Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΠΑΚΤΙΚΟΥ

Ο μήνας του μέλιτος είχε λάβει τέλος εδώ και πολύ καιρό για τον Στρίντμπεργκ και την πρώτη του σύζυγο Σίρι φον Έσσεν. Την αγάπη και το πάθος ήρθαν τώρα να αντικαταστήσουν το μίσος και η αμφιβολία. Η ελευθερία που είχε υποσχεθεί στη Σίρι άρχιζε να πλήττεται από τις κρίσεις ζηλοτυπίας του καθώς επίσης και από τον σπόρο της αμφιβολίας σχετικά με την πατρότητα των παιδιών του που άγγιζε τα όρια της σχιζοφρένειας. Η αλληλογραφία με τον αδερφό του Άξελ, απαιτώντας να του δώσει ότι πληροφορίες είχε αναφορικά με τις υποτιθέμενες απιστίες της γυναίκας του ή αν είχε ακούσε να κυκλοφορούν φήμες για το γάμο του και την πατρότητα των παιδιών του1.

Όπως συνέβη και στα προηγούμενα έργα του χρησιμοποίησε ως έμπνευση τις προσωπικές του εμπειρίες. Κεντρικό θέμα του έργου του Ο Πατέρας είναι η διεκδίκηση του δικαιώματος του πατέρα πάνω στο παιδί του, συγχρόνως με τη μάχη σώμα με σώμα, ή πιο σωστά εγκέφαλο με εγκέφαλο, ανάμεσα στον Ίλαρχο και τη γυναίκα του Λάουρα. Από τις σκηνικές οδηγίες της πρώτης κιόλας σελίδας, τα αντικείμενα που περιγράφονται εντός του δωματίου φανερώνουν τον ανδρισμό και την αρρενωπότητα του Ιλάρχου. Ο Στρίντμπεργκ χαρίζει απλόχερα στον ίλαρχο όλες τις επιθυμητές αρσενικές αρετές. Κατέχει υψηλή θέση στο ιππικό ενώ ταυτόχρονα είναι επιστήμονας, πραγματοποιώντας πειράματα και παρατηρώντας το σύμπαν. Το επάγγελμα του στρατιωτικού εκτός της αρρενωπότητας που περιβάλλει συνεπάγεται την άμεση υπεροχή του άνδρα και τον υποβιβασμό της γυναίκας. Αντιθέτως, είναι ένας άνθρωπος που διαπνέεται από το πνεύμα της αλλαγής που έρχεται με το τέλος του αιώνα ως προς τις νέες ιδέες. « Πρέπει κάποτε να καταλάβουν πως οι γυναίκες μπορούν και κείνες να τα κάνουν όλα»2.

Θεώρησα πρέπον να αναπτύξω την άλλη μεριά, αυτή του Ιλάρχου προτού προχωρήσω στην κύρια πρωταγωνίστρια του έργου, Λάουρα. Το πορτραίτο της δίνεται με της πιο άσχημες αποχρώσεις σε αντιδιαστολή με εκείνο του Ιλάρχου. Στη συζήτηση που έχουν ο Ίλαρχος με τον αδερφό της Λάουρα, του αναφέρει περιστατικά από την παιδική τους ηλικία, μέσα από τα οποία εκδηλώνεται η δαιμονική συμπεριφορά της. «Όταν ήταν μικρή, ξάπλωνε στο πάτωμα σαν νεκρή ώσπου να της κάνουν το χατίρι, κι όταν της δίνανε αυτό που απαιτούσε, το επέστρεφε πίσω, λέγοντας ότι δεν την ενδιέφερε αυτό καθαυτό το πράγμα, αλλά αν της γίνει το χατίρι!»3 ενώ λίγο αργότερα, όταν πλησιάζουμε στο τέλος ο Ίλαρχος εκστομίζει ότι μόνο ένα είδος γυναίκας υπάρχει μόνο ένα είδος γυναίκας, το οποίο δεν πρέπει να το εμπιστεύονται οι άντρες εξαιτίας της έμφυτης ψευτιάς τους.4

Ασχολείται σε μεγάλο βαθμό με τα ζητήματα του σπιτιού, αγνοώντας τις επιστημονικές ασχολίες του συζύγου της. Αυτό δεν σημαίνει ότι μιλάμε για χαμηλής πνευματικής στάθμης άνθρωπο. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι μεν η άγνοια, απόρροια του ελαττωματικού εκπαιδευτικού συστήματος, όσον αφορά το γυναικείο φύλο σε συνδυασμό με την έλλειψη δύναμης στο κοινωνικό επίπεδο5.

1 Meyer, Michael Strindberg Random House, New York 1988 σς1712 Στρίντμπεργκ Αύγουστος Ο Πατέρας, μτφ Μεταφραστική ομάδα Θεάτρου Στοά, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2007 σς 173 Ο.π σς15-164 Ο.π σς 53-54

Το γυναικείο φύλο χωρίς τη δύναμη στο κοινωνικό επίπεδο στέκεται μετέωρο και αμήχανο. Ο γάμος έρχεται να δώσει τη λύση στο πρόβλημα, χαρίζοντάς της μεν τη δύναμη που αναζητούσε υποδουλώνοντάς της στον άντρα6. Ο Ιλαρχος, δηλώνει στη Λάουρα σύμφωνα με το νόμο, όταν η γυναίκα παντρεύεται παραχωρεί όλη της την περιουσία και τα δικαιώματά της στο σύζυγο, και κείνος αναλαμβάνει την υποχρεώση να φροντίζει, όπως και τα παιδιά, ξεκαθαρίζοντας ότι η μητέρα απεκδύεται των δικαιωμάτων της πάνω στο παιδί της. Οι υποχρεώσεις της Λάουρα στον Ίλαρχο δεν σταματούν εδώ, ξαθώς του έχει παραχωρήσει την περιουσία της, έχει χάσει την οικονομική αυτοδυναμία της και πρέπει να παρέχει αποδεικτικά στοιχεία των εξόδων της, κάτι που δεν ισχύει για τον ίδιο. Υφίσταται την εξονυχυστική έρευνα των προσωπικών της λογαριασμών και των λογαριασμών του σπιτιού.

Η έλλειψη οικονομικής ανεξαρτησίας, η αφαίρεση των δικαιωμάτων της πάνω στην κόρη της(αφάιρεση και της ταυτότητάς της ως μητέρα) στοιβάζονται και προκαλούν την έκρηξη της Λάουρα που στόχο της έχει να υποσκελίσει την ανδρική εξουσία και να αναλάβει εκείνη το ρότο της κεφαλής της οικογένειας. Ουσιαστικά η διαμάχη τους για το μέλλον της Βέρθα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αφορμή για την κυρίως σύγκρουση που θα επακολουθήσει την πάλη για εξουσία, το δικαίωμα να καθορίσει τους νόμους της κοινωνίας και το έλεγχο οικονομικών ζητημάτων7.

Η εκδίκησή είναι προ των πυλών. Ούτε μια σταγόνα αίματος δεν πρόκειται να χυθεί. Το σχέδιό της είναι απλό μεν, εξαιρετικής διάνοιας δε, και άκρως εντυπωσιακό. Θα το πράξει με αργά αλλά σταθερά βήματα, απαγορεύοντας στον εαυτό της να αποκαλύψει στους υπόλοιπους της βιασύνη της, λειτουργεί με τη λογική και το ένστικτο, επιβεβαιώνοντας όλες τις λεπτομέρειες. Το όλο σχέδιό της είναι υπολογισμένο μέχρι τέλους. Οι απαρχές του έγκεινται πολύ νωρίτερα της παρούσας στιγμή;(απομάκρυνση του προηγούμενου γιατρού, διορισμός του καινούριου, δυσφήμιση του Ιλάρχου με σωρεία ψευδών ισχυρισμών) αρνούμενη μέχρι τέλους ότι τα σχεδίασε όλα αυτά συνειδητά. Μέσα της αισθάνεται αθώα.

Το μοναδικό όπλο που θα χρησιμοποιήσει και συνάμα το πιο θανατερό, ο λόγος μέσω της υποβολής. Απηυδησμένη από το μειωμένο ρόλο που παίζει στην οικογένεια, στις αποφάσεις που αφορούν τη θυγατέρα της(και κα’επέκτασιν στην ίδια την κοινωνία), σε συνδυασμό με τις καυχησιολογίες του Ιλάρχου ότι η συνέχειά του στον κόσμο θα γίνει εφικτή μέσω των απογόνων κοροιδεύοντας τη θρησκεία, οδηγούν τη Λάουρα να δράσει άμεσα.

Στην πρώτη της συνάντηση με τον ίλαρχο, φροντίζει να στάξει το δηλητήριο, μέσω της υποβολής. Μια φράση είναι αρκετή. Δεν μπορείς να είσαι σίγουρος ποιος είναι ο πατέρας του παιδιού. Η διαβρωτική δύναμη της υποβολής εμφανίζεται εδώ με διαβολικό ταλέντο8.

5 Finney Gail Women in Modern Drama Freud Feminism and European Theater at the turn of the century Cornell University Press, Ithaca and London 1989, σς2126 Μπωβουάρ Σιμόν ντε Το Δεύτερο Φύλο μτφ Κυριάκος Σιμόπουλος Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα 1976 σς.4787 Fahlgren Margatetha Strindberg and the Woman Question στον τόμο The Cambridge Companion to August Strndberg, επιμ. Michael Robinson, Cambridge University Press, New York 2009, σς 268 Uppvall Axel Johan August Strindberg a psychoanalytic study with special reference to the Oedipus complex, The Gorham Press, New York 1920, σς60

Ο σπόρος της αμφοβολίας φυτεύεται στη δεύτερη συνάντησή τους, σχετικά με την πατρότητα της Βέρθας. Οι υποψίες σταδιακά οδηγούνται στο σημείο της βεβαιότητας καταστρέφοντας την πίστη του ίλαρχου στη μεταθάνατον ζωή μέσω των απογόνων. Πλέον η βεβαιότητα έγκειτια στη μητρότητα, ο πατέρας καθαιρείται από το θρόνο του τη στιγμή που αμφισβητείται η πατρότητα καθώς και από τη θέση του στην οικογένεια. Ο ανώτερος νους κατατροπώνεται από τον κατώτερο που χαρακτηρίζεται από το ένστικο, και όχι τη λογική, την οποία ο ίδιος ο Στρίντμπεργκ αποκαλούσε η γυναίκα από την Κόλαση 9.

Φέρεται με τέτοια αποφασιστικότητα να επιτύχει το στόχο της, που όμοιά της συναντάμε μονάχα στο ανδρικό φύλο. Όπως λέει ο ίλαρχος, ενώ καμιά γυναίκα δεν γεννήθηκε από άνδρα, η Λάουρα εμφανίζεται με όλα τα χαρατηριστικά που έχει ένας άντρας στην κατοχή του:ανωτερότητα, αμείλικτη φύση, αλύγιστη, ανυποχώρητη, εμμονική. Θα φτάσει μέχρις εσχάτων, δεν της είναι αρκετό να κερδίσει τη μάχη για το μέλλον της Βέρθα, βαθιά της επιθυμία είναι να κερδίσει τον πόλεμο και να αναδείξει μια νέα μητριαρχική κοινωνία10.

Δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κιάλλους ως πιόνια για τη σίγουρη επιτυχία του σχεδίου της( όπως το γιατ΄ρο και τη γριά παραμάνα του ίλαρχου). Πιο πολύτιμος σύμμαχός της σ’αυτή τη δοκιμασία είναι ο γιατρός, ιδιαίτερα όταν τον ενημερώνει για την εύθραυστη ψυχική υγεία του συζύγου της, όπως ότι πάσχει από παραισθήσεις όσον αφορά την πατρότητα κι ότι αυτή η ίδια μετατρέπεται γρήγορα σε εμμονή.

Η δαιμονική της φύση αποκαλύπτεται, αγγίζει τα όρια να αποκαλεστεί ανθρωποφάγος11. Ακριβώς ο τύπος της γυναίκας που υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος για τον συγγραφέα του έργου. Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε εντός των πλαισίων της Βικτωριανής κοινωνίας και οικογένειας με τη γυναίκα να θεωρείται ο άγγελος του σπιτιού12. Η Λάουρα πόρρω απέχει από αυτό το ιδανικό εξαιτίας των εξάρσεων θυμού που λαμβάνουν χώρα ανά τακτά διαστήματα που απαγορεύονταν δια ροπάλου στο γυναικείο φύλο της Βικτωριανής εποχής. Η Λάουρα χάνει τη θηλυκότητα και θηλυπρέπειά της και γίνεται ολοένα αρρενωπή και τον Ίλαρχο να χάνει την αρρενωπότητά του και να γίνεται θηλυπρεπής.

Αυτό που κατά τη γνώμη μου πρέπει να αναλυθεί είναι πέρα από τη μάχη εξουσίας με τον Ίλαρχο, είναι η σχέση της Λάουρα με τη Βέρθα και για ποιο λόγο τη χρησιμοποιεί σαν αφορμή. Όπως έχει προαναφερθεί, το μέλλον της Βέρθα βρίσκεται στο επίκεντρο. Όλοι επιθυμούν μια διαφορετική ζωή για κείνη. Τα δύο βασικά μέτωπα είναι από τη μια ο Ίλαρχος και από την άλλη η Λάουρα. Ο μεν, βασισμένος πάντα στη λογική επιθυμεί η κόρη του να γίνει δασκάλα, διότι όπως εξηγεί και ο ίδιος στον Πάστορα. «Έτσι αν μεν δεν παντρευτεί θα μπορεί μια χαρά να συντηρεί τον εαυτό της και μάλιστα πολύ καλύτερα από μερικούς φτωχοδασκάλους που συντηρούν ολόκληρη οικογένεια, κι αν παντρευτεί οι γνώσεις που θα ‘χει αποκτήσει θα τη βοηθήσουν στο μεγάλωμα των παιδιών της». Η δε Λάουρα παρατηρώντας το έμφυτο ταλέντο της κόρης της στη ζωγραφική αγκιστρώνεται σε αυτό της το ταλέντο και μοιάζει να έχει όρκο στον εαυτό της να μην αφήσει τίποτα και κανέναν να την κάνει να εκτραπεί από το στόχο της. Εκτιμά ωστόσο ότι το πλάνο που έχει διαμορφώσει για τη Βέρθα θα τη βρει σύμφωνη. Η Βέρθα παραμένει με μεγάλη συνέπεια

9 Fahlgren, σς2610 Fahlgren, σς2711 Uppvall, σς 6212 Finney, σς 223

σιωπηλή. Βρίσκεται μπλεγμένη στο πόλεμο, χωρίς να παίρνει το μέρος ούτε του ενός ούτε του άλλου, καταδικασμένη να εσωτερικεύει τη σύγκρουσή τους13.

Βέβαια, έπειτα από στενότερη ανάλυση του έργου ανακαλύπτουμε ότι οι συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα ανάμεσα σε κείνη και τον Ίλαρχο εμπεριέχουν δόσεις υπάσπισης και προστατευτικότητας εκ μέρους της Βέρθα προς τη μητέρα της. «αν πεις ότι η μαμά λέει ψέμματα δεν θα σε ξαναπιστέψω ποτέ στη ζωή μου» λέει σε μια στιγμή στον πατέρα της. Ξεκινά μεν ως το κοριτσάκι του μπαμπά, στο τέλος του έργου θα καταλήξει να τον απαρνηθεί ολοσχερώς.

Άραγε, γιατί η Λάουρα επιμένει εμμονικά στην απόφαση να παραμείνει η κόρη της κοντά της και να μην φύγει μακριά ακολουθώντας την καριέρα της δασκάλας σε διαφορετική περιοχή; Είναι εξαιτίας της τρυφερής μητρικής αγάπης που τρέφει για την μοναχοκόρη της; Η απάντηση είναι αρνητική. Η αγάπη που ενδεχομένως να αισθάνεται για την κόρη της υστερεί μπροστά στην εξουσία που της παρέχει η ίδια η μητρότητα14. Η χαρά που πηγάζει από την αίσθηση ανωτερότητας που νιώθουν οι άντρες απέναντι στις γυναίκες, για τις γυναίκες είναι αισθητή μονάχα σε σχέση με τα παιδιά τους- ιδιαίτερα τις θυγατέρες τους. Νιώθουν απελπισμένες αν πρέπει να απαρνηθούν τα προνόμιά τους, την εξουσία. Μητέρα που αγαπά ή εχθρική μάνα, αδιάφορο, η ανεξαρτησία του παιδιού της μετατρέπει σε συντρίμμια όλες τις ελπίδες της15.

Η Βέρθα, ως επί το πλείστον, συμφωνεί με την πρότση του πατέρα της. Θέλει να απομακρυνθεί από το σπίτι αυτό, όμως οι δικές της επιθυμίες καταδυναστεύονται από την παρουσία της μητέρας της. Σε περίπτωση φυγής της η Λάουρα θα χάσει την εξουσία που της παρέχει όλο αυτό το διάστημα η μητρότητα. Αυτό που συμβαίνει κατά κύριο λόγο, είναι ότι το μητρικό φίλτρο και ένστικτο καθοδηγεί τη μητέρα να λάβει τις σωστές αποφάσεις για το μέλλον του παιδιού της. Αν κάτι τέτοιο ίσχυε σ’αυτή την περίπτωση, η Λάουρα θα τιθόταν στο πλευρό του Ιλάρχου, αναγνωρίζοντας την ορθότητα των επιχειρημάτων του, και ότι η λήψη της απόφασής του έγινε αποκλειστικά με γνώμονα την ευτυχία της Βέρθα. Καταλογίζουμε στον Ίλαρχο διαύγεια και διορατικότητα όταν λέει ότι οι αποφάσεις για το μέλλον της Βέρθα τις υπαγορεύει το μίσος.

Ωστόσο η Λάουρα δεν θεωρείται μητέρα, έπειτα από τη γέννα της κόρης της. Η μητέρα χτύπησε την πόρτα της όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη ζωή του Ιλάρχου. Ήμουν σαν δέυτερη μάνα σου , σ’άκουγα σαν να ‘ μουν ένα άβουλο παιδί , είναι μερικές από τις φράσεις που χρησιμοποιούν η Λάουρα και ο Ίλαρχος. Η Λάουρα οφείλει να είναι σε θέση να εκπληρώσει το διπλό της καθήκον, της μητέρας και της ερωμένης, πράξη που δεν σκέφτηκε με επιτυχία. Κατ’ουσία, ισχύει αυτό που λέει η ίδια «βλέπεις η μάνα ήταν ο φίλος σου και η γυναίκα ο εχθρός σου. Ο έρωτας ανάμεσα στα δύο φύλα είναι πόλεμος. Δεν δύναται να έχει τον ρόλο του παιδιού και του εραστή, να συνταιριάζει την αθώα και αγνή αγάπη που υπάρχει ανάμεσα σε μητέρα και παιδί που ενδεχομένως να φέρει τη σωτηρία του ούτε να βιώνει τον παθιασμένο έρωτα ανάμεσα σε εραστές. Άρα τελικά ο ισχυρισμός του Ιλάρχου είναι εσφαλμένος. Υπάρχουν διαφορετικά είδη γυναικών, το ιδανικό της

13 Szalczer, EszterAugust Strindberg Routledge London and New York 2011 σς 7214 Finney, σς21915 Μπωβουάρ, σς 573

μητρικής φιγούρας και το άλλο, που εμπεριέχει όλες τις αρνητικές ιδιότητες. Όπως και ο συγγραφέας του έργου έτσι και ο Ίλαρχος δεν θα γνώριζαν το υπέρτατο θηλυκό που θα συγκέντρωνε και τις δύο αρετές. Θα ολοκληρώσω παραθέτοντας μια φράση που ειπώνεται από τον Ίλαρχο/Στρίντμπεργκ: η πανουργία και ο δόλος νίκησαν την αληθινή δύναμη.