ ος του «καθολικού» τη ς γενικής θέλησ ης κα ι

τού γενικού συμφέροντος, του δημόσιου, εμφανίζεται νά αντι-

προσ ω πεύει οχι τά μεν ή τά δε ιδιω τικά συμ φ έροντα κα ι κο ινω -

νικο - οικονομ ικά κυκλώ ματα, ή τό σ ύνολο τους, αλλά τό ένω -

τικό π ολιτικό σ ύνολο τού έθνος - λα ός. Ή κυρ ιαρχία τού Κ ρά -

τους εμφ ανίζεται ετσι συνδεδεμένη με τό «ήθικό πρόσ ω πο»

τού Κ ράτους

ε ν α κ α ΐ ά δ ι α ί ρ ε τ ο .

Κ άθε «μέρος» της κρ ατική ς

εξουσ ίας κα ι κά θε ιδιαίτερο ορ γανο τού Κ ρά του ς ε ίν α ι τ ο π ο -

θ ε τ η μ έ ν α θ ε σ μ ικ ά σ ά ν α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι τ α υ τ ό χ ρ ο ν α τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

τ ο ϋ π ο λ ι τ ικ ο ύ σ ώ μ α τ ο ς κ α ι τ η ς ε ν ό τ η τ α ς τ η ς κ ρ α τ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς :

ετσι πού κά θε αντιπρό σ ω πος σ τις έκλογικές συνελεύσ εις εμφ α-

νίζεται νά άντιπροσ ω πεύει, οχι τά ιδιω τικά συμ φ έροντα τω ν

εκλογέω ν του, άλλά τό σ ύνολο τού έκλογικού σώ μα τος σέ διά-

κριση άπ' τις «κλειστές τάξεις».

'Α πο κλείεται έτσ ι, ανάμ εσα σ τ' άλλα , ή δυνατότητα γιά

mandat impératif (κα τηγορική εντολ ή) σ τό πλα ίσ ιο της πο -

λιτική ς δη μ οκ ρατίας. Τ ά όργα να τή ς διοίκησ η ς άντιπροσ ο)-

πεύουν αύτά τά ίδια τήν ένότητα τής κρατικής εξουσίας: αυτό

είναι ενα ά π ' τά χα ρα κτη ρισ τικά τή ς σ ύγχρο νης γρα φ ειοκ ρα -

τίας, πού λειτουρ γεί σ άν ιερά ρχησ η άρμ οδιοτήτω ν μέ τήν

έξουσ ιοδότησ η τής κεντρικής εξουσ ίας. Ή ϊδια ή σ χέση ά νά-

μεσα σ τις θεσμικές εξουσ ίες τού Κ ρά τους, σ χέση πού κα τανο-

2. Μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ο ύ μ ε , γ ι ' α υ τ ό τ ό θ έ μ α , τ ό ε ρ γ ο τ ο ϋ G .

Burdeau, Traité de Sciencé politique, τ ο μ . V, VI, κ α ι VII ό π ω ς κ α ι τ ο υ Lei-

bholz: Da s W esen der Repräsentation und der Gestaltwandel der Démo-

cratie in 20 Jahrhundert, 2 η έ κ δ . 1960.




ειται σ α ν ενας «διαχω ρισ μ ός» ανάμ εσα σ τις τρεις εξουσ ίες,

τοποθετείται

σ τ ο

κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος σ αν μιά

κ α τ α ν ο μ ή

εξου σ ίας πού απο ρρ έει α π ' την ά δια ίρετη ένότητα της κρα τι-

κή ς κυ ρια ρχία ς: μ ' αύτό τόν τρό πο θεω ρη τικο πο ιήθη κε α π '

τόν Μ οντεσ κιέ^ Α ύτό τό χαρα κτη ρισ τικό τη ς ενότητα ς του κα -

πιτα λισ τικού Κ ρά του ς διέπει τη σ υγκεντρο ηική του όρ γάνω σ η:

ή π αρ ακμ ή τώ ν τοπ ικώ ν εξουσ ιώ ν συνδέεται άμ εσα με τήν

ενω τική όργάνω σ η του Κ ρά τους, βα σ ισ μ ένη πά νω σ ' αύτό τό

κεντρικό σημείο πού είναι ό θεσμός της λαϊκής κυριαρχίας.

Ή ένότητα του Κ ρά τους βρ ίσ κεται, άλλω σ τε, κάτω άπ ό ά λλες

μορφές, στό

σ ύ γ χ ρ ο ν ο ν ο μ ικ ο σ ύ σ τ η μ α

με τή στενή έννοια :

αύτό τό ειδικό κα νονισ τικό σ ύνολ ο, πού σ υγκ ρο τείται από

«ύποκείμενα τοϋ δικα ίου » πού είναι απομ ιμ ήσ εις πάνω σ τό

όμ οίω μα τώ ν πο λιτώ ν, πα ρουσ ιάζει σ τό μ έγισ το βαθμό μ ιά

σ υ σ τ η μ α τ ικ ή ε ν ό τ η τ α

σ τό δτι ρυ θμ ίζει, μ έσο νόμ ω ν, τήν ένό-

τη τα αύτώ ν τώ ν «υποκειμένω ν»^.

Δ εν εχω πρό θεσ η νά πληθύνω τά πα ρα δείγμ ατα πο ύ πα ρέ-

θεσ α μόνο ενδεικτικά . 'Α ρκ εί νά πα ρα τηρή σ ουμ ε ότι ή νομ ικο -

πολιτική περιοχή του κ α πιταλισ τικού Κ ρά τους είναι πρα γμα-

τικά

ο ρ γ α ν ω μ έ ν η σ ά ν θ ε σ μ ι κ ή ε ν ό τ η τ α

της κυρίω ς πολιτική ς

εξουσ ίας (δη μ όσ ια) στό μ έτρο π ού είναι σ ταθερο ποιημ ένη

σ ά ν σ υσ τατικό σ τοιχείο τή ς ενότητα ς ένός σ υνόλου σ τοιχείω ν

(πολίτες) τώ ν οπ οίω ν ό ο ικο νομ ικός κα θορισ μ ός, και κα τά σ υ-

νέπεια ή ταξική τους ένταξη άπουσιάζει συστηματικά από τούς

θεσμούς του.

Μ πορούμ ε νά περάσ ουμε τώ ρα σ τή δεύτερη φ άσ η τής έ-

ρευνας: δη λα δή νά δείξουμ ε πώ ς αύτό τό ενω τικό θεσμ ικό πλα ί-

σιο, συνδεδεμένο με τήν ιδιαίτερη ιδεολογική λειτουργία αύτου

του Κ ράτους, του επιτρέπει νά λειτουργεί, σ τις σ χέσ εις του

3. Β λ έ π ε , Ch. Eisenmann «L' Esprit des lois et la

séparation des pou-

voirs» , σ τ ο Mélangés Malberg, Paris, 1933.

4.

Π ρ ό σ φ ε ρ α έ ν δ ε ί ξ ε ι ς γ ι ' α ύ τ ό τ ο θ έ μ α σ τ α ά ρ θ ρ α μ ο υ : «L' examen

marxiste de Γ E tat et du droit actu els» , σ τ ο T em ps M odernes, Α ύ γ ο υ σ τ ο ς -

Σ ε π τ έ μ β ρ η ς 1964, κ α ι «Α propos de la

théorie marxiste du Droit», in Archi-

ves de philosophie du Droit, τ ο μ . XII, 1967, «Marx et le droit moderne»




μέ την ταξική πάλη, σάν πολιτική εξουσία β ε β α ιω τ ικ ή τ ω ν κ υ -

ρ ία ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν ή μ ε ρ ί δ ω ν , κα ι επίσ η ς μέ ποιά σ υγκεκριμ ένη

έννοια ή βεβα ιω τική λειτουργία α ύτου του Κ ράτους περιέχει

τή σ χετική αύτονομ ία του απ έναντι σ τις τελευταίες. Θ ά ά ρχί-

σω μέ αύτα πού μας λέει ό Μ αρξ σ τα πολ ιτικά του εργα .

II. ο ι α ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ Μ α ρ ξ

Π ρά γμα τι, άν θεω ρήσ ουμε τά π ολιτικά εργα του Μ άρ ξ σ άν

εργα πού αφ ορούν τον θεω ρη τικό τύπο του κα πιταλισ τικο ύ

Κ ρά του ς, μας κά νει εντύπω σ η π ριν α π ' ό λα τό γεγονός δτι ό

Μ άρξ άντιλα μ βά νεται αύτά τά διάκρ ιτα χαρα κτη ρισ τικά του

Κ ρά τους σάν ενα «ά νταγω νισ μό ανάμ εσα σ το Κ ρά τος και τή ν

κοινω νία» . Γ ράφ ει π. χ.: «Μ όνο κάτω ά π' τό δεύτερο Β οναπά ρτη

τό Κ ρά τος φ αίνεται νά εμφ ανίζεται τελείω ς άνεξάρ τητο. Ή

κρα τική μ ηχανή ενισ χύεται περισ σ ότερο απέναντι σ τήν άσ τική

κοινω νία...»^, ή ακόμα «ή πα ρω δία της αύτοκ ρα τορίας (ή λα -

τρεία του αύτοκράτορα) ήταν ανα γκα ία γιά νά άπελευθερώ σει

τή μα ζα του γαλλικο ύ έθνους ά π ' τό βά ρος της πα ρά δοσ ης και

γιά νά εμ φ ανισ τεί σέ δλη του τήν κα θα ρό τητα ό άνταγω ,νισμός

ανάμ εσα στό Κ ρά τος κα ι τή ν κοινω νία»®. Ό άνταγω νισ μ ός

περιγράφ εταΐνέτσ ι: «Κ άθε κο ινό συμ φ έρον απο σ πά σ τηκε άμ εσα

ά π' τήν κο ινω νία κα ι στάθηκ ε άπέναντι σ ' αύτήν σ άν άνώ τερο,

σ άν γενικό συμ φ έρον, αφ αιρέθηκε άπ ' τή ν πρω τοβουλία τω ν

μελώ ν της κοινω νίας και εγινε αντικείμ ενο της κυβερνη τικής

δρασ τηριότητας...^. Τ ό Κ ρά τος εμφ ανίζεται έτσ ι σ άν νά «ά-

πα λλά σ σ ει πλήρω ς τή ν άσ τική κο ινω νία ά π ' τή φ ροντίδα νά

κυβ ερνιέται ά π ' αύτή τήν ίδια», ά π ' τήν φ ρο ντίδα τη ς «self-

gouvernement»®* σ τό καθεστώ ς του δεύτερου αύτοκρά τορα «τό

έθνος... άρνειται κά θε δική του θέλη σ η και ύποτάσ σ εται σ τούς

κα νόνες μιας εξω τερική ς θέλη σ ης, σ τήν εξουσία»· τό βονα παρτι-

5. Le 18 Brumaire, σ ε λ . 348.

6. Ibid . σ ε λ . 356.

7. Ibid . σ ε λ . 347 .

8. Ibid . σ ε λ . 242 .




κό Κ ρά τος «έκφ ρά ζει τήν έτερονο μ ία του έθνους σ έ ά ντίθεσ η

μέ τήν αυτονομία του»^.

Α ύτές οί πα ρα τη ρή σ εις, ου σ ια σ τικές σ τις άναλύσ εις του

Μ άρξ για τον κα πιτα λισ τικό τύπ ο Κ ρά του ς, μ πο ρεί νά φ αίνονται

απ ό πρώ τη μ ατιά, πα ρά δοξες. Α ύτές επέτρεψ αν νά κα τα λή ξουν

σ έ λαθεμένα σ υμ περάσ μ ατα πο λλοί έρμ ηνευτές πού τις βλέ-

πουν σ άν μ ιά επισ τρο φ ή του Μ α ρξ σ τά νεα νικά του έργα, σ τή ν

α ντίλη ψ η του Κ ρά τους σά ν α λλο τρίω σ η ς τη ς κο ινω νίας τω ν

πο λιτώ ν στο νόη μ α πού έχει αύτή ή ά ντίλη ψ η — « σ υγκεκρι-

κριμ ένα άτομ α - γενικό ς άνθρω πος»— σ τό νεαρ ό Μ άρ ξ. Κ α τ ά

σ υ ν έ π ε ι α ,

αύτές οί αναλύ σ εις του Μ ά ρξ Ε μφ ανίζονται σ έ ά ντί-

φ ασ η μέ τή ν ά ντίλη ψ η του ώ ριμου Μ άρ ξ σ ' ο,τι άφ ορα τό τ α -

ξ ι κ ό Κ ρά τος. Έ τσ ι ό Ρ . N ora γράφ ει: «'Α λλά γιά τό μ ηχα νισ μ ό

του συ γκεντρω τικού Κ ρά τους, ό Μ ά ρξ διατυπώ νει δ υ ο ά ν τ ι-

φ α τ ικ έ ς κ ρ ίσ ε ις : α π

τή μ ιά πλευρά βεβαιώ νει δτι αύτός είνα ι τό

όργανο κα τα πίεσ η ς τη ς κυρ ία ρχη ς τάξης...— κ αι α π ' τή ν ά λλη ,

εχει τήν ά ντίλη ψ η δτι αύτός ό συγκεντρω τικό ς μ η χανισ μ ός,

πού γίνετα ι όλο κα ΐ πιό ανεξάρτητος απ ' τή ν κο ινω νία μέ τή

τελειοποίη σ η τω ν γρα ναζιώ ν του , είναι ό τόπος του γενικού

συμφ έροντος...»^®. "Η ακ όμ α, ό Μ . Pu be l: «Δ έν φ αίνετα ι άπ ό

πρ ώ τη ματιά δτι ό βονα παρτισ μ ός ά ντισ τοιχει σ τήν ιδέα

πού είχε ό Μ ά ρξ γιά τό Κ ρά τος, δηλα δή , δτι τό Κ ρά τος είναι

τό δργανο έξουσίας και κυριαρχίας τής έκμεταλλεύτριας τάξης...

Α ύτός διαγρά φ ει μιά ιδα νική π ροοπτική σ τήν όπο ια ό βονα-

παρτισ μ ός είναι ένας «σ υσ χετισ μ ός δυνάμεω ν», σ του όποίου

τά άκρα είναι τό Κ ρά τος και ή κο ινω νία , και α ντιπαρα τίθενται

σ ' εναν α πό λυτο ά νταγω νισμό»^^.

'Α κόμ α κι αν αύτές οί ερμ ηνείες εϊναι λα θεμένες, ύπ ογραμ -

μ ίζουν ώ σ τόσ ο τή σ πο υδα ιότητα του π ροβ λή μ α τος πού μας

ά πα σ χολεΐ. Π ρά γμα τι, ό Μ άρξ, μέσα σ τήν αύσ τηρά επισ τη-

μ ονική προ οπ τική πού χα ρα κτη ρίζει τά έργα τή ς ώ ριμ ότητάς

9 . Ib id . σ ε λ . 348 .

10. Σ χ ή ν ε ισ α γ ω γ ή τ ή ς 18η ς τ ο ϋ Μ π ρ υ μ α ι ρ σ τ η γ α λ λ ι κ ή έ κ δ ο σ η Pau-

v ert, σ ε λ . 15.

11. Κ . Marx devant le bonapartisme, op. ci t . . . σ . 155.



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K AI Η Π Α Λ Η Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν 145

του καθορίζει

σ τ α θ ε ρ ά

κα ι σ υσ τημ ατικά τή σ χέσ η α νάμεσα

σ το κα πιταλισ τικό Κ ράτος και τις ειδικές μορφ ές τής πο λι-

τική ς πά λης τω ν κυρίαρχω ν τάξεω ν, σ ' ενα σ χημ α τισ μ ό πού

κυ ρια ρχείτα ι α π' τόν Κ .Τ .Π ., δηλαδή « τήν ασ τική κυ ριαρχία

σ άν έκδήλω σ η κ αι απ οτέλεσ μα τής κα θολική ς ψ ηφ οφ ορίας^

σ άν έκφ ρασ η τοϋ κυρ ία ρχου λαου...»^^ ή ακόμ α «Τ ό ^θνος

ανύψ ω νε τή γενική του θέλησ η σ τό ΰψ ος του νόμου, δη λα δή

έκανε άπ' τό νόμο τής κυρίαρχης τάξης τή γενική του θέληση»^®.

Π ώ ς τότε, μέσα σ ' ένα τόσ ο πολύπ λοκ ο πλα ίσ ιο, ή κ ρα τική

έξουσία όργανώ νεται σέ ιδιαίτερη ένότητα,

ε ν ό τ η τ α τ α ξ ικ ή ς

ε ξ ο υ σ ί α ς ,

πα ρουσ ιάζοντας μα ζί, κα ι άκριβώ ς σ τό βαθμ ό πο ύ

πα ρο υσ ιάζει, μ ιά σ χετική αύτονομ ία σ έ σ χέση μέ τήν κ υρία ρχη

τάξη ή τάξεις; Μ όνο ή έλλειψ η δια σ άφ ησ η ς αύτοϋ τοϋ π ρο βλή-

ματος επιτρέπει νά μιλά με γιά αντιφ άσ εις στις ανα λύ σ εις του

Μ ά ρξ.

"Α ς δοϋμε τι εννοεί ό Μ ά ρξ σ τά κείμ ενά του μ έ τούς δρ ους

«α νταγω νισ μός άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος και τή ν κο ινω νία». Ε ίναι

σαφές, πριν άπ' δλα, δτι δέν πρόκειται γιά μιά μετάθεση τής άντί-

φ ασ ης άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος κα ι τό οικο νομ ικό σ τοιχείο, αύτό

πού τό έννοουμε π .χ. σ ά μιά ιδια ίτερη διάσ τασ η ά νάμ εσα σ τή

βά ση κα ι τό νομ ικο - πολιτικό έποικο δόμ ήμ α . 'Α ντίθετα , ό

βοναπ αρτισ μ ός, σ άν τύπος Κ ρά τους — «θρησκεία τής ά σ τική ς

τάξης»— , κατανο είται άκριβώ ς σ α ν ειδική μ ορ φ ή άντιοετοιχίας

τοϋ νομ ικο - πολ ιτικού έποικο δομ ήμ ατος και τω ν παρα γω γικώ ν

σ χέσ εω ν σ τόν Κ ίΤ .Π . ή σ ' ενα σ χημ α τισ μ ό πού κυ ριαρ χείτα ι

ά π' α υτόν τόν τρόπ ο π αρ αγω γής. "Ά ν αναφ ερθούμε σ τό σ ύνολο

τώ ν άναλύσ εω ν τοϋ Μ άρξ, μ πορούμ ε νά δοϋμε δτι ό άνταγίι)νι-

σ μός άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος κα ι τή ν κο ινω νία , τό δημ όσ ιο κα ι

τό ιδιω τικό, κ .λπ ., εϊναι μόνο — τό σημείω σα ήδη^^— ή ένδειξη

τώ ν άποτελεσ μά τω ν τής αύτονομίας τω ν βαθμίδω ν τοϋ Κ .Τ .Π .

πάνω σ τό πεδίο τή ς ταξική ς πά λη ς. Α ύτό άντανακ λα ται σ τή

σ χέσ η τω ν δομ ώ ν μέ τό πεδίο τής ταξική ς πά λη ς, μέ μιά ειδική

12. Luttes des classes, σ . 185.

13. 18 Brumaire, σ . 245.

14. Β λ έ π ε π α ρ α π ά ν ω .

11




μετατόπιση του Κ ρά τους και τη ς ταξική ς οικο νομ ική ς πά λη ς.

Ή μορφ ή αύτής τής μ ετατόπισ ης συνίσ ταται ακ ριβώ ς σ τή σ χέ-

ση του Κ ρά τους — άντιπροσ ω πευτικό τή ς «ένότητας» — μέ

τήν άπομόνω ση τω ν κοινω νικο - οικονομ ικώ ν σ χέσ εω ν, μέσο

τής λα ϊκής κυριαρχίας κα ι τοϋ πολιτικού σ ώ ματος « λα ός-

πολίτες». 'Α νταγω νισμ ός άνάμεσα σ τό Κ ρά τος και τή ν κοι-

νω νία σ ημ αίνει έδώ μ ετατόπ ισ η κα ι αμ οιβαία αύτονομ ία τοϋ

πολιτικού καΐ τού οικονομικού στοιχείου και μετατόπιση του

Κ ράτους α π' τή ν «άπομ ονω μένη» ταξική οικονομ ική πά λη .

«α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο Kqά τ oζ κ α ι τ ή ν κ ο ιν ω ν ί α »

π ρ ο σ δ ιο ρ ίζ ε ι ε ν τ ο ύ τ ο ις , π έ ρ α α π τ ο π ρ ό β λ η μ α σ τ ό ό π ο ιο ε π ιμ ε ίν α μ ε

ώ ς ε δ ώ , μ ιά σ χ ε τ ι κ ή α υ τ ο ν ο μ ία τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι τ ω ν π ο λ ιτ ικ ά

κ υ ρ ία ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν . Ή σ χέσ η άνάμεσα σ τό Κ ράτος και τό πο-

λιτικό συμφ έρον αύτώ ν τώ ν τάξεω ν, πού ό Μ άρ ξ διακρ ίνει πο λ-

λές φ ορές ά π ' τό «Ιδιω τικό», «ο ικονομ ικό» , «έγω ϊστικό» ,

κ.λπ . συμ φ έρον τους κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι μ ο ν α δ ι κ ά ά π ό μ ιά σ χ ε τ ικ ή

α υ τ ο ν ο μ ία τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ΐ α υ τ ώ ν τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν , πού τό μυσ τικό

της άποκα λύπτεται ά π ' τό βοναπ αρτισμό: τό ούσ ιασ τικό χαρα -

κτηρισ τικό τη ς εϊναι άκριβώ ς ή Ιδιαίτερη άνεξαρτησ ία τού

Κ ράτους απέναντι σ τις κυρίαρχες τάξεις. Τ ό καπιταλισ τικό

Κ ρά τος, πού δέν βρίσκεται σε άμ εση σ χέση μέ τα οικο νομ ικά

συμφ έροντα τώ ν κυρίαρχω ν τάξεω ν, μέ τό νόη μα δτι ή οικο-

νομ ική πά λη άπ ουσ ιάζει

ά π

τούς θεσμούς του κα ι δτι οί δρώ ντες

πα ρά γοντες τής πα ρα γω γής, κατανεμημένοι σέ τάξεις, πα ρου-

σιάζονται μέ τή μορφ ή «λαός - πολίτες», βρίσ κεται σέ σ χέση

μέ τά κυρίω ς πο λιτικά τους συμ φ έροντα, πα ρα μένοντας σ χε-

τικά α υτόνομο απ ' αυτές τις τάξεις. Μ πορούμ ε ετσι νά συμ πε-

ράνουμε δτι ή έκφ ρασ η «άνταγω νισμ ός άνάμεσα σ τό Κ ρά τος

και τήν κ οινω νία» προσ διορ ίζει στό Μ άρξ τής ώ ριμότητας, οχι

μόνο τήν αύτονομία τώ ν άντίσ τοιχω ν δομώ ν τού πολιτικού

κα ι τού οικονομικο ύ σ τοιχείου, πού άντανακλάται σ τή σ χέση

άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος και τήν ταξική οικονομ ική πά λη ,

ά λ λ ά

ε π ί σ η ς

τή σ χετική α ύτονομ ία τού Κ ρά τους κα ι τώ ν πολιτικά

κυρίαρχω ν τάξεω ν. Ή έκφ ρασ η αύτή υποδηλώ νει τή σ χέσ η

άνάμ εσα σ τά δύο φ αινόμενα, λαμ βά νοντας ύπ' οψ η τό γεγονός

δτι ό δρος τής «αυτονομίας» δέν πρέπει νά παρθεί, στις διά-




φ ορές εφ αρ μ ογές τη ς, μ ' ενα ταυτόσ ημ ο νόη μ α , άλλα ότι χρη -

σ ιμεύει κυρίω ς έδώ γιά τη ν ξέχω ρη τοπ οθέτη σ η τω ν προ βλη -

μά τω ν.

Ό Μ άρξ είχε δει, μέσα σ ' αυτό τό πλ α ίσ ιο, τή σχέσ η της

ιδιαίτερης ένότητας της ταξικής εξουσίας του καπιταλιστικού

Κ ρά του ς κα ι το γεγονός δτι αυτό άντιπρ οσ ω πεύει τήν πολι-

τικ ή ένότητα τω ν δρώ ντω ν πα ρα γόντω ν κα ι του οπ οίου οί

οικονομ ικές σ χέσ εις εκδηλώ νουν τό ά ποτέλεσ μ α απομ όνω σ ης:

α ν τ η ή ε ν ό τ η τ α ε ίν α ι δ α ν α γ κ α ίο ς δ ρ ο ς γ ια τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α τ η ς

σ χ ε τ ικ ή ς α υ τ ο ν ο μ ία ς τ ο υ α π έ ν α ν τ ι σ τ ίς κ υ ρ ία ρ χ ε ς τ ά ξ ε ις .

Τ ο καπιταλισ τικό Κ ράτος ^χει γιά ρό λο νά δη μ ιου ργεί

«τήν άσ τική ένότητα του Έ θνους»^^. Σ χετικά μέ τή ν Κ ομ μ ούνα

τοϋ Π α ρισ ιοϋ γράφ ει ό Μ άρ ξ σ τό ^Ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λ ε μ ο ς σ τ η Γ α λ -

λ ί α : « Ή ένότητα τοϋ έθνους δέν θά επρεπε να δια λυθεί, α λλά

άντίθετα δπρεπε νά όργανω θει μέ τό Σ ύνταγμ α τή ς Κ ομμούνας*

επρεπε νά γίνει μ ια . πρα γματικό τητα μέ τή ν κα τασ τρο φ ή τής

όποια ς κρα τική ς εξουσ ίας πο ύ ισ χυριζότα ν ότι είνα ι ή ένσ άρ-

κω σ η αύτής τή ς ένότητα ς, ανεξά ρτητη κα ι ανώ τερη ά π ' τό

ϊδιο τό έθνος, ένώ δέν ήταν πα ρά μιά πα ρα σ ιτική από φ υσ η».

Έ νό τη τα κυρίω ς πολ ιτική πού α ντιπρ οσ ω πεύει τό Κ ρά τος

άπέναντι σ τού ς «α πομ ονω μένους δρώ ντες πα ρά γοντες» τή ς

ταξική ς οικονομ ική ς πάλη ς: αύτούς τού ς δρώ ντες πα ρά γοντες

πο ύ ό Μ άρξ βλέπει, στό ίδιο κείμ ενο, σ ά ν «τήν ασ ύνδετη δυσ-

μ ορ φ ία του κοινω νικο ύ σ ώ ματος» και του οποίου έμφ ανίζεται

τό Κ ρά τος σ ά ν ή πο λιτική ένότη τα . Σ ' ο,τι άφ ορα τή σ χέσ η

άνάμ εσα σ ' αύτό τό φ αινόμ ενο και τήν ιδια ίτερη ένότητα τής

θεσμ οθετημ ένης πο λιτική ς έξουσ ίας, ό Μ άρξ πρ οσ φ έρει σ τις

άναλύσεις του γιά τό βοναπαρτισμό μερικές

ε ν δ ε ί ξ ε ι ς

πού άφο-

poöv τό σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ικ ό χαρα κτήρα τοϋ κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά -

τους. Ή έννοια του σ υγκεντρω τισ μ ού δέν χρη σ ιμ οποιείτα ι

ά π ' τό Μ ά ρξ στό απ λό «διοικη τικό» νόημ α του δρο υ, ά λλά

κυρ ίω ς γιά νά π ροσ διορίσ ει τόν χα ρα κτή ρα ένότητας τή ς έξου-

σ ία ς του καπιταλ ισ τικού Κ ράτους. Α ύτό είνα ι επίσ η ς και τό

νόημ α τω ν πα ρα τηρ ήσ εω ν του Έ νγκ ελς γιά τό «ένω τικό Κ ρά τος»





κα ι τήν «ένω τική δη μ οκ ρα τία » στη ν Κ η ι τ ικ ή τ ο ν π ρ ο γ ρ ά μ μ α -

τ ο ς τ η ς ^Ε ρ φ ο ν ρ τ η ς ,

Έ τσ ι, το ένω τικό χα ρα κτη ρισ τικό τή ς θεσμ οθετημ ένης

εξουσίας ά ν τ ισ τ ο ιχ ε ί ά κ ρ ιβ ώ ς σ τ ο γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι α ν τ ο α π ο τ ε λ ε ί

μ ιά β ε β α ιω τ ικ ή ε ξ ο υ σ ία τ ω ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ιο ν ή μ ε ρ ί δ ο ^ν ,

Σ ' αυτό τό σ ημ είο ό Μ άρ ξ επα νέρχεται σταθερά. Τ ό Κ ρά τος

σ υσ χετίζεται ετσ ι με τά π ολιτικά σ υμ φ έροντα με τήν κυ ρίω ς

πο λιτική οργάνω σ η τώ ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν ή μ ερίδω ν στήν

ταξική πολιτική τους πάλη ενάντια στις κυριαρχούμενες τάξεις.

Π ρά γμα τι, αν θεω ρήσ ουμε τον βοναπ αρ τισ μ ό σ αν τύπο κα -

πιτα λισ τικού Κ ρά του ς, σάν «θρη σ κεία τής ά σ τική ς τάξης»,

άνταποκρίνεται στά πολιτικά της συμφέροντα στήν ταξική βε-

βαιω τική πολιτική έξουσ ία τη ς. Τ ό ίδιο π ρα γμα μπο ροϋμ ε νά

πούμε γιά τό Ι σ τ ο ρ ικ ά φ αινόμ ενο του γα λλ ικού βο ναπα ρτι-

σμοϋ, πού ύπηρετει ά π ο κ λ ε ισ τ ικ ά τά πολιτικά σ υμ φ έροντα τής

ά σ τική ς τάξης, ένώ ή μ ικρ ή ά γροτιά , πού εκπ ρο σ ω πείται ά π '

τό Λ ου δοβ ίκο Β οναπά ρτη , είναι, σ τή ν πρ α γμα τικό τητα , μό νο

μ ιά τάξη - σ τή ριγμ α πού δέν εχει κα μ ιά θέση πά νω σ τήν πολι-

τικ ή έξου σ ία . Π οόκ ειτα ι λο ιπόν γιά μ ιά σ χέσ η άνάμ εσ α σ τό

κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος κα ι τά συ μ φ έρο ντα τώ ν κυρ ία ρχω ν

τάξεω ν ή μ ερίδω ν, σ ' δ,τι άφ ορα τά π ολ ιτικά τους σ υμ φ έροντα .

Π ρά γμ α τι, μ ιά ή γεμ ονική τά ξη ή μ ερίδα , πο ύ κα τέχει τελικά

τήν πολιτική έξουσία ένός καπιταλιστικού σχηματισμού, πού

χαρ α κτηρίζετα ι α π ' τή ν αύτονομ ία άνά μ εσ α σ τή ν ο ικο νομ ική

κα ι τήν ;ϋολιτική πά λη , μ πορ εί νά κυρια ρχεί α ποτελεσμ ατικά

μ όνο άν ανυψ ώ σ ει τά οικο νομ ικά τη ς συμ φ έροντα σ ε πολ ιτικά

σ υμ φ έροντα . Κ α τέχοντα ς τήν κρα τική έξου σ ία , μ πο ρεί νά δια ι-

ω νίζει τις ύπ άρχο υσ ες κοινω νικές σ χέσ εις, άλλά μ όνο ν μέ

μ ιά σ ειρά σ υμ βιβα σ μ ώ ν, πο ύ δια τη ρο ύν τή ν ασ τα θή ισ ορ ρο πία

τω ν τάξεω ν ένός σ χημ α τισ μ ού , μ όνο μέ μιά π ολ ιτική ό ργάνω σ η

καΐ μιά ιδια ίτερη ιδεολο γική λειτου ργία , μ έσο τω ν οποίω ν πε-

τυχα ίνει νά έμφ α νίζετα ι σ άν άντιπρω σ ω πευτική τού γενικού

σ υμ φ έροντος του λα ου, και σ ά ν ή ενσ άρ κω σ η της ένότη τα ς

του έθνους. Α ύτός εϊναι ό ρ όλ ος του κ α πιτα λισ τικού Κ ρά του ς

απέναντι σ τις κυρια ρχούμ ενες τάξεις, πού θεμελιώ νει ά π ' τή ν



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KA I Η Π Α Λ Η Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν 149

ά λλη πλευρά τη ν ειδική σ χέση αύτου του Κ ρά τους μέ τα πο λι-

τικά σ υμ φ έροντα τώ ν κυρ ίαρχω ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν.

Γ ια τί δμ ω ς

α ν τ η ή σ χ έ σ η ,

δη λα δή ή ιδια ίτερη ένότητα τής

θεσμ οθετημ ένης έξουσ ίας σαν β εβαιω τική έξουσ ία αύτώ ν τόδν

τάξεω ν, μπ ορεί νά σ ταθεροποιηθεί μόνο σ έ σ ύνδεσ η μ έτήν σ χε-

τική αύτονομ ία του κα πιταλισ τικού Κ ρά του ς άπέναντί του ς,

αυτονομία τη ς οποία ς ό βο ναπ αρτισ μ ός

—

θρησκεία τής αστι-

κή ς τάξης — πρ οσ φ έρει τά κλ ειδιά γιά τή ν κα τα νόη σ ή τη ς;

Ό Μ άρξ καί ό Έ νγκελς μας δίνουν τή νά πά ντη σ η : ή α σ τι-

κή τάξη, μέ τή διαμ όρφ ω σ η τη ς, και μέ τό ρόλο τη ς σ τή ν τα -

ξική πάλη φ α ίνετα ι, έκτος από εξαιρετικές περιπτώ σ εις, ακκα-

ν η νά άνυψ ω θεϊ, μέσο τω ν π ο λ ιτ ικ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν της, στο ήγε-

μ ονικό επίπεδο όργάνω σ ης. Ό Μ ά ρξ μίλη σ ε σ υχνά γι' «αύτή

τήν άστική τάξη πού, σέ κάθε στιγμή, θυσίαζε το γενικό ταξι-

κό της συμφέρον, δηλαδή τό πολιτικό της συμφέρον, γιά τά

πιο στενά, τά πιό βρώ μικα ιδιω τικά της συμφ έροντα...»^®, αύτή

τήν ά σ τική τάξη «πού ή θελε νά άπο δείξει ότι ή πά λη γιά τήν

ύπ ερά σ πισ η τω ν κοινώ ν συμ φ ερόντω ν τη ς, τώ ν ιδια ίτερω ν τα-

ξικώ ν σ υμ φ ερόντω ν τη ς, τής πολιτική ς έξουσ ίας της, δυσ χέ-

ρα ινε και ενο χλούσ ε τίς ιδιω τικές της ύποθέσεις»^^. "Α ς κά-

νουμ ε δμ ω ς δυό π α ρα τη ρή σ εις.

α) Ή α νικα νότητα τής ά σ τική ς τάξης νά ανυψ ω θεί σ τό

κυρίω ς πολιτικό επίπεδο άπο ρρέει ά π ' τή ν αδυνα μ ία της νά

πρα γματοπ οιή σ ει τή ν εσ ω τερική τη ς ένότητα: αύτή αφ ήνεται

νά βυθισ τεί σ τή ν πά λη μερίδω ν τη ς, χω ρίς νά μ πορεί νά π ρα γμα -

τοποιή σ ει τήν πολιτική της ένότητα σ τή βά ση ενός κοινά κα -

τανοητού πολιτικοί) συμφέροντος.

β) Ή τέτοια ά νικα νότητα , όμ ω ς, πη γάζει επίσ η ς, κα ί αύτό

μας ένδιαφ έρει έδώ , άπ ' τή ν πάλη τής άσ τική ς τά ξης ένάντια

στις κυριαρχούμενες τάξεις, καί απ' τήν ιδιαίτερη δυσχέρεια

σ τήν όποία βρίσ κεται νά πρα γμ α τοποιή σ ει τή ν πολιτική ήγε-

μ ονία της απέναντι σ τις τελευταίες. Π ρά γμ α τι, ό Μ ά ρξ δείχνει,

σχετικά μέ τΙς μερίδες τής άστικής τάξης, δτι ή κοινοβουλευ-


17. Ibid σ ε λ . 342.




τική δημοκρατία ήταν «ό άπαραίτητος όρος γιά τήν κοινή τους

κυ ρια ρχία , ή μόνη μ ορφ ή Κ ρά τους μέσα σ τήν οποία το γενικό

τα ξικό τους συμ φ έρον θά μπορούσε νά υποτάξει σ υγχρόνω ς

τις α παιτήσ εις αυτώ ν τω ν διαφ ορετικώ ν μερίδω ν κα ι δλω ν

τώ ν άλλω ν τάξεω ν τη ς κοινω νίας»^®. Κ αι ώ στόσ ο «ή σ η μ ερινή

Γ α λλία — ό β οναπα ρτισ μ ός — βρισ κόταν ή δη ό λόκ λη ρη μέσα

στήν κοινοβουλευτική δημοκρατία»'9.

Ό Μ άρ ξ κα ι ό Έ νγκ ελς έξηγουν επίσ η ς κα ι τούς λόγους

γιά τούς οπ οίου ς ή άσ τική τάξη δυσ κολεύεται νά πραγμα -

τοποιήσει τήν ήγεμονία της άπέναντι σ τ Ι ς κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ε ς

τ ά ξ ε ι ς : 6

εσω τερικός τεμαχισ μ ός τής άσ τικής τάξης* ή διατή-

ρη σ η , σ τούς κεφ αλαιοκρα τικούς· σ χημ α τισ μ ού ς τάξεω ν τή ς

μ ικρής πα ρα γω γής και ή σύνθετη άντανάκλα σ ή τους στο πο-

λιτικό επίπεδο* ή άνοδο ς κα ι ή όρ γανω μ ένη πολιτική πάλη

τής εργα τική ς τάξης* οί θεσμοί του καπιταλισ τικού Κ ρά του ς,

κ ι έδώ περιλαμ βά νεται ή κ αθολική ψ ηφ οφ ορία, πού ρ ίχνουν

πάνω σ τήν πο λιτική σ κηνή δλες τις τάξεις ή μερίδες τής κοι-

νω νίας, κ.λπ. Mè δ υ ο Λ ό γ ια , ο ί ε Ι δ ι κ ε ς σ υ ν τ ε τ α γ μ έ ν ε ς τ ή ς π ά -

λ η ς τ ώ ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν φ α ίν ο ν τ α ι ν ά σ υ μ π ί π τ ο υ ν ε δ ώ μ ε τ η ν

α ν ικ α ν ό τ η τ α α υ τ ώ ν τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν γ ια μ ι ά π ο λ ιτ ικ ή ο ρ γ ά ν ω σ η .

Π οιός είναι, λοιπόν, μ έσα σ ' αύτό τό π λα ίσ ιο ό ρόλος του

κα πιταλισ τικο ύ ταξικού Κ ρά τους; Μ ' ενα ορισ μένο νόημ α

μπορούμ ε νά πούμε δτι το κα πιταλισ τικό Κ ρά τος άναλαμβά νει

τά πολιτικά συμφέροντα τής άστικής τάξης και πραγματο-

ποιεί γιά λογαριασμό του τήν ήγεμονική πολιτική λειτουργία

πού ή άστική τάξη δεν μπορεί νά επιτελέσει.

Γ ια ν ά τ ο π ε τ ύ χ ε ι

δ μ ω ς α υ τ ό , τ ό κ α π ιτ α λ ισ τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς α π ο κ τ ά μ ιά σ χ ε τ ικ ή α υ -

τ ο ν ο μ ία α π έ ν α ν τ ι τ ή ς ά σ τ ικ ή ς τ ά ξ η ς : έδώ βρίσ κεται ή βαθειά

σ ημ ασ ία τώ ν αναλύσεω ν του Μ άρξ γιά τό βοναπα ρτισ μό σ άν

τύπο κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά τους: Ή σ χετική αύτονομ ία, τού

Κ ρά τους, τού έπιτρέπει ακριβώ ς νά παρέμβει, οχι μόνο γιά

νά πραγματοποιήσει συμβιβασμούς απέναντι στίς κυριαρχού-

μενες τάξεις, πού, μακροπρόθεσμα, άποδεικνύονται ώ φ έλιμες


19. Ibid, σ ,λ . 343.




για τά ϊδια τά οικο νομ ικά συμ φ έροντα τω ν κυρ ίαρχω ν τάξεω ν

ή μερίδω ν, αλλά επίσ ης να παρέμβ ει, σύμ φ ω να μέ τή συγκεκρι-

μένη σ υγκυρία, ένάντια σ τά μακροπρόθεσμα οικονομ ικά συμ-

φέροντα τής μ ια ς ή τής ά λ λ η ς μερίδας τής κυρίαρχης τάξης:

συμ βιβασμοί κα ι θυσ ίες πολλές φορές άναγκα ιες για τήν πρα γμα -

τοπ οίη σ η τω ν ταξικώ ν πρλιτικώ ν συμ φ ερόντω ν τους. Ά ρ κ εϊ

νά θυμ ηθουμε τις άποκ αλρύμ ενες «κοινω νικές λειτουρ γίες»

πού πα ίρνουν σήμ ερα u ià μεγαλύτερη σ πουδα ιότητα . Ά ν εί-

ναι αλή θεια δτι αύτές είναι τώ ρα σ ύμ φ ω νες μέ τήν πολιτική

κρα τικώ ν έπενδύσεω ν, σκοπ εύοντας σ τήν άπ ορρόφ ησ η του

πλεονάσματος τή ς μονοπω λιακή ς παρα γω γής, δέν είναι λιγό-

τερο άλή θεια δτι αύτές ε π ι β λ ή θ η κ α ν στις κυρίαρχες τάξεις

ά π' το Κ ρά τος κάτω ά π' τή ν πίεσ η τή ς πά λης τώ ν κυρ ιαρχού-

μενω ν τάξεω ν α ύτό έκφ ράζεται σ υχνά μέ μιά εχθρότητα άνά-

μεσα στο Κ ράτος και τις κυρίαρχες τάξεις. Α υτές οί λειτουργίες

^χουν επιβληθεί πολλές φορές άπό σ ο σ ι α λ δ η μ ο κ ρ α τ ικ έ ς κυ-

βερνή σεις : αλλά αυτό δέν αλλά ζει σέ τίποτε τά πράγματα .

Π αρόμοιες κυβ ερνήσεις, α κριβώ ς, σ τήν περίπτω ση αυτή, δού-

λεψ αν μέσο του Κ ρά τους, δηλα δή τή ς σ χετικής αυτονομ ίας του,

σ άν πολιτικοί όργανω τές τώ ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν.

Έ ν τούτοις, τό Κ ρά τος, γιά νά πά ρει συγκεκριμένα αυτή τή

σ χετική αυτονομία , πού είναι ένταγμένη σ το π αιχνίδι τώ ν θεσμώ ν

του και άναγκαία γιά τήν ήγεμονική ταξική κυριαρχία, σ τ η -

ρ ίζ ε τ α ι πάνω σ έ ορισμένες κυρ ιαρχούμ ενες τάξεις τής κο ι-

νω νίας, και καταλήγει νά έμφ ανίζεται, μέσο μιας σύνθετης ιδεο-

λογική ς διαδικασ ίας, σ άν ό άντιπρόσ ω πός τους: αύτό τις κινεί,

μ' ένα όρισμένο νόημα, ένάντια στήν κυρίαρχη τάξη ή τάξεις,

άλλα γιά πολιτικό κέρδος αύτώ ν τώ ν τελευταίω ν. "Ε τσι πετυ-

χαίνει ν ά τ ι ς κ ά ν ε ι ν ά α π ο δ ε χ θ ο ύ ν μιά όλόκλ ηρη σ ειρά σ υμ βι-

βασμώ ν οί κυ ριαρχούμ ενες τάξεις σάν νά εϊναι σύμφ ω νες μέ

τό πολιτικό τους συμφέρον. Στή συγκεκριμένη Ιστορική περί-

πτω ση του γαλλικο ύ βοναπαρ τισμού, ό Μ αρξ δείχνει αύτή

τή σύνθετη λειτουργία τοϋ κ απιταλισ τικού Κ ρά τους απέναντι

σ τή μικρή άγροτιά κα ι τή μικροα στική " τάξη: «Τ αυτόχρονα

ό Β οναπά ρτης θεω ρεί τόν έαυτό του έκπρόσω πο τώ ν άγροτώ ν




κα ι του λαου γενικά, ενάντια σ τήν α σ τική τάξη και θέλει να

κά νει, μέσα σ τά π λα ίσ ια τής α σ τική ς κοινω νίας, εύτυχισ μένες

τις κα τώ τερες λα ϊκές τάξεις. Κ α ινούργια λοιπόν διατάγματα

πο ύ σ τερούν έκ τώ ν πρ οτέρω ν τούς «άλη θινούς σοσ ιαλισ τές»

α π ' τή ν κυβ ερνητική του ς σοφία»^®. Π ρά γματι, σ έ πείσ μ α τω ν

διαφ ορώ ν πού ό Μ αρ ξ τοπ οθετεί άνάμ εσ α, σ τή ν κοινοβουλευ-

τική έξουσία τής δημοκρατίας και τήν εκτελεστική έξου-

σ ία του βο ναπ αρτικου Κ ρά τους, πού α ντισ τοιχού ν σ έ διά-

φ ορές άνάμεσα σέ ισ τορ ικές μορφ ές Κ ρά του ς, ό βο ναπ αρτι-

σ μ ός, σ ά ν τύπος κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά του ς, κα ταλή γει α κρ ι-

βώ ς νά εμ φ ανίζεται σ άν έκφ ρα σ η του γενικού σ υμ φ έροντος

κα ΐ σ άν ά ντιπρ όσ ω πο ς τής ένότητας τού λαού - έθνους. Σ τή

σ υγκεκριμ ένη περίπτω σ η τού γα λλικο ύ β οναπα ρτισ μ ού, ό

Β οναπά ρτης έκλεγμένος μέ τή ν κα θολική ψ ηφ οφ ορία πού

επανέφ ερε, είναι πιο «ά ντιπρο σ ω πευτικό ς» α π ' τή δη μ οκρατία

πού κατάργησ ε: «"Α ν μέ τή ν πρ ότασ ή της γιά επαναφ ορά τού

γενικού έκλογικού δικαιώ μ ατος ή εκτελεσ τική έξουσ ία α πευ-

θύνονταν ά π ' τήν 'Ε θνοσυ νέλευσ η σ το λα ό, ή νομο θετική έξου-

σ ία , μ έ τό νομ οσ χέδιο τώ ν κοσ μ ητόρω ν, άπ ευθύνονταν α π' τό

λαό στό στρατό»^^.

Β λέπουμ ε ετσ ι δτι τό κα πιταλισ τικό Κ ρά τος, σ τήν εκπλή -

ρω ση τού πολιτικού του ρόλο υ, κα τα λή γει νά στηρίζεται

πάνω σ τις κυριαρχούμ ενες τάξεις και να τις κάνει πολλές φ ο-

ρές νά δρούν ενά ντια σ τις κυρίαρχες τάξεις, πρα γματοπ οιώ ντας

σ υγκ εκριμ ένα τή σ χετική αυτονομ ία, άπέναντι σ τις τελευταίες,

πο ύ είναι ενταγμένη σ τού ς θεσμούς του : αυτονομία πο ύ τού

επιτρέπει νά βρίσκεται σέ σταθερή σχέση μέ τό πολιτικό τους

σ υμ φ έρον. Π ρά γματι, δέν πρ έπει κυρίω ς νά ξεχνάμ ε ό τι τό

κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος, σ ' αύτά τά σ αφ ή δρια , δέν απο μακ ρύ-

νεται α π ' τά π ολιτικά σ υμ φ έροντα τή ς άσ τικής τάξης: σ τήν

περίπτω σ η τού γα λλικο ύ βο ναπαρτισ μού, ό Μ άρξ δείχνει πώ ς

ό Λ ουδοβ ίκος Β οναπάρ της, «έπίσ ημ ος» άντιπρόσ ω πος τή ς


21. iBid, σ ε λ . 339.



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K AI Η Π Α Λ Η Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν 15:

μ ικροα σ τική ς τά ξη ς και της μικροϊδιοκτήτης αγροτια ς, δεν

παίρνει κανένα πολιτικό μέτρο γιά νά τις ευνοήσει.

Μ έσα στά τοποθετημ ένα δ ρ ια από τη σχέση ανάμεσα στις

δομ ές καΐ τό πεδίο τή ς ταξική ς πά λη ς ή σ χετική αύτονομ ία

του Κ ρά τους μ πο ρεί νά

π ο ικ ίλ λ ε ι

σύμφ ω να μέ τις τρο πο πο ιή -

σεις του ρόλου πού κατέχει απέναντι στις κυρίαρχες τάξεις

κα ι σύμ φ ω να μ έ τή σ υγκεκριμ ένη σ χέσ η τω ν άντιμ α χόμ ενω ν

δυνάμ εω ν. Τ ό Κ ρά τος π.χ., μπ ορεί νά λειτου ργεί σα ν π α ρ ά γ ο ν τ α ς

π ο λ ιτ ικ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς α ύτώ ν τω ν τάξεω ν, πρα γμα πού εκδη-

λώ νεται μέσα σ τη σύνθετη σ χέσ η του Κ ρά τους κ αι τω ν κομ μά -

τω ν αύτώ ν τω ν τάξεω ν. Σ τή ν περίπτω σ η αύ τή ή σ χετική αύτο-

νομ ία θά εμ φ α νισ τεί σ τή σ χέσ η Κ ρά τος - κόμ μ ατα, αφ ού αύτά

τά κόμματα συνεχίσουν νά έμφανίζουν μιά ιδιαίτερη όργα-

νω τική λειτου ργία . Τ ό Κ ρά τος μπ ορ εί επίσ η ς νά υ π ο κ α θ ί σ τ α -

τ α ι

α πό τά κόμ ματα, σ υνεχίζοντα ς νά λ ειτου ργεί σ α ν πα ρά γοντα ς

ήγεμονική ς οργάνω σ ης αύτώ ν τώ ν τάξεω ν. Μ πο ρεί επίσ η ς, σ έ

όρισ μ ένες περιπτώ σ εις, ν α α ν α λ α μ β ά ν ε ι ο λ ο κ λ η ρ ω τ ικ ά τ ο π ο -

λ ιτ ικ ό τ ο υ ς σ υ μ φ έ ρ ο ν : π ρόκειται γιά τό σ υγκεκριμ ένο ισ τορ ικό

φ αινόμ ενο τοΰ γα λλικο ύ βο ναπ αρτισ μ οϋ . Σ τή ν τελευταία περί-

πτω σ η , ή σ χετική αύτονομ ία του Κ ρά του ς εϊναι τέτοια πο ύ ο ι

κυρία ρχες τάξεις ή μ ερίδες φ α ίνονται νά πα ρα ιτούνται σ τήν

πολιτική τους έξου σ ία , όπω ς περιγρά φ ει ό Μ ά ρξ σ τις αναλύ-

σ εις του γιά τή δεύτερη Α ύτοκ ρα τορία .

'Ω σ τόσ ο, δλες αύτές οι μ εταβο λές τοπ οθετού νται μέσα σ τά

όρια τής σχετικής αύτονομίας, συστατικό στοιχείο του καπι-

τα λισ τικού τύπου Κ ρά του ς, ό ρια π ού άναφ έρονται σ τά Ιδιαί-

τερα χαρακτηριστικά τής ταξικής πάλης μέσα στούς καπιτα-

λισ τικούς σ χημ ατισ μ ούς : α υ τ ψ δ ια κ ρ ί ν ε τ α ι σ α φ ώ ς

ôji

τ η ν

π ε ρ ί π τ ω σ η μ ια ς α ύ τ ο ν ο μ ία ς τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς π ο ύ ο φ ε ίλ ε τ α ι σ τ ή ν

Ι σ ο ρ ρ ο π ί α τ ω ν α ν τ ιμ α χ ό μ ε ν ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν μ έ σ α σ τ ή ν τ α ξ ικ ή

π ά λ η ,

Σ τή ν τελευταία π ερίπτω σ η , πρά γμα τι, βρισ κό μ ασ τε γε-

νικά , εϊτε άπέναντι σέ «ισ οδύνα μες» π ολιτικά όργαγω μ ένες

δυνάμεις, είτε απέναντι σέ ισοδύναμες

^

πολιτικά απο διορ γανω -

μένες δυνά μεις. Κ α ι σ τίς δυό περιπτώ σ εις, τό χα ρα κτηρισ τικό

σ τοιχείο είναι ή δυ σ χέρεια νά αποκ αλύψ ουμ ε, κα τά τή διάρκ εια




αύτής τή ς περιόδου, τη ν άμ εση σ χέσ η ά νάμ εσα σ το Κ ρά τος

κα ι τά π ολ ιτικά σ υμ φ έροντα τω ν κυρ ίαρχω ν τάξεω ν, μέσα σ το

πεδίο τη ς τα ξική ς πά λη ς. Τ ο Κ ρά τος, βοη θώ ντας εναλλα κτικά

τή μιά ενάντια στήν άλλη τΙς αντιμαχόμενες δυνάμεις, συντε-

λεί σ την π ρα γματική κυρια ρχία ορ ισ μ ένω ν τάξεω ν — για τί

δεν είναι ποτέ ενας ουδέτερος διαιτητής — μόνο μέ το ρόλο

του πα ρά γοντα σ υνοχή ς κα ι δια τή ρη σ η ς τω ν δομώ ν ένός δο-

σ μ ένου σ χημ α τισ μ ού. Ο ί δομ ές κα ι τό πεδίο της τα ξική ς πρα -

κτική ς παρο υσ ιάζουν εδώ μιά ιδια ίτερη μ ετατόπισ η . 'Α ντίθε-

τα , στήν περίπτω σ η τής σ χετική ς αύτονομ ίας του καπιταλι-

σ τικού Κ ρά τους μ πορο ύμ ε πά ντα να πρ οσ διορίσ ουμ ε, μέσα σ το

πλα ίσ ιο τή ς πολιτική ς περιοδικότητα ς, τήν άμεση σ χέση του

Κ ρά τους μέ τά πο λιτικά σ υμ φ έροντα τώ ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν:

είτε ότι λειτουρ γεί σ α ν παρά γοντας πολιτική ς όργά νω σ ης αυ-

τώ ν τώ ν τάξεω ν, εϊτε ότι άναλαμβά νει άμ εσα νά έκπ λη ρώ σ ει

αυτά τά συμφέροντα.

Έ τσ ι, ή σ χετική αυτονομ ία του κα πιτα λισ τικού Κ ρά τους

απορρ έει α π ' τήν κυρίω ς πολιτική λειτουργία του α πέναντι

στις διάφορες τάξεις ένός σχηματισμού πού κυριαρχείται άπ'

τόν κα πιτα λισ τικό τρόπ ο παρα γω γής, και πιο σ υγκεκρ ιμένα:

α) Ά π ' τό ρόλο του σ άν παρά γοντα π ο λ ιτ ικ ή ς ό ρ γ ά ν ω σ η ς

τώ ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν, πού σ υνήθω ς, εξ α ιτία ς τή ς άπο μό-

νω σ ης τώ ν κο ινω νικο - οικο νομ ικώ ν σ χέσ εω ν, τής δια ίρεσ η ς

σε μερίδες τής άστικής τάξης, κ.λπ., εϊναι ανίκανες νά ανυ-

ψ ω θούν μέ τά δικά τους μέσα σ τό ήγεμ ονικό επίπεδο άπέναντι

σ τις κυ ριαρχού μ ενες τά ξεις.'Α κριβώ ς μ 'α ύτό τό νόη μ α πρέπει

νά κα τανοή σ ουμ ε, τις σ υχνές εκφ ράσ εις τώ ν Μ άρ ξ, Έ νγκελ ς

κα ι Α ένιν γιά τό Κ ρά τος σ άν «ο ρ γ ά ν ω σ η τής κυρίαρχης τά-

ξης» ή σ άν «οργάνω σ η ταξική ς κυρ ια ρχία ς».

β) 'Α π' τό ρόλο του σά ν πα ράγοντα π ο λ ιτ ικ ή ς α π ο δ ι ο ρ -

γ ά ν ω σ η ς , δηλα δή έμ πόδιου σ τή ν όργάνω σ η σ ε «αύτόνομο»

πο λιτικό κόμ μα τή ς εργατική ς τάξης. Ή πολ ιτική όργάνω σ η

τής εργατικής τάξης, ή πολιτική της πάλη, εϊναι ενας παρά-

γοντας πού καθιστά αναγκαία, αλλά ταυτόχρονα^ εμποδίζει,

τή ν ήγεμ ονική όργάνω σ η τώ ν κυ ρίαρχω ν τάξεω ν. Σ τήν περί-

πτω σ η αυτή, τό Κ ρά τος όργανώ νει πολιτικά αυτές τις τελευ-




ταιες, προσ πα θώ ντας πα ρά λλη λα νά αποδιοργανώ σ ει πο λι-

τικά τήν έ|)γατική τά ξη. Τ ο σ ταθερό α ποτέλεσ μ α άπ ομ όγω σ ης,

έκδηλω μέλ/ο α π ' τή ν οικο νομ ική πά λη τη ς εργα τική ς τάξης

κα θίσ τα α ναγκα ία τή ν πο λιτική ορ γάνω σ η αύτής της τάξην̂

σ έ αύτόνομ ο κόμμα πού πρ αγμα τοπ οιεί τή ν ένότητά τη ς. Έ τσ ι,

το Κ ρά τοΐ εχει γιά ρ όλο νά τήν δια τηρ εί σ ' αύτήν τήν άπο μ ό-

νω σ η, — πού είναι δικό του α πο τέλεσ μ α —, εμφ ανιζόμ ενο

σ άν αντιπρό σ ω πος τής π ολιτική ς ένότητας λαός - έθνος: αύτό

σ υντελεί σ τη σ χετική του αυτονο μία απέναντι σ τις κυρίαρ-

χες τάξεις.

γ) Ά π ' τόν ιδιαίτερο ρόλο του, και σ υχνά άπο φ ασ ισ τι-

κής σ ημ ασ ίας, ά πέναντι σέ όρ ισ μ ένες τάξεις μή κυρ ίαρχω ν

τρόπω ν πα ρα γω γής μέσα στόν κεφ α λαιοκρ ατικό σ χημ α τισ μ ό,

πού δρουν α π' τή ν ύπερπρο σ διορισ μ ένη απ ομ όνω σ η του κυ-

ρίαρχου Κ .Τ .Π ., είναι ή περίπτω σ η τής άγρο τιας, ιδιαίτερα

τής μικρής ιδιοκτησίας, και τής μικροαστικής τάξης, με δυό

λό για , κα τά τήν. έκφ ρα σ η του Λ ένιν, γιά τόν ώ κεανό τή ς μικρ ής

πα ρα γω γής. Ρ ιγμένες πά νω σ τή ν πολιτική σ κη νή α π ' τούς θε-

σ μούς του κα πιτα λισ τικού Κ ράτους, αυτές οί τάξεις αποτελούν

σ υχνά τάζεις -

σ τ η ρ ί γ μ α τ α ,

Τ ό Κ ρά τος, μέσο μιας σύ νθετης

ιδεολο γική ς δια δικασ ίας, έπω φ ελείται ά π ' τήν ανικανότητα

πολιτική ς επιβεβα ίω σ ης αύτώ ν τω ν τάξεω ν, έξ αιτίας τή ς θέσ η ς

του ς μέσα σ τή ν πα ρα γω γική διαδικα σ ία — άντίθετα με τήν έργα -

τική τάξη, γιά τήν όποία σ υντελείται ή κοινω νικοποίη σ η τής

διαδικασ ίας τής έργα σ ίας: τό Κ ρά τος έμφ ανίζεται σ υχνά ά μεσα

σ ά ν ό πο λιτικό ς άντιπρ όσ ω πο ς τώ ν συμ φ ερόντω ν τή ς μικρ ή ς

παρα γω γής.

Μ πορούμ ε ετσι νά αποκα λύψ ουμε τή σ χ έ σ η άνάμεσα στόν

ένω τικό χα ρα κτήρα τή ς θεσ μ οπ οιη μ ένης έξουσ ίας σ τό κα πι-

ταλισ τικό Κ ράτος και τή σ χετική αύτονομίά του άπέναντι σ τις

κυρίαρχες τάξεις. Ό

π α ρ ά δ ο ξ ο ς

χαρ ακτήρ ας αυ τής τή ς σ χέ-

σ η ς βρίσ κεται σ τό γεγονό ς δτι τό Κ ράτος πα ίρνεκμ ιά σ χετική

αύτονομία άπέναντι σ ' αύτές τις τάξεις, σ τό βαθμό ά κριβώ ς

πού άποτελει μιά πολιτική εξουσία

β ε β α ιω τ ικ ή

και

α π ο κ λ ε ι-

σ τ ι κ ή

αύτώ ν τω ν τά ξεω ν. Μ ' άλλα λόγια , ή α ύτονομία άπ έναντι

σ τίς πο λιτικά κυρία ρχες τάξεις, ενταγμένη σ τό θεσμ ικό π α ιχνί-




δι του κ α πιτα λισ τικού Κ ράτους, δεν κα θο ρίζει καθό λο υ μια

π ρ α γ μ α τ ικ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ τη ν πολ ιτική εξουσ ία τω ν κυ ριαρχού-

μενω ν τάξεω ν, ή μία πα ρα χώ ρη σ η «τμη μά τω ν» τή ς θεσ μο -

ποιημ ένης έξουσ ίας σ ' αυτές τις τάξεις. Ή κρα τική εξουσ ία

δέν άπ οτελεΐ μιά μ η χα νή ή ε να όρ γανο, ε να άπλό άντικείμ ενο

επιθυμ ίας τω ν διαφ όρω ν τάξεω ν, ενα δλ ο του ό ποίου τά μ έρη

πού δέν θά ή τα ν «στα χέρια» ορισ μένω ν τάξεω ν θά περιέρχονταν

αύτόμ ατα σ τα χέρια άλλω ν τάξεω ν* ή Κ ρα τική έξου σ ία εΪναι

δνα σ ύνολο δομώ ν. *Ά ν, σ το π λα ίσ ιο μ ιας αύ τονομ ίας τοΰ Κ ρά -

του ς, πού όφ είλεται σ έ μιά ισ ορροπία τω ν ά ντιμ α χόμ ενω ν

δυνάμεω ν, μπορούμ ε μερικές φ ορ ές νά επιβεβα ιώ σ ουμ ε μ ιά

όρισμένη κ α τ α ν ο μ ή τής θεσ μ οθετημ ένης πολιτική ς έξουσ ίας,

αυτό δέν σ υμ βαίνει κα θόλο υ μέσα σ τα πλα ίσ ια της σ χετική ς

αύτονομ ίας, συ€Γ τατικό σ τοιχείο τοϋ κα πιταλισ τικού τύπου

Κ ρά τους. Ή πο λιτική του ένότητα, σα ν άντιπρ όσ ω πο ς τή ς

ένότητας λαός - έθνος, είνα ι, σέ τελευταία ά νά λυ σ η , ή ένότητά

του σ άν βεβαιω τική πολιτική έξουσ ία τω ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν.

Ή σ χετική του αύ τονομ ία , ρόλος τοΰ ένω τικοϋ χαρα κτη ρισ τι-

κού του σ ά ν Κ ράτος έθνικο - λα ϊκό, είνα ι, σέ τελευταία άνά-

λυσ η , ή α ναγκα ία αύτονομία για τή ν ή γεμ ονική όργάνω σ η τω ν

κυ ρία ρχω ν τάξεω ν, είναι ή ά πα ρα ίτη τη σ χετική αύτονομ ία στή

βεβα ιω τική έξουσ ία αύτώ ν τώ ν τάξεω ν.

•

Ή σ χετική αύτονομ ία τού κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά τους έξαρτα-

•ται δτσι, σ τις σ χέσ εις άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος κα ι το πεδίο τής

τα ξική ς πάλη ς, α π ' τά Ιδιαίτερα χα ρα κτη ρισ τικά - οικονο μ ικά ,

πο λιτικά — τή ς τα ξική ς πά λη ς σ τον Κ .Τ .Π . κα ι σ ' ενα κεφ α-

λα ιοκ ρα τικό σ χημ α τισ μ ό . Α ύτό π ρέπει νά κα τα νοη θεί μέσα

σ τό γενικό νόημ α τή ς σ χέσ η ς άνάμ εσ α σ τις δομ ές κα ι τό πεδίο

τή ς τα ξική ς πά λη ς. Μ έσ α σ ' αύ τό τό νόη μ α , τό Κ ρά τος θέτει

τά δ ρ ια μέσα σ τά ό πο ια ή ταξική πά λη έπιδρά πά νω του: τ ό

π α ιχ ν ί δ ι τ ω ν θ ε σ μ ώ ν τ ο ν ε π ι τ ρ έ π ε ι κ α ι κ ά ν ε ι δ υ ν α τ ή αύτή τή

σ χετική α ύτονομ ία α πέναντι σ τις κυρία ρχες τάξεις και μ ερίδες.

Ο ί μ ε τ α β ο λ έ ς και οι τ ρ ο π ο π ο ιή σ ε ις αύτής τής σχετικής αύτο-

νομ ία ς εξαρτώ νται ά π ' τό σ υγκεκριμ ένο σ υσ χετισ μ ό δυνάμ εω ν

σ τό πεδίο τής ταξική ς πολιτική ς πά λης* αύτές έξαρτώ νται, πιό




ειδικά, από τ η ν π ο λ ιτ ικ ή π ά λ η τ ω ν

κ υ ρ ία ρ χ ο υ μ ε ν ο :>ν

τ ά ξ ε ω ν

Έ δώ πα ρεμ βά λλεται, πρά γμ ατι, το πρόβ λημ α της Ι σ ο ρ ρ ο π ία ς

τ ω ν κ ο ιν ω ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν πο ύ είναι πα ρο ύσ ες σ την πολιτική

πά λη . Α ύτή ή ισ ορ ρο πία δεν είναι ό ανα γκα ίος δρ ος τ ί \ ς σχε-

τική ς αυτονομ ίας του κ α πιταλ ισ τικού Κ ρά τους άπέναντι σ τις

κυρίαρχες τάξεις και μερίδες, μέ τό νόημα δτι αύτή ή αύτονομία,

ανάμ εσ α στα δοσ μ ένα δρια , έξαρ ταται άπ τα ϊδια τά χα ρα κτη -

ρισ τικά του π εδίου τής τα ξική ς πά λη ς του Κ .Τ .Π . και ένός

κεφ αλα ιοκ ρα τικο ϋ σ χημ α τισ μ ού . Ε ϊναι ώ σ τόσ ο προφ ανές δτι

ή ισορροπία παρεμβαίνει, μέ άποφασιστικό τρόπο, στις τροπο-

ποιή σ εις κα ι σ τίς μ εταβολές α ύτής τής αύτονο μ ίας. Ο ί πα ρα τη -

ρήσεις αύτές δείχνουν δυο πράγματα:

α) δτι αύτή ή ισ ορ ρο πία , μ έσ α σ το γενικό νόη μ α ή σ τό

νόη μ α τή ς κα τα σ τρο φ ική ς ισ ορρ οπία ς, δέν εϊνα ι, δπω ς σ έ άλ-

λου ς τύπου ς Κ ρά τους, ή μ όνη μ ορφ ή πού έπιτρέπει: σ τή ν πο-

λιτική πά λη τω ν κυρ ιαρ χούμ ενω ν τάξεω ν νά έπιδρα πά νω σ τή ν

σ χετική αύτονομ ία του κ α πιτα λισ τικο ύ Κ ρά του ς. Σ τό βαθμό

πού αύ τή ή αύ τονο μ ία είναι εντα γμένη σ τό πα ιχνίδι τώ ν θεσμ ώ ν

του , ή πο λιτική πά λη τώ ν κυ ρια ρχού μ ενω ν τάξεω ν μ πο ρεί νά

έκδη λώ νεται, άκό μ α κα ι χω ρίς νά πρ οσ εγγίσ ει τό κατώ φ λι

μ ιας ισ ορ ρο πία ς τώ ν κο ινω νικώ ν δυνάμ εω ν

β) δτι αύτή ή αύτονομ ία , πού εμ φ ανίζεται έδώ σ α ν α π ο τ έ -

λ ε σ μ α τή ς πολ ιτική ς πάλη ς τώ ν κυ ριαρχού μ ενω ν τάξεω ν, δέν

πρ έπει νά κα τα νοη θεί σ ά ν σ υνισ τα μ ένη μ ιας ισ ορ ροπ ία ς δυνά-

μεω ν. Π ιό ειδικά , οντάς πρα γμ α τική , μ έ τό νόη μ α δτι είνα ι

ένταγμένη μ έσ α σ τά τεθειμ ένα ά πό τό θεσμ ικό πα ιχνίδι δρ ια ,

αύτή δέν λειτουργεί κα θό λο υ μέ τόν ϊδιο τρόπο πού λειτου ργεί

μ ιά α ύτονομ ία πο ύ ό φ είλετα ι σ τήν ισ ορ ρο πία τω ν αντιμ α χό-

μενω ν δυνάμεω ν^^.

23. Α υ τ έ ς ο ί δ υ ό π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς α ύ τ ο ν ο μ ί α ς τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς μ π ο ρ ο ύ ν ν ά

ε ίν α ι σ έ ά ν τ ίφ α σ η μ έ τ η ν έ ν ν ο ι α δ τ ι ή σ υ ν ύ π α ρ ξ η τ ο υ ς ά π ο κ α λ ύ π τ ε τ α ι

σ υ χ ν ά ά σ υ μ β ί β α σ τ η . Π ρ ά γ μ α τ ι , ε ίν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ό τ ι σ τ ή ν π ε ρ ίπ τ ω -

σ η μ ι α ς α ύ τ ο ν ο μ ί α ς π ο ύ ό φ ε ί λ ε τ α ι σ τ ή ν Ι σ ο ρ ρ ο π ί α τ ω ν ά ν τ ι μ α χ ό μ ε ν ω ν

δ υ ν ά μ ε ω ν , τ ό Κ ρ ά τ ο ς π α ύ ε ι ν ά λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί σ ά ν π ο λ ι τ ι κ ό ς ό ρ γ α ν ω τ ή ς

τ ώ ν

κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν : π ρ ά γ μ α π ο υ φ α ί ν ε τ α ι κ α θ α ρ ά σ τ ί ς σ χ έ σ ε ι ς Κ ρ ά τ ο υ ς -

κ ο μ μ ά τ ω ν . Σ τ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α π ε ρ ί π τ ω σ η μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά δ ο ϋ μ ε μ ι ά β α θ ε ιά

κ ρ ί-




I I I . T o λεγόμ ενο ολο κλη ρω τικό φ οηνόμενο

Α υτά τα χαρ α κτηρ ισ τικά του κ α πιτα λισ τικο ύ Κ ρά τους

εξετάσ τηκα ν, κα τά συγκεχυ^ιένο τρό πο , από τή σ ύγχρονη πο -

λιτική θεω ρία, μέσο του ιδεολογικοϋ θέμα τος τοϋ «ό λο κλη -

ρω τισμου». Ε π ειδή τό αντικείμ ενο είναι τερά σ τιο, θά α ρκ εστώ

έδώ σ ε μερικές σ ύντομ ες ένδείξεις^^.

"Α ν κα ι έπιχείρη σ α ν πο λλές φ ορ ές νά λύσ ουν τό λεγόμ ενο

όλο κλη ρω τικό φ αινόμ ενο μέσα σ έ μιά γενική θεω ρία τής «δι-

κτατορ ίας», γενικά προ σ πά θη σ αν περισ σ ότερο νά τό κατα-

νοή σ ου ν σ α ν μιά ειδική πολ ιτική μ ορ φ ή πού έφ αρμ όζεται σ τούς

σ ύγχρονους μ ετασ χημ ατισ μ ούς τοϋ κ α πιτα λισ τικο ύ Κ ρά τους

κα ι πού είναι ριζικά άντίθετη σ τή φ ιλελεύθερη μ ορ φ ή τοϋ Κ ρά -

τους. Ά φ ο ΰ, α π' τή ν άλλη πλευρά, ή προ βλη μ ατική του όλο -

κλ ηρω τισ μ ου είναι σ τενά σ υνδεδεμ ένη μέ τήγ προ οπ τική τώ ν

«άτόμω ν» υποκειμ ένω ν τή ς κο ινω νία ς κα ι πα ρα γω γώ ν του Κ ρά -

τους, τό όλο κλη ρω τικό Κ ρά τος θά πήγα ζε άπ ό μ ιά μ ορφ ή θε-

σμοθετημένης εξουσίας, τοϋ όποίου ή άρχή νομιμότητας θά

βα σ ιζόταν πά νω σ έ μ ιά κο ινω νία «μάζας». Τ ό Κ ρά τος, ά λλο-

τριω μ ένη ούσ ία «μ αζοπ οΐημ ένω ν άτόμ ω ν» μιας έκβιομ η χα-

νισ μ ένης κοινω νία ς, εμ φ ανίζεται σ ήμ ερα σ ' όλο τόν άνταγω -

σ η π ο λ ι τ ι κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς , μ ι α κ ρ ί σ η ή γ ε μ ο ν ία ς ̂π ρ α γ μ α π ο ύ δ ε ν σ υ μ β α ί ν ε ι

κ α θ ό λ ο υ σ ' ό , ι ι ά φ ο ρ ΰ τ ή σ χ ε τ ι κ ή α υ τ ο ν ο μ ί α τ ο ϋ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ τ ύ π ο υ

Κ ρ ά τ ο υ ς . 'Α ν τ ί θ ε τ α , ό τ α ν , ή Ι σ ο ρ ρ ο π ί α δ υ ν ά μ ε ω ν δ έ ν έ κ φ ρ ά ζ ε ι μ ι ά κ ρ ί σ η ,

δ η λ α δ ή μ ι ά τ ρ ο π ο π ο ί η σ η τ ο ϋ σ υ ν ό λ ο υ τ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν έ ν ό ς σ χ η μ α τ ι σ μ ο ϋ

— μ ι α ς ά π ' τ ις φ ά σ ε ις ή σ τ ά δ ι α τ ο υ — ά λ λ α π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι σ τ ό χ ώ ρ ο τ ή ς π ο -

λ ι τ ι κ ή ς σ κ η ν ή ς , α ύ τ ο ι ο ί δ υ ό τ ρ ό π ο ι α ύ τ ο ν ο μ ί α ς τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς μ π ο ρ ο ϋ ν

ν ά σ υ γ κ λ ί ν ο υ ν ,

σ έ μ ο ρ φ έ ς π ο ύ π ο ι κ ί λ λ ο υ ν σ ύ μ <ρ ω ν α μ έ τ ί ς σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ε ς

κ α τ α σ τ ά σ ε ις .

24. Γ ι ά τ ο ν «ό λ ο κ λ η ρ ω τ ι σ μ ό » γ ε ν ι κ ά ή φ ι λ ο λ ο γ ί α ε ίν α ι π ο λ ύ π λ ο ύ σ ι α

Ε Ι δ ι κ ώ τ ε ρ α : Η . Arendt, The Orig ins o f to ta litarianism, 1951 · W. Kom hau

ser, The Politics of Mass Society, 1965· Adorno The Authoritarian Person

n ality, 1950, C. Fried rich (έ π ι μ ε λ η τ ή ς ), Tota lita rian ism , 1944· ή μ ό ν η ά π ό

π ε ίρ α μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή ς ά ν ά λ υ σ η ς τ ο ϋ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ σ υ ν α ν τ ιέ τ α ι σ τ ο Fr. N eu

mann: Behem oth: T he Structure and practice of Nationa l Socialism, 1944

κ α ι The Democratic and the Authoritarian State, 1957.




νισ μ ό του μέ τήν κοινω νία . Σ τη φ ιλελεύθερη κοινω νία κα ι

Κ ρά τος, τα ά τομ α κ α τέχου ν μ ιά σ φ α ίρα ιδιω τικής α ύτονομ ίας,

πού πηγά ζει ά π ' τή ν α ρ χή της σ υμ μ ετοχή ς του ς σ τή ν π ολιτική

και ευνοείται α π ' τις ταξικές διαφ ορές πού εμ ποδίζουν μιά

όλ ική μ α ζοπ οίη σ η . 'Α ντίθετα σ ήμ ερα βρ ισ κόμ ασ τε απέναντι

σέ ριζικο ύς μ ετασ χημ ατισ μ ού ς: όλική ά πώ λεια της ά τομ ικό-

τη τα ς μέσα σ τήν τεχνο λο γική διαδικα σία* εξαφ άνισ η της τα ξι-

κή ς πά λη ς πρ ος όφ ελος μιας όμ οιογενοϋς κοινω νία ς άτόμ ω ν

έμ πρά γματω ν, ταυ τόσ ημ ω ν και διάσ πα ρτω ν, τή μά ζα, κα ι τή

γέννησ η μιας νέας ά λλο τρίω σ η ς, τό όλο κλ η ρω τικό Κ ρά τος,

πού κ αταργεί πλή ρω ς τή ν α τομ ική ου σ ία , μ έσ ο τή ς ά νταγω νι-

σ τική ς της ά ντίθεσ η ς μέ τήν κοινω νία* όλική επίδρ α σ η τής

κρα τική ς έξου σ ίας σ έ δλες τις σ φ αίρες τής ατομ ική ς δρασ τη -

ριότητας* ά πορ ρό φ η σ η τή ς ιδιω τική ς σοα ίρα ς στα έγκατα

του κ ρα τικοϋ «Behemoth»* απουσ ία σ υμ μ ετοχή ς τω ν άτόμω ν

σ το πολιτικό έπίπεδο, πού γίνονται άπό δω κα ι πέρα μ η χα νικά

γρα νάζια τοϋ νέου τερα τώ δους Λ εβιάθα ν.

Δ εν προχω ράω περισ σ ότερο σ ' αυτή τήν α ποκ αλυ πτική

μ υθο λογία . Ε ίναι α λή θεια ώ σ τόσ ο δτι σ υχνά τής ό φ είλου μ ε

ένδιαφ έρουσ ες περιγρα φ ές τής σ ύγχρονη ς νομ ικο - πολιτική ς

βα θμ ίδας. "Α ν ή π ροβλη μ α τική πού διέπει αύτές τις άναλύσ εις

είναι ή ιδεολογική προ βλη μ α τική τω ν άτόμ ω ν - υποκειμένω ν,

αν επίσ η ς οί υπ οτιθέμενοι σ ύγχρο νοι μ ετασ χημ α τισ μ οί πη -

γάζουν περισ σ ότερο α πό ενα φ α ντα σ μ α γορικό σ τοιχείο πα ρά

άπό τή ν επισ τη μ ονική ά νάλυσ η , μ πο ρούμ ε έν τούτοις νά ξε-

χω ρίσ ουμ ε, μέσα σ ' αύτές τΙς άναλύ σ εις, πρ οβ λή μ ατα πρ α γμα -

τικά πο ύ κα λύ πτοντα ι ά π ' τή ν ιδεολο γία .

Ε ιδικώ τερα, τό κα πιταλ ισ τικό Κ ρά τος όφ είλει τή ν ά ρ χ η

τ η ς ν ο μ ιμ ό τ η τ ά ς

του στό γεγονός δτι εμφανίζεται σάν ή ένότητα

του έθνος - λα ός, έννοούμ ενο ''σάν ενα σ ύνολο όμ οιογενώ ν

οντοτήτω ν, ταυτόσημ ω ν και διάσ πα ρτω ν, πο ύ αύτό κα θορίζει

σ ά ν πολιτικά άτομ α - πολίτες. 'Ιδιαίτερα α π ' α ύτή τήν πλευρά ,

δπω ς άκρ ιβώ ς τό έχου ν πα ρα τη ρή σ ει κα ι μ ερικο ί θεω ρη τικο ί

τοϋ όλοκ λη ρω τικοΰ φ αινομ ένου , διαφ έρει ριζικά ά πό ά λλες

μορφές «δεσποτισμού», π.χ. τής «άπόλυτης» πολιτικής έξου-

σ ία ς, σ τή ν όποία μ οιάζει τυπ ικά κ αΐ έξασ κείτα ι, μ έσ ο μορ φ ώ ν




τυραννίας, βα σισμένω ν σ τή νομ ιμ ότητα θειο-ίερό .^® Α υτές

οί μορφ ές, ετσι δπω ς πα ρο υσ ιάσ τηκα ν π .χ. σ τις μορφ ές τοϋ

δουλοκτητικου ή του φ εουδα ρχικού Κ ρά τους, δέν απέτυχαν

ώ στόσ ο νά κρατήσ ουν τή ν έξουσ ία μέσα σέ δρια α υ σ τ η ρ ά

ρ υ θ μ ι σ μ έ ν α . Μ ' άλλα λό για , ό ϊδιος ό τύπος νομ ιμ ότητας του

κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά τους, σα ν αντιπρ όσ ω πο ς τή ς ένότητας

λα ό ς-έθ νο ς, επιτρέπει τήν ειδική λειτου ργία τοϋ Κ ρά τους

πού προ σ διορίζεται μέ τον δρο του όλοκληρω τισ μ οΰ . Ό λα ός-

εθνος είναι ή πολιτικο - Ιδεολογική έκφ ρα σ η τοϋ απο τελέσμα-

τος απομ όνω σης πά νω σ τούς δρώ ντες πα ρά γοντες άπό μέρους

τώ ν ιδεολογικώ ν κα ι πολιτικώ ν δομώ ν, άποτέλεσμ α πού έκδη -

λώ νουν οί κο ινω νικο - οίκονομ ικές σ χέσεις. Μ ποροϋμ ε ^τσι

νά ξεχω ρίσ ουμ ε εύκολα τά π ρα γμα τικά φ αινόμενα πού κρ ύ-

βονται στο ιδεολογικό έπίπεδο μέ τόν δρο τής μάζας^®.

Έ τσ ι, ή λειτουργία τοΰ κ απιταλισ τικο ύ Κ ρά τους έκφ ρασμέ-

νη μέ τόν δρ ο τοϋ όλο κλη ρω τισ μ οΰ, κα ι πού άφ ορα σ τή ν πραγμα-

τικότητα τή σ χέσ η αύτοϋ τοϋ Κ ράτους μέ τις τάξεις, καθίσ ταται

δυνατή άπ ό τή σ χέσ η , ανάμ εσα σ τή ν ά ρχή τή ς νομιμ ότητας

αύτοϋ τοϋ Κ ρά τους κα ι τή ν άπ ομ όνω ση ά π ' τό οίκονομικό

σ τοιχείο, άπ ομ όνω σ η πού, άκριβώ ς, ά π' τή μιά πλευρά απ οκρύ-

πτει στούς δρώ ντες παρά γοντες τόν ταξικό χαρακτήρα τώ ν σ χέ-

σεώ ν τους κα ί, άπό τήν ά λλη , έπιτρέπει τήνά πουσ ία άμεσης έκ-

φ ρα σ ης τή ς τα ξικής πά λη ς στούς κρ ατικο ύς θεσμούς. Α υτό ακρ ι-

βώ ς όδηγεί τις θεω ρίες τοϋ όλοκληρω τισ μ οΰ σ τό νά παρα δε-

χθούν, κα ί αύτό είναι πο λύ άποκ αλυπτικό , μιά στενή σ χέση α νά -

μεσα σ τήν όλοκλη ροοτική πολιτική μορφ ή καί σ ' αύτό πού όνομ ά-

ζουν απ ουσ ία ή πτώ σ η της ταξική ς πά λη ς. Ή κο ινω νία , λένε οί

τέτοιες θεω ρίες, μέσα σ τήν όποία υφ ίσταται ή ταξική πά λη ,

μέσα στήν όποία τά άντιτιθέμενα ταξικά συμφέροντα είναι

πο λιτικά όργανω μένα σα ν «μ εσ ολάβ ησ η» άνάμ εσα στο ά-

25. Β λ έ π ε π . χ . : Arendt, op. c it . κ α ΐ Talmon, Les origines du totali ta-

rism e 1966 σ ε λ . 10 κ α ι έ π ό μ .

26. Ε ν δ ι α φ έ ρ ο υ σ ε ς ε ν δ ε ί ξ ε ι ς γ ια μ ι α α υ σ τ η ρ ά μ α ρ ξ ισ τ ι κ ή τ ο π ο θ έ τ η σ η

τ ο ϋ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς σ τ ο ν R . B an fi: « Ab ozzo di una ricerca attorno al valore

d* υ so nel pensiero di M arx», σ τ ό Critica M arxista, Ί α ν ο υ ά ρ . - Φ ε β ρ ο υ ά ρ .

1966 σ ε λ . 137 κ α ΐ έ π ό μ .




τομο και την πολιτική ε ξ ο υ σ ία , εϊνα ι μ ιά κοινω νία πού πα-

ρουσιάζει μια «πλουραλιστική» πολιτική μορφή έξουσίας.

Τ ό όλοκ λη ρω τικό Κ ρά τος εμ φ ανίζεται μόνο σ ε μιά κοινω νία

μάζας, όπου μή λειτουργώ ντας πιά ή τα ξική σ υμ μ ετοχή , τό

άτομ ο π αραδίδεται κα τ' εύθείαν σ τήν π ολιτική έξουσία^" .̂

Έ χο υμ ε ετσ ι μιά ιδεολογική άπά ντησ η σ ' ενα πραγμα τικό

πρόβλημα: εϊναι αλήθεια δτι ή λειτουργία, πού έκφράζεται

σ άν «όλοκ λη ρω τική », του κα πιτα λισ τικο ύ Κ ρά τους βρίσκεται

σέ σ τενή σ χέσ η οχΙι με μιά ό ποια δή ποτε άπου σ ία άντιτιθέμενω ν

ταξικώ ν συμφ ερόντω ν ή «διαμ εσ ολα βη τικώ ν» ενώ σεω ν άνά-

μεσα σ τό «ά τομο» κα ι τό «Κ ράτος», α λλά με μιά ά που σ ία άμ ε-

σ ης έκφ ρα σ ης τή ς τα ξική ς πά λη ς σ τούς θεσμούς τή ς πολ ι-

τική ς έξουσ ίας. Α υτό πού ή τα ν άδύνατο στή ν τοπ οθέτησ η

τώ ν τάξεω ν σάν κά σ τες ή κ λεισ τές τάξεις σ τό έσω τερικό τής

θεσμική ς όργά νω σ ης γίνεται δυνατό σ τό λα ϊκό - τα ξικό Κ ράτος*

δηλαδή σ ' ενα Κ ρά τος πού λειτουργεί σ άν ενα ταξικό Κ ρά τος

σ τό βαθμό π ού ή τα ξική πολιτική πά λη απο υσ ιάζει α π ' τούς

θεσμούς του σ τό βαθμό πού πα ρουσ ιάζεται σ άν ή ένότητα

του λαο υ - έθνος. Μ ' άλλα λόγια , ή σ υγκέντρω σ η τή ς τα ξική ς

πολιτικής έξουσίας δέν ήταν ποτέ τόσο ένισχυμένη και έντονη

— όλο κλη ρω τική —, όπω ς δτα ν πέτυχε νά άπ οκλείσ ει άπ ό τή ν

ιδεολογική της άρχή τής νομιμότητας τόν θεσμικό ταξικό

χαρακτήρα της.

Ά π ' τή ν άλλη π λευρά , τό πράγμα έμφ ανίζει μ ιά διάσ τασ η

άκόμ α πιο σ η μ α ντική άν άναφ ερθουμ ε σ τή ν έπιβο λή τοϋ ά πο-

27. Β λ έ π ε σ '

aôtô

τ ό ν ό η μ α Arendt, op.

cit.

σ ε λ . 305 κ α ΐ έ π ό μ .

Kernhäu-

ser, op. cit., σ ε λ . 33 κ α ι έ π ό μ ., σ ε λ . 48 κ α ι έ π ο μ ., 76 σ ε λ . κ α ι έ π ό μ . Ά π '

τ ή ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , μ ' δ λ ε ς τ ι ς έ π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς , μ π ο ρ ο ϋ μ ε ν ά π ρ ο σ ε γ γ ίσ ο υ μ ε μ '

α ύ τ η τ ή ν α ν τ ί λ η ψ η τ ή ν κ ρ ι τ ικ ή τ ή ς δ ε σ π ο τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς ά π ' rôv Dürk-

heim, τ ή ν β α σ ι σ μ έ ν η π ά ν ω σ έ μ ι ά έ λ λ ε ι ψ η , «δ ι α μ ε σ ο λ α β η τ ικ ώ ν » ό ρ γ α ν ώ -

σ ε ω ν α ν ά μ ε σ α σ τ ό ά τ ο μ ο κ α ι τ ό Κ ρ ά τ ο ς . Τ ε λ ι κ ά , τ ό ιδ ε ο λ ο γ ι κ ό π ρ ό β λ η μ α

π ο ύ θ έ σ α ν α ύ τ έ ς ο ί θ ε ω ρ ί ε ς τ ο ϋ ό λ ο κ λ η ρ ω τ ισ μ ο ϋ γ ι ά μ ι ά σ χ έ σ η Κ ρ ά τ ο ς

ά λ λ ο τ ρ ί ω σ η - κ ο ι ν ω ν ικ ά ά τ ο μ α , κ α λ ύ π τ ο ν τ α ς τ ή σ χ έ σ η Κ ρ ά τ ο ς - τ ά ξ ε ι ς ε ί-

ν α ι ή ϊ δ ι α π ο ύ ε θ ε σ α ν , ο ί Rubel κ α ι Nora σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ις ά ν α λ ύ σ ε ι ς τ ο ϋ

Μ ά ρ ξ π ά ν ω σ τ ό β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ό , σ τ ή ν ό π ο ί α π ί σ τ ε υ α ν δ τ ι ά π ο κ α λ ύ π τ ο υ ν

δ υ ό α ν τ ι φ α τ ικ έ ς έ ν ν ο ι ε ς , τ ή ν έ ν ν ο ι α μ ι α ς σ χ έ σ η ς Κ ρ ά τ ο ς ά λ λ ο τ ρ ί ω σ η -

ά τ ο μ α κ α ί τ ή ν έ ν ν ο ι α μ ι α ς σ χ έ σ η ς Κ ρ ά τ ο ς - τ ά ξ ε ι ς .

11




τελέσ ματος άπομόνω σ ης τώ ν κοινω νικά - οικονομικώ ν σ χέσ εω ν

τω ν κα πιτα λισ τικώ ν σχημ ατισ μ ώ ν πάνω στά ά λλα επίπεδα της

τα ξικής πά λη ς. Α υτό πού θεω ρή θηκε από αυτές τις θεω ρίες

σ άν αμ οιβα ία σ χέσ η του όλοκ λη ρω τικο ϋ φ αινομ ένου κα ι τής

άπο υσ ίας τής ταξική ς πάλη ς αφ ορά σ τήν πρ αγμα τικό τητα τή ν

έπιβο λή τής άπο μ όνω σ ης τή ς ταξική ς οικο νομ ική ς πά λη ς

π ά ν ω σ τ η ν π ο λ ιτ ικ ή τ α ξ ικ ή ο ρ γ ά ν ω σ η . Π ρά γμα τι σ το φ ασ ι-

σ τικό και στό ναζισ τικό Κ ρά τος, σ υχνά θεω ρούμ ενα σ άν ιδιαί-

τερα εντονες μορφ ές του όλοκ λη ρω τισ μ οϋ , σ υναντάμ ε τη ν

άπου σ ία ιδιαίτερης πολιτική ς όργάνω σ ης όρισ μ ένω ν τάξεω ν,

πού όφ είλεται, άνάμ εσα στά ά λ^α , στό άποτέλεσμ α άντεπί-

δρα σ ης τή ς άπ ομ όνω σ ης τή ς οικο νομ ική ς πά λη ς πά νω σ τήν

πολιτική πά λη . Δ έν πρόκ ειται καθόλου γιά μ ιά διάλυσ η τής

τα ξικής πά λη ς άνάμεσα στά «μα ζοποιημ ένα» άτομ α, άλλά αντί-

θετα γιά τή ν άπουσ ία τα ξική ς πολιτική ς όργάνω σ ης σέ συνάρτη-

σ η μέ τή ν απ ομ όνω ση τής οικονομ ική ς πά λης. Α ύτό επλη ξε

κυρίω ς τις τάξεις πού, πέρα ά π ' τή ν άπομόνω ση πού όφ είλεται

σ τού ς δρους τή ς οικονομ ικής ζω ής τους, ύφ ίσ τανται ταυτόχρο-

να τά άπ οτελέσμ ατα απ ό τή ν άπομ όνω σ η πού έπιβλή θηκε στούς

άλλους τρόπους πα ρα γω γής, ά π 'τό ν κα πιτα λισ τικό τρόπ ο π α-

ρα γω γής, δη λα δή τή μ ικρ οα σ τική τάξη και όρισ μένες μερίδες

τή ς άγροτιας, δπω ς π .χ. ή μ ικρή άγροτική ιδιοκτη σ ία . Τ ό να-

ζισ τικό Κ ρά τος στη Γ ερμ ανία π .χ. ζευγαρώ θηκε από τή ν έλ-

λειψ η πολιτική ς όργάνω σ ής τους κα ι από τή σ τή ριξη πού του

πρόσ φ ερα ν, μέσο του ιδεολογικο ύ μ ηχανισ μ ού τοϋ φ ετιχισ μ ού

τής έξουσ ίας: οί τάξεις αύτές θεώ ρη σ αν τό Κ ρά τος σ άν τόν

πολ ιτικό τους αντιπρ όσ ω πο , καί σ άν τή ν ένσά ρκω ση τή ς ένό-

τη τα ς έθνος - λα ός. Ά π ' τή ν άλλη πλευρά, δέν θά επρεπε νά

ξεχνάμ ε, δτι τό ναζισ τικό Κ ρά τος, οντάς σ τήν ύπηρεσία τώ ν

μονοπω λίοον, α ντισ τοιχούσ ε σ ε μ ια π ε ρ ί ο δ ο Ι δ ι α ίτ ε ρ α έ ν τ ο -

ν η ς κ ρ ί σ η ς τ ή ς Ι δ ι α ίτ ε ρ η ς π ο λ ιτ ικ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς

τής ϊδιας

τή ς ασ τική ς τάξης̂ «. 'Α φ ήνω σ τήν άκρη τό πρόβλη μ α του φ α-

28. Α ύ τ ό τ ο σ η μ ε ί ο φ ω τ ίζ ε τ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α α π ' τ ό Γ κ ρ ά μ σ ι σ τ ά κ ε ίμ ε ν α

γ ι ά τ ό ν < ίκ α ι σ α ρ ι σ μ ό », κ α ί τ ο φ α σ ι σ μ ό . Ό Γ κ ρ ά μ σ ι π ρ ο σ π α θ ε ί ν α ξ ε χ ω -

ρ ί σ ε ι ε ν α ε ι δ ι κ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο τ ο ϋ «κ α ι σ α ρ ι σ μ ο ϋ » π ο ύ θ ά ε π α ι ρ ν ε δ ι α φ ο ρ ε τ ικ έ ς




σ ισ τικου Κ ρά του ς, φ αινόμ ενο πιο σ ύνθετο πού δεν μπορ εί

βέβα ια να επιλυθεί μέσα σ τη γενική θεμα τική του όλοκ λη ρω -

τισμοΟ , και πού μ πο ρεί νά μ ελετηθεί μόνο έξετάζοντας το σ υσ χε-

τισ μ ό τω ν κο ινω νικώ ν δυνάμεω ν σέ μια σ υγκεκριμ ένη σ υγκυ-

ρ ί α 29.

Ό δρος του όλο κλ ηρω τισ μ ου δεν μ πορεί ετσ ι να παρα πέμπ ει

σ έ κα νένα α κρ ιβές πολιτικό φ αινόμ ενο: χα ρα κτηρίζει απλώ ς

ενα ιδιαίτερα «ισχυρό» στοιχείο τής κρατικής εξουσίας, αν

μ ο ρ φ έ ς κ α τ ά τ ο υ ς δ ιά φ ο ρ ο υ ς κ ο ι ν ω ν ικ ο ύ ς σ χ η μ α τ ισ μ ο ύ ς . Α υ τ ό θ ά κ α τ έ -

λ η γ ε δ χ ι σ έ μ ι α ά π λ ΐ | ισ ο ρ ρ ο π ί α ά ν ά μ ε σ α σ τ ι ς ά ν τ ιμ α χ ό μ ε ν ε ς κ ο ι ν ω ν ι-

κ έ ς δ υ ν ά μ ε ις , ά λ λ ά σ έ μ ι α κ α τ α σ τ ρ ο φ ικ ή Ι σ ο ρ ρ ο π ία , δ η λ α δ ή σ έ μ ι α κ α τ ά -

σ τ α σ η π ο ύ α ύ τ έ ς ο ί δ υ ν ά μ ε ι ς «ι σ ο ρ ρ ο π ο ύ ν μ έ τ έ τ ο ι ο τ ρ ό π ο , π ο ύ ή σ υ ν έ -

χ ι σ η τ ή ς π ά λ η ς δ έ ν μ π ο ρ ε ί ν ά κ α τ α λ ή ξ ε ι π α ρ ά σ τ ή ν ά μ ο ι β α ί α κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ».

Α ύ τ ή ή κ α τ ά σ τ α σ η ά π ο δ ί δ ε ι σ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή έ ξ ο υ σ ί α μ ο ρ φ έ ς δ ι α φ ο ρ ε τ ικ έ ς ,

ά π * α ύ τ έ ς π ο ύ π α ί ρ ν ε ι σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η μ ι α ς γ ε ν ι κ ή ς ι σ ο ρ ρ ο π ί α ς : σ τ ο ν κ ε -

φ α λ α ι ο κ ρ α τ ικ ό σ χ η μ α τ ι σ μ ό α ύ τ ή ύ φ ί σ τ α τ α ι σ α ν

π ο λ ιτ ικ ή κ ρ ίσ η

τ ω ν ά ν τ ι-

μ α χ ό μ ε ν ω ν κ ο ι ν ω ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , σ α ν Ι δ ι α ί τ ε ρ η π ο λ ι τ ικ ή ά π ο δ ι ο ρ γ ά ν ω σ η

τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν ,ά ν ά μ ε σ α σ τ ι ς ό π ο ι ε ς ύ π ο κ ι ν έ ΐ α ύ τ ή τ ή ν κ α τ α σ τ ρ ο -

φ ι κ ή Ι σ ο ρ ρ ο π ί α κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς . Ό

φ α σ ι σ μ ό ς Θ ε ω ρ ε ίτ α ι

α π ' τ ο ν Γ κ ρ ά μ σ ι σ ά ν ό ιδ ι α ίτ ε ρ ο ς κ α ισ α ρ ι σ μ ό ς τ ω ν α ν ε π τ υ γ μ έ ν ω ν κ α π ιτ α -

λ ισ τ ικ ώ ν σ χ η μ α τ ισ μ ώ ν . (Β λ έ π ε ε ιδ ι κ ό τ ε ρ α τ ο κ ε ί μ ε ν ο τ ο υ γ ι ά τ ο ν «κ α ι -

σ α ρ ι σ μ ό » O euvres, ed. Sociales, σ ε λ . 225 κ α ι έ π ό μ .

29. Σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ό φ α σ ι σ τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς , π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο μ α ι μ ό ν ο σ έ μ ι ά π α ρ α -

τ ή ρ η σ η . "Α ν ά π ο δ ώ σ ο υ μ ε σ ' α ύ τ ό τ ό ν ό ρ ο , ό π ω ς τ ο κ ά ν ο υ ν γ ε ν ι κ ά , ε ν α

π ο λ ύ ά σ α φ έ ς ν ό η μ α τ ο υ «α ύ τ α ρ χ ι σ μ ο υ » ή τ ο υ «ό λ ο κ λ η ρ ω τ ι σ μ ο υ » , χ ά ν ε ι

κ ά θ ε ε ι δ ι κ ό τ η τ α : κ ά θ ε σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η μ ο ρ φ ή τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς ,

ε ί ν α ι , μ ' α ύ τ ή τ ή ν έ ν ν ο ι α , π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ή λ ι γ ό τ ε ρ ο «φ α σ ι σ τ ι κ ή » . Κ α τ α -

λ ή γ ο υ μ ε ά λ λ ω σ τ ε σ τ ά ί δ ι α ά π ο τ ε λ έ σ μ α ΐ α , κ α ι σ έ μ ι ά ά π ο υ σ ί α ι δ ι α ι τ ε ρ ό -

τ η τ α ς τ ο υ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ , ό τ α ν , π ά ν ω σ τ ή θ ε ω ρ η τ ικ ή γ ρ α μ μ ή τ ή ς 3η ς Δ ι ε -

θ ν ο ύ ς , π ρ ι ν τ ό VII Σ υ ν έ δ ρ ι ο , β λ έ π ο υ μ ε α π λ ώ ς σ τ ό φ α σ ι σ μ ό τ ή μ ο ρ φ ή τ ο υ

κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς π ο ύ α ν τ ισ τ ο ι χ ε ί σ τ ό ν μ ο ν ο π ω λ ι α κ ό κ α π ι τ α λ ι σ μ ό

κ α ι τ ό ν ι μ π ε ρ ι α λ ι σ μ ό : μ ' α ύ τ ό τ ό ν ό η μ α , κ ά θ ε σ ύ γ χ ρ ο ν η μ ο ρ φ ή Κ ρ ά τ ο υ ς

θ ά ή τ α ν σ έ δ ι ά φ ο ρ ε ς κ λ ί μ α κ ε ς «φ α σ ι σ τ ι κ ή ». Έ τ σ ι α ύ τ έ ς ο ί ε ν ν ο ι ε ς ε ί ν α ι

φ α ν ε ρ ά α ν ε π α ρ κ ε ίς , κ υ ρ ί ω ς γ ι α τ ί δ έ ν έ π ι τ ρ έ π ο υ ν τ ή ν έ π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή μ ε λ έ τ η

τ ώ ν ε ί δ ι κ ώ ν π ο λ ι τ ικ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν . Θ ά έ π ρ ε π ε ν ά ά π ο δ ώ σ ο υ μ ε σ τ ό ν ό ρ ο φ α -

σ ι σ τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς έ ν α α κ ρ ι β έ ς ν ό η μ α , π ο ύ ν ά χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι α ύ τ έ ς τ ις ε ι δ ι κ έ ς

μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς , π ο ύ έ μ φ α ν ίσ τ η κ α ν σ τ ή ν α ζ ι σ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ία κ α ί , σ έ δ ι α -

φ ο ρ ε τ ι κ ή κ λ ί μ α κ α , σ τ ή φ α σ ι σ τ ικ ή 'Ι τ α λ ί α . Ε π α ν α λ α μ β ά ν ω , α ν κ α ί π ρ έ π ε ι

ν ά ε ί ν α ι π ρ ο φ α ν έ ς , ό τ ι σ ' α ύ τ ή τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ι ά ε ιδ ι κ έ ς μ ο ρ -

φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς : κ ι* α ύ τ ό σ τ ό β α θ μ ό π ο ύ δ έ ν μ π ο ρ ο ύ ν ν ά έ ν σ ω μ α τ ω θ ο ύ ν μ έ -




κα ι επιχειρή θη κε νά τον δια κρίνου ν άπ ' τον «α ύταρ χισ μ ό» .

Τ ά φ αινόμενα πού του άποδίδουν ανα φ έρονται σ τή ν πρ αγμ α-

τικότητα στα χαρακτηριστικά τής ιδιαίτερης ένότητας και

της σ χετική ς αύτονο μ ίας του κα πιτα λισ τικού Κ ράτου ς γενικά .

Έ π ι πλέον, α ποκ λείεται μ ' αυτόν τόν ο ρο ή δυνα τότητα μ ιας

έπισ τη μ ονική ς α νάλυσ ης αύτώ ν τω ν φ αινομένω ν. Α υτό πού

ιδεολο γικά κα τανοείται σ αν «ο λοκ λη ρω τικό ς» χαρα κτήρ α ς

του Κ ρά του ς άπέναντι σ τις μάζες, άφ ορα σ τή ν πρ αγμα τικό τητα

τή συγκ έντρω σ η και τήν ειδική ένότητα τή ς πολιτική ς εξου-

σίας, μιά ιδιαίτερη ένίσχυση τ η ς α π ο κ λ ε ισ τ ικ ή ς κ α ΐ β ε β α ιω -

τ ικ ή ς τ α ξ ι κ ή ς π ο λ ι τ ικ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς

σ τό κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος,

σ α σ τ ό τ υ π ο λ ο γ ι κ ό π λ α ί σ ι ο τ ο ϋ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς , γ ια τ ί χ α ρ α κ τ η -

ρ ί ζ ο ν τ α ι ά π ό μ ί α σ υ ν ά ρ θ ρ ω σ η τ ο υ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ κ α ΐ τ ο ϋ π ο λ ι τ ι κ ο ϋ σ τ ο ι -

χ ε ί ο υ , δ ια φ ο ρ ε τ ικ ή ά π ' τ ή σ υ ν ά ρ θ ρ ω σ η π ο ύ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι τ ό ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό

τ ύ π ο Κ ρ ά τ ο υ ς . Ε ί ν α ι σ α φ έ ς ό τ ι δ έ ν ε ί ν α ι ϊ δ ι α ή π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο ύ Ι δ ι α ί τ ε ρ ο υ

α ύ τ α ρ χ ι σ μ ο ύ τ ο ύ «τ υ π ι κ ο ύ » κ α π ι τ α λ ι σ τ ικ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς , π ο ύ έ π ι τ ρ έ π ε ι ν ά

κ α τ α ν ο ή σ ο υ μ ε τ ό ν β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ό σ ά ν «θ ρ η σ κ ε ί α τ ή ς ά σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς ».

Π ρ ο σ θ έ τ ω δ υ ό σ ύ ν τ ο μ ε ς έ ν δ ε ί ξ ε ι ς . Κ α τ ά π ρ ώ τ ο λ ό γ ο α ύ τ ή ή π α ρ έ κ κ λ ι σ η

τ ο ύ φ α σ ι σ τ ι κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς ά π ' τ ό κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό τ ύ π ο Κ ρ ά τ ο υ ς δ έ ν δ η μ ι -

ο υ ρ γ ε ί

Θ ε ω ρ η τ ικ έ ς ά δ υ ν α μ ίε ς ,

μ έ τ ό ϊ δ ι ο ν ό η μ α π ο ύ ό κ α π ι τ α λ ι σ μ ό ς τ ο ύ

π ο λ έ μ ο υ δ έ ν κ ά ν ε ι ά δ ύ ν α τ η τ ή ν θ ε ω ρ η τ ικ ή ά ν ά λ υ σ η τ ο ύ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ

τ ρ ό π ο υ π α ρ α γ ω γ ή ς ή τ ο ύ μ ο ν ο π ω λ ι α κ ο ύ κ α π ι τ α λ ισ μ ο ύ :

π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ιά

ι σ τ ο ρ ικ έ ς ο ρ ι α κ έ ς π α ρ ε κ κ λ ίσ ε ις .

Κ α τ ά δ ε ύ τ ε ρ ο λ ό γ ο , τ ό φ α σ ι σ τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς ,

έ μ φ α ν ι ζ ό μ ε ν ο μ έ σ α σ ' ε ν α κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό σ χ η μ α τ ι σ μ ό , π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι , ά σ φ α -

λ ώ ς , σ έ δ ι ά κ ρ ι σ η ά π ό ά λ λ ε ς «δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ έ ς » ή «ά π ο λ υ τ α ρ χ ι κ έ ς » μ ο ρ φ έ ς ,

ά π ε ι ρ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο ύ κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ τ ύ π ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς π ο ύ τ ο π ο θ ε -

τ ο ύ ν τ α ι σ τ ό π ε ρ ι θ ώ ρ ι ο τ ο ύ τ υ π ο λ ο γ ι κ ο ύ τ ο υ π λ α ι σ ί ο υ : α ύ τ ό ε ϊν α ι ε ν α θ ε ω -

ρ η τ ι κ ό π ρ ό β λ η μ α τ υ π ι κ ά π α ρ ό μ ο ι ο mutatis mutandis μ ' α ύ τ ό π ο ύ σ υ ν α ν τ ή -

σ α μ ε σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ό μ π ι σ μ α ρ κ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς . Ε ί ν α ι ά κ ρ ι β ώ ς α ύ τ ό π ο ύ ό δ ή γ η σ ε

σ τ ό ν ά τ ο π ο θ ε τ ή σ ο υ μ ε τ ό φ α σ ι σ τ ι κ ό Κ ρ ά τ ο ς μ έ σ α σ τ ό ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό

τ ύ π ο Κ ρ ά τ ο υ ς , έ ν τ ά σ σ ο ν τ ά ς τ ο σ τ ό «β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ό » (β λ έ π ε π .χ . τ ό ν π α -

ρ α λ λ η λ ι σ μ ό β ο ν α π α ρ τ ι σ μ ό ς - έ θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς σ τ ό ν Aug. Thalheimer:

U ber den F aschism us α ν α δ η μ ο σ ι ε υ μ έ ν ο σ τ ό Faschism us und K apitali-

sm us, Europa V erlag, 1967, σ ε λ . 19 κ α ι έ π ό μ . κ α ΐ σ τ ο ν Η . Berl: Napoléon

III. Demokratie und Dictatur, 1948, κ .λ π .). Α υ τ έ ς ο ι π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις δ έ ν

ά π α ν τ ο ϋ ν κ α θ ό λ ο υ σ τ ό π ρ ό β λ η μ α π ο ι ο ί ε ί ν α ι ο ΐ σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο ι π α ρ ά γ ο ν -

τ ε ς , κ ι ά κ ό μ α ο ί τ α ξ ικ έ ς π ο λ ι τ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις , μ έ σ α σ τ η σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η σ υ γ -

κ υ ρ ία ε ν ό ς κ α π ι τ α λ ισ τ ικ ο ύ σ χ η μ α τ ισ μ ο ύ π ο ύ γ ε ν ν ο ϋ ν α ύ τ ό τ ό ε ιδ ι κ ό π ο λ ι ·

τ ικ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο π ο ύ ε ίν α ι τ ό φ α σ ισ τ ικ ό Κ ρ ά τ ο ς . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι ά

ë v a

π ο λ ύ -

π λ ο κ ο π ρ ό β λ η μ α π ο ύ δ έ ν μ π ο ρ ώ ν ά π ρ ο σ ε γ γ ίσ ω έ δ ώ .




δη λα δή σ το λα ϊκό - τα ξικό Κ ρά τος, πο ύ εκφ ρά ζει τήν ένότητα

λ α ό ς-έθνο ς. Π α ρό μ οια , αύτό πού περιγράφ εται σ α ν άνταγω -

νισ τική ά ντίθεση του όλοκ λη ρω τικοϋ Κ ρά του ς κα ι τή ς κοι-

νω νίας δεν είνα ι, σ ε τελευταία άνάλυ σ η , πα ρά ή σ χετική αυτο-

νομ ία του κ α πιτα λισ τικού Κ ρά τους άπέναντι σ τις κυρία ρχες

τάξεις. Τ έλος, αύτό πού περιγρά φ εται σ αν ή σ χέση ανάμ εσ α

σ τό όλ οκ λη ρω τικό φ α ινόμ ενο κα ι τή ν άπου σ ία τα ξική ς πά λη ς,

δεν είναι πα ρά ή ιδια ίτερη σ χέσ η του κ α πιταλισ τικού Κ ρά του ς,

με τή ν τα ξική πο λιτική όργάνω σ η μέσα σ τούς κεφ α λα ιοκ ρα -

τικο ύς σ χημ α τισ μ ού ς. Α ύτό πού μ πορούμ ε τελικά νά πα ρα δε-

χθο ύμ ε σ τις θεω ρίες του όλο κλη ρω τισ μ οϋ, είναι δτι έπέμ ειναν

πά νω σ τή σ χέση άνά μ εσ α σ τούς πο λιτικο ύς θεσ μ ούς σ α ν ά ντι-

πρ οσ ω πευτικο ύς τή ς πο λιτική ς ένότη τα ς τώ ν δρώ ντω ν π αρα γόν-

τω ν τώ ν όπ οίω ν οι τα ξικές σ χέσεις έκδη λώ νουν τό ά πο τέλεσ μ α

άπομόνω σης,

ά π

τό

ëva

μ έρος, και τόν Ιδιαίτερο ένω τικό χα -

ρα κτήρ α τή ς πολιτική ς έξουσ ίας, πού σ υμ περιλα μ βά νει τό χα -

ρακτηριστικό τής σχετικής αύτονομίας της, άπ'τό ά λ λ ο μέρος:

αύτή ή σ χέσ η μ πο ρεί νά εξηγηθεί μ όνο μ έ τήν μ α ρξισ τική

άνάλυση τής πολιτικής έξουσίας.

Ε ίνα ι άλλω σ τε, βέβα ιο, ότι οί σ ύγχρο νοι μ ετα σ χη μ α τισ μ οί

τοΰ Κ .Τ .Π . ά ντισ τοιχούν στούς μ ετασ χημ α τισ μ ούς τοϋ κα πι-

τα λισ τικού Κ ρά του ς σ τή σ ύγχρο νή του μ ορ φ ή . Ε ίναι έπίσ η ς

βέβαιο δτι αύ τοι δεν μ πο ρούν νά ά πο κρ υπ τογρα φ η θού ν σ τή ν

πρ οβ λη μ α τική τοϋ όλο κλη ρω τισ μ οϋ , κα ι π .χ., π ρο σ διορ ίζονται

σ ά ν όλ οκ λη ρω τικο ί. Π ρά γμα τι, τά πρα γμα τικά χαρ α κτηρ ι-

σ τικά πού σ ιω πη ρά σ υμ περιλαμ βά νονται κάτω α π' α ύτό τόν δρο

δ ε ν β ρ ίσ κ ο ν τ α ι κ α θ ό λ ο υ σ ε ά ν τ ίθ ε σ η μ ε τ η ν κ α θ α ρ ή λ ε γ ό μ ε ν η

φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ η μ ο ρ φ ή Κ ρ ά τ ο υ ς : τά πρ αγμα τικά φ αινόμ ενα πο ύ

κα λύ πτονται ά π ' αύτή τή ν πολιτική ιδεολ ογία ξα να βρίσ κοντα ι

σ τή μ ορφ ή τοϋ φ ιλελεύθερου Κ ρά τους, άκ ριβώ ς σ τό βαθμ ό

πού άναφ έρονται σ τόν καπ ιτα λισ τικό τύπο Κ ρά τους. Π ρό βλ η -

μα πού έχουμε ήδη συναντήσει σχετικά μέ τΙς πολιτικές ιδεο-

λο γίες δτα ν διαπισ τώ σ αμ ε δτι τά πρα γμα τικά χα ρα κτη ρισ τικά

τώ ν σ ύγχρο νω ν πο λιτικώ ν Ιδεολο γιώ ν ύπο δηλω μ ένα μ έ τόν

δρ ο όλοκ λη ρω τικώ ν πολ ιτικώ ν ιδεολογιώ ν, ξανα βρ ίσ κο νται

σ τήν πρ α γμ α τικότητα σ τις φ ιλελεύθερες πολιτικές ιδεολο γίες




και είνα ι σ υσ τατικά σ τοιχεία τω ν άσ τικώ ν πο λιτικώ ν ιδεολο γιώ ν.

Έ τσ ι δεν είναι έκπ λη κτικό πο ύ βλέπο υμ ε πολλ ούς ιδεολό γους

τόϋ όλοκ λη ρω τικο ϋ φ αινομ ένου να πα ρα δέχοντα ι ρη τά τήν

πα ρο υσ ία τώ ν χαρ α κτηρ ισ τικώ ν αύτου του φ αινομ ένου σ το

ϊδιο τό φ ιλελεύθερο Κ ρά τος: απο κα λύπτουν ετσ ι τή ν π η γή

τους μέσα σ το σ ύγχρονο Κ ρά τος γενικ ά ^.

30. π . χ . μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ά λ λ ω ν , Talm on op. cit.



τ ό κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α η κ ό Κ ρ ά τ ο ς

κ α ΐ ο ί κ υ ρ ί α ρ χ ε ς τ ά ξ ε ι ς

I . Ό σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς σ τ ή ν έ ξ ο υ σ ί α

Τ ο κα πιτα λκ ττικό Κ ρά τος πα ρο υσ ιάζει επίσ η ς, ά π ' τή ν

ειδική δομή του, και στις σχέσεις του μέ τις κυρίαρχες τά-

ξεις και τμήματά τους, μιά ιδιαιτερότητα σέ σχέση μέ άλλους

τύπου ς Κ ρά τους. Π ρό κειτα ι γιά τό πρ όβ λη μ α τοϋ «σ υνασ πισ μ ού

στήν εξουσία»: ή έννοια τής ήγεμονίας θά μπορούσε νά είναι

χρ ή σ ιμ η εδώ γιά να μ ελετή σ ει τή λειτουρ γία

τ ί \ ς

πολιτικής

πρ α κτική ς τω ν κυ ρία ρχω ν τάξεω ν ή τμ ημ άτω ν τους μέσα σ το

συνασπισμό τής εξουσίας και γιά νά τοποθετήσει τις σχέσεις

του Κ ρά του ς κα ι αύτου του σ υνα σ πισ μ ού .

Π ρά γμα τι, διαπισ τώ νουμ ε, σ τή ν περίπτω σ η αύτου του τύ-

πο υ Κ ρά του ς, μ ιά ειδική σ χέση ανάμ εσα σ τις τά ξεις ή τά τμ ή -

μ ατα τάξεω ν κα ι σ τά πο λιτικά σ υμ φ έροντα τώ ν όπο ίω ν α ντα -

ποκ ρίνετα ι αυτό τό Κ ρά τος. Α ύτό α κριβώ ς μ ας επιτρέπει νά

τοποθετήσουμε τίς σχέσεις άνάμεσα στις κρατικές μορφές,

αύτου τού τύπο υ, κ αι τή ν τυπ ική δια μ όρφ ω σ η πο ύ πα ρο υσ ιά -

ζει αύ τή ή σ χέσ η ά νάμ εσ α σ έ τά ξεις κ α ι κυ ρία ρχα τμ ήμ ατα , σέ

μ ιά φ άσ η ένός κεφ α λα ιοκ ρα τικο ϋ σ χημ α τισ μ ού .

Π ρ ιν ά π ' όλ α , πρέπει ακ όμ α να υπενθυμίσ ω ότι ή όρ οθέ-

τική πολιτική γρα μ μ ή κυρ ια ρχία ς - ύπ οταγής δέν μ πο ρεί

νά χα ρα χθεί, δπω ς τό ήθελε μ ιά όργα νικισ τική κ αι ίσ τορ ικι-

σ τική θεω ρία γιά τό Κ ρά τος, σύμ φ ω να μέ τή ν ά ντίλη ψ η μ ιας

«δυα δική ς» πά λη ς τώ ν τάξεω ν — κυ ρία ρχο ι-κ υρ ια ρχο ύμ ενοι— ,

δη λα δή ξεκινώ ντα ς ά πό μ ιά σ χέσ η ά νάμ εσ α σ το Κ ρά τος κα ι

μ ιά κ υρ ία ρχη τάξη . Γ νω ρίζουμ ε δτι ενας κοινω νικό ς σ χή μ α -




του Κ .Τ .Π . πάνω σ τούς μή κυ ρίαρ χους τρόπ ους παρ αγω γής κα ι

άπ τήν θέση πο ύ κατέχου ν αυτές οί τάξεις τω ν μή κυ ρίαρχω ν

τρόπ ω ν πα ρα γω γής σ το σ υνασ πισ μ ό έξουσ ίας, και έξαρτα-

ται, τέλο ς ά π ' τις δομές του κ απιταλισ τικού Κ ρά του ς πο ύ κά -

νουν δυνατή τή ν πα ρουσ ία , πάνω σ τή ν πο λιτική σ κη νή, πολ-

λώ ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν τάξεω ν, κ.λπ .

2) Έ ξ ά λλου εχουμ ε κα θορίσ ει τον τύπο τώ ν σχέσ εω ν άνά-

μέσα στις τάξεις ή μερίδες τάξης πού άνήκουν στο συνασπισμό

έξου σ ίας. 'Α ντίθετα μ έ όρισ μένες έννοιες πού χρη σ ιμ οποιεί

ό Μ αρ ξ — συγχώ νευση ή σύνθεση π.χ.— ό συνασπισμ ός έ-

ξουσ ίας άποτελει μ ια άντιφ ατική ένότητα

κ υ ρ ία ρ χ ω ν

τάξεω ν

ή μερίδω ν, ένότητα πο ύ κυ ριαρχείται άπό τή ν

η γ ε μ ο ν ικ ή

τάξη

ή μερίδα . Ή ένότητα τοϋ σ υνα σ πισ μ οϋ έξου σ ίας σ υγκροτείται

υπό τήν αιγίδα τής ήγεμονικής τάξης ή μερίδας πού

π ο λ ώ ν ε ι

πο λιτικά τά σ υμ φ έροντα τώ ν άλλω ν τάξεω ν ή μ ερίδω ν πού

τό άπ οτελοΰν. 'Α ποκ αλύ πτουμ ε έτσ ι ένα σ που δαίο χαρακτη-

ριστικό τοϋ συνασπισμού έξουσίας· πέρα ά π * τό άμ φ ισ βη τού-

μενο όρ ισ μένω ν έκφ ράσεω ν, οί άναλύσ εις τοϋ Μ άρξ σ τη ρί-

ζονται σέ μια άρχή ά πολύτω ς πα ρα δεκτή: οί σ χέσ εις τώ ν δια-

φ όρω ν τάξεω ν ή μερίδω ν τοϋ ^συνασπισμ ού δέν μπορούν

νά συνίστανται σέ ένα

μ ο ίρ α σ μ α

τής θεσμοθετημένης πολιτικής

έξουσίας,

ά π

τό όπ οιο ή ήγεμο νική τάξη ή μ ερίδα θά κα τείχε

άπλώ ς ένα πιό σ η μ αντικό κομ μά τι ά π ' τις άλλες. Μ ' άλλα λό-

για, äv ή έννοια μιας κρατικής έξουσίας μοιρασμένης σέ κομ-

μ άτια δέν ισ χύει γιά τις σ χέσ εις κυρίαρχω ν-κ υρ ιαρχού μενω ν

τάξεω ν, ή ά κόμ α κυ ρίαρχω ν τάξεω ν καί τάξεω ν σ τηρ ίγμα τα

ή συμ μάχω ν, δέν ίσ χύει πολύ π ερισ σ ότερο γιά τις σχέσεις άνά-

μεσα σέ τάξεις και μερίδες πού άποτελοΰν τό συνασπισμό έξου-

σ ία ς. Ο ί άναλύ σ εις τοϋ Μ άρξ ύπογρα μμίζουν, ότι τόσ ο αλη θινή

είναι ή έκφ ρα σ η τής α ντισ τοιχία ς άνάμεσα σ το Κ ρά τος κα ι

τά ε ιδ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τή ς ηγεμ ονικής τάξης ή μ ερίδας, όσ ο

αύτές πολώ νουν και συσ πίειρώ νουν τά σ υμ φ έροντα τώ ν άλλω ν

τάξεω ν ή μερίδω ν τοϋ σ υνασ πισ μού τής έξουσ ίας.

Ε ίναι πά ντα ή ήγεμονική τάξη ή μερίδα πού φ αίνεται να

κα τέχει, σέ τελευταία ανά λυσ η ,

τ ή ν κ ρ α τ ικ ή ε ξ ο υ σ ία σ τ ή ν



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KAI Ο Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 169

έ ν ό τ η τ ά τ η ς ,

μέ τόσ ο σ αφ η τρόπ ο πού αύτή εμ φ ανίζεται σ υχνά

σ το Μ αρ ξ σ ά ν ή τάξη ή μ ερίδα ή «απ οκλεισ τικά κυ ρία ρχη» .

* ν ό τ η τ α π ο λ ιτ ικ ή τ ο ν σ ν ν α σ π ια μ ο ν τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς κ ά τ ω α π

τ η ν α ίγ ιδ α τ η ς η γ ε μ ο ν ι κ ή ς τ ά ξ η ς f j μ ε ρ ί δ α ς , σ η μ α ίν ε ι λ ο ιπ ό ν

ε ν ό τ η τ α τ η ς κ ρ α τ ικ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς σ τ η ν α ν τ ισ τ ο ιχ ία τ η ς μ ε τ α ε Ι δ ι κ ά

σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α α υ τ ή ς τ ή ς τ ά ξ η ς ή μ ε ρ ί δ α ς .

Α υτό το χαρ α κτηρι-

σ τικό άναφ έρεται, μεταξύ τω ν άλλω ν, στο έσ ω τερικό πα ιχνίδι

τώ ν θεσμώ ν τοΰ κα πιταλισ τικού Κ ρά του ς, σ τή ν ιδια ίτερη ένό-

τη τά κα ΐ τή σ χετική του α ύτονομ ία , πού θεω ρούνται έδώ ά π '

τή ν άποψ η τοϋ ρό λου του Κ ράτους σέ σχέσ η μέ τό σ υνασπ ισμ ό

έξου σ ίας. Ή Ιδιαίτερη σ χέσ η άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος κα ι τή ν

ήγεμ ονική τάξη ή μ ερίδα δέν άπο ρρέει κα θόλου ά πό μιά άμ εση

έξάρτηση τής κρατικής «μηχανής» άπ αύτή τήν τάξη ή μερίδα:

άντίθετα αύτή άπορρέει άπ' τή σχετική αύτονομία άπέναντί

του ς κα ι άπέναντί σ τό σ υνα σ πισ μ ό τή ς έξουσ ίας σ τό σ ύνο λό

του.

3) Π ρά γμα τι, ταυτόχρονα μέ τή σ υνύπα ρξη, σ τό πεδίο τή ς

πολ ιτική ς κυ ρια ρχία ς, πολλώ ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν τάξεω ν πού

απο τελού ν τό σ υνασ πισ μ ό έξουσ ίας, μπορούμ ε νά πα ρα τη-

ρήσουμε τήν χαρακτηριστική τους άνικανότητα νά άποτελέσουν

πολιτική ένότητα υπό τήν αιγίδα τής ήγεμονικής τάξης ή με-

ρίδα ς. Π αρα τηρο ύμ ε μ' άλλα λό για , μιαν άνικα νότητα τής ά σ τι-

κή ς τάξης ή μ ερίδω ν αυτής τή ς τάξης νά άνυψ ω θει σ τό ήγεμ ο-

νικό έπίπεδο, μ έσο τώ ν δικώ ν τη ς κομ μάτω ν πάνω σ τή ν π ολι-

τική σ κη νή : Ε ίναι ή άνικα νότητα τή ς ά σ τική ς τά ξη ς και τώ ν με-

ρίδω ν τη ς νά μ ετα σ χημ ατίσ ου ν, μ ε τ ά δ ι κ ά τ ο υ ς μ έ σ α ο ρ γ ά ν ω σ η ς ,

τό ειδικό τους συμφέρον σέ πολιτικό συμφέρον, πού θα συσπεί-

ρω νε τά σ υμ φ έροντα τω ν άλλω ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν του σ υνα-

σπισμού έξουσίας: αύτές δέν μπορούν λοιπόν νά συγκροτήσουν

τή ν ένότητα τω ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν αύτού του σ υνασ πισ μ ού .

Α ύτό έξαρτάται πρω τίστω ς, ά π τόν βα θύτερο διαμ ερισ μ ό, πού

πηγά ζει ά π ' τις ϊδιες τΙς παραγω γικές σ χέσ εις τής ά σ τική ς

τάξης σέ άνταγω νισ τικές ταξικές μ ερίδες: «Α ύτή ή ά σ τική

τάξη, πού, σέ κάθε στιγμή, θυσίαζε τό γενικό ταξικό της συμ-

φ έρον, τό π ολ ιτικό τη ς συμ φ έρον, σ τό πιό σ τενό, σ τό π ιο βρώ -




μ ικο ιδιω τικό της συμφ έρον...»^. Α υτό έξαρταται επίσ η ς ταυ-

τόχρ ονα , α π ' το γεγονός, δτι τό ά ποτέλεσ μ α τή ς άπ ομ όνω σ ης

πάνω σ τις κοινω νικο - οικονομ ικές σ χέσ εις δέν ά ν τ ισ τ α θ μ ί-

ζ ε τ α ι,

σ τήν πλευρά τή ς κα πιταλ ισ τική ς τάξη ς α π ' τούς «καπι-

ταλ ισ τές ίδιώ τες», δπω ς σ υμ βαίνει μέ τό «σ υλλογικό έργάτη»

ά π ' τή ν πλευρά τω ν μισ θω τώ ν έργαζομ ένω ν τη ς εργα τική ς τά ξης.

Π αρα δομ ένες σ τόν έαυτό τους οί κυρία ρχες τάξεις και με-

ρίδες σ τό πολιτικό έπίπεδο, οχι μ όνο έξαντλοϋνται σ έ εσω -

τερικές τριβές, ά λλά , π ιό σ υχνά , β υθίζονται μέσα σ έ αντιφ άσ εις

πο ύ τις κα θισ τοϋ ν α νίκα νες νά κυ βερνή σ ουν πολ ιτικά . 'Α κό μ α

κι αν αύτές οί άντιφ ά σ εις, σ τό σ ύνο λο τώ ν ταξικώ ν σ χέσ εω ν

ένός κεφ αλα ιοκ ρα τικοϋ σ χημ ατισ μ ού, εϊνα ι. δευτερεύουσ ες,

ή , π ιό σ πά νια , δευτερεύουσ ες πλευρές τής κύριας άγτίφ ασ ης,

δέν είναι λιγότερο αληθινό δτι ή έπιβολή τους αποδεικνύεται

κεφ α λα ιώ δης. Σ υνδυασ μένες μέ τή ν κύρια ά ντίφ α σ η , ή μέ τή ν

κύρια πλευρά της δημιουργούν, μέσο τής ταξικής τους λει-

του ργία ς, μ ιά μ όνιμ α άσ ταθή κα τάσ τασ η τή ς κυρ ια ρχία ς σ τό

πολιτικό έπίπεδο.

4) Α ύτό τό σ η μ είο ά λλω σ τε, θέλει νά υπογραμ μ ίσ ει ό Γ κρά μ-

σι, στό κείμενο πού μνημονεύσαμε γιά τόν Κ α ι α α ρ ισ μ ό , αν και

αύτός εκεί περιγράφ ει μ ιά θεω ρητική ιδιαιτερότητα του «Κ αι-

σ αρικο ύ» φ αινομ ένου, χω ρίς νά τό θεω ρεί σ άν ένα χα ρα κτη-

ρισ τικό του κα πιταλισ τικού τύπ ου Κ ράτους: τό σ υσ χετίζει

μέ μια «καταστροφική Ισορροπία» άνάμεσα στις βασικές κοι-

νω νικές δυνά μεις. Ό Γ κρά μ σ ι ώ σ τόσ ο δείχνει τά δρ ια α ύτής

τής έρμ ηνείας, προσ φ έρο ντας χρή σ ιμ ες ενδείξεις γιά τήν κατα-

νόη σ η αύτου του τύπο υ Κ ρά τους: «Θ ά ή τα ν μεθοδολογικό

λά θος (μ ιά π λευρά μ η χανισ τική ς κοινω νιολ ογία ς) νά θεω ρούμ ε

δτι σ τα φ αινόμ ενα του Κ αισ α ρισ μ ου ... ^δλο τό νέο ισ τορ ικό

φ αινόμ ενο όφ είλεται σ τήν ισ ορ ρο πία τω ν «βασ ικώ ν» δυνά μ εω ν

θά πρέπει επίσης να δούμε τις σχέσεις πού παρεμβαίνουν ανά-

μεσ α σ τις κύρ ιες ομ άδες τω ν βασ ικώ ν τά ξεω ν και τις β οη θη -

τικές δυνάμεις πού κα θοδη γούν ή υπο τάσ σ ονται σ τήν ή γεμ ονική




TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K A I Ο Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 171

έπιρροή»^. Έ τσ ι είνα ι αυτές οι ιδιαίτερες αντιφ α τικές σ χέ-

σ εις άνάμεσα σ τις κοινω νικές δυνά μεις τής α σ τική ς τάξη ς, πού

εϊναι διαιρεμένη άπ' τη σύστασή της σέ ταξικές μερίδες, πού

άποκ αλύπτουν είτε τις Κ α ισ α ρικές τά σ εις πού ένυπ άρχουν

σ τον κα πιτα λισ τικό τύπο Κ ρά τους, εϊτε τον βονα πα ρτισ μ ο σα ν

θρη σ κεία τή ς ά σ η κ ή ς τά ξης.

Ο ί πα ρα τη ρή σ εις μα ς απο κτούν δλη τους τή σ πο υδα ιότητα

άν τις θεω ρή σ ουμ ε, δπω ς κα ΐ τό μ εγαλύτερο μ έρος τώ ν σύ γ-

χρο νω ν πο λιτικώ ν θεω ριώ ν, πο ύ άρνουνται τήν ύπ αρξη μ ιας

κυρία ρχης τά ξης ενισ χύο ντα ς τήν α ντίλη ψ η τώ ν π ο λ ιτ ικ ώ ν

ε λ ί τ άνάμεσα στις όποιες κ α τ α ν έ μ ο υ ν τή ν έξουσ ία , δτι β ασ ί-

ζοντα ι σ τή ν πεποίθη σ η δτι ή ά σ τική τά ξη δέν εϊναι πιά σ ήμ ερα ,

ή σ υνεκτική κα ι μ ονο λιθική τά ξη πού ή ταν σ το πα ρελθό ν'.

Σ τή ν πρ αγμα τικό τη τα ή ά σ τική τά ξη δέν απο τέλεσε

π ο τ ε

μια

τά ξη - ύποκ είμενο χω ρίς αυτό νά ά λλα ξε σέ τίποτε β έβαια , τόν

χαρ α κτήρ α της σά ν κυρ ία ρχη ς τά ξης α λλά ουτε περισ σ ότερο ,

και τήν ένότητα τή ς θεσ μ οποιη μ ένης έξουσ ίας της, σ χετικά

αύτόνομ ης α π ' αύτήν, σ τήν βεβα ιω τική ά ντισ τοιχία της μέ τά

εΙδικά συμφέροντα τής ήγεμονικής μερίδας αύτής τής τάξης.

Π οιός εϊναι, σ τή ν περίπτω σ η αύτή , ό ρόλος τοϋ Κ ρά τους;

Α υτό απο τελεί σ τή ν πρ α γμα τικό τη τα , τ ο ν π α ρ ά γ ο ν τ α π ο λ ιτ ικ ή ς

ε ν ο π ο ίη σ η ς τ ο υ σ υ ν α α π ισ μ ο ϋ ε ξ ο υ σ ία ς ύ π ο τ η ν α Ι γ ίδ α τ ή ς ή γ ε μ ο ν ι-

κ ή ς τ ά ξ η ς ή μ ε ρ ί δ α ς . Μ ^ ά λ λ α λ ό γ ια , α υ τ ο α π ο τ ε λ ε ί τ ο ν π α ρ ά -

γ ο ν τ α ή γ ε μ ο ν ικ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς α υ τ ή ς τ ή ς τ ά ξ η ς ή μ ε ρ ί δ α ς

μέ

τρό πο πού τά ειδικά τους σ υμ φ έροντα θά μ πο ρού ν νά σ υ-

σ πειρώ νουν τα συμ φ έροντα τώ ν άλλω ν τάξεω ν κα ι μ ερίδω ν

του συνα σ πισ μ ού έξουσ ίας. Ε ϊνα ι άλή θεια ότι ή μ αρξισ τική

θεω ρία τόνισ ε σ υχνά τό ρόλο τοϋ Κ ρά τους απέναντι σ τ ίς τ ά ξ ε ι ς

κ α ι μ ε ρ ί δ ε ς π ο υ ε ίν α ι σ τ ή ν ε ξ ο υ σ ία : αύτός ό ρόλο ς ώ σ τόσ ο

γενικά περιγράφηκε σαν §νας ρόλος δ ια ιτ η σ ία ς . Π ρέπει νά

κα τασ τρέψ ουμ ε αύτό τόν τελευταίο μύθο πού άπο ρρ έει, α π

2. Π α ρ α θ έ τ ω τ ό κ ε ί μ ε ν ο σ ύ μ φ ω ν α μ έ τ ή γ α λ λ ι κ ή μ ε τ ά φ ρ α σ η τ ώ ν Ed.

Sociales, op. cit. , σ ε λ . 259.

3. Γ ι* α υ τ ό τ ό θ έ μ α B otto m or e, C la ss es in M o der n S ociety, 1966, σ ε λ .

28 κ α ι έ π ό μ . E lites and Society, 1964, σ ε λ . 24 κ α ι έ π ό μ . κ .λ π .




τή ν άλλη π λευρά , α π ' τή ν πα ρα γνώ ρισ η του ύπερπροσ διορι-

στικου ρόλου πού μπορούν να παίζουν οί δευτερεύουσες άντι-

φ άσ εις, σ ' ενα σ χημ α τισ μ ό. Δ εν πρ όκειτα ι, μιλώ ντας κυ ριο-

λεκτικά , σ τή ν περίπτω σ η αύτή, για ενα ρ όλο τοϋ Κ ρά τους

άπέναντι σε τάξεις ή μερίδες ή δη πολιτικά όργανω μένες σ έ

κόμ ματα, για μιά δια ιτησ ία άνάμ εσα σ έ κοινω νικές δυνά μεις

ήδη σ υγκρο τημ ένες. "Ο λα σ υμ βα ίνουν άκ ριβώ ς σ ά ν νά κα τεί-

χε τό Κ ρά τος σ ταθερά το ρόλ ο π ολ ιτική ς όργάνω σ ης τοϋ συν-

ασ πισ μ οϋ τής έξου σ ίας, δπω ς θά γίνει πιο σ αφ ές σ τή μ ελέτη

τώ ν σ χέσ εω ν άνάμ εσα σ το κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος κα ι τά κό μ -

μα τα τώ ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν τοϋ σ υνασ πισ μ ού. Τ ό Κ ρά τος

κατέχει πράγματι αύτόν τό ρόλο μόνο γιατί τά πολιτικά κόμματα

τή ς ά σ η κ ή ς τάξης κα ΐ τώ ν μερίδω ν τη ς είνα ι άνίκα να νά ά να-

λάβουν

ëva

αύτόνομ ο ό ργανω τικό ρό λο, πο ύ νά εχει έ σ τ ω και

μ ικρ ή ά ναλο γία μέ τό ρ όλο τώ ν κομμ άτω ν τής έργατικής τά ξης.

Έ τσ ι βλέπουμ ε νά έμ φ ανίζεται πιό κα θα ρά ό ου σ ιασ τικό ς ρ όλος

τρϋ Κ ρά τους, σ άν παρ άγοντας πολ ιτική ς ένότη τα ς τοϋ σ υνα-

σ πισ μ ού τή ς έξουσ ίας κά τω ά π ' τήν αΙγίδα τής ή γεμ ονική ς τά-

ξης ή μερίδας — κι ετσι και ό ρόλος του άπέναντι στις μή ήγε-

μονικές τάξεις καί μερίδες τοϋ συνασπισμού τής έξουσίας—,

κα ι σ ά ν πα ρά γοντας όργάνω σ ης τώ ν σ υμ φ ερόντω ν τή ς ή γεμ ο-

νική ς τάξης ή μ ερίδα ς — κα ι έτσ ι και ό είδικός του ρόλος άπέ-

ναντί τους*.

4. Τ ό φ α ι ν ό μ ε ν ο ε ί ν α ι Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ α φ έ ς σ τ ή μ ε λ έ τ η τ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν ά ν ά -

μ ε σ α σ τ ό Κ ρ ά τ ο ς κ α ί τ ά κ ό μ μ α τ α τ ώ ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν "κ α ι μ ε ρ ίδ ω ν .

Π ρ έ π ε ι ν α π α ρ α τ η ρ ή σ ο υ μ ε δ τ ι σ π ά ν ια α ύ τ ά τ ά κ ό μ μ α τ α μ π ό ρ ε σ α ν ν ά ά ν α -

λ ά β ο υ ν έ ν α ν ό ρ γ α ν ω τ ι κ ό ρ ό λ ο σ έ σ χ έ σ η μ ' α ύ τ έ ς τ ί ς τ ά ξ ε ι ς Kai μ ε ρ ί δ ε ς ,

έ σ τ ω κ α ΐ σ έ μ α κ ρ ι ν ή ά ν α λ ο γ ί α μ έ τ ό ρ ό λ ο τ ώ ν σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν

κ α ι σ τ ή σ υ ν έ χ ε ι α τ ώ ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Α ύ τ ά έ χ ο υ ν ά ν α λ ά β ε ι

κ υ ρ ί ω ς τ ό ρ ό λ ο ά ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ε ν σ η ς α υ τ ώ ν τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν κ α ι μ ε ρ ίδ ω ν κ ο ν τ ά

σ τ ό Κ ρ ά τ ο ς , μ έ τ ή μ ο ρ φ ή « Κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ώ ν μ ε ρ ί δ ω ν ». Φ α ί ν ε τ α ι ε τ σ ι

σ ω σ τ ό ν ά τ ά θ ε ω ρ ο ύ μ ε γ ε ν ι κ ά σ ά ν

Ι μ ά ν τ ε ς μ ε τ α β ίβ α σ η ς

τ ή ς κ ρ α τ ικ ή ς

έ ξ ο υ σ ί α ς . Ά λ λ α α ύ τ ή ή π α ρ α τ ή ρ η σ η ε ί ν α ι π ο λ ύ γ ε ν ικ ή : μ π ο ρ ο ύ μ ε ν ά τ ή ν

σ υ γ κ ε κ ρ ι μ ε ν ο π ο ι ή σ ο υ μ ε τ ο ν ίζ ο ν τ α ς ό τ ι τ ό Κ ρ ά τ ο ς ά π ο κ τ α τ ό σ ο μ ε γ α λ ύ -

τ ε ρ η α υ τ ο ν ο μ ί α ά π έ ν α ν τ ι τ ώ ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν κ α ΐ μ ε ρ ί δ ω ν , ά ν α λ α μ β ά -

ν ο ν τ α ς α ύ τ ό τ ό ν ό ρ γ α ν ω τ ικ ό ρ ό λ ο , δ σ ο π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α ύ τ ά τ ά κ ό μ μ α τ α ε ί ν α ι

σ έ π τ ώ σ η . Μ * ά λ λ α λ ό γ ι α , ή π α ρ α κ μ ή α υ τ ώ ν τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν δ ε ν σ η μ α ίν ε ι




Α ν προσ πα θήσ ουμ ε τώ ρα να εξετάσ ουμε τα χαρα κτηρ ι-

σ τικά του κα πιταλισ τικού Κ ράτους απ έναντι σ τις κυρία ρχες

τάξειζ και μερίδες, μπο ρούμ ε νά δοϋμε ότι αυτό το Κ ράτος

π α ρ ο ΐ^σ ίά ζ ε ί μ ιά Ι δ ι α ίτ ε ρ η ε ν ό τ η τ α , συνδεδεμένη με τή σχετική

του αυτονομ ία , οχι σ το δτι εϊνα ι το ο ργανο μιας τάξης^ πολι-

τικά . ήδη ένοποιημ ένης, άλλα σ το ότι αποτελεί ακ ριβώ ς τον

π α ρ ά γ ο ν τ α ε ν ό τ η τ α ς

του σ υνα σ πισ μ ού εξου σ ίας. Δ έν πρ όκ ειται

λοιπόν γιά κο ινω νικές δυνάμεις πού

μ ο ιρ ά ζ ο ν τ α ι

τή θεσμο-

θετημένη έξουσία: πρόκειται άντίθετα για πολλές τάξεις και

μερίδες παρο ύσ ες πά νω σ τό έδαφ ος τής πολιτική ς κυ ρια ρχία ς,

πού μπορούν νά έξασφαλίσουν αυτή τήν κυριαρχία μόνο στό

βα θμό πού είναι πολιτικά ένοποιη μ ένες. Τ ό Κ ρά τος ελκει τήν

δική του ένότητα α π ' α ύτή τή ν πο λλα πλότητα κ υρίαρχω ν τάξεω ν

κα ι μερίδω ν, σ τό βαθμό πού οί σ χέσ εις τους, μή μπορώ ντας νά

λειτου ργή σ ου ν σ τό αοντέλο κα τανομ ής τή ς έξουσ ίας, έχουν

ανά γκη του Κ ρά τους σ άν όργανω τικοϋ πα ρά γοντα τή ς κυρίω ς

π ολιτικ ή ς του ς ενότητας. Α ύτή ή ένότητα, πρ α γμα τοπ οιημ ένη

κ α ι π ο λ ιτ ικ ή α π ο δ ι ο ρ γ ά ν ω σ η τ ο υ σ υ ν α σ π ισ μ ο ύ τ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς ^ σ τ ό β α θ μ ό

π ο ύ τ ό Κ ρ ά τ ο ς τ ά ύ π ο κ α θ ι σ τ α σ ' α ύ τ ό τ ό ρ ό λ ο : Ε ί ν α ι ή σ υ ν η θ ι σ μ έ ν η π ε ρ ί -

π τ ο ο σ η τ ή ς α ύ τ ο ν ο μ ί α ς έ ν ό ς Κ ρ ά τ ο υ ς μ έ χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ή έ π ι κ ρ ά τ η σ η τ ή ς

έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς , δ τ α ν α ύ τ ή σ υ μ π ί π τ ε ι μ έ τ ή ν π α ρ α κ μ ή τ ώ ν κ ο μ μ ά -

τ ω ν κ α ι μ έ τ ή ν ά ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ ή τ ο υ ς α π ό ό μ ά δ ε ς π ί ε σ η ς . Έ τ σ ι έ χ ε ι σ η μ α σ ί α

ν α β ε β α ι ώ σ ο υ μ ε ό τ ι , τ ε λ ι κ ά ή θ ε ω ρ η τ ικ ή ά ν ά λ υ σ η τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν τ ή ς α σ τ ι-

κ ή ς τ ά ξ η ς κ α ΐ τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν τ ή ς έ ρ γ α τ ικ ή ς τ ά ξ η ς δ έ ν μ π ο ρ ε ί ά π ο λ ύ τ ω ς ν α

π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι ά π ο τ Ι ς ϊδ ι ε ς ά ρ χ έ ς

— ά ν τ ί θ ε τ α μ ' α υ τ ό π ο ύ σ υ μ β α ί ν ε ι σ τ ό

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ώ ν ά ν α λ ύ σ ε ω ν τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έ π ι σ τ ή μ η ς ,

ά λ λ ά έ π ί σ η ς κ α ι τ ή ς μ α ρ ξ ι σ τ ι κ ή ς θ ε ω ρ ί α ς , ό π ω ς π . χ . σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ο ϋ

Ο ύ μ π . Τ ο ε ρ ό ν ι , σ ' έ ν α σ π ο υ δ α ί ο ά ρ θ ρ ο . «Γ ι ά μ ι ά θ ε ω ρ ί α τ ο ϋ π ο λ ι τ ι κ ο ύ

κ ό μ μ α τ ο ς , σ τ ή ν Critica M arxista, Σ ε π τ .-Δ ε κ . 1963, σ . 15 κ α ι έ π ό μ . Ή δ ι α -

φ ο ρ ά , γ ι ά τ ή ν ό π ο ί α μ ι λ ά ω έ δ ώ , δ έ ν ά ν ά γ ε τ α ι ά λ λ ω σ τ ε μ ό ν ο σ τ ο γ ε γ ο ν ό ς ,

ό τ ι τ ό «κ ό μ μ α ν έ ο υ τ ύ π ο υ » ά π ο σ κ ο π ε ί σ τ ο ν έ π α ν α σ τ α τ ι κ ό μ ε τ α σ χ η μ α τ ι σ μ ό

τ ώ ν κ ο ι ν ω ν ικ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν : μ ' ά λ λ α λ ό γ ι α ή ό ρ γ α ν ω τ ικ ή ά ν ικ α ν ό τ η τ α τ ώ ν

α σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν δ έ ν έ ξ α ρ τ α τ α ι μ ό ν ο ά π τ ό γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι ή ά ί τ τ ικ ή τ ά ξ η

σ κ ο π ε ύ ε ι σ τ ή δ ι α τ ή ρ η σ η τ ώ ν ύ π α ρ χ ο υ σ ώ ν κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν . Σ τ ή ν π ρ α -

γ μ α τ ικ ό τ η τ α τ ά ά σ τ ικ ά κ ό μ μ α τ α δ έ ν έ κ π λ η ρ ώ ν ο υ ν κ α θ ό λ ο υ , γ ε ν ι κ ά , τ ό ν

α ύ τ ό ν ο μ α ρ ό λ ο ό ρ γ ά ν ω σ η ς α ύ τ ώ ν τ ώ ν τ ά ξ ε ω ν π ο ύ ε ί ν α ι α ν α γ κ α ί ο ς γ ι ά τ ή

δ ι α τ ή ρ η σ η τ ώ ν ύ φ ι σ τ α μ έ ν ω ν κ ο ι ν ω ν ικ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν , γ ια τ ί α ύ τ ό ς ό ρ ό λ ο ς

α ν ή κ ε ι σ τ ό Κ ρ ά τ ο ς .




κά τω α π ' την αιγίδα της ή γεμ ονικής τά ξης ή μ ερίδας, α ντισ τοι-

χεί ετσ ι <ττήν ένότητα του Κ ρά τους σ ά ν παρά γοντα όρ γάνω σ ης

αυτής τη ς τά ξης ή μ ερίδα ς. Μ ' α ύτη τή ν έννοια , ή ένότητα

τής κρατικής έξουσίας εγκειται, σέ τελευταία άνάλυ<τη, στήν

ιδιαίτερη σχέση της με τήν ήγεμονική τάξη ή μερίδα, στήν β ε -

β α ιω τ ικ ή α ν τ ισ τ ο ιχ ία τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς α τ ά ε Ι δ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α

α υ τ ή ς τ ή ς τ ά ξ η ς ή μ ε ρ ί δ α ς . Α υτό είνα ι τό ϊδιο τό νόημ α τω ν

ανα λύσ εω ν του Μ άρξ γιά τήν περίοδο 1848 - 1852 σ τή Γ α λλία ,

άνά λυσ η πο ύ δείχνει τα υτόχρονα τή σ χέσ η ανάμ εσα σ το Κ ρά -

τος και τό συνα σ πισ μ ό έξουσ ίας, κα ι τήν ένω τική λειτουργία

τής θεσμ οπ οιημ ένης έξου σ ίας ύπέρ τή ς ήγεμονική ς τά ξη ς ή

μερίδας.

Ο ι πα ρα τη ρή σ εις μας εξ άλλου μ πο ρούν νά σ υντελέσ ουν

σ τή ν κα τά ργησ η ένός ά λλου μ ύθου, άρ κετά διαδομ ένου σ ήμ ερα

κα ι κα τά τόν όποιο τό ασ τικό Κ ράτος του π αρελθόντος είναι

ό έκπρ όσ ω πος τοϋ σ υνόλου τή ς ά σ τική ς τά ξης, ένώ τό σ ύγχρονο

Κ ρά τος του κρ α τικό - μ ονοπω λιακ ού κα πιτα λισ μ ού αντιπρ οσ ω -

πεύει μ όνο τό μ ονοπω λιακό τμ ήμ α . Α ύτή ή έρμ ηνεία είναι

διπλά λαθεμένη: τό κα πιτα λισ τικό Κ ρά τος, ά ντιπρ οσ ω πεύοντας

τά σ υμ φ έροντα του συνασ πισ μ ού έξουσ ία ς σ τό σ ύνολό του,

πάντα λειτούρ γησ ε μέ μ ιά ειδική σ χέσ η με τήν ήγεμο νική τά ξη

ή μ ερίδα αύτού του σ υνασ πισ μ ού , ή τα ν πά ντα σ τή ν ύπ ηρεσία

το5ν ειδικώ ν σ υμ φ ερόντω ν αύτής τή ς τά ξη ς ή μ ερίδας. Π ρα γμα

πού δέν έμπ όδιζε, βέβα ια, τή ν πολιτική κυρια ρχία τω ν άλλω ν

τάξεω ν κα ΐ μ ερίδω ν του σ υνασ πισ μ ού τή ς έξουσ ίας. Ά π ό μιά

ά λλη πλευρά , ή τω ρινή σ χέσ η ανάμ εσ α στό Κ ρά τος και τή ν

ή γεμ ονική μ ονο πω λια κή μ ερίδα δέν έμ πο δίζει πρ αγματικά

τή συμ μ ετοχή ά λλω ν μερίδω ν τή ς ά σ τική ς τά ξης σ τόν σ υνα-

σ πισ μ ό τή ς έξουσ ία ς: δέν μ πορώ εδώ νά επεκταθώ σ ' ενα πρ ό-

βλη μ α πο ύ ή άνά λυσ ή του θά μας όδη γούσ ε αρ κετά μ α κρ ιά .

Π εριορίζομ α ι νά δείξω ότι ή άνάπτυξη του Ι μ π ε ρ ι α λ ισ μ ο ύ

δημ ιουργώ ντας ν έ α χ ά σ μ α τ α κ α ι μ ε τ α τ ο π ίσ ε ις τ ω ν ά ν τ ιφ ά σ ε ο η '

(ιμ περια λισ τική κα ι μ εταπρα τική α σ τική τά ξη , εθνική α σ τική

τά ξη , μ έσ η α σ τική τάξη), δέν κα ταργεί τις β ασ ικές σ υντεταγμέ-

νες του σ υνα σ πισ μ ού τής έξουσ ίας (α ντίθετα μέ μιά α ντίλη ψ η

πο ύ θά τοπ οθετούσ ε τή σ ύγχρο νη ορ οθετική γρα μ μ ή π ολ ι-



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K A I Ο Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 175

τική ς κυρ ια ρχία ς άνάμ εσ α σ έ μ ιά δράκα τιποτένιω ν μ ονοπω -

λη τώ ν, ά π ' τή μ ιά, κα ι τό ύπ όλο ιπο έθνος,

ά π

τήν άλλη).

Α ύτός ό ρ όλ ος του κα πιτα λισ τικού Κ ρά του ς κα θορίζει, εξ

άλλου,

τ ή σ χ ε τ ικ ή α υ τ ο ν ο μ ία τ ο ν

ά πέναντι σ το συ νασ πισ μ ό τΑ ς

έξουσ ίας κα ι απέναντι τής ή γεμονική ς τά ξη ς ή μ ερίδα ς— α υτο-

νομ ία πο ύ μ πο ρεί νά πά ρει πολλές σ υγκεκρ ιμ ένες μ ορφ ές. Τ ό

Κ ρά τος μπ ορεί, π.χ. , νά πα ρο υσ ιάζεται σ α ν ή πο λιτική έγγύη σ η

τ ώ ν

σ υμ φ ερόντω ν τώ ν δια φ όρω ν τάξεω ν κα ι μ ερίδω ν του σ υνα-

σ πισ μ ού τής έξουσ ία ς, άπέναντι σ τά σ υμ φ έροντα τή ς ήγεμονική ς

τάξης ή μερίδας, μπορεί άκόμα νά ύποκινεΐ αύτές τις τάξεις

καΐ μ ερίδες ένάντια σ τήν τελευταία : αύτά δμ ω ς, μέσα σ τό ρόλο

τη ς σ ά ν πολ ιτικού όρ γανω τή τής ή γεμ ονική ς τά ξης, στόν όπ οιο

αποδέχεται και τις άναγκαϊες θυσίες γιά τή διατήρηση τής

ή γεμ ονία ς τη ς. Τ ό νά ποϋμε, σύμ φ ω να μέ τή φ ρά σ η του

Κ ο μ -

μ ο υ ν ι σ τ ικ ο ύ μ α ν ιφ έ σ τ ο υ , δτι τό Κ ρά τος είνα ι ή έπιτρο πή δια-

χείρισ η ς τω ν κοινώ ν ύποθέσεω ν τή ς ά σ τική ς τά ξης σ τ ο σ ύ ν ο λ ο

τ η ς , εϊναι σ υγχρόνω ς ακριβές και άνεπα ρκ ές, άνεπαρκ ές,

öv

αύ τό μ ας κά νει νά μή βλέπουμ ε τό σ ύνθετο ρόλο του Κ ρά τους

άπέναντι σ τό συνα σ πισ μ ό τής έξουσ ία ς, κα ι τήν ιδια ίτερή του

σ χέση μέ τήν ήγεμονική τά ξη ή μ ερίδα .

Ε ίδικώ τερα , αύτή τή σ χετική α ύτονομ ία του Κ ρά του ς πρέ-

πει νά τή δούμ ε σ τή ν περίπτω σ η του βο ναπα ρτισ μ ου. Π ρά γμα -

τι, σ τή σ υγκεκριμ ένη ισ τορική περίπτω σ η του γαλλ ικοϋ βο-

ναπα ρτισ μ ου , ό Μ ά ρξ δείχνει τή γέννησ ή τη ς ά πό τις ά ντιφ ά-

σ εις τώ ν τάξεω ν κα ι μ ερίδω ν τή ς έξουσ ίας κα ι ά π ' τήν άδυνα μία

μ ιας ά π ' αύτές νά άνυψ ω θει σέ ή γεμ ονική τά ξη ή μ ερίδα πρα -

γματοπ οιώ ντας ετσ ι τήν ένοπ οίη σ η του σ υνα σ πισ μ ού τή ς έξου-

σ ία ς κά τω ά π ' τή ν α ιγίδα της. Ή Δ εύτερη Δ η μ οκ ρα τία σ υσ χε-

τίζετα ι έτσ ι μέ τή διά λυ σ η τοϋ σ υνα σ πισ μ ού τής έξουσ ία ς κάτω

απ' τήν αίγίδα τού χρηματιστικού κεφαλαίου: «Τό κόμμα τής

τά ξης ή ταν ενας σ υνδυα σ μ ός απ ό έτερογενή κοινω νικά σ τοι-

χεία . Τ ό ζή τη μ α τής άνα θεώ ρη σ ης τού Σ υντάγμ ατος δημ ιουρ -

γεί ενα πολιτικό κλίμα πού αποσυνθέτει τό προϊόχ αύτού τού

σ υνδυασ μ ού σ τά ά ρχικά του σ τοιχεία ... Ή διάλ υσ η τού κόμμ α-

τος τή ς τά ξης δέν σ ταμ ά τη σ ε σ τα ά ρχικά του σ τοιχεία . Κ άθε

μ ιά από τις δυό μ εγάλες μερίδες ά ποσ υντέθη κε κι αύτή μέ τή




σ ειρά της...»®. Π αρά λλη λα , ό Μ άρξ έπιμένει, σ τόϊδιο πλα ίσ ιο,

σ τη ν αμ φ ισ βή τη σ η τη ς ήγεμ ονίας του χρη μ ατισ τικο ύ Κ εφ α-

λαίου, πού έκφράζεται όταν αύτή ή μερίδα διακόπτει τούς δε-

σμούς της με το πολιτικό της κόμμα, με τούς «πολιτικούς πού

την εκπροσω πούσ αν» κα ι γίνεται «βοναπαρτιστική»®. Τ ό Κ ρά -

τος τής Δ εύτερης Δ ημ οκρατίας είνα ι ετσ ι σ χετικά α ύτόνομο

α π ' το σ υνα σ πισ μ ό τής εξουσ ίας κα ι ά π ' αύτή τή χρη μ α τισ τική

μερίδα , αν κα ι ύπ ηρετεί τα σ υμ φ έροντα τής άσ τικής τάξης στο

σ ύνολό τη ς κα ί, — θέμα στο ό πο ιο θά επα νέλθει ό Μ αρξ ε ί δ ι -

κ ώ τ ε ρ α στό ο ^Ε μ φ ύ λ ιο ς π ό λ ε μ ο ς σ τ η Γ α λ λ ία — τά συμφέροντα

του χρη μ ατισ τικο ύ κεφ αλαίου^. Μ έσ ο τώ ν συγκεκριμένω ν πο-

λιτικώ ν ά ναλύσεώ ν τους, ό Μ άρ ξ κα ι ό Έ νγκ ελς αναφ έρονται

πάντα στόν βοναπαρτισμό, σάν θρησκεία τής άστικής τάξης, σάν

χαρα κτη ρισ τικό του κα πιταλισ τικο ύ τύπ ου Κ ρά τους, σ τή ν

ενότητα κα ι τή σ χετική του αύτονομ ία , πού απο ρρέει α π τό

ρό λο του α πέναντι σ τό σ υνα σ πισ μ ό τής έξουσ ίας κα ι τήν ήγε-

μονική τάξη ή μερίδα.

Έ δώ πρέπει νά φ υλα χτούμ ε ά π ' τή ν έννοια τή ς ισ ορ ρο πίας:

ή σ χετική α ύτονομ ία του Κ ρά τους απέναντι σ τό σ υνασ πισ μ ό

τής έξουσίας και τήν ήγεμονική τάξη ή μερίδα δεν έξαρτάται

από μιά ισ ορ ρο πία δυνάμ εω ν τ ω ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν τ ά ξ ε ω ν κ α ΐ μ ε ρ ίδ ω ν ,

ανάμ εσ α σ τις όπο ιες ή θεσ μοθετημένη εξουσ ία θά δρούσ ε

σ αν δια ιτητής. Π ρά γμα τι, κα τά γενικό κ ανόνα , ή ήγεμ ονική

τάξη ή μερίδα , τής οποίας τό Κ ράτος σ υνισ τά τόν πολιτικό

όρ γανω τή , εχει τό προβ άδισ μ α πά νω σ τις άλλες δυνάμ εις του

σ υνασ πισ μ ού τή ς έξουσ ίας: αύτή ή προ νομ ιούχα θέσ η πού

κατέχει δεν εμποδίζει ώ σ τόσο τή σ χετική αύτονομία του

Κ ρά τους απέναντί τη ς.

5. Le 18 Brumaire, δ τ ε λ . 313, 319.

6. Ibid., σ ε λ . 322.

7. Ο ί ά ν α λ ύ σ ε ις τ ο υ Μ α ρ ξ έ π ι β ε β α ι ώ θ η κ α ν ά π ό π ρ ό σ φ α τ ε ς μ ε λ έ τ ε ς .

Τ α

π ο λ υ σ η μ α ν τ ικ ά

μ έ τ ρ α π ο ύ π α ί ρ ν ε ι 6 Λ . Β ο ν α π ά ρ τ η ς υ π έ ρ τ ή ς β ι ο μ η -

χ α ν ι κ ή ς ά σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , δ έ ν σ η μ α ί ν ο υ ν δ τ ι ή χ ρ η μ α τ ι σ τ ι κ ή ά σ τ ι κ ή τ ά ξ η

δ έ ν δ ι α τ ή ρ η σ ε τ ή ν ή γ ε μ ο ν ία . Έ ν α ς λ ό γ ο ς π α ρ α π ά ν ω π ο ύ ύ π ό τ ο ν Λ . Β ο ν α -

π ά ρ τ η ή χ ρ η μ α τ ισ τ ι κ ή ά σ τ ι κ ή τ ά ξ η έ ν δ ι α φ έ ρ θ η κ ε γ ι ά π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ τ ή

Γ α λ λ ί α γ ι ά τ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α τ ή ς έ κ β ι ο μ η χ ά ν ι σ η ς (C . Dupeux, La société

Française, 1789-1960, 1964, σ ε λ . 132 κ α ί έ π ό μ .).



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ K AI Ο Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Ι Τ Α Ξ Ε Ι Σ 177

Ε ίναι πρ οφ ανές ότι, και σ ' αύτη τή ν περίπτω ση ή ένότητα

κα ι ή σ χετική αύτονομ ία τοϋ Κ ρά τους πα ίρνουν, σ τις διάφ ορες

συγκεκριμένες μορφ ές τοϋ Κ ρά τους κα ι του κα θεστώ τος, ιδιαί-

τερες μορφές, κι ακόμα διάφορες κλίμακες: πρόκειται γιά μετα-

βολές στο εσω τερικό όρίω ν σταθεροποιημένω ν από τις δομές του .

II. Ή δ ι ά κ ρ ι σ η τ ό ν έ ξ ο υ σ ι ώ ν

Ο ί παρατηρ ήσ εις γιά τήν ιδιαίτερη ένότητα τοϋ καπιταλι-

σ τικοΰ Κ ρά τους μποροϋν νά φ ω τιστοϋν αν λάβουμ ε ύπ' όψ η

τους ιδιαίτερους θεσμ ούς αύτοϋ τοϋ Κ ρά τους, σταματώ ντας,

ιδιαίτερα , σ τήν περίφ ημ η θεω ρία τής διάκρισ ης τω ν έξουσιώ ν.

Π ρά γματι, σ έ πείσμα τής διακή ρυ ξης γιά τή δ ι ά κ ρ ισ η τω ν έξου-

σιώ ν, κυρίω ς άνάμ εσα σ τή νομ οθετική έξουσία — Κ οινοβού-

λιο — και σ τήν έκτελεσ τική έξου σία, μ πορούμ ε νά διαπιστώ -

σουμε δτι τό κα πιταλισ τικό Κ ράτος λειτουργεί σ άν μιά σ υ γ κ ε ν -

τ ρ ω τ ικ ή έ ν ό τ η τ α , όργανω μένη σ τή βάσ η της κυ ριαρχίας μιας

α π ' αύτές τις έξουσ ίες πά νω σ τις άλλες. Σ τήν πρ αγματικό τητα,

ή διάκρισ η άνάμ εσα σ τή νομ οθετική κα ι τήν έκτελεστική έξου-

σία δέν εϊναι μιά απλή τυπική νομική διάκριση, άλλα αντι-

σ τοιχεί ταυτόχρονα σ έ καθορισ μένες σ χέσεις πολιτικώ ν δυνά-

μεω ν κα ΐ σέ πρ αγματικές διαφ ορές μέσα σ τή λειτουργία τώ ν θε-

σμ ώ ν τοϋ Κ ρά τους. 'Ω σ τόσ ο, προς τό πα ρόν έχει σ ημ ασ ία νά

σ υγκρ ατήσ ουμ ε ότι, σέ αντίθεση μέ μια α ντίλη ψ η ένός διαχω -

ρισ μού πολυκεντρικού κα ι ισ ορ ρο πη μ ένου σ τό έσω τερικό

τη ς έξουσίας τοϋ Κ ρά τους, μ πορούμ ε πάντα νά αποκαλύψ ουμε

τήν χαρακτηριστική κυριαρχία μιας απ' αύτές τις έξουσίες,

αύτής πού α π ο τ ε λ ε ί τήν κύρια βα θμίδα τή ς ένότητας τοϋ Κ ρά -

τους. Α ύτή ή βαθμίδα—^κατά γενικό κα νόνα , ή νομ οθετική ή ή

έκτελεστική αποτελεί έτσι τό συγκλίνον σημείο όπου συγκεν-

τρώ νεται σ τό έσω τερικό της σύνθετης όργάνω σης τοϋ Κ ρά τους,

ή ένιαία θεσμ οπ οιημένη έξου σ ία: αύτή αντανακλα τόν δείκτη

τώ ν εσω τερικώ ν σ χέσεω ν υ π ο τ α γ ή ς ̂ μέ έξου σ ιοδότησ η της

έξουσ ίας, τώ ν διαφ όρω ν «έξουσιώ ν» τοϋ Κ ρά τους, σ ' αύτή τή ν

κυρ ίαρχη «έξουσ ία», πού απο τελεί τή ν α ρχή ένότητας της

Κ ρα τικής έξουσίας.

12




Π ώ ς μπ ορούμ ε νά ά ποκαλύψ ουμε αύτό τον κεντρικό τόπο

τή ς θεσμ οθετημένης έξουσ ίας; Ή ενότητα του καπιταλισ τικού

Κ ρά τους άπο ρρέει σ υγχρόνω ς α π ' τό γεγονός ότι έκφ ράζει τήν

πολιτική ένότητα λαός - έθνος και απ' τό γεγονός δτι αποτελεί

τή ν πολιτική ένότητα του σ υνασπισμ ού έξουσ ίας κάτω α π ' τήν

αιγίδα τής ήγεμονικής τάξης ή μ ερίδας. Ή κύρ ια βα θμίδα της

έσ ω τερική ς ένότητας του Κ ρά τους ε ίν α ι ό τ ό π ο ς ό π ο υ σ υ γ κ ε ν -

τ ρ ώ ν ε τ α ι ή σ χ έ σ η α ν ά μ ε σ α σ * α υ τ έ ς τ Ι ς δ ύ ο α ρ χ έ ς τ η ς ε ν ό τ η τ α ς

τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς ,

ό τόπος οπο υ εκφ ρά ζεται ή νομ ιμ ότητα της θε-

σμοποιημένης πολιτικής έξουσίας.

Σ τή σ χέσ η άνάμ εσα στό Κ ρά τος κα ι τις «απομ ονω μένες»

κοινω νικο - οικονο μ ικές σ χέσεις, σ χέσ η σ τήν όποία ανάγεται,

τελικά , μέσα σ τούς θεσμούς του Κ ρά τους, ή σ χέσ η του Κ ράτους

κα ι τώ ν κυριαρχούμ ενω ν τάξεω ν, αύτή ή βα θμίδα απο τελεί

τόν τόπ ο δπου ά ντανακλαται ή λ α ϊκή κυρ ια ρχία .

Σ τή σ χέση άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος και τΙς κυ ρίαρχες τάξεις

κα ΐ μερίδες, αύτή ή βα θμίδα ύποδηλώ νει τόν τόπ ο δπ ου σ υγκρο -

τείτα ι, σ τό έσω τερικό του Κ ρά του ς, σ άν π αρά γοντας ένότητας

του σ υνασ πισμ ού έξουσ ίας κά τω α π ' τή ν αιγίδα της ήγεμ ονική ς

τάξης ή μ ερίδας, ή τάξη ή ή μερίδα σ άν ήγεμ ονική .

Έ τσ ι, διαπισ τώ νουμε πρ άγματι δτι αύτός ό τόπ ος ε ί ν α ι,

γενικά , ό ϊδιος: καΐ αύτό σ τό βαθμό α κρ ιβώ ς πού, σ ' αύτόν τόν

θεσ μ ικό τόπο και μέ τή διαμ εσ ολά βη σ η του Κ ρά τους, ή δοσμένη

τάξη ή μ ερίδα πετυχα ίνει να συγκροτείται σ άν άντιπροσ ω πευτι-

κ ή ενός γενικο ύ συμ φ έροντος του λα ου, σάν νά ύλοπ οιειται σ '

αύτήν ή λα ϊκή κυρια ρχία , και μέ τό νά άνυψ ώ νει τά ειδικά τη ς

συμ φ έροντα σέ συμ φ έροντα του συνασπισ μού έξουσ ίας νά πρα-

γμ ατοποιεί κά τω α π ' τήν α ιγίδα της τήν ένότητα τού σ υνα σ πι-

σ μ ού. Μ έ δυό λό για , ή βα θμίδα της έσ ω τερική ς ένότητας τού

κα πιταλισ τικού Κ ρά τους σ υγκεντρώ νει τή σ χέση άνάμ εσα σ τίς

δύο ά ρχές, της ένότητας τη ς θεσμ οπ οιημένης έξουσ ίας. Α ύτή

εϊναι ό τόπος στόν όποιο συγκροτείται, μέ τή μεσολάβηση

τού Κ ρά τους, ή πολιτική οργάνω ση της ήγεμ ονική ς τάξης ή

μερίδα ς άπέναντι σ τήν «κ οινω νία» κα ΐ απέναντι σ τό συνα σ πι-

σ μ ό έξουσ ίας.

"Α ν αύτές οί πα ρα τηρή σ εις μας έπιτρέπουν νά α ποκα λύ-



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KA I Ο Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 179

ψ ουμ ε τήν ένια ία λειτου ργία του Κ ρά τους, πα ρά τήν φ αινο-

μ ενική διά κρ ισ η τω ν έξουσ ιώ ν, μπορούμ ε νά εμβαθύνουμε

άκόμ η περισ σ ότερο σ τη ν έξέτασ ή του σ τη σ χέσ η ανάμ εσ α σ το

Κ ρά τος κα ι το συνασ πισ μ ό εξουσ ίας. Υ πενθυμ ίζω ακ όμ α δτι

ή διά κρισ η νομ οθετικό - εκτελεσ τικό κα λύπτει πρά γματι μιά

όλό κλη ρη σ ειρά έτερογενώ ν πα ρα γόντω ν. Τ ό ούσ ιασ τικό είναι

νά δοϋμε έδώ , για τί και πώ ς αύτοι οι παράγοντες, π ού άντανα-

κλώ νται σ τή σ χέσ η α νάμ εσα σ το Κ ρά τος κα ι τό σ υνασ πισ μ ό

έξουσίας, θεσμοθετούνται α κ ρ ιβ ώ ς σάν σχέσεις εκτελεστικού -

νομ οθετικο ύ, κα ι κα τανοο ύνται, αυτό πού είναι ακόμα πιό σ η -

μ αντικό , σ ά ν διά κρ ισ η τω ν έξουσ ιώ ν.

Ή πα ρουσ ία π ολλώ ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν τάξεω ν πάνω σ το

έδαφος τής πολιτικής κυριαρχίας, στό όποιο στηρίζεται ό σχη-

μ ατισ μ ός του σ υνασ πισ μ ού έξουσ ίας, είναι βα σ ική έδώ . Μ πο -

ρούμ ε πρ άγματι νά βεβαιώ σουμ ε ότι ή διάκρισ η τώ ν έξουσ ιώ ν

όφ είλεται ^ ις σύνθετες σ χέσεις τώ ν τάξεω ν κα ι μερίδω ν αύτου

του σ υνασ πισ μ ού κα ι θεσ μ οθετήθηκε γιά τό ένδεχόμ ενο πο ύ

οί διάφορες τάξεις καί μερίδες του συνασπισμού θά κατείχαν

ά ντίσ τοιχα τό νομοθετικό ή τό έκτελεστικό, γιά τό ένδεχόμ ενο

λοιπόν πού οί διαφορετικές τάξεις και μερίδες θά άποκρυσταλ-

λώ νονταν σ έ διάφ ορο υς θεσμικούς χώ ρους. Ή διάκρ ισ η τώ ν

θεσ μικώ ν έξουσ ιώ ν είναι, μ ' αύτό τό νόη μ α, τυπ ικό χαρα κτη-

ρισ τικό ενός Κ ρά του ς πού λειτουρ γεί μέ τήν παρου σ ία ενός

σ υνασ πισ μ ού έξουσ ίας. Ό Μ αρξ μα ς π ροσ φ έρει ένδείξεις σ τή

18η Μ π ρ υ μ α Ι ρ και στό Τ α ξ ικ ο ί ά γ ώ ν ε ς σ τ η Γ α λ λ ία , στά όποια

μελετάει τις σχέσεις του έκτελεστικοΰ και τοϋ νομοθετικού,

πρ ιν τό πρα ξικόπ ημ α του Λ . Β οναπά ρτη, σ άν α ντανάκλα σ η

τώ ν σ χέσ εω ν άνά μ εσα σ τή χρη μ α τισ τική μ ερίδα,— έκτελεστικό—

κα ι σ τή βιομ η χα νική μερίδα — νο μ οθετικό.

Μ έ πο ιό νόη μ α λ ειτουρ γεί πραγμα τικά α ύτή ή κα τανομ ή

έξουσ ιώ ν; Σ τήν περίπτω σ η κα τά τήν όποία τό έκτελεσ τιί̂ κα ι

τό νομοθετικό έλέγχονται άπό τήν ίδια ήγεμονική τάξη ή μερίδα,

ή διά κρισ η τώ ν έξουσ ιώ ν σ τή λειτουρ γία του ς, εΪναι α ν ύ π α ρ -

κ τ η : ή περίπτω σ η εϊναι πο λύ προ φ α νής γιά νά έπιμ είνου μ ε.

'Α ρκ εί νά θυμίσουμ ε τήν κλα σ ική περίπτω σ η τη ς Μ . Β ρε-

ταννίας,. δπου, σ ε π ε ίσ μ α τ ώ ν φ α ιν ο μ έ ν ω ν , ή διά κρ ισ η νομ ο-




θετικό - έκτελεσ η κό δεν εχει ποτέ, ώ ς σ ήμ ερα , λειτουργήσ ει

πραγματικά : κ ι α ύτό εξ αιτία ς τής διαμ όρφ ω σ ης κα ι της ιδια ί-

τερης λειτουργίας, πού συχνά εχουμε τονίσει, του συνασπισμου

έξουσ ίας σ τη Μ . Β ρεταννία.

Ε ίναι περισ σ ότερο ενδιαφ έρον νά εξετάσ ουμε αύτό πού

σ υμ βαίνει δτα ν τό έκτελεστικό και τό νομ οθετικό άντανα κλο υν

τάξεις ή μερίδες διαφορετικές άπ' τό συνασπισμό έξουσίας.

Σ τή ν περίπτω σ η αύτή, πρ όκ ειται γιά μ ια π ρα γματική «διάκρ ισ η»

τω ν εξουσ ιώ ν του Κ ρά τους, μέ δυό λό για γιά μια π ρ α γ μ α τ ικ ή

δ ι α ίρ ε σ η της πολιτική ς έξου σ ίας πρός όφ ελος αύτώ ν τω ν δια-

φ ορ ετικώ ν τάξεω ν ή μερίδω ν; Τ ίπο τα α π ' αύτά δέ σ υμ βα ίνει.

Σ ' αύτή τή ν περίπτω σ η , ή ένότητα τή ς θεσ μ οπ οιημ ένης έξουσ ίας

διατη ρείται, μέσο τή ς σ υγκέντρω σ ής της στόν κυρία ρχο τόπο,

σ τόν όπ οιο αντανακ λά ται ή ή γεμ ονική τάξη ή μ ερίδα. Ο ί άλ-

λες έξου σ ίες λειτου ργούν κυρίω ς μέ τή μορφ ή α ν τ ίσ τ α σ η ς στήν

κυρία ρχη έξουσ ία : ενσω ματω μένες σ τή ν ένω τική λειτου ργία

του Κ ρά του ς, συντελού ν σ τήν όρ γάνω σ η τΐις ήγεμ ονία ς τή ς τά -

ξης ή μ ερίδας πού άντα νακλ α τα ι, σα ν πολ ιτική δύναμ η, σ τήν

κυρία ρχη έξουσία®.

Α ύτό μ πο ρεί νά επιβεβα ιω θεί σ υγχρόνω ς είτε σ τό σ χη μ α -

τισ μ ό του Κ ρά τους, πού βγήκε ά π' τή Γ α λλική έπα νάσ τασ η,

δπω ς και σ τή διαμ όρ φ ω σ η τής τρίτης Δ ημ οκρα τίας, εϊτε Ιδιαί-

τερα , πά νω σΓ 0 έπίπεδο τής πο λιτική ς θεω ρίας, στό εργο του

Μ οντεσ κιέ, π ού ή τα ν χω ρίς άμ φ ιβο λία ό π ιό σ ημ α ντικό ς θεω -

ρη τικός κα ΐ μέ τή μεγαλύτερη έπίδρασ η τής πολιτική ς δημ ο-

κρατίας. Γιά ν' αρχίσουμε από τήν τελευταία, ό Ch. Eisenmann

κα ι ό L. Althusser® έχουν δείξει δτι ό Μ οντεσκιέ δέν βεβαιώ νει

8. Δ έ ν ε ί ν α ι π ε ρ ι τ τ ό ν ά τ ο ν ί σ ο υ μ ε δ τ ι , γ ι α τ ο ύ ς ύ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς τ ο Ο « ν ε ο -

φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ » ρ ε ύ μ α τ ο ς , ή κ α ι ν ο τ ό μ ο ς έ ν ν ο ι α τ ω ν «checks and balances»

θ ε σ μ ώ ν σ υ μ π ί π τ ε ι μ έ τ ή ν έ ν σ ω μ α τ ι σ τ ι κ ή ά ν τ ί λ η ψ η τ ο Ο Ι σ ο ρ ρ ο π η μ έ ν ο υ

π ο λ υ κ ε ν τ ρ ι σ μ ο ϋ τ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς σ τ ή ν κ ο ι ν ω ν ί α (β λ έ π ε π .χ ., R. Dahl, op. cit

σ . 83 κ α ι έ π ό μ .). 'Υ π ε ν θ υ μ ί ζ ω έ δ ώ , σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ή ν ό ρ ο λ ο γ ί α , τ ι ς π α ρ α -

τ η ρ ή σ ε ι ς μ ο υ γ ι ά τ ή ν έ ν ν ο ι α τ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς : ά ν α φ έ ρ ο ν τ α ς τ ή ν τ α ξ ι κ ή έ ξ ο υ -

σ ί α , ό τ α ν δ η λ ώ ν ο υ μ ε μ έ τ ό ν ό ρ ο έ ξ ο υ σ ί α θ ε σ μ ο θ ε τ η μ έ ν ε ς δ ο μ έ ς , σ τ ή ν

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , π ρ έ π ε ι ν α τ Ι ς έ ν ν ο ο υ μ ε σ α ν

κ έ ν τ ρ α ε ξ ο υ σ ί α ς ,

9. Μ ο ν τ ε σ κ ι έ , la p olitiq ue et Γ h isto ire, 1964.



TO Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Κ Ρ Α Τ Ι Κ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Σ KA I Ο Ι Κ Υ Ρ Ι Α Ρ Χ Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ 181

κα θόλου τή διά κρ ισ η τω ν εξουσιώ ν, όπω ς ισ χυρ ίζονται, κα ΐ

ότι ή θεω ρία του γιά τήν κ α τ α ν ο μ ή τω ν εξουσιώ ν, πού προ ϋπο-

θέτει τήν ένότητα του Κ ρά τους, δέν μας πα ρα πέμπει σέ μιά

σ υνταγμ ατικό - νομική αντίλη ψ η διάκρ ισ ης τω ν διαφ όρω ν σ φ αι-

ρώ ν νομ ιμ ότητας. Α υτή καταλή γει σέ μιά ορ ισ μ ένη αντίλη ψ η

τώ ν σ χέσ εω ν ανάμ εσα σ τις άντίπαλ^ς κοινω νικές δυνά μεις,

σ το πλα ίσ ιο της μεταβατικής περιόδου πού ό Μ οντεσκιέ είχε

μπροσ τά του. Ο ί σ χέσεις ανάμ εσα σ το εκτελεσ τικό κα ι το νομ ο-

θετικό , πού διακρ ίνονται σέ κά τω κ αι άνω Β ουλή αναφ έρονται

σέ μιά όρ ισ μ ένη αντίλη ψ η τώ ν σ χέσ εω ν ανάμ εσα σ τίς κοινω νικές

δυνάμεις: σ χέσεις ανά μεσα σ τή

β α σ ίλ ε ια

πού [εχει τήν ^δρα της

στήν έκτελεστική εξουσία, τούς ευγενείς, πού έχουν τή εδρα

τους στή ν άνω Β ουλή και σ το «λαό» , δηλα δή τήν ασ τική τά ξη,

πού εχει τή ν εδρα του σ τήν κάτω Β ουλή .

Σ τον Μ οντεσ κιέ μπορούμ ε νά βρούμε περισ σ ότερα : ή ά ντί-

λη ψ ή του γιά τή ν κα τανομ ή τώ ν εξουσ ιώ ν προϋποθέτει τήν

αντίλη ψ η τή ς ε ν ό τ η τ α ς τ η ς θ ε σ μ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ία ς σ το νόη μ α , ότι

αυτή ή κα τανομ ή δέν συλλαμ βά νεται σ αν μιά διάκρισ η-διαίρεσ η

πού α μφ ισ βη τεί τή ν ένότητα. Α υτή ή ένότητα είναι αύτή καθ'

αυτή σ υνδεμένη μέ τήν κυ ρια ρχία μιας από τις εξουσ ίες πά νω

στις άλλες, ή οποία και αποτελεί τό σταυρικό σημείο της εξου-

σ ίας του Κ ρά τους. O A l th u s s e r , α ν κα ι άπ οδέχεται τόν όρο

τής διαίρεσης, τοπ οθετεί σω στά τό πρ όβ λη μ α : «Ά ρκ ού μ ενοι

νά άποκα λύψ ουμ ε, κάτω α π ' τις μυθικές όψ εις της διάκρισ ης

τώ ν έξουσ ιώ ν, τήν πρα γματική δρά ση μιας δια ίρεσ ης της εξου-

σ ίας ανάμεσα στις διαφ ορετικές πολιτικές δυνάμεις, κινδυ-

νεύουμε, μου φαίνεται, νά ενισχύσουμε τήν αύταπάτη μιας φυ-

σ ική ς διαίρεσης, πού συνοδεύει και άντισ τοιχει σέ μιά προφ α νή

ισ ότη τα . Π ερά σ αμε α π ' τις εξουσ ίες σ τις δυνάμεις. Έ χο υ ν α λ-

λά ξει οί όροι; Τ ό πρό βλη μ α πα ρα μένει τό ίδιο: πρόκειται πάντα

και μόνο γιά Ισ ορροπία κα ι διανομ ή . Ε ίνα ι αύτός ό τελευταίος

μύθος πού θά ήθελα νά κα ταγγείλω ... Γ ιατί αύτή ή διασ άφ ησ η

θέτει ή ϊδια

ëva

έρώ τημα.

Π ρ ο ς δ ψ ε λ ο ς τ ίν ο ς γ ί ν ε τ α ι α υ τ ή ή

δ ι α ν ο μ ή ; » , Ό A lthus ser δείχνει κα θαρά δτι σ τή θεω ρία του

Μ οντεσ κιέ, ή κ υρ ία ρχη θεσ μ οπο ιημ ένη εξουσ ία, κέντρο οργά-




νω σης της ενότητας του Κ ρά τους, σ υγκροτείται α π ' τη ν άνω

Β ουλή, εδρα τω ν εύγενώ ν.

"Ά ς πάρουμ ε τώ ρα το πα ράδειγμα τη ς κα τανομής τω ν εξου-

σ ιώ ν σ το Κ ρά τος πού βγαίνει α π ' τή Γ αλλική έ π α ν ά σ τ α σ η ^^.

Κ ατά τήν διάκρισ η ανάμ εσα σ το έκτελεστικό (ό βασ ιλιάς και

οί ύπουργοί του) και τό νομοθετικό (ή έθνοσυγέλευση), στο

πλα ίσ ιο της Σ υντακτική ς, α υτή ά ντισ τοιχει σ τή σ ύγκρο υσ η

τω ν εύγενώ ν και τής άσ τικής τάξης, πού κατέχουν αντίσ τοι-

χα τό έκτελεστικό και το νομοθετικό. Στο πλαίσιο αύτής τής

κα τανομ ής, και στο εσω τερικό τής ενότητας του πρόσφ ατα έγκα -

θιδρυμένου ασ τικού Κ ρά τους, πού βα σίζεται σ τή λ αϊκή κ υ-

ριαρχία, ή κατανομή εγινε πρός οφελος του έκτελεστικου και

τώ ν εύγενώ ν. Μ ε τήν Σ υμβατική βρισκόμ ασ τε σ τήν ανατροπ ή

αύτής τής κα τάσ τασ ης πραγμά τω ν, κα ι σε μιά νέα κα τανομή

του εκτελεστικού (σ τήν αρ χή τό έκτελεστικό σ υμ βούλιο, μ ετά

ή επιτρο πή κοινής σω τηρίας) καΐ του νομοθετικού (ή συνέλευσ η

τής Σ υμ βατική ς). Τ ό έκτελεσ τικό εϊναι σ τά χέρ ια τής έμπο -

ρική ς μ ερίδας τής άσ τικής τάξης, πού έκπροσ ω πειται σ τή συ-

νέχεια από τή M ontagne , τό νομ οθετικό στά χέρια τή ς χρη -

μ ατισ τικής κα ι βιομ ηχανικής μερίδας, πού έκπροσ ω πειται

άπό τή Gironde. Σ τό έσω τερικό τής ένότητας αύτοϋ του α σ τικο ύ

Κ ρά τους, ή χρη μ α τισ τική μερίδα κα ΐ ή νομ οθετική έξουσία

αναλαμβάνουν, μέ τόν καιρό τόν κυρίαρχο ρόλο, καθορίζοντας

έτσι τόν ορ ισ τικό άποκ λεισ μ ό τής Mon tag ne άπ ' τήν έξουσ ία .

Ή περίπτω ση εϊναι άκόμ α πιό σαφ ής σ τό πλαίσ ιο του Σ υν-

τάγματος τής τρίτης Δ ημ οκρατίας'^. Ή συνέλευσ η τοϋ Μ πορντώ ,

εξασ φ αλίζοντας στή Γ αλλία ένα δημοκ ρα τικό καθεστώ ς μέ

τή μορφή πού λειτούργησε γιά πολύ καιρό, ρυθμίζοντας μέ τόν

αποκαλο ύμ ενο «Ν όμ ο τώ ν τριάντα» τή ν ύπουργική ύπευθυνό-

τητα καΐ τΙς σ χέσεις άνάμ εσα σ τόν Π ρό εδρο, τόν ήγέτη τής κυ-

10. Γ ι ' α υ τ ά τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α β λ έ π ε , μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ά λ λ ω ν , Α . Soboul, H i-

stoire de la Revolution

Française, Paris, 1964,

τ . I . κ α ι II.

11. Γ ι ' α υ τ ό τ ο θ έ μ α , ά ν ά μ ε σ α σ τ ' ά λ λ α : G . Hanotaux, H istoire de la

France contemporaine, 1908, τ . I., R. Dr eufus, La

République de M. Thiers,

1930· D. Thompson, Democracy in France since 1870, 1964. D. Halevy,

La Republique des Ducs, 1937.




βέρνησ ης κα ι τή ς σ υνέλευσης, δεν σ κό πευε κα θόλο υ νά έγκα -

τα σ τή σ ει τή ν κ υρ ια ρχία του Κ οινοβ ου λίου , πού έκπ λη ρώ νει

τή λειτου ργία α ύτής τη ς μ ορφ ής Κ ρά τους. Π ρά γμα τι, ή χρ η -

ματιστική αστική τάξη και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, αντιπρο-

σω πευμένοι ά π ' τούς Μ ονα ρχικο ύς και τούς βονα πα ρτικούς, σ κό -

πευα ν νά επιβάλο υν τό προ βά δισ μ α του έκτελεστικο ϋ άπέναντι

σ το νομ οθετικό : ά π ' τό ενα μ έρος, για τί ή πα ρο υσ ία τους στο

Κ οινοβούλιο φ α ίνονταν άνίσ χυρ η άπέναντι σ τούς ριζοσ πά σ τες

και τούς δημοκρατικούς, καί, άπ' τό άλλο, γιατί είχαν τή δυ-

νατότητα, με τον Θ ιέρσ ο κα ι τόν Μ άκ Μ αό ν, νά περνούν στό

διοικη τικό σ ώ μα του έκτβλεστικοϋ. Ή κυρ ια ρχία του έκτελε-

σ τικου χαρα κτηρίζει άλλω στε τή ν προεδρία του Μ άκ Μ αό ν.

'Ω σ τόσ ο, σ τή ν πορεία τή ς εξέλιξης τη ς τρίτη ς Δ ημ οκ ρα τία ς,

με μιά σύνθετη διαδικασία, μέσα άπ' τήν όποία αύτές οί τάξεις

κα ι μ ερίδες μ πό ρεσαν νά άπ οκ α τα σ τή σ ου ν τόν ελεγχό τους

πά νω σ τό Κ οινοβ ού λιο (χρη μ α τισ τική μ ερίδα) κα ι σ τή Γ ε-

ρο υσ ία (γαιοκ τήμ ονες), ή κ ατανομ ή τώ ν έξουσ ιώ ν πή ρε γενικά

μ όνο μ ιά τυπ ική σ η μ α σ ία κα ι ή νο μ οθετική έξου σ ία πα ρέμεινε

ή κεντρική βα θμίδα του Κ ρά του ς.



τ ο π ρ ό β λ η μ α μ έ σ α σ τ ί ς μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς

κ α ΐ μ έ σ α σ τ ί ς μ ο ρ φ έ ς κ α 'θ ε σ τ ώ τ ο ς : ή

ν ο μ ο θ ε τ ι κ ή κ α ΐ ή έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ή έ ξ ο υ σ ι α

I. Μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς — μ ο ρ φ έ ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς

Ή σ χέσ η ανάμ εσα σ τή νομοθετική κα ι τή ν έκτελεστική

εξουσ ία πρ οσ φ έρει ενα λαμ πρ ό πα ρά δειγμα γιά τή σ υγκεκρι-

μένη άνάλυ σ η του προ βλή μ ατος τω ν

μ ο ρ φ ώ ν Κ ρ ά τ ο υ ς

και

του βαθμού ένότητας κα ι σ χετική ς αυτονομ ίας πο ύ χαρα κτη-

ρίζουν κάθε μ ορφ ή. Σ το φ ω ς τω ν άναλύσεω ν πού προ ηγήθη κα ν,

θά μπορούσαμε ετσι νά βεβαιώ σουμ ε μέ σ αφ ήνεια τή ν

κ α τ α λ λ η -

λ ό τ η τ α

τοϋ κ ριτηρ ίου τω ν σχέσεω ν νομ οθετικό - εκτελεσ τικό

σ τή διάκ ρισ η τω ν μορφ ώ ν Κ ράτους. Ε πιβ ά λλ ονται, ώ σ τόσ ο,

δυο προκαταρκτικές παρατηρήσεις.

1) Ή διάκρ ισ η νομ οθετικό - εκτελεσ τικό , πέρα α π ' τή ν πο -

λιτική της ση μ ασ ία μέσα σ τίς ταξικές σχέσ εις έξουσ ίας, και

αν παρ αβ λέψ ουμ ε τή ν σ υνταγμ ατικό - νομική της έκφ ρα σ η,

πού είναι συχνά ιδεολογικής υφής, άφορα πολλούς ετερογενείς

πα ράγοντες. Π ρώ τα α π' δλα πα ρά γοντες τ ε χ ν ικ ή ; τάξης πού

αφ ορούν τή λειτου ργία του Κ ρά τους, σ τό βαθμ ό πού τό εκτε-

λεστικό, στήν πλατειά έννοια τοϋ όρου, καλύπτει ιδιαίτερα

αυτό πού ύποδη λώ νεται σ αν κ ρ α τ ικ ό ς μ η χ α ν ισ μ ό ς — γραφειο-

κρα τία , διοίκη σ η , άσ τυνομία , σ τρα τός. Ή λειτου ργία του στό

εσ ω τερικό του καπιταλισ τικού Κ ρά τους δέν μ πο ρεί νά ά πο ρρ ο-

φ ηθεί σ τις ιδιαίτερες λειτουργίες τω ν εκλογικώ ν σ υνελεύσεω ν,

αντιπρ οσ ω πευτικώ ν στήν σ τενή έννοια . Δ έν υπάρχει άμφ ιβο -

λία ότι αύτή ή διάκριση καΐ ή κυριαρχία μιας απ' αύτές τΙς

έξουσ ίες πά νω σ τήν ά λλη , εκφ ρά ζουν επίσ η ς διαφ ορετικές

μορφ ές-συνάρθρω ση ς, κι ακόμ α πα ρέμ βα σ ης και μή πα ρέμ βα σ ης,



Μ Ο Ρ Φ Ε Σ Κ Ρ Α Τ Ο Υ Σ Κ Α Ι Μ Ο Ρ Φ Ε Σ Κ Α Θ Ε Σ Τ Ω Τ Ο Σ 185

του οικονομικού και του πολιτικού στοιχείου: π.χ. μιά έπιβολή

τοϋ έκτελεσ τικο ϋ, σ η μ α ίνει σ υχνά μ ιά ειδική πα ρέμβασ η του

πολιτικού στο οικονομικό στοιχεΐο\

1. Π ρ έ π ε ι ν ά τ ο ν ί σ ο υ μ ε έ δ ώ ό τ ι τ ο ϊ δ ι ο τ ό ά ν τ ι κ ε ίμ ε ν ο τ ώ ν ε ν ν ο ι ώ ν τ ο υ

ν ο μ ο θ ε τ ικ ο Ο κ α ι τ ο Ο έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ϋ π ο ι κ ί λ λ ε ι , ά ν ά λ ο γ α μ έ τ ι ς δ ι α φ ο ρ ε τ ικ έ ς

μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς . Θ ά τ ο ύ ς α π ο δ ώ σ ο υ μ ε κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α ε ν α ν ό η μ α π ι ό ά κ ρ ι -

β έ ς , δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ς τ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς κ α ί τ ι ς ι δ ι α ί τ ε ρ ε ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς , π ο ύ κ α λ ύ -

π τ ο υ ν σ τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς Κ ρ ά τ ο υ ς . Δ έ ν θ ά έ π ε κ τ α θ ώ , π ά ν ω σ τ η ν σ υ ν τ α γ μ α -

τ ι κ ό - ν ο μ ι κ ή έ ν ν ο ι α α ύ τ ή ς τ ή ς δ ι ά κ ρ ι σ η ς — έ ξ ο υ ο ί α ά π ό φ α σ η ς κ α ί έ ξ ο υ -

σ ί α έ κ τ έ λ ε σ η ς , π ο λ ι τ ι κ ή έ ξ ο υ σ ί α κ α ί δ ι ο ι κ η τ ι κ ή έ ξ ο υ σ ί α , κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ή

έ ξ ο υ σ ί α κ α ι σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ι κ ή — π ο ύ ε ί ν α ι μ ό ν ο ή μ ά σ κ α τ ώ ν τ α ξ ι κ ώ ν σ χ έ -

σ ε ω ν έ ξ ο υ σ ί α ς . Σ τ ή ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , α ύ τ ό π ο ύ έ ν δ ι α φ έ ρ ε ι έ δ ώ , ε ίν α ι ν ά

έ π ι σ η μ ά ν ο υ μ ε τ Ι ς τ α ξ ικ έ ς σ χ έ σ ε ι ς έ ξ ο υ σ ί α ς π ο ύ κ α θ ο ρ ίζ ο υ ν θ ε σ μ ικ ά τ ε χ ν ι -

κ έ ς δ ι α ι ρ έ σ ε ι ς σ ά ν

δ ι ά κ ρ ισ η

π ο λ ι τ ι κ ώ ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν . Μ ' α ύ τ ή τ ή ν έ ν ν ο ι α

ά κ ρ ι β ώ ς ό ό ρ ο ς «έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό » δ έ ν τ α υ τ ί ζ ε τ α ι μ έ τ ό ν δ ρ ο κ ρ α τ ικ ό ς μ η χ α -

ν ι σ μ ό ς . Ό ό ρ ο ς α ύ τ ό ς κ α λ ύ π τ ε ι έ ν α κ έ ν τ ρ ο π ο λ ι τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς , μ ι α

ιδ ια ί-

τ ε ρ η π ο λ ιτ ικ ή λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ο υ κ ρ α τ ικ ο ύ μ η χ α ν ισ μ ο ύ . Ε Ι ν α ί σ η μ α ν τ ι κ ό ν ά

τ ό ύ π ο γ ρ α μ μ ί σ ο υ μ ε α ύ τ ό γ ια τ ί ό ρ ι σ μ έ ν α κ ο μ μ ά τ ι α τ ο υ Μ ά ρ ξ

(18η Μ π ρ υ μ α ϊρ )

Kai τ ο υ Λ έ ν ι ν (Κ ρ ά τ ο ς κ α ΐ Ε π α ν ά σ τ α σ η ), ε ίν α ι ά μ φ ί λ ο γ α ά π ' α ύ τ ή τ ή ν ά π ο -

ψ η : φ α ί ν ε τ α ι κ α μ ι ά φ ο ρ ά ν ά τ α υ τ ί ζ ο υ ν τ ο ύ ς ό ρ ο υ ς «έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό » κ α ι «κ υ β έ ρ -

ν η σ η » μ έ τ ό ν δ ρ ο «κ ρ α τ ικ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς » , μ έ τ ή ν έ ν ν ο ι α δ τ ι τ ό έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό

δ έ ν έ ξ έ φ ρ α ζ ε ε ν α κ έ ν τ ρ ο ι δ ι α ί τ ε ρ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς , ά λ λ ά μ ό ν ο τ ό ν

τ ε χ ν ικ ό μ η χ α ν ι σ μ ό τ ο Ο Κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι μ ά λ ι σ τ α τ ό «π ρ ο σ ω π ι κ ό τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς ».

Ε ί ν α ι π ρ ο φ α ν έ ς δ τ ι α ύ τ ό δ έ ν θ ά έ π έ τ ρ ε π ε ν ά δ ο ύ μ ε τ ο ύ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς

τ ή ς δ ι ά κ ρ ι σ η ς έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό - ν ο μ ο θ ε τ ικ ό κ α ι τ ι ς σ ύ ν θ ε τ ε ς τ α ξ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς

π ο ύ ά λ λ η λ ο σ υ ν δ έ ο ν τ α ι σ τ ό π λ α ί σ ι ό τ ο υ ς . Ά π ' τ ή ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , μ ι ά π ρ ο -

σ ε κ τ ι κ ή ά ν ά γ ν ω σ η τ ο ϋ Μ ά ρ ξ δ ε ί χ ν ε ι δ τ ι ή π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α τ ο ύ έ κ τ ε λ ε -

σ τ ι κ ο ϋ σ έ μ ι ά μ ο ρ φ ή Κ ρ ά τ ο υ ς δ η λ ώ ν ε ι , κ α τ ' α ύ τ ό ν , τ ή ν ι δ ι α ί τ ε ρ η π ο λ ι τ ι κ ή

λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ϋ κ ρ α τ ι κ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ΰ σ ε σ χ έ σ η μ έ τ ο ύ ς μ ε τ α σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ ς

τ ή ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς κ α ΐ τ ώ ν τ α ξ ικ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν τ ο ϋ σ υ ν α σ π ι σ μ ο ύ τ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς .

Π ρ έ π ε ι έ π ί σ η ς ν ά τ ο ν ί σ ο υ μ ε δ τ ι π ο λ λ ο ί σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι θ ε ω ρ η τ ικ ο ί τ ή ς π ο λ ι -

τ ικ ή ς έ π ι σ τ ή μ η ς , π ο ύ ά π ο δ έ χ ο ν τ α ι ά λ λ ω σ τ ε δ ι ά φ ο ρ α μ ή ν ο μ ικ ά κ ρ ι τ ή ρ ι α

κ α τ ά τ α ξ η ς τ ώ ν δ ο μ ώ ν κ α ΐ λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν τ ο ϋ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , δ ι α τ η -

ρ ο ΰ ν τ ό τ υ π ο λ ο γ ι κ ό σ χ ή μ α τ ή ς δ ι ά κ ρ ι σ η ς έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό - ν ο μ ο θ ε τ ι κ ό : π .χ .

Almond κ α ΐ C oleman, The Polit ical System of Devôloping Areas, 1960^

σ έ μ ι ά ε ι σ α γ ω γ ή (σ ε λ . 3 - 6 4 ) π ο ύ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι γ ε ν ι κ έ ς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις π ά ν ω

σ τ ή ν τ υ π ο λ ο γ ί α τ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν σ υ σ τ η μ ά τ ω ν . R. Dahl: Α Préfacé Ι ο Démo-

cratie Theory, 1964, σ . 63 κ α ί έ π ό μ . S .W . Eisenstandt, The polit ical Systems

of Histor ical Bureaucratie Empires , 1963, σ τ ή Γ α λ λ ί α , Duverger, Vedel,

Lavau, γ ι α ν ά σ η μ ε ιώ σ ω μ ό ν ο μ ε ρ ι κ ο ύ ς ά π ' τ ο ύ ς π ι ό σ η μ α ν τ ι κ ο ύ ς .




2) Ή διάκρισ η άνά μεσα <ττις μορφ ές του Κ ρά τους συνδέε-

ται μέ μεταβο λές της σ υνάρθρω σ ης του οικο νομ ικο ύ και του

πολιτικού στοιχείου, άνάμεσα στά δρια πού θέτει ή κυριαρχία

του Κ .Τ .Π . σ τη δια ίρεση σ έ σ τάδια ένός κεφ αλα ιοκρα τικου

σ χημ α τισ μ ού: αύτή άφ ορα μια όλό κλη ρη σ ειρά μ ετασ χημ α-

τισ μ ώ ν τω ν λειτου ργιώ ν τοϋ Κ ρά τους, μ ετατοπίσεω ν τη ς κυ-

ρια ρχία ς άνάμεσα σ ' αύτές τις λειτουργίες, διαφ οροποιήσ εις

τώ ν μορφ ώ ν πα ρέμβ ασ ης τοϋ πο λιτικο ύ σ το οικο νομ ικό κ αι

του οικο νομ ικού σ το πολιτικό σ τοιχείο^ . 'Ω σ τόσ ο βεβαιώ σαμε

δτι αύτές οί μεταβο λές πού αφ ορούν μορφ ές Κ ρά του ς, αν εκ-

φ ρά ζουν τις διαφ ορετικές μορφ ές πα ρέμβα σ ης κα ι μή πα ρέμβα -

σης τού οικονομικού και τού πολιτικού στοιχείου στις δομές,

δ ε ν ε ίν α ι α μ ε σ α κ α θ ο ρ ι σ μ έ ν ε ς . Μ ' άλλα λόγια , αύτές άντανα-

κλώ νται σ έ διαφ ορ ετικές μορφ ές Κ ρά του ς, μ όνο öv συγκεντρώ -

νονται σ τις σ χέσ εις άνάμεσα σ τό Κ ρά τος και τό πεδίο τής τα -

ξική ς πά λη ς: δηλ αδή , ακ ριβώ ς σ τις σ χέσ εις άνάμ εσα σ τό Κ ρά -

τος κα ι τή ν απ ομ όνω σ η τώ ν κο ινω νικο - οικονομικώ ν σ χέσ εω ν

α π ' τη μιά , κα ι σ τις σχέσεις άνάμ εσα σ τό Κ ρά τος κα ι τό συνα-

σπισμό τής εξουσίας στό πλαίσιο της πολιτικής ταξικής πάλης,

ά π ' τή ν άλλη , σύμ φ ω να μέ τις μορφ ές σ ύνδεσ ης αύτώ ν τώ ν δύο

σχέσεω ν^.

Έ τσ ι μπ ορούμ ε νά βεβαιώ σο υμε τή ν κα ταλ λη λότη τα τού

κριτη ρίου τώ ν σχέσ εω ν άνάμ εσ α σ τό νομ οθετικό κα ΐ τό εκτε-

λεσ τικό σ ά ν ξεχω ρισ τό χαρα κτηρισ τικό τής τυπ ολογίας τώ ν

μ ορφ ώ ν τού Κ ρά του ς. "̂ Α ν ή διάκρ ισ η έκτελεστικό - νομ οθετικό

καλύπτει διαφ ορετικές λειτουργίες τού Κ ράτους, πο ύ αναφ έ-

ρονται σ έ μ εταβ ολές τώ ν μο ρφ ώ ν πα ρέμ βα σ ης ή μ ή π αρέμβ α-

σ η ς τού οίκο νομ ικού κα ι τού πολιτικού σ τοιχείου, τ ό τ ε δ ε ν ε ίν α ι

κ α τ ά λ λ η λ η δ π ω ς ε ίν α ι γ ιά κ ρ ιτ ή ρ ιο τ ώ ν μ ο ρ φ ώ ν τ ο ν Κ ρ ά τ ο υ ς :

ή α μ ο ιβ α ία σ χ έ σ η ανάμ εσ α σ τις μορφ ές Κ ρά τους κα ι ή σ χέσ η

έκτελεστικό - νομ οθετικό εϊνα ι αύτή ή ίδια , ε π ικ α θ ο ρ ι σ μ έ ν η .

Ή κα τα λλη λό τη τα τού κρ ιτη ρίου τώ ν σ χέσ εω ν έκτελεσ τικό -

νομ οθετικό βασ ίζεται σ τό γενονός δτι αύτό συγκεντρώ νει τή

2. Π ι ό π ά ν ω .

3. Β λ έ π ε π ι ο π ά ν ω .




σ χέση του Κ ρά τους μέ τήν ο ικο νομ ική καΐ μέ τή ν π ολ ιτική

τα ξική πά λη . Π ετυχαίνουμ ε ετσ ι να κα τανοήσ ουμ ε γ ια τ ί και

π ώ ς οι διαφ ορ ετικές μορφ ές συνάρθρω σης του οικο νομ ικού

και του πολιτικού σ τοιχείου, χαρακτηρισ τικές τω ν μορφ ώ ν

του Κ ρά τους, άνταγακλώ νται σ ω στά στις σ χέσ εις ανάμ εσα

στο νομοθετικό και το εκτελεστικό^.

Σ τή σ χέσ η α νάμεσα σ το Κ ρά τος και τή ν απομ όνω σ η της

ταξικής οικονομικής πάλης, στήν όποία ανάγεται, τελικά, ή

σ χέσ η άνάμ εσα σ το Κ ρά τος κα ι τΙς κυριαρχούμενες· τάξεις,

ε τ σ ι δ π ω ς π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι στούς ίδιους του τούς θεσμούς, αύτή

ή διάκρισ η φ αίνεται σ ω σ τή , σχρ μέτρο π ού ανταπο κρ ίνεται

σ ε δ ι α φ ο ρ ο π ο ιή σ ε ις τ ω ν μ ο ρ φ ώ ν ν ο μ ιμ ό τ η τ α ς τ ο ϋ κ α π ιτ α λ ισ τ ι-

κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς ^.

Ε πομ ένω ς σέ διαφ ορ οπ οιήσ εις τω ν σύνθετω ν

ιδεολογικώ ν διαδικα σ ιώ ν, μέσο τώ ν όπ οίω ν τό Κ ρά τος έμφ ανί-

ζεται σ άν άντιπροσ ω πευτικό τη ς ενότητας λα ός - έθνος. Κ αι

δρα σ άν πα ρά γοντας πολ ιτικής άποδιοργάνω σ ης τώ ν κυριαρ-

χούμενω ν τάξεω ν. Α ύτή είναι ή σ υνέπεια του γεγονότος, δτι

ή ίδια ή απ ομ όνω σ η τώ ν κοινω νικο - οικονομ ικώ ν σχέσεω ν,

τώ ν όπ οίω ν τό Κ ρά τος έμφ ανίζεται σ άν ή ένότητα, δέν είναι

πα ρά τό άπο τέλεσ μα τοϋ νομ ικο - πολ ιτικοΰ κα ι του Ι δ ε ο λ ο γ ι-

κ ο ύ στοιχείου. Στήν πραγματικότητα δπου κι αν αντανακλάται

ή ήγεμονική τάξη ή μερίδα, είτε στό νομοθετικό εϊτε στό έκτε-

λεστικό , α ύτός ό τόπ ος, σάν κυ ρία ρχη βαθμ ίδα του Κ ρά τους,

πρέπει κα τ' ά ρχή ν νά σ υγκεντρώ νει έπίσ ης τή σ χέσ η τοϋ Κ ρά -

τους μέ τή ν οικο νομ ική πά λη τώ ν τάξεω ν.Έ ν τούτοις, οί μορφ ές

4. Δ έ ν θ ά μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ν ά κ ρ ι τ ικ ά ρ ο υ μ ε π ο τ έ έ π α ρ κ ώ ς τ ή ν

τ ε χ ν ο λ ο -

γ ι σ τ ι κ ή

π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η π ο ύ β λ έ π ε ι σ τ ή ν τ ω ρ ι ν ή έ π ι β ο λ ή τ ο ϋ έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ϋ

τ ό ά μ ε σ ο ά π ο τ έ λ ε σ μ α τ ή ς π α ρ έ μ β α σ η ς τ ο ϋ π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ τ ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό σ τ ο ι -

χ ε ί ο κ α ΐ τ ο ϋ α ύ ξ α ν ό μ ε ν ο υ « τ ε χ ν ι κ ο ύ » ρ ό λ ο υ τ ή ς γ ρ α φ ε ιο κ ρ α τ ι κ ή ς δ ι ο ί κ η -

σ η ς : Έ τ σ ι ε ί ν α ι ά λ ή θ ε ι α ό τ ι α ύ τ ή ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ϋ κ ρ α τ ικ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ύ

σ έ μ ι ά λ ε γ ό μ ε ν η «δ ι ε υ Ο υ ν ό μ ε ν η » ο ι κ ο ν ο μ ί α μ π ο ρ ε ί ν ά σ υ ν τ ε λ ε ίτ α ι σ τ ό π λ α ί -

σ ι ο μ ι α ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ο ϋ ν ο μ ο θ ε τ ι κ ο ύ . 'Α π ό δ ε ιξ η , σ ' ε ν α ώ ρ ι σ μ έ ν ο β α θ μ ό ,

ο ί ^χ ε τ ι κ έ ς δ ι α φ ο ρ έ ς ά ν ά μ ε σ α σ τ ι ς δ ο μ έ ς τ ο ϋ Κ ρ ά τ ο υ ς σ τ ή Γ α λ λ ί α α π '

τ ή μ \ά π λ ε υ ρ ά , σ τ ή ν 'Ι τ α λ ί α κ α ι τ ή Γ ε ρ μ α ν ία , ά π ' τ ή ν ά λ λ η , ό π ο υ , σ έ π ε ίσ μ α

τ ώ ν (Ι^α ι ν ο μ έ ν ω ν , ή κ ρ α τ ι κ ή π α ρ έ μ β α σ η ε ίν α ι π ι ο έ ν τ ο ν η ά π ' τ ή Γ α λ λ ί α .

l'uvai ψ α ν ι-ρ ό

ο τ ι τ ο

π ρ ό β λ η μ α ε ίν α ι σ α φ ώ ς π ο λ ιτ ικ ό .

5- Π α ρ α π ά ν ο ).




μέσο τω ν οποίω ν το έκτελεστικό ή τό νομ οθετικό εμφ ανίζονται

σ ά ν ένότητα τοϋ έθν ο ς-λ α ό ς εϊναι διά φ ορες. Ή χαρ α κτη-

ριστική υπεροχή του νομοθετικού ή του έκτελεστικοΰ διαφο-

ρο πο ιεί τις μορφ ές του Κ ρά τους, σ τή σ χέση Κ ρά τος - απ ομ ό-

νω σ η τώ ν κοινω νικο - οικονομ ικώ ν σ χέσ εω ν, σ το μ έτρο π ού

ά ντισ τοιχει σ ε δια φ οροποιή σ εις τω ν μ ορφ ώ ν τής ά σ τική ς νο-

μ ιμ ότητας. Ο ι μ ετα σ χημ α τισ μ οί σ υνάρθρω σ ης, πα ρέμ βα σ ης

και μή παρέμ βασ ης του ο ικονο μ ικού κ α ι του π ολιτικού σ τοι-

χείου, πού χαρακτηρίζουν τα στάδια ένός καπιταλιστικού σχη-

μ ατισ μ οϋ, άντανα κλ ώ νΐα ι σ το Κ ρά τος σ ά ν δια φ ορ οπ οιήσ εις

τής νομιμότητας.

Π ρά γματι,

äv

σ το πλα ίσ ιο τή ς ύπ εροχή ς του Κ οινοβ ου λίου ,

ή ν ο μ ιμ ό τ η τ α τείνει να συγχέεται με τό έ ν ν ο μ ο , δηλαδή μ '

ëva

ειδικό κανονιστικό σύστημα διακανονισμού, πού παρουσιά-

ζεται σ άν ή έκπορευμ ένη γενική θέλη σ η α π ' τούς αντιπρ οσ ώ -

πους τοϋ λαοΰ, οί Ιδεολογικές διαδικασίες λειτουργούν με δια-

φ ορ ετικό τρό πο σ ' δ,τι άφ ορα τή νομ ιμ ότητα του έκτελεστικο ΰ:

περιορισ μ ός τής κοινοβουλ ευτική ς δη μ οσ ιότη τα ς, πού επι-

δρά σ τή ν άπόκρυ ψ η τή ς ιδια ίτερης πλη ρο φ όρ η σ η ς τή ς γρα -

φ ειοκ ρα τίας (πρω τα ρχικό ς ρόλ ος του κρ ατικο ύ μ ηχανισ μ ού

πού δείχνει τήν ύπεροχή του εκτελεστικού)* σπουδαιότητα

τώ ν «χαρ ισ μ ατικώ ν» στοιχείω ν — πού είναι σαφ ώ ς ενσω μα τω -

μένα σ τον τύπ ο ά σ τική ς νομ ιμ ότητας— , κα ι σ υγκεντρώ νουν

τήν Ιεραρχική νομιμότητα κατ' εξουσιοδότηση τής εξουσίας

του κρα τικο ύ μ η χανισ μ ού σ τό πρό σ ω πο ένός «ήγέτη» : αύτός

ό ή γέτη ς έμφ ανίζεται σ ά ν αντιπρόσ ω πος τής ενότητας έθνος -

λαός, μέσο ένός έλόκληρου ιδεολογικού όπλοστάσιου, γιά τό

όπ οιο οί Μ αρ ξ και Έ νγκ ελς μας πρό σ φ ερα ν λαμ πρές αναλύ σ εις

σ χετικά με τό Λ ουδοβ ίκο Β οναπ άρ τη κα ι τόν Μ πουλανζέ®, καΐ

πο ύ σήμ ερα είναι κα τα νοη τός, μ ' εναν Ιδεολογικό όρ ο, σ ά ν

«π ρο σ ω πο πο ίησ η τή ς έξουσίας»* μ πλοκ ά ρισ μ α τή ς «ά ντιπρ ο-

σ ω πευτική ς» σ χέση ς ανάμ εσ α σ τό Κ ρά τος κα ι τις κο ινω νικές

τά ξεις, πού σ υντελείται εδώ μέ τήν πα ρα μ όρφ ω σ η του ρό λου

6. Β λ έ π ε ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ι ς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς τ ο Ο Έ ν γ κ ε λ ς γ ι α τ ο «boulangisme»

σ τ η ν ά λ λ η λ ο γ ρ α φ ί α τ ο υ μ έ τ ό ν Ρ . κ α ΐ L. Lafargue.




τω ν κομ μά τω ν. Κ αι μέ τή χειρα γώ γησ η τη ν άμ εση τή ς κο ινής

γνώ μ ης, μέσο του κρα τικο ύ μ ηχα νισ μ ού, κ.λ π.

Μ ' αύτό το νόημ α πρ έπει νά έρμ ηνεύουμ ε τις αναλ ύσ εις

του Μ άρξ, ειδικώ τερα αυτές τή ς 18ης Μ πρ υμ αίρ, σ τις όποιες

δείχνει σ αν κα τά λλη λο κρ ιτή ριο τώ ν μ ορφ ώ ν του Κ ρά τους

τή μ ετατόπ ισ η κυρια ρχία ς άπ το νομ οθετικό σ τό έκτελεσ τικό.

Π ρό κειτα ι γιά μ ετα σ χημ α τισ μ ού ς τώ ν ά σ τικώ ν μορφ ώ ν νομ ι-

μ ότητας, κα ι νομ ίζω δτι ακρ ιβώ ς αύτό εϊναι πο ύ ό Μ ά ρξ θέλει

νά ύπογραμμίσει, δείχνοντας δτι «ή έκτελεστική έξουσία, αντί-

θετα μ έ τήν νομ οθετική , έκφ ρά ζει τήν έτερονομ ία τοϋ έθνους,

σ έ ά ντίθεσ η μέ τήν α ύτονομ ία του ». Χ ρειάζεται νά έπιμ εί-

νουμε πά νω σ ' α ύτό τό σ η μ είο, για τί μ ιά όλ όκ λη ρη «κοινοβου-

λευτική» παράδοση τοϋ έργατικοϋ κινήματος, έκφράζοντας τή

δυσ πισ τία της προς τήν έκτελεσ τική έξουσ ία κυρ ίω ς έξ αίτία ς

τώ ν ειδυλ λιακώ ν αυταπα τώ ν πο ύ έτρεφ ε γιά τή ν νομ οθετική

έξουσ ία , έρμήνευσ ε τις ά ναλ ύσ εις του Μ ά ρξ σ άν μιά αμ φ ισ βή -

τησ η τή ς νομ ιμ ότητα ς του έκτελεστικο υ. Α ύτό έπέτρεψ ε νά

αναπτυχθεί μιά έντονη κριτική τής υπεροχής τοϋ έκτελεστι-

KOÖ,

έγκα τα λείποντα ς μ ιά πλή ρη κριτική τοϋ κα πιτα λισ τικού

Κ ρά τους σ ά ν τέτοιο.

Μ έ δυό λό για , αύτή ή πα ρά δοσ η θεω ρεί τή ν κοινοβο υλευ-

τική νομ ιμ ότητα σ άν τή μ όνη «α ύθεντική » νομ ιμ ότητα τής

αστικής π ο λ ιτ ικ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ία ς , τή μόνη νόμιμ η έκφ ρασ η

του «λα οϋ» και βλέπει σ τήν ύπερο χή του έκτελεσ τικου μιά

π α ρ ά ν ο μ η έξουσ ία, κ ατά κά πο ιο τρόπ ο, μ ιά παρα μ όρφ ω σ η του

ταξικοϋ έθνικου - λα ϊκού Κ ράτους*^. Δ έν υπ άρχει τίποτα πιο λ α -

θεμένο α π ' αύτό: σ τό π λα ίσ ιο του ταξικο ύ κα πιταλισ τικο ύ Κ ρά -

του ς, ή κοινοβουλευτική νομ ιμ ότητα δέν είναι καθόλου «π ιό

κο ντά σ τό λα ό» ά π ' τήν α ντίσ τοιχη νομ ιμ ότητα, όπ ου έπικρ ατεί

το έκτελεσ τικό. Κ αι σ τίς δυό περιπτώ σ εις πρόκειται, πράγμ ατι,

γιά Ι δ ε ό λ ο γ ικ ε ς δια δικα σ ίες. Ή νομ ιμ ότητα, σ τήν περίπτω σ η

7. Α ύ τ η ή π α ρ ά δ ο σ η ε ίν α ι ά λ λ ω σ τ ε Ι δ ι α ί τ ε ρ α έ ν τ ο ν η σ τ ο γ α λ λ ι κ ό ε ρ -

γ α τ ι κ ό κ ί ν η μ α : α ύ τ ό έ ξ η γ ε ί τ α ι έ ν μ έ ρ ε ι , μ έ ι σ τ ο ρ ι κ ά α ί τ ι α π ο ύ π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι

ά π * τ ή Γ α λ λ ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η — γ ό η τ ρ ο τ ώ ν έ κ λ ε γ μ έ ν ω ν σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ω ν —

κ α ι μ έ τ ή ν έ π ί δ ρ α σ η τ ο Ο γ ι α κ ω β ι ν ι σ μ ο ϋ μ έ σ α σ ' α ύ τ ό τ ό κ ί ν η μ α .




Tîjç επικράτησης του έκτελεστικου, μπορεί, θαυμάσια νά έν-

σω ματώ νεται σ το πλα ίσ ιο της λα ϊκή ς κυρια ρχία ς τοϋ καπιτα -

λισ τικού τύπου Κ ρά του ς: αντίθετα με άλλου ς τύπους νομ ιμ ό-

τητας, (π.χ. ή χαρισματική του θείου δικαίου), στις όποιες μοιά-

ζει μόνο μ ' ενα πολύ επιφ α νειακό τρόπο, αυτή ή νομ ιμ ότητα

είναι μόνο μια διαφ ορ ετική μ ορ φ ή του τύπου τή ς όσ τική ς

νομ ιμ ότητας. Σ τίς άναλύσ εις του γιά τή Δ εύτερη Δ η μ οκ ρα τία ,

ό Μ άρ ξ μας δείχνει πώ ς ό Λ . Β οναπά ρτης πέτυχε νά πα ρου -

σ ιάσ ει τήν εκτελεσ τική του έξουσ ία σ άν τήν έκφ ρα σ η τη ς ένό-

τη τας λα ός - έθνος, σαν τή ν ενσάρκω σ η τή ς λαϊκή ς κυρια ρχία ς,

άπο κα θισ τώ ντας, σ τή ν περίπτω σ η , τό γενικό έκλο γικό δικα ίω μα,

πού εϊχε κα ταργη θεί πρ οη γουμ ένω ς ά π ' τή ν κ οινοβ ου λευτική

δημ οκρα τία .

Π αρ ατηρ ούμ ε ετσ ι, σ υχνά, τή ν περίπτω σ η τή ς νομ ιμ ότη-

τας του εκτελεστικού, πρα γμα πού χαρα κτη ρίζαμ ε λαθεμένα

σάν παραποίηση, μέσο τής όποίας ή έπικράτηση του εκτελε-

σ τικο ύ γυρεύει νά καλύψ ει τον πα ρά νομ ο χα ρα κτήρα της, δα-

νειζόμ ενη σ τοιχεία ά π ' τή μ οναδική νομ ιμ ότη τα τή ς λα ϊκή ς

κυ ριαρχίας, δηλα δή τοϋ Κ οινοβ ου λίου . Σ τήν πρα γματικό τητα ,

δεν πρόκειται γι' αύτό, άλλα γιά κ οινά χα ρα κτηρισ τικά σ υν-

δεμένα με τό γεγονός, δτι αυτές οί νομιμότητες δέν είναι παρά

διαφορετικές μορφές τής λαϊκής κυριαρχίας του τύπου έθνος -

λα ός. Ο ί Ιδεολογικές διαδικασ ίες πού διέπουν τήν κλα σ ική

κοινοβ ου λευτική νομ ιμ ότητα κ αι τήν νομ ιμ ότητα του γαλλικοϋ

βο ναπ αρτισμ οϋ εϊναι σ τή ν πρα γματικό τητα διαφ ορ ετικές μ ορ-

φ ές τοϋ ϊδιου τύπου. Ε ίνα ι γεγονός, ίσ τορ ικά άποδειγμ ένο,

δτι ή λ α ϊκή κ υρια ρχία τής πολιτική ς δημ οκρατίας μ πορεί νά

βρει τήν εκφ ρα σ ή τη ς εϊτε σ τόν κλ α σ ικό κο ινοβ ου λευτισ μ ό

εϊτε σέ μιά «ήμ ιδικτατορία» βο ναπ αρτικου τύπου. Ό Μ άξ

Β έμπερ, στή δική του προ φ πτική βέβαια, διαπίσ τω νε έπίσ η ς

τή βα θειά τυπ ολο γική σ υγγένεια τή ς νομ ιμ ότητας, άνάμ εσα σ τήν

κοινοβ ουλευτική έπικράτησ η κα ι σ ' αύτό πο ύ προσ διόριζε

μέ τόν όρο «αύταρχικές» πολιτικές μορφές®.

8. Β λ έ π ε έ π ί σ η ς γ ι* α ύ τ ό τ ο θ έ μ α τ Ι ς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ις τ ο ϋ Μ . Ν τ υ β ε ρ ζ έ .

Insti tutions polit iques , 1966, σ . 162 κ α ΐ έ π ό μ .




"Ε τσι ή διάκρισ η νομ οθετικό - εκτελεστικό, πού άφ ορα

τή σ χέση άνάμ εσα σ το Κ ρά τος κα ι τις κυ ριαρχούμ ενες τάξεις,

είναι μια σ χέσ η άνάμ εσα σ το Κ ρά τος κα ι τή ν άπ ομ όνω σ η τω ν

κο ινω νικο - οικο νομ ικώ ν σ χέσ εω ν κ αι άφ ορα μ ερικές μορφ ές

νομιμότητας:

γ ε ν ικ ά , α ν τ ή δ ε ν κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι ά μ ε σ α α π ό τ ή ν π ο -

λ ιτ ικ ή π ά λ η τ ω ν κ υ ρ ια ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν .

Ε ξηγο ύμ α ι: έχουν

σ υχνά τή ν τάσ η , σ το πλα ίσ ιο τή ς «κ οινοβουλευτική ς» δια-

σ τρέβλω σ ης νά θεω ρούν ότι το Κ οινοβ ούλ ιο π αρο υσ ιάζεται

γιά τις κυρίαρχες τάξεις σά ν ενας επικίνδυνος τόπ ος, εξ αιτίας

τω ν πιθανώ ν κινδύνω ν γιά κα τάκτησ η^ ,τρυ ά π ' τις κυρ ιαρχού-

μενες τάξεις, μέσο τή κ α θολική ς ψ η φ α φ ofa α ς. Μ ' αυτό τό νό-

ημ α , ή διά κρ ισ η νομ οθετικό - εκτελεστικό θά άπο τελουσ ε

μιά έγγύηση γιά τις κυρίαρχες τάξεις: θά επέτρεπε τή μετα-

τόπιση του κέντρου βάρους τής ένότητας τής εξουσίας στην

περίπτω σ η μιας κο ινοβ ουλευτική ς άνόδου τω ν κυρ ιαρχού μ ς-

νω ν τάξεω ν. Π ολλ οί εϊναι οί σ υγγρά φ εις, μ ετά τόν Κ άουτσκυ®,

πού έχουν έρμ ηνεύσ ει τήν τάσ η γιά επικράτη σ η του εκτελε-

σ τικού άπ ό τή ν κο ινοβ ου λευτική άνοδο α ύτώ ν τώ ν τάξεω ν.

Ή έρμ ηνεία πρ ός τή ν όποία φ αίνεται νά κα ταφ εύγουν πο λλές

φ ορές οί Μ άρξ— Έ νγκελς, οι

ο κ ο ΐο χ

δέν γνώ ρισ α ν παρό μ οιες

καταστάσεις, είναι στό γενικό της νόημα,

ε ν α ς μ ϋ θ ο ς .

Π ρά-

γματι, σ χετικά μέ τή ν κα τάκτησ η του Κ οινοβ ου λίου ά π ' τις

κυρ ιαρχούμενες τάξεις, γνω ρίζουμ ε δτι ή τα ξική κυρια ρχία

διαθέτει ενα εσω τερικό όπ λο σ τάσ ιο μέσω ν πού τή ν προφ υλά σ -

σ ουν άπό τέτοιες περιπέτειες̂ ®. Κ α ί, άπ* τήν ά λλ η πλευρ ά ,

οι κυρ ία ρχες τάξεις, — μ ακρό χρονα — δέν ξεγελιώ ντα ι. Π ολύ

σ πάνιες είνα ι οί περιπτώ σ εις, σ τις όποιες μιά κυρια ρχία του

έκτελεσ ηκου , χαρα κτη ρισ τικό μιας μ ορ φ ής Κ ρά τους, περιείχε

τόν κ ίνδυνο τής κατάκτησ ης του Κ οινοβ ου λίου ά π ' τις κυ ριαρ-

χού μ ενες τάξεις: τό έπιβεβα ιώ νουν πολλές δυτικές χώ ρες στις

όποιες κυριαρχεί σήμερα ή έκτελεστική έξουσία και πού εϊναι,

ώ ς επί τό π λείσ τον, πο λύ μ ακριά ά π ' τή ν άπ ειλή ένός πα ρό μ οιου

9. Κ ά ο υ τ ο κ υ , La Revolution soc iale , ed Marc - Riviere , 1912.

10. Ά ρ κ ε Ι ν ά υ π ε ν θ υ μ ί σ ο υ μ ε τ ά έ κ λ ο γ ι κ ά σ υ σ τ ή μ α τ α , ν έ ε ς μ ο ρ φ έ ς ,

ά π ' α υ τ ή τ ή ν ύ π ο ψ η , τ ο ϋ ά π ο κ λ ε ι σ μ ο ϋ ά π ' τ ή ν ψ η φ ο φ ο ρ ί α , σ τ ο τ α ξ ικ ό

ν ό η μ α α ύ τ ο ϋ τ ο Ο ό ρ ο υ .



192 Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν ί ί^Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

κινδύνου, ευνουχισμένου ήδη από παλιά σ το κλα σ ικό κοινο-

βουλευτικό π λαίσ ιο. "Ο χι ότι οι κυρίαρχες τάξεις δεν πίσ τεψ αν,

γίά ενα όρισ μένο διάσ τημα , σ ' αυτό τόν κίνδυνο, και ό φ όβος

τους ήταν άκριβώ ς πα ρά λλη λος μέ τις αυταπά τες ένός τμήματος

του έργατικου κινήματος: άλλα εϊναι γεγονός ότι ή συμπερι-

φ ορά τής σ οσ ιαλδη μ οκ ρα τίας κα τέπνιξε γρή γορα αύτούς τούς

φ όβους τώ ν κυρ ίαρ χω ν τάξεω ν. Ή σ ύγχρονη κυ ρια ρχία του

εκτελεστικού άντιστοιχει πράγματι στίς δυσχέρειες πού αντι-

μετω πίζει ή μ ονοπω λιακή μερίδα, γιά νά όργανώ σει τήν π ολι-

τική της ήγεμονία άπέναντι στις κυριαρχούμενες τάξεις στό

Κ οινοβούλιο, αντισ τοιχεί μέ δυό

λ ά μ α

σ ε μετασ χημ ατισ μ ούς

τής νομιμότητας, αλλά αύτές οι δυσχέρειες δέν μαρτυρούν

ώ στόσ ο ενα πρα γμα τικό κίνδυνο κα τάκτησ ης του Κ οινοβ ου λίου

ά π ' τις κυριαρχούμενες τάξεις, πραγμα π ού εϊναι εντελώ ς δια-

φ ορετικό^^. Ό πω σ δή ποτε, άκόμ α κι αν ήταν βάσ ιμος ενας πα -

ρό μοιος κίνδυνος, θά ή ταν άδύνατο νά έρμη νεύσ ουμ ε αύτό

11. "Ο τ α ν λ έ ω λ ο ι π ό ν ό τ ι , κ α τ ά γ ε ν ικ ό κ α ν ό ν α , ή μ ε τ α τ ό π ι σ η τ ή ς κ υ -

ρ ι α ρ χ ί α ς π ρ ο ς τ ό έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ό δ έ ν ά ν τ ισ τ ο ι χ ε ι ά μ ε σ α σ τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή π ά λ η

τ ώ ν κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν , έ ν ν ο ώ δ τ ι α υ τ ή δ έ ν ε ίν α ι ά μ ε σ α κ α θ ο ρ ι σ μ έ ν η .

Δ έ ν υ π ά ρ χ ε ι ά μ φ ι β ο λ ί α ό τ ι ή π α ρ α κ μ ή τ ο Ο κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ισ μ ο ύ

β ρ ίσ κ ε τ α ι

ε μ μ ε σ α σ έ σ χ έ σ η , δ η λ α δ τ ] μ ëv π ε ρ ιθ ώ ρ ι ο ά ο ρ ισ τ ία ς .

μ έ τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή

ά ν ο δ ο τ ο ϋ έ ρ γ α τ ι κ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς : α ύ τ ό , β έ β α ι α , δ έ ν τ α υ τ ίζ ε τ α ι μ έ τ ό ν κ ί ν -

δ υ ν ο κ α τ ά κ τ η σ η ς τ ο υ Κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ ά π ό τ ΐ ς κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ μ ε ν ε ς τ ά ξ ε ι ς , ά λ λ α

ά ν α φ έ ρ ε τ α ι μ ε τ α ξ ύ τ ώ ν ά λ λ ω ν , σ τ ί ς δ υ σ χ έ ρ ε ι ε ς , π ο ύ ή δ η ά ν α φ έ ρ α μ ε , τ ή ς

μ ο ν ο π ω λ ι α κ ή ς μ ε ρ ί δ α ς ν ά ό ρ γ α ν ώ σ ε ι τ ή ν ή γ ε μ ο ν ί α τ η ς σ τ ό Κ ο ι ν ο β ο ύ -

λ ι ο , ά ν α φ έ ρ ε τ α ι , μ έ δ υ ό λ ό γ ι α , σ ' έ ν α π ρ ό β λ η μ α ν ο μ ιμ ό τ η τ α ς .Ι Μ ' α ύ τ ή τ ή ν

έ ν ν ο ι α , δ έ ν θ ά ε π ρ ε π ε ν ά σ υ γ χ έ ο υ μ ε τ ή ν έ π ι κ ρ ά τ η σ η τ ο υ έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ϋ , σ τ ό

π λ α ί σ ι ο μ ι ά ς μ ο ρ φ ή ς Κ ρ ά τ ο υ ς μ έ τ ό ν α ύ ξ α ν ό μ ε ν ο κ α τ α π ι ε σ τ ι κ ό ρ ό λ ο τ ο ϋ

Κ ρ ά τ ο υ ς σ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η μ ι α ς π ο λ ι τ ικ ή ς α ν ό δ ο υ τ ώ ν κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν

τ ά ξ ε ω ν :

σ τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία π ε ρ ίπ τ ω σ η , η έ π ι κ ρ ά τ η σ η τ ο ϋ ε κ τ ε λ ε σ τ ικ ο ύ [δ έ ν

ε ϊν α ι κ α θ ό λ ο υ α ν α γ κ α ία γ ιά ν ά α ν α λ ά β ε ι τ ό Κ ρ ά τ ο ς α υ τ ό τ ό ρ ό λ ο .

Τ ό π λ α ί -

σ ι ο τ ο ϋ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι σ μ ο ύ μ έ έ π ι κ ρ ά τ η σ η τ ο ϋ ν ο μ ο θ ε τ ι κ ο ύ έ π ι τ ρ έ π ε ι ,

ά ν ε τ α , ά ν τ ί θ ε τ α ά π ό ό ρ ι σ μ έ ν ε ς ε ι δ υ λ λ ι α κ έ ς α ν τ ι λ ή ψ ε ις , α υ τ ό ν τ ο ν κ α τ α π ι -

ε σ τ ι κ ό ρ ό λ ο · μ έ δ υ ό λ ό γ ι α : ή π ο λ ι τ ι κ ή ά ν ο δ ο ς τ ώ ν κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ μ ε ν ω ν τ ά ξ ε ω ν

δ έ ν π ρ ο κ α λ ε ί ά μ ε σ α , σ α ν α π ά ν τ η σ η , μ ι ά έ π ι κ ρ ά τ η σ η τ ο ϋ έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ϋ ,

ά λ λ ά , ό π ω σ δ ή π ο τ ε , π ρ ο κ α λ ε ί μ ι ά ν α ύ ξ η σ η τ ή ς κ α τ α π ί ε σ η ς , σ υ μ φ ω ν ώ ν τ α ς

π λ ή ρ ω ς , ό π ω ς δ ε ί χ ν ε ι ή έ μ π ε ι ρ ί α , μ έ τ ό κ λ α σ ι κ ό κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό π λ α ί σ ι ο .

Ά π ό μ ι ά ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε δ τ ι ό Λ έ ν ι ν , μ έ π ο λ ύ α σ ά φ ε ι α , κ α θ ό -




το γεγονός σά ν μια κατά κτη σ η τής πο λιτική ς εξουσ ίας άκ

τις κυρ ιαρχού μ ενες τά ξεις. Ό χ ι μ όνο για τί, σ ' αύτή τη ν περί-

πτω σ η, η κρ α τική έξουσ ία θά σ υγκεντρω νόταν σ το εκτελε-

στικό, άλλά εξ αιτίας τής συνολικής λειτουργίας τής έξουσίας

κα ι του κρατικού μ ηχανισ μ οί) σ ' εναν καπιτα λισ τικό σ χη μ α -

τισμό.

Β . — Σ τή σ χέσ η ά νάμ εσα σ τό Κ ρά τος και τό σ υνασ πισ μό

έξουσίας, ή μετατόπιση κυριαρχίας α π τό νομ οθετικό σ τό έκτε-

λεσ τικό είναι ενα όρθό κρ ιτήρ ιο τή ς δια φ οροποίη σ η ς τω ν μο ρ-

φ ώ ν του Κ ρά του ς, σ ' δ,τι άφ ορ α τις τρο ποποιή σ εις τή ς ή γε-

μ ονικής μερίδας τοϋ συνα σ πισ μ ού τής έξουσ ίας κα τά τά σ τά-

δια ένός σ χημ α τισ μ ού , κα ι τή μ ετα τόπ ισ η τω ν τόπ ω ν, δπου

αντανακλά ται ή π ολιτική έξουσ ία αύτής τής μερίδας άπέναντι

στό συνασπισμό τής έξουσίας: μετατοπίσεις τής ήγεμονίας

ά π ' τή βιομ η χα νική μερίδα σ τή χρ η μ α τισ τική μερίδα κα ί, σ τή

σ υνέχεια , στή μ ονοπ ω λιακή μ ερίδα. Π .χ., ή χα ρα κτηρ ισ τική

έπικρά τη σ η τοϋ έκτελεστικο ϋ, σ έ μιά ή γεμ ονία τώ ν μονοπω -

λίω ν, άντισ τοιχεί αμεσα σέ μιά Ιδιαίτερη αδυνα μία όργάνω σ ης

τής ήγεμονίας α π έ ν α ν τ ι α τ ά σ υ ν α σ π ισ μ ό τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς στό

πλα ίσ ιο τοϋ Κ οινοβουλίου. Ο ι ιδια ίτερα εντονες άντιφ άσ εις

άνάμεσα στις διάφορες μερίδες τοϋ συνασπισμού τής έξουσίας

σ τό μονοπω λιακό σ τά διο, πού αντανακλώ νται κα ΐ πο λλα πλα -

σ ιάζονται σ τό Κ οινοβούλιο μέσο μ ιας ιδια ίτερης μ ετάθεσης

άνάμεσα σ ' αυτές τις μ ερίδες και τά κόμ μ ατα , πού όφ είλεται

σ έ «πα ρα δοσ ιακ ές» έπιβιώ σ εις κο μ μ ατική ς έκπ ρο σ ώ πη σ η ς,

έξηγούν αύτή τή ν άδυναμία. Ή ή γεμ ονία όργα νώ νεται, από

δώ κα ι μ πρ ός, μ έσο διαφ ορ ετικώ ν διαδικα σ ιώ ν, σ τ ο έ σ ω τ ε ρ ι κ ο

τ ο ϋ ε κ τ ε λ ε σ τ ικ ο ύ .

ρ ι σ ε τ ή ν « republique démocratique», oàv τ ό «κ α λ ύ τ ε ρ ο δ υ ν α τ ό κ α θ ε σ τ ώ ς »

γ ι ά τ ή ν έ ρ γ α τ ι κ ή τ ά ξ η ο ' έ ν α ν κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ό σ χ η μ α τ ι σ μ ό : ε τ σ ι α κ ό μ α κ ι '

α ν ύ π ο θ έ σ ο υ μ ε ό τ ι α ύ τ ό δ ε ίχ ν ε ι μ ι ά ύ π ε ρ ο χ ή τ ο ϋ Κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ , δ έ ν θ α

έ π ρ ε π ε ν ά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ μ ε α ύ τ α π ά τ ε ς κ α ι ν α θ ε ω ρ ο ύ μ ε α ύ τ ή τ ή μ ο ρ φ ή

Κ ρ ά τ ο υ ς σ α ν τ ή μ ό ν η «λ α ϊ κ ή », τ ή μ ό ν η «κ ο ν τ ι ν ή σ τ ι ς μ ά ζ ε ς » τ ο Ο κ α π ι τ α -

λ ι σ τ ι κ ο ύ Κ ρ ά τ ο υ ς , κ ρ ι τ ικ ά ρ ο ν τ α ς σ ά ν π α ρ ά ν ο μ η τ ή ν τ ω ρ ι ν ή ύ π ε ρ ο χ ή

τ ο ϋ έ κ τ ε λ ε σ τ ι κ ο ϋ .

13



194 Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Η Ε Ξ Ο Υ Σ Ι Α Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν ί ί^Ε Σ Τ Α Ξ Ε Ι Σ

Α ύτό μπ ορεί να φ ανεί πιο καθαρ ά σ ' αύτή τή

μ ο ρ φ ή Κ ρ ά -

τ ο υ ς ,

αν άναφ ερθουμ ε σ τή σ χέσ η πού αύ τή επά γεται ανάμεσα

σ το Κ ρά τος κα ι τά κόμ μ ατα του σ υνα σ πισ μ ού τή ς εξουσ ία ς.

Π ρά γμ ατι, οί σ υγκεκριμ ένες τρο ποποιή σ εις τή ς κομ μ α τική ς

έκπροσ ώ πησ ης ένσω μα τώ νονται πάνω σ τήν

π ο λ ι τ ικ ή σ κ η ν ή ,

μέσο τής ιδιότυπη ς πο λιτική ς, περιοδικότητας σ ε

μ ο ρ φ έ ς

κα -

θεστώ τος. 'Ω σ τόσ ο, ή σ χέσ η ά νάμεσα σ τις μορφ ές του Κ ρά -

τους κα ι τή λειτουρ γία τω ν κομ μάτω ν δέν εϊναι τόσ ο α διά φ ορη .

Ο ι μ ορφ ές του Κ ρά του ς κα θορίζου ν τά δρ ια τής λειτου ργία ς

τώ ν κομ μά τω ν πάνω σ τή ν πολ ιτική σ κη νή: αύτές διαγρά φ ουν

τ ο γ ε ν ι κ ό π λ α ίσ ιο τ ο υ ρ ό λ ο υ

τω ν κομ μάτω ν άπέναντι σ το σ υνα-

σ πισ μ ό τή ς έξουσ ίας κα ι σ τή ν τα ξική πολιτική του όρ γάνω σ η .

Μ ' άλλα λ όγια , οί μο ρφ ές του Κ ρά τους, ή έπικρ ά τη σ η του

έκτελεσ τικού ή τού νομ οθετικο ύ, σ χετίζονται μέ τό ρό λο τω ν

κομ μάτω ν τού συνασ πισ μ ού τής έξουσ ία ς, σ το μ έτρο πού σ υν-

δέονται μέ τις ταξικές σχέσεις τού συνασπισμού τής έξουσίας,

μέ τις τροποποιή σ εις τής πο λιτική ς όρ γάνω σ ης αυτού τού

σ υνασ πισ μ ού: οί μ ορφ ές τού Κ ρά τους διαγράφ ουν έτσ ι το χώ ρο

τή ς πο λιτική ς σ κη νής. Μ πορ ούμ ε λο ιπό ν νά βεβα ιώ σο υμε, μέσα

σ ' ενα π ολ ύ γενικό νόη μ α , δτι ή ύ περοχή τού έκτελεστικο ύ,

χα ρα κτηρ ισ τικό μιας μ ορ φ ής Κ ρά τους, άντισ τοιχεί σ ' δ,τι

άφ ορ α τό σ υνα σ πισ μ ό τή ς έξουσ ία ς, σ έ μιά ά ξιοσ η μ είω τη

πτώ σ η τού Ιδιαίτερο υ όργανω τικού ρόλου τώ ν κομ μάτω ν foi)

σ υνασ πισ μ ού. Ά π ' αύτό άπ ορρ έουν πο λλές σ υνέπειες, δπω ς

π.χ. , ή υποκα τάσ τασ η τώ ν

ο μ ά δ ω ν π ί ε σ η ς

στά κόμματα, κ.λπ.^^

Σ τή ν περίπτω σ η αύτή , πρ όκ ειτα ι γιά ά μ εσ η άνά λη ψ η

α π

τό

12. Σ χ ε τ ι κ ά μ έ τ ι ς ό μ ά δ ε ς π ί ε σ η ς , ε ί ν α ι γ ε γ ο ν ό ς δ τ ι α ύ τ έ ς έ χ ο υ ν έ π ι -

δ ε ί ξ ε ι έ ν α β α σ ι κ ό ρ ό λ ο ά κ ό μ α κ α ΐ κ α τ ά τ ή δ ι ά ρ κ ε ι α τ ή ς ύ π ε ρ ο χ ή ς τ ο ϋ ν ο μ ο -

θ ε τ ι κ ο ύ , 6 ρ ό λ ο ς ό μ ω ς α υ τ ό ς σ υ ν δ ε ό τ α ν μ έ τ ό ν χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό ρ ό λ ο

τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Τ ώ ρ α , ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ ς ε ί ν α ι έ ν τ ε λ ώ ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή , γ ι α τ ί

έ μ φ α ν ί ζ ο ν τ α ι ν α ύ π ο κ α θ ι σ τ ο ϋ ν τ ό ν δ ι ε κ δ ι κ η τ ι κ ό - έ π α γ γ ε λ μ α τ ι κ ό ρ ό λ ο

τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν , έ ν ώ ό κ ρ α τ ικ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς ό π ο κ α θ ι σ τ α τ ή ν π ο λ ι τ ι κ ή λ ε ι -

τ ο υ ρ γ ί α τ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν τ ο ϋ σ υ ν α σ π ι σ μ ο ύ τ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς . Γ ι ' α ύ τ ό τ ό θ έ μ α :

J. Meynaud, Les Groupes de pression en France, 1958 κ α ι N ouvelles

études

sur les groupes de pression, 1962. G. Lavau, «Note sur un «pressure group»

Fran çais: la Co nfédération de s Petites et M oyenn es enterprises », in Rev

Franc, de Science politique 1955 κ α ΐ έ π ό μ .




Κ ρά τος τη ς πολιτική ς ορ γάνω σ ης της ήγεμ ονικής μερίδας

και της ήγεμονίας της άπέναντι στο συνασπισμό τής έξουσίας.

Κ ατά γενικό κα νόνα , ή ύπ εροχή τοϋ εκτελεσ τικού, χαρ α -

κτηρισ τικό μ ιας μ ορφ ής Κ ράτους, δείχνει τώ ρα , μιά ιδια ίτερα

έντονη αδυναμ ία τη ς μ ονο πω λιακή ς μερίδας νά όρ γανώ σ ει,

μέσ ο

ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ...

Documents

Transcript of ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ...