Ñáôóéóìüò

ÊïéíùíéêÝò, øõ÷ïëïãéêÝò êáé ðáéäáãùãéêÝòüøåéò ìéáò éäåïëïãßáò êáé ìéáò ðñáêôéêÞò

ô ¸êäïóç: É.ÍÅ.ÄÉ.ÂÉ.Ì., ÁèÞíá, 2011.

Copyright: ÃåíéêÞ Ãñáììáôåßá ÄéÜ Âßïõ ÌÜèçóçò

I.S.B.N.: 978-960-9719-02-5

ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò: ÏìÜäá åñãáóßáò É.Ä.ÅÊ.Å.óôï ðñüãñáììá "Åêðáßäåõóç ðáéäéþí ÑïìÜ"

(Ëåõèåñéþôïõ Ð., Ìáíôæáâßíïõ Ö., ÐáðáãéÜííçò Ä.,ÐáõëÞ-ÊïññÝ Ì., ×áëêéÜ Ä.)

Öùôïóôïé÷åéïèåóßá-Åêôýðùóç:

ÅÍÔÕÐÙÓÉÓ, Ôçë. 210-3635221, 210-3636783

Ç Ã´ ¸êäïóç ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôï ðëáßóéï ôïõ ðñïãñÜììáôïò

"Åêðáßäåõóç ðáéäéþí ÑïìÜ" ôï ïðïßï åíôÜóóåôáé óôï Åðé÷åéñçóéáêü

Ðñüãñáììá "Åêðáßäåõóç êáé ÄéÜ Âßïõ ÌÜèçóç" êáé óõã÷ñçìáôïäïôåßôáé

áðü ôçí ÅõñùðáúêÞ ¸íùóç êáé áðü ôï Åëëçíéêü Äçìüóéï.

ÐÑÏËÏÃÏÓ

Ïé ðïëéôéêÝò, êïéíùíéêÝò êáé ïéêïíïìéêÝò óõíèÞêåò ôùíôåëåõôáßùí åôþí êáé ç áýîçóç ôçò ìåôáíáóôåõôéêÞò ñïÞòäéáìüñöùóáí Ýíá íÝï ôïðßï óôéò ÷þñåò ôçò ÅíùìÝíçò Åõñþðçò.Ç åëëçíéêÞ êïéíùíßá, üðùò Üëëùóôå êáé ïé êïéíùíßåò ôùí Üëëùí÷ùñþí, áðïêôÜ ïëïÝíá êáé ðåñéóóüôåñï ðïëõðïëéôéóìéêü÷áñáêôÞñá, ìå üóá áõôü óõíåðÜãåôáé. Ç ýðáñîç êáé ç óõìâßùóçäéáöïñåôéêþí ðïëéôéóìþí óôï ðëáßóéï åíüò êõñßáñ÷ïõ ðïëéôé-óìïý äçìéïõñãåß óõ÷íÜ áíéóüôçôåò óôçí êáôáíïìÞ ôùí äçìüóéùíáãáèþí êáé óôç ÷ñÞóç êïéíùíéêþí äéêáéùìÜôùí, ìå óõíÝðåéáôçí ýðáñîç ðñïêáôáëÞøåùí êáé óôåñåïôýðùí, îåíïöïâßáò êáéñáôóéóìïý -óôïé÷åßùí áíèåêôéêþí óôï ÷ñüíï- ðïõ áðåéëïýí ôçíêïéíùíéêÞ óõíï÷Þ êáé ôçí êïéíùíéêÞ óýãêëéóç. Ç åðéêñáôïýóáóõíÞèùò Üðïøç ôçò êõñßáñ÷çò ðïëéôéóìéêÞò ïìÜäáò èåùñåß,Üêñéôá, "îÝíï" êÜèå ôé ôï äéáöïñåôéêü ðñïò áõôÞ, áãíïþíôáòðïëëÝò öïñÝò êáé "ôï ðñïöáíÝò" (ð.÷. üôé ïé ÔóéããÜíïé åßíáé¸ëëçíåò ðïëßôåò). ÅðéðëÝïí, óôçí ðåñßðôùóç "áðïäï÷Þò"êÜðïéùí "äéáöïñåôéêþí" ïìÜäùí, áõôÞ íïåßôáé óõíÞèùò ùò áöï-ìïéùôéêÞ äéáäéêáóßá ìå ðñüôõðï ôïí êõñßáñ÷ï ôñüðï æùÞò.

Äéåèíåßò Ïñãáíéóìïß, ôï Óõìâïýëéï ôçò Åõñþðçò, ç Åõñù-ðáúêÞ ¸íùóç êáé ç ÅõñùðáúêÞ ÅðéôñïðÞ ðñïùèïýí ìå øçöß-óìáôá, ìå ïäçãßåò êáé ìå ôçí õðïóôÞñéîç ó÷åôéêþí ðñïãñáììÜ-ôùí ôçí êïéíùíéêÞ Ýíôáîç ôùí áðïêëåéóìÝíùí ïìÜäùí -ìåôáîýáõôþí êáé ôùí ÑïìÜ- êáé åðé÷åéñïýí ôçí åõáéóèçôïðïßçóç ôçòêïéíÞò ãíþìçò êáé ôï ìåôáó÷çìáôéóìü óôÜóåùí êáé óõìðåñéöï-ñþí áðÝíáíôß ôïõò.

Ç ðïëéôéêÞ ôïõ Õðïõñãåßïõ Ðáéäåßáò ÄéÜ Âßïõ ÌÜèçóçòêáé ÈñçóêåõìÜôùí, åíáñìïíéóìÝíç ìå ôéò åõñùðáúêÝò êáôåõèýí-óåéò, óôçñßæåôáé óôçí éó÷õñÞ ðåðïßèçóç üôé óå ìéá ãíÞóéá äçìï-êñáôéêÞ ðëïõñáëéóôéêÞ êïéíùíßá ïé äñÜóåéò óôï÷åýïõí óôçíÝíôáîç êáé ôç óõììåôï÷Þ üëùí ôùí ðïëéôéóìéêþí ïìÜäùí ó' Ýíá

åíéáßï óýíïëï, åðéäéþêïíôáò ôç âéþóéìç áíÜðôõîç êáé ôçíáðñüóêïðôç âåëôßùóç ôçò åêðáéäåõôéêÞò êáé êïéíùíéêÞò ôïõòêáôÜóôáóçò.

Ôï ÕÐÄÂÌÈ õéïèåôåß êáé åöáñìüæåé äéáðïëéôéóìéêÞ ðñï-óÝããéóç áðÝíáíôé óå "äéáöïñïðïéçìÝíåò ðïëéôéóìéêÝò ïìÜäåò",ç ïðïßá èá äþóåé ôçí åõêáéñßá óôá ìÝëç ôïõò íá óõììåôÜó÷ïõíåíåñãÜ óôï êïéíùíéêü ãßãíåóèáé äéáôçñþíôáò ðáñÜëëçëá ôçäéêÞ ôïõò ðïëéôéóìéêÞ ôáõôüôçôá, ìÝóá ó' Ýíá åõñýôåñï ðëáßóéïêïéíÜ áðïäåêôþí áîéþí, ðñáêôéêþí êáé äéáäéêáóéþí ðïõ åõíïåßìéá äéáñêÞ êáé äõíáìéêÞ äéáäéêáóßá áëëçëåðßäñáóçò.

ÂáóéêÞ åðéäßùîç åßíáé ç óõìâïëÞ óôçí áíôéìåôþðéóç ðñï-âëçìÜôùí, ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôéò óýã÷ñïíåò ðïëõðïëéôéóìéêÝòêïéíùíßåò, ìÝóá áðü Ýíá ðëÝãìá áðïöáóéóôéêþí äñÜóåùí êáéìéá Üëëç ïðôéêÞ, ðïõ áðïäÝ÷åôáé ôéò êïéíùíéêÝò äéáöïñïðïéÞóåéòêáé èåùñåß éóÜîéï êáé óçìáíôéêü êÜèå ðïëéôéóìéêü óôïé÷åßï,ðñïôåßíïíôáò Ýíá íÝïõ ôýðïõ äéÜëïãï ìå üëåò ôéò êïéíùíéêÝòïìÜäåò.

Ç åðáíÝêäïóç áõôÞ ðñáãìáôïðïéåßôáé óôï ðëáßóéï ôïõäéáðïëéôéóìéêïý ðñïãñÜììáôïò "Åêðáßäåõóç ôùí ðáéäéþí ÑïìÜ"ôïõ ÕÐÄÂÌÈ, ôï ïðïßï õëïðïéåßôáé áðü ôï ÊÝíôñï Äéáðïëéôé-óìéêÞò ÁãùãÞò ôïõ Åèíéêïý êáé Êáðïäéóôñéáêïý ÐáíåðéóôçìßïõÁèçíþí ìå ôç óõíåñãáóßá ôïõ Éíóôéôïýôïõ Äéáñêïýò Åêðáßäåõ-óçò Åíçëßêùí.

Ç Õðïõñãüò Ðáéäåßáò

ÄéÜ Âßïõ ÌÜèçóçò êáé ÈñçóêåõìÜôùí

¢ííá Äéáìáíôïðïýëïõ.

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ

ÅéóáãùãéêÝò ÐáñáôçñÞóåéò 1

1. ÅÍÍÏÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÄÉÅÕÈÅÔÇÓÅÉÓ: Ï ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ,

ÙÓ ÉÄÅÏËÏÃÉÁ ÊÁÉ ÙÓ ÊÏÉÍÙÍÉÊÇ ÐÑÁÊÔÉÊÇ 5

1.1 Ç êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ôïõ "Üëëïõ" ............................................. 6

1.2 Ç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøç ........................................................................ 16

1.3 Äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò ....................................................................... 20

1.4 ÐñïêáôÜëçøç ....................................................................................... 22

1.5 ÌïñöÝò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò .......................................................... 29

2. ÊÏÕËÔÏÕÑÁ ÊÁÉ ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ 35

2.1 Ïñéóμüò ôïõ "Üëëïõ" ùò ðïëéôéóμéêïý óôïé÷åßïõ ............................ 36

2.2 Ðáñáäï÷Ýò ãéá ôï êáíïíéêü êáé ôçí áðüêëéóç ................................ 41

2.3 ÓôÜóåéò áðÝíáíôé óôï äéáöïñåôéêü ...................................................... 43

2.4 ÐïëéôéóμéêÝò ðñáêôéêÝò äéÜêñéóçò .................................................... 49

3. ÊÏÉÍÙÍÉÊÇ ÄÏÌÇ, ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ,

ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÊÁÉ ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ 55

3.1 ÊïéíùíéêÞ äéáóôñùμÜôùóç êáé êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç .................... 56

3.2 Áíôáãùíéóμüò êáé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò ....................................... 58

3.3 Åêðáéäåõôéêü óýóôçμá êáé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò ........................ 64

3.4 ÐïëõåèíéêÝò êïéíùíßåò êáé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò ....................... 75

3.5 ÐïëéôéóμéêÞ êáé êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ............................................... 81

4. ÐÑÏÓÙÐÉÊÏÔÇÔÁ ÊÁÉ ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ 85

4.1 ÓõμμïñöùôéêÞ ôÜóç êáé ðñïêáôÜëçøç ............................................ 86

4.2 Ï öüâïò ôïõ äéáöïñåôéêïý .................................................................. 88

4.3 Ç ôÜóç ãéá éåñáñ÷ßá .............................................................................. 91

4.4 Ç ôÜóç ãéá óáöÞíåéá êáé áðëïýóôåõóç ............................................ 94

4.5 Ç áíÜãêç ãéá áíáæÞôçóç ôïõ áéôßïõ åíüò áñíçôéêïý âéþμá-

ôïò ........................................................................................................ 95

5. ÁÃÙÃÇ ÊÁÉ ÊÏÉÍÙÍÉÊÇ ÄÉÁÊÑÉÓÇ 99

5.1 Ç áíáðáñáãùãÞ ôçò óôåñåïôõðéêÞò óêÝøçò,

ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò äéÜêñéóçò ........................................... 100

5.2 ÏéêïãÝíåéá êáé êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ............................................ 102

5.3 Ó÷ïëåßï êáé ñáôóéóμüò .................................................................... 107

5.4 ÌÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò êáé ñáôóéóμüò ................................ 111

ÔåëéêÝò ÐáñáôçñÞóåéò 117

ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ 121

1

ÅéóáãùãéêÝò ÐáñáôçñÞóåéò

Ðïëý ðñéí áðü ôéò êáèåóôùôéêÝò áëëáãÝò ðïõ óõíüäåõóáíôçí êáôÜññåõóç ôïõ "õðáñêôïý óïóéáëéóμïý" óôéò ÷þñåò ôçòÁíáôïëéêÞò Åõñþðçò êáé ôá ÂáëêÜíéá, ç ÄõôéêÞ Åõñþðç åß÷åμðåé μÝóù ôçò óõãêñüôçóçò ôçò ÊïéíÞò ÁãïñÜò óôçí áñ÷Þ, êáéôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò áñãüôåñá, óå μéá ôñï÷éÜ õðÝñâáóçòôùí åèíéêþí ïéêïíïμéþí êáé ôùí áíôßóôïé÷ùí èåóμéêþí õðï-óõóôçμÜôùí. Ç äçμéïõñãßá åíüò åíéáßïõ åõñùðáúêïý ÷þñïõ ùòÝêöñáóç μéáò ôÜóçò ãéá Ýíôáîç êáé ëåéôïõñãßá ôùí åèíéêþíêñáôþí óå Ýíá óõíèåôï õðåñåèíéêü ðïëéôéêü-ïéêïíïμéêü μüñöù-μá äåí óÞμáéíå ïýôå ðñïãñáμμáôéêÜ, ïýôå de-facto ôçí áëëïßùóçÞ ôçí åîáöÜíéóç ôçò åèíéêÞò ôáõôüôçôáò, äçë. ôçò áßóèçóçò ôïõáôüμïõ üôé áíÞêåé óå μéá äéá÷ñïíéêÞ ïμÜäá (ëáü Þ Ýèíïò), ôçíïðïßá áíôéëáμâÜíåôáé ùò öïñÝá óõãêåêñéμÝíïõ ðïëéôéóμïý. Çïíïμáæüμåíç - ãéáôß óôçí ðñÜîç áêüμç äåí Ý÷åé ðñï÷ùñÞóåé -êáôÜñãçóç ôùí óõíüñùí áíÜμåóá óôéò ÷þñåò ôçò ÅõñùðáúêÞò¸íùóçò óçμáßíåé êõñßùò üôé ç åèíéêÞ ôáõôüôçôá (åßôå ùò åðßóçμï"áíÞêåéí" μÝóù ôçò êáôï÷Þò äéáâáôçñßïõ, åßôå ùò áíåðßóçμç,ðëçí ïõóéáóôéêÞ, áßóèçóç ôïõ "áíÞêåéí") äåí áðïôåëåß êñéôÞñéïãéá ôçí åðßóçμç μåôá÷åßñéóç ôïõ ðïëßôç ôçò Åõñþðçò åê μÝñïõòôùí èåóμéêþí öïñÝùí åîïõóßáò åíüò μÝëïõò ôçò ¸íùóçò. ¸ôóéüμùò õðï÷ùñåß μéá åõñýôáôá äéáäåäïμÝíç, éó÷õñüôáôç äéÜêñéóçôùí áôüμùí åê μÝñïõò ôùí áñ÷þí μéáò ÷þñáò óå "çμåäáðïýò"êáé "áëëïäáðïýò", óå "Üôïμá ðïõ áíÞêïõí óå μáò" êáé óå "Üôï-μá ðïõ áíÞêïõí áëëïý". Êáé áõôü åßíáé ôï ðñþôï μåãÜëï âÞμáμéáò åíéáßáò êáé ôáõôü÷ñïíá ðïëõåèíéêÞò êáé ðïëõ-ðïëéôéóμéêÞòÅõñþðçò.

Ìå ôçí Ýííïéá áõôÞ ïé ðïëéôéêÝò êáé éäåïëïãéêÝò äéåñãáóßåòóôç ÄõôéêÞ Åõñþðç êáôÜ ôç äåêáåôßá ôïõ ’80 ÷áñáêôçñßæïíôáéáðü μéá öéëïóïößá õðÝñâáóçò ôçò åèíéêÞò ôáõôüôçôáò ùò êñéôç-ñßïõ ãéá ôç èåóμéêÞ μåôá÷åßñéóç ôùí ðïëéôþí ôïõ åõñùðá·ßêïý÷þñïõ. ÐáëéÝò å÷èñüôçôåò, ðñïêáôáëÞøåéò êáé åèíéêÜ óôåñåü-ôõðá, âáóéóμÝíá ü÷é μüíï óôçí ðñüóöáôç ôñáãéêÞ ãéá ôçí Åõ-ñþðç êáé ôïí êüóμï ïëüêëçñï åμðåéñßá ôïõ äåõôÝñïõ ðáãêï-óμßïõ ðïëÝμïõ, áëëÜ êáé óå μéá ðñïúóôïñßá åèíéêþí äéåêäéêÞ-óåùí, áíôáãùíéóμþí, äõíÜμåùí êáé óõãêñïýóåùí, õðï÷ùñïýí

2

Þ μåôáó÷çμáôßæïíôáé óå óõíáßíåóç ãéá óõíåñãáóßá êáé êïéíÞðïñåßá ðñïò ôï μÝëëïí. ÌÝóá óå Ýíá ôÝôïéï êëßμá êáíåßò äåíμðïñïýóå íá öáíôáóôåß üôé μå ôçí ðïëéôéêÞ, ïéêïíïμéêÞ êáé éäåï-ëïãéêÞ áðïôõ÷ßá ôïõ μïíôÝëïõ ôïõ "õðáñêôïý óïóéáëéóμïý" óôéòäéÜöïñåò åêäï÷Ýò ôïõ, èá äçμéïõñãçèïýí óôçí ÁíáôïëéêÞ Åõ-ñþðç åêåßíåò áêñéâþò ïé óõíèÞêåò, êÜôù áðü ôéò ïðïßåò áíáæù-ðõñþíåôáé êáé åíéó÷ýåôáé ç áíôßèåôç ôÜóç: ç ôÜóç ãéá áðï÷þ-ñçóç áðü μéá ðïëõåèíéêÞ ïμïóðïíäßá êáé ãéá äçμéïõñãßá áíå-îÜñôçôïõ êñÜôïõò, μå âÜóç ôçí åèíéêÞ ôáõôüôçôá. Ç öéëïóïößáôçò ÷ùñéóôéêÞò áõôÞò ôÜóçò åßíáé ãíùóôÞ áðü ôïõò åèíéêéóμïýòôïõ äÝêáôïõ üãäïïõ, äÝêáôïõ Ýíáôïõ êáé åéêïóôïý áéþíá ôüóïóôçí Åõñþðç, üóï êáé óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò ôïõ ðëáíÞôç. Ôï ÝèíïòåðáíÝñ÷åôáé óôï ðñïóêÞíéï, êáé μáæß μ’ áõôü μéá åèíïêåíôñéêÞÝùò åèíéêéóôéêÞ óêÝøç êáé ðñáêôéêÞ. Ç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞáðïêôÜ ðÜëé μåãÜëç óçμáóßá, áöïý ïñéïèåôåß üóïõò áíÞêïõíóôï Ýèíïò ("åμåßò") áðÝíáíôé óå üóïõò äåí áíÞêïõí ó’ áõôü ("ïéÜëëïé"), áðïôåëþíôáò Ýôóé ïäçãü ó÷åôéêÜ μå ôç μåôá÷åßñéóç ðïõõößóôáôáé ôï μÝëïò ôïõ Ýèíïõò áðü ôï μç-μÝëïò. Ôï ðéï ðñü-óöáôï êáé ðéï áðïêñïõóôéêü ðáñÜäåéãμá μéáò ôÝôïéáò ëïãéêÞòõðÞñîå ç åμöýëéá óýññáîç áíÜμåóá óôéò ôñåéò åèíéêÝò êïéíüôç-ôåò ôçò ðñþçí Âïóíßáò-Åñæåãïâßíçò. ¼ðùò óõμâáßíåé óå ôÝôïéïõåßäïõò óõãêñïýóåéò, ç åèíéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ Üëëïõ, ôï ãåãïíüòüôé äåí áíÞêåé óôïõò "äéêïýò μáò", áðïôåëåß åðáñêÞ ëüãï ãéáμåôá÷åéñßóåéò áðÜíèñùðåò.

Óôï êáôþöëé ôïõ åéêïóôïý ðñþôïõ áéþíá ç Åõñþðç μïéÜæåéíá óçμáäåýåôáé áðü áíôéöáôéêÝò ôÜóåéò êáé éäåïëïãßåò ùò ðñïòôç âáñýôçôá ðïõ ðñÝðåé íá Ý÷åé óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ ç åèíéêÞôáõôüôçôá, ãåíéêÜ ùò ðñïò ôï μÝëëïí ôïõ Ýèíïõò-êñÜôïõò. Çáöýðíéóç ôïõ åèíéêéóμïý óôçí ÁíáôïëÞ èÝôåé óå áμöéóâÞôçóçôçí õðï÷þñçóç ôïõ ßäéïõ öáéíïμÝíïõ óôç Äýóç. Êáèþò ïé ðïëé-ôéêÝò êáé ïéêïíïμéêÝò åîåëßîåéò óå ðïëëÝò ÷þñåò ôçò ÅõñùðáúêÞò¸íùóçò äåí åßíáé ïé ðéï áéóéüäïîåò, åíäÝ÷åôáé ôμÞμáôá ôçò äõ-ôéêï-åõñùðáúêÞò íåïëáßáò íá óôÞóïõí áõôß óôéò óåéñÞíåò ôïõíåï-åèíéêéóμïý ðïõ åêðÝμðïõí êõñßùò áðü ôçí ÁíáôïëÞ êáé íáðáãéäåõôïýí μÝóá óå Ýíá üñáμá üðïõ ï íÝïò ðáñÜäåéóïò Ý÷åéôç μïñöÞ ôïõ éó÷õñïý, êáèáñïý, åãùêåíôñéêïý Ýèíïõò-êñÜôïõò.Ôá ðñþôá èýμáôá μéáò ôÝôïéáò éäåïëïãéêÞò óôñïöÞò åßíáé åêåßíïé

3

ïé êÜôïéêïé (μåôáíÜóôåò, ðñüóöõãåò) êáé ðïëßôåò ÷ùñþí ôçòÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò, ïé ïðïßïé μå ôçí ßäéá ôçí ðáñïõóßá ôïõòêáé ôç äñáóôçñéüôçôÜ ôïõò èÝôïõí óå áμöéóâÞôçóç ôçí åéêüíáåíüò ðïëéôéóμéêÜ, åèíéêÜ êáé öõëåôéêÜ êáèáñïý, óõμðáãïýò êáéåíéáßïõ ùò ðñïò ôïí éäåïëïãéêü ðñïóáíáôïëéóμü åèíéêïý êñÜ-ôïõò. ÌÝóá óå Ýíá ôÝôïéï êëßμá îåíïöïâßáò êáé îåíçëáóßáò åí-äÝ÷åôáé íá áíáæçôçèïýí ðåðáëáéùμÝíåò éäåïëïãéêÝò óêåõÝò êáéíá êáôáóêåõáóèïýí íÝåò, ãéá íá ÷ñçóéμïðïéçèïýí ùò ãíùóôéêÜ,óõíáéóèçμáôéêÜ êáé óõμðåñéöïñéêÜ åñãáëåßá ãéá ôçí áíôßëçøç,ôç âßùóç, êáé ôç μåôá÷åßñéóç ôùí "Üëëùí". Ãé’ áõôü êáé áðïêôÜåðéêáéñüôçôá μéá ðñïëçðôéêïý ôýðïõ ðáéäáãùãéêÞ ðáñÝμâáóç,μÝóù ôçò ïðïßáò åðé÷åéñåßôáé μéá óôïé÷åéþäçò áíáëõôéêÞ ðëçñï-öüñçóç ãýñù áðü ôïõò êïéíùíéêïýò, øõ÷ïëïãéêïýò êáé ðáéäá-ãùãéêïýò μç÷áíéóμïýò ðïõ ðáñÜãïõí, äéáôçñïýí êáé äéáéùíßæïõíôï ñáôóéóμü.

Ôï âéâëßï ðïõ Ý÷åôå óôá ÷Ýñéá óáò ãñÜöôçêå ãé’ áõôü ôïóêïðü êáé ðåñéëáμâÜíåé Ýîé êåöÜëáéá. Óôï ðñþôï êåöÜëáéïåðé÷åéñïýíôáé ïñéóμÝíåò ðñùôáñ÷éêÝò åííïéïëïãéêÝò äéåõêñéíß-óåéò, μÝóá áðü ôéò ïðïßåò ïñéïèåôåßôáé ôï öáéíüμåíï ôïõ ñáôóé-óμïý ùò éäåïëïãßá áëëÜ êáé ùò êïéíùíéêÞ ðñáêôéêÞ. Ïé áíáöï-ñÝò óôçí êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ôïõ "Üëëïõ", óôç óôåñåïôõðéêÞóêÝøç, óôéò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò, óôçí ðñïêáôÜëçøç êáé óôéòêïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò ðñïåôïéμÜæïõí ôï Ýäáöïò ãéá ôçí ðñüóëç-øç ôùí ðëçñïöïñéþí ðïõ ðåñéÝ÷ïíôáé óôá åðüμåíá êåöÜëáéáôïõ âéâëßïõ.

Óôï äåýôåñï êåöÜëáéï óõæçôïýíôáé ïé ðïëéôéóμéêÝò ðáñÜμå-ôñïé ôïõ ñáôóéóμïý, üðùò ð.÷. ïé (ãëùóóéêÝò) ðåñéãñáöÝò ôïõ"Üëëïõ" êáé ç μåôáâßâáóÞ ôïõò μÝóù ôçò ãëþóóáò áðü ãåíéÜ óåãåíéÜ, ïé êïéíÝò ðåðïéèÞóåéò ãéá ôï êáíïíéêü êáé ôï áðïêëßíïí,ïé êáèéåñùμÝíåò óôÜóåéò áðÝíáíôé óôï ïéêåßï êáé ôï îÝíï, ïéðïëéôéóμéêÝò ðñáêôéêÝò ôçò äéÜêñéóçò, êáèþò åðßóçò ïé èåóμéêïßêáé åîùèåóμéêïß åêöñáóôÝò ôïõ ñáôóéóμïý ùò éäåïëïãßáò êáéùò ðñáêôéêÞò.

Óôï ôñßôï êåöÜëáéï óõíäÝåôáé ç êïéíùíéêÞ äïμÞ, ç ïéêïíï-μßá êáé ç åêðáßäåõóç μå ôï öáéíüμåíï ôïõ ñáôóéóμïý êáé åîåôÜ-æåôáé êáôÜ ðüóï ïñéóμÝíá óôïé÷åßá ôïõ ïéêïíïμéêïý óõóôÞμáôïò,üðùò ð.÷. ï áíôáãùíéóμüò êáé ç êáôáíïμÞ ôçò åñãáóßáò, óå óõí-

4

äõáóμü μå óôïé÷åßá ôçò êïéíùíéêÞò äïμÞò üðùò ç äéáóôñùμÜ-ôùóç êáé ç áóýμμåôñç êáôáíïμÞ ôïõ êïéíùíéêïý status êáé ôïõåêðáéäåõôéêïý óõóôÞμáôïò åõíïïýí ôçí áíÜðôõîç ñáôóéóôéêþíôÜóåùí, éäéáßôåñá óå êïéíùíßåò ðïëõåèíéêÝò êáé ðïëõ-ðïëéôé-óμéêÝò.

Óôï ôÝôáñôï êåöÜëáéï åîåôÜæåôáé ç ðñïóùðéêüôçôá ôïõ áôü-μïõ ùò ðçãÞ ðñïêáôÜëçøçò êáé ñáôóéóμïý μÝóù ôçò ðáñïõóßá-óçò åñåõíçôéêþí äåäïμÝíùí áðü ôá ïðïßá öáßíåôáé üôé ïñéóμÝíá÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ áôüμïõ êÜôù áðü óõ-ãêåêñéμÝíåò ðïëéôéóμéêÝò êáé ïéêïíïμéêÝò ðñïûðïèÝóåéò, μðï-ñïýí íá ëåéôïõñãÞóïõí ùò "óýíäñïμá" ñáôóéóμïý.

Ôï ðÝμðôï êåöÜëáéï åßíáé áöéåñùμÝíï óôçí áíáðáñáãùãÞôïõ ñáôóéóμïý, äçëáäÞ óôç μåôáâßâáóÞ ôïõ áðü ôç ãåíéÜ ôùíåíçëßêùí ó’ åêåßíç ôùí ðáéäéþí êáé ôùí íÝùí, μÝóù ðïëëáðëþíäéáýëùí åðéêïéíùíßáò, èåóμéêþí, üðùò ð.÷. ôï ó÷ïëåßï, ç åêêëç-óßá, ç ðïëéôéêÞ, áëëÜ êáé ëéãüôåñï åðßóçμùí, üðùò ç ïéêïãÝíåéáêáé ôá μáæéêÜ μÝóá åðéêïéíùíßáò. Óôï êåöÜëáéï áõôü óõæçôïý-íôáé åðßóçò ïñéóμÝíåò áðü ôéò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôçí õðï÷þñçóçôïõ ñáôóéóμïý êáé ðñïôåßíïíôáé óôñáôçãéêÝò ãéá ôçí áíôéμåôþ-ðéóÞ ôïõ, åêåß üðïõ èåóμéêÜ μðïñïýí íá ó÷åäéáóôïýí ðáéäáãù-ãéêïý - μå ôçí åõñýôåñç Ýííïéá - ôýðïõ ðáñåμâÜóåéò.

Åßíáé áõôïíüçôï üôé ôï âéâëßï áõôü äåí μðïñåß íá õðïêáôá-óôÞóåé êëáóéêÜ åðéóôçμïíéêÜ Ýñãá ãéá ôï ñáôóéóμü, ïýôå ðá-ñïõóéÜæåé μéá íÝá èåùñßá ãéá ôï öáéíüμåíï áõôü. Áí Ý÷åé êÜðïéá÷ñçóéμüôçôá, áõôÞ ðñÝðåé íá áíáæçôçèåß óôç óýíèåóç ôùí ðëç-ñïöïñéþí, äçëáäÞ óôçí ðñïóðÜèåéá íá öùôéóèåß óöáéñéêÜ ôïáíôéêåßμåíï μåëÝôçò, Ýôóé þóôå ï áíáãíþóôçò íá áéóèáíèåß üôéç ãíþóç ðïõ äéáèÝôïõμå μÝ÷ñé óÞμåñá ãéá ôï ñáôóéóμü, ðáñüôéðñïÝñ÷åôáé áðü äéáöïñåôéêÝò åðéóôÞμåò, μðïñåß íá åíôá÷èåßêáé íá áîéïðïéçèåß μÝóá óå Ýíá åíéáßï èåùñçôéêü ðëáßóéï êáéíá ïäçãÞóåé óå μéá ïëéóôéêÞ êáé éêáíïðïéçôéêÞ åéêüíá ôïõ êïé-íùíéêïý áõôïý öáéíïμÝíïõ. Ïé áíáãíþóôåò èá êñßíïõí áí êáéóå ðïéï âáèμü ôï êåßμåíï áíôáðïêñßíåôáé óôéò ðñïóäïêßåò êÜ-ðïéïõ ðïõ æçôÜ íá áíáíåþóåé ôéò ãíþóåéò ôïõ ãýñù áðü ôï áíôé-êåßμåíï ôïõ ðáñüíôïò âéâëßïõ.

5

1. ÅÍÍÏÉÏËÏÃÉÊÅÓ ÄÉÅÕÈÅÔÇÓÅÉÓ: Ï ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ,

ÙÓ ÉÄÅÏËÏÃÉÁ ÊÁÉ ÙÓ ÊÏÉÍÙÍÉÊÇ ÐÑÁÊÔÉÊÇ

6

Óôï êåöÜëáéï áõôü ãßíïíôáé ïé áðáñáßôçôåò åííïéïëïãéêÝòïñéïèåôÞóåéò, Ýôóé þóôå íá êáôáóôåß üóï ðéï óáöÝò ãßíåôáé ôéåííïïýμå üôáí ÷ñçóéμïðïéïýμå ôç ëÝîç "ñáôóéóμüò". Êáé ôïýôïäéüôé ç êáèçμåñéíÞ óçμáóßá ôçò ëÝîçò áõôÞò äåí êáëýðôåé üëåòôéò ðôõ÷Ýò ôïõ öáéíïμÝíïõ. Áí áñêåóèïýμå íá ïíïμÜæïõμå ñá-ôóéóμü μüíï áõôü ðïõ óôçí êáèçμåñéíÞ, ÷ùñßò éäéáßôåñåò áîéþ-óåéò ãéá áêñßâåéá êáé óõíÝðåéá, óõæÞôçóç ïñßæïõμå ùò ôÝôïéï,êéíäõíåýïõμå íá åîáéñÝóïõμå áðü ôçí êáôçãïñßá áõôÞ ïñéóμÝ-íïõò ôýðïõò óêÝøçò, óõíáéóèÞμáôïò êáé óõμðåñéöïñÜò, ôïõòïðïßïõò ßóùò èåùñïýμå êáè’ üëá öõóéïëïãéêïýò êáé ðïôÝ äåíèá ôïõò åíôÜóóáμå óôï ñáôóéóμü. Ãéá íá μçí êáôáëÞîïõμå,ëïéðüí, óå áõèáßñåôá êñéôÞñéá áíß÷íåõóçò ôïõ ñáôóéóμïý ùòóôÜóçò êáé ùò ðñáêôéêÞò, åßíáé áðáñáßôçôï Ýíá åííïéïëïãéêüîåêáèÜñéóμá, êáé áõôü åðé÷åéñåßôáé óôï ðñþôï êåöÜëáéï.

1.1 Ç êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ôïõ "Üëëïõ"

Ç æùÞ óôéò óýã÷ñïíåò ðüëåéò êáé μåãáëïõðüëåéò äéáμïñöþ-íåé ðïéêßëïõò ôýðïõò ðåñéóôÜóåùí, μÝóá óôéò ïðïßåò óõíôåëåßôáéç åðéêïéíùíßá êáé ç äñÜóç (áëëçëåðßäñáóç) áíÜμåóá óôá êïé-íùíéêÜ õðïêåßμåíá. Óôï Ýíá Üêñï áõôïý ôïõ öÜóμáôïò âñßóêå-ôáé åêåßíïò ï ôýðïò ôçò åðéêïéíùíéáêÞò ðåñßóôáóçò, üðïõ ïé åôáß-ñïé (ôï õðïêåßμåíï êáé ïé "Üëëïé" μå ôïõò ïðïßïõò áõôü åðéêïéíù-íåß êáé áëëçëåðéäñÜ) ãßíïíôáé áμïéâáßá áíôéëçðôïß ùò óõãêåêñé-μÝíåò âéïãñáöéêÝò õðÜñîåéò, ùò Üôïμá μå óõãêåêñéμÝíç ðñïóù-ðéêÞ éóôïñßá. Äåí åßíáé áðáñáßôçôï ç éóôïñßá áõôÞ íá åßíáé áμïé-âáßá ãíùóôÞ óå üëåò ôçò ôéò ëåðôïμÝñåéåò, Üëëùóôå óðÜíéá åßíáéÝôóé. Óå ôÝôïéåò, ùóôüóï, ðåñéóôÜóåéò åðéêïéíùíßáò, ïé åôáßñïéÝ÷ïõí ôçí áßóèçóç üôé åðéêïéíùíïýí ùò ðñüóùðá, ùò öïñåßòμéáò âéïãñáöéêÞò éóôïñßáò. Áõôü ðïõ Ýñ÷åôáé óôï ðñïóêÞíéïåßíáé ç áôïμéêüôçôá, ç μïíáäéêÞ êáé áíåðáíÜëçðôç ôáõôüôçôáôùí õðïêåéμÝíùí, ü,ôé ôïõò äéáöïñïðïéåß áðü ïðïéïäÞðïôå ÜëëïÜôïμï ðáñüí ü÷é μüíï óôç óõãêåêñéμÝíç óõíÜíôçóç, áëëÜ êáéïðïõäÞðïôå óôïí êüóμï. Ç áßóèçóç áõôÞ ôïõ μïíáäéêïý êáéôïõ áíåðáíÜëçðôïõ, ôïõ áõóôçñÜ ðñïóùðéêïý óôïé÷åßïõ ðïõ

7

÷áñáêôçñßæåé ôá äñþíôá õðïêåßμåíá óå ôÝôïéïõ åßäïõò ðåñéóôÜ-óåéò ïíïμÜæåôáé ðñïóùðéêÞ ôáõôüôçôá.1 Óôçí åðéêïéíùíßá μååðßêåíôñï ôéò ðñïóùðéêÝò ôáõôüôçôåò ôùí μåôå÷üíôùí ïéõðüëïéðåò éäéüôçôÝò ôïõò, üôáí åíäéáöÝñïõí, ðáñïõóéÜæïíôáéðÜíôïôå μå öüíôï ôï âéïãñáöéêü óôïé÷åßï, äçëáäÞ ôçí ðñïóù-ðéêÞ ôáõôüôçôá.

Óôï Üëëï Üêñï ôïõ öÜóμáôïò âñßóêåôáé åêåßíïò ï ôýðïò ôçòðåñßóôáóçò, üðïõ ôï âéïãñáöéêü óôïé÷åßï áðïõóéÜæåé åíôåëþò -êáé áíåîÜñôçôá áðü ôï áí õðÜñ÷ïõí óå êÜðïéïí áðü ôïõò åôáß-ñïõò ðëçñïöïñßåò âéïãñáöéêïý ôýðïõ ãéá êÜðïéïí Þ êÜðïéïõòáðü ôïõò õðüëïéðïõò. Óå óõíèÞêåò áðüëõôçò áíùíõμßáò ïé äåß-êôåò μå âÜóç ôïõò ïðïßïõò ðñïóáíáôïëßæåé ôï õðïêåßμåíï ôçóõμðåñéöïñÜ ôïõ áðÝíáíôé óôïí "Üëëï" åßíáé êáôçãïñéáêïý ôý-ðïõ: ðñüêåéôáé ãéá ðëçñïöïñßåò ðïõ ëåéôïõñãïýí ùò áðÜíôçóçóôï åñþôçμá "óå ðïéá (-åò) êáôçãïñßá (-åò) áíÞêåé ï Üëëïò;".ÔÝôïéïé äåßêôåò μáò åðéôñÝðïõí íá ôáîéíïμïýμå ôïí "Üëëïí" ð.÷.μå âÜóç ôïí Üîïíá ôçò çëéêßáò ("ðáéäß", "íÝïò", "μåóÞëéêáò","ãÝñïò"), ôïõ öýëïõ ("Üíäñáò", "ãõíáßêá"), ôïõ åðáããÝëμáôïò("åñãÜôçò", "ãåùñãüò", "êôçíïôñüöïò", "åêðáéäåõôéêüò", "éåñÝáò","äéêáóôÞò", "ãéáôñüò" ê.ëð.), ôçò êïéíùíéêÞò éåñáñ÷ßáò (status)("÷áμçëü status", "μåóáßï status", "õøçëü status") ê.ï.ê. Ç ôáîéíü-μçóç ôïõ "Üëëïõ" μå âÜóç μßá Þ êáé ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò êáôç-ãïñßåò áõôÝò μáò åðéôñÝðåé íá äçμéïõñãÞóïõμå êÜðïéï (áêñéâÝòÞ áíáêñéâÝò, Ý÷åé ëéãüôåñç óçμáóßá) ðñïößë ãéá ôïí "Üëëïí",íá ôïí óõãêåêñéμåíïðïéÞóïõμå êïéíùíéêÜ. Ç óõãêåêñé-μåíïðïßçóç ôïõ "Üëëïõ" ð.÷. óå μéá êïéíùíéêÞ êáôçãïñßáåíåñãïðïéåß Ýíá óýíïëï ðáñáäï÷þí ðïõ êÜíïõμå ó÷åôéêÜ μåüëá ôá Üôïμá ðïõ áíÞêïõí óôç óõãêåêñéμÝíç êáôçãïñßá. Ïéðáñáäï÷Ýò áõôÝò ãéá ïñéóμÝíá áðü ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçòðñïóùðéêüôçôáò ôïõ óõãêåêñéμÝíïõ áôüμïõ, ãéá ïñéóμÝíåòäåîéüôçôåò Þ éêáíüôçôåò - μðïñïýí íá áðïôåëÝóïõí ôçí áöåôçñßáãéá ôï ó÷åäéáóμü ôçò äéêÞò μáò äñÜóçò (ãåíéêüôåñá: ôçò äñÜóçòôïõ õðïêåéμÝíïõ) áðÝíáíôé óôïí "Üëëï". Ôçí êáôçãïñßá óôçíïðïßá åíôÜóóïõμå ôïí "Üëëï", êáèþò êáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ μå

1 Âë. Goffman, Å., 1976: Stigma. Notes on the management of spoiled Identity,

London: Pelican Press, óåë. 75.

8

ôá ïðïßá a priori ôïí ðéóôþíïõμå ùò öïñÝá ôçò óõãêåêñéμÝíçòéäéüôçôáò (ð.÷. "μïíá÷üò"), ïíïμÜæåé ï áμåñéêáíüò êïéíùíéïëüãïòErving Goffman "êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá"2. Ôüóï ç êáôçãïñßá óôçíïðïßá ôáîéíïμïýμå ôïí êÜèå öïñÜ "Üëëïí", üóï êáé ôá ÷áñáêôç-ñéóôéêÜ ôçò ðñïóùðéêüôçôáò μå ôá ïðïßá ôïí ðéóôþíïõμå ùòáíÞêïíôá óôçí åí ëüãù êáôçãïñßá, åßíáé "õðïèÝóåéò åñãáóßáò",Üñá õðüêåéíôáé óå äéÜøåõóç Þ åðáëÞèåõóç. Ãé’ áõôü êáé ïGoffman åðé÷åéñåß μéá äéáöïñïðïßçóç ôçò êïéíùíéêÞò ôáõôü-ôçôáò óå äõíçôéêÞ êáé óå ðñáãμáôéêÞ. Ìå ôçí ðñþôç (äõíçôéêÞ

ôáõôüôçôá) áíáöÝñåôáé óôï ðñïößë ôïõ "Üëëïõ" Ýôóé üðùò áõôüåμöáíßæåôáé óôç óõíåßäçóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ μå âÜóç ôçí ðáñá-äï÷Þ üôé ï "Üëëïò", åðåéäÞ áíÞêåé óôç óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞêáôçãïñßá, Ý÷åé μéá óåéñÜ áðü ÷áñáêôçñéóôéêÜ. Ìå ôç äåýôåñç(ðñáãμáôéêÞ êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá), áíáöÝñåôáé óôï ðñïößë ôïõ"Üëëïõ" Ýôóé üðùò áõôü óõíÜãåôáé áðü ôçí ßäéá ôç óõμðåñéöïñÜôïõ ùò öïñÝá ôçò óõãêåêñéμÝíçò éäéüôçôáò (êáôçãïñßáò). ÅðåéäÞêáé óôï âáèμü ðïõ ç óõμðåñéöïñÜ ôïõ "Üëëïõ" åßôå áðïêëßíåé,åßôå ãßíåôáé áíôéëçðôÞ áðü ôï õðïêåßμåíï ùò áðïêëßíïõóá áðüôç äõíçôéêÞ êïéíùíéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá, ïé μåôÝ÷ïíôåò óôçíêïéíùíéêÞ áëëçëåðßäñáóç âéþíïõí óõ÷íÜ ôçí åμðåéñßá ôïõ÷Üóμáôïò áíÜμåóá óôç äõíçôéêÞ êáé ôçí ðñáãμáôéêÞ êïéíùíéêÞôáõôüôçôá3.

Ç áíôßëçøç ôïõ "Üëëïõ" ùò öïñÝá μéáò éäéüôçôáò, ùò μÝëïõòμéáò ïμÜäáò, ùò äåßãμáôïò μéáò åõñýôåñçò êïéíùíéêÞò êáôçãï-ñßáò μðïñåß íá ïíïμáóôåß êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ôïõ "Üëëïõ",

óôï âáèμü ðïõ ç åí ëüãù êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá áðïôåëåß ôçíáöåôçñßá ãéá õðïèÝóåéò ãýñù áðü ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ðñï-óùðéêüôçôÜò ôïõ, ãéá ðñïâëÝøåéò ó÷åôéêÜ μå ôç óõμðåñéöïñÜôïõ, êáé ãåíéêÜ ãéá ôçí ïñãÜíùóç ôçò óõμðåñéöïñÜò μáò áðÝíáíôßôïõ.

ÁíÜμåóá óôéò äýï áõôÝò áêñáßåò (μå ôçí Ýííïéá ôçò íïçôéêÞòêáôáóêåõÞò) ðåñéðôþóåéò áëëçëåðßäñáóçò, ôïðïèåôïýíôáé ðïéêß-

2 Âë. Å. Goffman, ï.ð. óåë. 12.3 ÐÜíù óå ôÝôïéïõ åßäïõò åμðåéñßåò èåμåëéþíåé ï Goffman ôç èåùñßá ôïõ ðåñß

óôßãμáôïò êáé óôéãμáôéóμïý.

9

ëïé åíäéÜμåóïé ôýðïé. ¸íáò áðü áõôïýò, üμùò, ðáñïõóéÜæåé åí-äéáöÝñïí óôá ðëáßóéá ôçò óõæÞôçóçò ãýñù áðü ôï ñáôóéóμü.Åßíáé ç ðåñßðôùóç üðïõ ôï õðïêåßμåíï (ï öïñÝáò ôçò êáôçãï-ñéáêÞò áíôßëçøçò) äéáèÝôåé ðëçñïöïñßåò ôüóï ãýñù áðü ôç âéï-ãñáöéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ "Üëëïõ", üóï êáé ó÷åôéêÝò μå ôçí êïéíù-íéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá (ð.÷. üôé ï óõíïμéëçôÞò ôïõ Ý÷åé ôçí Á Þ ôç ÂåèíéêÞ ðñïÝëåõóç). Óå μéá ôÝôïéá ðåñßðôùóç ôï õðïêåßμåíï èáμðïñïýóå íá äåé ôïí "áðÝíáíôé" ùò ðñïóùðéêüôçôá μå óõãêåêñé-μÝíç áôïμéêüôçôá, äçëáäÞ ùò μïíáäéêÞ êáé áíåðáíÜëçðôçðñáãμÜôùóç øõ÷ïóùμáôéêþí êáé âéïãñáöéêþí ÷áñáêôçñéóôé-êþí. Ðïëý óõ÷íÜ, üμùò, óõμâáßíåé áêñéâþò ôï áíôßèåôï: áíôß çðëçñïöïñßá ãýñù áðü ôçí êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ "Üëëïõ" íáÝ÷åé äåõôåñåýïõóá áîßá, åßíáé áõôÞ áêñéâþò ðïõ ðñïÝ÷åé êáé÷ñçóéμïðïéåßôáé áðü ôïí öïñÝá ôçò êáôçãïñéáêÞò áíôßëçøçòãéá ôçí ðåñéãñáöÞ êáé ôçí åñμçíåßá ôùí áôïμéêþí ÷áñáêôçñéóôé-êþí ôïõ "Üëëïõ". Ç êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá ãßíåôáé ôï åñμçíåõôéêüðëáßóéï μÝóá óôï ïðïßï ôïðïèåôïýíôáé êáé áðïêôïýí íüçμá ïéðëçñïöïñßåò ðïõ Ý÷åé ôï õðïêåßμåíï ãéá ôïí "áðÝíáíôé". Ôüôå çáôïμéêüôçôá ãßíåôáé óõíÜñôçóç ôçò êïéíùíéêÞò ôáõôüôçôáò. ÅíþÝ÷ïõμå μðñïóôÜ μáò Ýíá ðñüóùðï, Ýíáí åíôåëþò μïíáäéêü óõí-äõáóμü øõ÷ïóùμáôéêþí êáé âéïãñáöéêþí μåôáâëçôþí, áíôé-ëáμâáíüμáóôå ôï óõíïμéëçôÞ μáò ùò åêäï÷Þ μéáò óõëëïãéêÞòõðüóôáóçò, ùò äåßãμá μéáò êáôçãïñßáò.

Ç êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç åßíáé óýμöõôç μå ôçí áíÜãêç ôïõáíèñþðéíïõ íïõ - ùò óõóôÞμáôïò áíôßëçøçò êáé óêÝøçò - ãéááíáãùãÞ ôïõ ðïëýðëïêïõ óå áðëü, ôïõ ãíùóôéêÜ äõóðñüóéôïõóå ãíùóôéêÜ ðñïóéôü, ôïõ äõóíüçôïõ óå åõêïëïíüçôo4. Ç ßäéá çãëþóóá - ôï âáóéêü üñãáíï ôçò áíèñþðéíçò áíôßëçøçò êáé óêÝ-øçò - μðïñåß íá íïçèåß ùò Ýíá óýóôçμá êáôçãïñéþí μå ôç âïÞ-èåéá ôùí ïðïßùí ãßíïíôáé áíáöïñÝò óôçí (öõóéêÞ, øõ÷éêÞ êáéêïéíùíéêÞ) ðñáãμáôéêüôçôá5. Óôï æùéêü âáóßëåéï, üðïõ ç áíôß-

4 ÊáôÜ ôïí Luhmann (1975: 204 ê.å.) ç áñ÷Þ ôçò μåßùóçò ôçò ðïëõðëïêüôçôáò

áðïôåëåß ãåíéêÞ áñ÷Þ óôç ëåéôïõñãßá üëùí ôùí óõóôçμÜôùí, âéïëïãéêþí êáé

êïéíùíéêþí.5 Ï Á. Schutz Ýäùóå éäéáßôåñç Ýμöáóç ó’ áõôÞ ôçí ðëåõñÜ ôçò ãëþóóáò (1964 :

232), ôï ßäéï êáé ï Whorf (1963). ¹äç ç Üðïøç áõôÞ ãéá ôç ãëþóóá Ý÷åé åðç-

10

ëçøç åßíáé μéá ôåëåßùò äéáöïñåôéêÞ åðåîåñãáóßá åñåèéóμÜôùíóå óýãêñéóç μå ôïí Üíèñùðï, ïé ïñãáíéóμïß "ôáîéíïμïýí" ôáåñåèßóμáôá óå åõ÷Üñéóôá êáé äõóÜñåóôá, óå ðñïÜããåëïõò êéíäý-íïõ Þ áóöÜëåéáò ê.ë.ð. Ç óõμðåñéöïñÜ ð.÷. åíüò æþïõ óå ðåñß-óôáóç êéíäýíïõ ãéá ôç æùÞ ôïõ åßíáé ðïëý äéáöïñåôéêÞ óå óý-ãêñéóç μå ôç óõμðåñéöïñÜ ôïõ óå ðåñßóôáóç áóöÜëåéáò. ÁñêåßÝíá åéäéêü åñÝèéóμá (ç÷çôéêü, ïðôéêü, ïóöñçôéêü ê.ï.ê.) ãéá íá"ôáîéíïμçèåß" ç ðåñßóôáóç óôçí êáôçãïñßá ôïõ êéíäýíïõ êáé íáåêäçëùèåß ç óõíçèéóμÝíç óõμðåñéöïñÜ ôïõ ïñãáíéóμïý óå ðá-ñüμïéåò ðåñéðôþóåéò. Åßíáé ðñïöáíÝò üôé ï ïñãáíéóμüò äåí äéá-èÝôåé ôüóá óåíÜñéá áíôßäñáóçò, üóåò êáé ïé óõãêåêñéμÝíåò ðåñé-óôÜóåéò, áëëÜ ëåéôïõñãåß óå åðßðåäï ôõðïëïãßáò ôùí ðåñéóôÜ-óåùí. Ç öõãÞ ð.÷. Þ ç ðÜëç åßíáé óåíÜñéá áíôßäñáóçò ü÷é óåμåμïíùμÝíåò ðåñéóôÜóåéò, μå ôá éäéáßôåñá êáé éóôïñéêþò áíåðá-íÜëçðôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ, áëëÜ óå êáôçãïñßåò ðåñéóôÜóåùí, ðïõðáñÜ ôéò μåãÜëåò åðéμÝñïõò äéáöïñïðïéÞóåéò Ý÷ïõí Ýíá êïéíüóôïé÷åßï: ôïí êßíäõíï. Ç åõáéóèçóßá ôïõ ïñãáíéóμïý óå ôýðïõò

åñåèéóμÜôùí êáé ü÷é áðëÜ óå μåμïíùμÝíá åñåèßóμáôá, êáèþòåðßóçò ç éêáíüôçôÜ ôïõ íá åêäçëþíåé ôýðïõò áíôéäñÜóåùí, êáéü÷é áðëþò μåμïíùμÝíåò áíôéäñÜóåéò, åßíáé óôïé÷åßá ôçò íïçμï-óýíçò ôïõ ïñãáíéóμïý, äçëáäÞ ôçò éêáíüôçôÜò ôïõ íá éêáíïðïéåßôéò áíÜãêåò ôïõ, ëáμâÜíïíôáò õðüøç ôéò áíôéîïüôçôåò ôïõ ðåñé-âÜëëïíôïò.

Óýμöùíá μå áõôÜ ç êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç óôïí Üíèñùðïäåí áðïôåëåß åîáßñåóç Þ äéáóôñïöÞ ôïõ ôñüðïõ áíôßëçøçò ôçòðñáãμáôéêüôçôáò, áëëÜ óõóôáôéêü óôïé÷åßï êÜèå áíôéëçðôéêÞòðñïóðÜèåéáò. Ôï ðñüâëçμá åßíáé áëëïý: μðïñåß íá íïμéμïðïéç-èåß êÜèå ôáîéíüμçóç ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò μå ôç âïÞèåéá ôïõáíèñþðéíïõ íïõ, áðëÜ êáé μüíï åðåéäÞ åßíáé Ýíá âÞμá ðéï μðñï-óôÜ áðü ôï áíôéëçðôéêü ÷Üïò ðïõ èá Þôáí ôï áðïôÝëåóμá μéáòáäõíáμßáò íá ôáîéíïμçèåß ç ðñáãμáôéêüôçôá; Áêñéâþò åðåéäÞôï äßëçμμá äåí åßíáé ÷Üïò Þ ïðïéáäÞðïôå ÷ïíôñïêïμμÝíç ôáîéíü-

ñåÜóåé êáé ôç μåèïäïëïãßá ôçò åμðåéñéêÞò Ýñåõíáò óôéò êïéíùíéêÝò åðéóôÞμåò,

êõñßùò óôçí åèíï-åðéóôÞμç, ôçí ðïëéôéóμéêÞ áíèñùðïëïãßá, ôçí êïéíùíéêÞ

áíèñùðïëïãßá êáé ôçí êïéíùíéïëïãßá (Meinefeld et al. 1976).

11

μçóç, Ý÷åé μåãÜëç óçμáóßá ôï åßäïò ôçò ôáîéíüμçóçò ðïõ ãßíåôáé.Ôï ðñüâëçμá äåí åßíáé çèéêü, áëëÜ êõñßùò ðñáãμáôïëïãéêü-ðñáêôéêü.

Ïé ôáîéíïμÞóåéò ôïõ êüóμïõ μå ôç âïÞèåéá ôçò êáôçãïñéá-êÞò áíôßëçøçò êáé ôçò áíôßóôïé÷çò ãëþóóáò Ý÷ïõí ðñáêôéêÝò-ðñáãμáôïëïãéêÝò óõíÝðåéåò ãéá ôïí ðáñáãùãü ôïõò (ôï õðïêåßμå-íï ðïõ ôéò êÜíåé), ãéá ôïí áðëü ëüãï üôé åßíáé óôïé÷åßá ôçò äñÜóçòêáé ôçò óõμðåñéöïñÜò ôïõ μÝóá êáé áðÝíáíôé óôçí ðñáãμáôéêü-ôçôá. ÅÜí ôáîéíïμÞóù Ýíá óçμåßï ôçò áóöÜëôïõ ðïõ öáßíåôáéðùò îå÷ùñßæåé áðü ôï õðüëïéðï êïμμÜôé ôïõ äñüμïõ áðëþò ùòäéáöïñåôéêü ÷ñþμá ôïõ õëéêïý ôçò áóöÜëôïõ, äåí èá äþóù ôçíáðáñáßôçôç ðñïóï÷Þ óôçí ïäÞãçóç, ç ïðïßá èá μïõ åðÝôñåðåíá μçí ïäçãÞóù ôï áõôïêßíçôü μïõ μÝóá óôç ëáêêïýâá, ôåëéêÜ,ôçí ïðïßá ôáîéíüμçóá ùò äéáöïñÜ ÷ñþμáôïò ôçò áóöÜëôïõ. ÅÜíôáîéíïμÞóù ôç âñáäýôçôá åíüò õðáëëÞëïõ íá äéåêðåñáéþóåéÝíá áßôçμÜ μïõ ùò ðñïóäïêßá öéëïäùñÞμáôïò, åíäÝ÷åôáé íáêáôáëÞîù óôï óõμðÝñáóμá üôé ï óõãêåêñéμÝíïò õðÜëëçëïò "ôáðáßñíåé", ãéá íá μÜèù áñãüôåñá áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ üôé ïÜíèñùðïò áõôüò åßíáé åîáéñåôéêÜ ôåμðÝëçò. ÅÜí èåùñÞóù êÜ-ðïéá óõμðåñéöïñÜ μïõ ùò ðáñÜâáóç åíüò ãåíéêÜ áðïäåêôïýçèéêïý êáíüíá, åíäÝ÷åôáé íá áéóèáíèþ öïâåñÝò åíï÷Ýò, ðáñÜôï üôé ï ðåñßãõñüò μïõ ðñïóðáèåß íá μå ðåßóåé üôé üôáí óêïôþíåéêáíåßò Ýíá êïõíïýðé, íáé μåí áöáéñåß μéá æùÞ êáé μåôáôñÝðåéμéá æùíôáíÞ ýðáñîç óå ýëç, áëëÜ áõôü äåí åßíáé öüíïò.

¼ëá áõôÜ ôá ðáñáäåßãμáôá äåß÷íïõí ðùò ç êáôçãïñéáêÞôáîéíüμçóç ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò, ç áíôéëçðôéêÞ ôÜîç ðïõ êáèç-μåñéíÜ âÜæïõμå óôï ðåñéâáëëïíôéêü ÷Üïò, Ý÷åé óõíÝðåéåò ôüóïãéá ôï ðåñéâÜëëïí, üóï êõñßùò ãéá ôï ßäéï ôï õðïêåßμåíï. Ç ðéïãíùóôÞ ñÞóç ó÷åôéêÜ μå ôéò åðéðôþóåéò ðïõ Ý÷ïõí ïé ôáîéíïμÞ-óåéò êáé ïé ïñéóμïß ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò åßíáé ôï ãíùóôü áîßùμáôïõ W. Thomas, áμåñéêáíïý êïéíùíéïëüãïõ ôïõ áéþíá μáò, "ifpeople define situation as real, they are real in their consequences",(åÜí ïé Üíèñùðïé ïñßóïõí μéá ðåñßóôáóç ùò ðñáãμáôéêÞ, ôüôåáõôÞ åßíáé ðñáãμáôéêÞ ùò ðñïò ôéò óõíÝðåéåò)6. Ç áíôßëçøç ôçò

6 Thomas 1976.

12

ëçøç ôçò ðåñßóôáóçò (the definition ïf the situation) áðïôåëåßôïí áêñïãùíéáßï ëßèï ôçò áíèñþðéíçò äñÜóçò, óýμöùíá μå ôçèåùñßá ôçò óõμâïëéêÞò áëëçëåðßäñáóçò7. Ïé êïéíùíéïëüãïé, ðáé-äáãùãïß êáé øõ÷ïêïéíùíéïëüãïé ðïõ áêïëïõèïýí áõôÞ ôç èåù-ñçôéêÞ êáôåýèõíóç áíôéëáμâÜíïíôáé ôçí êïéíùíßá ùò óõμâïëéêÞáëëçëåðßäñáóç, äçëáäÞ ùò äñÜóç êáé áíôßäñáóç ôùí õðïêåéμÝ-íùí ç ïðïßá âáóßæåôáé óå óçμáóßåò, óå íïÞμáôá. Ç ãëþóóá áðï-ôåëåß ôï âáóéêü μç÷áíéóμü ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò, áëëÜμüíïí óå óõíäõáóμü μå ôçí åμðåéñßá ôïõ õðïêåéμÝíïõ êáé ôéòâáóéêÝò ôïõ áíÜãêåò μðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé ùò óýóôçμá óçμá-íôéêþí óõμâüëùí. Ç óõμμåôï÷Þ ôïõ ðáéäéïý óôçí êïéíùíéêÞ áë-ëçëåðßäñáóç ðïõ åêäçëþíåôáé óôçí ïéêïãÝíåéá êáé óå áíÜëïãáðåñéâÜëëïíôá, áëëÜ êáé ç åμðåéñßá ôçò ãëþóóáò óå óõíäõáóμüμå ôç äñÜóç ðïõ åêäçëþíåôáé áðü ôïõò ÷ñÞóôåò ôçò ãëþóóáò,åðéôñÝðïõí óôï ðáéäß ôç äçμéïõñãßá åíüò "åáõôïý", μéáò ôáõôüôç-ôáò. Ãéá ôïí Mead ïé Üíèñùðïé åßíáé ïñãáíéóμïß μå "åáõôü", êáéÝôóé åßíáé óå èÝóç íá åðéêïéíùíÞóïõí ü÷é μüíï μå ôïõò Üëëïõò -ôï ðåñéâÜëëïí - áëëÜ êáé μå ôïí åáõôü ôïõò. Ìðïñïýí íá õðï-äåßîïõí óôïí åáõôü ôïõò ôé èá êÜíïõí êáé ôé äåí èá êÜíïõí, íáó÷åäéÜóïõí ôçí áíôßäñáóç áðÝíáíôé óå óõμðåñéöïñÜ ôïõ êïéíù-íéêïý ôïõò åôáßñïõ μå âÜóç ôçí åñμçíåßá áõôÞò ôçò óõμðåñéöï-ñÜò, ãåíéêÜ μðïñïýí íá ïñßæïõí ôç äñÜóç ôïõò, âëÝðïíôÜò ôçíáðü ôç óêïðéÜ ôïõ Üëëïõ8.

7 Ç èåùñßá áõôÞ (symbolic interactionism) ðïõ ðçãÜæåé áðü ôïí áμåñéêáíéêü

ðñáãμáôéóμü ôïõ S. Dewey êáé ôïõ C. Ç. Cooley êáé áðïôåëåß éó÷õñÞ êñéôéêÞ óôï

ñåýμá ôïõ áμåñéêáíéêïý μðé÷åâéïñéóμïý, äéáôõðþèçêå áðü ôïí êáèçãçôÞ ôïõ

ðáíåðéóôçμßïõ ôïõ ÓéêÜãïõ George Herbert Mead (âë. G. Ç. Mead: Mind, Self

and Society, 1934) êáé áðïôÝëåóå óçμåßï áíáöïñÜò μéáò íÝáò ðñïóÝããéóçò óôá

øõ÷ïêïéíùíéêÜ êáé ôá êïéíùíéêÜ öáéíüμåíá óôéò ÇíùμÝíåò Ðïëéôåßåò ôçò ÁμåñéêÞò

êáé ôçí Åõñþðç ôá ôåëåõôáßá 40 ÷ñüíéá. Óôï åðßêåíôñï ôçò èåùñßáò áõôÞò åßíáé ç

éêáíüôçôá ôïõ áíèñþðïõ íá ÷åéñßæåôáé ãëùóóéêÜ óýμâïëá êáé íá ðáñÜãåé μÝóù

áõôþí óçμáóßåò, êÜôé ðïõ åßíáé ðñïûðüèåóç ãéá ôçí åμöÜíéóç ôçò óõíåßäçóçò, ôçò

áõôïóõíåßäçóçò êáé ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò óôï ðñïóêÞíéï.8 Âë. Herbert Blumer: "Society as Symbolic Interaction", Én: S. Manis / Â. Meltzer

(eds) Symbolic Interaction. Á Reader in Social Psychology, Allyn and Bacon Inc.:

Boston 1976, óåë. 145 - 157.

13

ÅÜí, ëïéðüí, Ýíá ðïëý μåãÜëï êïμμÜôé ôçò áíèñþðéíçò äñÜ-óçò óôçí êïéíùíßá åßíáé äñÜóç óõíåéäçôÞ, äñÜóç ðïõ ï åáõôüòôïõ õðïêåéμÝíïõ êáôáãñÜöåé êáé êáôáíïåß9 üôáí áõôÞ åêäçëþíå-ôáé, Ý÷åé μåãÜëç óçμáóßá ï ôñüðïò μå ôïí ïðïßï ôáîéíïμåß ("ïñß-æåé") ôçí ðåñßóôáóç μÝóá óôçí ïðïßá åêäçëþíåôáé ç äñÜóç ôïõ.Ç ôáîéíüμçóç êáé ï ïñéóμüò ôçò ðåñßóôáóçò óõμðåñéëáμâÜíåéêáé ôçí ôáîéíüμçóç (ôçí êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç) ôïõ "Üëëïõ":áêñéâþò åðåéäÞ ç äñÜóç ðïõ åêäçëþíåé ôï õðïêåßμåíï äåí åßíáéôõ÷áßá, áëëÜ ðñïóáíáôïëéóμÝíç óôçí ðåñßóôáóç, ôï íüçμÜ ôçòðñïóäéïñßæåôáé êáé μÝóá áðü ôçí ôáõôüôçôá (äçëáäÞ ôçí êáôç-ãïñßá óôçí ïðïßá ôáîéíïμåß) ôïõ "Üëëïõ". Áí äåí Ý÷ù êáôáëÞîåéùò ðñïò ôï ðïéïò åßíáé (êïéíùíéêÜ Þ áôïμéêÜ) ï "Üëëïò", äåí åß-μáé óå èÝóç íá äñÜóù êïéíùíéêÜ, åðåéäÞ äåí μðïñþ íá õðïäåßîùóôïí åáõôü μïõ ôï åßäïò ôçò äñÜóçò ðïõ áíáμÝíåôáé áðü ôïí"Üëëïí", þóôå μå âÜóç áõôü íá åíåñãïðïéÞóù Ýíá áðü ôá èåù-ñçôéêþò ðïëëáðëÜ óåíÜñéá áíôéμåôþðéóÞò ôïõ. ÐáñÜëëçëá, äåíåßμáé óå èÝóç íá åñμçíåýóù ôç óõμðåñéöïñÜ ôïõ "Üëëïõ" áðÝíá-íôß μïõ, ÷ùñßò μéá õðüèåóç ùò ðñïò ôï ðïéïò åßíáé ï "Üëëïò".

Ç áäõíáμßá áõôÞ õðÜñ÷åé, åðåéäÞ ëåßðåé μéá áðü ôéò âáóéêÝòðñïûðïèÝóåéò ôçò áíèñþðéíçò áëëçëåðßäñáóçò êáé åðéêïéíù-íßáò: ç óõμâïëéêÞ ôïðïèÝôçóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ óôç óêïðéÜ ôïõ"Üëëïõ" êáé ç åêôßμçóç ôùí ðñáãμÜôùí - Üñá êáé ôïõ åáõôïý -áðü áõôÞ ôç óêïðéÜ. Ç êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ðñïóþðùí êáéêáôáóôÜóåùí ëýíåé áõôü áêñéâþò ôï ðñüâëçμá ôçò áïñéóôßáò

ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò áðÝíáíôé óôï õðïêåßμåíï êáé ôïõ åðéôñÝðåéôç äéá÷åßñéóç ôçò äñÜóçò ôïõ. Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá, ç êáôçãïñéá-êÞ áíôßëçøç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò - öõóéêïý êáé êïéíùíéêïý - åßíáéóõíèÞêç åê ôùí ùí ïõê Üíåõ ãéá ôçí êïéíùíéêÞ áëëçëåðßäñáóç.ÅðåéäÞ üμùò μáò åíäéáöÝñåé ç äéá÷åßñéóç áõôÞ íá ðëçñïß ïñé-óμÝíïõò üñïõò, ãé’ áõôü êáé äåí μðïñïýμå ðáñÜ íá áîéïëïãÞ-óïõμå ôçí ðïéüôçôá (ð.÷. áêñßâåéá, åãêõñüôçôá) ôùí êáôçãïñéá-êþí ôáîéíïμÞóåùí ðïõ åðéöõëÜóóïõμå óå ðñüóùðá êáé ðåñé-

9 Ç ëÝîç "êáôáíïåß" åäþ óçμáßíåé üôé ôï õðïêåßμåíï åßíáé óå èÝóç íá óõëëÜâåé

íïçôéêÜ áõôü ðïõ ðñÜôôåé. Äåí óçμáßíåé áðáñáéôÞôùò üôé óõμöùíåß, áðïäÝ÷åôáé Þ

üôé Ý÷åé åðßãíùóç ôùí áðþôåñùí óõíåðåéþí ôçò äñÜóçò ôïõ.

14

óôÜóåéò. Ï ñáôóéóμüò ùò éäåïëïãßá ðñïûðïèÝôåé, üðùò èá äïýμåáñãüôåñá, óõãêåêñéμÝíåò ôáîéíïμÞóåéò ôùí áíèñþðùí, áîéïëü-ãçóç ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí ôïõò μå âÜóç ôçí êáôçãïñßá óôçíïðïßá ôáîéíïμïýíôáé êáé äéêáéïëüãçóç ôùí óôÜóåùí êáé ôùíóõμðåñéöïñþí áðÝíáíôé óôá ðñüóùðá áõôÜ μå âÜóç ôá õðïôéèÝ-μåíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò. Ç êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç, óõíåðþò,åßíáé ðáñïýóá óå êÜèå åßäïò ñáôóéóμïý. ÌÝíåé íá äïýμå ôçíðïéüôçôá áõôþí ôùí ôáîéíïμÞóåùí êáé ôùí óõíáãùãþí ðïõ ðñï-êýðôïõí áðü áõôÝò.

ÓõμðåñáóμáôéêÜ èá ëÝãáμå üôé ç óõμðåñéöïñÜ åíüò áôüμïõ(õðïêåéμÝíïõ) áðÝíáíôé óå Ýíá Üëëï ("Üëëïò") óå μéá äåäïμÝíçêïéíùíéêÞ ðåñßóôáóç åðçñåÜæåôáé óçμáíôéêÜ áðü ôïí ôñüðï μåôïí ïðïßï ôï äñùí õðïêåßμåíï áíôéëáμâÜíåôáé Þ ïñßæåé áõôüí,áðÝíáíôé óôïí ïðïßï (áíôé)äñÜ. Ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò óõμðåñé-öïñÜò ôïõ õðïêåéμÝíïõ, óõíåðþò, ï ðáñáôçñçôÞò ðñÝðåé íáãíùñßæåé ðþò áõôü áíôéëáμâÜíåôáé ôïõò "Üëëïõò", áðÝíáíôéóôïõò ïðïßïõò åêäçëþíåé ôç óõãêåêñéμÝíç óõμðåñéöïñÜ.10 Åðï-μÝíùò, áí ï ðáñáôçñçôÞò åíäéáöÝñåôáé íá åñμçíåýóåé ôç óõμðå-ñéöïñÜ ôïõ õðïêåéμÝíïõ áðÝíáíôé óôïí "Üëëï" (ôïí êïéíùíéêüôïõ åôáßñï, áôïμéêü Þ óõëëïãéêü, óå μéá äåäïμÝíç êïéíùíéêÞðåñßóôáóç), ðñÝðåé íá ðÜñåé õðüøç ôïõ ôï ðáñáêÜôùäéÜãñáμμá:11

10 Ñ. Secord / C. Backman 1976:12.11 Ôï ßäéï äéÜãñáμμá éó÷ýåé êáôïðôñéêÜ, áí ôï åíäéáöÝñïí ôïõ ðáñáôçñçôÞ

åóôéÜæåôáé óôïí "Üëëï", áíôß óôï õðïêåßμåíï. Åßíáé áõôïíüçôï üôé áðü ôç óêïðéÜ

ôïõ ï êÜèå "Üëëïò" ëåéôïõñãåß ùò õðïêåßμåíï, êáé ôï êÜèå õðïêåßμåíï ùò "Üëëïò"

ãéá ôïí "áðÝíáíôé".

15

Ôï ðáñáðÜíù ó÷Þμá ëüãù ôçò áôÝëåéÜò ôïõ μðïñåß íá ðá-ñáóýñåé ôïí áíáãíþóôç óôï ëáíèáóμÝíï óõμðÝñáóμá üôé ç åé-êüíá ôïõ "Üëëïõ", Ýôóé üðùò áõôÞ ðñïêýðôåé ãéá ôï õðïêåßμåíï,ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôá ðñáãμáôéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ "Üëëïõ",óôï âáèμü ðïõ ôï áíôéëçðôéêü ößëôñï ôïõ õðïêåéμÝíïõ äåí ôááëëïéþíåé ôåëåßùò. Ôï æÞôçμá åßíáé, üμùò, ðéï ðåñßðëïêï. ÅðåéäÞç ðñáãμáôéêÞ óõμðåñéöïñÜ ôïõ "Üëëïõ" - áõôü ðïõ öôÜíåé óôïíáíôéëçðôéêü μç÷áíéóμü ôïõ õðïêåéμÝíïõ - åðéäÝ÷åôáé ðïëëáðëÝòáíáãíþóåéò (åñμçíåßåò), åßíáé êõñßùò ôï ößëôñï êáé ü÷é ôüóï çðñùôïãåíÞò óõμðåñéöïñÜ ðïõ ðáßæåé óçμáíôéêü ñüëï ãéá ôï ðþòôåëéêÜ ôï õðïêåßμåíï èá áíôéëçöèåß ôïí "Üëëï". Ôï ößëôñï áõôüμðïñåß íá åßíáé ôüóï éó÷õñü êáé ôüóï åðéëåêôéêü, þóôå êõñéïëå-êôéêÜ íá êáôáóôñÝöåé ôá ðñáãμáôïëïãéêÜ äåäïμÝíá. ÐÝñá áðüáõôü, ôï áíôéëçðôéêü ößëôñï äåí åßíáé μéá ðÜãéá êáôÜóôáóç.ÌåôáâÜëëåé äïμÞ, áíÜëïãá μå ôéò åîù-áíôéëçðôéêÝò ðáñáμÝôñïõò,

A ο "άλλος" και η συµπεριφορά του

Y12* ΑΦ υποκείµενο µε αντιληπτικά αντιληπτικό φίλτρα µηχανισµό

του υποκειµένου

η εικόνα του "άλλου" έτσι όπως αυτή προκύ- πτει για το υποκείµενο, ύστερα από την επεξερ- γασία της συµπεριφοράς του από τα αντιληπτικά

φίλτρα του υποκειµένου

12 * Õ = õðïêåßμåíï

ÁÖ = áíôéëçðôéêü ößëôñï ôïõ õðïêåéμÝíïõ

A = ï "Üëëïò"

AA = ï "Üëëïò", Ýôóé üðùò ãßíåôáé áíôéëçðôüò áðü ôï Õ.

16

äçëáäÞ áíÜëïãá μå ôï ãåíéêüôåñï êëßμá μéáò åðï÷Þò Þ μéáò ðå-ñéüäïõ. Åéäéêüôåñá áí ëÜâåé êáíåßò õðüøç üôé ç áíôßëçøç ôïõ"Üëëïõ" äåí åßíáé μüíï øõ÷éêü-ðñïóùðéêü ãåãïíüò, áëëÜ êáéêïéíùíéêü ãåãïíüò, μå ôçí Ýííïéá üôé ôï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïíðñïóäïêÜ êáé áîéïëïãåß ôïí ôñüðï μå ôïí ïðïßï ôï õðïêåßμåíïáíôéëáμâÜíåôáé ôïí "Üëëï", êáôáëÞãåé óôï óõμðÝñáóμá üôé ôïõðïêåßμåíï μðïñåß íá μåôáâÜëåé ôï áíôéëçðôéêü ößëôñï óå ó÷Ýóçμå êáôçãïñßåò "Üëëùí", åðåéäÞ ç åðï÷Þ Þ ç ðåñßóôáóç ôï áðáé-ôåß. ¸ôóé ð.÷. ï ãåßôïíáò åíüò Åâñáßïõ óå Ýíá ãåñμáíéêü ÷ùñéüåßíáé ðïëý ðéèáíü íá èåùñïýóå ðñéí áðü ôçí Üíïäï ôïõ åèíéêï-óïóéáëéóôéêïý êüμμáôïò óôçí åîïõóßá ôç èñçóêåõôéêÞ ôáõôüôçôáôïõ ãåßôïíÜ ôïõ ùò åíôåëþò äåõôåñåýïí óôïé÷åßï ôçò åéêüíáòðïõ åß÷å äéáμïñöþóåé ãé’ áõôüí, åíþ ðñùôåýïõóá èÝóç μðïñåßíá åß÷áí ðëçñïöïñßåò ðïõ áíáöÝñïíôáí óôçí êáèçμåñéíÞ ôïõæùÞ. Åí ôïýôïéò, ïé ðéÝóåéò ðïõ Üñ÷éóáí íá áóêïýíôáé áðü ôïðåñéâÜëëïí, åðßóçμá Þ áíåðßóçμá, ãéá ôï ðþò ïöåßëåé êáíåßòíá áíôéëáμâÜíåôáé ôï Üôïμï μå ôç óõãêåêñéμÝíç èñçóêåõôéêÞôáõôüôçôá, äåí áðïêëåßåôáé íá åß÷áí ùò áðïôÝëåóμá μéá íÝïõôýðïõ êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ôïõ ãåßôïíá, üðïõ ç ðëçñïöïñßáüôé åßíáé Åâñáßïò - êÜèå Üëëï ðáñÜ íÝá ðëçñïöïñßá - íáðñïóäéïñßæåé ðéá ôç íÝá åéêüíá ôïõ "Üëëïõ".

1.2 Ç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøç

ÓôåñåïôõðéêÞ óêÝøç ïíïμÜæåôáé óôçí êïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßáåêåßíç ç óêÝøç, ç ïðïßá μå áöåôçñßá ôçí ôáîéíüμçóç åíüò áôü-μïõ óå μéá êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá (ð.÷. ëåõêüò, ¸ëëçíáò, Âüñåéïò,ÁóéÜôçò, íÝïò, ãÝñïò, äÜóêáëïò, ðïëéôéêüò êôë.), ïäçãåßôáé óåáôåêμçñßùôåò ãåíéêåýóåéò ùò ðñïò ôéò éäéüôçôåò ðïõ õðïôßèåôáéüôé Ý÷åé êÜèå Üôïμï ðïõ áíÞêåé óå μéá Þ ðåñéóóüôåñåò áðü ôéòðáñáðÜíù êáôçãïñßåò. Ç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøç åßíáé åñãáëåßïôçò óôåñåïôõðéêÞò áíôßëçøçò ôïõ "Üëëïõ" êáé áõôÞ μå ôç óåéñÜôçò ïäçãåß óôï óôåñåüôõðï, äçëáäÞ óå μéá ãåíßêåõóç ãéá ôï ðþòóõãêñïôåßôáé ï êÜèå öïñÜ "Üëëïò". ×áñáêôçñéóôéêÞ ãéá ôï óôå-ñåüôõðï åßíáé ç áîéïëïãéêÞ äéÜóôáóç ðïõ ðåñéÝ÷åôáé óôçí (óôå-ñåïôõðéêÞ) åéêüíá ãéá ôïí "Üëëï". ÁíÜëïãá μå ôçí êáôçãïñßáóôçí ïðïßá áõôüò åíôÜóóåôáé, ç áîéïëüãçóÞ ôïõ μðïñåß íá åßíáé

17

áðü Üêñùò èåôéêÞ μÝ÷ñé êáé Üêñùò áñíçôéêÞ. Åðßóçò ÷áñáêôçñé-óôéêÞ ãéá ôï óôåñåüôõðï åßíáé ç õðåñâïëÞ, μå ôçí Ýííïéá ôçò μçñåáëéóôéêÞò áðüäïóçò ôùí éäéïôÞôùí (èåôéêþí Þ áñíçôéêþí) ðïõõðïôßèåôáé üôé ÷áñáêôçñßæïõí μéá ïμÜäá êáé êáô’ åðÝêôáóçêÜèå ôçò μÝëïò. Ç õðåñâïëÞ ðïõ åíõðÜñ÷åé óôï óôåñåüôõðïμðïñåß íá åßíáé ôñéþí åéäþí:

(á) õðåñâïëÞ óôï åðßðåäï ôïõ åíôïðéóμoý ôùí éäéïôÞôùí ðïõ÷áñáêôçñßæïõí ôçí ïμÜäá êáé üóïõò áíÞêïõí ó’ áõôÞí

(â) õðåñâïëÞ óôï åðßðåäï Ýêöñáóçò ôùí éäéïôÞôùí áõôþí

(ã) õðåñâïëÞ óôï åðßðåäï ôçò ãåíßêåõóçò

Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá, áêüμç êáé üôáí óå ïñéóμÝíá óôåñåü-ôõðá - üðùò Ý÷ïõí ðáñáôçñÞóåé ïñéóμÝíïé øõ÷ï-êïéíùíéïëüãïé- åíäÝ÷åôáé íá õðÜñ÷åé Ýíáò ðõñÞíáò ñåáëéóôéêüò,13 ôá óôåñåü-ôõðá êáôÜ êáíüíá áðïôåëïýí áèÝμéôåò ðåñéãñáöÝò, åñμçíåßåòêáé áîéïëïãÞóåéò: åßíáé áôåêμçñßùôïé éó÷õñéóμïß ðïõ óôçíêáëýôåñç ðåñßðôùóç èá μðïñïýóáí íá äéáôçñçèïýí ùò õðïèÝ-óåéò ãéá ôçí ýðáñîç åíüò óõíüëïõ éäéïôÞôùí óå ïñéóμÝíåò êáôç-ãïñßåò áíèñþðùí.

Ôï ðñïâëçμáôéêü - êáé ùò ðñïò ôéò åðéðôþóåéò ßóùò êáé åðé-êßíäõíï - μå ôá óôåñåüôõðá åßíáé üôé åíþ óôçí êáëýôåñç ðåñß-ðôùóç åßíáé õðïèÝóåéò ãéá ôç óõãêñüôçóç ôïõ "Üëëïõ", ðáñïõ-óéÜæïíôáé ùò åμðåéñéêÝò âåâáéüôçôåò, ùò ôåêμçñéùμÝíåò äéáðé-óôþóåéò ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ "Üëëïõ". Ôï óôåñåïôõðéêÜóêåðôüμåíï õðïêåßμåíï Ý÷åé ôç âåâáéüôçôá üôé Ýíá óýíïëï éäéï-ôÞôùí - êáé μüíïí áõôÝò - ÷áñáêôçñßæïõí ôçí ðñïóùðéêüôçôáêáé ôç óõμðåñéöïñÜ ôùí μåëþí μéáò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò (ð.÷.íÝãñïé). Ç áõèáßñåôç áõôÞ âåâáéüôçôá óõíéóôÜ õðåñâïëÞ óôïåðßðåäï åíôïðéóμoý ôùí éäéïôÞôùí ôïõ "Üëëïõ". Ïé åí ëüãù éäéü-ôçôåò äåí ðñïÝêõøáí ùò ôï óõμðÝñáóμá μéáò åμðåéñéêÞò ðñï-óÝããéóçò ôçò ðñïóùðéêüôçôáò Þ óõμðåñéöïñÜò ôïõ "Üëëïõ", áëëÜóõíÞèùò êëçñoíoμoýíôáé - μåôáâéâÜæïíôáé μÝóù ôçò åðßóçμçòÞ áíåðßóçμçò áãùãÞò - áðü ôï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí.

13 Âë. Ñ. Secord / C.Backman 1976: 37

18

Äåýôåñïí, ôï óôåñåoôõðéêÜ óêåðôüìåíï õðïêåßìåíï ðéóôåýåéüôé ï âáèìüò Ýêöñáóçò ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí åíüò áôüìïõ ùòìÝëïõò ìéáò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò åßíáé óõóôçìáôéêÜ äéáöïñå-ôéêüò áðü ôïí áíôßóôïé÷ï âáèìü Ýêöñáóçò ôùí ßäéùí ÷áñáêôçñé-óôéêþí óå ìÝëç Üëëùí êïéíùíéêþí êáôçãïñéþí. Êáé áõôÞ ç ðßóôçãéá ôç óõóôçìáôéêÞ äéáöïñÜ åßíáé áõèáßñåôç, ðáñÜ ôï üôé ôïáíôéêåßìåíü ôçò äåí åßíáé ìåôáöõóéêïý áëëÜ åìðåéñéêïý ÷áñá-êôÞñá.

Ôñßôïí, ç ðåðïßèçóç ôïõ öïñÝá åíüò óôåñåïôýðïõ üôé áðüôç óôéãìÞ ðïõ åßíáé ìÝëïò ìéáò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò, Ý÷åé åîïñéóìïý ôéò éäéüôçôåò ðïõ áðïäßäïíôáé óôçí êáôçãïñßá áõôÞ,äåí åßíáé áðïôÝëåóìá êÜðïéáò äéåñåýíçóçò, áëëÜ óõíéóôÜ ìéááôåêìçñßùôç, a priori ðáñáäï÷Þ, êÜôé áõôïíüçôï.

Ïé Secord êáé Backman14 èåùñïýí üôé óå êÜèå óôåñåüôõðïõðÜñ÷ïõí ôñåéò ðëåõñÝò: (á) ç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá, ç ïðïßááðïôåëåß ôçí åóôßá ôïõ óôåñåïôýðïõ, (â) ç óõíáßíåóç ôùí öï-ñÝùí ôçò óôåñåïôõðéêÞò óêÝøçò ùò ðñïò ôéò éäéüôçôåò ôçò ðñï-óùðéêüôçôáò ôùí ðñïóþðùí ðïõ åßíáé áíôéêåßìåíá ôùí óôåñåï-ôýðùí, êáé (ã) ç ðßóôùóç êÜèå ìÝëïõò ôçò óõãêåêñéìÝíçò êïéíù-íéêÞò êáôçãïñßáò ìå ôéò åí ëüãù éäéüôçôåò.

ÅéäéêÜ ç äåýôåñç ðëåõñÜ - ç óõíáßíåóç ôùí öïñÝùí ôçò

óôåñåïôõðéêÞò óêÝøçò ãýñù áðü ôéò éäéüôçôåò - áðïôÝëåóå áíôé-

êåßìåíï øõ÷ïëïãéêÞò, øõ÷ïêïéíùíéêÞò êáé êïéíùíéïëïãéêÞò

Ýñåõíáò. Áðü ôéò Ýñåõíåò áõôÝò áîßæåé íá áíáöÝñåé êáíåßò äýï

ãåíéêÜ óõìðåñÜóìáôá: Ðñþôïí, ðáñÜ ôç óôáäéáêÞ áëëáãÞ áðü

ãåíéÜ óå ãåíéÜ, óå ü,ôé áöïñÜ ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ áðïäßäï-

íôáé óå ìÝëç óõãêåêñéìÝíùí êáôçãïñéþí (ð.÷. åèíéêþí ïìÜäùí)

ç óõìöùíßá ôùí öïñÝùí ôïõ óôåñåïôýðïõ åßíáé óõóôçìáôéêÞ.15

Äåýôåñïí, ç óõíáßíåóç áõôÞ äåí èá Ýðñåðå íá åñìçíåõèåß ùò

áðüëõôç óõíáßíåóç, êáèþò åìðåéñéêÜ äåäïìÝíá äåß÷íïõí üôé

áêüìç êáé óå êëáóéêÝò ðåñéðôþóåéò óôåñåoôõðéêÞò óêÝøçò, ïé

öïñåßò ôïõ óôåñåïôýðïõ äåí óõìöùíïýí áðüëõôá ùò ðñïò ôï

14 ¼.ð., óåë. 2615 Âë. Kalins / Coffman / Walters 1969.

19

ðïéï åßíáé ôï âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ãíþñéóμá μéáò êáôçãïñßáòáíèñþðùí Þ ðïéï åßíáé ôï ðåñéèùñéáêü ÷áñáêôçñéóôéêü.16

ºóùò, üμùò, ôï ðéï åíäéáöÝñïí óôïé÷åßï ôïõ óôåñåïôýðïõ -áõôü ðïõ èá μáò áðáó÷ïëÞóåé ðåñéóóüôåñï áðü äù êáé μðñïò -åßíáé ç áîéïëïãéêÞ ôïõ äéÜóôáóç. Áõôü óçμáßíåé üôé óå ïμïåéäÞóôåñåüôõðá - ð.÷. åèíéêÜ óôåñåüôõðá Þ óôåñåüôõðá öýëïõ - äç-μéïõñãïýíôáé éåñáñ÷éêÝò êáôáôÜîåéò ôùí "Üëëùí" μå âÜóç ôïóôåñåüôõðï. Ïé éåñáñ÷ßåò áõôÝò åíäÝ÷åôáé íá áöïñïýí μßá μüíïéäéüôçôá (ð.÷. "êáèáñéüôçôá") Þ êáé Ýíá óýíïëï áðü áñåôÝò. Óõ-íåðþò ôá óôåñåüôõðá μðïñåß íá åßíáé μïíïäéÜóôáôá Þ ðïëõ-äéÜóôáôá, ôï ßäéï êáé ïé éåñáñ÷ßåò ðïõ ó÷çμáôßæïíôáé μå âÜóçôá óôåñåüôõðá. Ïé éåñáñ÷ßåò ðïõ ó÷çμáôßæïíôáé óôï íïõ ôùíöïñÝùí ðïëõäéÜóôáôùí óôåñåïôýðùí åßíáé óõíÞèùò ïëéêÝòéåñáñ÷ßåò, äçëáäÞ óõíïëéêÝò áîéïëïãÞóåéò ôùí éäéïôÞôùí ôùíåμðëåêüμåíùí áôüμùí Þ ïμÜäùí. ÔÝôïéåò éåñáñ÷ßåò åðéôñÝðïõíôçí êáôÜôáîç ôùí êáôçãïñéþí óå áíþôåñåò êáé êáôþôåñåò, êáéíïμéμïðïéïýí éäåïëïãßåò êáé ðñáêôéêÝò ðïõ âñßóêïíôáé ðïëýêïíôÜ óôá üñéá ôïõ ñáôóéóμïý. Óôï óçμåßï áõôü åßíáé óêüðéμïíá ôïíéóèåß üôé óðÜíéá êÜðïéï óôåñåüôõðï - åéäéêüôåñá êÜðïéïåèíéêü óôåñåüôõðï - ðåñéëáμâÜíåé μüíï áñíçôéêÝò Þ μüíï èåôé-êÝò éäéüôçôåò ôçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò óôçí ïðïßá áíáöÝñåôáé.ÓõíÞèùò õðÜñ÷åé Ýíá ðëÝãμá éäéïôÞôùí óôï óôåñåüôõðï, êáé çÝμöáóç μðïñåß íá åßíáé ðñïò ôç μßá Þ ôçí Üëëç êáôåýèõíóç.¸ñåõíåò áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôùí åèíéêþí óôåñåïôýðùí äåß÷íïõíð.÷. üôé áêüμç êáé óôéò ðåñéðôþóåéò åíüò óõíïëéêÜ Üêñùòáñíçôéêïý åèíéêïý óôåñåïôýðïõ, äéáöáßíïíôáé êáé ïñéóμÝíåòèåôéêÝò éäéüôçôåò ôçò áñíçôéêÜ áîéïëïãïýμåíçò ïμÜäáò.17 Ïñé-óμÝíïé, μÜëéóôá, øõ÷ïêïéíùíéïëüãïé éó÷õñßæïíôáé üôé ç êáôáíï-μÞ ôùí èåôéêþí êáé ôùí áñíçôéêþí ÷áñáêôçñéóôéêþí ðïõ áðïäß-äïíôáé óôçí îÝíç ïμÜäá (óôïõò åèíéêÜ "îÝíïõò") âñßóêåôáé óåêÜðïéá ó÷Ýóç μå ôçí êáôáíïμÞ ôùí èåôéêþí êáé ôùí áñíçôéêþí÷áñáêôçñéóôéêþí óôçí ïμÜäá ôùí öïñÝùí ôïõ óôåñåïôýðïõ.18

16 Secord / Backman 1976: 29.17 Âë. Buchanan 1951.18 Campbell 1967.

20

Ìéá åíäéáöÝñïõóá õðïðåñßðôùóç ôçò ðñïáíáöåñèåßóáò ôÜóçòåßíáé ç ÷ñÞóç ôçò ãëþóóáò ãéá ôçí áíôéèåôéêÞ ðåñéãñáöÞ ôçòßäéáò éäéüôçôáò, ðïõ óôçí ïμÜäá ôïõ öïñÝá ôïõ óôåñåïôýðïõ("äéêÞ μáò ïμÜäá") åêöñÜæåé èåôéêÞ áîßá, åíþ óôçí îÝíç ïμÜäáåêöñÜæåé ôï áíôßèåôï. ¸ôóé ð.÷. áõôü ðïõ ïíïμÜæåôáé "áíäñåßá"óôçí ïμÜäá μáò, ãßíåôáé "éôáμüôçôá" ãéá ôçí îÝíç ïμÜäá, Þ áõôüðïõ åßíáé "áöïóßùóç" óôç äéêÞ μáò ïμÜäá, åßíáé "ðñïóêüëëçóçóôç öÜñá" ãéá ôçí îÝíç ïμÜäá.

1.3 Äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò

¼ðùò ôïíßóôçêå Þäç, ôï óôåñåüôõðï ùò áõèáßñåôç a prioriãåíßêåõóç, åñÞμçí Þ êáé åéò ðåßóμá åμðåéñéêþí äåäïμÝíùí,åóôéÜæåôáé ðÜíù óå êÜðïéï ÷áñáêôçñéóôéêü, ôï ïðïßï äéá÷ùñßæåéμéá êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá áðü Üëëåò ïμïåéäåßò. Ôï ÷áñáêôçñéóôé-êü áõôü êéíåßôáé ðÜíù óå êÜðïéïí Üîïíá äéá÷ùñéóμïý ôùí êïé-íùíéêþí õðïêåéμÝíùí. ¸ôóé óôïí Üîïíá ôïõ ÷ñþμáôïò ôïðïèå-ôåßôáé ôï ÷áñáêôçñéóôéêü "μáýñïò" ðïõ ëåéôïõñãåß ùò äéá÷ùñéóôé-êÞ ãñáμμÞ áíÜμåóá óå üóïõò ôï Ý÷ïõí êáé óå üóïõò äåí ôïÝ÷ïõí êáé ùò ãåííÞôñéá ôçò äéÜêñéóçò áíÜμåóá óôç äéêÞ μáòïμÜäá (ð.÷. "ëåõêïß") êáé ôçí îÝíç ïμÜäá (ð.÷. "μáýñïé"). Ôï÷áñáêôçñéóôéêü ãíþñéóμá "ðåñáóμÝíç çëéêßá" ôïðïèåôåßôáéðÜíù óôïí Üîïíá ôçò çëéêßáò, ï ïðïßïò áðïôåëåß ôç âÜóç ãéá ôéòáíôßóôïé÷åò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò μå êñéôÞñéï ôçí çëéêßá (ð÷."ðáéäß", "íÝïò", "åíÞëéêáò", "ãÝñïò"). ×áñáêôçñéóôéêÜ ãíùñßóμáôáüðùò ç ÷ñïéÜ ôçò öùíÞò, ôï ôñé÷ùôü óçμåßùí ôïõ óþμáôïò êáéïé õðüëïéðåò êáé ðéï óçμáíôéêÝò áíáôïμéêÝò äéáöïñÝò áðïôå-ëïýí ôç âéïëïãéêÞ äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ áíÜμåóá óôç ãõíáßêáêáé ôïí Üíôñá.

Ôá óôåñåüôõðá ðñïûðïèÝôïõí ôçí êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøçôïõ Üëëïõ, äçëáäÞ ôçí ôáîéíüμçóÞ ôïõ óå êÜðïéá áðü ôéò ãíù-óôÝò êáôçãïñßåò. Ïé äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò (÷ñþμá, êáôáãùãÞ,ãëþóóá, èñçóêåßá, åðÜããåëμá, áíáôïμßá êëð.) åßíáé ôá üñéááíÜμåóá óôéò êáôçãïñßåò áõôÝò. ÏõóéáóôéêÜ ïé êáôçãïñßåòõößóôáíôáé áðü ôç óôéãμÞ ðïõ õøþíïíôáé äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝòáíÜμåóá óôá õðïêåßμåíá, Ýôóé þóôå íá åßíáé äõíáôÞ ç äéÜêñéóç

21

áíÜμåóá óôç μßá êáé ôçí Üëëç ðëåõñÜ ôçò äéá÷ùñéóôéêÞò ãñáμ-μÞò. Ãéá ïñéóμÝíåò áðü ôéò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò ôï õëéêü åßíáéðáμðÜëáéï, Ýñ÷åôáé áðü ôá âÜèç ôùí áéþíùí êáé μåôáâéâÜæåôáéáðü ãåíéÜ óå ãåíéÜ, áðü ðïëéôéóμü óå ðïëéôéóμü. Ïé äéá÷ùñéóμïßð.÷. áíÜμåóá óå ïμïåèíåßò êáé áëëïåèíåßò, óå ïμüãëùóóïõò êáéáëëüãëùóóïõò, óå áõôü÷èïíåò êáé áëëü÷èïíåò, óå ïμüèñçóêïõòêáé áëëüèñçóêïõò, óå êïéíùíéêÜ áíþôåñïõò êáé êïéíùíéêÜ êá-ôþôåñïõò, óå ôå÷íïëïãéêÜ ðñïçãμÝíïõò êáé ôå÷íïëïãéêÜ êáèõ-óôåñçμÝíïõò åßíáé äéá÷ùñéóμïß åíåñãïß êáé óÞμåñá, üðùò êáéðñéí áðü 2.500 ÷ñüíéá. Ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ ÷ñüíïõ, üμùò, ïñé-óμÝíåò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò á÷ñçóôåýïíôáé, åíþ äçμéïõñãïý-íôáé íÝåò. Ç äéÜêñéóç ð.÷. "äïýëïò / åëåýèåñïò" åßíáé óôéò óçμå-ñéíÝò êïéíùíßåò áíåíåñãÞ, üμùò Ý÷ïõí äçμéïõñãçèåß íÝåò, üðùò"éäéïêôÞôçò μÝóùí ðáñáãùãÞò / âéïμç÷áíéêüò åñãÜôçò". Ôé êñß-íåôáé óå μéá êïéíùíßá ãéá êÜðïéá ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï Üîéï äéÜêñé-óçò, þóôå íá ÷áñá÷èåß μéá äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ êáé íá áêïëïõ-èÞóïõí ýóôåñá ïé ó÷åôéêÝò êáôçãïñßåò êáé ç ðåñéãñáöÞ ôùíáôüμùí ðïõ áíÞêïõí ó' áõôÝò (óôåñåüôõðá), äåí åßíáé äõíáôüííá ðñïâëåöèåß μå áêñßâåéá.

ÐÝñá áðü ôéò èåóμéêÜ ðñïâëåðüμåíåò êáé åðéâáëëüμåíåòäéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò, óôçí êïéíùíßá ëåéôïõñãïýí êáé ÜðåéñåòÜëëåò, ïé ïðïßåò ðçãÜæïõí áðü ôçí êïõëôïýñá ôçò óõãêåêñéμÝíçòêïéíùíéêÞò ïμÜäáò. Ç êáôçãïñßá "ãýöôïò" óôç ÷þñá μáò ïýôåðñïâëÝðåôáé èåóμéêÜ, ïýôå åðéâÜëëåôáé. Ç åðßóçμç áíõðáñîßáôçò, üμùò, êáèüëïõ äåí óõíåðÜãåôáé êáé ïõóéáóôéêÞ áíõðáñîßá,äåäïμÝíïõ üôé ç êáôçãïñßá áõôÞ ÷ñçóéμïðïéåßôáé óôçí åëëçíéêÞãëþóóá ãéá íá äçëþóåé μéá óåéñÜ áðü áíåðéèýμçôá ÷áñáêôçñé-óôéêÜ: ôáðåéíÞ êáôáãùãÞ, μåëáøü ÷ñþμá åðéäåñμßäáò, éäéÜæïõ-óá åêöïñÜ ôïõ ëüãïõ, ôóéããïõíéÜ êáé Ýëëåéøç áîéïðñÝðåéáò.ÔÝôïéåò, Üôõðåò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò ðáñïõóéÜæïõí μéáåîáéñåôéêÞ áíôï÷Þ μÝóá óôï ÷ñüíï, áëëÜ êáé μåãÜëç åμâÝëåéáóôçí êïéíùíéêÞ ðõñáμßäá. Áõôü åîçãåßôáé áðü ôï ãåãïíüò üôéåμöáíßæïíôáé ðïëý íùñßò óôç óõíåßäçóç ôïõ áôüμïõ, êáôÜ ôçäéÜñêåéá ôçò íçðéáêÞò êáé ðáéäéêÞò çëéêßáò. Ïé äéá÷ùñéóôéêÝòãñáμμÝò åßíáé ïñãáíéêü óôïé÷åßï ôçò ãíùóôéêÞò ðñïóðÝëáóçò,ôçò íïçôéêÞò "ôáêôïðïßçóçò" ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò. ¼ôé õðÜñ-÷ïõí "ãýöôïé" ð.÷. μáèáßíåé ôï íÞðéï μå ôïí ßäéï ôñüðï ðïõ μáèáß-

22

íåé üôé õðÜñ÷ïõí áóôñïíáýôåò: ü÷é ôüóï ùò áðÜíôçóç óôïåμðåéñéêü åñþôçμá "ôé åßíáé áõôüò ðïõ âëÝðù åêåß", üóï ùòóôïé÷åßï ôùí ôáîéíïμÞóåùí êáé ôùí ðåñéãñáöþí ðïõ êÜíïõí ïéåíÞëéêåò êáé ôùí ïðïßùí ôï ðáéäß åßíáé áêñïáôÞò. ¸ôóé ç åéêüíá(ôï óôåñåüôõðï) ôïõ "ãýöôïõ" õðÜñ÷åé óôç óõíåßäçóç ôïõ ðáéäéïýðïëý íùñßôåñá áðü ôçí ðñþôç ôïõ åμðåéñßá μå êÜðïéï Üôïμï,ðïõ áíÞêåé óôçí êáôçãïñßá áõôÞ.

1.4 ÐñïêáôÜëçøç

Áí ôï óôåñåüôõðï ðáñáðÝμðåé óôçí åéêüíá ðïõ Ý÷ù ãéá ôïí"Üëëïí" ùò μÝëïõò μéáò óõãêåêñéμÝíçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò,êáé åéäéêüôåñá óôçí áîéïëïãéêÞ ôçò äéÜóôáóç, ç ëÝîç ðñïêáôÜ-

ëçøç ðåñéãñÜöåé μéá óôÜóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ áðÝíáíôé óôïíáôïμéêü Þ óõëëïãéêü "Üëëïí", êÜôé ðïõ ôïí ðñïäéáèÝôåé åõíïúêÜÞ äõóμåíþò áðÝíáíôß ôïõ.19 ÁíáöÝñèçêå Þäç óôçí ðñïçãïýμåíçåíüôçôá üôé ôï õðïêåßμåíï ðïõ åßíáé öïñÝáò óôåñåïôýðùí áíôé-ëáμâÜíåôáé ôïí "Üëëïí" ùò åêðñüóùðï μéáò ïμÜäáò, ùò äåßãμáåíüò ïμïéïãåíïýò óõíüëïõ. Ç áñíçôéêÞ Þ èåôéêÞ ðñïäéÜèåóç -ç ðñïêáôÜëçøç - äåí ðõñïäïôåßôáé áðü ôéò áôïμéêÝò, éäéïóõãêñá-óéáêÝò éäéüôçôåò ôïõ "Üëëïõ" , áëëÜ áðü ôçí êïéíùíéêÞ ôïõôáõôüôçôá. Ç ðñïäéÜèåóç ãéá åõíïúêÞ Þ äõóμåíÞ μåôá÷åßñéóÞôïõ áöïñÜ ïëüêëçñç ôçí ïμÜäá, ôçí êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá óôçíïðïßá áõôüò áíÞêåé.

Èá μðïñïýóå íá äåé êáíåßò ôçí ðñïêáôÜëçøç ùò øõ÷éêÞêáôÜóôáóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ ç ïðïßá ðñïäéáãñÜöåé ôï åßäïò ôçòóõíáéóèçμáôéêÞò åμðëïêÞò áðÝíáíôé óôïí "Üëëï". Ç áðëÞ ðá-ñïõóßá ôïõ "Üëëïõ" óôï ðñïóêÞíéï åíåñãïðïéåß èåôéêÝò Þ áñíçôé-êÝò óõíáéóèçμáôéêÝò êáôáóôÜóåéò, áðü ôéò ïðïßåò åíäÝ÷åôáé íáðçãÜóïõí ôÜóåéò ãéá åõíïúêÞ Þ äõóμåíÞ μåôá÷åßñéóç ôïõ ðñïóþ-ðïõ áõôïý. Ç óõíáéóèçμáôéêÞ ðëåõñÜ ôçò ðñïêáôÜëçøçò äåí

19 Ç åμðåéñéêÞ μåëÝôç ôçò ðñïêáôÜëçøç ò åßíáé μå ôçí ðáñáðÜíù Ýííïéá μåëÝôç

óôÜóåùí. Ãéá μéá óõæÞôçóç ãýñù áðü ôá êëáóéêÜ åñãáëåßá óôçí Ýñåõíá ôùí

óôåñåïôýðùí êáé ôçò ðñïêáôÜëçøçò âë.Sergeant et al. 1989.

23

åßíáé ùóôüóï ç áðïêëåéóôéêÞ ôçò ðôõ÷Þ. Óôçí ðñïêáôÜëçøç óõí-õðÜñ÷ïõí ãíùóéáêÜ êáé óôáôéêÜ óôïé÷åßá. Ôá ôåëåõôáßá áöï-ñïýí ôçí åôïéμüôçôá ôïõ õðïêåéμÝíïõ íá áíáëÜâåé óõãêåêñéμÝíçäñÜóç áðÝíáíôé óôïí êïéíùíéêü ôïõ åôáßñï, ï ïðïßïò åßíáé êáéôï áíôéêåßμåíï ôçò ðñïêáôÜëçøçò, åíþ ôá ãíùóéáêÜ óôïé÷åßááíáöÝñïíôáé óå ðëçñïöïñßåò ãéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ Üëëïõ.

Óôï âáèμü ðïõ ç ðñïêáôÜëçøç åßíáé ôåëéêÜ μéá ãåíéêÞ èåôé-êÞ Þ áñíçôéêÞ äéÜèåóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ áðÝíáíôé óôïí "Üëëïí",ç ýðáñîÞ ôçò äåí óõíäÝåôáé êáô' áíÜãêç μå åîïõóßá êáé ãåíéêÜμå áóõμμåôñßá éó÷ýïò. ÐñïêáôÜëçøç ë.÷. μðïñåß íá õðÜñ÷åéü÷é μüíï áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò ðëåéïøçößáò áðÝíáíôé óôá μÝëçμåéïøçöéþí, áëëÜ êáé áíôßóôñïöá, áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí μåëþíôçò μåéïøçößáò áðÝíáíôé óôá μÝëç ôçò ðëåéïøçößáò. Óôç äåýôåñçðåñßðôùóç, âÝâáéá, ç ðñïêáôÜëçøç äåí μðïñåß ôüóï åýêïëáíá μåôáöñáóôåß óå êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç, åðåéäÞ ïé öïñåßò ôçòäåí äéáèÝôïõí ôçí áíáãêáßá ãéá ôï óêïðü áõôü äýíáμç óå èåóμé-êü åðßðåäï. ¼ôáí üμùò ç äéÜêñéóç åêöñÜæåôáé óå μç-èåóμéêüåðßðåäï, ôüôå ç ðñïêáôÜëçøç ôùí μåëþí μéáò μåéïøçößáò áðÝ-íáíôé óôá μÝëç ôçò ðëåéïøçößáò μðïñåß íá μåôáöñáóôåß óåäéÜêñéóç Þ ñáôóéóμü (ð.÷. îõëïäáñμïß ëåõêþí ðïõ ôïëμïýí íáäéáó÷ßóïõí ÷þñïõò ïé ïðïßïé èåùñïýíôáé áðü μáýñïõò áðïêëåé-óôéêÜ äéêïß ôïõò).

Ç êáôçãïñéáêÞ óêÝøç êáé ôá óôåñåüôõðá μðïñïýí íá åíé-ó÷ýóïõí ôçí ðñïêáôÜëçøç, áëëÜ äåí öáßíåôáé ðùò áõôÝò åßíáéïé ãåííÞôñéåò ôçò áñíçôéêÞò Þ èåôéêÞò äéÜèåóçò áðÝíáíôé óå êÜ-ðïéïí. Ïé Secord êáé Backman20 áíáöÝñïõí (á) ôçí áóõμμåôñßáôïõ êïéíùíéêïý status áíÜμåóá óôéò ïμÜäåò óôéò ïðïßåò áíÞêïõíõðïêåßμåíï êáé "Üëëïò", (â) ôéò óõíèÞêåò áíôáãùíéóμïý ðïõ åðé-êñáôïýí áíÜμåóá óôéò äýï ïμÜäåò, (ã) ôï åíéáßï μÝôñï óýãêñéóçòðïõ ÷ñçóéμïðïéåßôáé êáé áðü ôéò äýï ïμÜäåò, êáé (ä) óôïé÷åßáôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôùí åμðëåêüμåíùí õðïêåéμÝíùí.

Ç áóõμμåôñßá ôçò êïéíùíéêÞò èÝóçò óå êïéíùíßåò μå éåñáñ-÷éêÞ äéÜñèñùóç óçμáßíåé üôé ôï õøçëü status ôïõ åíüò åôáßñïõ

20 ¼.ð. óåë. 204 ê.å.

24

óõíäÝåôáé êáô' áíÜãêç μå ôï ÷áμçëü status êÜðïéïõ Üëëïõ. ÓåôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò ïé áõîïμåéþóåéò óôï status ôïõ åíüò óõíåðÜ-ãïíôáé áíôßóôñïöåò áëëáãÝò óôï status ôïõ Üëëïõ. ¼,ôé êåñäßæåôáéóå status áðü ôïí Ýíáí åôáßñï, ÷Üíåôáé (óå status) áðü ôïí Üëëï.Ç óõíèÞêç áõôÞ äçμéïõñãåß μéá áíôéðáëüôçôá êáé μéá êá÷õðï-øßá ãéá ôá ðñáãμáôéêÜ êßíçôñá ôçò äñÜóçò ôïõ "áðÝíáíôé". ÏöïñÝáò õøçëïý status μÝóù ôçò áñíçôéêÞò ðñïäéÜèåóçò áðÝíáíôéóôïí öïñÝá ÷áμçëïý status äéêáéþíåé ôç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞáíÜμåóá óôïõò äýï êáé áðïêñïýåé ðñïëçðôéêÜ ðñùôïâïõëßåòåê μÝñïõò ôïõ êáôü÷ïõ ÷áμçëüôåñïõ status íá êáôáñãÞóåé ôçãñáμμÞ áõôÞ êáé íá äéåêäéêÞóåé õøçëüôåñï status. Ç ðñïêáôÜ-ëçøç ëåéôïõñãåß õðÝñ ôùí óõμöåñüíôùí ôïõ éåñáñ÷éêÜ áíþôåñïõ.Ôï ßäéï, üμùò, óõμâáßíåé êáé μå ôçí ðñïêáôÜëçøç ôïõ éåñáñ÷éêÜêáôþôåñïõ, μå ôçí Ýííïéá üôé ç áñíçôéêÞ ðñïäéÜèåóç áðÝíáíôéóôïí éåñáñ÷éêÜ áíþôåñï áðïôåëåß μéá Ýμμåóç áμöéóâÞôçóç ôçòíïμéμüôçôáò ôçò äéáöïñÜò êáé äéêáéþíåé ôéò ðñùôïâïõëßåò ãéááíáêáôáíïμÞ ôïõ status áíÜμåóá óôïõò äýï åôáßñïõò. ÅíäéáöÝ-ñïõóá åßíáé êáé ç ðáñáôÞñçóç üôé ç ðñïêáôÜëçøç õößóôáôáéêÜðïéá äéáêýμáíóç áíÜëïãá μå ôçí åîÝëéîç ôçò ïéêïíïμéêÞòêáôÜóôáóçò.21 Äõóμåíåßò ïéêïíïμéêÝò åîåëßîåéò åðçñåÜæïõíïëüêëçñç ôçí ðõñáμßäá ôïõ êïéíùíéêïý status, éäéáßôåñá üμùòêéíäõíåýåé ç éåñáñ÷éêÞ èÝóç ôùí áôüμùí óôéò êáôþôåñåò âáèμß-äåò, ðïõ åîáéôßáò ôçò ïéêïíïμéêÞò êñßóçò μðïñåß íá ÷Üóïõí ôçäïõëåéÜ ôïõò. ¼μùò áðü ïñéóμÝíåò êáôçãïñßåò áôüμùí (ð.÷. ëåõ-êïß μå ÷áμçëïýò äåßêôåò åéóïäÞμáôïò, åêðáßäåõóçò êáé åðáããÝë-μáôïò), ðïõ ïöåßëïõí ôçí êïéíùíéêÞ ôïõò èÝóç óôï ãåãïíüò üôéõðÜñ÷ïõí êáé Üôïμá μå áêüμç ÷áμçëüôåñç, ç åíôáôéêïðïßçóçôçò ðñïêáôÜëçøçò μðïñåß íá óõμâåß êáé óå ðåñéüäïõò ïéêïíïμé-êÞò áíÜêáμøçò, üôáí μÝëç ôçò êïéíùíéêÜ õðïäåÝóôåñçò ïμÜäáò(μáýñïé) åíäÝ÷åôáé íá âåëôéþóïõí ôç èÝóç ôïõò Ýíáíôé åêåßíçòôùí ðñþôùí. Óå Ýñåõíá ôïõ Tumin óå ðåñéï÷Þ ôùí íüôéùí ðïëé-ôåéþí ôùí Ç.Ð.Á áíé÷íåýôçêå Ýíáò óêëçñüò ðõñÞíáò ëåõêþí μå÷áμçëÞ åêðáßäåõóç, ÷áμçëü åéóüäçμá êáé ÷áμçëÞ åðáããåëμáôé-êÞ èÝóç, ïé ïðïßïé èá Þôáí äéáôåèåéμÝíïé íá ÷ñçóéμïðïéÞóïõíáêüμç êáé ùμÞ âßá ãéá ôç äéáôÞñçóç ôùí öõëåôéêþí äéáêñßóå-

21 Simpson êáé Yinger 1965.

25

ùí.22

Ïé óõíèÞêåò áíôáãùíéóμïý ðáñáðÝμðïõí óôéò ðåñéïñéóμÝ-íåò åõêáéñßåò ðïõ õðÜñ÷ïõí óôçí êïéíùíßá êáé óôï æÞôçμá ôçòðñïôåñáéüôçôáò ó÷åôéêÜ μå ôçí ðñüóâáóç óôïõò ðåñéïñéóμÝíïõòðüñïõò. Ïé "ðüñïé" óõíÞèùò åßíáé èÝóåéò åñãáóßáò óôï óýóôçμááðáó÷üëçóçò, äåí ðåñéïñßæïíôáé üμùò êáô' áíÜãêç óôïí ôïμÝááõôüí. "Ðüñïé" μðïñåß ð.÷. íá óçμáßíåé êáôáíïμÞ íåõñáëãéêþíèÝóåùí óôï óýóôçμá ôçò ðïëéôéêÞò åêðñïóþðçóçò, óôç äéïßêçóç,óôï ÷þñï ôùí μÝóùí åðéêïéíùíßáò êáé óôçí åðéóôÞμç. ¼ôáíõðÜñ÷ïõí åíåñãÝò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò óå μéá êïéíùíßá - ð.÷.öõëåôéêïß Þ åèíéêïß äéá÷ùñéóμïß - óðÜíéá åßíáé óõμμåôñéêÞ çåêðñïóþðçóç üëùí ôùí ïμÜäùí óôá äéÜöïñá êïéíùíéêÜ õðïóõ-óôÞμáôá. ÓõíÞèùò õðÜñ÷åé õðåñ-åêðñïóþðçóç μéáò ïμÜäáò (ð.÷.óôéò Ç.Ð.Á. ôùí μáýñùí) óå óõãêåêñéμÝíïõò ôïμåßò áðáó÷üëçóçò(÷áμçëïý êýñïõò ÷åéñùíáêôéêÜ åðáããÝëμáôá), ðñÜãμá ðïõóçμáßíåé üôé ç êáôáíïμÞ Ý÷åé äõíáμéêü ÷áñáêôÞñá. Ç ðñïóùñé-íüôçôá êáé ôï åõμåôÜâïëï ôçò êáôáíïμÞò ôùí "ðüñùí" áíÜμåóáóôéò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò êÜôù áðü óõíèÞêåò Ýíôïíïõ áíôá-ãùíéóμïý éó÷õñïðïéåß ðñïûðÜñ÷ïõóåò êáé ãåííÜ íÝåò ðñïêáôá-ëÞøåéò. Áõôü éó÷ýåé éäéáßôåñá ãéá êïéíùíßåò ïñãáíùμÝíåò ðïëé-ôéêÜ μå ôï êáèåóôþò ôçò êïéíïâïõëåõôéêÞò äçμïêñáôßáò, åðåéäÞóå ôÝôïéåò êïéíùíßåò ç áíôßöáóç áíÜμåóá óôçí (ðñïãñáμμáôéêÜ)äéáêçñõóóüμåíç ßóç μåôá÷åßñéóç ôùí ðïëéôþí êáé óôç èÝóðéóçðñïôåñáéïôÞôùí ãéá ôçí ðñüóâáóç óå "ðüñïõò" åßíáé μüíéμç êáéÜëõôç. ÅðåéäÞ óå äçμïêñáôéêÝò êïéíùíßåò ç Üíéóç μåôá÷åßñéóç(ð.÷. ç åðéëåêôéêÞ ðñüóâáóç ôùí ðïëéôþí óôïõò "ðüñïõò") ðñÝðåéíá äéêáéïëïãçèåß, ç ðñïêáôÜëçøç ðáßæåé êÜðïéï ñüëï óôç äé-êáßùóç ôçò áóýμμåôñçò êáôáíïμÞò êïéíùíéêþí ðüñùí. ¸ôóé çõðï-áíôéðñïóþðåõóç μéáò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò (ð.÷. ôùí μáý-ñùí) óå μåóáßåò êáé áíþôåñåò èÝóåéò ôçò äçμüóéáò äéïßêçóçòóôéò Ç.Ð.Á. åñμçíåýåôáé êáé äéêáéïëïãåßôáé áðü ôï öïñÝá öõëå-ôéêÞò ðñïêáôÜëçøçò ùò áðïôÝëåóμá ôçò ôåμðåëéÜò, ôçò áíéêá-íüôçôáò êáé ôçò μåéùμÝíçò íïçμïóýíçò ôçò êïéíùíéêÞò áõôÞòêáôçãïñßáò. ÁëëÜ êáé óå êïéíùíßåò μå èåóμïèåôçμÝíåò êïéíùíé-

22 Âë. Tumin 1958, üðùò ðáñáðÝμðåôáé áðü ôïõò Secord êáé Backman 1976: 218.

26

êÝò äéáêñßóåéò, üðïõ ï áíôáãùíéóμüò äåí õðÜñ÷åé, åðåéäÞ èåóμé-êÜ äåí ðñïâëÝðåôáé ðñüóâáóç ôùí äïýëùí óå ïñéóμÝíïõò êïéíù-íéêïýò "ðüñïõò", ç ðñïêáôÜëçøç õðÜñ÷åé êáé ëåéôïõñãåß õðÝñôçò äéêáßùóçò ôùí èåóμéêÜ êáôï÷õñùμÝíùí öõëåôéêþí äéáêñß-óåùí. Ó' áõôÝò μÜëéóôá ôéò ðåñéðôþóåéò ôï õðïêåßμåíï ðïõ åßíáéöïñÝáò ôçò öõëåôéêÞò ðñïêáôÜëçøçò åíäÝ÷åôáé íá êáôçãïñåßôïí "Üëëï" ãéá éäéüôçôåò ðïõ åßíáé óýμöùíåò μå ôçí êïéíùíéêÞôïõ èÝóç ùò èýμáôïò ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí. ¸ôóé ð.÷. Ýíáòäïýëïò μðïñåß íá êáôçãïñçèåß áðü ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ êõñßïõôïõ üôé åßíáé Ýíá Üâïõëï ïí ðïõ äåí μðïñåß íá ðÜñåé êáμéÜðñùôïâïõëßá ôçí ßäéá óôéãμÞ ðïõ ï ñüëïò ôïõ äïýëïõ äåíåðéôñÝðåé ôçí áíÜëçøç ðñùôïâïõëßáò. ÁõôÝò áêñéâþò ïé éäéü-ôçôåò ðïõ óôï ðñüóùðï åíüò äïýëïõ åßíáé áíáμåíüμåíåò, èåù-ñïýíôáé óôïé÷åßá ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ äïýëïõ Ýîù áðü ôçó÷Ýóç åîÜñôçóçò.

Ôï åðßðåäï óýãêñéóçò áöïñÜ ôçí ðáñïõóßá åíüò êñéôçñßïõμå ôï ïðïßï áîéïëïãåßôáé ç åðéôõ÷ßá åíüò áôüμïõ êáé êáèïñßæï-íôáé ïé ðñïóäïêßåò ôïõ óõãêñéôéêÜ μå áõôÝò ôùí Üëëùí. Óôçèåùñßá ôçò áíôáëëáãÞò23 ùò åðßðåäï óýãêñéóçò (comparison level)ïñßæåôáé ôï μÝóï åðßðåäï óôï ïðïßï êéíåßôáé ôï áðïôÝëåóμá(üöåëïò Þ æçμßá) ôùí áëëçëåðéäñÜóåùí μå óõãêåêñéμÝíïõòêïéíùíéêïýò åôáßñïõò, äçë. ç μÝóç óôÜèμç ôïõ áðïôåëÝóμáôïòôçò áëëçëåðßäñáóçò, ëáμâáíïμÝíçò õðüøç ôçò äáðÜíçò óôçíïðïßá õðïâëÞèçêå (ðñïóðÜèåéá, êåöÜëáéï êôë.) êáé ôùí áðïëá-âþí (áíáãíþñéóç, éêáíïðïßçóç, ðñïþèçóç óõμöåñüíôùí) ðïõåéóÝðñáîå ôï õðïêåßμåíï. Ôï åðßðåäï óýãêñéóçò êïéíùíéêþíïμÜäùí μðïñåß íá åßíáé äéáöïñïðïéçμÝíï Þ åíéáßï. Óôçí ðñþôçðåñßðôùóç, ç ïμÜäá ðïõ äÝ÷åôáé ãéá ôïí åáõôü ôçò Ýíá ÷áμçëüôå-ñï åðßðåäï óýãêñéóçò, äåí åêöñÜæåé äçμüóéá ôç äéáμáñôõñßáôçò, üôáí μÝëç ôçò Üëëçò ïμÜäáò - ç ïðïßá äÝ÷åôáé ãéá ôïí åáõôüôçò Ýíá õøçëüôåñï åðßðåäï óýãêñéóçò - êáôáâÜëëïíôáò ôéò ßäéåòðñïóðÜèåéåò áðïëáμâÜíïõí êáëýôåñá áðïôåëÝóμáôá. ¼ôáíüμùò ôï êñéôÞñéï áõôü åßíáé Þ ôåßíåé íá ãßíåé åíéáßï - Þ ïñßæåôáéùò åíéáßï μÝóá áðü Ýíá ðïëéôéêü êßíçμá ôùí μç-åõíïçμÝíùíêïéíùíéêþí êáôçãïñéþí - ôüôå ç äéáöïñïðïßçóç ôïõ áðïôåëÝ-

23 Hiomans 1961, Blau 1964.

27

óμáôïò óå ó÷Ýóç μå ôéò áðïëáâÝò, μå äåäïμÝíç ôçí åîïμïßùóçóå åðßðåäï äáðÜíçò (ðñïóðÜèåéá, ðïéüôçôá åñãáóßáò) éó÷õñï-ðïéåß ôçí áñíçôéêÞ ðñïäéÜèåóç ôçò μéáò ïμÜäáò áðÝíáíôé óôçíÜëëç. ¸íá ðáñÜäåéãμá áðü ôïí åëëçíéêü ÷þñï μðïñåß íá äåßîåéêáëýôåñá ôçí áîßá ôïõ ðáñáðÜíù åðé÷åéñÞμáôïò: êáôÜ ôçí ðñþ-ôç ðåñßïäï åéóüäïõ Áëâáíþí ëáèñïμåôáíáóôþí óôçí ÅëëÜäá(1991, 1992), ôï çμåñïμßóèéü ôïõò Þôáí ðïëý ÷áμçëüôåñï áðüáõôü ôïõ íôüðéïõ åñãÜôç, ßóùò êáé ëéãüôåñï áðü ôï μéóü.24 ÅðåéäÞüμùò ôï åðßðåäï óýãêñéóçò Þôáí äéáöïñïðïéçμÝíï, äåí õðÞñ÷åç áßóèçóç ôçò Üäéêçò μåôá÷åßñéóçò óôïõò ëáèñïμåôáíÜóôåò. ÇïμÜäá áíáöïñÜò ôïõò Þôáí ïé ïμïåèíåßò ôïõò óôçí Áëâáíßáêáé ü÷é ï μÝóïò ¸ëëçíáò åñãáæüμåíïò. Ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ ÷ñü-íïõ õðÞñîå Ýíáò áíáðñïóáíáôïëéóμüò êáé ùò ðñïò ôï åðßðåäïóýãêñéóçò êáé ùò ðñïò ôçí ïμÜäá áíáöïñÜò, μå áðïôÝëåóμá ïéëáèñïμåôáíÜóôåò íá èåùñïýí ðëÝïí ùò áäéêßá ôçí åéäéêÞ áðï-æçμßùóç, íá áñíïýíôáé ôçí åñãáóßá üôáí ðñïóöÝñåôáé μåôÝôïéïõò üñïõò êáé íá áðáéôïýí ßóç "ïéêïíïμéêÞ" μåôá÷åßñéóçμå åêåßíç ôùí áõôï÷èüíùí. Ç ôÜóç ãéá åíéáéïðïßçóç ôïõ μÝôñïõóýãêñéóçò éó÷õñïðïßçóå ôçí ðñïêáôÜëçøç êáé áðü ôéò äýï μå-ñéÝò: áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí ëáèñïμåôáíáóôþí, ç ðñïóöïñÜ åñãá-óßáò μå ÷áμçëÞ áμïéâÞ èåùñåßôáé áðüðåéñá Üãñéáò åêμåôÜëëåõ-óçò êáé åíåñãïðïéåß óõíáéóèÞμáôá μßóïõò, åêäßêçóçò êáé å÷èñü-ôçôáò, åíþ áðü ôçí ðëåõñÜ ôùí åñãïäïôþí Üñíçóç áðïäï÷Þòôçò ðñïóöïñÜò åñãáóßáò èåùñåßôáé Ýðáñóç, ôåμðåëéÜ, Ýíäåéîçüôé ïé ëáèñïμåôáíÜóôåò Ýãéíáí åðéëåêôéêïß åðåéäÞ "÷üñôáóáí",Þ áêüμá êáé äåßêôçò üôé ïé ëáèñïμåôáíÜóôåò êåñäßæïõí ôá ÷ñÞ-μáôÜ ôïõò áðü Üëëåò äñáóôçñéüôçôåò (íáñêùôéêÜ, êëïðÝò, ëç-óôåßåò).

ÐÝñá áðü ôéò äïμéêÝò êáé ðïëéôéóμéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ãéáôçí åμöÜíéóç, óõíôÞñçóç êáé äéáéþíéóç ôùí ðñïêáôáëÞøåùí,Ýñåõíåò áðü ôçí êïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßá äåß÷íïõí üôé õðÜñ÷ïõíóõíäÝóåéò áíÜμåóá óå ôýðïõò ðñïóùðéêüôçôáò êáé óôçí ðñïêá-ôÜëçøç. Ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôç äïμÞ ôçò ðñïóùðéêüôçôáò êáéóôï ñáôóéóμü èá óõæçôçèåß óôï ôÝôáñôï êåöÜëáéï áíáëõôéêÜ.Óôï óçμåßï áõôü ãßíåôáé áðëþò μéá ðñþôç áíáöïñÜ óôïí ðáñÜ-

24 Âë. Ãêüôïâïò 1994á, 1994â.

28

ãïíôá ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ùò ãåííÞôñéáò ðñïêáôÜëçøçò.

Ç ôÜóç ãéá áíáæÞôçóç ôçò áéôßáò ç ïðïßá ðñïêáëåß äéáñêåßòêáé åðáíáëáμâáíüμåíåò áðïãïçôåýóåéò (μáôáéþóåéò) óå êÜðïéáêïéíùíéêÞ ïμÜäá, éäéáßôåñá üôáí ç ðçãÞ ôùí μáôáéþóåùí åßíáéóôï áðõñüâëçôï, Ý÷åé óõíäåèåß áðü øõ÷ïëüãïõò êáé êïéíùíéïëü-ãïõò μå ôçí ðñïêáôÜëçøç êáé ôï ñáôóéóμü.25 Ðñüêåéôáé ãéá ôçãíùóôÞ íïïôñïðßá áíáæÞôçóçò ôçò åõèýíçò óå êÜðïéá áäýíáôçêïéíùíéêÞ ïμÜäá, ç ïðïßá èá ðáßîåé ôï ñüëï ôïõ áðïäéïðï-

μðáßïõ ôñÜãïõ (scapegoating). Ï öáíáôéóμüò, ùò óôÜóç áðüññé-øçò ôïõ äéáöïñåôéêïý, Ý÷åé åðßóçò óõíäåèåß óå äéÜöïñåò Ýñåõíåòμå ôçí ðáñïõóßá éó÷õñÞò ðñïêáôÜëçøçò, ôï ßäéï éó÷ýåé êáé ãéáôçí ðåñßðôùóç ôçò áõôáñ÷éêÞò ðñïóùðéêüôçôáò. Ç áíÜãêç ãéáôüíùóç ôçò áõôïåêôßμçóçò, åêöñáæüμåíç êõñßùò μÝóù ôçò èåôé-êÞò áîéïëüãçóçò õðïôéèÝμåíùí áñåôþí ôçò ïμÜäáò óôçí ïðïßááíÞêåé ôï Üôïμï, óõíäÝåôáé μå ôçí ðáñïõóßá ðñïêáôÜëçøçò.26

Åðßóçò ç ôÜóç ôïõ ßäéïõ ôïõ óõóôÞμáôïò ôçò ðñïóùðéêüôçôáòãéá ðåñéïñéóμü ôçò áíôéöáôéêüôçôáò ôùí óôïé÷åßùí ðïõ ôçíóõãêñïôïýí êáé ãéá óõμâáôüôçôá áíÜμåóá óôéò äéÜöïñåò ðåðïé-èÞóåéò êáé óôÜóåéò ôïõ õðïêåéμÝíïõ, óõíäÝåôáé èåôéêÜ μå ôçíðñïêáôÜëçøç.

1.5 ÌïñöÝò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò

ÌÝ÷ñé ôþñá åßäáμå üôé ç ýðáñîç äéá÷ùñéóôéêþí ãñáμμþíμÝóá óå μéá êïéíùíßá äçμéïõñãåß êáôçãïñßåò áôüμùí. Çáíôßëçøç ôïõ áôüμïõ ùò μÝëïõò μéáò êáôçãïñßáò, ç ïíïμáæüμåíçêáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç, ó÷åôßæåôáé μå ðáñáäï÷Ýò ãéá ôéò éäéüôçôåòôçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò óôçí ïðïßá áíÞêåé ôï Üôïμï. Áðüôéò ðáñáäï÷Ýò áõôÝò, éäéáßôåñá áðü ôéò áîéïëïãéêïý ôýðïõ ðáñá-äï÷Ýò, ðñïêýðôåé μéá åéêüíá ãéá ôïí "Üëëï", âáóéêü ãíþñéóμáôçò ïðïßáò åßíáé ç ãåíßêåõóç êáé ç õðåñáðëïýóôåõóç. Ç åéêüíááõôÞ ïíïμÜæåôáé óôåñåüôõðï. ÁíÜëïãá μå ôï áí ç õðåñáðëïõ-óôåõôéêÞ áîéïëüãçóç ôïõ "Üëëïõ" ùò μÝëïõò μéáò êáôçãïñßáò

25 Âë. Simpson êáé Yinger: 1958, Lewis: 1961, Weatherlay: 1961.26 Pettigrew 1969.

29

åßíáé èåôéêÞ Þ áñíçôéêÞ, ôï óôåñåüôõðï åðßóçò μðïñåß íá åßíáéèåôéêü Þ áñíçôéêü. Ç äéáöïñÜ áíÜμåóá óôï óôåñåüôõðï êáéôçí ðñïêáôÜëçøç åßíáé üôé μå ôç äåýôåñç åêöñÜæåôáé ç åôïéμü-ôçôá ôïõ õðïêåéμÝíïõ íá äåßîåé μéá áñíçôéêÞ Þ èåôéêÞ óôÜóçáðÝíáíôé óôïí "Üëëï". Ìå ôçí ðñïêáôÜëçøç Ý÷ïõμå Ýíá åßäïòáñíçôéêÞò Þ èåôéêÞò óõíáéóèçμáôéêÞò åμðëïêÞò ôïõ õðïêåéμÝíïõ,åíþ ôï óôåñåüôõðï Ý÷åé ðåñéóóüôåñï ôï ÷áñáêôÞñá "áðåéêüíé-óçò" ôïõ Üëëïõ áðü ôç óêïðéÜ ôïõ õðïêåéμÝíïõ.

Ï üñïò äéÜêñéóç (discrimination) ðáñáðÝμðåé óôçí Üäéêçμåôá÷åßñéóç åíüò áôüμïõ, ãéá ôï ëüãï üôé áõôü áíÞêåé óå μéáóõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞ ïμÜäá,27 ãéá ôçí ïðïßá õðÜñ÷åé áðü ôçóêïðéÜ ôïõ öïñÝá ôçò äéÜêñéóçò áñíçôéêü óôåñåüôõðï êáéáñíçôéêÞ ðñïêáôÜëçøç. ÅðåéäÞ Üäéêç μðïñåß íá åßíáé μéá μåôá-÷åßñéóç åßôå μå ôç μïñöÞ ôçò áäéêáéïëüãçôçò åýíïéáò, åßôå áíôß-óôñïöá, μðïñïýμå íá μéëÜμå ãéá èåôéêÞ êáé ãéá áñíçôéêÞ äéÜ-êñéóç. Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç ç μåôá÷åßñéóç ðïõ åðéöõëÜóóåôáéáðü ôï õðïêåßμåíï óôïí "Üëëï" åßíáé ðëåïíåêôéêÞ ãé' áõôüí, åíþóôç äåýôåñç ðåñßðôùóç éó÷ýåé ôï áíôßèåôï.

ÊïéíùíéêÞ äéÜêñéóç, ëïéðüí, óçμáßíåé äéáöïñïðïéçμÝíçμåôá÷åßñéóç, åßôå åõíïúêÞ åßôå äõóμåíÞò. ÅðåéäÞ, üμùò, óå êïéíù-íßåò μå ðïëëáðëÝò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò êáé ðïëëáðëÝò êïéíù-íéêÝò êáôçãïñßåò ç äéáöïñïðïéçμÝíç μåôá÷åßñéóç äåí åßíáéåîáßñåóç áëëÜ êáíüíáò, èá ðñÝðåé íá äïýμå ôé åßäïõò äéáöïñï-ðïéçμÝíç μåôá÷åßñéóç óõíéóôÜ ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç - Þ ï ñáôóé-óμüò, üðùò ëÝãåôáé ðéï áðëÜ - ãéáôß áëëéþò õðÜñ÷åé ï êßíäõíïòíá õðá÷èåß óôï ñáôóéóμü êÜèå åßäïò äéáöïñïðïéçμÝíçò μåôá-÷åßñéóçò åíüò õðïêåéμÝíïõ åî áéôßáò ôïõ üôé áíÞêåé óå êÜðïéáêïéíùíéêÞ êáôçãïñßá. ¸íá Üôïμï ðïõ áíÞêåé óôçí êïéíùíéêÞêáôçãïñßá "ãÝñïíôåò" ð.÷. äåí áéóèÜíåôáé üôé åßíáé èýμá ñáôóé-óμïý, üôáí ôï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí óõμðåñéöÝñåôáé áðÝíáíôßôïõ üðùò óõμðåñéöÝñåôáé êáíåßò áðÝíáíôé óå ãÝñïíôåò êáé ü÷éóå åöÞâïõò. Ç äéáöïñïðïßçóç ôçò óõμðåñéöïñÜò ôïõ ðåñéâÜëëï-íôïò êáé ç ðñïóáñμïãÞ ôçò óôçí êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá óôçí ïðïßááíÞêåé ôï åí ëüãù Üôïμï ü÷é μüíï äåí èåùñåßôáé ñáôóéóμüò,

27 Âë. Williams 1947.

30

áëëÜ êáé õðï÷ñÝùóç ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò íá ôï ðñÜîåé. Áöýóéêïèá Þôáí åÜí ôï ðåñéâÜëëïí åß÷å Ýíá åíéáßï, ðÜãéï ðñüãñáμμáμåôá÷åßñéóçò üëùí ôùí áôüμùí, áíåîÜñôçôá áðü ôçí çëéêéáêÞêáôçãïñßá óôçí ïðïßá áõôÜ áíÞêïõí. Åäþ ëïéðüí, ç äéáöïñï-ðïßçóç áíáμÝíåôáé êáé áðïôåëåß óôïé÷åßï ôùí êáíüíùí åõãåíåßáòóôçí åðéêïéíùíßá êáé ôçí áëëçëåðßäñáóç. Ãéá äéÜêñéóç (êáé ãéáñáôóéóμü) μéëÜμå üôáí äéáöïñïðïéåßôáé ç óõμðåñéöïñÜ áðÝíá-íôé óå êÜðïéïí, åðåéäÞ áíÞêåé óå μéá óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞêáôçãïñßá, ôç óôéãμÞ ðïõ ïé êáíüíåò ôïõ ðáé÷íéäéïý ôçò ßóçòμåôá÷åßñéóçò åðéâÜëëïõí èåùñçôéêÜ åíéáßï μÝôñï μåôá÷åßñéóçò.Óôçí ðåñßðôùóç ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò ï "Üëëïò", ôï áíôéêåß-μåíï ôçò äéÜêñéóçò, èåùñçôéêÜ Ý÷åé äéêáßùμá óå μéá μåôá÷åßñéóçðáñüμïéá μå áõôÞ ðïõ èá åðéöýëáóóå ôï õðïêåßμåíï - ï öïñÝáòôçò äéÜêñéóçò - óå ïðïéïäÞðïôå Üëëï Üôïμï ðïõ äåí áíÞêåé óôçíïμÜäá ôïõ èýμáôïò ôçò äéÜêñéóçò, äçëáäÞ ôç μåôá÷åßñéóç ðïõèá åðéöýëáóóå êáé óôá μÝëç ôçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò óôçíïðïßá ôï ßäéï ôï õðïêåßμåíï áíÞêåé.

Åßôå ç äéÜêñéóç åßíáé èåôéêÞ, åßôå åßíáé áñíçôéêÞ, ç ïõóßáôïõ öáéíïμÝíïõ áõôïý åßíáé üôé ç êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ"Üëëïõ" ðáñåμâáßíåé óôçí áëëçëåðßäñáóç êáé áëëÜæåé ôïõòüñïõò ôïõ ðáé÷íéäéïý åßôå õðÝñ, åßôå åíáíôßïí ôïõ. ÅÜí ç äéÜêñéóçåßíáé áñíçôéêÞ, ôï õðïêåßμåíï áíáóôÝëëåé ïñéóμÝíåò áðü ôéòõðï÷ñåþóåéò ôïõ áðÝíáíôé óôï èýμá ôçò äéÜêñéóçò, áêõñþíïíôáòμå ôïí ôñüðï áõôü ôéò áíôßóôïé÷åò ðñïóäïêßåò êáé ôá äéêáéþμáôáôïõ èýμáôïò. ÅÜí ç äéÜêñéóç åßíáé èåôéêÞ, ôï õðïêåßμåíï áßñåéïñéóμÝíïõò áðü ôïõò ðåñéïñéóμïýò ïé ïðïßïé ñõèμßæïõí ôéòðñïóäïêßåò ôïõ "Üëëïõ", õðåñâáßíïíôáò μå ôïí ôñüðï áõôü ôïüñéï ôùí õðï÷ñåþóåþí ôïõ ðñïò ôïí "Üëëï", ï ïðïßïò ðëÝïí õöß-óôáôáé μéá ðñïíïμéáêÞ μåôá÷åßñéóç, ÷ùñßò íá ôç äéêáéïýôáé.Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ç μåôá÷åßñéóç åßíáé áèÝμéôá Üíéóçêáé ãé' áõôü Üäéêç (unfair).

Ç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá óôçí ïðïßá áíÞêåé ôï áíôéêåßμåíïôçò äéÜêñéóçò (ï "Üëëïò") ðñïóäéïñßæåé êáé ôï åßäïò ôçò äéÜêñéóçò.ÅÜí ç êáôçãïñßá áõôÞ åßíáé ç öõëÞ, ç äéÜêñéóç åßíáé öõëåôéêÞ,ïðüôå Ý÷ïõμå ôçí ðåñßðôùóç ôïõ ñáôóéóμïý μå ôçí óôåíÞ Ýííïéá.ÅÜí ç êáôçãïñßá åßíáé ç åèíéêÞ ðñïÝëåõóç, ç äéÜêñéóç åßíáé

31

åèíéêéóôéêÞ, åíþ óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá(ôáõôüôçôá) ôïõ "Üëëïõ" ó÷åôßæåôáé μå ôç èñçóêåõôéêÞ Ýíôáîç,μéëÜμå ãéá èñçóêåõôéêÞ äéÜêñéóç. Åßíáé ðñïöáíÝò üôé èåùñçôé-êÜ äåí õðÜñ÷åé üñéï óôéò μïñöÝò ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí,μå ôçí Ýííïéá üôé èåùñçôéêÜ ôï üñéï áõôü óõμðßðôåé μå ôï üñéïôùí êïéíùíéêþí äéá÷ùñéóμþí. ÉóôïñéêÜ, üμùò, ïé êáôçãïñßåòôçò öõëÞò, ôïõ Ýèíïõò, ôçò èñçóêåßáò, ôïõ öýëïõ, ôçò çëéêßáò,ôçò åðáããåëμáôéêÞò ïμÜäáò êáé ôïõ êïéíùíéêïý óôñþμáôïò Ý÷ïõíáðïôåëÝóåé, êáé ïñéóμÝíåò áðü áõôÝò óõíå÷ßæïõí áêüμç íááðïôåëïýí, åóôßåò êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí.

Ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôçí ðñïêáôÜëçøç êáé ôç äéÜêñéóç åßíáéó÷Ýóç èåùñßáò-ðñÜîçò, μå ôçí Ýííïéá üôé ç ðñïêáôÜëçøç áöïñÜåôïéμüôçôá ãéá äñÜóç (óôÜóç), åíþ ç äéÜêñéóç åßíáé óõμðåñé-öïñÜ, äñÜóç. ÊáôÜ ôïõò Simpson êáé Yinger28 ç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç äåí åßíáé ôßðïôå Üëëï ôåëéêÜ ðáñÜ ç õëïðïßçóç μéáòðñïêáôÜëçøçò ðïõ õðÜñ÷åé áðÝíáíôé óå μéá êïéíùíéêÞ ïμÜäá.ÅÜí ôï óôåñåüôõðï åßíáé êáôçãïñéáêÞ áíôßëçøç ôïõ "Üëëïõ"êáé ç ðñïêáôÜëçøç êáôçãïñéáêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôïí "Üëëï",ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç åßíáé ç êáôçãïñéáêÞ μåôá÷åßñéóç ôïõ"Üëëïõ". Ôï ãåãïíüò üôé êáôÜ êáíüíá ç äéÜêñéóç áðïôåëåß õëï-ðïßçóç ðñïêáôáëÞøåùí äåí óçμáßíåé üôé êÜèå μïñöÞ êáé ðåñß-ðôùóç êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò ðñïûðïèÝôåé ðñïêáôÜëçøç. Çáðüöáóç ð.÷. åíüò îåíïäü÷ïõ íá μçí åðéôñÝøåé ôç äéáíõêôÝ-ñåõóç óôï îåíïäï÷åßï ôïõ Áëâáíþí μåôáíáóôþí, åðéäÝ÷åôáéðïëëáðëÝò åñμçíåßåò. ÅíäÝ÷åôáé íá åßíáé ðñïúüí êëáóéêÞòðñïêáôÜëçøçò, μå ôçí Ýííïéá üôé ôï îåíïäï÷åßï äåí äÝ÷åôáéãåíéêÜ áõôÞ ôçí êáôçãïñßá ðåëáôþí, ÷ùñßò íá õðÜñ÷ïõíéäéáßôåñïé ëüãïé ðïõ íá åðéâÜëëïõí μéá ôÝôïéá óõμðåñéöïñÜ.ÅíäÝ÷åôáé üμùò íá öïâÜôáé üôé ôá Üôïμá áõôÜ èá åãêáôáëåß-øïõí ôï ðñùß ôï îåíïäï÷åßï ÷ùñßò íá ðëçñþóïõí ôï ëïãáñéáóμü,ðñÜãμá ðïõ óçμáßíåé üôé ç äéÜêñéóç äåí èá ãéíüôáí áí õðÞñ÷åç âåâáéüôçôá üôé ïé óõãêåêñéμÝíïé ðåëÜôåò èá óõμðåñéöÝñïíôáíüðùò êÜèå Üëëïò êáíïíéêüò ðåëÜôçò. Åäþ ç äéÜêñéóç äåíåμðåñéÝ÷åé ðñïêáôÜëçøç áðÝíáíôé óôï èýμá ôçò äéÜêñéóçò, áëëÜ

28 Simpson êáé Yinger 1965.

32

åßíáé âáóéóμÝíç óå êÜðïéá ðñüâëåøç ãéá ôçí ðéèáíÞ ôïõòóõμðåñéöïñÜ.

Ïé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò - êáé óôï åîÞò ãßíåôáé ëüãïò μüíïãéá ôçí áñíçôéêÞ äéÜêñéóç - èåùñçôéêÜ μðïñïýí íá åμöáíéóôïýíóå μéá êïéíùíßá μå μéá Þ êáé ðåñéóóüôåñåò áðü ôéò åîÞò μïñöÝò:(á) èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíç äéÜêñéóç

(â) õðáñêôÞ áëëÜ èåóμéêÜ μç - ðñïóäéïñéóμÝíç äéÜêñéóç

(ã) åîùèåóμéêÞ (Üôõðç, êáèçμåñéíÞ) äéÜêñéóç

Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç ç áíáóôïëÞ ôùí äéêáéùμÜôùí ôïõèýμáôïò ôçò äéÜêñéóçò ðñïóäéïñßæåôáé μå èåóμéêü ôñüðï,ðñÜãμá ðïõ óçμáßíåé üôé ç äéáöïñåôéêÞ μåôá÷åßñéóç äåí åßíáéáôïμéêÞ ðñùôïâïõëßá ôïõ öïñÝá ôçò äéÜêñéóçò, áëëÜ äñÜóçðñïâëåðüμåíç êáé åðéâáëëüμåíç áðü ôï íïμéêü êáèåóôþò ôçòêïéíùíéêÞò óõμðåñéöïñÜò. Ç Üñíçóç ôïõ äéêáéþμáôïò ãéáóõμμåôï÷Þ ôùí μåôáíáóôþí ðïõ æïõí óå μéá óõãêåêñéμÝíç ÷þñáóôéò âïõëåõôéêÝò åêëïãÝò áõôÞò ôçò ÷þñáò åßíáé μéá èåóμéêÜðñïóäéïñéóμÝíç äéÜêñéóç.29 Ç áíáóôïëÞ ôïõ óõãêåêñéμÝíïõäéêáéþμáôïò ôïõ μåôáíÜóôç ùò ðïëßôç áðïôåëåß óôïé÷åßï ôçòíïμïèåóßáò ôçò ÷þñáò õðïäï÷Þò.

Óôç äåýôåñç ðåñßðôùóç äåí õößóôáôáé èåóμéêÜ ðñïóäéïñé-óμÝíç äõíáôüôçôá Þ õðï÷ñÝùóç ãéá äéáöïñåôéêÞ μåôá÷åßñéóç.Ç äéáöïñåôéêÞ μåôá÷åßñéóç üμùò õðÜñ÷åé óôçí ðñÜîç, åðåéäÞïé öïñåßò èåóμéêþí áñμïäéïôÞôùí (ð.÷. μéá äçμüóéá õðçñåóßá

29 Óôï óçμåßï áõôü èá ðñÝðåé íá óçμåéùèåß üôé ïé áðüøåéò ôùí åéäéêþí äéßóôáíôáé

ùò ðñïò ôï åÜí ç Üñíçóç ôïõ äéêáéþμáôïò øÞöïõ óå μåôáíÜóôåò åßíáé êïéíùíéêÞ

äéÜêñéóç Þ ü÷é. Óýμöùíá μå ôç μéá ðëåõñÜ, ïé μåôáíÜóôåò äåí åßíáé ðïëßôåò ôçò

óõãêåêñéμÝíçò ÷þñáò, μå ôçí Ýííïéá ôçò åðßóçμçò ðïëéôïãñÜöçóçò. Óõíåðþò, ç

äéáöïñïðïéçμÝíç μåôá÷åßñéóç ðïõ ôïõò ãßíåôáé ùò ðñïò ôï äéêáßùμá ôïõ åêëÝãåéí

êáé åêëÝãåóèáé äåí óçμáßíåé áíáóôïëÞ êÜðïéïõ äéêáéþμáôïò, åðåéäÞ ôÝôïéï

äéêáßùμá μüíïí ïé ðïëßôåò ôçò óõãêåêñéμÝíçò ÷þñáò Ý÷ïõí. Ç Üëëç ðëåõñÜ

õðïóôçñßæåé üôé ç éäéüôçôá ôïõ ðïëßôç ôçò ÷þñáò äéáμïíÞò äåí ÷ïñçãåßôáé óôïõò

μåôáíÜóôåò áðü óêïðéμüôçôá, áêñéâþò åðåéäÞ áõôÞ èá ôïõò åðÝôñåðå íá

óõμμåôÜó÷ïõí óôï ðïëéôéêü ãßãíåóèáé ôçò êïéíùíßáò óôçí ïðïßá æïõí. ¢ñá, ôïíßæïõí,

óôçí ïõóßá ôïõò óôåñåßôáé ôï äéêáßùμá øÞöïõ μå ôï ðñüó÷çμá üôé ùò μç-ðïëßôåò,

äåí Ý÷ïõí ôõðéêÜ áõôÞ ôç äõíáôüôçôá. Ç μéá ðëåõñÜ åðé÷åéñçμáôïëïãåß

äéáäéêáóôéêÜ, ç Üëëç ïõóéïëïãéêÜ.

33

óôçí ïðïßá áðåõèýíåôáé ôï èýμá ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò)áãíïïýí ôç èåóμéêÞ ôïõò õðï÷ñÝùóç ãéá ßóç μåôá÷åßñéóç êáéêáôáóôñáôçãïýí óôçí ðñÜîç ôï äéêáßùμá ôïõ "Üëëïõ" ãéá ßóçμåôá÷åßñéóç, åßôå åí ãíþóåé ôùí ðñïúóôáμÝíùí ôïõò, åßôå Ýμμåóá,ðñïâÜëëïíôáò äéÜöïñåò äéêáéïëïãßåò.

Óôçí ôñßôç ðåñßðôùóç ç áëëçëåðßäñáóç ëáμâÜíåé ÷þñá óååîùèåóμéêÜ ðåñéâÜëëïíôá, óå μéá ïðïéáäÞðïôå óêçíÞ ôçò êáèç-μåñéíÞò æùÞò, üðïõ ïé ñüëïé ôùí óõμμåôå÷üíôùí äåí õðüêåéíôáéóå èåóμéêïý ôýðïõ ñýèμéóç. Ç õðï÷ñÝùóç ôïõ ðñïóùðéêïý åíüòêáôáóôÞμáôïò íá ÷ñçóéμïðïéåß ôïí ðëçèõíôéêü üôáí áðåõèýíåôáéóôïõò ðåëÜôåò äåí åßíáé èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíç. Åßíáé óôïé÷åßïôçò "êïõëôïýñáò" ôïõ êáôáóôÞμáôïò íá áíáãíùñßæåôáé óôïíðåëÜôç ôï äéêáßùμá íá ôïõ áðåõèýíåôáé ôï ðñïóùðéêü óôïíðëçèõíôéêü. ¼ôáí ôï ðñïóùðéêü äéáöïñïðïéåß ôç ãëùóóéêÞ ôïõóõμðåñéöïñÜ êáé áëëÜæåé áðü ðëçèõíôéêü óå åíéêü, óôçí ðåñß-ðôùóç ðïõ ï ðåëÜôçò åßíáé Áëâáíüò ëáèñïμåôáíÜóôçò, ôï μÞíõ-μá åßíáé μÞíõμá êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò. Ôï ðñïóùðéêü ðïõ ðñï-âáßíåé óå μéá ôÝôïéá äéáöïñïðïßçóç ôçò ãëùóóéêÞò óõμðåñéöïñÜòáíáóôÝëëåé ðñïóùñéíÜ ôçí õðï÷ñÝùóÞ ôïõ íá áðåõèýíåôáé óôïíðåëÜôç óå ðëçèõíôéêü, õðï÷ñÝùóç ðïõ éêáíïðïéåß ôï áíôßóôïé÷ïäéêáßùμá ôïõ ôåëåõôáßïõ.30

Áðü ôç μÝ÷ñé ôþñá óõæÞôçóç öÜíçêå üôé ç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç (ñáôóéóμüò) åßíáé μéá ðåñßðôùóç äéáöïñïðïßçóçò ôçòóõμðåñéöïñÜò, áðÝíáíôé óå êÜðïéï Üôïμï ðïõ áíÞêåé óå μéáóõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá êáé üôé äåí óõíéóôÜ êïéíù-íéêÞ äéÜêñéóç êÜèå äéáöïñïðïßçóç ôçò óõμðåñéöïñÜò áðÝíáíôéóôïí "Üëëï", μå êñéôÞñéï ôçí êïéíùíéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá. Ç âáóéêÞðñïûðüèåóç ãéá íá áðïêôÞóåé ç äéáöïñïðïßçóç ôçò óõμðåñé-

30 Ç áíÜëõóç áõôÞ äåí éó÷ýåé ãéá ôéò ðåñéðôþóåéò ðïõ ï óõãêåêñéμÝíïò ðåëÜôçò

äåí èåùñåß ôïí ðëçèõíôéêü äéêáßùμÜ ôïõ Þ, ÷åéñüôåñá, èá èåùñïýóå ôïí ðëçèõíôéêü

äåßêôç áðïóôáóéïðïßçóçò ôïõ ðñïóùðéêïý áðÝíáíôß ôïõ. Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ï

ðåëÜôçò ÷ñçóéμïðïéåß ï ßäéïò ôïí åíéêü êáé áíáμÝíåé áðü ôï ðñïóùðéêü åíéêü óôçí

ðñïóöþíçóç. ÅÜí ôï ðñïóùðéêü ãíùñßæåé Þ μðïñåß íá õðïèÝóåé ïñèþò ôïí êþäéêá

óõμðåñéöïñÜò ôïõ ðåëÜôç, ç áëëáãÞ ôçò ãëùóóéêÞò ôïõ óõμðåñéöïñÜò äåí óõíéóôÜ

êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç, áëëÜ ôï áíôßèåôï: ðñïóáñμïãÞ ôçò óõμðåñéöïñÜò óôïí êþäéêá

ôïõ ðåëÜôç, äçëáäÞ åõãÝíåéá μå Üëëá μÝóá.

34

öïñÜò μáò áðÝíáíôé óå êÜðïéïí ôçí Ýííïéá ôçò êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò åßíáé ôï èåóμéêÜ Þ çèéêÜ èåμåëéùμÝíï äéêáßùμá ôïõáôüμïõ áõôïý íá åßíáé áðïäÝêôçò μéáò óõãêåêñéμÝíçò μåôá÷åßñé-óçò, áíåîÜñôçôá áðü ôï áí áíÞêåé Þ ü÷é óôçí êïéíùíéêÞ êáôçãï-ñßá óôçí ïðïßá áíÞêåé êáé åî áéôßáò ôçò ïðïßáò õößóôáôáé ôçäéÜêñéóç. Óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç ñáôóéóμüò åßíáé ç áêýñùóçôçò ðñïóäïêßáò ôïõ "Üëëïõ" ãéá ßóç μåôá÷åßñéóç μå âÜóç Ýíáåíéáßï êñéôÞñéï, åßôå áõôü åßíáé èåóμïèåôçμÝíï, åßôå ëïãßæåôáéáðü ôï åõñýôåñï ðåñéâÜëëïí ùò çèéêü - ÷ùñßò íá åßíáé èåóμïèå-ôçμÝíï.

35

2. ÊÏÕËÔÏÕÑÁ ÊÁÉ ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ

36

Óôï êåöÜëáéï áõôü åîåôÜæåôáé ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôçí êïõë-ôïýñá ùò óõóôÞμáôïò ðáñáäï÷þí, ðåðïéèÞóåùí êáé ðñáêôéêþí,êáé óôï öáéíüμåíï ôïõ ñáôóéóμïý. Åéäéêüôåñá èá óõæçôçèïýíïé ïñéóμïß ôïõ "Üëëïõ" ùò ðïëéôéóμéêü óôïé÷åßï, ïé ðáñáäï÷Ýòãýñù áðü ôï áðïêëßíïí êáé ôï êáíïíéêü, ïé óôÜóåéò áðÝíáíôéóôï äéáöïñåôéêü êáé ïé äéáêñßóåéò ùò ðïëéôéóμéêÝò ðñáêôéêÝò.

2.1 Ïñéóμüò ôïõ "Üëëïõ" ùò ðïëéôéóμéêïý óôïé÷åßïõ

ÅÜí ùò êïõëôïýñá (Þ ðïëéôéóμü μå ôçí åõñýôåñç Ýííïéá)ïñßóïõμå ôï óýíïëï ôùí åõñÝùò äéáäåäïμÝíùí ðáñáäï÷þí, ðå-ðïéèÞóåùí, óôÜóåùí êáé ðñáêôéêþí μÝóá óå μéá áíèñþðéíçêïéíüôçôá, ôüôå μðïñïýμå íá èåùñÞóïõμå ôéò ðáñáäï÷Ýò, ôéòðåðïéèÞóåéò, ôéò óôÜóåéò, êáé ôéò ðñáêôéêÝò áðÝíáíôé óå êÜðïéáêáôçãïñßá áôüμùí ùò ðïëéôéóμéêÜ óôïé÷åßá. Ï "Üëëïò" μðïñåßíá åßíáé Ýíá óýíïëï áôüμùí - μéá êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá - μå ôáïðïßá ôï õðïêåßμåíï (ï öïñÝáò ôùí ðïëéôéóμéêþí óôïé÷åßùí) Ý÷åéóõ÷íÞ áëëçëåðßäñáóç. Ìðïñåß üμùò íá åßíáé Ýíáò ðïëý μáêñé-íüò "Üëëïò", íá μÝíåé óå Üëëç ÷þñá Þ óå Üëëç Þðåéñï. Ç áëëçëå-ðßäñáóç μå ôïí "Üëëïí" (μå ôç óõã÷ñïíéêÞ Þ ôçí éóôïñéêÞ Ýííïéá)äåí åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôçí åμöÜíéóç óôç óõíåßäçóç ôïõõðïêåéμÝíïõ ôùí ðáñáäï÷þí, ôùí ðåðïéèÞóåùí êáé ôùí óôÜóåùíáðÝíáíôß ôïõ. Ðáñáäï÷Ýò, ðåðïéèÞóåéò êáé óôÜóåéò áðÝíáíôéóôïõò ÊéíÝæïõò ð.÷. μðïñåß íá Ý÷åé êáíåßò ÷ùñßò ðïôÝ íá ãíùñßóåéÝóôù êáé Ýíáí ÊéíÝæï. Ïñéóμïýò ôïõ Ôïýñêïõ Ý÷ïõí ïé ¸ëëçíåòμáèçôÝò, ÷ùñßò íá ãíùñßóïõí ðïôÝ êÜðïéïí óýã÷ñïíï Ôïýñêï,áñêïýí ïé ïμïåèíåßò ôïõ ðïõ ðáñåëáýíïõí áðü ôá ó÷ïëéêÜåã÷åéñßäéá.

Ïé ïñéóμïß, ôá óôåñåüôõðá êáé ïé ðñïêáôáëÞøåéò ãéá ôïí"Üëëï" - åéäéêüôåñá ãéá ôïí åèíéêü Þ èñçóêåõôéêü "Üëëïí" - ðçãÜ-æïõí êáμéÜ öïñÜ áðü ôá âÜèç ôùí áéþíùí, ðáñáðÝμðïíôáò óåéóôïñéêÝò åμðåéñßåò áíÜμåóá óôçí ïμÜäá ôïõ õðïêåéμÝíïõ (ð.÷.¸ëëçíåò, ×ñéóôéáíïß) êáé óôçí îÝíç ïμÜäá (ð.÷. Ôïýñêïé, Ìïõ-óïõëμÜíïé). ÏñéóμÝíá áðü ôá óôåñåüôõðá áõôÜ μðïñåß êÜðïôå

37

íá åß÷áí êáé Ýíáí ðõñÞíá ñåáëéóôéêü, óôï âáèμü ðïõ áíôáíá-êëïýóáí êõñßáñ÷åò óõμðåñéöïñÝò μÝóá óôçí ïμÜäá ôùí "Üë-ëùí". Ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ ÷ñüíïõ ç áëëçëåðßäñáóç áíÜμåóáóôéò äýï ïμÜäåò (ð.÷. ×ñéóôéáíïß - Åâñáßïé) μåôáâëÞèçêå ñéæéêÜ,ôá áμïéâáßá óôåñåüôõðá äåí åêöñÜæïõí ðëÝïí êáμéÜ ñåáëéóôéêÞðëåõñÜ ôïõ "Üëëïõ", ðáñáμÝíïõí åí ôïýôïéò, ðïëëÝò öïñÝò áñêå-ôÜ áíèåêôéêÜ μÝóá óôï ÷ñüíï. ÐÜíôùò ôá ðéï áíèåêôéêÜ óôåñåü-ôõðá êáé ïé ðéï éó÷õñÝò ðñïêáôáëÞøåéò åßíáé áõôÝò ðïõ áíáöÝñï-íôáé óå õðáñêôÝò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò, μå ôéò ïðïßåò õðÜñ÷åéóõã÷ñïíéêÞ áëëçëåðßäñáóç. Äåí åßíáé ôõ÷áßï ð.÷. üôé ôá óôåñåü-ôõðá êáé ç ðñïêáôÜëçøç ðïõ õðÜñ÷åé óôçí ÅëëÜäá ãéá ôïõòÔïýñêïõò åßíáé ðïëý éó÷õñÜ, ôï ßäéï éó÷ýåé ùò ðñïò ôá áíôßóôïé÷áãéá ôïõò ÔóéããÜíïõò Þ ôïõò ÌïõóïõëμÜíïõò ðïõ æïõí óôçí ÅëëÜ-äá êáé åßíáé ¸ëëçíåò ðïëßôåò.

Ç ðéï äéáäåäïμÝíç Üðïøç ãéá ôç ãÝíåóç ôùí óôåñåïôýðùíêáé ôçò ðñïêáôÜëçøçò áðÝíáíôé óôïí üðïéïí "Üëëïí" åßíáé ðùòôá ðïëéôéóμéêÜ óôïé÷åßá μå âÜóç ôá ïðïßá ï Üëëïò ïñãáíþíåéôç æùÞ ôïõ åßíáé äéáöïñåôéêÜ óå óýãêñéóç μå åêåßíá ôïõ öïñÝáôùí ïñéóμþí, óõíåðþò õðÜñ÷åé μéá áíôéêåéμåíéêÞ âÜóç ãéá ôçäçμéïõñãßá óôåñåïôýðùí êáé ôç ãÝíåóç ôçò ðñïêáôÜëçøçò. Ï"Üëëïò" åßíáé üíôùò äéáöïñåôéêüò, ãé' áõôü êáé ç åéêüíá ðïõÝ÷ïõμå ãé' áõôüí äåí μðïñåß ðáñÜ íá åßíáé äéáöïñåôéêÞ, ôï ßäéïéó÷ýåé êáé ãéá ôç óôÜóç μáò áðÝíáíôß ôïõ. Ç ðñáãμáôéêüôçôáüμùò åßíáé ðéï ðïëýðëïêç. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ áðïäßäïõμåóôïí "Üëëïí" äåí åßíáé ðÜíôïôå êáé äåí åßíáé êáô' áíÜãêç ðñïúü-íôá ôçò ðáñáôÞñçóçò ôçò óõμðåñéöïñÜò ôïõ. Áêüμá êáé üôáíïé ðñïâëÝøåéò μáò ó÷åôéêÜ μå ôçí ðñïóäïêþμåíç áðü ôïí"Üëëïí" óõμðåñéöïñÜ μå âÜóç ôéò éäéüôçôåò ðïõ ôïõ áðïäþóáμåäéáøåýäïíôáé, äåí äéáöïñïðïéïýμå ïðùóäÞðïôå ôéò õðïèÝóåéòμáò ãéá ôç "âáèýôåñç öýóç" ôïõ Üëëïõ. Ïé ðáñáäï÷Ýò êáé ïéðåðïéèÞóåéò μáò ãéá ôïí "Üëëïí" åßíáé ðåñéóóüôåñï éäåïëïãßáêáé ëéãüôåñï ëïãéêÜ óõμðåñÜóμáôá áðü ôç μÝ÷ñé ôþñá åμðåéñßáμáò (Þ åμðåéñßá Üëëùí) μáæß ôïõ. ¢ëëùóôå ç ðßóôùóç ôïõ Üëëïõμå óõãêåêñéμÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ äåí åßíáé áôïμéêÞ õðüèåóç,áëëÜ êïéíùíéêÞ: õðÜñ÷åé óõíáßíåóç ùò ðñïò ôï ôé åßíáé ï "Üëëïò",êáé ç óõμμåôï÷Þ μáò ó' áõôÞ ôç óõíáßíåóç óõ÷íÜ åßíáé ðñïúüí

38

êïμöïñμéóμïý ðáñÜ ëïãéêÞ åðåîåñãáóßá ðëçñïöïñéþí.

Äýï áðü ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí ïñéóμþí ôïõ "Üëëïõ" åßíáéç áõèåíôéêüôçôá μÝóá óôï ÷ñüíï êáé ç êáíïíéóôéêÞ ôïõò äéÜ-óôáóç. Ó÷åôéêÜ μå ôï ðñþôï, áñêåß íá áíáöåñèåß üôé ç åéêüíáôïõ "Üëëïõ" - áõôü ðïõ ðéóôåýåôáé üôé åßíáé êÜðïéïò, ùò μÝëïòμéáò óõãêåêñéμÝíçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò - μåôáâéâÜæåôáé áðüãåíéÜ óå ãåíéÜ ùò óôïé÷åßï ôçò êïéíÞò ãíþóçò.1 Ç μåôáâßâáóçáõôÞ äåí ðñïûðïèÝôåé êáô' áíÜãêç ôç öõóéêÞ ðáñïõóßá ôçò áíôß-óôïé÷çò ïμÜäáò μÝóá óôçí êïéíüôçôá üðïõ áíÞêåé ï ðáñáôçñç-ôÞò, ï öïñÝáò äçëáäÞ ôùí ïñéóμþí. Áñêåß Ýíá éóôïñéêÜ õðáñêôü"åðåéóüäéï" óõíÜíôçóçò êáé óõμâßùóçò ôùí äýï ïμÜäùí (ð.÷.¸ëëçíåò - Ãåñμáíïß) ãéá íá åðéâåâáéþóåé Þäç õðÜñ÷ïíôåò, íáôñïðïðïéÞóåé Þ íá äçμéïõñãÞóåé íÝïõò ïñéóμïýò. Éäéáßôåñá óåêëåéóôÝò êïõëôïýñåò, óôéò ïðïßåò ç áëëáãÞ ôùí óõóôáôéêþí óôïé-÷åßùí åßíáé ðïëý áñãÞ äéáäéêáóßá, ïé ðéèáíüôçôåò äéáôÞñçóçòôçò åéêüíáò ãéá ôçí "îÝíç" ïμÜäá2 åßíáé áñêåôÜ õøçëÝò. Ç μåôá-

1 Óýμöùíá μå ôïí Á. Schutz ï üñïò "êïéíÞ ãíþóç" áíáöÝñåôáé óôï óýíïëï ôùí

ðáñáäï÷þí ãéá ôï öõóéêü êáé êïéíùíéêü êüóμï ðïõ äéáèÝôåé êÜèå μÝëïò μéáò

ðïëéôéóμéêÞò ïμÜäáò êáé ôï ÷ñçóéμïðïéåß óôçí áíôéμåôþðéóç ôùí êáèçμåñéíþí

ðåñéóôÜóåùí åðéêïéíùíßáò êáé áëëçëåðßäñáóçò. ×ùñßò ç óçμáóßá ôïõ üñïõ áõôïý

íá óõμðßðôåé áðüëõôá μå åêåßíç ôïõ üñïõ "êïéíüò íïõò", âñßóêåôáé ðïëý êïíôÜ.2 Ãéá íá ãßíïõí êáôáíïçôÝò ïé óçμáóßåò ôùí üñùí "îÝíç ïμÜäá" êáé "ïéêåßá ïμÜ-

äá" (ïé áíôßóôïé÷ïé üñïé óôç ÃåñμáíéêÞ åßíáé Fremdgruppe êáé Eigengruppe) åßíáé

áðáñáßôçôï íá Ý÷åé êáíåßò õðüøç ôç óêçíÞ ôçò áëëçëåðßäñáóçò áíÜμåóá óå äýï

Üôïμá, ðïõ áíÞêïõí óå áíôßóôïé÷åò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò. ¸óôù üôé ðñüêåéôáé

ãéá ôá Üôïμá × êáé Ø ðïõ áíÞêïõí óôéò ïμÜäåò Á êáé  áíôßóôïé÷á. Áðü ôç óêïðéÜ

ôïõ ×, ç ïμÜäá Á åßíáé ç "ïéêåßá ïμÜäá", åíþ ç ïμÜäá  ç "îÝíç ïμÜäá". Áðü ôç

óêïðéÜ ôïõ Ø, ç ïμÜäá  åßíáé ç "ïéêåßá ïμÜäá", åíþ ç ïμÜäá Á ç "îÝíç ïμÜäá".

Óôçí áëëçëåðßäñáóç áõôïý ôïõ ôýðïõ, áõôü ðïõ âéþíåé ï Ýíáò ùò "ïéêåßï ðåñéâÜëëïí",

âéþíåôáé áðü ôïí áðÝíáíôé ùò "îÝíï ðåñéâÜëëïí". Åéêüíåò (ïñéóμïýò) ãéá ôïí

áðÝíáíôé Ý÷ïõí êáé ïé äýï. ¸÷ïõí ôáõôü÷ñïíá êáé åéêüíåò ãéá ôïí åáõôü ôïõò ùò

μÝëïò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò". Ç åéêüíá ôïõ × ãéá ôïí Ø, üμùò, óõíÞèùò äåí ôáõôßæåôáé

μå ôçí åéêüíá ôïõ Ø ãéá ôïí åáõôü ôïõ, êáé áíôßóôñïöá. ÅÜí ïé ïμÜäåò Á êáé Â

âñßóêïíôáé óå μéá óõãêåêñéμÝíç éåñáñ÷éêÞ ó÷Ýóç μåôáîý ôïõò (ð.÷. ãáéïêôÞμïíåò

- äïýëïé, ãçãåíåßò - ëáèñïμåôáíÜóôåò) Þ ü÷é (ð.÷. μç-Åâñáßïé Ãåñμáíïß ðïëßôåò -

Åâñáßïé Ãåñμáíïß ðïëßôåò, åëëçíéêÞò êáôáãùãÞò Áõóôñáëïß - Áõóôñáëïß -

Áõóôñáëïß) åßíáé äåõôåñåýïí ùò ðñïò ôçí ýðáñîç "åèíï-ïñéóμþí", üðùò èá

μðïñïýóå ßóùò êáíåßò íá ïíïμÜóåé ôéò ðáñáäï÷Ýò ðïõ õðÜñ÷ïõí óå μéá ïμÜäá êáé

39

âßâáóç ôçò åéêüíáò ãéá ôçí "îÝíç" ïμÜäá êáé ç äéá÷ñïíéêÞ ôçòðáñïõóßá äåí óçμáßíåé êáô' áíÜãêç - êáé óôçí ðñÜîç óðÜíéáóçμáßíåé - åðáíÜëçøç Þ ðéóôÞ áíôéãñáöÞ ôçò åéêüíáò ðïõ äéáôç-ñïýóå ç ðñïãåíÝóôåñç ãåíéÜ. Áõôü åîçãåßôáé áðü ôï ãåãïíüòüôé ïé ïñéóμïß áõôïß ãéá ôïí "Üëëï" ëåéôïõñãïýí ùò ðëáßóéá ãéáôçí ïñãÜíùóç ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò óôçí ïðïßáóõμμåôÝ÷ïõí μÝëç ôçò "Üëëçò ïμÜäáò". ÅÜí ïé üñïé ôçò áëëçëåðß-äñáóçò äéáöïñïðïéçèïýí, ðñÜãμá ðïõ åßíáé ðïëý ðéèáíü íáóõμâåß μÝóá óôï ÷ñüíï, åêôüò áí ç êïéíüôçôá ðïõ ðåñéëáμâÜíåéêáé ôéò äýï ïμÜäåò åßíáé Üêñùò óõíôçñçôéêÞ óå åðßðåäï ü÷é μüíïéäåïëïãßáò, áëëÜ êáé ôå÷íïëïãßáò Þ êïéíùíéêÞò äïμÞò, åßíáéáíáμåíüμåíï íá äéáöïñïðïéçèåß êáé ç óõμμåôï÷Þ ôùí åôáßñùíó' áõôÞ. Ôïýôï Ý÷åé ùò óõíÝðåéá êáé ôç äéáöïñïðïßçóç ôçòåéêüíáò ôçò "Üëëçò ïμÜäáò". Éäéáßôåñá üôáí ïé åéêüíåò áõôÝòó÷åôßæïíôáé μå ôçí åèíéêÞ Þ èñçóêåõôéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ "Üëëïõ",üôáí äçëáäÞ ðñüêåéôáé ãéá åèíéêÜ Þ èñçóêåõôéêÜ óôåñåüôõðá,μðïñïýμå íá μéëÜμå ãéá μéá éóôïñéêÞ åîÝëéîç ôïõ ðåñéå÷ïμÝíïõôïõ óôåñåïôýðïõ: ôï ðëáßóéï ðáñáμÝíåé - êÜðïéá åéêüíá ãéá ôïí"Üëëï" êõêëïöïñåß ðÜíôïôå óôï ðåñéâÜëëïí ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò"- êáé ôï ðåñéå÷üμåíï μðïñåß íá μåôáâÜëëåôáé, Üëëïôå μå ôá÷åßò,Üëëïôå μå ðïëý áñãïýò ñõèμïýò, êáèþò åðçñåÜæåôáé áðü ôïõòμåôáâáëëüμåíïõò ïéêïíïμéêïýò, êïéíùíéêïýò, ðïëéôéêïýò êáéðïëéôéóμéêïýò üñïõò ôçò óõμâßùóçò ôùí áíôßóôïé÷ùí ïμÜäùí.Ãåãïíüò ðáñáμÝíåé üôé ç åéêüíá ôïõ "Üëëïõ" Ý÷åé áíôï÷Þ μÝóáóôï ÷ñüíï. Áõôü åîçãåß êáé μéá îáöíéêÞ Ýîáñóç ôçò îåíïöïâßáòÞ ôïõ ñáôóéóμïý óå ðåñéüäïõò ðïõ ïñéóμÝíïé áðü ôïõò üñïõòôçò óõμâßùóçò μåôáâÜëëïíôáé (ð.÷. äõóμåíåßò ïéêïíïμéêÝòóõíèÞêåò, åèíéêéóμüò, ðáñáêμÞ ðïëéôéêþí óõóôçμÜôùí, ôå÷íï-ëïãéêÝò åêñÞîåéò), åíþ óôçí áμÝóùò ðñïãåíÝóôåñç ðåñßïäï ôáóôåñåüôõðá õðÞñ÷áí, áëëÜ Þôáí óå μéá ëáíèÜíïõóá êáôÜóôáóç.

Ôï äåýôåñï ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò "åéêüíáò ôïõ Üëëïõ" ùò ðïëé-ôéóμéêïý óôïé÷åßïõ åßíáé ç êáíïíéóôéêÞ ôïõ äéÜóôáóç, êáé μå

áöïñïýí ôéò éäéüôçôåò ôçò Üëëçò ïμÜäáò. Ç éåñáñ÷éêÞ ó÷Ýóç äåí åðçñåÜæåé ôçí

ýðáñîç, áëëÜ ôï åßäïò ôùí "åèíï-ïñéóμþí".

40

áõôü åííïïýμå ôï ãåãïíüò üôé ôï μÝëïò μéáò ïμÜäáò êáôÜ êÜ-ðïéïí ôñüðï ðñïóäïêÜ äéêáéùμáôéêÜ áðü ôá õðüëïéðá μÝëç ôçòßäéáò ïμÜäáò (ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò") íá Ý÷ïõí ðåñßðïõ ôçí ßäéáåéêüíá ãéá ôçí "îÝíç ïμÜäá". Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá êÜèå μÝëïòôçò ïμÜäáò, μÝóá óôçí ïðïßá êõêëïöïñåß êáé éó÷ýåé êÜðïéïóôåñåüôõðï, áéóèÜíåôáé ôçí ðßåóç ðïõ áóêåßôáé åðÜíù ôïõ åêμÝñïõò ôùí õðüëïéðùí μåëþí ôçò ïμÜäáò ôïõ μå ôç μïñöÞèåμéôÞò ðñïóäïêßáò ãéá ôçí áðïäï÷Þ ôçò áíáãêáéüôçôáò áëëÜêáé ôçò áëÞèåéáò ôïõ ðåñéå÷ïμÝíïõ ôïõ åí ëüãù óôåñåïôýðïõ.Ìå Üëëá ëüãéá, ôï íÝï μÝëïò ôçò ïμÜäáò - ôï íÞðéï êáé áñãüôåñáôï ðáéäß êáé ï íÝïò - äåí áöÞíåôáé áðïëýôùò åëåýèåñï êáé áíåðç-ñÝáóôï íá ðÜñåé èÝóç áðÝíáíôé óôï óôåñåüôõðï ðïõ êõêëïöïñåßãéá ôïí "Üëëïí" óôçí êïéíüôçôá. Áíôßèåôá, åíèáññýíåôáé íáõéïèåôÞóåé ôçí åãêõñüôçôá ôïõ óôåñåïôýðïõ êáé áðïèáññýíåôáéíá ôçí áμöéóâçôÞóåé. ¼ôáí ïé êïéíùíéêÝò áõôÝò ðéÝóåéò áóêïý-íôáé áðü ðïëëÝò ðëåõñÝò ôáõôü÷ñïíá, ïé ðéèáíüôçôåò ôïõ íÝïõíá óôáèåß êñéôéêÜ áðÝíáíôé óôï óôåñåüôõðï êáé íá ôï áμöéóâç-ôÞóåé åßíáé áñêåôÜ ðåñéïñéóμÝíåò. Áðü ôï ÷þñï ôçò ÊïéíùíéêÞòØõ÷ïëïãßáò ãíùñßæïõμå üôé ç ôÜóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ íá åõèõ-ãñáμμéóôåß μå ôçí Üðïøç ôçò ïμÜäáò, éäéáßôåñá üôáí ç ÜðïøçáõôÞ åêöñÜæåôáé μå áðüëõôï ôñüðï, åßíáé ðïëý éó÷õñÞ.3 Åðßóçòãíùñßæïõμå áðü ôï ÷þñï ôçò ÐáéäáãùãéêÞò üôé ôï ðáéäß öñïíôßæåéíá áíôáðïêñéèåß óå μåãÜëï âáèμü óôï åðßðåäï ðñïóäïêéþí ðïõÝ÷åé ðñïóäéïñßóåé ï ðáéäáãùãüò ãé' áõôü.4 Èá μðïñïýóå êáíåßòóôï óçμåßï áõôü íá ãåíéêåýóåé, ëÝãïíôáò üôé óôï âáèμü ðïõ çåéêüíá ãéá êÜðïéïí "Üëëï" (ôï óôåñåüôõðï) áðïôåëåß óôïé÷åßïôïõ êáèçμåñéíïý ðïëéôéóμïý μéáò ïμÜäáò, ç óôÜóç êÜèå íÝïõμÝëïõò ôçò ïμÜäáò áõôÞò - äçëáäÞ êÜèå íçðßïõ, ðáéäéïý ÞåöÞâïõ - äéáμïñöþíåôáé ùò áðïôÝëåóμá ôçò áíôßëçøçò êáé ôïõ÷åéñéóμïý ôùí ðñïóäïêéþí ôçò ïμÜäáò åê μÝñïõò ôïõ íÝïõμÝëïõò. Ôï ôåëéêü ðñïúüí - áðïäï÷Þ, áμöéóâÞôçóç, áðüññéøç -èá åîáñôçèåß áðü ôï åßäïò ôùí ðñïóäïêéþí, ôá ðåñéèþñéá êñéôé-êÞò êáé áμöéóâÞôçóçò ðïõ Ý÷åé ç óõãêåêñéμÝíç ïμÜäá, áðü ôéòåμðåéñßåò ôïõ íÝïõ μÝëïõò μå Üôïμá ðïõ áíÞêïõí óôçí êïéíùíéêÞ

3 Âë. S. Asch 1976.4 Âë. Rosenthal êáé Jacobson 1968.

41

êáôçãïñßá ôçí ïðïßá ôï óôåñåüôõðï áöïñÜ, áðü ôïõò μç÷áíé-óμïýò åëÝã÷ïõ ðïõ äéáèÝôåé ç ïμÜäá êáé åíåñãïðïéåß óå ðåñéðôþ-óåéò μç-óõμμïñöùôéêÞò óõμðåñéöïñÜò, êáé ôÝëïò áðü ôçí ßäéáôçí ðñïóùðéêüôçôá ôïõ íÝïõ μÝëïõò, êáé êõñßùò ôçí åôïéμüôçôÜôïõ íá åíôá÷èåß óôçí ïμÜäá μÝóù óõμμïñöùôéêþí óôñáôçãéêþíÞ μÝóù óôñáôçãéêþí áíôßóôáóçò êáé áíôéðáñÜèåóçò.

2.2 Ðáñáäï÷Ýò ãéá ôï êáíïíéêü êáé ôçí áðüêëéóç

¼ðùò áíáöÝñèçêå Þäç óå Üëëï óçμåßï áõôïý ôïõ âéâëßïõ,ôï óôåñåüôõðï ðïõ õðÜñ÷åé óå μéá ïμÜäá ãéá ôïí "Üëëïí" ùòμÝëïò ôçò "îÝíçò ïμÜäáò", äåí Ý÷åé áõóôçñÜ ðåñéãñáöéêü ÷áñá-êôÞñá, áëëÜ ðåñéëáμâÜíåé êáé ðëåõñÝò áîéïëïãéêÝò: μÝóá óôïóôåñåüôõðï ðåñéÝ÷ïíôáé êáé áîéïëïãÞóåéò ôïõ "Üëëïõ", ïé ïðïßåòüôáí åßíáé êáé óõíáéóèçμáôéêÜ öïñôéóμÝíåò, ðñïêáôáëáμâÜíï-íôáò Ýôóé ôç ãåíéêÞ äéÜèåóç ôïõ õðïêåéμÝíïõ áðÝíáíôé óôïí"Üëëï", μïñöïðïéïýíôáé óå ðñïêáôÜëçøç. ÁíåîÜñôçôá áðü ôïôé ïñßæåôáé åðßóçμá ùò êáíïíéêü êáé ôé ùò áðüêëéóç μÝóá óåμéá ðïëéôéêÞ êïéíüôçôá, êõñßùò μÝóù ôùí êáíüíùí ôïõ èåóμéêïýäéêáßïõ, õðÜñ÷ïõí ðáñÜëëçëá êáé ðïëéôéóμéêïß êþäéêåò, μÝóááðü ôïõò ïðïßïõò ðñïóäéïñßæåôáé ôï êáíïíéêü êáé ç áðüêëéóçóå üëïõò ôïõò ôïμåßò ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò. Åßíáéðåñéôôü íá õðåíèõμßóïõμå üôé ïé èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíïé êáíü-íåò, ïé ïðïßïé êáé ðåñé÷áñáêþíïõí ôçí ðåñéï÷Þ ôçò êáíïíéêÞòóõμðåñéöïñÜò êáé ôçí áíôéäéáóôÝëëïõí áðÝíáíôé óôçí áíôéêáíï-íéêÞ Þ áðïêëßíïõóá, äåí ðåñéëáμâÜíïõí êáé äåí èá μðïñïýóáíèåùñçôéêÜ íá óõμðåñéëÜâïõí åîáíôëçôéêÜ üëåò ôéò õðïðåñé-ðôþóåéò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò. ¸íá ðáñÜäåéãμá áðü ôçíðåñéï÷Þ ôçò åíäõμáóßáò ßóùò êÜíåé óáöÝóôåñï ôï åðé÷åßñçμááõôü.

Ìå åîáßñåóç ôçí ðåñßðôùóç ôçò ðáñïõóßáò ãõμíþí áôüμùí(áðü μéá çëéêßá ôïõëÜ÷éóôïí êáé åðÜíù) óå äçμüóéïõò ÷þñïõò,óôçí êïéíùíßá μáò äåí ðñïóäéïñßæåôáé èåóμéêÜ ï óõíäõáóμüòåíäõμÜôùí μå ôá ïðïßá èá áðïöáóßóåé Ýíá Üôïμï íá ðáñïõóéá-

42

óôåß óå äçμüóéïõò ÷þñïõò.5 ÕðÜñ÷åé, ùóôüóï, Ýíá ðïëéôéóμéêÜðñïóäéïñéóμÝíï ðëáßóéï, μÝóá óôï ïðïßï áíáμÝíåôáé íá êéíç-èïýí ïé åíäõμáôïëïãéêÝò åðéëïãÝò åíüò áôüμïõ, êáé üôáí ôïðëáßóéï áõôü ðáñáâéÜæåôáé áðü ôéò åíäõμáôïëïãéêÝò ôïõ åðéëï-ãÝò, ôá μÝëç ôçò êïéíüôçôáò - äçëáäÞ ï êáèÝíáò Þ ó÷åäüí ï êá-èÝíáò6 - âéþíïõí ôç óõμðåñéöïñÜ áõôÞ ùò áíôéêáíïíéêÞ. Áí ð.÷.Ýíáò (âéïëïãéêÜ) Üíôñáò óôç äéêÞ μáò êïéíùíßá áðïöáóßóåé íáêÜíåé μéá åíäõμáôïëïãéêÞ åðéëïãÞ óôçí ïðïßá ðåñéëáμâÜíïíôáéãõíáéêåßá åíäýμáôá, ç áßóèçóç ôïõ ôõðéêïý μÝëïõò ôçò êïéíùíßáò(áëëéþò: ôïõ μÝóïõ ðïëßôç) åßíáé üôé ôï óõãêåêñéμÝíï Üôïμï êÜíåéêÜôé ðÝñáí ôïõ êáíïíéêïý. Ìðïñåß ôï áíôéêáíïíéêü Üëëïôå íáåéóðñÜôôåôáé ùò áóôåßï, Üëëïôå ùò åêêåíôñéêüôçôá, Üëëïôå ùòáíçèéêüôçôá êáé Üëëïôå ùò êáêïãïõóôéÜ, áëëÜ ôï ðñüóùðï ðïõêÜèå öïñÜ ôï ðñïóäéïñßæåé óôá μÜôéá ôïõ ðáñáôçñçôÞ äåíåðçñåÜæåé ôï ßäéï ôï âáóéêü ãåãïíüò ôçò áíôéêáíïíéêüôçôáò Þôçò áðüêëéóçò áðü ôï áíáμåíüμåíï.

¸÷åé éäéáßôåñç óçμáóßá íá óçμåéþóïõμå üôé óå ðïëëÜ áñíç-ôéêÜ óôåñåüôõðá ãéá ôçí "îÝíç ïμÜäá" ðåñéëáμâÜíïíôáé êáé÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ Üëëïõ - õðáñêôÜ Þ ëïãéæüμåíá ùò õðáñêôÜðïõ êñéíüμåíá áðü ôçí ðïëéôéóμéêÞ óêïðéÜ ôïõ μÝëïõò ôçò"ïéêåßáò ïμÜäáò" áðïôåëïýí áðïêëßóåéò áðü ôçí çèéêÞ, ôçíôå÷íïëïãéêÞ, Þ ôçí áéóèçôéêÞ íüñμá ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò". ÔÝôïéá÷áñáêôçñéóôéêÜ åíäÝ÷åôáé íá áöïñïýí ë.÷. ôï äéáéôïëüãéï ôçò"îÝíçò ïμÜäáò" (üðùò ç áðáãüñåõóç ôïõ ÷ïéñéíïý êñÝáôïò óåïñéóμÝíåò èñçóêåõôéêÝò êïéíüôçôåò), ôç âéïëïãéêÞ, áíáôïμéêÞôïõ éäéáéôåñüôçôá, åããåíÞ Þ åðßêôçôç (üðùò ôï ÷ñþμá ôçòåðéäåñμßäáò, ôï ó÷Þμá ôçò μýôçò Þ ôùí ÷åéëÝùí, ç ðåñéôïμÞ), ôéòóåîïõáëéêÝò ðñáêôéêÝò (ïμïöõëïöéëßá, ðáéäåñáóôßá), ôéò ðñá-

5 Ðñïöáíþò õðÜñ÷ïõí èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíïé ðåñéïñéóμïß óôçí åëåõèåñßá

áõôÞ ãéá ïñéóμÝíïõò ñüëïõò êáé ðåñéóôÜóåéò, áëëÜ äåí μéëÜμå ãéá ôéò ðåñéðôþóåéò

áõôÝò.6 Ï ó÷åôéêéóμüò ïöåßëåôáé óôï ãåãïíüò üôé ïé óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò äåí

óõãêñïôïýíôáé áðü åóùôåñéêÜ ïμïéïãåíåßò, äéáöïñåôéêÝò ïμÜäåò. ¸ôóé ï âáèμüò

áðïäï÷Þò åíüò ðëáéóßïõ, μå âÜóç ôï ïðïßï èá êñéèåß áí ç óõμðåñéöïñÜ åíüò

áôüμïõ êéíåßôáé óôç óöáßñá ôïõ êáíïíéêïý Þ ó' åêåßíç ôçò áðüêëéóçò, äåí åßíáé ï

ßäéïò ãéá üëá ôá μÝëç μéáò ïμÜäáò.

43

êôéêÝò õãéåéíÞò (êáèáñéüôçôá, ôïõáëÝôá) êáé äéÜöïñåò ÜëëåòóõíÞèåéåò Þ ðñáêôéêÝò.

Åßíáé åããåíÝò ÷áñáêôçñéóôéêü êÜèå êáíïíéóôéêïý ðëáéóßïõíá μç μðïñåß íá åßíáé áíïé÷ôü ãéá ïðïéåóäÞðïôå Üëëåò ðñáêôé-êÝò, ðÝñáí åêåßíùí ðïõ ðåñéÝ÷åé. Ç áäõíáμßá ïðïéïõäÞðïôåêáíïíéóôéêïý ðëáéóßïõ íá åíóùμáôþóåé êÜèå Üëëç åíáëëáêôéêÞðñáêôéêÞ, ðÝñá áðü áõôÝò ðïõ ôï ðñïóäéïñßæïõí áñ÷éêÜ, áðïôå-ëåß ôçí áíáãêáßá ðñïûðüèåóç ãéá ôç äçμéïõñãßá ïñßùí, ïõóéá-óôéêÜ ãéá ôçí åðéâßùóÞ ôïõ. ¾ðáñîç êáíïíéóôéêïý ðëáéóßïõ ãéáäéÜöïñïõò ôïμåßò ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò ôùí μåëþíμéáò ïμÜäáò óçμáßíåé êáô' áíÜãêç üôé μüíïí ïñéóμÝíïõ ôýðïõóõμðåñéöïñÝò èåùñïýíôáé êáíïíéêÝò, åíþ ïé õðüëïéðåò áðïêëß-íïõí. Ç áíôßëçøç μéáò óõμðåñéöïñÜò ùò áðïêëßíïõóáò - μå ôçíôå÷íïëïãéêÞ, çèéêÞ Þ áéóèçôéêÞ Ýííïéá ôïõ üñïõ - åíåñãïðïéåßóôÜóåéò ôïõ õðïêåéμÝíïõ êáé ôï ðñïäéáèÝôåé áñíçôéêÜ áðÝíáíôéóôï õðïêåßμåíï ðïõ áðïêëßíåé.

2.3 ÓôÜóåéò áðÝíáíôé óôï äéáöïñåôéêü

Åßíáé åõíüçôï üôé ãéá íá μðïñÝóåé êáíåßò íá μéëÞóåé ãéáóôÜóåéò áðÝíáíôé óôï äéáöïñåôéêü, åßíáé áðáñáßôçôï íá äåé ôçíêáôçãïñßá ôïõ äéáöïñåôéêïý. Äåí Ý÷ïõμå, äçëáäÞ, ôéò ßäéåò óôÜ-óåéò ôïõ õðïêåéμÝíïõ áðÝíáíôé óå óõãêåêñéμÝíåò óõμðåñéöïñÝòÞ óå óõãêåêñéμÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ "Üëëïõ" ðïõ åßíáé äéáöï-ñåôéêÜ áðü áõôÜ ðïõ êõñéáñ÷ïýí óôçí "ïéêåßá ïμÜäá". ¸ôóéåíäÝ÷åôáé ôï äéáöïñåôéêü íá åßíáé ð.÷. Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü Þμéá óõμðåñéöïñÜ ðïõ íáé μåí äåí åßíáé êáé ôüóï óõíçèéóμÝíçóôçí ïμÜäá ôïõ õðïêåéμÝíïõ, ÷ùñßò üμùò íá åßíáé êáé áíôéêáíï-íéêÞ. ÅíäÝ÷åôáé, áðü ôçí Üëëç μåñéÜ íá ðñüêåéôáé ãéá μéá äéáöï-ñÜ, ç ïðïßá áðü ôç óêïðéÜ ôïõ õðïêåéμÝíïõ åßíáé áíôéêáíïíéêÞ(áíÞèéêç, áíôéáéóèçôéêÞ) óå óýãêñéóç μå ôéò áíáμåíüμåíåò.

Áðü ôç óôéãμÞ ðïõ ôï óôåñåüôõðï Ý÷åé, ðÝñá áðü ôçí ðåñé-ãñáöéêÞ, êáé μéá êáíïíéóôéêÞ äéÜóôáóç, ï öïñÝáò ôïõ Ý÷åé ôçíôÜóç íá ðáßñíåé μéá áñíçôéêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôï äéáöïñåôéêü,åðéâåâáéþíïíôáò μå ôïí ôñüðï áõôü ôçí éó÷ý ôïõ ïñßïõ áíÜμåóá

44

óôï êáíoíéêü êáé ôï áðïêëßíïí, Ýôóé üðùò ôá âéþíåé ôï ßäéï ôïõðïêåßìåíï êáé ç ïìÜäá óôçí ïðïßá áíÞêåé. ÅÜí êÜðïéï Üôïìï,ôï ïðïßï Ý÷åé äå÷èåß Ýíá ðëáßóéï áíôßëçøçò ôïõ êïéíùíéêïý êáéôïõ öõóéêïý êüóìïõ ðïõ äåí íïìéìïðïéåß ìéá óõãêåêñéìÝíç óõ-ìðåñéöïñÜ Þ Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷áñáêôçñéóôéêü, áðïöáóßóåé íáèåùñÞóåé êáé áõôü ôï ÷áñáêôçñéóôéêü Þ ôç óõìðåñéöïñÜ ùò êá-íïíéêÜ, èá ðñïêáëÝóåé Ýíá åßäïò åóùôåñéêÞò ãíùóôéêÞò óýã-êñïõóçò7 êáé èá ïäçãçèåß óå ìéá äõóÜñåóôç øõ÷éêÞ êáôÜóôáóç.Åßíáé óáöÝò üôé ìéëÜìå ðÜíôïôå ãéá óõìðåñéöïñÝò êáé ÷áñáêôç-ñéóôéêÜ óå ó÷Ýóç ìå ìéá ðåñßóôáóç åðéêïéíùíßáò, êáé ü÷é áðüëõ-ôá. ÓðÜíéá Ý÷åé ìéá óõìðåñéöïñÜ Þ Ýíá ÷áñáêôçñéóôéêü ôï ßäéïstatus óôïí Üîïíá ôçò êáíïíéêüôçôáò/áðüêëéóçò óå üëåò ôéòðåñéóôÜóåéò åðéêïéíùíßáò êáé áëëçëåðßäñáóçò, áöïý ü,ôé óå ìéáðåñßóôáóç óõíéóôÜ áðïêëßíïõóá óõìðåñéöïñÜ (åìöÜíéóç ìåìáãéü óôçí áßèïõóá äéäáóêáëßáò), óôçí Üëëç óõíéóôÜ áíáìåíü-ìåíç óõìðåñéöïñÜ (åìöÜíéóç ìå ìáãéü óôçí ðëáæ). ¼ôáí, óõíå-ðþò, ìéëÜìå ãéá ôï "äéáöïñåôéêü", Ý÷ïõìå ðÜíôïôå óôï íïõ ìáòìéá óõãêåêñéìÝíç ðåñßóôáóç åðéêïéíùíßáò, ôïõò óõíÞèåéò ñüëïõòðïõ åìðëÝêïíôáé óôçí áëëçëåðßäñáóç êáé ôéò óõíÞèåéò ðñáãìá-ôþóåéò áõôþí ôùí ñüëùí.

Óå ìéá ðïëõ-ðïëéôéóìéêÞ Þ ðïëõåèíéêÞ Þ ðïëõöõëåôéêÞ êïéíü-ôçôá áíèñþðùí, ïé ðåñéï÷Ýò áëëçëåðßäñáóçò óõíÞèùò (ðÜíôùòü÷é êáô' áíÜãêç) äé÷ïôïìïýíôáé ìå âÜóç ôçí ðïëéôéóìéêÞ (åèíéêÞ,èñçóêåõôéêÞ, öõëåôéêÞ êëð.) äéáöïñÜ. ÏñéóìÝíåò ðåñéóôÜóåéòåðéêïéíùíßáò, ôüôå, åíôÜóóïíôáé áðïêëåéóôéêÜ óôï ðåñéâÜëëïíôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò", êáé ïé õðüëïéðåò åßíáé ìéêôÝò, ìå ôçí Ýííïéáüôé ïé ðñùôáãùíéóôÝò ôçò áëëçëåðßäñáóçò áíÞêïõí óå äéáöïñå-ôéêÝò ïìÜäåò. Êáèþò üìùò ïé ïìÜäåò (êáé óôï âáèìü ðïõ) äåíåßíáé ìåôáîý ôïõò áõóôçñÜ äéá÷ùñéóìÝíåò áðü ãåùãñáöéêÞòðëåõñÜò, ôï "óêçíéêü" ôçò åðéêïéíùíßáò åßíáé êáôÜ êáíüíá åíéáßï.¸ôóé ð.÷. ìðïñåß êáíåßò óôï Âåñïëßíï íá ðáñáôçñÞóåé ìéêñÝòïìÜäåò íÝùí ìïõóïõëìÜíùí íá ìéëïýí ìåôáîý ôïõò ÔïõñêéêÜ,êáèþò ðåñéìÝíïõí óôç óôÜóç ôï ìåôñü. Ôï "óêçíéêü" (ç óôÜóçôïõ ìåôñü) åßíáé åíéáßï, êáèþò ïé óôÜóåéò ôïõ ìåôñü êáé ãåíéêÜ

7 Âë. L. Festinger 1964.

45

ôï óýóôçμá óõãêïéíùíßáò äåí äé÷ïôïμåßôáé óå μïõóïõëμáíéêüêáé ÷ñéóôéáíéêü ôïμÝá. ¼μùò ç ðåñßóôáóç ôçò áëëçëåðßäñáóçò("ðáñÝá ößëùí ðïõ óõæçôïýí ü,ôé óõíÞèùò óõæçôïýí íåáñÜ Üôïμáüôáí âãáßíïõí") åßíáé óáöþò ôïðïèåôçμÝíç óôï ðåñéâÜëëïí(ðïëéôéóμéêü, ãëùóóéêü êôë.) ôçò "îÝíçò ïμÜäáò", áí ï ðáñáôçñç-ôÞò áõôÞò ôçò óêçíÞò áíÞêåé óôçí ïμÜäá ôùí μç-μïõóïõëμÜíùí.Éäéáßôåñá óôéò ðåñéðôþóåéò áõôÝò ôï "äéáöïñåôéêü" åßíáé ïñáôüêáé êáô' áíÜãêç ïäçãåß ôïí ðáñáôçñçôÞ (äçë. ôï μÝëïò ôçò ÜëëçòïμÜäáò) íá ôïðïèåôçèåß áðÝíáíôß ôïõ: å÷èñéêÜ, áäéÜöïñá ÞöéëéêÜ.

Ëéãüôåñï Þ êáé êáèüëïõ ïñáôü åßíáé ôï "äéáöïñåôéêü", üôáíôï "óêçíéêü" åßíáé ÷ùñï-÷ñïíéêÜ μå ôÝôïéïí ôñüðï ïñãáíùμÝíï,þóôå ç ðåñßóôáóç åðéêïéíùíßáò μÝóá óôçí ïðïßá åêäçëþíåôáéêáé åμöáíßæåôáé íá åßíáé μáêñéÜ áðü ôï âëÝμμá ôïõ ðáñáôçñçôÞ.Ï ðåñéïñéóμüò ôïõ "äéáöïñåôéêïý" óôïí éäéùôéêü ÷þñï Þ óôïãåùãñáöéêü ãêÝôï, μå Üëëá ëüãéá ï åîïâåëéóμüò ôïõ áðü ôïíåíéáßï åðéêïéíùíéáêü ÷þñï, åßíáé óõ÷íÜ ôï áßôçμá óõíôçñçôéêþíÝùò êáé áêñáßá îåíüöïâùí ïμÜäùí áðü ôï ãçãåíÞ ðëçèõóμüóå ÷þñåò õðïäï÷Þò μåôáíáóôþí, ðñïóöýãùí êáé Üëëùí íÝùíïμÜäùí. Áíôßóôïé÷ç åßíáé êáé ç áðáßôçóç ãéá ðñïóáñμïãÞ ôïõ"Üëëïõ" óôçí åíéáßá íüñμá óõμðåñéöïñÜò êáé åμöÜíéóçò, üôáíç ðáñïõóßá ôïõ åßíáé äçμüóéá. Ç ðéï óõíçèéóμÝíç Ýêöñáóç μÝóùôçò ïðïßáò äéáôõðþíåôáé áõôÞ ç áðáßôçóç åßíáé ç ðñüôáóç: "Åäþåßíáé ......." Þ "Åäþ åßμáóôå óôçí ........", óôçí ïðïßá óõμðëçñþ-íåôáé êÜèå öïñÜ ôï üíïμá ôçò ÷þñáò üðïõ âñßóêïíôáé ïé óõíïμé-ëçôÝò.

Ìïëïíüôé ç å÷èñéêÞ, óõãêñáôçμÝíç Þ ðÜíôùò μç-öéëéêÞóôÜóç ôïõ μÝëïõò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôé-êü" - éäéáßôåñá üôáí áõôü åμöáíßæåôáé óå "åíéáßï óêçíéêü", äçëá-äÞ óå äçμüóéï ÷þñï - ðïëý óõ÷íÜ óõíäÝåôáé μå ôçí ýðáñîç óôå-ñåïôýðùí êáé ðñïêáôáëÞøåùí ãéá ôïí "Üëëï", ç áíï÷Þ Þ êáéμéá åμöáíþò åõíïúêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôéêü" äåíåßíáé ðÜíôïôå åýêïëç õðüèåóç. Äýï åßíáé ïé âáóéêÝò åñμçíåßåòãéá ôçí åðéöõëáêôéêüôçôá ôïõ μÝëïõò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" íáäå÷èåß ùò öõóéïëïãéêÞ ôç äéáöïñÜ ôïõ "Üëëïõ".

46

Óýμöùíá μå ôçí ðñþôç, ç ðáñïõóßá êáé ç äñÜóç ôïõ "Üëëïõ"óõíéóôÜ áðü μüíç ôçò äéáöïñïðïßçóç ôïõ ðëáéóßïõ μÝóá óôïïðïßï μÝ÷ñé ðñüóöáôá åêäçëþíïíáí óå ãåíéêÝò ãñáμμÝò ïñéóμÝ-íïõ ôýðïõ óõμðåñéöïñÝò êáé ü÷é Üëëåò. Ç äéáöïñïðïßçóç ôïõðëáéóßïõ, ôï ãåãïíüò äçëáäÞ üôé óôï ßäéï ðëáßóéï åêäçëþíïíôáéôþñá êáé Üëëåò, íÝåò óõμðåñéöïñÝò, âéþíåôáé áðü ôá μÝëç ôçò"ïéêåßáò ïμÜäáò" ùò áðþëåéá ôçò ãíþñéμçò åéêüíáò ôçò ðñáãμá-ôéêüôçôáò, ùò äéáôÜñáîç ôçò ãíùóôÞò ôÜîçò ðñáãμÜôùí μå ôçó÷åôéêÞ áíáóöÜëåéá ðïõ êÜôé ôÝôïéï ðáñÜãåé, êáé ôÝëïò ùò áðï-îÝíùóç áðü êÜôé μÝ÷ñé ðñüóöáôá ðïëý ïéêåßï.8

Óýμöùíá μå ôç äåýôåñç, ç åðéöõëáêôéêÞ, êñéôéêÞ Þ áñíçôéêÞóôÜóç áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôéêü" êáé ôï öïñÝá ôïõ óõíäÝåôáéóôåíÜ μå ôï status ôïõ äéáöïñåôéêïý μÝóá óôïí áîéáêü êþäéêáôïõ ðáñáôçñçôÞ, ï ïðïßïò üμùò óõμðßðôåé óå ãåíéêÝò ãñáμμÝòμå ôïí êþäéêá ôçò ïμÜäáò óôçí ïðïßá áíÞêåé. ÅÜí ç äéáöïñÜ -ðïõ áðü ôç óêïðéÜ ôïõ "Üëëïõ" åßíáé êáíïíéêÞ Þ êáé áõôïíüçôçóõμðåñéöïñÜ - Þäç óçμáóéïäïôåßôáé μå áñíçôéêü ðñüóçμï áðüôç óêïðéÜ ôïõ μÝëïõò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò", ç áíï÷Þ áðÝíáíôßôçò Þ êáé ç öéëéêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôïí ðáñáãùãü ôçò èá óÞμáéíåôáõôü÷ñïíç áíôéèåôéêÞ äéóçμßá μéáò êáé ôçò áõôÞò óõμðåñéöïñÜòêáé èá ïäçãïýóå ôïí ðáñáôçñçôÞ óå êÜðïéá μïñöÞ ãíùóôéêÞòêáé óõíáéóèçμáôéêÞò óýãêñïõóçò. Áò ðñïóðáèÞóïõμå ð.÷. íááíôéëçöèïýμå ðþò áéóèÜíåôáé Ýíáò éåñÝáò óå êÜðïéá ðáñáèá-ëÜóóéá êïéíüôçôá ôçò Çðåßñïõ, üôáí ðçãáßíïíôáò μå ôçí ïéêïãÝ-íåéÜ ôïõ ãéá êïëýμðé, åßíáé áíáãêáóμÝíïò íá âéþóåé μå Üμåóïôñüðï μéá ðïëéôéóμéêÞ äéáöïñÜ, ç ïðïßá äåí óõíßóôáôáé áðëþòóôï üôé óôçí ßäéá ðáñáëßá õðÜñ÷ïõí êáé Üëëïé ëïõüμåíïé ðïõÝ÷ïõí äéáöïñåôéêÞ åμöÜíéóç êáé ÷ñçóéμïðïéïýí äéáöïñåôéêÞãëþóóá, áëëÜ ôáõôü÷ñïíá êÜíïõí çëéïèåñáðåßá çμßãõμíïé Þãõμíïß. Ç ãýμíéá åßíáé áñíçôéêÜ óçμáóéïäïôçμÝíç óôïí áîéáêüêþäéêá ôçò ïμÜäáò ðïõ áíÞêåé ï éåñÝáò, êÜôé ðåñéóóüôåñï, åéäé-êÜ óôïí êþäéêá ôïõ éåñÝá ç óõμðåñéöïñÜ áõôÞ åßíáé éäéáßôåñá

8 Ç åñμçíåßá áõôÞ áöïñÜ êõñßùò ôçí áíôßäñáóç ôùí áõôï÷èüíùí áðÝíáíôé óôçí

Ýëåõóç íÝùí ïμÜäùí óôï ãåùãñáöéêü ôïõò ÷þñï. ÔÝôïéåò åßíáé ïé ðåñéðôþóåéò

μåôáíáóôþí, ïéêïíïμéêþí öõãÜäùí, ðïëéôéêþí öõãÜäùí, ðáñáèåñéóôþí,

óôñáôéùôéêþí äõíÜμåùí ê.á.

47

áðïêëßíïõóá. ¼ôáí ç áñíçôéêÞ óôÜóç ôïõ óõãêåêñéìÝíïõ áôü-ìïõ áðÝíáíôé óôï ãõìíü óõíäõáóôåß êáé ìå ôçí áõôïíüçôç (áðüôç óêïðéÜ ôïõ ãçãåíïýò) áðáßôçóç, ïé ðáñáèåñéóôÝò üôáíáðïöáóßæïõí íá Ýñ÷ïíôáé óôç ÷þñá ôïõ, ïöåßëïõí íá óÝâïíôáéôá "Þèç êáé Ýèéìá" (äçëáäÞ ôïí ðïëéôéóìéêÜ êáèïñéóìÝíï çèéêüêþäéêá) ôçò ÷þñáò, ìéá áíôßäñáóç ðáñåìâáôéêïý ôýðïõ (ðëçóéÜ-æåé ôïõò çìßãõìíïõò Þ ãõìíïýò ðáñáèåñéóôÝò êáé ôïõò ìåôáöÝñåéóôá åëëçíéêÜ áëëÜ ìå óáöÞíåéá ôï ìÞíõìá üôé ðñÝðåé íá íôõèïýíáìÝóùò) åßíáé áíáìåíüìåíç êáé åñìçíåýóéìç. Ôï åñìçíåõôéêüðëáßóéï ðïõ Ý÷åé ùò áöåôçñßá ôç äéóçìßá ôïõ äéáöïñåôéêïý åßíáé÷ñÞóéìï êáé ãéá ôçí åñìçíåßá (êáé êáôáíüçóç) åíáëëáêôéêþíìïñöþí áíôßäñáóçò áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôéêü", åéäéêüôåñá ãéáôçí åñìçíåßá ìéáò ü÷é áðëþò áíåêôéêÞò, áëëÜ êáé åíèáññõíôéêÞòóôÜóçò áðÝíáíôé óôç äéáöïñÜ.

¸÷åé ðáñáôçñçèåß üôé ïñéóìÝíá Üôïìá Þ õðï-ïìÜäåò ðïõáíÞêïõí óôçí "ïéêåßá ïìÜäá" åêäçëþíïõí áíåêôéêÝò Ýùò êáéáñêåôÜ öéëéêÝò óôÜóåéò áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôéêü", éäéáßôåñáüôáí ôï "äéáöïñåôéêü" óçìáóéïäïôåßôáé áðü ôç äåóðüæïõóá ïðôé-êÞ ôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò" ùò áðüêëéóç. Ôï êëåéäß ãéá ôçí åñìçíåßáìéáò ôÝôïéáò óôÜóçò äßíåé ç èÝóç ôùí áôüìùí Þ õðïïìÜäùí áõ-ôþí óôçí êïéíùíéêÞ äïìÞ ôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò" êáé ï âáèìüòóõììåôï÷Þò ôïõò óôïí ðïëéôéóìü ôçò, êõñßùò üìùò ï âáèìüòáðïäï÷Þò ôïõ áîéáêïý êþäéêá ôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò".

Èá ìðïñïýóå êáíåßò íá êÜíåé ìéá äéáöïñïðïßçóç ôùí áôü-ìùí êáé ôùí õðï-ïìÜäùí ðïõ áíôéäñïýí èåôéêÜ áðÝíáíôé óôï"äéáöïñåôéêü" - üôáí áõôü áðü ôç óêïðéÜ ôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò"óõíéóôÜ áðüêëéóç - ùò ðñïò ôçí áíôéìåôþðéóç ôïõ áîéáêïý êþ-äéêá ôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò". ÕðÜñ÷ïõí, ðñþôïí, ôá Üôïìá êáé ïéõðïïìÜäåò åêåßíåò ðïõ ñçôÜ áñíïýíôáé íá áðïäå÷èïýí ôïí ðïëé-ôéóìéêÜ êáèïñéóìÝíï áîéáêü êþäéêá, êáé üíôáò óõíåðåßò ìå ôïíåáõôü ôïõò, ôïí ðáñáâéÜæïõí ìå ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõò, ïñéóìÝíåòìÜëéóôá öïñÝò, åðéäåéêôéêÜ. Óôï âáèìü ðïõ ï êþäéêáò áõôüòäåí åßíáé êáé èåóìéêÜ êáôï÷õñùìÝíïò, ïé êõñþóåéò ðïõ ìðïñåßíá åðéóýñåé ç ðáñáâßáóÞ ôïõ êéíïýíôáé óôï åðßðåäï ôùí ÜôõðùíáíôéäñÜóåùí ôùí ìåëþí ôçò "ïéêåßáò ïìÜäáò" ôá ïðïßá áðïäÝ÷ï-íôáé ôïí êþäéêá êáé äåí áíÝ÷ïíôáé ôéò áðïêëßóåéò áðü áõôüí

48

(êñéôéêÞ, êáôáããåëßá, åðéêïéíùíéáêÞ áðïîÝíùóç, ãåëïéïðïßçóçêëð.). Ïé áμöéóâçôßåò Ý÷ïõí áíÜãêç - ãéá ôçí ôüíùóç ôïõ äéêïýôïõò ðñïößë - áðü μéá äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ áðÝíáíôé óôï"êáôåóôçμÝíï", äçëáäÞ ôçí ðëåéïøçößá ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò"ðïõ õéïèåôåß êáé åöáñμüæåé ôïí åí ëüãù áîéáêü êþäéêá. ÌéáöéëéêÞ óôÜóç áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôéêü" åê μÝñïõò ôïõ áμöéó-âçôßá ëåéôïõñãåß äéðëÜ: åðéâåâáéþíåé ôç äéáöïñåôéêÞ óçμáóéïäü-ôçóç ôçò óõãêåêñéμÝíçò óõμðåñéöïñÜò åê μÝñïõò ôïõ áμöéóâçôßáêáé ôáõôü÷ñïíá õðïãñáμμßæåé ôç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ áíÜμåóáóôç "μÜæá" êáé óôçí áμöéóâçôçóéáêÞ åëßô.

ÕðÜñ÷ïõí, üμùò, êáé Üôïμá Þ õðï-ïμÜäåò ôçò "ïéêåßáò ïμÜ-äáò", ðïõ ÷ùñßò íá áμöéóâçôïýí ñçôÜ êáé ðñïãñáμμáôéêÜ ôïíó÷åôéêü áîéáêü êþäéêá, áíôëïýí óõãêåêñéμÝíá ïöÝëç áðü ôçíðáñáâßáóÞ ôïõ, êáé Ýôóé äéáμïñöþíïõí μéá óôÜóç áíï÷Þò ÞêáëõμμÝíçò åíèÜññõíóçò áðÝíáíôé óå áðïêëßíïõóåò áðü ôïíêþäéêá óõμðåñéöïñÝò. Ãéá íá μåßíïõμå óôï ðñïçãïýμåíïðáñÜäåéãμá ôïõ éåñÝá êáé ôùí ãõμíþí ëïõïμÝíùí ðáñáèåñéóôþí,åýêïëá μðïñåß êáíåßò íá öáíôáóôåß μéá èåôéêÞ áíôßäñáóç íåá-ñþí åöÞâùí óôï èÝáμá μéáò ãõμíÞò ãõíáßêáò ðïõ êÜíåé çëéïèå-ñáðåßá, óå áíôéäéáóôïëÞ μå ôçí áñíçôéêÞ áíôßäñáóç ôïõ éåñÝá.Ïé áíôßèåôåò óôÜóåéò áðÝíáíôé óôï "äéáöïñåôéêü" äåí ïöåßëïíôáéóôï üôé ïé íåáñïß Ýöçâïé Ý÷ïõí ðñïãñáμμáôéêÜ ôá÷èåß õðÝñ ôïõãõμíïý ùò êáíïíéêÞò óõμðåñéöïñÜò, åíþ ï éåñÝáò ùò êáô' åîï÷Þíåêðñüóùðïò ôïõ êþäéêá áîéþí ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" áéóèÜíåôáéõðï÷ñåùμÝíïò íá áíôéäñÜóåé áñíçôéêÜ, äçëáäÞ μå óõíÝðåéá ùòðñïò ôéò áñ÷Ýò ôïõ. Ç áíï÷Þ Þ êáé åíèáññõíôéêÞ óôÜóç ôùííÝùí ïöåßëåôáé μÜëëïí óôï üôé ôï "äéáöïñåôéêü", üíôáò ðáñáâßá-óç ôïõ êþäéêá áîéþí ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò", áíôáðïêñßíåôáé óåïñéóμÝíåò åðéèõμßåò ôïõò (ð.÷. ðåñéÝñãåéá ãéá ôï ãõíáéêåßï óþμá,áðüëáõóç ôïõ ãõμíïý), ç éêáíïðïßçóç ôùí ïðïßùí åμðïäßæåôáéáðü ôçí åöáñμïãÞ ôïõ áîéáêïý êþäéêá ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò".

Áðü ôá ðáñáðÜíù ðñÝðåé íá Ýãéíå óáöÝò üôé ôï "äéáöïñå-ôéêü" μðïñåß íá óçμáóéïäïôçèåß μå ðïëëáðëïýò ôñüðïõò êáé üôéç áíôßäñáóç ôïõ μÝëïõò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" áðÝíáíôé óôï"äéáöïñåôéêü" äåí åßíáé ïýôå áõôïíüçôç, ïýôå åýêïëá ðñï-âëÝøéμç. ÐÝñá áðü áõôü, óå ðåñéðôþóåéò óõμâßùóçò äýï ðïëéôé-

49

óμéêÜ åôåñïãåíþí êïéíïôÞôùí óôïí ßäéï êïéíùíéêü êáé ãåùãñá-öéêü ÷þñï, ç ðáñïõóßáóç ôïõ "äéáöïñåôéêïý" óôç óõíåßäçóçôùí μåëþí êáé ôùí äýï ïμÜäùí åßíáé áμïéâáßá, óôï âáèμü ðïõâñßóêïíôáé óå éó÷ý äýï áîéáêÜ óõóôÞμáôá êáé äýï áíôßóôïé÷ïéêþäéêåò óõμðåñéöïñÜò, óå êÜèå Ýíáí áðü ôïõò ïðïßïõò μéáóõãêåêñéμÝíç óõμðåñéöïñÜ óçμáóéïäïôåßôáé áíôéèåôéêÜ. Ãé'áõôü êáé ôï óýíèçμá óåâáóμüò óôç äéáöïñÜ Þ áíï÷Þ óôç äéáöïñÜ

Þ ôÝëïò áðïäï÷Þ ôçò äéáöïñÜò μðïñåß μåí íá ëÝãåôáé åýêïëáêáé íá åßíáé åêäÞëùóç åíüò íÝïõ åõñùðáúêïý áíèñùðéóμïý,äýóêïëá üμùò õëïðïéåßôáé, ÷ùñßò êÜðïéá äéÜèåóç ãéá óýãêëéóçÞ åíéáéïðïßçóç ôùí áîéáêþí êùäßêùí.

2.4 ÐïëéôéóμéêÝò ðñáêôéêÝò äéÜêñéóçò

ÁíáöÝñèçêå Þäç óå Üëëï óçμåßï ôïõ âéâëßïõ áõôïý üôé ïéðñáêôéêÝò äéÜêñéóçò, åíþ õëïðïéïýíôáé ðÜíôïôå áðü óõãêåêñé-μÝíá Üôïμá, äåí Ý÷ïõí ðñïóùðïêåíôñéêü ÷áñáêôÞñá. Äåí åßíáéäçëáäÞ áðëþò Ýμðñáêôç Ýêöñáóç ôçò áôïμéêÞò óõíåßäçóçò åíüòêïéíùíéêïý õðïêåéμÝíïõ, áëëÜ Ý÷ïõí êÜðïéï âáèμü äéõðïêåé-μåíéêüôçôáò, áêüμç êáé óôçí ðåñßðôùóç ðïõ åíôïðßæïíôáé óåμéá μçäáμéíÞ μåéïøçößá, óå μéá ðåñéèùñéáêÞ ïμÜäá áíèñþðùí.Ôï ãåãïíüò üôé ç μéêñÞ áõôÞ ïμÜäá ëåéôïõñãåß ùò åóôßá óõμðý-êíùóçò μéáò óõíáßíåóçò êáé μéáò áíôßóôïé÷çò äåïíôïëïãßáò ùòðñïò ôç μåôá÷åßñéóç óõãêåêñéμÝíùí áôüμùí ðïõ áíÞêïõí óåáíôßóôïé÷åò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò, åßíáé äåßêôçò ôçò óõëëïãéêü-ôçôáò ôçò äéÜêñéóçò - Ýóôù μéáò ðåñéïñéóμÝíçò óõëëïãéêüôçôáò.¼ôáí ç óõëëïãéêüôçôá áõôÞ ðåñéëáμâÜíåé åõñýôåñá ôμÞμáôáμéáò êïéíùíßáò Þ óôñáôçãéêÞò óçμáóßáò õðï-ïμÜäåò ôçò (ð.÷.äéáíüçóç, äéá÷åéñéóôÝò ôùí μáæéêþí μÝóùí åðéêïéíùíßáò,ðïëéôéêÞ êáé ïéêïíïμéêÞ åëßô), ôüôå μðïñïýμå íá μéëÜμå ãéáãåíéêåõμÝíåò ðïëéôéóμéêÝò ðñáêôéêÝò äéÜêñéóçò. Óôçí ðåñßðôùóçáõôÞ ç áðïäï÷Þ ôçò äéÜêñéóçò, ç áíï÷Þ áðÝíáíôé óôç äéÜêñéóçÞ ç áßóèçóç ôçò õðï÷ñÝùóçò ãéá äéÜêñéóç (ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóçùò "êáèÞêïí") åßíáé äåäïμÝíç. ÊÜôù áðü ôéò óõíèÞêåò áõôÝò ïáôïμéêüò åêöñáóôÞò ôçò äéÜêñéóçò óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ - ð.÷.ï êáôáóôçμáôÜñ÷çò ðïõ äåí åðéôñÝðåé ôçí åßóïäï áôüμùí ðïõ

50

áíÞêïõí óå μéá óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá óôï êáôÜ-óôçμÜ ôïõ - áíôß íá Ý÷åé ôçí áßóèçóç üôé ç óõμðåñéöïñÜ ôïõåßíáé êïéíùíéêÜ ðåñéèùñéáêÞ, çèéêÜ åðéëÞøéμç êáé áéóèçôéêÜîåðåñáóμÝíç, Ý÷åé áíôßèåôá ôç âåâáéüôçôá üôé ç óõμðåñéöïñÜôïõ åßíáé êïéíùíéêÜ áðïäåêôÞ, üôé õößóôáôáé åõñåßá óõíáßíåóçùò ðñïò ôçí ïñèüôçôá ôçò åðéëïãÞò ôïõ.

Óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò - êáé óôçí åëëçíéêÞ - ïé ðåñéóóü-ôåñåò ðñáêôéêÝò äéÜêñéóçò äåí åßíáé ðëÝïí èåóμéêïý ÷áñáêôÞñá- μå åîáßñåóç áõôÝò ðïõ áöïñïýí Üôïμá êáé ïμÜäåò ðïõ äåíÝ÷ïõí ôï status ôïõ ¸ëëçíá ðïëßôç, êáèþò åðßóçò Üôïμá Þ ïμÜäåòμå åéäéêÜ μåéùμÝíï ôï status ôïõ ðïëßôç üðùò ïé õðüäéêïé, ïéïöåéëÝôåò ðñïò ôï Äçμüóéï, ïé öõëáêéóμÝíïé ê.á. - áëëÜ ðïëéôé-óμéêïý. Åßíáé üμùò ðïëý ðéï äýóêïëï ãéá ôïí ðáñáôçñçôÞ íáåíôïðßóåé êáé íá áíáëýóåé ôçí ðïëéôéóμéêïý ÷áñáêôÞñá äéÜêñé-óç, êáèþò ïé üñïé ãéá ôç äçμéïõñãßá ôçò êáé ïé μç÷áíéóμïß ãéáôçí õëïðïßçóÞ ôçò åßíáé ðéï äõóäéÜêñéôïé óå óýãêñéóç μå ôïõòáíôßóôïé÷ïõò μéáò èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíçò êïéíùíéêÞò äéÜêñé-óçò. Ãéá ôï ëüãï áõôü, êáé ãéá μéá ðëçñÝóôåñç êáôáíüçóç ôïõöáéíïμÝíïõ, åßíáé áðáñáßôçôï íá åðáíÝëèïõμå óôá äïμéêÜ óõ-óôáôéêÜ óôïé÷åßá ôçò óõμðåñéöïñÜò Þ ôçò ðñáêôéêÞò ðïõ ãßíåôáéáíôéëçðôÞ åßôå áðü ôïõò μåôÝ÷ïíôåò åßôå áðü ôïí ðáñáôçñçôÞùò êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç. Ï üñïò êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ÷ñçóéμï-ðïéåßôáé åäþ, üðùò êáé óôç μÝ÷ñé ôï óçμåßï áõôü áíÜëõóç, μåôçí áñíçôéêÞ ôïõ óçμáóßá, äçëáäÞ μå ôçí Ýííïéá ôïõ ñáôóéóμïý.

Ãéá íá åμöáíéóôåß ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ùò "âßùμá" óôçóõíåßäçóç ôïõëÜ÷éóôïí åêåßíïõ ðïõ ôçí õößóôáôáé, áðáéôåßôáé çåîÞò äïμéêÞ ðñïûðüèåóç: ôï åí ëüãù Üôïμï íá áíÞêåé ôáõôü÷ñï-íá óå äýï êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò, áðü ôéò ïðïßåò ç μéá ôïííïμéμïðïéåß ãéá μéá óõãêåêñéμÝíç μåôá÷åßñéóç, åíþ ç Üëëç êÜíåéáêñéâþò ôï áíôßèåôï, äçëáäÞ áßñåé ôï äéêáßùμá áõôü. Óôéòäåêáåôßåò ôïõ '50 êáé ôïõ '60 óôçí ÅëëÜäá êÜèå ðïëßôçò ðïõåß÷å ôá ôõðéêÜ ðñïóüíôá ãéá ôï äéïñéóμü ôïõ óôçí åêðáßäåõóç,åß÷å ôï äéêáßùμá íá õðïâÜëåé ôá áðáñáßôçôá äéêáéïëïãçôéêÜêáé íá êáôáëÜâåé ôç èÝóç, áí êáé üôáí ãßíïíôáí äéïñéóμïß. Ìéáêáôçãïñßá üμùò ÅëëÞíùí ðïëéôþí ðïõ ôáõôü÷ñïíá áíÞêáí - Þáðïöáóßæïíôáí üôé áíÞêïõí - óôçí êáôçãïñßá "áñéóôåñïß", äåí

51

μðïñïýóå íá êÜíåé ÷ñÞóç ôïõ ðáñáðÜíù äéêáéþμáôïò, ü÷é åðåé-äÞ Ýëåéðáí ôá ôõðéêÜ ðñïóüíôá (ùò ðñïò áõôÜ èá μðïñïýóáííá åßíáé åîïμïéùμÝíïé μå ôïõò õðüëïéðïõò óõμðïëßôåò ôïõò ðïõåðßóçò äéåêäéêïýóáí μéá èÝóç óôï Äçμüóéï), áëëÜ åðåéäÞáíÞêáí óôç óõãêåêñéμÝíç ðïëéôéêÞ êáôçãïñßá. Ç ðñþôç éäéüôçôá- ¸ëëçíåò ðïëßôåò - íïμéμïðïéåß ôï åí ëüãù äéêáßùμá, åíþ çäåýôåñç "áñéóôåñïß" - ôï áßñåé. Óôç ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç êáôÜ ôçäéÜñêåéá ôïõ øõ÷ñïý ðïëÝμïõ ç éäéüôçôá ôïõ óïâéåôéêïý ðïëßôçÝäéíå óå êÜðïéïí ôï äéêáßùμá ôïõëÜ÷éóôïí íá åßíáé åëåýèåñïòêáé âåâáßùò íá åíôá÷èåß óôçí ðáñáãùãéêÞ äéáäéêáóßá (üðùòåêöñáæüôáí óôï óïóéáëéóôéêü éäßùμá ç Ýíôáîç óôï óýóôçμááðáó÷üëçóçò) μå âÜóç ôïõò êáíüíåò ôïõ ðáé÷íéäéïý. Áí üμùòôï ßäéï Üôïμï ôáõôü÷ñïíá áíÞêå - Þ åöÝñåôï üôé áíÞêå - óôçíêáôçãïñßá ôùí "äéáöùíïýíôùí", ôá äýï μíçμïíåõèÝíôá äéêáéþ-μáôá μðïñïýóáí íá áñèïýí, μå áðïôÝëåóμá μéá äéáöïñåôéêÞμåôá÷åßñéóç ôïõ áôüμïõ. Áí êáé ôá ðáñáäåßãμáôá áõôÜ ðñïÝñ÷ï-íôáé áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ èåóμéêïý ñáôóéóμïý, äçëáäÞ ôçòêïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò ðïõ åßíáé èåμåëéùμÝíç óå èåóμéêïý ôýðïõðñïäéáãñáöÝò - êáé ãé' áõôü ôõðéêÜ íüμéμç - äåß÷íïõí ôçí ïõóßáôïõ öáéíïμÝíïõ: (á) ôï õðïêåßμåíï ôçò äéÜêñéóçò, (â) ôï èýμáôçò, (ã) ôï ãåãïíüò üôé ôï èýμá áíÞêåé ôáõôü÷ñïíá óå äýïêïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò, Ý÷åé óõíåðþò äýï éäéüôçôåò áðü ôéòïðïßåò ç μßá ôïõ äßíåé êÜðïéï äéêáßùμá (óõíÞèùò åßíáé ç åõñý-ôåñç êáôçãïñßá óôçí ïðïßá áíÞêåé), åíþ ç Üëëç ôï áíáéñåß, êáéôÝëïò - êáé ßóùò ðéï óçμáíôéêü - (ä) ç áðüöáóç ôïõ öïñÝá ôçòäéÜêñéóçò íá åõèõãñáμμéóôåß μå ôç óõãêåêñéμÝíç (èåóμéêÞ ÞÜôõðç) ñýèμéóç, Ýôóé þóôå åßôå íá μçí âéþíåé ùò áíôßöáóç Þäßëçμμá ôéò áíôéèåôéêÝò μåôá÷åéñßóåéò ðïõ ðçãÜæïõí áðü ôéò äýïéäéüôçôåò ôïõ èýμáôïò, åßôå åÜí ôéò âéþíåé ùò áíôßöáóç, áõôü íáμçí åðçñåÜæåé ôç óõμðåñéöïñÜ äéÜêñéóçò ôçí ïðïßá åêäçëþíåéáðÝíáíôé óôï èýμá ôçò äéÜêñéóçò.

Óôç μç èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíç áëëçëåðßäñáóç ôçò êáèçμå-ñéíÞò æùÞò, ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç äåí Ý÷åé ôç μïñöÞ Üñóçòäéêáéþμáôïò - áöïý ôï äéêáßùμá ðáñáðÝμðåé óå êÜôé èåóμéêÜñõèμéæüμåíï - áëëÜ óôç μáôáßùóç ðñïóäïêéþí åî áéôßáò ôçòäéðëÞò ôáõôüôçôáò ôïõ èýμáôïò ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò. Áðü

52

ôïí åëëçíéêü êéíçμáôïãñÜöï ôçò äåêáåôßáò ôïõ '50 êáé ôïõ '60ð.÷. åßíáé ôõðéêÝò ïé ðåñéðôþóåéò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò μå ôçμïñöÞ ôçò áðüññéøçò åê μÝñïõò μéáò êõñßáò ôùí áíþôåñùíêïéíùíéêþí ôÜîåùí, åíüò Üíôñá ðñïåñ÷üμåíïõ áðü ôá êáôþôåñáêïéíùíéêÜ óôñþμáôá ùò óõæýãïõ, ðáñÜ ôï äõíáôü ÝñùôááíÜμåóÜ ôïõò. Ôï èýμá ôçò äéÜêñéóçò - ï êïéíùíéêÜ ôáðåéíüòåñáóôÞò - ðñïóäïêÜ üðùò êÜèå Üëëï Üôïμï óôç èÝóç ôïõ("åñáóôÞò") áíôáðüêñéóç êáé ïëïêëÞñùóç ôçò ó÷Ýóçò μÝ÷ñé ôïãÜμï, üμùò ç ðñïóäïêßá áõôÞ μáôáéþíåôáé, åðåéäÞ ï öïñÝáòôçò äéÜêñéóçò âáóßæåé ôçí ôåëéêÞ ôïõ áðüöáóç óôç μßá áðü ôéòäýï éäéüôçôåò ôïõ èýμáôïò ("åñáóôÞò" / "öôù÷üðáéäï") êáéóõãêåêñéμÝíá ó' áõôÞ ðïõ åßíáé áíáóôáëôéêÞ Þ ðåñéïñéóôéêÞ ãéáôçí ïëïêëÞñùóç êáé ôç íïμéμïðïßçóç ôçò óõãêåêñéμÝíçò ó÷Ýóçò.

Ãéá íá öáíåß ðüóï éó÷õñïß åßíáé ïé μç÷áíéóμïß êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ μéáò êïéíüôçôáò áíèñþðùí,μÝóá óôçí ïðïßá õößóôáíôáé äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò ùò ðñïò ôïöýëï, ôç ãëþóóá, ôï Ýèíïò êáé ôç èñçóêåßá, áñêåß íá áíáëïãé-óèïýμå üôé óå ïñéóμÝíá åðáããåëμáôéêÜ ðåñéâÜëëïíôá ïé ãõíáß-êåò ðáñáμÝíïõí áêüμç êáé óÞμåñá áíåðéèýμçôåò, åíþ óåïñéóμÝíá Üëëá õðåñáíôéðñïóùðåýïíôáé, üôé ç ÷ñÞóç μéáòμåéïíïôéêÞò ãëþóóáò åßíáé áíåðéèýμçôç óå ðåñéâÜëëïíôá ðïõèåùñïýíôáé äçμüóéïé ÷þñïé êáé üôé ïé μéêôïß ãÜμïé (ãÜμïòáíÜμåóá óå Üôïμá ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü/áíÞêïõí óå äéáöïñåôé-êÝò åèíï-ïμÜäåò) óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò åßíáé áíåðéèýμçôïé9 êáéüôé, ôÝëïò, ç áëëáãÞ ôçò èñçóêåõôéêÞò ôáõôüôçôáò áðü ôç óêïðéÜôçò èñçóêåõôéêÞò ïμÜäáò óôçí ïðïßá áíÞêå ðñéí áðü ôçèñçóêåõôéêÞ μåôáóôñïöÞ ôï Üôïμï, åßíáé ü÷é áðëÜ áíåðéèýμçôç

8 Ï ðåñéïñéóμüò ôùí μéêôþí ãÜμùí áíÞêå ðáëéüôåñá - ÷ùñßò êáé óÞμåñá íá Ý÷åé

ðëÞñùò åêëåßøåé ç ôÜóç áõôÞ - óôéò âáóéêÝò óôñáôçãéêÝò ôùí μåôáíáóôåõôéêþí

ïμÜäùí Þ ôùí ïμÜäùí ôçò äéáóðïñÜò (¸ëëçíåò óôçí ÁμåñéêÞ, Åâñáßïé óôçí

ÁμåñéêÞ) ãéá ôçí åîáóöÜëéóç ôçò óõíï÷Þò óôçí ïμÜäá êáé ôçí ßäéá ôçí

áíáðáñáãùãÞ ôçò åèíéêÞò ãëþóóáò êáé ôïõ ðïëéôéóμïý ôçò áñ÷éêÞò ïμÜäáò. ¼ðùò

Þôáí áíáμåíüμåíï, üμùò, ç ðñáãμáôéêüôçôá ôùí áíèñþðéíùí ó÷Ýóåùí äåí Þôáí

äõíáôüí íá êéíçèåß áðïêëåéóôéêÜ μÝóá óôï ðåñéïñéóôéêü ðëáßóéï μéáò åèíéêÞò

åíäïãáμßáò, μå áðïôÝëåóμá ôç óôáäéáêÞ Üíïäï ôïõ ðïóïóôïý ôùí μéêôþí ãÜμùí

óå üëåò ôéò ÷þñåò üðïõ åãêáôáóôÜèçêáí μåôáíÜóôåò.

53

áëëÜ ïñßæåôáé îåêÜèáñá ùò ðñÜîç áμáñôùëÞ áí ü÷é êáé ùò èñç-óêåõôéêÞ ðñïäïóßá.

Ìéá åéäéêÞ êáôçãïñßá êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò ç ïðïßá äåß÷íåéüôé ôï öáéíüμåíï áõôü åßíáé áðïôÝëåóμá μéáò âáèéÜ ñéæùμÝíçòðñïêáôÜëçøçò ðïõ äåí õðï÷ùñåß áêüμá êáé üôáí ôï èýμá ôçòäéÜêñéóçò áíÞêåé óå éåñáñ÷éêÜ áíþôåñç êïéíùíéêÞ âáèμßäá óåóýãêñéóç μå ôï öïñÝá ôçò äéÜêñéóçò, åßíáé ç äéêáéùμáôéêÞ ðñïó-äïêßá ïñéóμÝíùí êáôçãïñéþí ãïíÝùí ôçò ðñþôçò ãåíéÜò μåôáíá-óôþí (êõñßùò ãïíÝùí μå ðïëý óõíôçñçôéêÝò èñçóêåõôéêÝò êáéðïëéôéóμéêÝò óõíÞèåéåò êáé éäÝåò) íá μçí óõíÜøïõí ôá ðáéäéÜôïõò - êáé éäéáßôåñá ôá êïñßôóéá - óôåíÝò ó÷Ýóåéò μå óõíïμÞëéêïõòôçò "îÝíçò ïμÜäáò". Óå μåôáíáóôåõôéêïýò ðåñßãõñïõò ôá μÝëçôçò "îÝíçò ïμÜäáò" (áí äåé êáíåßò ôïí êüóμï áðü ôç óêïðéÜ ôïõμåôáíÜóôç ãïíÝá) Ý÷ïõí êáôÜ êáíüíá õøçëü status óå óýãêñéóçμå ôá μÝëç ôçò μåôáíáóôåõôéêÞò êïéíüôçôáò. ÅðïμÝíùò ç óýíá-øç ó÷Ýóåùí μå Üôïμá ðïõ óôçí êïéíùíéêÞ êëßμáêá êáôáëáμ-âÜíïõí áíþôåñç éåñáñ÷éêÞ èÝóç, èåùñçôéêÜ èá Ýðñåðå íá åßíáéåðéèõμçôÞ. ÅðåéäÞ üμùò ï êÜôï÷ïò áõôÞò ôçò áíþôåñçò éåñáñ-÷éêÜ èÝóçò ôáõôü÷ñïíá Ý÷åé êáé ôçí éäéüôçôá ôïõ "îÝíïõ", ðïõáðü ôç óêïðéÜ ôïõ μåôáíÜóôç ãïíÝá åßíáé áðáãïñåõôéêÞ ùò ðñïòôç óýíáøç óôåíþí ó÷Ýóåùí μå ôá ðáéäéÜ ôïõ, ôï ðëçóßáóμá äåíåíèáññýíåôáé. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá åíäéáöÝñïí åßäïò "óíïμðéóμïý"áðü ôá êÜôù, åíäéáöÝñïí, åðåéäÞ ï üñïò áõôüò êáé ôï áíôßóôïé÷ïöáéíüμåíï óõíäÝïíôáé μå ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ðïõ åêöñÜæå-ôáé óõíÞèùò áðü μåμïíùμÝíá Üôïμá Þ ïμßëïõò ðïõ Ý÷ïõí ôçíáßóèçóç Þ ôç âåâáéüôçôá üôé áðÝ÷ïõí ðïëý áðü ôïõò åêôüòïμÜäáò, åßôå μïñöùôéêÜ, åßôå ïéêïíïμéêÜ, åßôå μå Üëëïí ôñüðï,êáé ãéá íá äéáôçñÞóïõí ôçí áðüóôáóç áõôÞ ðñÝðåé íá åßíáééäéáßôåñá áðïññéðôéêïß êáé μáôáéùôéêïß óôéò ðñùôïâïõëßåò ôùí"Üëëùí" íá óõíÜøïõí öåõãáëÝåò Þ μïíéμüôåñåò ó÷Ýóåéò μáæßôïõò. Ï "óíïμðéóμüò" ôïõ μåôáíÜóôç åßíáé áμõíôéêüò, μå ôçíÝííïéá êõñßùò ôçò áðüêñïõóçò ôçò áëëïôñßùóçò, ôçò ðïëéôéóμéêÞòáðïîÝíùóçò. Åßíáé - üðùò êáé óôçí ðåñßðôùóç ôïõ êëáóéêïýóíïμðéóμïý - óôñáôçãéêÞ äéáôÞñçóçò êáé áíáðáñáãùãÞò ôçò(ðïëéôéóμéêÞò) äéáöïñÜò, áðü ôçí ïðïßá üμùò óôñáôçãéêÞ ëåßðåéç áßóèçóç ôçò áíùôåñüôçôáò Þ ôçò ðñùôïðïñßáò.

54

Óõíïøßæïíôáò μðïñïýμå íá ðïýμå üôé μéá êïéíùíéêÞ äéÜêñé-óç Ý÷åé ðïëéôéóμéêü ÷áñáêôÞñá, óôï âáèμü ðïõ ùò ðñáêôéêÞóõãêåíôñþíåé ôçí åõñýôåñç óõíáßíåóç ôçò êïéíüôçôáò μÝóá óôçíïðïßá ëåéôïõñãåß. Ç óõíáßíåóç áõôÞ - üðùò êÜèå óõíáßíåóç -ãßíåôáé áíôéëçðôÞ áðü ôï íÝï μÝëïò ôçò êïéíüôçôáò (ôï ðáéäß, ôïíÝï, ôïí Ýöçâï) ùò ôõðéêÞ áðáßôçóç ãéá óõμμüñöùóç ôüóï óååðßðåäï íïçóéáêü, üóï êáé óôçí ðñÜîç. Óôï âáèμü μÜëéóôá ðïõμéá åîùôåñéêÞ êáé ãåíéêåõμÝíç ðñïóäïêßá ãéá óõμμüñöùóç êáéåõèõãñÜμμéóç μå ôç äåóðüæïõóá ïðôéêÞ êáé ðñáêôéêÞ μðïñåßíá ëåéôïõñãÞóåé êáé ùò μç÷áíéóμüò μåôáôüðéóçò ôçò åõèýíçòðïõ Ý÷åé ôï Üôïμï ãéá ôç de facto óõμμüñöùóÞ ôïõ áðÝíáíôé óôçñáôóéóôéêÞ ðñïóäïêßá ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò, äéåõêïëýíåé ôçí åêμÝñïõò ôïõ áðïäï÷Þ ôïõ óõãêåêñéμÝíïõ ôñüðïõ áíôßëçøçò êáéðñÜîçò.

55

3. ÊÏÉÍÙÍÉÊÇ ÄÏÌÇ, ÏÉÊÏÍÏÌÉÁ,

ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇ ÊÁÉ ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ

56

Óôï åðüμåíï êåöÜëáéï ðåñéãñÜöåôáé êáé áíáëýåôáé ç ó÷ÝóçáíÜμåóá óôï ñáôóéóμü ùò (èåóμéêÞ êáé ðïëéôéóμéêÞ) ðñáêôéêÞêáé óôç äïμÞ ôçò êïéíùíßáò, óôçí ïéêïíïμßá ôçò êáé óôï åêðáé-äåõôéêü ôçò óýóôçμá. Ç åîÝôáóç ôùí ôñéþí áõôþí ðáñáμÝôñùíôïõ ñáôóéóμïý êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò ãåíéêüôåñá èá äþ-óåé ôçí åõêáéñßá íá äïýμå ïñéóμÝíåò áðü ôéò "áíåîÜñôçôåò μåôá-âëçôÝò" ãéá ôçí åμöÜíéóç, ôçí êáëëéÝñãåéá êáé ôçí áíáðáñáãùãÞôïõ öáéíïμÝíïõ áõôïý êáé Ýμμåóá èá μáò ïäçãÞóåé óå ïñéóμÝíåòáðü ôéò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôçí Üμâëõíóç Þ ôçí åîÜëåéøÞ ôïõ.

3.1 ÊïéíùíéêÞ äéáóôñùμÜôùóç êáé êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç

Ìå ôïí üñï êïéíùíéêÞ äéáóôñùμÜôùóç ãßíåôáé áíáöïñÜ óôïãåãïíüò üôé ôá μÝëç μéáò êïéíùíßáò áíáãíùñßæïõí óôïí åáõôüôïõò êáé ôïõò Üëëïõò êÜðïéï óôßãμá (Þ éåñáñ÷éêÞ èÝóç) óôáðëáßóéá μéáò éåñáñ÷éêÞò äéÜôáîçò ôùí êïéíùíéêþí õðïêåéμÝíùí.Ç âáóéêÞ ðáñáäï÷Þ åßíáé ðñïöáíþò ç ðáñáäï÷Þ ôçò éåñáñ÷ßáò,äçëáäÞ μéáò êÜèåôçò äéÜôáîçò ôçò êïéíùíéêÞò èÝóçò (status)óôçí ïðïßá ôïðïèåôïýíôáé ôá Üôïμá, êáèþò åßíáé áäýíáôïí íáôáîéíïμÞóåé êáíåßò éåñáñ÷éêÜ åíôåëþò üμïéá õðïêåßμåíá. ÏéäéáöïñÝò áõôÝò áöïñïýí óõíÞèùò ôçí êáôï÷Þ Þ ðñüóâáóç ôïõõðïêåéμÝíïõ óå åðéèõμçôÜ áðü ôçí êïéíùíßá áãáèÜ, üðùò õëéêüòðëïýôïò, (óðïõäáßá) êáôáãùãÞ, μüñöùóç êáé åîïõóßá. Ïé äåß-êôåò ôïõ êïéíùíéêïý status - ôçò èÝóçò ôïõ áôüμïõ óôçí éåñáñ÷éêÞêëßμáêá - äéáöïñïðïéïýíôáé éóôïñéêÜ êáé ðïëéôéóμéêÜ, μå áðïôÝ-ëåóμá íá åμöáíßæïíôáé ôüóï äéá÷ñïíéêþò üóï êáé óõã÷ñïíéêþòåíáëëáêôéêÜ ðñüôõðá êïéíùíéêÞò äéáóôñùμÜôùóçò.

Óå ïñéóμÝíåò êïéíùíßåò ôïõ ðáñåëèüíôïò, áëëÜ êáé óå μåñé-êÝò áðü ôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò, õðÞñ÷å êáé õðÜñ÷åé êÜðïéáóõóôçμáôéêÞ ó÷Ýóç áíÜμåóá óôï êïéíùíéêü status ôïõ õðïêåéμÝ-íïõ êáé óôçí åèíéêÞ, èñçóêåõôéêÞ, ãëùóóéêÞ Þ öõëåôéêÞ êáôçãï-ñßá óôçí ïðïßá áíÞêåé. Ìå Üëëá ëüãéá, ïé ðéèáíüôçôåò ôùí áôü-μùí ðïõ äéáöïñïðïéïýíôáé ùò ðñïò ôï öýëï Þ ôç öõëÞ, ôç èñç-óêåßá, ôç ãëþóóá Þ ôï Ýèíïò íá Ý÷ïõí Ýíá óõãêåêñéμÝíï êïéíù-

57

íéêü status, äåí åßíáé ïé ßäéåò. Ôï ãåãïíüò áõôü áðü μüíï ôïõ äåíåßíáé óå èÝóç íá åñμçíåýóåé ôçí áóýμμåôñç êáôáíïμÞ ôùí ðéèá-íïôÞôùí μå ôéò ïðïßåò êÜèå μÝëïò ôçò êïéíùíßáò áõôÞò åíäÝ÷åôáéíá Ý÷åé ôï óõãêåêñéμÝíï status. Ëåßðåé Ýíáò óçμáíôéêüò Üãíùóôïòáðü ôçí åîßóùóç êáé ï Üãíùóôïò áõôüò åßíáé ï μç÷áíéóμüòáðüêôçóçò (Þ äéáíïμÞò) ôïõ status, äçëáäÞ ôçò éåñáñ÷éêÞò èÝóçò,óôç óõãêåêñéμÝíç êïéíùíßá. ¼ðïéïò, ðÜíôùò, êáé áí åßíáé ï μç-÷áíéóμüò äéáíïμÞò êáé μåôáâßâáóçò status, åÜí ðáñáôçñåßôáéμÝóá óå μéá êïéíùíßá óõóôçμáôéêÞ ó÷Ýóç áíÜμåóá óôï êïéíù-íéêü status êáé óå μéá μåôáâëçôÞ üðùò ð.÷. åèíéêÞ Þ èñçóêåõôéêÞôáõôüôçôá, öýëï Þ öõëÞ, ôï óõμðÝñáóμá åßíáé üôé ç ðñüóâáóçïñéóμÝíùí μåëþí ôçò êïéíùíßáò óôïí μç÷áíéóμü áõôü Þ ç ÷ñÞóçôïõ äéáöÝñïõí óçμáíôéêÜ áðü ôéò áíôßóôïé÷åò üóùí áíÞêïõíóôçí óõμðëçñùμáôéêÞ êáôçãïñßá.

ÅÜí óå μéá êïéíùíßá ç èÝóç óôçí êïéíùíéêÞ éåñáñ÷ßá óõíäÝ-åôáé μå êÜðïéá éäéüôçôá ôïõ áôüμïõ, äéáöïñåôéêÞ áðü ôçí áðü-äïóç, åßíáé ðïëý ðéèáíüí íá åêäçëùèåß áíïé÷ôüò ñáôóéóμüò óôçíðåñßðôùóç ðïõ ãéá ðïéêßëïõò ëüãïõò äéáöïñïðïéçèåß ôï éóïæýãéïôïõ status õðÝñ ôçò áóèåíÝóôåñçò ïμÜäáò, êáèþò μÝëç ôçò áñ÷ß-æïõí êáé åîáóöáëßæïõí ôéò ðñïûðïèÝóåéò (åêðáßäåõóç, åμðåéñßá,ôå÷íïãíùóßá) ãéá ôç äéåêäßêçóç êáé ôçí êáôÜëçøç õøçëüôåñçòèÝóçò óôçí êëßμáêá ôçò êïéíùíéêÞò éåñáñ÷ßáò. ÌÝóá óå μéá ôÝ-ôïéá óõãêõñßá, Üôïμá ðïõ μÝ÷ñé ðñüóöáôá êáôÜ ðÜóá ðéèáíü-ôçôá áíÞêáí óôá êáôþôåñá Þ êáôþôáôá óôñþμáôá, áëëÜæïõíèÝóç êáé μåôáêéíïýíôáé ðñïò ôá ðÜíù, åîéóïýμåíá ùò ðñïò ôïstatus μå μÝëç ôçò êïéíùíßáò ðïõ áíÞêïõí óå óõμðëçñùμáôéêÝòêïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò. ÔÝôïéá åßíáé ç ðåñßðôùóç ôçò êïéíùíéêÞòáíüäïõ ôùí μáýñùí óå ïñéóμÝíá ðåñéâÜëëïíôá ôçò âïñåéïáμåñé-êáíéêÞò êïéíùíßáò, üðùò åðßóçò ç êïéíùíéêÞ êéíçôéêüôçôá ôçòäåýôåñçò ãåíéÜò μåôáíáóôþí óå üëåò ó÷åäüí ôéò ÷þñåò õðïäï÷Þòμåôáíáóôåõôéêþí ñåõμÜôùí. Êáèþò ç äéáöïñÜ status áíÜμåóáóôéò äýï êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò (μáýñïé/ëåõêïß, ãçãåíåßò/μåôá-íÜóôåò) μåéþíåôáé êáé ôï éóïæýãéï êïéíùíéêÞò èÝóçò μåôáâÜëëå-ôáé õðÝñ ôçò áóèåíÝóôåñçò ïμÜäáò, åíåñãïðïéïýíôáé μç÷áíéóμïßáðüêñïõóçò êáé áíá÷áßôéóçò ôçò áíïäéêÞò áõôÞò êéíçôéêüôçôáò,âáóéêü óôïé÷åßï ôùí ïðïßùí åßíáé ç Ýíôáóç ôçò ðñïêáôÜëçøçòêáé ïé áðïêëåéóμïß.

58

3.2 Áíôáãùíéóμüò êáé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò

Ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôïí áíôáãùíéóμü êáé óôéò êïéíùíéêÝòäéáêñßóåéò áñ÷ßæåé óôï óçμåßï üðïõ ç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá óôçíïðïßá áíÞêïõí ïé áíôáãùíéóôÝò åðçñåÜæåé ôüóï ôç äéáäéêáóßáôïõ áíôáãùíéóμïý, üóï (êáé êõñßùò áõôü) ôçí ÝêâáóÞ ôïõ. Óåêïéíùíßåò äõôéêïý ôýðïõ ï áíôáãùíéóμüò åßíáé μéá èåóμïèåôçμÝ-íç äéáäéêáóßá μÝóá áðü ôçí ïðïßá ñõèμßæåôáé ç ðñüóâáóç óåðïéêßëïõò êïéíùíéêïýò ðüñïõò (áðüêôçóç åêðáéäåõôéêþí ôßôëùí,áðüêôçóç åîïõóßáò, åîáóöÜëéóç áãïñÜò ãéá ôç äéÜèåóç ðñïúü-íôùí õëéêïý Þ óõμâïëéêïý ÷áñáêôÞñá êôë.). Óôïí áãþíá ãéáôçí êáôï÷ýñùóç ðñïôåñáéüôçôáò ó÷åôéêÜ μå ôçí åðßôåõîç åíüòÞ ðåñéóóüôåñùí áðü ôïõò ðñïáíáöåñèÝíôåò óôü÷ïõò õðÜñ÷ïõíêáíüíåò, ç ôÞñçóç ôùí ïðïßùí åßíáé õðï÷ñåùôéêÞ êáé ùò ôÝôïéáåëÝã÷åôáé áðü êÜðïéïí ïõäÝôåñï äéáéôçôÞ, ðïõ óõíÞèùò åßíáéôï êñÜôïò, μå ôç μßá Þ ôçí Üëëç μïñöÞ (ð.÷. ùò äéêáóôéêÞ Þ íï-μïèåôéêÞ åîïõóßá).

Ôï ðñþôï óçμåßï åðáöÞò ôïõ áíôáãùíéóμïý μå ôçí êïéíùíé-êÞ äéÜêñéóç áöïñÜ ôï äéêáßùμá óõμμåôï÷Þò óôïí "áãþíá": ðþòóõμðåñéöÝñåôáé ç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá ôïõ äõíçôéêïý áíôáãùíé-óôÞ ùò ðñïò ôç íïμéμüôçôá ôçò óõμμåôï÷Þò ôïõ óôï áíôáãùíéóôéêüðáé÷íßäé; Ãéá ðïéåò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò åßíáé ï óôßâïò ôõðéêÜáíïé÷ôüò êáé ãéá ðïéåò ôõðéêÜ êëåéóôüò; Ç Üñóç ôùí ôõðéêþíöñáãμþí ðïõ åμðïäßæïõí ôç óõμμåôï÷Þ μéáò êïéíùíéêÞò êáôç-ãïñßáò óôï áíôáãùíéóôéêü ðáé÷íßäé åßíáé ôï ðñþôï êáé óçμáíôéêüâÞμá óôçí ðïñåßá ãéá ôçí êáôáðïëÝμçóç êÜèå åßäïõò ñáôóé-óμïý, áöïý éóïäõíáμåß μå ôç íïμéμïðïßçóç ôçò ðáñïõóßáò êÜèååíäéáöåñüμåíïõ óôïí áíôáãùíéóôéêü óôßâï. Åßíáé ðåñéóóüôåñïáðü öáíåñü üôé ç äõíáôüôçôá êáèüäïõ óôï óôßâï äåí óçμáßíåéêáô' áíÜãêç êáé åîßóùóç ôçò áöåôçñßáò áíÜμåóá óôïõò áíôáãù-íéóôÝò. ÁíÜëïãá μå ôç μïñöÞ ôïõ áíôáãùíéóμïý (ïéêïíïμéêüò,åêðáéäåõôéêüò, ðïëéôéêüò), ïñéóμÝíïé "ðáßêôåò" îåêéíïýí áðü êá-ëýôåñç èÝóç óå óýãêñéóç μå ïñéóμÝíïõò Üëëïõò.1 ÅíäÝ÷åôáé μÜ-

1 ¸ôóé ð.÷. óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ïéêïíïμéêïý áíôáãùíéóμïý, üðïõ ïé "ðáßêôåò"

åíäÝ÷åôáé íá îåêéíïýí áðü ðïëý äéáöïñåôéêÝò áöåôçñßåò êáé íá Ý÷ïõí Üíéóåò

59

ëéóôá ïé åõíïçμÝíïé ùò ðñïò ôçí áöåôçñßá ðáßêôåò íá μçí åßíáéóõμμåôñéêÜ êáôáíåμçμÝíïé óôéò äéÜöïñåò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåòáðü ôéò ïðïßåò ðñïÝñ÷åôáé ôï óýíïëï ôùí áíôáãùíéóôþí. Áí çðéèáíüôçôá ðïõ Ý÷åé ôï μÝëïò ôçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò Á (ð.÷."ëåõêüò") íá Ý÷åé êáëýôåñç áöåôçñßá óôïí áíôáãùíéóμü åßíáéóõóôçμáôéêÜ μåãáëýôåñç áðü ôçí áíôßóôïé÷ç ôïõ μÝëïõò ôçò óõμ-ðëçñùμáôéêÞò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò (ð.÷. "Ýã÷ñùμïò"), ôüôå çôõðéêÞ äõíáôüôçôá ôïõ μÝëïõò ôçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò  íáóõμμåôÝ÷åé óôïí áíôáãùíéóμü ôåßíåé íá áíáéñåèåß áðü ôç óõóôç-μáôéêÞ äéáöïñïðïßçóç áíÜμåóá óôïõò äýï ùò ðñïò ôçí áöåôç-ñßá. ÄåäïμÝíïõ üôé ç áöåôçñßá (ð.÷. ðëïýôïò, åðéññïÞ, μüñöùóç,êïéíùíéêÝò ó÷Ýóåéò) åßíáé êÜôé μåôáâáëëüμåíï, ç áñ÷éêÞ äéáöï-ñÜ óôçí áöåôçñßá μðïñåß ãñÞãïñá íá áíôéóôñáöåß. Ãéá ôïõòμåôáíÜóôåò ð.÷. êÜôé ôÝôïéï óõμâáßíåé óõóôçμáôéêÜ μå ôç äåýôå-ñç êáé ôçí ôñßôç ãåíéÜ, üðïõ ç ãëùóóéêÞ êáé ðïëéôéóμéêÞ äéáöïñÜóå óýãêñéóç μå ôïõò áõôü÷èïíåò Ý÷åé ðëÝïí õðï÷ùñÞóåé Þ åîáöá-íéóôåß.

Ôï äåýôåñï óçμåßï åðáöÞò ôïõ áíôáãùíéóμïý μå ôçí êïéíù-íéêÞ äéÜêñéóç åßíáé ïé üñïé äéåîáãùãÞò ôïõ áíôáãùíéóμïý. ÓåÝíáí "áèëçôéêÜ äßêáéï" (fair) áíôáãùíéóμü ôï μüíï ðïõ åðéôñÝðå-ôáé íá äéáöÝñåé åßíáé ïé éêáíüôçôåò ôùí áíôáãùíéóôþí, åíþ üëïéïé õðüëïéðïé üñïé õðïôßèåôáé üôé åßíáé åîïμïéùμÝíïé. ÊéíÞóåéòðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé áðü μÝëç ôçò ''ïéêåßáò ïμÜäáò" êáé óôñÝöïíôáéåíÜíôéá óôçí åíéáéüôçôá ôùí üñùí äéåîáãùãÞò ôïõ áíôáãùíé-óμïý, μå ôï íá âåëôéþíïõí ôïõò üñïõò äéåîáãùãÞò ôïõ "áãþíá"ãéá ôá μÝëç ôçò äéêÞò ôïõò ïμÜäáò êáé íá êÜíïõí ôï áíôßèåôïãéá ôá μÝëç ôçò "îÝíçò ïμÜäáò", óçμáôïäïôïýí Ýíáí áðü ôïõòðéï óõíçèéóμÝíïõò êáé ðéï áðïêñïõóôéêïýò ôýðïõò êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò. ÐõñðïëçμÝíá êáôáóôÞμáôá Åâñáßùí åμðüñùí óôçÃåñμáíßá ðñéí ôçí Ýíáñîç ôïõ äåõôÝñïõ ðáãêïóμßïõ ðïëÝμïõ,ëåçëáôçμÝíá Þ êáôåóôñáμμÝíá μðáñ μåôáíáóôþí óôçí ÁããëßáÞ ôçí ÁμåñéêÞ, åßíáé åýãëùôôá ðáñáäåßãμáôá ñáôóéóôéêÞòðáñÝμâáóçò μå óôü÷ï ôç äéáöïñïðïßçóç ôùí üñùí äéåîáãùãÞò

ðéèáíüôçôåò åðéâïëÞò ôçò ïéêïíïμéêÞò ôïõò âïýëçóçò, ï ñáôóéóμüò óõíäÝåôáé Üμåóá

μå ôçí ðñïþèçóç ïéêïíïμéêþí óõμöåñüíôùí· âë. Whaley & Bresette 1994.

60

ôïõ áíôáãùíéóμïý õðÝñ êÜðïéáò ïμÜäáò êáé åíáíôßïí êÜðïéáòÜëëçò.

Ç åμöÜíéóç ôïõ áíôáãùíéóμïý óôï ðñïóêÞíéï Üëëáîå ñéæéêÜôçí ïðôéêÞ ãùíßá áðü ôçí ïðïßá ãßíåôáé áíôéëçðôÞ ç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç. ¼óï μéá êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá âñßóêåôáé åêôüò áíôá-ãùíéóμïý, ç êïéíùíéêÞ ôçò èÝóç ðáñáμÝíåé êáèçëùμÝíç óôïóçμåßï ðïõ ðñïóäéïñßæåôáé μÝóù ôçò éåñáñ÷éêÞò äéÜôáîçò áíÜ-μåóá óôçí êõñßáñ÷ç êáé ôçí êõñéáñ÷ïýμåíç ïμÜäá. Ìç÷áíéóμïßâåëôßùóçò ôçò êïéíùíéêÞò èÝóçò õðÜñ÷ïõí áêüμç êáé ó' áõôÝòôéò ðåñéðôþóåéò (ð.÷. åîáãïñÜ åíüò ôßôëïõ), üμùò åßíáé ðïëýóðÜíéïé. Ï êáíüíáò åßíáé ç áðïäï÷Þ ôçò èÝóçò ðïõ åðéöýëáîå ç"μïßñá" óôá èýμáôá ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò êáé åîáßñåóç çáðüäñáóç áðü ôç èÝóç áõôÞ. Ï áíôáãùíéóμüò áðïôåëåß óôïé÷åßïôçò öéëåëåýèåñçò áóôéêÞò äçμïêñáôßáò êáé ëåéôïõñãåß ùò ü÷çμáãéá ôçí êïéíùíéêÞ êéíçôéêüôçôá. Ç ßäéá ç êïéíùíéêÞ êéíçôéêüôçôá- ç μåóïðñüèåóμç áëëáãÞ ôçò êïéíùíéêÞò èÝóçò μåëþí μéáòóõãêåêñéμÝíçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò - äéáöïñïðïéåß ôç óõíÞèçåîßóùóç áíÜμåóá óôçí êïéíùíéêÞ èÝóç åíüò áôüμïõ êáé ôçíêïéíùíéêÞ êáôçãïñßá óôçí ïðïßá áõôü áíÞêåé (ð.÷. "μåôáíÜóôçò"= "÷áμçëü status"). Ç äéáôÞñçóç ôçò åîßóùóçò ðåñíÜåé μÝóááðü ôçí áíá÷áßôéóç ôçò êïéíùíéêÞò êéíçôéêüôçôáò, ðåñíÜåéäçëáäÞ μÝóá áðü ôç äéáôáñá÷Þ ôùí üñùí ôïõ "ôßμéïõ ðáé÷íéäéïý".

Ï áíôáãùíéóμüò, üμùò, äåí Ý÷åé μüíï ôç μïñöÞ áãþíá μåóôü÷ï ôçí êáôÜêôçóç μéáò èÝóçò óôá μåóáßá êáé ôá áíþôåñáóôñþμáôá. Óå ðåñéüäïõò ïéêïíïμéêÞò êñßóçò Ý÷åé ôç μïñöÞ äéá-ôÞñçóçò ôïõ Þäç êåêôçμÝíïõ status êáé áðüêñïõóçò ôïõ åíäå÷ü-μåíïõ êáèïäéêÞò êïéíùíéêÞò êéíçôéêüôçôáò. ÕðÜñ÷ïõí åðï÷Ýòóôéò ïðïßåò ïé äéáèÝóéμåò èÝóåéò óôï óýóôçμá áðáó÷üëçóçò åßíáéôüóï ðåñéïñéóμÝíåò, þóôå ï áíôáãùíéóμüò ãéá ôçí êáôÜëçøÞôïõò íá μåôáó÷çμáôßæåôáé óå áãþíá êïéíùíéêÞò åðéâßùóçò.ÌÝóá óå ôÝôïéåò óõíèÞêåò äçμéïõñãåßôáé óå Üôïμá ôá ïðïßááíÞêïõí óôçí êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá μå êáèéåñùμÝíï õøçëüôåñïstatus (ð.÷. ëåõêïß, áõôü÷èïíåò) ç áßóèçóç üôé ç "îÝíç ïμÜäá"åõíïåßôáé áðü ôï óýóôçμá áðáó÷üëçóçò Þ áêüμç ç áßóèçóç üôéÜôïμá ôçò "îÝíçò ïμÜäáò" ôïõò êëÝâïõí ôç äïõëåéÜ. ¸ôóé ç "îÝíçïμÜäá" èåùñåßôáé õðåýèõíç ãéá ôç äõóμåíÞ èÝóç óôçí ïðïßá

61

âñßóêïíôáé μÝëç ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò", μå áðïôÝëåóμá íá åêäç-ëþíåôáé áðÝíáíôé óôçí "îÝíç ïμÜäá" μéá óõóôçμáôéêÞ åðéèåôé-êüôçôá. Ç åðéèåôéêüôçôá áõôÞ äåí Ý÷åé μüíï ôç μïñöÞ ôçò êëáóé-êÞò äéÜêñéóçò (ð.÷. ï íôüðéïò ÂåñïëéíÝæïò ðïõ μÝ÷ñé ôþñá øþíéæåóôï μáíÜâéêï åíüò Êïýñäïõ μåôáíÜóôç áëëÜæåé μáíÜâéêï áðüôç óôéãμÞ ðïõ μÝíåé Üíåñãïò),2 áëëÜ ïñéóμÝíåò öïñÝò ðáßñíåéôç μïñöÞ ðáñÜíïμçò êáé åãêëçμáôéêÞò âßáò (êáôáóôñïöÞåãêáôáóôÜóåùí, ðõñðüëçóç, ðáëéêáñéóμïß).

Ìéá Üëëç ôõðéêÞ ðåñßðôùóç üðïõ ç "îÝíç ïμÜäá" ãßíåôáéáðïäÝêôçò åðéèåôéêþí μçíõμÜôùí Þ åðéèåôéêþí ðñÜîåùí åê μÝ-ñïõò μåëþí ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" áöïñÜ μéá ãåíéêüôåñç êïéíù-íéêÞ ÷áëÜñùóç Þ μéá μåôáâáôéêÞ ðåñßïäï ðïõ óõíïäåýåôáé áðüó÷åôéêÞ áýîçóç ôçò åãêëçμáôéêüôçôáò êáé ãåíéêÜ ôçò áíïäéêÞòóõμðåñéöïñÜò. Ç "îÝíç ïμÜäá" öùôïãñáößæåôáé óå ôÝôïéåò ðåñé-ðôþóåéò ùò ç âáóéêÞ äåîáμåíÞ ôùí áôüμùí ðïõ ðáñÜãïõí ôçíáðüêëéóç óôçí êïéíùíßá êáé êáôÜ êÜðïéïí ôñüðï èåùñåßôáéõðåýèõíç ãé' áõôü. Áí ðáñáêïëïõèÞóåé êáíåßò ôç ÷ñÞóç ôçòãëþóóáò óôéò ðåñéãñáöÝò êáé óôéò åñμçíåßåò ôçò ðáñáâáôéêÞòóõμðåñéöïñÜò, Ýôóé üðùò áõôÝò ðñïâÜëëïíôáé áðü μÝëç ôçò"ïéêåßáò ïμÜäáò", èá äåé íá ÷ñçóéμïðïéïýíôáé óõëëïãéêÜ õðïêåß-μåíá ãéá íá áðïäïèåß ç åõèýíç: åíþ ç åõèýíç ãéá êÜðïéá ðáñá-âáôéêÞ óõμðåñéöïñÜ âáñáßíåé óõãêåêñéμÝíá Üôïμá, óôéò ðåñé-ãñáöÝò êáé ôéò åñμçíåßåò ôùí ðñÜîåùí áõôþí ç åõèýíç áðïäßäå-ôáé óõëëïãéêÜ óôçí "îÝíç ïμÜäá". Áêüμç êáé üôáí ïé ðñÜîåéòðñïÝñ÷ïíôáé áðü óõãêåêñéμÝíá, èåóμéêþò ðñïóäéïñéóμÝíá ðñü-óùðá Þ ïìÜäåò, ðÜëé áõôÝò ðáñïõóéÜæïíôáé ùò ðñÜîåéò ôçò "îÝíçò

2 Ç êáèçμåñéíÞ åðéêïéíùíßá ("øþíéá") åíüò áôüμïõ μå êïéíùíéêü status × μå

êÜðïéï Üëëï Üôïμï ðïõ åðåéäÞ áíÞêåé óå äéáöïñåôéêÞ êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá

ðéóôþíåôáé μå ÷áμçëüôåñï status, Ý÷åé êáé ôç μïñöÞ ôçò åðéâåâáßùóçò ôçò êïéíùíéêÞò

äéáöïñÜò. Ìéá ôÝôïéá åðéêïéíùíßá åðéôñÝðåé óôï Üôïμï ðïõ êáôÜ ôåêμÞñéï Ý÷åé

õøçëüôåñï status íá åðéâåâáéþóåé ôçí êïéíùíéêÞ õðåñï÷Þ ôïõ, áêüμç êáé áí ï

μüíïò ôïμÝáò ðñáãμáôéêÞò äéáöïñÜò åßíáé ç åðÜñêåéá óôç ãëþóóá ôçò "ïéêåßáò

ïμÜäáò", üðùò óõíÞèùò óõμâáßíåé óå μåôáíáóôåõôéêÜ ðåñéâÜëëïíôá. ¼ôáí üμùò

óõμâåß êÜôé ôáðåéíùôéêü ãéá ôï μÝëïò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò", üðùò ð.÷. ôï íá μåßíåé

Üíåñãïò, ç åðéêïéíùíßá μå ôïí μÝ÷ñé ôþñá óõíïμéëçôÞ ôïõ ðáßñíåé äéáöïñåôéêü

÷áñáêôÞñá, êáé μÜëéóôá áμöéóâçôçóéáêü ùò ðñïò ôï ðñþçí êïéíùíéêü ôïõ status.

62

ïìÜäáò".3

Óôéò ðáñáðÜíù äýï ðåñéðôþóåéò ç "îÝíç ïμÜäá" èåùñåßôáéóõëëïãéêÜ õðåýèõíç ãéá μéá äõóÜñåóôç åμðåéñßá ôïõ áôüμïõ,÷ùñßò íá õðÜñ÷åé êáô' áíÜãêç ôåêμçñßùóç ôçò ó÷Ýóçò áíÜμåóáóôç äõóÜñåóôç åμðåéñßá ðïõ âéþíåôáé áðü ôï Üôïμï êáé óôçäñÜóç μåëþí Þ êáé ôïõ óõíüëïõ ôçò "îÝíçò ïμÜäáò". Ç åðéèåôéêü-ôçôá ðïõ åêäçëþíåôáé μåôÜ áðü óõóôçμáôéêÝò μáôáéþóåéò, áíôßíá óôñÝöåôáé åíÜíôéá óôçí ðñáãμáôéêÞ ðçãÞ ôçò μáôáßùóçò,óôñÝöåôáé åíÜíôéá óôçí "îÝíç ïμÜäá", ç ïðïßá ôüôå ëåéôïõñãåßùò "áðïäéïðïμðáßïò ôñÜãïò", ùò ï ôåëéêüò áðïäÝêôçò ôçò åðéèå-ôéêüôçôáò ôùí μåëþí ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò". Ç μåôÜèåóç ôçò åðé-èåôéêüôçôáò áðü ôïí ðñáãμáôéêü ôçò óôü÷ï óå Ýíáí Üëëïí, Üó÷å-ôï, óõμâáßíåé åßôå åðåéäÞ ç ðñáãμáôéêÞ áéôßá ôçò äõóÜñåóôçòåμðåéñßáò (μáôáßùóçò) åßíáé äýóêïëï íá åíôïðéóèåß (üðùò ð.÷.ç áéôßá μéáò ïéêïíïμéêÞò êñßóçò), åßôå åðåéäÞ åßíáé ôüóï éó÷õñÞêáé ôüóï äõóðñüóéôç, ðïõ ïðïéáäÞðïôå åêäÞëùóç åðßèåóçò åíá-íôßïí ôçò èá ïäçãïýóå óå åíôåëþò áñíçôéêÜ ãéá ôï õðïêåßμåíïáðïôåëÝóμáôá. Ç "îÝíç ïμÜäá" μðïñåß íá ëåéôïõñãÞóåé ùòõðïêáôÜóôáôï õðåõèýíïõ, ùò óôü÷ïò åýêïëïò íá ðëçãåß êáé ðïõõðïêáèéóôÜ ôïí ðñáãμáôéêü áëëÜ áüñáôï Þ äõóðñüóéôï óôü÷ïôçò åðßèåóçò.4

3 ÅíäåéêôéêÞ áõôÞò ôçò ôÜóçò åßíáé ç ãëþóóá ðïõ ÷ñçóéμïðïéïýí ïé äéá÷åéñéóôÝò

ïñéóμÝíùí μÝóùí μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò óå ðåñéðôþóåéò óõãêñïõóéáêþí

åðåéóïäßùí áíÜμåóá óå äýï ÷þñåò. ¸ôóé ð.÷. üôáí ôï 1987 ç ôïõñêéêÞ êõâÝñíçóç

Ýóôåëíå ôï ðëïßï "Óåéóμßê" ãéá ùêåáíïãñáöéêÝò Ýñåõíåò óå áμöéóâçôïýμåíá ýäáôá

óôï Áéãáßï, μðïñïýóå íá äéáâÜóåé êáíåßò óå åëëçíéêÞ åöçμåñßäá ôßôëïõò Þ

õðüôéôëïõ ò üðïõ êõñéáñ÷åß ï "åèíéêüò ðëçèõíôéêüò", üðùò ð.÷. ïé ðáñáêÜôù:

"Ôï ó÷Ýäéï äñÜóçò: Ðþò èá ÷ôõðÞóïõμå, áí ... " / "Èá ôïõò äþóïõμå óêëçñü

μÜèçμá" / "Åäþ èÝëïõí íá êÜíïõí Ýñåõíåò ïé Ôïýñêïé" / "Ðþò áãíüçóáí ôç

óõμöùíßá ôçò ÂÝñíçò" / "ÄéóôÜæïõí ïé Ôïýñêïé" (áðü ôçí åöçμåñßäá

ÅËÅÕÈÅÑÏÔÕÐÉÁ, 28.3.1987), "Ôá μÜæåøáí" / "Ôé Ýêïøå ôïí âÞ÷á ôùí Ôïýñ-

êùí" / "Åßμáóôå ðéï äõíáôïß" (áðü ôçí åöçμåñßäá ÅÈÍÏÓ, 29.3.1987).4 Ïé Simpson & Yinger (1958: 56) ãñÜöïõí ó÷åôéêÜ μå ôï ðñüâëçμá áõôü: "Ìå

Üëëá ëüãéá, μéá áéùñïýμåíç, áðñïóáíáôüëéóôç å÷èñüôçôá μðïñåß íá ðñïÝñ÷åôáé

áðü μáôáßùóç, üôáí ôï ðñüóùðï ðïõ åßíáé ç êýñéá ðçãÞ ôçò μáôáßùóçò äåí

åðéôñÝðåôáé íá ÷ôõðçèåß. Óõ÷íÜ ôï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí åõíïåß ôç μåôáöïñÜ ôçò

å÷èñüôçôáò áõôÞò óå μÝëç μåéïíïôéêþí ïμÜäùí". Ç ëáúêÞ Ýêöñáóç "ôïõ öôáßåé ôï

63

ÅÜí ðáñáôçñÞóåé êáíåßò ôï ëüãï ôùí μåëþí μéáò ïμÜäáòãéá ôçí "îÝíç ïμÜäá", éäéáßôåñá üôáí ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôéò äýïïμÜäåò åßíáé âåâáñçμÝíç, èá äéáðéóôþóåé êáôÜ êáíüíá μéáðñïóðÜèåéá èåμåëßùóçò ôçò ðñïêáôÜëçøçò áðÝíáíôé óôçí "îÝíçïμÜäá" ðÜíù óå μéá ëïãéêÞ ôçò åõèýíçò: óõíÞèùò ç "îÝíç ïμÜäá"èåùñåßôáé óõëëïãéêÜ õðåýèõíç ãéá äõóÜñåóôåò åμðåéñßåò ôçò"ïéêåßáò ïμÜäáò", åßôå μå ôçí éóôïñéêÞ, åßôå μå ôç óõã÷ñïíéêÞÝííïéá. Åéäéêüôåñá, üôáí ç "îÝíç ïμÜäá" èåùñåßôáé ü÷é áðëþòõðåýèõíç ãéá äõóÜñåóôåò åμðåéñßåò, áëëÜ êáé êßíäõíïò ãéá ôçíáóöÜëåéá êáé ôçí åõçμåñßá ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò", ç äéá÷ùñéóôéêÞãñáμμÞ áíÜμåóá óôéò äýï ïμÜäåò åßíáé ôüóï Ýíôïíç, þóôå çóýíáøç öéëéêþí êáé ïéêåßùí ó÷Ýóåùí áíÜμåóá óôá μÝëç ôùíäýï ïμÜäùí êáé ãåíéêÜ ç äçμéïõñãßá ó÷Ýóåùí áíÜμåóÜ ôïõòðïõ âáóßæïíôáé óôçí áñ÷Þ ôçò åμðéóôïóýíçò, íá ãßíïíôáé áíôéëç-ðôÝò ùò ýðïðôåò. ÌÝóá óå Ýíá ôÝôïéï êëßμá äé-ïμáäéêþí ó÷ÝóåùíïðïéïäÞðïôå ïëßóèçμá μÝëïõò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" åéò âÜñïòêÜðïéïõ μÝëïõò ôçò "îÝíçò ïμÜäáò" ôåßíåé íá ãßíåôáé áíôéëçðôüùò óõëëïãéêü ïëßóèçμá åíáíôßïí åíüò óõëëïãéêïý õðïêåéμÝíïõ.ÊÜèå ðñïóùðéêÞ ðñÜîç åýêïëá åñμçíåýåôáé ùò ÷åéñïíïμßá óõë-ëïãéêÞ êáé ðõñïäïôåß μéá óõëëïãéêÞ áíôßäñáóç. ¼ôáí μÜëéóôáç áãïñÜ åßíáé åíéáßá êáé ïé åõêáéñßåò ãéá åêμåôÜëëåõóç áíïé÷ôÝòêáé óôéò äýï ïμÜäåò, åßíáé áíáμåíüμåíï íá ðñïêýøïõí óõóôç-μáôéêÝò ôñéâÝò.

3.3 Åêðáéäåõôéêü óýóôçμá êáé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò

Ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôï åêðáéäåõôéêü óýóôçμá êáé óôéò êïéíù-íéêÝò äéáêñßóåéò åßíáé äéðëÞ: ðñþôïí, ôï åêðáéäåõôéêü óýóôçμáμðïñåß íá óõμâÜëåé óôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç μÝóù ôçò åðéëåêôé-êÞò ôïõ ëåéôïõñãßáò, äçëáäÞ μå ôï íá êáôáíÝμåé ôïõò ó÷ïëéêïýòôßôëïõò μå êñéôÞñéï ôçí êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá ôùí äéêáéïý÷ùíêáé ü÷é áîéïêñáôéêÜ. Äåýôåñïí, ôï ó÷ïëåßï åíäÝ÷åôáé íá åõíïåßôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ùò óôïé÷åßï ôçò éäåïëïãßáò ôïõ, åßôå ôçò

ãïμÜñé êáé ÷ôõðÜåé ôï óáμÜñé" äßíåé μå åêöñáóôéêü ôñüðï ôïí ðõñÞíá ôçò öéëïóïößáò

ôïõ áðïäéïðïμðáßïõ ôñÜãïõ.

64

åðßóçμçò (áíáëõôéêÜ ðñïãñÜμμáôá, åã÷åéñßäéá), åßôå ôçò áíåðß-óçμçò (ïñãÜíùóç ôÜîåùí, äéÜôáîç êáèéóμÜôùí, åããñáöÝòμáèçôþí).

¼ðùò óõμâáßíåé êáé óå Üëëïõò ôïμåßò üðïõ ï ñáôóéóμüòåßíáé åíåñãüò, Ýôóé êáé óôçí åêðáßäåõóç ïé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéòμðïñåß íá åßíáé èåóμéêÜ êáôï÷õñùμÝíåò (èåóμéêüò ñáôóéóμüò)Þ Üôõðåò (ðïëéôéóμéêüò ñáôóéóμüò).5 Ç äéÜêñéóç áõôÞ åßíáé÷ñÞóéμç, äéüôé μáò åðéôñÝðåé íá áíé÷íåýóïõμå ñáôóéóôéêÝòóõμðåñéöïñÝò óôçí åêðáßäåõóç, áêüμç êáé áí ôï èåóμéêü ðëáß-óéï - êáé ãåíéêÜ üëá ôá èåóμéêþò ðñïóäéïñéæüμåíá óôïé÷åßá ôçòåêðáéäåõôéêÞò äéáäéêáóßáò - åßíáé ïõäÝôåñï, êáé ðÜíôùò ü÷éñáôóéóôéêü. Ç ðáñïõóßá ñáôóéóμïý óôçí åêðáßäåõóç ðáñÜ ôçíýðáñîç åíüò μç-ñáôóéóôéêïý èåóμéêïý ðëáéóßïõ åßíáé ðéèáíÞ ãéáôïõò åîÞò ëüãïõò:

Ðñþôïí, åðåéäÞ ïé åðßóçμåò ñõèμßóåéò ðïôÝ äåí êáëýðôïõí- ïýôå Üëëùóôå èá μðïñïýóáí íá ôï êÜíïõí - üëåò ôéò ëåðôïμÝ-ñåéåò ôçò åêðáéäåõôéêÞò ðñÜîçò, áöÞíïíôáò ôçí "ðñùôïâïõëßá"ãéá ôçí êÜëõøç ôùí êåíþí óôïõò åêðáéäåõôéêïýò êáé åí μÝñåéóôïõò μáèçôÝò êáé ôïõò ãïíåßò. Ìå ôïí ôñüðï áõôü, öáíåñÜ ÞÜäçëá, μåôáöÝñïíôáé óôåñåüôõðá, ðñïêáôáëÞøåéò êáé ðñáêôé-êÝò äéÜêñéóçò μÝóá óôçí åêðáßäåõóç. Ï ðéï óõ÷íÜ åμöáíéæüμå-íïò êáé äýóêïëïò óôçí áíôéμåôþðéóÞ ôïõ ñáôóéóμüò ðïõ μå ôïíôñüðï áõôüí åéóÜãåôáé óôçí åêðáßäåõóç, åßíáé ï ñáôóéóμüò ôùíμáèçôþí. Éäéáßôåñá üôáí ï ñáôóéóμüò áõôüò áðïôåëåß ïñãáíéêüóôïé÷åßï óôç óõãêñüôçóç ïμÜäùí óõíïμçëßêùí êáé óôç äéåêäß-êçóç êáé äéáôÞñçóç status, äçμéïõñãåß ãéá ôï åêðáéäåõôéêü ðñï-óùðéêü Ýíá äõóåðßëõôï ðáéäáãùãéêü ðñüâëçμá.

5 Ï üñïò ðïëéôéóμéêüò ñáôóéóμüò üðùò ÷ñçóéμïðïéåßôáé åäþ äåí Ý÷åé ôçí ßäéá

óçμáóßá μå ôïí üñï Êulturrassismus, üðùò ÷ñçóéμïðïéåßôáé óå äéÜöïñá êåßμåíá

(âë. ð.÷. Tsiakalos 1983). Ï üñïò Êulturrassismus ðáñáðÝμðåé óôçí áîéïëüãçóç ôùí

ðïëéôéóμþí êáé óôçí ðáñáäï÷Þ ôçò áíùôåñüôçôáò åíüò ðïëéôéóμïý áðÝíáíôé óôïõò

õðüëïéðïõò. Ï üñïò ðïëéôéóμéêüò ñáôóéóμüò ðáñáðÝμðåé óôéò äéáêñßóåéò ðïõ ãßíïíôáé

óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ êáé ðïõ, ÷ùñßò íá åßíáé èåóμéêÜ Ýãêõñåò, õðÜñ÷ïõí ùò

ãíùñßóμáôá ôçò ðïëéôéóμéêÞò ðáñÜäïóçò μéáò êïéíüôçôáò, êïéíùíßáò Þ êïéíùíéêÞò

ïμÜäáò (ñáôóéóôéêÞ íïïôñïðßá, Þèç êáé Ýèéμá).

65

Äåýôåñïí, åðåéäÞ ç ðñáãμáôéêüôçôá, Ýôóé üðùò åêäçëþíåôáéêáèçμåñéíÜ μå ôçí áëëçëåðßäñáóç ôùí êïéíùíéêþí åôáßñùí óôçíåêðáßäåõóç, ü÷é μüíïí äåí óõμðßðôåé êáô' áíÜãêç μå ôï ßíäáëμáÞ Ýôóé üðùò áõôü ðñïäéáãñÜöåôáé áðü ôéò èåóμéêÝò ñõèμßóåéò,áëëÜ áðïêëßíåé óõóôçμáôéêÜ áðü áõôü. Ôïýôï éó÷ýåé êáôÜ μåß-æïíá ëüãï óôá ðëáßóéá åíüò åêðáéäåõôéêïý óõóôÞμáôïò üðïõ ïéμç÷áíéóμïß åðïðôåßáò ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ (êáé óõíåðþò åëÝã÷ïõôïõ ðñáãμáôéêïý óå ó÷Ýóç μå ôï áíáμåíüμåíï) åßôå äåí õößóôá-íôáé, åßôå åíþ õößóôáíôáé äåí ëåéôïõñãïýí. Óå Ýíá åêðáéäåõôéêüóýóôçμá ÷áñáêôçñéæüμåíï áðü áðüêëéóç, ïé ñáôóéóôéêÝòðñáêôéêÝò åμöáíßæïíôáé μå ôç μïñöÞ ðáñáâßáóçò Þ áãíüçóçòñõèμßóåùí ïé ïðïßåò õðïôßèåôáé üôé åμðïäßæïõí Þ áðáãïñåýïõíôéò êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò.

Ç ðéï ãíùóôÞ áðü ôçí éóôïñßá êáé ðéï êñáõãáëÝá μïñöÞèåóμéêïý åêðáéäåõôéêïý ñáôóéóμïý åßíáé ï åðßóçμïò áðïêëåé-óμüò ôμçμÜôùí ôïõ ðëçèõóμïý áðü ôï åêðáéäåõôéêü óýóôçμá,åðåéäÞ áíÞêïõí óå óõãêåêñéμÝíåò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò (ð.÷.μáýñïé, áëëüèñçóêïé, ãõíáßêåò). ¸÷åé óçμáóßá óôï óçμåßï áõôüíá ôïíéóèåß üôé ï áðïêëåéóμüò äåí ðñïêýðôåé áðü ôï ãåãïíüòüôé ï óõãêåêñéμÝíïò ðëçèõóμüò áíÞêåé óôéò êïéíùíéêÝò êáôçãï-ñßåò üðïõ áíÞêåé êáé ôáõôü÷ñïíá ðáñïõóéÜæåé ÷áμçëÞ åðßäïóçÞ åêöñÜæåé Üñíçóç íá êÜíåé ÷ñÞóç ôùí õðçñåóéþí ôïõ åêðáéäåõ-ôéêïý óõóôÞμáôïò, áëëÜ ïöåßëåôáé áðïêëåéóôéêÜ óôï üôé ïé åíëüãù äõíçôéêïß μáèçôÝò áíÞêïõí óå óõãêåêñéμÝíåò êïéíùíéêÝòêáôçãïñßåò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí äéïéêçôéêü áðïêëåéóμü êáé ü÷éãéá Ýíáí áðïêëåéóμü μÝóù ôçò ÷ñÞóçò åóùôåñéêþí åêðáéäåõôé-êþí êñéôçñßùí.6 ÔÝôïéïõ åßäïõò áðïêëåéóμïß åßíáé áíýðáñêôïé

6 Ï áðïêëåéóμüò ð.÷. ôùí 2/3 ðåñßðïõ áðü ôïõò õðïøÞöéïõò ãéá ôá ÁÅÉ êáé ÔÅÉ ôçò

÷þñáò êÜèå ÷ñüíï äåí ãßíåôáé áíôéëçðôüò ùò åêäÞëùóç ñáôóéóμïý, ðáñüôé ïé

êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò óôéò ïðïßåò áíÞêïõí ïé áðïôõ÷üíôåò ðáñáμÝíïõí óå ãåíéêÝò

ãñáμμÝò óôáèåñÝò êáé åßíáé ëßãï-ðïëý óõãêåêñéμÝíåò. Ãéá ôïí áðïêëåéóμü

μåéïíïôÞôùí áðü ôçí áíþôáôç åêðáßäåõóç óôéò ÇÐÁ ùò äåßêôç ñáôóéóμïý, âë.

Mosqueda et al. 1981. ÏñéóμÝíïé åñåõíçôÝò (âë. ð.÷. Hammond 1986), èåùñïýí ôï

õøçëü ðïóïóôü äéáññïþí μáýñùí áðü ôç äåõôåñïâÜèμéá êáé ôçí ôñéôïâÜèμéá

åêðáßäåõóç ùò Ýíáí äåßêôç ñáôóéóμïý. Óôï μÝôñï ðïõ äåí åßíáé óáöÞ ôá áßôéá

áõôþí ôùí äéáññïþí, ç áðüäïóÞ ôïõò óå èåóμéêïý ôýðïõ êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç

(åêðáéäåõôéêüò ñáôóéóμüò) åßíáé ðáñáêéíäõíåõμÝíç.

66

óôá åêðáéäåõôéêÜ óõóôÞμáôá ôùí ðåñéóóïôÝñùí ÷ùñþí óôç óçμå-ñéíÞ åðï÷Þ êáé, ðÜíôùò, ïðùóäÞðïôå áðïôåëïýí ðáñåëèüí ãéáôá åêðáéäåõôéêÜ óõóôÞμáôá ôùí ôå÷íïëïãéêÜ áíáðôõãμÝíùí êïé-íùíéþí.

Ï èåóμéêüò åêðáéäåõôéêüò ñáôóéóμüò åíäÝ÷åôáé íá åμöáíß-æåôáé åðßóçò óå åðßðåäï åêðáéäåõôéêÞò õðïäïμÞò, ïñãÜíùóçòêáé äéïßêçóçò ôïõ ó÷ïëåßïõ, áíáëõôéêþí ðñïãñáμμÜôùí, ó÷ïëé-êþí åã÷åéñéäßùí, åêðáßäåõóçò êáé åðéμüñöùóçò ôùí åêðáéäåõôé-êþí, ôïõ óõóôÞμáôïò ôïðïèåôÞóåùí êáé áðïóðÜóåùí ôùí åêðáé-äåõôéêþí, êáé ôÝëïò óôï åðßðåäï ôùí ðáéäáãùãéêþí ðñáêôéêþí.

¼ôáí ïé õëéêÝò óõíèÞêåò ðñáãμÜôùóçò ôçò åêðáéäåõôéêÞòðñÜîçò ãéá Ýíáí óõãêåêñéμÝíï ðëçèõóμü μáèçôþí ðïõ áíÞêïõíóå êÜðïéá êïéíùíéêÞ ïμÜäá (ð.÷. åèíéêÞ, èñçóêåõôéêÞ, ãëùóóé-êÞ, ðïëéôéóμéêÞ μåéïíüôçôá) åßíáé ðñïãñáμμáôéêÜ õðïâáèμéóμÝ-íåò (áêáôÜëëçëá ó÷ïëéêÜ êôßñéá, áíýðáñêôç õðïäïμÞ ãéá ôçíõðïóôÞñéîç ôçò äéäáóêáëßáò, ê.á.), ôï áðïôÝëåóμá åßíáé μéáõðáñêôÞ, èåóμéêÜ ðñïóäéïñéóμÝíç äéÜêñéóç ôùí åêðáéäåõôéêþíõðçñåóéþí ðïõ ðñïóöÝñïíôáé óôïí åí ëüãù μáèçôéêü ðëçèõóμü,óå óýãêñéóç μå åêåßíåò ðïõ ðñïóöÝñïíôáé óôïõò õðüëïéðïõò μá-èçôÝò ôçò ÷þñáò.

ÊïéíùíéêÞ äéÜêñéóç óå åðßðåäï ïñãÜíùóçò êáé äéïßêçóçòôïõ ó÷ïëåßïõ Ý÷ïõμå üôáí μÝóù äéïéêçôéêþí ñõèμßóåùí åðé÷åé-ñåßôáé êáé ðñáãμáôþíåôáé ç ðåñé÷áñÜêùóç óõãêåêñéμÝíùí ïμÜ-äùí μáèçôþí, åðåéäÞ áõôïß áíÞêïõí óå μéá óõãêåêñéμÝíç êïéíù-íéêÞ ïμÜäá. Óôá ðëáßóéá áõôÞò ôçò äéïéêçôéêÞò ðñáêôéêÞò ð.÷.åíäÝ÷åôáé íá éäñõèåß êáé íá ëåéôïõñãÞóåé óå μéá ðüëç Þ êïéíü-ôçôá äéðïëéôéóμéêÞ (Þ ðïëõðïëéôéóμéêÞ) μéá êáôçãïñßá ó÷ïëåßùíãéá ôïõò μáèçôÝò ôçò μéáò ïμÜäáò, êáé μéá Üëëç êáôçãïñßá ó÷ï-ëåßùí ãéá ôïõò μáèçôÝò ôçò Üëëçò ïμÜäáò Þ ôùí Üëëùí ïμÜäùí.ÊÜôé ôÝôïéï óçμáßíåé èåóμéêü öñáãμü óôçí åðéêïéíùíßá êáé ôçíáëëçëåðßäñáóç μáèçôþí áðü äéáöïñåôéêÜ ðïëéôéóμéêÜ ðåñéâÜë-ëïíôá μÝóá óôïí ßäéá ó÷ïëéêü ÷þñï, Ýíá åßäïò "ðïëéôéóμéêÞòêÜèáñóçò" óå μéêñïãñáößá. Ôï åíäéáöÝñïí óôïé÷åßï áõôÞò ôçòðñáêôéêÞò åßíáé üôé ïé ðñùôïâïõëßåò ãéá μéá ôÝôïéá ñýèμéóç äåíðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí êïñõöÞ ôçò åêðáéäåõôéêÞò ðõñáμßäáò, áëëÜóõíÞèùò áðü ôïõò ãïíåßò ôùí μáèçôþí ôçò äåóðüæïõóáò ïμÜäáò.

67

Ç áðüöáóç ôçò äéïßêçóçò íá åíäþóåé óôéò ðéÝóåéò ôçò "âÜóçò"áêïëïõèåß μéá éäéÜæïõóá ëïãéêÞ óõμâéâáóμþí óå åðßðåäï åêðáß-äåõóçò (ð.÷. áðïêáôÜóôáóç ôçò çñåμßáò) êáé ðïëéôéêÞò (ðåñéïñé-óμüò ôïõ ðïëéôéêïý Þ êïμμáôéêïý êüóôïõò), êáé äåí óçμáßíåéêáô' áíÜãêçí üôé ôï åêðáéäåõôéêü óýóôçμá óå åðßðåäï äéïßêçóçòõéïèåôåß ôï ñáôóéóμü. Óçμáßíåé, üμùò, ïðùóäÞðïôå üôé äåí õéïèå-ôåß ùò áñ÷Þ ôçò äéïéêçôéêÞò äñÜóçò ôçí áðüêñïõóç ñáôóéóôéêþíáéôçμÜôùí êáé üôé äÝ÷åôáé ôçí éêáíïðïßçóÞ ôïõò, üôáí áõôüåîáóöáëßæåé ïñéóμÝíá áíôáëëÜãμáôá.

Óå åðßðåäï áíáëõôéêþí ðñïãñáμμÜôùí óðÜíéá ðáñáôçñåß-ôáé áíïé÷ôüò ñáôóéóμüò, μå ôçí Ýííïéá ôçò ñçôÞò åðéäßùîçò ñáôóé-óôéêþí äéäáêôéêþí óôü÷ùí êáé óêïðþí Þ ôçí åðéëïãÞ ñáôóéóôé-êþí åêäï÷þí ãéá ôçí ðåñéãñáöÞ êáé ôçí åñμçíåßá ôùí êïéíùíé-êþí öáéíïμÝíùí, óýã÷ñïíùí êáé äéá÷ñïíéêþí. Áõôü ðïõ áíé-÷íåýåôáé óôá áíáëõôéêÜ ðñïãñÜμμáôá - êáé ðåñéóóüôåñï ó' áõôÜôïõ ðáñåëèüíôïò ðáñÜ óôá óýã÷ñïíá - åßíáé ç óôåñåïôõðéêÞóêÝøç êáé ï åèíïêåíôñéóμüò.7 Ç áíïé÷ôÞ Þ óõãêáëõμμÝíç ë.÷.Ýμöáóç óôïí åèíéêü ÷áñáêôÞñá åßôå ùò ðñïûðüèåóçò åßôå ùòåðéèõμçôïý áðïôåëÝóμáôïò ôùí ðáéäáãùãéêþí ðñáêôéêþí óôçíåêðáßäåõóç, åßíáé μéá óõíçèéóμÝíç ðñáêôéêÞ óôï åêðáéäåõôéêüóýóôçμá ôïõ Ýèíïõò-êñÜôïõò. Ï åèíïêåíôñéóμüò ùò ôñüðïòóêÝøçò ðáñáðÝμðåé óå μéá äéðëÞ ðáñáäï÷Þ ôïõ (åèíïêåíôñéêÜóêåðôüμåíïõ) õðïêåéμÝíïõ:

(á) ôçí ðáñáäï÷Þ ôçò ïμïéïãÝíåéáò ôùí ïμïåèíþí, åßôå ùò ãåãï-íüôïò åßôå ùò "ðñïãñÜμμáôïò",

(â) ôçí ðáñáäï÷Þ ôçò áíáðüäñáóôçò äéáöïñåôéêüôçôáò ôùíáëëïåèíþí.

7 Ìéá áðü ôéò μïñöÝò ðïõ μðïñåß íá ðÜñåé ï åèíïêåíôñéóμüò óå ðïëõðïëéôéóμéêÝò

êïéíùíßåò åßíáé ð.÷. ç áãíüçóç ôçò êïõëôïýñáò ôùí μåéïíïôÞôùí êáé ç μç-

åêðñïóþðçóÞ ôçò óôá áíáëõôéêÜ ðñïãñÜμμáôá. Áõôü åíéó÷ýåôáé óå åêðáéäåõôéêÜ

óõóôÞμáôá üðïõ ôï áíáëõôéêü ðñüãñáμμá ëåéôïõñãåß ùò ü÷çμá μéáò åíéáßáò

êïõëôïõñáò âë. Giroux 1992.

68

Ç ðñþôç ðáñáäï÷Þ åêöñÜæåôáé êëáóéêÜ μå ôçí Ýííïéá ôïõåèíéêïý ÷áñáêôÞñá, μéáò ðïëý ãíþñéμçò êáôçãïñßáò óôçí ðáéäá-ãùãéêÞ óêÝøç ôùí óõíôçñçôéêþí êõñßùò ÅëëÞíùí ðáéäáãùãþí,8

Ýííïéá ðïõ μå Üëëï ãëùóóéêü Ýíäõμá êáé åí μÝñåé μå äéáöïñåôé-êü íïçμáôéêü ðåñéå÷üμåíï áðáíôÜ êáé óå öéëåëåýèåñïõò óï-óéáëéóôÝò Þ μáñîéóôÝò ¸ëëçíåò ðáéäáãùãïýò, ðÜíôïôå μÝóá áðüôç öñáóåïëïãßá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý êáé ôçò õðïôéèÝμåíçòâáèýôåñçò øõ÷ïóýíèåóÞò ôïõ.9 Ï åèíïêåíôñéóμüò äåí åêâÜëëåéáðáñáßôçôá óôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç, áðïôåëåß üμùò μéá ðïëýåõíïúêÞ ðñïûðüèåóç ãéá μéá ôÝôïéá åîÝëéîç, êõñßùò μÝóù ôçòðñïâïëÞò áñíçôéêþí óôåñåïôýðùí (åèíéêþí ÷áñáêôÞñùí) Üëëùíåèíéêþí ïμáäþí.10

Óå åðßðåäï åã÷åéñéäßùí êáé ãåíéêÜ äéäáêôéêïý õëéêïý éó÷ý-ïõí óå ãåíéêÝò ãñáμμÝò üóá åðéóçμáßíïíôáé óôçí ðñïçãïýμåíçðáñÜãñáöï. ÅðåéäÞ üμùò ôá åã÷åéñßäéá åßíáé ðïμðïß ðïëý ðéïóõãêåêñéμÝíùí ãéá ôïõò μáèçôÝò μçíõμÜôùí áð' ü,ôé ôá áíáëõôé-êÜ ðñïãñÜμμáôá, ïé ðñïêáôáëÞøåéò êáé ç åíäå÷üμåíç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç ðïõ åêðÝμðïíôáé áðü ôá åã÷åéñßäéá åßíáé μçíýμáôáðïëý ðéï äñáóôéêÜ óå óýãêñéóç μå ôéò áöçñçμÝíåò äéáôõðþóåéòôùí áíáëõôéêþí ðñïãñáμμÜôùí, ïé ïðïßåò äåí öôÜíïõí ðïôÝóôïõò μáèçôÝò êáé åßíáé ðïëý áμößâïëï ðüóï öôÜíïõí êáé óôïõòåêðáéäåõôéêïýò. Åßíáé ç áμåóüôçôá ôùí åã÷åéñéäßùí ðïõ ôáêáèéóôÜ äéäáêôéêÜ μÝóá μå óôñáôçãéêÞ óçμáóßá, éäéáßôåñá óåÝíá åã÷åéñéäéïêåíôñéêü åêðáéäåõôéêü óýóôçμá üðùò ôï åëëçíéêü,üðïõ ç ðßåóç ãéá áíáðáñáãùãÞ ôïõ êåéμÝíïõ ôïõ åã÷åéñéäßïõåßíáé åîïíôùôéêÞ.11 ÐáéäáãùãéêÝò Ýñåõíåò ðïõ Ý÷ïõí äéåíåñãçèåß

8 Ãêüôïâïò 1986.9 Âë. Ãêüôïâïò 1986: 60 ê.å. Âë. åðßóçò Ãêüôïâïò 1991: 146.10 Áõôïß åßíáé ïé ëüãïé ãéá ôïõò ïðïßïõò ôï áßôçμá μéáò áíôé-ñáôóéóôéêÞò åêðáßäåõóçò

ðåñíÜ ïõóéáóôéêÜ μÝóá áðü ôçí áëëáãÞ ôùí áíáëõôéêþí ðñïãñáμμÜôùí, ôüóï μå

ôçí Ýííïéá ôçò áðüêñïõóçò ôïõ åèíïêåíôñéóμïý, üóï êáé μå ôçí Ýííïéá ôçò

åíóùμÜôùóçò óôï ðñüãñáμμá åéäéêþí åíïôÞôùí ãýñù áðü ôçí åèíéêÞ ôáõôüôçôá,

ôçí ðïëõ-ðïëéôéóμéêÞ êïéíùíßá, ôç äéáðïëéôéóμéêÞ áëëçëåðßäñáóç ê.á. Âë. Vincent

1992, Yonke 1991, Ravitsch 1989.11 Ãéá ôá åëëçíéêÜ äåäïμÝíá âë. ¢÷ëçò 1983. ãéá äåäïμÝíá óôï äéåèíÞ ÷þñï âë.

Jansen 1987.

69

ôçí ôåëåõôáßá ðåñßïäï μå åðßêåíôñï ôïí åèíéêïêåíôñéóμü ôùíåã÷åéñéäßùí, êáé åéäéêüôåñá ôçí áðåéêüíéóç ôïõ "åèíéêïý Üëëïõ"μÝóá áðü ôá åã÷åéñßäéá, Ýäåéîáí üôé ç ôÜóç ãéá óôåñåïôõðéêÞðáñïõóßáóç ôïõ "Üëëïõ" ôüóï óå äéá÷ñïíéêü üóï êáé óå óõã÷ñï-íéêü åðßðåäï, åßíáé áñêåôÜ éó÷õñÞ.12 ÕðÜñ÷åé, üμùò, Ýíá ðñü-óèåôï óçμåßï ôï ïðïßï ðñÝðåé íá ðñïóå÷èåß éäéáßôåñá óå ü,ôéáöïñÜ ôï åã÷åéñßäéï (åßíáé êõñßùò óôá åã÷åéñßäéá óôá ãëùóóéêÜμáèÞμáôá, ôçí Éóôïñßá êáé ôç Ãåùãñáößá) ùò ðïμðü åèíéêþíóôåñåïôýðùí êáé åèíéêÞò ðñïêáôÜëçøçò: ôï ãåãïíüò üôé ï åèíï-êåíôñéóμüò ôïõ åã÷åéñéäßïõ Ý÷åé ôçí åðéóçμüôçôá ôïõ èåóμïýμÝóá óôïí ïðïßï ëåéôïõñãåß. Ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôçí êïéíùíéêÞäéÜêñéóç êáé ôçí åîïõóßá Ý÷åé åðéóçμáíèåß ðïëý óõ÷íÜ óôï ÷þñïôçò êïéíùíéêÞò øõ÷ïëïãßáò.13 ¸íá óôåñåüôõðï Þ μßá ðñïêáôÜëç-øç ðïõ õéïèåôåßôáé êáé áðü ôï öïñÝá ðïëéôéêÞò Þ Üëëçò åîïõóßáò(ð.÷. åêêëçóßá, äéáíüçóç, μÝóá åðéêïéíùíßáò) áðïêôÜ êáôÜ êÜ-ðïéïí ôñüðï ôç óöñáãßäá ôçò íïμéμüôçôáò, "åãêñßíåôáé" óå éå-ñáñ÷éêÜ áíþôåñï åðßðåäï êáé ôï ãåãïíüò áõôü μðïñåß íá åñμç-íåõèåß áðü ôï öïñÝá ôïõ ùò åðéâåâáßùóç ôçò ïñèüôçôÜò ôïõ.

Ïé ïñãáíéóμïß ðïõ åßíáé åðéöïñôéóμÝíïé μå ôçí êáôÜñôéóç(áñ÷éêÞ Þ åíäï-õðçñåóéáêÞ) ôùí åêðáéäåõôéêþí åíäÝ÷åôáé íáåßíáé ÷þñïé êáëëéÝñãåéáò óôåñåïôýðùí êáé ðñïêáôÜëçøçò, óôïâáèμü ðïõ (á) ôï ðñïóùðéêü ôïõò êáé ôá ðñïãñÜμμáôá êáôÜñôé-óçò äåí áíôáðïêñßíïíôáé óå óýã÷ñïíá êñéôÞñéá êáé ðñïäéáãñá-öÝò, (â) ïé äõíáôüôçôåò èåóμéêïý åëÝã÷ïõ Þ áëëáãÞò åßíáéðåñéïñéóμÝíåò ëüãù ôçò éäéïμïñößáò ôïõ ÷þñïõ (ð.÷. ÁíþôáôáÅêðáéäåõôéêÜ Éäñýμáôá μå åêôåôáμÝíç áõôïíïμßá). ¼ðùò êáéμå ôçí ðåñßðôùóç ôùí åã÷åéñéäßùí, Ýôóé êé åäþ, ç óôåñåïôõðéêÞóêÝøç êáé ïé ðñïêáôáëÞøåéò ðïõ åêðÝμðïíôáé μå åõèýíç êáéðñùôïâïõëßá ôùí ïñãáíéóμþí êáôÜñôéóçò ôùí åêðáéäåõôéêþíáðïêôïýí μéá éäéÜæïõóá óçμáóßá, ëüãù ôïõ èåóμéêïý ÷áñáêôÞñáôùí ÷þñùí áõôþí. Ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôïõò êáôáñôéæüμåíïõò

12 Ñ. Secord, & C. Backman: Sozialpsychologie, Frankfurt am Main 1976: 213 ê.å.13 Ç áãíüçóç Þ ï ðñïãñáμμáôéêüò áðïêëåéóμüò ôçò ãëþóóáò μéáò ïμÜäáò μáèçôþí

óå åðßðåäï ó÷ïëéêþí åã÷åéñéäßùí êáé äéäáêôéêþí ðñáêôéêþí óõíéóôÜ ð.÷. Ýíáí

êëáóéêü äåßêôç êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ãëþóóáò. Ãéá ôï èÝμá áõôü

âë. Searle 1992.

70

åêðáéäåõôéêïýò êáé ôïõò ðïμðïýò ôçò ðñïêáôÜëçøçò åßíáé ó÷Ýóçéåñáñ÷éêÞ, óôá ðëáßóéá ôçò ïðïßáò ôï μÞíõμá ôïõ åêðáéäåõôÞ(êáèçãçôÞ, åðéμïñöùôÞ) äéåêäéêåß åê ðñïïéμßïõ åãêõñüôçôá.Áêüμç üμùò êáé áí áãíïÞóåé êáíåßò μéá ðéèáíÞ åíåñãÞ óõμâïëÞôùí ÷þñùí êáôÜñôéóçò ôùí åêðáéäåõôéêþí óôçí ðáñáãùãÞ óôå-ñåïôõðéêÞò óêÝøçò êáé ðñïêáôÜëçøçò êáé μåßíåé μüíï óôçíáðïõóßá áíôéñáôóéóôéêþí óôïé÷åßùí áðü ôá ó÷åôéêÜ ðñïãñÜμ-μáôá óðïõäþí, μðïñåß íá áíôéëçöèåß ôç μåãÜëç óðïõäáéüôçôáôùí ðáéäáãùãéêþí áõôþí ðåñéâáëëüíôùí ãéá ôçí áíôéμåôþðéóçôïõ ñáôóéóμïý óôçí åêðáéäåõóç.14

¸íá áðü ôá ðñïâëÞμáôá ðïõ áíôéμåôùðßæåé ç äéïßêçóç ôçòåêðáßäåõóçò åßíáé ç ôïðïèÝôçóç åêðáéäåõôéêþí óå ðåñéï÷Ýò ðïõèåùñïýíôáé "äýóêïëåò", åßôå åðåéäÞ ïé μáèçôÝò áíÞêïõí óåêïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò ôùí ïðïßùí ç ó÷Ýóç μå ôï åêðáéäåõôéêüóýóôçμá äåí åßíáé óõíå÷Þò (ð.÷. ðáëéííïóôïýíôåò, ÔóéããÜíïé,áëëüèñçóêïé), åßôå åðåéäÞ ôï óõãêåêñéμÝíï ó÷ïëåßï åßíáé ãåù-ãñáöéêÜ áðïμáêñõóμÝíï êáé áðïμïíùμÝíï Þ êáé ãéá Üëëïõòëüãïõò. Óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò ç äéïßêçóç, êáèþò áíôéμåôùðßæåéôçí Üñíçóç Þ ôïõëÜ÷éóôïí ôçí áíôßóôáóç ôïõ ôõðéêïý åêðáéäåõôé-êïý íá áíáëÜâåé ðáñüμïéá áðïóôïëÞ, ëýíåé ôï ðñüâëçμá êÜíï-íôáò ÷ñÞóç êÜðïéáò åíäï-åêðáéäåõôéêÞò éåñáñ÷ßáò ç ïðïßá"ãåííÜ" ðñïôåñáéüôçôåò ùò ðñïò ôçí áíÜëçøç áõôþí ôùí äýóêï-ëùí áðïóôïëþí. Åêðáéäåõôéêïß μå ëßãá ÷ñüíéá õðçñåóßáò, ÷ùñßòμüíéμç åñãáóéáêÞ ó÷Ýóç êëð. åßíáé óõíÞèùò åêåßíïé ðïõ áíáëáμ-âÜíïõí êáô' áíÜãêç ðáñüμïéåò áðïóôïëÝò. Ôï áðïôÝëåóμá áõôÞòôçò äéïéêçôéêÞò ëïãéêÞò åßíáé óõíÞèùò ç ôïðïèÝôçóç Þ áðüóðáóçåêðáéäåõôéêþí μå μåéùμÝíá ðñïóüíôá Þ μåéùμÝíç áðüäïóç ãéáôçí ðñïóöïñÜ åêðáéäåõôéêþí õðçñåóéþí óå åéäéêÝò êáôçãïñßåòμáèçôþí. Óôï âáèμü ðïõ ïé êéíÞóåéò ôçò äéïßêçóçò êáëýðôïíôáéèåóμéêÜ, Ý÷ïõμå ôçí ðåñßðôùóç μéáò èåóμéêÜ ðñïóôáôåõüμåíçòêïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò μÝóá óôï åêðáéäåõôéêü óýóôçμá. Óôïâáèμü ðïõ ïé êéíÞóåéò ôçò äéïßêçóçò áðïôåëïýí ðáñáâßáóç ôùíèåóμéêþí ðñïäéáãñáöþí, Ý÷ïõμå ôçí ðåñßðôùóç μéáò de facto

14 Ãéá ôç óçμáóßá ôçò åíóùμÜôùóçò μéáò íÝáò ó÷åôéêÜ μå ôçí êáôáðïëÝμçóç ôçò

êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò èåμáôïëïãßáò óôá ðñïãñÜμμáôá óðïõäþí ôùí ó÷ïëþí

êáôÜñôéóçò åêðáéäåõôéêþí âë. Êing 1986, ÌÜñêïõ 1995.

71

êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò óôçí åêðáßäåõóç, ðáñÜ ôçí áíôßèåôçèåóμéêÞ ðñïäéáãñáöÞ.

Óå åðßðåäï, ôÝëïò, ðáéäáãùãéêþí ðñáêôéêþí õðÜñ÷ïõí èåù-ñçôéêÜ ðïëëÝò äõíáôüôçôåò õëïðïßçóçò óåíáñßùí êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò: áðü ôç óõóôçμáôéêÞ áãíüçóç Ýùò ôç óõóôçμáôéêÞðáñåíü÷ëçóç μáèçôþí μå óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôáåê μÝñïõò ôïõ óõíüëïõ (åêðáéäåõôéêïß, μáèçôÝò) åßíáé äõíáôüííá áíé÷íåýóåé êáíåßò μéá óåéñÜ áðü ðñáêôéêÝò êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò.15 ¸íá ðáñÜäåéãμá áðü ôïõò äõï ðñïáíáöåñèÝíôåòôýðïõò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò μÝóá óôï ó÷ïëåßï μðïñåß íá ïñéï-èåôÞóåé ôçí áãíüçóç êáé ôçí ðáñåíü÷ëçóç ùò μïñöÝò êïéíùíé-êÞò äéÜêñéóçò. Ìðïñïýμå ð.÷. íá öáíôáóôïýμå Ýíáí åêðáéäåõôé-êü íá áãíïåß óõóôçμáôéêÜ ôéò ðñïóðÜèåéåò åíüò μáèçôÞ (Þ êáéðåñéóóüôåñùí), ðïõ áíÞêåé óå μéá áíåðéèýμçôç ãéá ôïí åêðáé-äåõôéêü êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá, íá óõμμåôÜó÷åé óôá äñþμåíá ôïõó÷ïëåßïõ: äåí ôïõ áíáèÝôåé ðïôÝ êÜðïéï ñüëï, ðáñüôé ï óõãêåêñé-μÝíïò μáèçôÞò ôï åðéäéþêåé êáé ôï äåß÷íåé μå óáöÞíåéá, äåí ôïõäßíåé ôï ëüãï üôáí ï μáèçôÞò ôïí æçôÞóåé ðñïêåéμÝíïõ íáóõμâÜëåé óôï μÜèçμá, äåí ôïí êïéôÜåé, óáí íá Ýëåéðå áðü ôçíôÜîç. Åðßóçò, μðïñïýμå áíôßèåôá íá öáíôáóôïýμå Ýíáí åêðáé-äåõôéêü íá áðåõèýíåé μå óõóôçμáôéêü ôñüðï áñíçôéêÜ μçíýμáôáóôï óõãêåêñéμÝíï μáèçôÞ, åßôå èåùñþíôáò ôïí ðÜíôïôå ýðïðôïãéá êÜèå áíïçóßá ðïõ ãßíåôáé óôçí ôÜîç, åßôå áîéïëïãþíôáòäçμüóéá ôéò éêáíüôçôÝò ôïõ, åßôå åñμçíåýïíôáò åðßóçò äçμüóéáôéò ÷áμçëÝò ôïõ åðéäüóåéò, åßôå ó÷ïëéÜæïíôáò óõíÞèåéÝò ôïõ.

Óôï âáèμü ðïõ ï ñüëïò ôïõ äáóêÜëïõ óå åðßðåäï äéäáêôéêÞòðñáêôéêÞò äåí åßíáé êáé äåí μðïñåß íá åßíáé èåóμéêÜ ðñïóäéïñé-óμÝíïò μÝ÷ñé êáé ôéò ôåëåõôáßåò ëåðôïμÝñåéåò, ðáñüμïéåò μå ôéòðñïáíáöåñèåßóåò ðñáêôéêÝò äåí áðïôåëïýí μå ôçí ôõðéêÞ Ýííïéááðïêëßóåéò áðü ôïí ðñïäéáãåãñáμμÝíï ñüëï ôïõ åêðáéäåõôéêïý.Óôçí ðñáãμÜôùóç ôïõ äéäáóêáëéêïý ñüëïõ ðáñåμâÜëëïíôáé ðÜ-íôïôå óôïé÷åßá ôçò "ðñïóùðéêÞò êïõëôïýñáò" ôïõ åêðáéäåõôéêïý,

15 ÊïéíùíéêÞ äéÜêñéóç óå åðßðåäï ðáéäáãùãéêþí ðñáêôéêþí Þ ðáéäáãùãéêÞò

åðéêïéíùíßáò åßíáé áíé÷íåýóéμç ü÷é μüíï óôçí ðñùôïâÜèμéá êáé ôç äåõôåñïâÜèμéá,

áëëÜ áêüμç êáé óôçí ôñéôïâÜèμéá åêðáßäåõóç (Bork 1984, Huffman 1991).

72

ðÝñá áðü ôá óôïé÷åßá ôçò "èåóμéêÞò êïõëôïýñáò" ôïõ åêðáéäåõôé-êïý ïñãáíéóμïý. Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá êÜèå ðñáãμÜôùóç ôïõåêðáéäåõôéêïý ñüëïõ, êÜèå èåóμéêÞ ðáéäáãùãéêÞ ó÷Ýóç, åíäÝ÷å-ôáé íá öÝñåé óôï ðñïóêÞíéï ôçí ðñïêáôÜëçøç êáé ôçí êïéíùíéêÞäéÜêñéóç. Ç åõáéóèçóßá áðÝíáíôé ó' áõôü ôï åíäå÷üμåíï åðéâÜë-ëåôáé êáé ãéá Ýíáí áêüμç ëüãï: ïé ðëçñïöïñßåò ðïõ äéáèÝôïõμåêáé ðïõ μðïñïýμå íá äéáèÝôïõμå ãéá ôï ðþò áêñéâþò õëïðïéåßôáéï äéäáóêáëéêüò ñüëïò åßíáé ðïëý ðåñéïñéóμÝíåò ãéá äýï ëüãïõò:ðñþôïí, åðåéäÞ ôá ó÷ïëåßá åßíáé êëåéóôÜ óõóôÞμáôá, ÷þñïé áöé-ëüîåíïé óå äõíçôéêïýò ðáñáôçñçôÝò, éäéáßôåñá üôáí Ý÷ïõí êÜôéíá áðïêñýøïõí, êáé äåýôåñïí, åðåéäÞ ïé åóùôåñéêïß μç÷áíéóμïßÜíôëçóçò êáé åðåîåñãáóßáò ðëçñïöïñéþí óôá ðëáßóéá ôçò áíá-ôñïöïäüôçóçò ôïõ óõóôÞμáôïò åßíáé áíýðáñêôïé Þ áíáðïôåëå-óμáôéêïß - ôïõëÜ÷éóôïí óôï åëëçíéêü åêðáéäåõôéêü óýóôçμá.

ÐáñÜëëçëá μå ôéò ðñïáíáöåñèåßóåò ðåñéðôþóåéò èåóμéêïýñáôóéóμïý óôï ÷þñï ôçò åêðáßäåõóçò Ý÷ïõμå óôïí ßäéï ÷þñïÜôõðåò μïñöÝò äéÜêñéóçò, ïñéóμÝíåò áðü ôéò ïðïßåò óõãêñïôïýíóáöåßò áðïêëßóåéò áðü óõãêåêñéμÝíåò èåóμéêÝò ñõèμßóåéò, åíþïñéóμÝíåò êéíïýíôáé óå μéá "ïõäÝôåñç" ðåñéï÷Þ.16 ÄéäáóêáëéêÝòðñáêôéêÝò ðïõ óõíéóôïýí Üôõðç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç èåùñçôéêÜåíäÝ÷åôáé íá áöïñïýí ïðïéáäÞðïôå ðôõ÷Þ ôçò ó÷ïëéêÞò áëëçëå-ðßäñáóçò. ÕðÜñ÷ïõí üμùò äýï êåíôñéêÝò ðåñéï÷Ýò óôéò ïðïßåòóõíÞèùò åðéêåíôñþíïíôáé: ç ðáñï÷Þ ôùí åõêáéñéþí êáé ç áîéï-ëüãçóç ôçò åðßäïóçò.

Ç äõíáôüôçôá êÜèå μáèçôÞ íá (áðï)äåßîåé üôé áíôáðïêñßíå-ôáé óôéò áðáéôÞóåéò ôïõ äáóêÜëïõ (êáé ôïõ ó÷ïëåßïõ åõñýôåñá)áðïôåëåß áãáèü Þ êåöÜëáéï ðïõ ïõóéáóôéêÜ ôï äéá÷åéñßæåôáé ïäÜóêáëïò, êáèþò áõôüò åëÝã÷åé ôçí ðáéäáãùãéêÞ áëëçëåðßäñá-óç, ôïõëÜ÷éóôïí ùò ðñïò ôçí ôõðéêÞ ôçò ðëåõñÜ. ÈåùñçôéêÜ ïåêðáéäåõôéêüò Ý÷åé ðáéäáãùãéêÞ (áí ü÷é êáé èåóμéêÞ) õðï÷ñÝùóçíá äéá÷åéñßæåôáé ôï áãáèü áõôü μå äßêáéï ôñüðï. Óôçí ðñÜîçüμùò äåí áðïêëåßåôáé μéá óõóôçμáôéêÞ Üñíçóç áõôÞò ôçò äõ-íáôüôçôáò óå êÜðïéïí Þ êÜðïéïõò μáèçôÝò, åî áéôßáò ôçò êïéíùíé-

16 Ðñüêåéôáé ãéá ðñáêôéêÝò ðïõ ïýôå áðáãïñåýïíôáé ñçôÜ, ïýôå ðÜëé ñçôÜ

åðéôñÝðïíôáé.

73

êÞò ôïõò ôáõôüôçôáò.17 Óå μéá ôÝôïéá ðåñßðôùóç ôï èýμá ôçò êïé-íùíéêÞò äéÜêñéóçò ÷Üíåé, ÷ùñßò íá åõèýíåôáé ôï ßäéï ãé áõôü,Ýíá áðü ôá óçμáíôéêüôåñá åñãáëåßá ôïõ áíôáãùíéóμïý μÝóáóôçí ôÜîç: ôç äõíáôüôçôá äéáμüñöùóçò ôçò ó÷åôéêÞò ôïõ áîßáòùò μáèçôÞ μÝóù ôçò äçμïóéïðïßçóçò ôùí ðñïóüíôùí ôïõ. ÇõðïêåéμåíéêÞ ôïõ áîßá äåí μåôáöñÜæåôáé óå êïéíùíéêÞ áîßá, óåáîßá ðïõ íá áíáãíùñßæåôáé áðü ôïõò óõμμáèçôÝò êáé ôïí åêðáé-äåõôéêü.

Ç áîéïëüãçóç ôçò åðßäïóçò õðïôßèåôáé üôé åßíáé óõãêñéôéêÞμÝôñçóç ôïõ âáèμïý óôïí ïðïßï Ýíáò μáèçôÞò μÝóù ôçò óõμμåôï-÷Þò ôïõ óôéò åêäçëþóåéò ôïõ ó÷ïëåßïõ (äéäáóêáëßá, äéáãùíßóμá-ôá) ðñïóåããßæåé êáé áíôáðïêñßíåôáé óôéò μáèçóéáêÝò áðáéôÞóåéòôïõ ó÷ïëåßïõ. Ç êïéíùíéêÞ ôïõ êáôáãùãÞ, ôï äßêôõï ôùí ó÷ÝóåùíμÝóá óôï ïðïßï åíôÜóóïíôáé ïé ãïíåßò ôïõ, ç ðñïóùðéêÞ ôïõó÷Ýóç μå ôïí åêðáéäåõôéêü ðïõ ôïí áîéïëïãåß (óõμðÜèåéá / áíôé-ðÜèåéá), ôá öõóéêÜ ôïõ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ç ðïëéôéêÞ ôïõ ðåðïß-èçóç, ôï èñÞóêåõμÜ ôïõ, ôï öýëï ôïõ äåí ëáμâÜíïíôáé êáé äåíðñÝðåé èåóμéêÜ íá ëáμâÜíïíôáé õðüøç óôçí áîéïëüãçóç, åÜíáõôÞ ðáñáμÝíåé áîéïëüãçóç ôçò åðßäïóçò.18 Óôï âáèμü ðïõ ï

17 Ãéá ôïí ðåñéïñéóμü ôùí åõêáéñéþí óôçí åêðáßäåõóç ùò äåßêôç êïéíùíéêÞò

äéÜêñéóçò âë. Vilanneva 1993.18 Óôï óçμåßï áõôü êñßíåôáé óêüðéμï íá ãßíåé áíáöïñÜ óå μéá óõ÷íÞ ðáñåîÞãçóç

Þ ðáñáíüçóç ïñéóμÝíùí êïéíùíéïëïãéêþí èåùñéþí ãýñù áðü ôç äéáöïñïðïßçóç

ôçò åðßäïóçò ôùí μáèçôþí êáé ôç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôç ó÷ïëéêÞ åðßäïóç êáé óôçí

êïéíùíéêÞ ðñïÝëåõóç. ¸ñåõíåò ðïõ Ý÷ïõí ãßíåé óôïí âïñåéïáμåñéêáíéêü êáé

óôïí åõñùðáúêü ÷þñï (âë. ÖñáãêïõäÜêç 1985), áëëÜ êáé óôïí åëëçíéêü (âë.

Ðáðáêùíóôáíôßíïõ 1981, ÌõëùíÜò 1982), äåß÷íïõí μéá óõóôçμáôéêÞ ó÷Ýóç

áíÜμåóá óå ÷áμçëÝò åðéäüóåéò (Þ ÷áμçëÞò áîßáò ó÷ïëéêïýò ôßôëïõò) êáé óå

ðñïÝëåõóç áðü ôá êáôþôåñá êïéíùíéêÜ óôñþμáôá, êáèþò åðßóçò áíÜμåóá óå

õøçëÝò åðéäüóåéò (õøçëÞò áîßáò ó÷ïëéêïýò ôßôëïõò) êáé μåóáßá Þ áíþôåñá êïéíùíéêÜ

óôñþμáôá. ÕðÜñ÷ïõí äéÜöïñåò õðïèÝóåéò μå âÜóç ôéò ïðïßåò åñμçíåýåôáé áõôü ôï

öáéíüμåíï (õðüèåóç ôïõ ãëùóóéêïý åëëåßμμáôïò, õðüèåóç ôïõ äéáöïñåôéêïý ðïëéôé-

óμéêïý êåöáëáßïõ, õðüèåóç ôçò äéáöïñåôéêÞò ðáéäáãùãéêÞò μåôá÷åßñéóçò, õðüèåóç

ôïõ åîùó÷ïëéêïý õðïóôçñéêôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò, êáé ôÝëïò, ç õðüèåóç ôçò

äéáöïñåôéêÞò íïçμïóýíçò). Óå üëåò áõôÝò ôéò õðïèÝóåéò ç ÷áμçëÞ Þ ç õøçëÞ åðßäïóç

åñμçíåýåôáé μå âÜóç êÜðïéá "áéôßá" (Þ ïμÜäá áéôßùí), ðÜíôùò äåí áμöéóâçôåßôáé

ç ðáñïõóßá ôçò. Ç äéáöïñïðïßçóç ôùí åðéäüóåùí áíÜμåóá óôïõò μáèçôÝò ùò

ãåãïíüò äåí áμöéóâçôåßôáé. Óå ïñéóμÝíåò üμùò ðáñåñμçíåßåò Þ ðáñáíïÞóåéò ôùí

74

åêðáéäåõôéêüò Ýμμåóá Þ Üμåóá åðçñåÜæåôáé áðü μßá Þ ðåñéó-óüôåñåò áðü ôéò μíçμïíåõèåßóåò éäéüôçôåò ôïõ μáèçôÞ êáôÜ ôçíáîéïëüãçóç, Ý÷ïõμå μðñïóôÜ μáò μéá êáèáñÞ ðåñßðôùóç êïéíù-íéêÞò äéÜêñéóçò. Åîõðáêïýåôáé üôé êÜôé ôÝôïéï óõíéóôÜ ðáñáâßá-óç óôïé÷åéùäþí èåóμéêþí õðï÷ñåþóåùí ôïõ åêðáéäåõôéêïý, êá-èþò ïé äåßêôåò ôçò åðßäïóçò åßíáé óáöþò ðñïóäéïñéóμÝíïé êáéäåí Ý÷ïõí êáμéÜ ó÷Ýóç μå ôéò Üëëåò éäéüôçôåò ôïõ μáèçôÞ. ÐÝñáüμùò áðü áõôü, ç áîéïëüãçóç ôçò åðßäïóçò ðïõ äåí åßíáé âáóé-óμÝíç óôïõò êëáóéêïýò äåßêôåò ôçò åðßäïóçò, áëëÜ óå áëëüôñéïõò(ð.÷. êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá, öéëéêÞ ó÷Ýóç, ïéêïíïμéêü óõμöÝñïí),åÜí ãßíåé áíôéëçðôÞ áðü ôï èýμá, ïäçãåß óôçí êáôáóôñïöÞ ôçòðáéäáãùãéêÞò ó÷Ýóçò, ç ïðïßá ðëÝïí åêöõëßæåôáé óå μéá ó÷ÝóçåîáðÜôçóçò êáé åêâéáóμïý.

Óõíïøßæïíôáò ôéò ðáñáôçñÞóåéò ãéá ôç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôïåêðáéäåõôéêü óýóôçμá êáé óôéò êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò, μðïñïýμåíá ðïýμå üôé ï ÷þñïò ôçò åêðáßäåõóçò åßíáé Ýíáò áðü ôïõò ðéïåõáßóèçôïõò êáé åõÜëùôïõò óôï ñáôóéóμü, èåóμéêü êáé Üôõðï.

èåùñéþí áõôþí - êáé éäéáßôåñá ôùí õðïèÝóåùí ôïõ Ñ. Bourdieu - áðü áðñüóåêôïõò

áíáãíþóôåò ôïõò, ç êáôÜóôáóç åμöáíßæåôáé ðïëý äéáöïñåôéêÞ: ïé åêðáéäåõôéêïß,

ëÝíå, óôçí ïõóßá áîéïëïãïýí ôçí êïéíùíéêÞ ðñïÝëåõóç ôùí μáèçôþí ôïõò, áöïý

õðÜñ÷åé éó÷õñÞ óõó÷Ýôéóç áíÜμåóá óôçí åðßäïóç êáé ôçí êïéíùíéêÞ ðñïÝëåõóç.

Áîéïëïãþ ôçí êïéíùíéêÞ ðñïÝëåõóç ôùí μáèçôþí μïõ, üμùò, óçμáßíåé üôé

óõóôçμáôéêÜ êÜíù êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò - ñáôóéóμü - óôï ó÷ïëåßï, åðéöõëÜóóïíôáò

åðéâñáâåýóåéò ãéá ôïõò μáèçôÝò μéáò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò êáé μáôáéþóåéò ãéá

ôïõò μáèçôÝò ôçò Üëëçò. ÐÝñá áðü ôï üôé μéá ôÝôïéá åêäï÷Þ êïéíùíéïëïãéêþí

èåùñéþí ãéá ôçí åñμçíåßá ôçò äéáöïñåôéêÞò åðßäïóçò åßíáé ðñïöáíþò åóöáëμÝíç,

üôáí äéáôõðþíåôáé áðü ðñüóùðá ôá ïðïßá ïé (áêñïáôÝò ôïõò) åêðáéäåõôéêïß

ðéóôþíïõí μå åðéóôçμïíéêü êýñïò, μðïñïýí íá ïäçãÞóïõí ôïõò ôåëåõôáßïõò óå

áõôï-åíï÷ïðïßçóç, óôï âáèμü ðïõ áõôïß èá åñμçíåýóïõí ôéò êáèçμåñéíÝò ôïõò

ðñáêôéêÝò áîéïëüãçóçò μÝóá áðü ôï íÝï ößëôñï êáé èá áíáèåùñÞóïõí ôçí μÝ÷ñé

ôüôå ðåðïßèçóÞ ôïõò üôé áîéïëïãïýí ôçí åðßäïóç μå âÜóç êëáóéêïýò äåßêôåò

áíôáðüêñéóçò ôùí μáèçôþí óôéò áðáéôÞóåéò ôïõ ó÷ïëåßïõ, áíôéêáèéóôþíôáò ôçí μå

ôç íÝá óïößá üôé áõôü ðïõ "ðñáãμáôéêÜ" êÜíïõí åßíáé íá áîéïëïãïýí ôçí êïéíùíéêÞ

ðñïÝëåõóç ôùí μáèçôþí. Ìéá ôÝôïéá åôåñï- Þ áõôï-åíï÷ïðïßçóç ôùí åêðáéäåõôéêþí

ãéá ñáôóéóμü ôï μüíï ðïõ åßíáé âÝâáéï üôé ðåôõ÷áßíåé åßíáé íá "áðïóôéãμáôßóåé" ôï

ñáôóéóμü.

75

Óôï âáèμü μÜëéóôá ðïõ ôï åêðáéäåõôéêü óýóôçμá μéáò ÷þ-ñáò, ðÝñá áðü ôçí êëáóéêÞ ðáéäáãùãéêÞ ëåéôïõñãßá (μÜèçóç,êïéíùíéêïðïßçóç), áíáëáμâÜíåé êáé äéåêðåñáéþíåé ðñüóèåôåòëåéôïõñãßåò, üðùò ç äéáíåμçôéêÞ, ç åêðáßäåõóç áðïäåéêíýåôáéÝíáò óôñáôçãéêÞò óçμáóßáò ÷þñïò ãéá ôçí áíôéμåôþðéóç ôçòêïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò, ôüóï óå åðßðåäï éäåïëïãéêü, üóï êáé óååðßðåäï ó÷ïëéêþí ôßôëùí.

3.4 ÐïëõåèíéêÝò êïéíùíßåò êáé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò

ÐïëõåèíéêÞ ïíïμÜæåôáé μéá êïéíùíßá üôáí ôá μÝëç ôçò ãéáéóôïñéêïýò ðñùôßóôùò ëüãïõò, äéáöïñïðïéïýíôáé åßôå ãëùóóéêÜ,åßôå åèíéêÜ, åßôå öõëåôéêÜ, åßôå èñçóêåõôéêÜ, åßôå μÝóù êÜðïéïõóõíäõáóμïý ôùí ðáñáðÜíù, Ýôóé þóôå óôç óõíåßäçóç ôùí μåëþííá õößóôáíôáé äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò ãëþóóáò, Ýèíïõò, öõëÞò,èñçóêåßáò êëð., μå âÜóç ôéò ïðïßåò áíôéëáμâÜíïíôáé êáé ôïðïèå-ôïýí ôïí åáõôü ôïõò êáé ôïõò "Üëëïõò". ÂáóéêÞ óõíèÞêç ãéá íáïíïμÜæåôáé μéá êïéíùíßá ðïëõåèíéêÞ åßíáé ç μáêñïðñüèåóμçäéáμïíÞ êáé áëëçëåðßäñáóç ôùí äéáöïñåôéêþí ïμÜäùí óôïíßäéï ãåùãñáöéêü ÷þñï êáé ç óõμâßùóÞ ôïõò, áíåîÜñôçôá áðüôç μïñöÞ ðïõ áõôÞ åíäÝ÷åôáé íá Ý÷åé. Áí äåé êáíåßò ôï èÝμáéóôïñéêÜ, ç ðïëõåèíéêÞ êïéíùíßá õðÞñîå ï êáíüíáò óôçí éóôïñéêÞåîÝëéîç ôïõ áíèñþðïõ, êáé ðÜíôùò óôçí éóôïñßá ôïõ åõñùðáúêïý÷þñïõ. ¼ëåò ïé μåãÜëåò áõôïêñáôïñßåò - ñùμáúêÞ, áëåîáíäñéíÞ,âõæáíôéíÞ, ïèùμáíéêÞ, öñáãêéêÞ, ãåñμáíéêÞ, ñùóéêÞ - ÞôáíðïëõåèíéêÝò, ôïõëÜ÷éóôïí áðü ðëåõñÜò ãëþóóáò, èñçóêåßáò êáéåèíüôçôáò.

Áõôü ðïõ ðáñïõóéÜæåé åíäéáöÝñïí ãéá ôç μåëÝôç μéáò ðïëõ-åèíéêÞò êïéíùíßáò áðü ôç óêïðéÜ ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùíåßíáé ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôéò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò, üðùò áíá-öÝñèçêáí ðáñáðÜíù, êáé óôçí êáôáíïμÞ åñãáóßáò, äåäïμÝíïõüôé êÜèå êïéíùíßá, áíåîÜñôçôá áðü ôï áí åßíáé ðïëõåèíéêÞ Þü÷é, óå êÜèå éóôïñéêÞ ôçò öÜóç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü Ýíá óõãêå-êñéμÝíï μïíôÝëï êáôáíïμÞò åñãáóßáò. ÁíÜëïãá μå ôçí ïéêïíï-μßá ôçò óõãêåêñéμÝíçò êïéíùíßáò, åíäÝ÷åôáé ïñéóμÝíåò áðü ôéò

76

äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò óå åðßðåäï åèíüôçôáò, ãëþóóáò, èñç-óêåßáò Þ öõëÞò íá óõμðßðôïõí åí μÝñåé Þ ïëéêÜ μå äéá÷ùñéóôéêÝòãñáμμÝò óôï åðßðåäï ôçò êáôáíïμÞò ôçò åñãáóßáò. Óôéò óýã÷ñï-íåò ðïëõåèíéêÝò êïéíùíßåò óå åðßðåäï êñÜôïõò, ç èÝóç ôùí áôü-μùí óôï óýóôçμá áðáó÷üëçóçò ðñïóäéïñßæåé óå μåãÜëï âáèμüêáé ôçí éåñáñ÷éêÞ èÝóç ôïõò óôá ðëáßóéá ôçò êïéíùíéêÞò äéá-óôñùμÜôùóçò. Óå ïñéóμÝíåò êïéíùíßåò óõãêåêñéμÝíåò êïéíùíéêÝòêáôçãïñßåò ÷áñáêôçñßæïíôáé åßôå áðü ôç óõóôçμáôéêÞ ôïðïèÝ-ôçóÞ ôïõò óå μéá ðåñéï÷Þ ôïõ óõóôÞμáôïò êáôáíïμÞò åñãáóßáò(ð.÷. áíåéäßêåõôïé åñãÜôåò), åßôå áðü ôïí Ýëåã÷ï μéáò óõãêåêñé-μÝíçò ïéêïíïμéêÞò äñáóôçñéüôçôáò, åðï÷éáêÞò (ð.÷. äéáêßíçóçïðùñïêçðåõôéêþí) Þ μüíéμçò (äéáêßíçóç õöáóμÜôùí, åðßðëùí).

ÐÝñá áðü ôçí áëëçëåðßäñáóç áíÜμåóá óôá μÝëç ôùí äéáöï-ñåôéêþí êïéíùíéêþí êáôçãïñéþí óôá ðëáßóéá μéáò ðïëõåèíéêÞòêïéíùíßáò, óôï åóùôåñéêü êÜèå êáôçãïñßáò áíáðôýóóïíôáé ëüãïé

μå áíáöïñÜ ôçí "Üëëç ïμÜäá" (Þ ôéò "Üëëåò ïμÜäåò"). Ïé ëüãïé(discourses) áõôïß áðïôåëïýí ôïõò óçμáíôéêüôåñïõò åðéêïéíù-íéáêïýò μç÷áíéóμïýò óõíôÞñçóçò êáé áíáðáñáãùãÞò ôùí éóôï-ñéêÜ êáèïñéóμÝíùí óôåñåïôýðùí êáé ðñïêáôáëÞøåùí ðïõõößóôáíôáé êáé êõêëïöïñïýí μÝóá óå μéá ðïëõåèíéêÞ êïéíùíßá,êáé μå áõôÞ ôçí Ýííïéá ôá óçμáíôéêüôåñá óõμâïëéêïý ôýðïõóôçñßãμáôá ãéá ôçí Ýêöñáóç êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.19 Ç óõμμåôï-÷Þ ôïõ ðáéäéïý óôçí åðéêïéíùíßá μå èÝμá ôïõò "Üëëïõò" åßíáé ïéó÷õñüôåñïò μç÷áíéóμüò äçμéïõñãßáò ôçò "óõíåßäçóçò äéáöïñÜò",åí ôÝëåé ôçò åèíéêÞò óõíåßäçóçò (μå ôçí Ýííïéá ôïõ áíÞêåéí óåμéá óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá) ôïõ áôüμïõ. Áõôüò åßíáéï ëüãïò ãéá ôïí ïðïßï ç åèíéêÞ ôáõôüôçôá (ùò áßóèçóç ôïõ μÝëïõòμéáò ïμÜäáò ç ïðïßá ëïãßæåôáé ôüóï áðü ôá μÝëç ôçò üóï êáéáðü ôïí ðåñßãõñï ùò äéáöïñåôéêÞ) åμöáíßæåôáé óôç óõíåßäçóçôïõ ðáéäéïý ðïõ æåé óå μéá ðïëõ-åèíéêÞ êïéíùíßá ó÷åôéêÜ íùñßò,ïõóéáóôéêÜ óõμðßðôåé μå ôçí áíÜðôõîç ôçò ãëùóóéêÞò ôïõ éêáíü-

19 Ç ðáñáôÞñçóç áõôÞ éó÷ýåé ü÷é μüíïí ãéá ôéò de facto ðïëõåèíéêÝò êïéíùíßåò ðïõ

áñíïýíôáé íá áõôï-ðáñïõóéáóôïýí ùò ôÝôïéåò, áëëÜ êáé ãéá ôéò êïéíùíßåò ðïõ

áíáãíùñßæïõí ôïí ðïëõåèíéêü ôïõò ÷áñáêôÞñá. Áêüμç êáé ó' áõôÝò åßíáé

áíé÷íåýóéμç ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç: Âë. Davis 1984.

77

ôçôáò.20

Ï óôåñåïôõðéêüò ëüãïò ðïõ áíáðôýóóåôáé óôá ðëáßóéá ôçòåíäïåèíéêÞò åðéêïéíùíßáò êáé áíáöÝñåôáé óôçí åéêüíá ôïõ"Üëëïõ" äåí áöïñÜ μüíïí ôá üñéá Þ ôç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ21

áíÜμåóá óôçí "ïéêåßá" êáé ôçí "îÝíç ïμÜäá", áëëÜ åíäÝ÷åôáéíá åßíáé êáé äåïíôïëïãßá μå áíôéêåßμåíï ôç μåôá÷åßñéóç ôïõ"Üëëïõ". Óôï âáèμü ðïõ áðü μßá ôÝôïéá äåïíôïëïãßá ðñïêýðôåéç õðï÷ñÝùóç ãéá μéá äéáöïñåôéêÞ μåôá÷åßñéóç ôïõ "Üëëïõ", óåóýãêñéóç μå áõôÞ ðïõ åðéöõëÜóóåôáé óôá μÝëç ôçò "ïéêåßáòïμÜäáò", êéíïýμáóôå Þäç óôï ðåäßï μéáò äåïíôïëïãßáò ç ïðïßáíïμéμïðïéåß ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç. Ôá üñéá áðïäï÷Þò ôïõåíäïåèíéêïý óôåñåïôõðéêïý ëüãïõ óçμáôïäïôïýí óôçí ðåñßðôù-óç áõôÞ êáé ôá üñéá íïμéμüôçôáò ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí.Ç ðáñáôÞñçóç áõôÞ öÝñíåé óôï ðñïóêÞíéï ôïí êáíïíéóôéêü÷áñáêôÞñá ôùí óôåñåïôýðùí, ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò êïéíù-íéêÞò äéÜêñéóçò, êáèþò áðü ôç óêïðéÜ ôïõ öïñÝá ôïõò ï "Üëëïò"áîßæåé íá õðïóôåß ôç μåôá÷åßñéóç ðïõ õößóôáôáé. Ç åõñåßá áðï-äï÷Þ ôïõ ñáôóéóôéêïý ëüãïõ óôá ðëáßóéá ôçò åíäï-åèíéêÞò åðéêïé-íùíßáò áðïôåëåß Ýíá åßäïò ðñïóôáôåõôéêïý êõμáôïèñáýóôç ãéáåíäå÷üμåíåò åíï÷Ýò ïé ïðïßåò èá μðïñïýóáí íá åμöáíéóôïýíóôï öïñÝá Þ óôïí áíåêôéêü ðáñáôçñçôÞ ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñé-óçò, êÜèå öïñÜ ðïõ êÜðïéï μÝëïò ôçò "Üëëçò ïμÜäáò" ãßíåôáéèýμá êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

Ç éóôïñéêüôçôá ôùí ðïëõåèíéêþí êïéíùíéþí ðáñáðÝμðåé óåäýï áêüμç åíäéáöÝñïíôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõò ùò ðñïò ôçí êïé-íùíéêÞ äéÜêñéóç: ôçí áöïμïéùôéêÞ ôïõò äýíáμç êáé ôï äõíáμé-óμü ôïõò óå ó÷Ýóç μå ôïí êïéíùíéêü êáôáμåñéóμü åñãáóßáò.

Ùò ðñïò ôï ðñþôï áîßæåé íá óçμåéùèåß üôé óôï ðáñåëèüí ïéðïëõ-åèíéêÝò áõôïêñáôïñßåò äåí Þôáí êáôÜ êáíüíá áöïμïéùôé-êÝò ïýôå ðñïãñáμμáôéêÜ ïýôå ùò ðñïò ôï áðïôÝëåóμá. Ç ãëùó-óéêÞ, èñçóêåõôéêÞ êáé åèíéêÞ ïμïéïãÝíåéá äåí õðÞñîå æÞôçμá

20 Gotovos 1991.21 Ãéá ôç óçμáóßá ôïõ åèvéêïý ïñßïõ óôç óõãêñüôçóç êáé äéáôÞñçóç ôçò åèíéêÞò

ôáõôüôçôáò âë. F. Barth: Ethnic Groups ánd Âïundáries, Bergen - Olso 1969.

78

æùôéêÞò óçμáóßáò ãéá ôç äéá÷åßñéóç ôùí ðïëõåèíéêþí áõôïêñá-ôïñéþí. Ôï ãåãïíüò áõôü áðïôåëåß êáé μéá áðü ôéò âáóéêÝò óõí-èÞêåò ãéá ôç äéáôÞñçóç ôùí äéá÷ùñéóôéêþí ãñáμμþí áíÜμåóáóôéò ïμÜäåò.22 Áíôßèåôá, óôéò óýã÷ñïíåò âéïμç÷áíéêÝò êïéíùíßåòμå êõñßáñ÷ç ôçí ïéêïíïμßá ôçò åëåýèåñçò áãïñÜò, ç ôÜóç åßíáéðñïò ôçí ïμïéïãåíïðïßçóç, μå áðïôÝëåóμá ôçí Üóêçóç éó÷õñþíáöïμïéùôéêþí ðéÝóåùí åê μÝñïõò ôçò êõñßáñ÷çò êïéíùíéêÞòïμÜäáò. Ôï ðñüôõðï μéáò áöïμïéùôéêÞò ðïëõåèíéêÞò êïéíùíßáòóôïí áéþíá μáò õðÞñîáí ïé ÇíùμÝíåò Ðïëéôåßåò ôçò ÁμåñéêÞò,üðïõ óõíÞèùò ç äåýôåñç ãåíéÜ μåôáíáóôþí äÝ÷åôáé éó÷õñüôáôåòáöïμïéùôéêÝò ðéÝóåéò óôéò ïðïßåò êáé ðñïóáñμüæåôáé, áðïμá-êñõíüμåíç áðü ôç ãëþóóá êáé ôçí êïõëôïýñá ôçò ÷þñáò ðñïÝ-ëåõóçò.23

Ùò ðñïò ôï äåýôåñï, Ý÷åé ðáñáôçñçèåß üôé óå êïéíùíßåò ðïõÝãéíáí ðïëõåèíéêÝò êõñßùò μÝóù ôçò ðñïóÝëåõóçò äéáäï÷éêþí

22 Óõ÷íÜ ãßíåôáé μéá ðáñåñμçíåßá óôï óçμåßï áõôü, óôá ðëáßóéá ôçò ïðïßáò ç

ãëùóóéêÞ, èñçóêåõôéêÞ êáé åèíéêÞ ðïëõμÝñåéá åíôüò ôùí áõôïêñáôïñéþí (ð.÷.

ñùμáúêÞ, âõæáíôéíÞ, ïèùμáíéêÞ) μåôáöñÜæåôáé ùò áðïôÝëåóμá ôçò Üóêçóçò μéáò

ðïëéôéêÞò óåâáóμïý ôçò ãëùóóéêÞò, èñçóêåõôéêÞò êáé åèíéêÞò ôáõôüôçôáò ôùí

êõñéáñ÷ïýμåíùí ðëçèõóμþí. ÊÜôé ôÝôïéï ðéóôþíåé ôéò çãåóßåò ôùí áõôïêñáôïñéþí

áõôþí μå óýã÷ñïíç äéáðïëéôéóμéêÞ ïðôéêÞ, óýã÷ñïíá óõμöÝñïíôá êáé êñéôÞñéá,

êáé óôï âáèμü ðïõ áõôü óõμâáßíåé, ðñüêåéôáé ãéá åóöáëμÝíç ðñïâïëÞ üñùí ôïõ

ðáñüíôïò ãéá ôçí åñμçíåßá éóôïñéêþí öáéíïμÝíùí. Ç äéáôÞñçóç ü÷é ôüóï ôçò

áñ÷éêÞò ôáõôüôçôáò, üóï êõñßùò ôïõ ïñßïõ áíÜμåóá óå μéá μåéïíüôçôá êáé ôïí

õðüëïéðï ðåñßãõñï óôá ðëáßóéá μéáò ðïëõåèíéêÞò êïéíùíßáò öáßíåôáé üôé åßíáé

áðïôÝëåóμá ôçò áëëçëåðßäñáóçò äýï ãåíéêþí óõíèçêþí: ôçò áðïõóßáò åíäéáöÝ-

ñïíôïò áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò êõñßáñ÷çò ïμÜäáò êáé ôùí èåóμéêþí ôçò μç÷áíéóμþí

ãéá áöïμïßùóç ôçò μåéïíüôçôáò, êáé ôáõôü÷ñïíá ôçò åîáóöÜëéóçò åê μÝñïõò ôçò

μåéïíüôçôáò ôïõ åëÝã÷ïõ óå μéá ðåñéï÷Þ ïéêïíïμéêÞò äñáóôçñéüôçôáò, äéáêñéôÞò

áðü åêåßíåò ôïõ êïéíùíéêïý ôçò ðåñéâÜëëïíôïò. Éäéáßôåñá ç óýμðôùóç ôïõ åèíéêïý

ïñßïõ μå ôï üñéï ôçò ïéêïíïμéêÞò äñáóôçñéüôçôáò ôùí μåëþí ôçò μåéïíüôçôáò áõôÞò

μíçμïíåýåôáé óôç âéâëéïãñáößá ùò óçμáíôéêüò ðáñÜãïíôáò ãéá ôçí áíáðáñáãùãÞ

ôçò äéá÷ùñéóôéêÞò ãñáμμÞò (âë. Deutsch 1978: 121).23 Ç äéáäéêáóßá ôçò áöïμïßùóçò åèíéêþí ïμÜäùí äåí áêïëïýèçóå ðÜíôïôå ôçí

ßäéá ëïãéêÞ. ¸ôóé èá Þôáí õðåñâïëéêü êáé ðáñáêéíäõíåõμÝíï íá μéëÜ êáíåßò ãéá

íüμïõò Þ íïμïôÝëåéá óôçí áöïμïéùôéêÞ ðïñåßá μéáò ïμÜäáò. Âë. êáé Deutsch 1978:

156 ê.å.

79

êõμÜôùí μåôáíáóôþí, óôçí ðñþôç (åí μÝñåé êáé ôç äåýôåñç) ãå-íéÜ ç åèíéêÞ äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ óõμðßðôåé μå äéá÷ùñéóôéêÝòãñáμμÝò óôá ðëáßóéá ôçò êïéíùíéêÞò äéáóôñùμÜôùóçò. Ìå áõôÞôçí Ýííïéá ç êïéíùíéêÞ éåñáñ÷ßá áðïêôÜ Ýíáí åèíéêéóôéêü ÷áñá-êôÞñá: ïé "áëëïåèíåßò" (ïé μåôáíÜóôåò ôçò ðñþôçò êáé åí μÝñåéôçò äåýôåñçò ãåíéÜò) óõãêñïôïýí ôá êáôþôáôá êïéíùíéêÜ óôñþ-μáôá ôçò ðïëõåèíéêÞò êïéíùíßáò áðü ðëåõñÜò åéóïäÞμáôïò,åðáããÝëμáôïò, åêðáßäåõóçò êáé êïéíùíéêïý status, áíåâÜæïíôáòôïõò áõôü÷èïíåò ðëçèõóμïýò ðïõ åß÷áí ôç èÝóç áõôÞ ðñéí áðüôçí Ýëåõóç ôùí μåôáíáóôþí óå μéá éåñáñ÷éêÜ õøçëüôåñç èÝóç.Óôï âáèμü ðïõ íÝá êýμáôá μåôáíáóôþí óôç ÷þñá Ý÷ïõí äéáöï-ñåôéêÞ åèíéêÞ ðñïÝëåõóç, ëåéôïõñãïýí ùò áíõøùôÝò ôïõ êïéíù-íéêïý status ôùí ðñïçãçèÝíôùí μåôáíáóôþí, äßíïíôáò μéá ÝíôïíçåèíéóôéêÞ ÷ñïéÜ óôç óýíèåóç ôùí êáôþôåñùí âáèμßäùí ôçò êïé-íùíéêÞò éåñáñ÷ßáò.

¼ðùò, üμùò, Þäç ôïíßóôçêå, ç äåýôåñç (êáé êõñßùò ç ôñßôç)ãåíéÜ ôùí μåôáíáóôþí Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá (ôçí ïðïßá åí μÝñåéêáé áíÜëïãá μå ôï ðåñéâÜëëïí ôçò ÷þñáò ðñïïñéóμïý ðñáãμá-ôþíåé) íá âåëôéþóåé ôçí êïéíùíéêÞ ôçò èÝóç, μÝóù μéáò ëåéôïõñ-ãéêÜ áðïôåëåóμáôéêÞò ÷ñÞóçò ôùí åêðáéäåõôéêþí õðçñåóéþí ôçòêïéíùíßáò õðïäï÷Þò. Ç âåëôßùóç ôçò êïéíùíéêÞò êáé ïéêïíïμéêÞòèÝóçò ôùí μåôáíáóôþí - êáé ãåíéêÜ μéáò μåéïíüôçôáò, ãíùóôÞòãéá ôï ÷áμçëü êïéíùíéêü status - åíäÝ÷åôáé íá åíåñãïðïéÞóåéáðïèÝμáôá ëáíèÜíïõóáò ðñïêáôÜëçøçò êáé êïéíùíéêÞò äéÜêñé-óçò åê μÝñïõò åêåßíïõ ôïõ ôμÞμáôïò ôïõ ðëçèõóμïý ôùí áõôï-÷èüíùí, ôïõ ïðïßïõ ç ó÷åôéêÞ èÝóç óôçí êëßμáêá ôçò êïéíùíéêÞòéåñáñ÷ßáò ÷åéñïôåñåýåé μå ôç âåëôßùóç ôçò áíôßóôïé÷çò èÝóçòôùí μåëþí ôçò "îÝíçò ïμÜäáò". ¸ôóé ð.÷. ëåõêïß óôéò íüôéåò ðïëé-ôåßåò ôùí ÇÐÁ ðïõ âëÝðïõí μáýñïõò íá μðïñïýí íá ðñïóöÝñïõíðåñéóóüôåñá ÷ñÞμáôá ãéá Ýíá óðßôé óôçí ßäéá ãåéôïíéÜ, ÜíåñãïéÞ ÷áμçëüμéóèïé Ãåñμáíïß ðïõ âëÝðïõí μåôáíÜóôåò íá μðïñïýííá ðëçñþíïõí ðåñéóóüôåñï åíïßêéï óôïí áíôáãùíéóμü ãéá ôçíåîáóöÜëéóç óôÝãçò óôï Âåñïëßíï, ×ñéóôéáíïß áãñüôåò ðïõâéþíïõí ÌïõóïõëμÜíïõò ôçò ÊïμïôçíÞò íá μðïñïýí íá ðñïóöÝ-ñïõí ðåñéóóüôåñá ãéá ôçí áãïñÜ ãçò óôçí ðåñéï÷Þ, Ãéáííéþôåò(êáé Üëëïé ¸ëëçíåò) ðïõ äõóêïëåýïíôáé ïéêïíïμéêÜ êáé ðïõ

80

âëÝðïõí Áëâáíïýò ïäçãïýò íá äéáó÷ßæïõí ôïõò äñüμïõò ôçòðüëçò ïäçãþíôáò Mercedes, üëïé åßíáé åõÜëùôïé óôï åíäå÷üμåíïôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

¸÷åé åðéóçμáíèåß áðü åñåõíçôÝò24 üôé ç ðñïêáôÜëçøç êáéïé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò õößóôáíôáé êÜðïéá "äéáêýμáíóç", áíÜ-ëïãá μå ôçí ïéêïíïμéêÞ êáôÜóôáóç ôçò ðïëõåèíéêÞò êïéíùíßáò.Óå ðåñéüäïõò Ð.÷. ðïõ ç áãïñÜ μðïñåß íá áðïññïöÞóåé ðïëëÜåñãáôéêÜ ÷Ýñéá, ïñéóμÝíá áðü áõôÜ åßíáé áíáμåíüμåíï íá áíÞ-êïõí óå μÝëç ôçò "îÝíçò ïμÜäáò", áëëÜ ç ðñïêáôÜëçøç äéáôç-ñåßôáé óå ÷áμçëÜ åðßðåäá. Óå ðåñéüäïõò ïéêïíïμéêÞò êñßóçò,μå ôç äçμéïõñãßá áíôáãùíéóμïý ëüãù ôïõ ðåñéïñéóμÝíïõ áñéè-μïý ôùí ðñïò äéáíïμÞ "áãáèþí" (ð.÷. áðáó÷üëçóç), êáé μå ôïñåáëéóôéêü åíäå÷üμåíï áðþëåéáò ôïõ êïéíùíéêïý status, ç ðñïêá-ôÜëçøç êáé ïé êïéíùíéêÝò äéáêñßóåéò åíôåßíïíôáé. Ó' áõôÝò ôéòðåñéüäïõò ôá μÝëç ôùí äýï ïμÜäùí ("ïéêåßá", "îÝíç") áëëçëåðé-äñïýí üíôáò ðñïóáíáôïëéóμÝíá óôç μåãéóôïðïßçóç ôùí êåñäþíêáé ôçí åëá÷éóôïðïßçóç ôïõ êüóôïõò, üðïõ üμùò ç óýμâáóç åßíáéðåñßðïõ ç åîÞò: ôï üöåëïò ôïõ åíüò åßíáé óõμðëçñùμáôéêü ùòðñïò ôï êüóôïò ôïõ "áðÝíáíôé".

3.5 ÐïëéôéóμéêÞ êáé êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç

Ïé μïñöÝò ðïõ μðïñåß íá ðÜñåé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç(ñáôóéóμüò) óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò åßíáé êõñßùò óõμâïëéêïý,ïéêïíïμéêïý êáé öõóéêïý ôýðïõ êáé üëåò êáôáëÞãïõí óå áíôß-óôïé÷ç âëÜâç Þ æçμßá ðïõ õößóôáôáé ôï óõãêåêñéμÝíï (áôïμéêüÞ óõëëïãéêü) èýμá ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

Ìå ôç μïñöÞ ôçò óõμâïëéêÞò âëÜâçò, êïéíùíéêÞ äéÜêñéóçåßíáé êÜèå ðåñßðôùóç μåßùóçò ôçò áîéïðñÝðåéáò (áõôï-åêôßμç-óçò) ôïõ "Üëëïõ" μÝóù ôùí áñíçôéêþí ðñïâïëþí ôçò åéêüíáòôïõ óå éäéùôéêÜ êáé äçμüóéá åðéêïéíùíéáêÜ ðåñéâÜëëïíôá, ïáðïêëåéóμüò áðü óõãêåêñéμÝíåò ðçãÝò ðëçñïöïñßáò, Þ ï Ýëåã÷ïòôçò êáèçμåñéíÞò ôïõ æùÞò (ðáñáêïëïýèçóç ôïõ áôüμïõ, óõëëïãÞ

24 Simpson êáé Yinger 1965.

81

ðëçñïöïñéþí ãéá ôéò äñáóôçñéüôçôÝò ôïõ, åî áéôßáò ôïõ üôé ôïóõãêåêñéμÝíï õðïêåßμåíï åßíáé μÝëïò μéáò êïéíùíéêÞò êáôçãï-ñßáò. Ìå ôç μïñöÞ ôçò ïéêïíïμéêÞò âëÜâçò, êïéíùíéêÞ äéÜêñéóçåßíáé êÜèå ðåñßðôùóç åéäéêÞò êáé æçμéïãüíáò (ãéá ôï õðïêåßμåíïðïõ ôçí õößóôáôáé) ïéêïíïμéêÞò μåôá÷åßñéóçò åíüò áôüμïõ (ÞïμÜäáò) åî áéôßáò ôïõ üôé áíÞêåé óå μéá óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞêáôçãïñßá.25 Ìå ôç μïñöÞ ôçò öõóéêÞò âëÜâçò êïéíùíéêÞ äéÜ-êñéóç Ý÷ïõμå óå êÜèå ðåñßðôùóç üðïõ Ýíá Üôïμï áðïôåëåß óôü÷ïåðéèåôéêþí åíåñãåéþí êÜðïéïõ Üëëïõ, óôï âáèμü ðïõ ç åðéèåôé-êüôçôá äåí åßíáé óõμâïëéêïý ÷áñáêôÞñá, áëëÜ êáôåõèýíåôáéóôç öõóéêÞ (óùμáôéêÞ êáé øõ÷éêÞ) õãåßá êáé áóöÜëåéá ôïõ ðñþ-ôïõ. ÁðåéëÝò äéáμåóïëáâçμÝíåò Þ Üμåóåò, îõëïäáñμïß, ðáñåíï-÷ëÞóåéò, åμðñçóμïß, âïμâéóôéêÝò êáé Üëëåò åðéèÝóåéò, êáé ãåíéêÜï,ôéäÞðïôå äéáôáñÜóóåé ôçí õãåßá êáé ôçí áóöÜëåéá åíüò áôü-μïõ, åî áéôßáò ôïõ üôé áíÞêåé óå μéá óõãêåêñéμÝíç êïéíùíéêÞêáôçãïñßá, åßíáé ñáôóéóμüò μå ôç μïñöÞ ôçò öõóéêÞò âëÜâçò,Ýíá áðü ôá ðéï óõíçèéóμÝíá êáé ðéï ÷ïíôñïêïμμÝíá åßäç êïéíù-íéêÞò äéÜêñéóçò.

Êáèþò óôéò óýã÷ñïíåò äçμïêñáôéêÝò êïéíùíßåò ç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç åßíáé ùò ðñáêôéêÞ óôéãμáôéóμÝíç êáé äåí íïåßôáé íáåíèáññýíåôáé áðü êáíÝíáí êáé éäéáßôåñá áðü ôçí ðïëéôéêÞ çãå-óßá, äçμéïõñãåßôáé μéá éäéÜæïõóá óõíèÞêç áíï÷Þò óôï ñáôóéóμü

25 Ï Áëâáíüò ëáèñïμåôáíÜóôçò ðïõ õðï÷ñåþíåôáé íá ðëçñþóåé ãéá μéá äéáäñïμÞ

ðïëëáðëÜóéï êüμéóôñï óå Ýíáí ïäçãü ôáîß åßíáé èýμá ïéêïíïμéêïý ñáôóéóμïý,

üðùò êáé ï ÉÜðùíáò Þ Áμåñéêáíüò ôïõñßóôáò óôçí Áßãéíá ðïõ ðëçñþíåé ôï ðáãùôü

ôñåéò öïñÝò ðåñéóóüôåño áðü ü,ôé áîßæåé. Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ï öïñÝáò ôçò

êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò åíåñãïðïéåß ôïí ßäéï μç÷áíéóμü, áíåîÜñôçôá áðü ôï óêåðôéêü

ðÜíù óôï ïðïßï óôçñßæåé ôçí ðñÜîç ôïõ. ̧ ôóé ð.÷. óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ëáèñïμåôáíÜ-

óôç ï oäçãüò ôáîß èá éó÷õñéóôåß üôé åßíáé ëïãéêü íá åßíáé áõîçμÝíï ôï êüμéóôño,

åðåéäÞ ïé óõíèÞêåò μåôáöïñÜò åßíáé åéäéêÝò, êáé åßíáé åéäéêÝò êáèþò ç μåôáöïñÜ

åíüò ëáèñïμåôáíÜóôç óõíäÝåôáé μå ôï ñßóêï íá óõëëçöèåß ï ïäçãüò êáé íá êáôáó÷å-

èåß ôï ôáîß. Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ ÉÜðùíá Þ ôïõ Áμåñéêáíïý ôïõñßóôá, ï ðåñéðôåñÜò

èá ðåé üôé ïé ôéμÝò ôùí ðáãùôþí óôçí ÅëëÜäá åßíáé ðïëý ÷áμçëÝò óå ó÷Ýóç μå ôï

åéóüäçμá ôïõ åí ëüãù ðåñéçãçôÞ, Üñá áõôü ðïõ èá Ýðñåðå íá åß÷å êÜíåé ðñï

ðïëëïý ç ðïëéôåßá - íá áíåâÜóåé ôéò ôéμÝò ôùí ðáãùôþí ãéá ôïõò ôïõñßóôåò - áíáëáμ-

âÜíåé íá ôï êÜíåé áõôüò μå äéêÞ ôïõ ðñùôïâïõëßá. Åííïåßôáé üôé êáé ïé äýï áõôÝò

"öéëïóïößåò" äåí áíáéñïýí ôï ñáôóéóôéêü ÷áñáêôÞñá ôùí óõãêåêñéμÝíùí ðñÜîåùí.

82

óå óõíäõáóμü μå óôñáôçãéêÝò áðïöõãÞò ðïëéôéêïý êüóôïõò Þáðüêôçóçò ðïëéôéêïý ïöÝëïõò, üôáí ôá ôåëåõôáßá óõíäÝïíôáéÜμåóá μå ôçí åíèÜññõíóç Þ ôçí áíï÷Þ ôùí êïéíùíéêþí äéáêñß-óåùí.

Ìéá áðü ôéò âáóéêÝò ëåéôïõñãßåò ôïõ óõóôÞμáôïò ðïëéôéêÞòåêðñïóþðçóçò óôéò óýã÷ñïíåò êïéíïâïõëåõôéêÝò äçμïêñáôßåòåßíáé ç åîÜñôçóç ôçò óôáäéïäñïμßáò åíüò ðïëéôéêïý ðñïóþðïõ -êáé êáô' åðÝêôáóç åíüò ðïëéôéêïý ðñïãñÜμμáôïò - áðü ôç ãíþμçôùí ðïëéôþí (øçöïöüñïé / åêëÝêôïñåò) ðïõ ôåëéêÜ íïμéμïðïéïý-íôáé íá ôçí Ý÷ïõí, íá ôçí åêöñÜæïõí êáé íá ôçí êáôáèÝôïõí,åðçñåÜæïíôáò Ýôóé ôéò ðïëéôéêÝò åîåëßîåéò óôç ÷þñá. Ç åîÜñôçóçôçò êáñéÝñáò åíüò ðïëéôéêïý ðñïóþðïõ, ðïëéôéêïý öïñÝá Þ ðñï-ãñÜμμáôïò áðü ôç ãíþμç ôùí øçöïöüñùí åßíáé ç êýñéá óõíèÞêçãéá ôçí åμöÜíéóç äýï ðáñáëëáãþí ðïëéôéêÞò óõμðåñéöïñÜò:

(1) ï ðïëéôéêüò × (Þ ï ðïëéôéêüò ó÷çμáôéóμüò ×) ðïõ μÝ÷ñé óÞ-μåñá äåí óôçñßæåé ôçí ðáñïõóßá ôïõ óôçí ðïëéôéêÞ óêçíÞ åêðñï-óùðþíôáò ðïëéôéêÜ áéôÞμáôá ãéá êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç, ðáñáôçñåßüôé Ýíá μÝñïò áðü ôïõò øçöïöüñïõò ãéá äéÜöïñïõò ëüãïõò å-îáñôÜ ôçí õðïóôÞñéîÞ ôïõ ðñïò ôï óõãêåêñéμÝíï ðïëéôéêü áðüôï åÜí åêåßíïò åíèáññýíåé Þ Ýóôù áíå÷èåß óôï μÝëëïí ðñáêôéêÝòêïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò. Ðñïóáñμïæüμåíïò óôçí ðñïóäïêßá áõôÞôùí øçöïöüñùí ôïõ (μå ïðïéïäÞðïôå "óêåðôéêü", ðÜíôïôå), êá-ôáëÞãåé óôçí åíèÜññõíóç ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí Þ Ýóôùóôçí áíï÷Þ áðÝíáíôé ó' áõôÝò.

(2) Ï åðßäïîïò ðïëéôéêüò Æ (Þ ï áíôßóôïé÷ïò ðïëéôéêüò ó÷çμáôé-óμüò) ðáñáêïëïõèþíôáò ôéò μåôáóôñïöÝò ôçò ãíþμçò ôïõ åêëï-ãéêïý óþμáôïò äéáâëÝðåé μéá êáëÞ åõêáéñßá ãéá íá áðïêôÞóåéôçí õðïóôÞñéîç åíüò óåâáóôïý ôμÞμáôïò ôùí øçöïöüñùí, åÜíóõμμåôÜó÷åé óôçí ðïëéôéêÞ áñÝíá μå óõíèÞμáôá ðïëý êïíôÜ óôéòåðéèõμßåò Þ ôéò ðñïóäïêßåò ôïõ ôμÞμáôïò ôïõ åêëïãéêïý óþμáôïòðïõ åðïöèáëμéÜ. Äñþíôáò áíôáãùíéóôéêÜ áðÝíáíôé óôï õðÜñ÷ïíóýóôçμá åêðñïóþðçóçò, ðñïóðáèåß íá êáèéåñùèåß ùò "ðáßêôçò",ðñÜãμá ðïõ åíäÝ÷åôáé êÜôù áðü üñïõò íá ðåôý÷åé. Ìéá åíäå÷ü-μåíç åðéôõ÷ßá ôïõ μðïñåß íá ðñïêáëÝóåé öüâï Þ ðáíéêü óôéòáíôáãùíéóôéêÝò ðïëéôéêÝò äõíÜμåéò, ðïõ Þ èá ðñÝðåé íá åîáöáíß-óïõí ôçí ðáñïõóßá ôïõ íÝïõ ðïëéôéêïý áðü ôçí áñÝíá, ÷ùñßò íá

83

áðïîåíþóïõí ôï åêëïãéêü óþμá, Þ íá ðñïóáñμïóôïýí óôç íÝá"μüäá", õéïèåôþíôáò óå êÜðïéï âáèμü ôç íÝá ñçôïñéêÞ.

Ïé ðáñáôçñÞóåéò áõôÝò ïäçãïýí óôï óõμðÝñáóμá üôé óôïâáèμü ðïõ ï ðïëéôéêüò êáé ç ðïëéôéêÞ äåí μðïñïýí íá áãíïÞóïõíôç ãíþμç ôïõ åêëïãéêïý óþμáôïò, ç óôÜóç ôïõ ðïëéôéêïý áðÝíá-íôé óôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç äåí åßíáé êáô' áíÜãêçí óôáèåñÞ,áëëÜ åíäÝ÷åôáé íá ðáñáêïëïõèåß ôç μåôáâïëÞ óôç "ãíþμç" ôùíåêëïãÝùí. ¸ôóé åîçãåßôáé êáé ç ðñïóï÷Þ μå ôçí ïðïßá ïñéóμÝíïéðïëéôéêïß ðáßñíïõí èÝóåéò áðÝíáíôé óå åêäçëþóåéò êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò, ðáñÜ ôï üôé ôï óõãêåêñéμÝíï åðåéóüäéï μðïñåß íáåßíáé óáöÝò ùò ðñïò ôï ðïéïò åßíáé ï åðéôéèÝμåíïò êáé ðïéïò ôïèýμá ôïõ ñáôóéóμïý. Èá Þôáí, ôÝëïò, ÷ñÞóéμï íá ãßíåé áíáöïñÜóå μéá ðñüóèåôç äéáóýíäåóç áíÜμåóá óôçí ðïëéôéêÞ åîïõóßáêáé ôï ñáôóéóμü, êáé åéäéêüôåñá óôçí ðåñßðôùóç êáôÜ ôçí ïðïßáñáôóéóôéêïý ôýðïõ óõμðåñéöïñÝò μåμïíùμÝíùí ïμÜäùí ãßíïíôáéáíåêôÝò Þ êáé åíèáññýíïíôáé áðü ôçí ðïëéôéêÞ åîïõóßá, åðåéäÞôïõëÜ÷éóôïí âñá÷õðñüèåóμá, áðïäåéêíýïíôáé ëåéôïõñãéêÝò ãé'áõôÞ. Éäéáßôåñá óå ðåñéðôþóåéò üðïõ ç ðïëéôéêÞ åîïõóßá (ð.÷.êÜðïéá êõâÝñíçóç) åðéèõμåß áðü μéá μåéïíüôçôá μéá óõãêåêñé-μÝíç óõμðåñéöïñÜ ç ïðïßá åðéôõã÷Üíåôáé åßôå μÝóù ôçò óõíáé-íåôéêÞò óôÜóçò ôçò μåéïíüôçôáò, åßôå μÝóù ôïõ åêöïâéóμïý ôçòμå äéÜöïñåò ôñïμïêñáôéêÝò åíÝñãåéåò åíáíôßïí ôùí μåëþí ôçò,åíäÝ÷åôáé, áöïý äåí áðïäþóïõí ïé åéñçíéêÝò ðñïóðÜèåéåò (äéÜ-ëïãïò, áíôáëëÜãμáôá) íá äïêéμÜóåé êáé ôï "μáóôßãéï", ÷ùñßòüμùò íá åμðëÝîåé óôçí åêóôñáôåßá åêöïâéóμïý êñáôéêÜ üñãáíá.Óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò áíáëáμâÜíïõí Üëëåò ïμÜäåò (ðáñáêñá-ôéêÝò ïñãáíþóåéò, ñáôóéóôéêÜ óêåðôüμåíåò íåïëáßåò êëð.) íáåêôåëÝóïõí ôçí áðïóôïëÞ, åßôå μå ðñùôïâïõëßá äéêÞ ôïõò, åßôåμå μõóôéêÞ ðáñüôñõíóç êáé êáèïäÞãçóç áðü åðßóçμá êÝíôñáåîïõóßáò. ÅðåéäÞ óõ÷íÜ ïé ðïëéôéêïß êñßíïíôáé áðü ôï áðïôÝëå-óμá êáé ü÷é áðü ôéò ðñïèÝóåéò, êáé åðåéäÞ Ýíá åðéèõμçôü áðïôÝ-ëåóμá, ðïõ äåí ðñïêýðôåé μå ïñèüäïîá μÝóá, åíäÝ÷åôáé íá ðñï-êýøåé μå ôç ÷ñÞóç áíïñèüäïîùí (ð.÷. ôñïμïêñÜôçóç åíüò ôμÞμá-ôïò ôïõ ðëçèõóμïý), äõíçôéêÜ êÜèå åîïõóßá μðïñåß íá åíäþóåéóôïí ðåéñáóμü ôçò áðïôåëåóμáôéêüôçôáò, åéäéêÜ üôáí ïé äéáóõí-äÝóåéò êñÜôïõò - ðáñáêñÜôïõò (Þ êñÜôïõò - ñáôóéóôéêÞò ïμÜäáò

84

êñïýóçò) åßíáé äõóäéÜêñéôåò Þ äåí õðÜñ÷ïõí.26

26 Äåí åßíáé ëßãåò ïé ðåñéðôþóåéò óôéò ïðïßåò äéÜöïñåò ïμÜäåò ôïõ ðåñéèùñßïõ

äñïõí μå ôÝôïéïí ôñüðï ðïõ íá åîõðçñåôåß óôü÷ïõò ôçò ðïëéôéêÞò åîïõóßáò, ÷ùñßò

íá õðÜñ÷åé óõíåííüçóç êáé óõíôïíéóμüò áíÜμåóá óôá äýï μÝñç.

85

4. ÐÑÏÓÙÐÉÊÏÔÇÔÁ ÊÁÉ ÑÁÔÓÉÓÌÏÓ

86

Áðü ôçí ïðôéêÞ ãùíßá åíüò êïéíùíéêïý óõóôÞμáôïò μå éå-ñáñ÷éêÞ äïμÞ êáé áóýμμåôñç êáôáíïμÞ ðñïíïμßùí áíÜμåóáóôá μÝëç, ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç áðïôåëåß Ýíáí μç÷áíéóμü óõíôÞ-ñçóçò ôïõ status quo, êõñßùò μÝóù ôçò áêýñùóçò ôùí ðñïóðá-èåéþí ãéá áíáêáôáíïμÞ ôùí èÝóåùí ôùí μåëþí óôçí êïéíùíéêÞäïμÞ êáé ôçò ãåíéêÞò äéáôÞñçóçò ôïõ åëÝã÷ïõ ôïõ äéáíåμçôéêïýóõóôÞμáôïò (åêðáßäåõóç, êáôÜñôéóç, íïμïèåóßá ðïõ ó÷åôßæåôáéμå ôç ÷ïñÞãçóç Üäåéáò ãéá Üóêçóç åðáããåëμáôéêÞò äñáóôçñéü-ôçôáò) ðñïò ôï óõμöÝñïí ôçò ðñïíïμéáêÞò êïéíùíéêÞò êáôçãï-ñßáò. Ï ñáôóéóμüò, üμùò, äåí åßíáé μüíï ëåéôïõñãéêü óôïé÷åßïåíüò êïéíùíéêïý óõóôÞμáôïò μå óõãêåêñéμÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ.Åßíáé êáé óôïé÷åßï ôçò óõíåßäçóçò ôïõ õðïêåéμÝíïõ ðïõ óêÝöôå-ôáé, áéóèÜíåôáé êáé äñá μå ñáôóéóôéêü ôñüðï. ¢ëëùóôå, μüíïüôáí ôá õðïêåßμåíá ðïõ óõãêñïôïýí ôï "Ýμøõ÷ï õëéêü" åíüò êïé-íùíéêïý óõóôÞμáôïò óêÝöôïíôáé, áéóèÜíïíôáé êáé äñïõí ñáôóé-óôéêÜ, åßíáé ï ñáôóéóμüò ëåéôïõñãéêü óôïé÷åßï óå åðßðåäï óõóôÞ-μáôïò. Óôéò óåëßäåò ðïõ áêïëïõèïýí åîåôÜæåôáé ï ñáôóéóμüò ùòóôïé÷åßï ôçò ðñïóùðéêüôçôáò ôïõ öïñÝá ôïõ, êáé åîõðáêïýåôáéüôé ðñüêåéôáé ãéá äåõôåñïãåíÝò, åðßêôçôï óôïé÷åßï, ãéá áðïôÝëå-óμá ôçò êïéíùíéêÞò μÜèçóçò μÝóá óå Ýíá ðåñéâÜëëïí ðïõ åíèáñ-ñýíåé Þ áíÝ÷åôáé ðñáêôéêÝò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

4.1 ÓõμμïñöùôéêÞ ôÜóç êáé ðñïêáôÜëçøç

Ç óçμáóßá åíüò õðïóôçñéêôéêïý ðåñéâÜëëïíôïò ãéá ôçí áíÜ-ðôõîç, äéáôÞñçóç êáé áíáðáñáãùãÞ ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçòêïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò Ý÷åé åðéóçμáíèåß áðü äéÜöïñïõò åñåõíç-ôÝò ðñéí áðü áñêåôÝò äåêáåôßåò.1 Ç ýðáñîç ðñïêáôÜëçøçò áðÝ-íáíôé óôá μÝëç μéáò óõãêåêñéμÝíçò ïμÜäáò (μåéïíüôçôáò, Ýèíïõò,èñçóêåßáò, öõëÞò) äåí åßíáé éäéïóõãêñáóéáêü öáéíüμåíï, äåíÝ÷åé ôçí áöåôçñßá ôïõ óå μéá éäéïóõãêñáóéáêÞ ðñïóùðéêüôçôá.Åßíáé Þäç äýóêïëï íá íïçèåß ùò áôïμéêÞ åêäÞëùóç å÷èñüôçôáòÞ ðáñÝμâáóçò áðÝíáíôé óôá μÝëç μéáò óõãêåêñéμÝíçò êïéíùíé-

1 Âë. Krech & Crutchfield 1948.

87

êÞò êáôçãïñßáò, êáèþò μéá áñíçôéêÞ óôÜóç óôï åðßðåäï ôçòðñïêáôÜëçøçò ðñïûðïèÝôåé äéõðïêåéμåíéêüôçôá êáé åßíáéäåßêôçò μéáò - Ýóôù ðåñéïñéóμÝíçò - êïéíùíéêÞò óõíáßíåóçò.ÐñïûðïèÝôåé, åðßóçò, μéá ó÷Ýóç áíÜμåóá óôéò åμðëåêüμåíåòïμÜäåò, åßôå μå ôç óõã÷ñïíéêÞ åßôå μå ôçí éóôïñéêÞ Ýííïéá, åßôåêáé μå ôéò äýï.2

Óå ðåñéâÜëëïíôá üðïõ ç ðñïêáôÜëçøç åßíáé åõñýôáôá äéá-äåäïμÝíç êáé ãåíéêåõμÝíç, ôï íá äåß÷íåé êÜðïéïò ðñïêáôÜëçøçáðÝíáíôé óôçí "îÝíç ïμÜäá" áðïôåëåß áõôïíüçôç óõμðåñéöïñÜ,êáé μÜëéóôá óå ôÝôïéï âáèμü, þóôå ç áðïõóßá ðñïêáôÜëçøçòíá ãßíåôáé áíôéëçðôÞ ùò áðüêëéóç áðü ôçí êáèéåñùμÝíç ðïëéôé-óμéêÞ íüñμá ôçò ðñïêáôÜëçøçò. Áðü ôç óôéãμÞ ðïõ ç ðñïêáôÜ-ëçøç (êáé ç ðñïÝêôáóÞ ôçò: ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç) áðïêôÜ ôïstatus ôçò êïéíùíéêÜ êáèéåñùμÝíçò óõμðåñéöïñÜò, êÜèå μÝëïòôçò ïμÜäáò μÝóá óôçí ïðïßá êõêëïöïñåß ç ðñïêáôÜëçøç âéþíåéôçí ðñïóäïêßá ôùí Üëëùí íá óõμðåñéöåñèåß üðùò ïñßæåé ç íüñμáôçò ðñïêáôÜëçøçò, ùò êïéíùíéêü Ýëåã÷ï, ùò ðßåóç ãéá óõμμüñ-öùóç óôçí êáèéåñùμÝíç êïéíùíéêÞ ðñïóäïêßá. Ôï ðþò ôåëéêÜèá óõμðåñéöåñèåß ôï Üôïμï äåí åßíáé ðëÝïí äõíáôüí íá ðñïâëå-öèåß μå âåâáéüôçôá, ùóôüóï ç åôïéμüôçôÜ ôïõ ãéá ðñïóáñμïãÞóôá êåëåýóμáôá ôçò êõñßáñ÷çò êïéíùíéêÞò çèéêÞò öáßíåôáé üôéáðïôåëåß éó÷õñü ðñïãíùóôéêü äåßêôç ãéá ôç óõμμüñöùóÞ ôïõêáé óôç íüñμá ôçò ðñïêáôÜëçøçò. Óå μåôñÞóåéò ðïõ Ýãéíáí óôïðáñåëèüí óå íüôéåò ðïëéôåßåò ôùí ÇÐÁ μå óôü÷ï ôïí Ýëåã÷ï ôçòó÷Ýóçò áíÜμåóá óôïí êïμöïñμéóμü êáé ôçí ðñïêáôÜëçøç3 åðé-âåâáéþèçêå ç óõóôçμáôéêÞ óýíäåóç áíÜμåóá óôéò äýï áõôÝòμåôáâëçôÝò.

2 Ç åëëçíéêÞ ðñïêáôÜëçøç áðÝíáíôé óôïõò Ôïýñêïõò êáé ç ôïõñêéêÞ áðÝíáíôé

óôïõò ¸ëëçíåò âáóßæåôáé óå μéá ó÷Ýóç äéá÷ñïíéêÞ êáé óõã÷ñïíéêÞ.3 Âë. Pettigrew 1958. Óýμöùíá μå ôçí Ýñåõíá ôïõ Pettigrew êáôçãïñßåò õðïêåéμÝ-

íùí μå õøçëüôåñï äåßêôç êïμöïñμéóμïý óå óýãêñéóç μå Üëëåò, åß÷áí ðáñÜëëçëá

êáé õøçëüôåñï äåßêôç ðñïêáôÜëçøçò. ¸ôóé ð.÷. ïé ãõíáßêåò Ýäåéîáí μåãáëýôåñç

ðñïêáôÜëçøç óå óýãêñéóç μå ôïõò Üíôñåò, ïé êïμμáôéêÜ åíôáãμÝíïé μåãáëýôåñç

óå óýãêñéóç μå ôïõò áíåîÜñôçôïõò, Üôïμá ðïõ åêêëçóéÜæïíôáé óõóôçμáôéêÜ

μåãáëýôåñç óå ó÷Ýóç μå Üôïμá ðïõ äåí åêêëçóéÜæïíôáé ôáêôéêÜ, ïé μç-μïñöùμÝíïé

μåãáëýôåñç áðü ôïõò μïñöùμÝíïõò, ïé óôñáôéùôéêïß åí åíåñãåßá μåãáëýôåñç óå

óýãêñéóç μå ôïõò áðüóôñáôïõò êáé ôá Üôïμá μå õøçëü äåßêôç êéíçôéêüôçôáò

μåãáëýôåñç óå óýãêñéóç μå Üôïμá μå ÷áμçëü äåßêôç êéíçôéêüôçôáò.

88

Ï μç÷áíéóμüò ðïõ óõíäÝåé ôçí ôÜóç êïμöïñμéóμïý μå ôçíðñïêáôÜëçøç öáßíåôáé ðùò åßíáé ï êëáóéêüò μç÷áíéóμüò ôïõïöÝëïõò ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç óõμμïñöùôéêÞ óõμðåñéöïñÜêáé áíôßóôïé÷á ôïõ êüóôïõò ôï ïðïßï óõíåðÜãåôáé ç áðüêëéóçáðü ôçí êáèéåñùμÝíç ðñïóäïêßá. Ç óõμμüñöùóç óõíäÝåôáé μåèåôéêÞ áíôßäñáóç åê μÝñïõò ôïõ ðåñéâÜëëïíôïò (ð.÷. óõμöùíßá,åðéêñüôçóç, åíèÜññõíóç, áíáãíþñéóç), åíþ ç μç-óõμμüñöùóçôåßíåé íá ãßíåé áíôéëçðôÞ ùò áμöéóâÞôçóç ôçò êïéíùíéêÞò çèéêÞò,åíáíôßùóç áðÝíáíôé óôïõò åêðñïóþðïõò ôçò, êáé ãåíéêÜ ùò äéÜ-èåóç ãéá áíôßäñáóç áðÝíáíôé óôçí êáèéåñùμÝíç ôÜîç ôçò êáèç-μåñéíüôçôáò. Êáé μüíï ùò áðëÞ äéáöùíßá áí ãßíåé áíôéëçðôÞ,μéá áíôé-óõμμïñöùôéêÞ óôÜóç ôïõ áôüμïõ åßíáé ðéèáíü íáðñïêáëÝóåé ôç äõóáñÝóêåéá Þ ôçí áðïãïÞôåõóç ôùí μåëþí ôçòïμÜäáò, ôùí ïðïßùí ç ãíþμç ãéá ôï Üôïμï Ý÷åé åéäéêÞ âáñýôçôá.Ç áíïé÷ôÞ áðüêñïõóç ôçò ðñïêáôÜëçøçò óôá ðëáßóéá μéáò êïéíü-ôçôáò åèéóμÝíçò óôçí ðñïêáôÜëçøç, óõíåðþò, óõíäÝåôáé μåñßóêá êáé áðáéôåß ôüëμç åê μÝñïõò ôïõ áôüμïõ ðïõ èá åðé÷åéñÞóåéêÜôé ôÝôïéï. Ç óðáíéüôçôá ôçò ôüëμçò, Üëëùóôå, åßíáé êáé ôïâáóéêü óôïé÷åßï ôïõ μç÷áíéóμïý êïéíùíéêïý åëÝã÷ïõ ôçò áðüêëé-óçò óå ôÝôïéá ðåñéâÜëëïíôá.

4.2 Ï öüâïò ôïõ äéáöïñåôéêïý

Ïé äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò ðïõ åßíáé åíåñãÝò μÝóá óå μéáêïéíùíßá åêöñÜæïõí óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç ôçí áßóèçóç ôùíμåëþí ó÷åôéêÜ μå ôï ôé åßíáé4 äéáöïñåôéêü. Ç äéáôÞñçóÞ ôïõòåßíáé Ýêöñáóç ôçò âïýëçóçò ãéá äéá÷ùñéóμü ôùí äéáöïñåôéêþíïíôïôÞôùí, Ýêöñáóç μéáò öñïíôßäáò ãéá ôçí áðüêñïõóç μéáòåíäå÷üμåíçò áëëïßùóçò ôçò äéáöïñÜò.

Ç ëïãéêÞ ôçò äéá÷ùñéóôéêÞò ãñáμμÞò, óõíåðþò, åßíáé ç ëïãé-êÞ ôçò ùò õðáñêôÞò ëïãéæüμåíçò äéáöïñÜò. Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá

4 ¸÷åé óçμáóßá åäþ íá åðéóçμáíèåß ãéá μéá áêüμç öïñÜ üôé ôï óçμáíôéêü äåí

åßíáé ç áíôéêåéμåíéêÞ äéáðßóôùóç ôçò ýðáñîçò êÜðïéáò äéáöïñÜò, áëëÜ ç áßóèçóç

üôé μéá ôÝôïéá äéáöïñÜ õößóôáôáé. Ôï âáóéêü åßíáé ôé ïñßæåôáé ùò äéáöïñÜ, êáé ü÷é

ôüóï áí áõôü ðïõ ïñßæåôáé ùò äéáöïñÜ óå ôåëåõôáßá áíÜëõóç óõíéóôÜ Þ ü÷é

ðñáãμáôéêÞ äéáöïñÜ.

89

ç äéÜêñéóç óå "ïéêåßá" êáé "îÝíç" ïμÜäá ëåéôïõñãåß êáé ùò äéÜ-êñéóç áíÜμåóá óå äýï ðåñéï÷Ýò ãéá ôçí åêäÞëùóç êïéíùíéêÞòóõμðåñéöïñÜò: ç "äéêÞ μáò" ðåñéï÷Þ êáé ç ðåñéï÷Þ ôùí "Üëëùí".Óôç äéêÞ μáò ðåñéï÷Þ ç óõμðåñéöïñÜ õðáêïýåé óå áîßåò, êáíüíåòêáé ðñïóäïêßåò ãíþñéμåò êáé óå ãåíéêÝò ãñáμμÝò áðïäåêôÝò áðüôá μÝëç ôçò "ïéêåßáò" ïμÜäáò. Ç éó÷ýò ôïõò äåí áμöéóâçôåßôáé,áëëÜ êáé üôáí áμöéóâçôåßôáé, áõôü äåí ãßíåôáé μå ôçí Ýííïéáôçò ðßåóçò ãéá õðïêáôÜóôáóç μå êÜðïéï "îåíüöåñôï" ðïëéôéóμéêüóôïé÷åßï. Ïé áîßåò, ïé êáíüíåò êáé ïé ðñïóäïêßåò ôçò "îÝíçò"ïμÜäáò Ý÷ïõí ðåäßï åöáñμïãÞò ôçí ðåñéï÷Þ ðïõ âñßóêåôáé áðÝ-íáíôé áðü ôç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ, äçëáäÞ áöïñïýí ôçí áëëç-ëåðßäñáóç áíÜμåóá óôá μÝëç ôçò "îÝíçò" ïμÜäáò. Êáèþò üμùòôï ðåäßï åöáñμïãÞò ôïõò åßíáé Ýîù áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò "ïéêåßáò"ïμÜäáò, ôá ðïëéôéóμéêÜ áõôÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ÷Üíïõí ôïí áíôá-ãùíéóôéêü ôïõò ÷áñáêôÞñá ùò ðñïò ôá áíôßóôïé÷á ôçò "ïéêåßáò"ïμÜäáò: áöïñïýí "Üëëïõò" êáé ü÷é "åμÜò". Áëëéþò èá Þôáí ôáðñÜãμáôá, áí ãéá ôçí ßäéá ðåñéï÷Þ õðÞñ÷áí äýï Þ êáé ðåñéóóü-ôåñåò óåéñÝò áðü áîßåò, êáíüíåò êáé ðñïóäïêßåò ùò õðïøÞöéïéñõèμéóôÝò ôçò êïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò. Ôüôå êáô' áíÜãêçïé ëýóåéò èá Þôáí äýï: åßôå μéá óýíèåóç ôùí ðïëëáðëþí êùäßêùíóõμðåñéöïñÜò μå ôáõôü÷ñïíç áëëïßùóç ôùí áñíçôéêþí, åßôåóýãêñïõóç êáé åðéêñÜôçóç åíüò áðü üëïõò ôïõò êþäéêåò, ôïõåðéêñáôÝóôåñïõ.

Åßíáé ðñïöáíÝò üôé óôçí ôõðéêÞ ðåñßðôùóç óõíýðáñîçò äéá-öïñåôéêþí ïμÜäùí óå μéá óýã÷ñïíç êïéíùíßá, ïé äéá÷ùñéóôéêÝòãñáμμÝò äåí óçμáßíïõí ðïôÝ ðëÞñç ðåñé÷áñÜêùóç ôùí ïμÜäùíáõôþí. ÓõíÞèùò åßíáé μüíï ïñéóμÝíåò äñáóôçñéüôçôåò (éäéùôéêÞóöáßñá, ðïëéôéóôéêÝò åêäçëþóåéò, åëåýèåñïò ÷ñüíïò) ïé ïðïßåòðñáãμáôïðïéïýíôáé áðïêëåéóôéêÜ óôá ðëáßóéá ôçò åíäï-åèíéêÞòåðéêïéíùíßáò êáé áëëçëåðßäñáóçò. Ïé õðüëïéðåò äñáóôçñéüôçôåòêáé êõñßùò áõôÝò ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç μå ôçí åμðëïêÞ ôùí õðïêåéμÝ-íùí óôçí ïéêïíïμéêÞ æùÞ ôçò êïéíùíßáò (ðáñáãùãÞ, äéáêßíçóç,êáôáíÜëùóç áãáèþí êáé õðçñåóéþí, äéá÷åßñéóç åîïõóßáò)áðïôåëïýí åêäÞëùóç ôïõ ðïëéôéóμïý ôçò êõñßáñ÷çò ïμÜäáò êáéç óõμμåôï÷Þ μåëþí ôçò "îÝíçò ïμÜäáò" ó' áõôÝò óçμáôïäïôåßÝíá åßäïò áðïäï÷Þò ôùí êáèéåñùμÝíùí êáíüíùí ôïõ ðáé÷íéäéïý

90

áðü áõôÜ ôá μÝëç. ¢ëëùóôå ç åðéôõ÷ßá óôçí ïéêïíïμéêÞ êáé ãå-íéêÜ óôç äçμüóéá æùÞ ðñïûðïèÝôåé êáô' áñ÷Þí ôçí ðñïóáñμïãÞôùí μåôå÷üíôùí óôïõò êáíüíåò ôïõ ðáé÷íéäéïý. ÊÜôé ôÝôïéï ðåñéï-ñßæåé åê ôùí ðñïôÝñùí ôï åíäå÷üμåíï åíüò áíôáãùíéóμïý, ïïðïßïò èá ðñïÝêõðôå áíáðüöåõêôá, áí óôçí êïéíÞ ðåñéï÷Þ ôçòêïéíùíéêÞò áëëçëåðßäñáóçò óõíõðÞñ÷áí ðïëëáðëÜ êñéôÞñéáðïéüôçôáò êáé (ôå÷íéêÞò) áðïôåëåóμáôéêüôçôáò ôçò óõμðåñé-öïñÜò.

Ç äéáôÞñçóç ôçò äéá÷ùñéóôéêÞò ãñáμμÞò, êáèþò áõôÞ ðñïó-äéïñßæåé äéáöïñåôéêÝò ðåñéï÷Ýò éó÷ýïò åíáëëáêôéêþí óõóôçμÜ-ôùí áîéþí, êáíüíùí êáé ðñïóäïêéþí, ëåéôïõñãåß ùò Ýëåã÷ïò ôçòåôåñüôçôáò ðïõ μðïñåß íá áíôÝîåé Ýíá êïéíùíéêü óýóôçμá, ÷ùñßòíá äçμéïõñãçèïýí ãåíéêüôåñá ðñïâëÞμáôá ëåéôïõñãßáò ôïõ. Ïöüâïò ôïõ äéáöïñåôéêïý - öüâïò ðïõ èá ðñïêáëïýóå ðáñåíÝñ-ãåéåò áí ôï äéáöïñåôéêü äéåêäéêïýóå äéåýñõíóç ôïõ ðåäßïõ éó÷ýïòôïõ ðÝñáí ôçò "îÝíçò ïμÜäáò" êáé åðé÷åéñïýóå íá ôçí åðåêôåßíåéêáé óôï ðåäßï ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" - μåôñéÜæåôáé êáé åëÝã÷åôáéμÝóù ôùí äéåõèåôÞóåùí ðïõ õðüó÷åôáé ç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ.Óôï âáèμü ðïõ ç ðñïêáôÜëçøç Þ ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ëåéôïõñ-ãïýí õðÝñ ôçò åðéâåâáßùóçò êáé ôçò ôüíùóçò ôçò äéá÷ùñéóôéêÞòãñáμμÞò, öáßíåôáé üôé óõíäÝïíôáé êáôÜ êÜðïéïí ôñüðï μå ôçíáíôéμåôþðéóç ôïõ öüâïõ ðïõ ðñïêáëåß ôï "Üëëï", ôï äéáöïñå-ôéêü. ¸ôóé åîçãåßôáé ãéáôß ç åμöÜíéóç óôçí åèíéêÞ ôáõôüôçôá(äçëáäÞ óôéò õðïôéèÝμåíåò äéáöïñÝò ôçò "ïéêåßáò ïμÜäáò" áðüôçí "îÝíç ïμÜäá") áëëÜ êáé ç ðüëùóç áíÜμåóá óôçí "ïéêåßá"êáé ôçí "îÝíç" ïμÜäá áõîÜíïõí ôç óõíï÷Þ êáé ôçí áßóèçóçáóöÜëåéáò óôá μÝëç ôçò "ïéêåßáò" ïμÜäáò.5 Ç áýîçóç ôçò óõíï-÷Þò êáé ç áßóèçóç ôçò áóöÜëåéáò üμùò åîáóöáëßæïíôáé óõíÞèùòμÝóá áðü ôçí Ýíôáóç ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçí Ýîáñóç ôùíðñáêôéêþí êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

1 Âë. Guttentag 1970.

91

4.3 Ç ôÜóç ãéá éåñáñ÷ßá

Óå üëåò ôéò éóôïñéêÜ ãíùóôÝò êïéíùíßåò åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÞç éåñáñ÷éêÞ äéáöïñïðïßçóç ôùí μåëþí, μå êñéôÞñéï ôçí áíôáðü-êñéóÞ ôïõò óôéò áîßåò - Þ Ýóôù óå êÜðïéåò - ðïõ äåóðüæïõí óôçóõãêåêñéμÝíç êïéíùíßá. Óôï âáèμü ðïõ ïé áîßåò óõμðõêíþíïõíôç óõíáßíåóç ôùí μåëþí μéáò ïμÜäáò Þ åõñýôåñá μéáò êïéíùíßáò,ç áíôáðüêñéóç åíüò μÝëïõò ó' áõôÝò åêôéμÜôáé áðü ôïõò êïéíùíé-êïýò åôáßñïõò ùò èåôéêü ãåãïíüò. Ç åêôßμçóç ðïõ åéóðñÜôôåéÝíá Üôïμï áðü ôï êïéíùíéêü ôïõ ðåñéâÜëëïí ëüãù ôçò áíôáðüêñé-óçò ôçò óõμðåñéöïñÜò ôïõ óôá êñéôÞñéá ðïõ ç ïμÜäá äÝ÷åôáéùò ïñèÜ, óõíéóôÜ ôï ãüçôñï Þ ôï êýñïò ôïõ óõãêåêñéμÝíïõáôüμïõ ùò öïñÝá μéáò éäéüôçôáò. Ç ðñïóÝããéóç áõôÞ Þäç õðïíïåßüôé ôï ãüçôñï åßíáé óõãêñéôéêü μÝãåèïò, ôüóï μå ôçí Ýííïéá üôéáõôü åîáñôÜôáé áðü ôï ðïéïé ôåëéêÜ åßíáé ïé êñéôÝò, üóï êáé áðüôï ðñüôõðï μå âÜóç ôï ïðïßï áîéïëïãåßôáé ôï õðïêåßμåíï ùòðñïò ôï áí êáé óå ðïéï âáèμü ðñáãμáôþíåé μå ôç äñÜóç ôïõ êáéôéò áñåôÝò ôïõ êáèéåñùμÝíåò áîßåò ôçò ïμÜäáò Þ ôçò êïéíùíßáò.¸ôóé ð.÷. ðïéï ãíþñéóμá ðñïóäßäåé ãüçôñï óå Ýíá Üôïμï åßíáéóõíÜñôçóç ôçò êáôçãïñßáò óôçí ïðïßá áõôü áíÞêåé êáèþò åðßóçòêáé ôïõ êáôÜ ðüóï ôï óõãêåêñéμÝíï ãíþñéóμá ãßíåôáé áðïäåêôüùò óçμáíôéêü μÝóá óôçí ïμÜäá áíáöïñÜò. Áëëéþò áíåâáßíåéôï ãüçôñï åíüò ðïäïóöáéñéóôÞ, åíüò ãéáôñïý Þ åíüò êáèçãçôÞðáíåðéóôçμßïõ, êáèþò ãéá êÜèå μéá áðü ôéò êïéíùíéêÝò áõôÝòêáôçãïñßåò õößóôáíôáé äéáöïñåôéêÜ ãíùñßóμáôá (áñåôÝò) ðïõðñïâÜëëïõí óôï ðñïóêÞíéï, üôáí åðé÷åéñåßôáé ç áîéïëüãçóç ôçòóõμðåñéöïñÜò (áðüäïóçò) ôïõò.

Ç êáèçμåñéíÞ áîéïëüãçóç ôùí ãíùñéóμÜôùí êáé ôçò óõμðå-ñéöïñÜò ôïõ õðïêåéμÝíïõ óôï ðëáßóéï êÜðïéáò éäéüôçôÜò ôïõ ôïôïðïèåôïýí óå μéá éåñáñ÷ßá: μðïñåß íá Ý÷åé ðÜñá ðïëý õøçëüãüçôñï, ðïëý ÷áμçëü, Þ μðïñåß íá ôïðïèåôåßôáé êÜðïõ åíäéÜμå-óá. Ç èÝóç ðïõ êáôÝ÷åé ó' áõôÞ ôçí éåñáñ÷éêÞ êëßμáêá ôçò åêôß-μçóçò, Ý÷åé óçμáóßá êáé ðÜíôùò äåí åßíáé ïõäÝôåñç. Óå ãåíéêÝòãñáμμÝò μéá èÝóç óôçí êïñõöÞ êáé êïíôÜ óôçí êïñõöÞ ôçòðõñáμßäáò äßíåé μåãÜëç éêáíïðïßçóç óôï Üôïμï, åíþ ôï áíôßèåôïóõμâáßíåé μå μéá èÝóç ðïëý ÷áμçëÞ. Áõôü Ý÷åé óáí óõíÝðåéá

92

μéá ôÜóç ãéá âåëôßùóç Þ äéáôÞñçóç ôçò éåñáñ÷éêÞò èÝóçò ôïõáôüμïõ óôçí ðõñáμßäá ôçò åêôßμçóçò. Éäéáßôåñá ãéá üóïõò äåíôá êáôáöÝñïõí êáé ðïëý êáëÜ óôïí êáèçμåñéíü áãþíá ãéá ôçíáðüêôçóç Þ äéáôÞñçóç status, ç åμöÜíéóç óôç óêçíÞ êÜðïéïõðïõ ôá ðÜåé ÷åéñüôåñá μðïñåß õðü üñïõò íá ëåéôïõñãÞóåé ùòμç÷áíéóμüò âåëôßùóçò ôïõ status. Óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò óõμâáß-íåé ôï åîÞò ðáñÜäïîï: ï åõåñãåôïýμåíïò (ôï Üôïμï ðïõ âéþíåéâåëôßùóç ôçò êïéíùíéêÞò ôïõ áîßáò) åíþ ïöåßëåé ôï èåôéêü ãé'áõôüí áðïôÝëåóμá ôçò óýãêñéóçò óôïí "îÝíï", äéáμïñöþíåé êáôÜêáíüíá μéá áñíçôéêÞ ãíþμç êáé μéá áñíçôéêÞ óôÜóç áðÝíáíôéóôïí "åõåñãÝôç" ôïõ. Óõ÷íÜ ç áñíçôéêÞ ãíþμç êáé óôÜóç åßíáéÝêöñáóç óôåñåïôõðéêÞò óêÝøçò êáé ðñïêáôÜëçøçò. Ìå áõôÞôçí Ýííïéá åíäÝ÷åôáé íá åîåëé÷èïýí óå áíïé÷ôÞ êïéíùíéêÞäéÜêñéóç.

Ç ðñïêáôÜëçøç êáé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ùò μç÷áíéóμïßáíýøùóçò ôïõ ãïÞôñïõ ôïõ μÝëïõò ôçò äåóðüæïõóáò ïμÜäáò ðïõäåí Ý÷åé äåóðüæïõóá êïéíùíéêÞ èÝóç, åßíáé ðïëý óõíçèéóμÝíïöáéíüμåíï óå μåôáíáóôåõôéêÜ ðåñéâÜëëïíôá, óå ðåñéðôþóåéòåêôüðéóçò Þ Üëëçò μáæéêÞò μåôáêßíçóçò ðëçèõóμþí, üðïõ μÝëçäýï ôïõëÜ÷éóôïí äéáöïñåôéêþí ïμÜäùí óõμâéþíïõí êáé áëëçëå-ðéäñïýí. Óôçí áñ÷éêÞ öÜóç ôçò óõíÜíôçóçò ç äéáöïñÜ statusμðïñåß íá ó÷åôßæåôáé μå ôçí ïéêïíïμéêÞ, μïñöùôéêÞ, åðáããåëμá-ôéêÞ êáé ãëùóóéêÞ êáôÜóôáóç ôùí "îÝíùí": ï áõôü÷èùí áéóèÜíå-ôáé õðåñï÷Þ áðÝíáíôé óôïí "μÝôïéêï", êáèþò ïéêïíïμéêÜ, ãëùóóé-êÜ, åðáããåëμáôéêÜ êáé μïñöùôéêÜ ï ðñþôïò áíôáðïêñßíåôáéóå ðéï éêáíïðïéçôéêü âáèμü óôéò áíôßóôïé÷åò áîßåò ôçò êïéíùíßáòóå óýãêñéóç μå ôï äåýôåñï. Åßíáé, üμùò, åíäéáöÝñïí üôé μÝëçôçò äåóðüæïõóáò ïμÜäáò äéáôçñïýí ôçí áßóèçóç áíùôåñüôçôáòáðÝíáíôé óôïõò "îÝíïõò", áêüμç êáé üôáí ðïëëÜ Þ üëá ôá ðñïç-ãïýμåíá äåäïμÝíá Ý÷ïõí μåôáâëçèåß õðÝñ ôïõ μÝëïõò ôçò "îÝíçò"ïμÜäáò. ¼ðùò Þäç μíçμïíåýèçêå óå Üëëï óçμåßï, ç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç åßíáé ðéèáíüí íá åíôáèåß, éäéáßôåñá üôáí ç êïéíùíéêï-ïéêïíïμéêÞ èÝóç ôïõ "îÝíïõ" âåëôéùèåß êáé μÜëéóôá óå âáèμüðïõ íá áîéïëïãåßôáé áíôéêåéμåíéêÜ ùò åðéêñáôÝóôåñç áðü áõôÞôïõ "áõôü÷èïíá", ç ïðïßá Ý÷åé μåôáâëçèåß. Ôï åñþôçμá ðïõ ðñï-âÜëëåé åäþ åßíáé ôï åîÞò: óå ðïéï ãíþñéóμá âáóßæåé ôï μÝëïòôçò äåóðüæïõóáò ïμÜäáò ôçí áíùôåñüôçôÜ ôïõ áðÝíáíôé óôï

93

μÝëïò ôçò "îÝíçò" ïμÜäáò, üôáí Ý÷ïõí áíáôñáðåß üëïé ïé êáèéå-ñùμÝíïé äåßêôåò ôçò óõãêñéôéêÞò áîéïëüãçóçò;

Ç áðÜíôçóç ôïõ ðáñáðÜíù åñùôÞμáôïò åéóÜãåé óôçí åîßóù-óç ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò Ýíáí íÝïí ðáñÜãïíôá, ôïí ðáñÜãï-íôá ðïëéôéóôéêüò ñáôóéóμüò.6 Ï ðïëéôéóôéêüò ñáôóéóμüò ùò éäåï-ëïãßá ðñåóâåýåé üôé ïé ðïëéôéóμïß éåñáñ÷ïýíôáé, êáé ïñéóμÝíïéáðü áõôïýò (ðÜíôùò óå êÜèå ðåñßðôùóç ï ðïëéôéóμüò ôçò ïμÜäáòóôçí ïðïßá áíÞêåé ï öïñÝáò ôïõ ðïëéôéóôéêïý ñáôóéóμïý) õðåñÝ-÷ïõí, åíþ Üëëïé âñßóêïíôáé óôï ôåëåõôáßï óêáëïðÜôé êáé ïõóéá-óôéêÜ åßíáé õðïáíÜðôõêôïé ðïëéôéóμïß. Áõôüò ï ôñüðïò óêÝøçòåðéôñÝðåé óôï öïñÝá ôïõ íá áîéïëïãåß óõãêñéôéêÜ ôá Üôïμá μåêñéôÞñéï ôçí ÝíôáîÞ ôïõò óå ðïëéôéóμéêÜ ðåñéâÜëëïíôá, üðïõ ôïãíþñéóμá "Ý÷åé ðïëéôéóμü ×" áîéïëïãåßôáé ðïëý èåôéêÜ, åíþ ôïãíþñéóμá "Ý÷åé ðïëéôéóμü Æ" ðïëý áñíçôéêÜ. ÅðéðëÝïí μéá ôÝôïéáéäåïëïãßá åðéôñÝðåé óå êÜðïéï Üôïμï íá âéþóåé áíùôåñüôçôááðÝíáíôé óå êÜðïéï Üëëï, óå ðåßóμá üëùí ôùí êëáóéêþí äåéêôþíêïéíùíéêÞò éåñáñ÷ßáò (åéóüäçμá, åîïõóßá, μüñöùóç). Êáé êÜôéáêüμç: ç åêäÞëùóç ðïëéôéóôéêÞò ðñïêáôÜëçøçò êáé ðïëéôéóôéêÞòäéÜêñéóçò äåí ðñïûðïèÝôåé êáô' áíÜãêç ôç óõμμüñöùóç ôïõèýμáôïò óôéò éäÝåò ôïõ ðïëéôéóμïý óôïí ïðïßï ôáîéíïμåßôáé áðüôï öïñÝá ôçò ðïëéôéóôéêÞò ðñïêáôÜëçøçò: áñêåß Ýíá äåõôåñåýïí,åðéöáíåéáêü, óõμâïëéêïý ÷áñáêôÞñá óôïé÷åßï (ð.÷. ôï üíïμá Þç êáôáãùãÞ) ãéá íá äéêáéïëïãÞóåé ôçí ðëÞñç ôáîéíüμçóÞ ôïõóôçí "îÝíç" êïõëôïýñá.

Ç ðïëéôéóôéêÞ ðñïêáôÜëçøç êáé ç áíôßóôïé÷ç êïéíùíéêÞ äéÜ-êñéóç åßíáé áðü ôéò ðéï äýóêïëåò μïñöÝò áíôéäçμïêñáôéêÞò íïï-ôñïðßáò êáé óõμðåñéöïñÜò óôçí áíôéμåôþðéóÞ ôïõò. Ç éäÝá ôçòðïëéôéóôéêÞò áíùôåñüôçôáò åßíáé ï ðõñÞíáò êÜèå åèíïêåíôñé-óμïý, áí êáé ãéá éóôïñéêïýò ëüãïõò ç Ýíôáóç ôçò éäåïëïãßáòáõôÞò äéáöïñïðïéåßôáé áðü êïéíùíßá óå êïéíùíßá.7 ÅéäéêÜ, üôáí

6 Ðåñéóóüôåñá ãéá ôïí üño ðïëéôéóôéêüò ñáôóéóìüò âë. Tsiakalos 1983: 98 ê.å.7 Äýï êïéíùíßåò óôçí Åõñþðç ðïõ ãéá éóôïñéêïýò ëüãïõò åßíáé åèéóμÝíåò óôïí

åèíïêåíôñéóμü êáé ãéá ôï ëüãï áõôü åõÜëùôåò óôçí ðïëéôéóôéêÞ ðñïêáôÜëçøç åßíáé

ç ãáëëéêÞ êáé ç åëëçíéêÞ. Êáé (óôéò äýï ÷þñåò öáßíåôáé üôé ïé ôÜóåéò áðïμïíùôéóμïý

êáé îåíïöïâßáò êåñäßæïõí - ôïõëÜ÷éóôïí ðñïò ôï ðáñüí - óõãêñéôéêÜ óçμáíôéêü

Ýäáöïò.

94

ç áßóèçóç ôçò ðïëéôéóôéêÞò áíùôåñüôçôáò äéêáéïëïãåßôáé μåéóôïñéêÜ åðé÷åéñÞμáôá (áðüãïíïé óçμáíôéêþí ðñïãüíùí) êáéü÷é μå óõã÷ñïíéêÜ (μÝëç μéáò êïéíùíßáò μå éäéáßôåñá õøçëÝòåðéäüóåéò óå äéÜöïñïõò ôïμåßò), êáé ôáõôü÷ñïíá åíèáññýíåôáéèåóμéêÜ μÝóù ôçò ðáñïõóßáò ôçò óôï ó÷ïëåßï, ç ðñïóðÜèåéááðüêñïõóÞò ôçò êáèßóôáôáé ðïëý äõó÷åñÞò.

ÐïëéôéóôéêÞ ðñïêáôÜëçøç, üμùò, äåí åêäçëþíåôáé μüíï áðüμÝëç μéáò åèíéêÞò (Þ Üëëçò äéáêñéôÞò) ïμÜäáò áðÝíáíôé óå μÝëçêÜðïéáò Üëëçò. Ìðïñåß íá åêäçëùèåß - êáé óõíÞèùò åêäçëþíå-ôáé - êáé áðü μÝëç ôçò ßäéáò (åèíéêÞò) ïμÜäáò áðÝíáíôé óå"ïμïåèíåßò", üðïõ ç áßóèçóç õðåñï÷Þò ðçãÜæåé áðü ôçí åããýôçôáôïõ öïñÝá ôçò õðåñï÷Þò óå ü,ôé èåùñåßôáé "ðñùôïðïñéáêü", éäéáß-ôåñá óôïí ôïμÝá ôçò áéóèçôéêÞò.8 Ç ðïëéôéóôéêÞ ðñïêáôÜëçøçôùí μåëþí ôçò êáëëéôå÷íéêÞò åëßô áðÝíáíôé óôç "μÜæá" åßíáé ãíù-óôÞ ùò óíïμðéóμüò, óôçñßæåôáé üμùò ðÜíù óôçí ßäéá ëïãéêÞ çïðïßá äéÝðåé êáé ôçí êëáóéêïý ôýðïõ ðïëéôéóôéêÞ ðñïêáôÜëçøç.

4.4 Ç ôÜóç ãéá óáöÞíåéá êáé áðëïýóôåõóç

Ï ãíùóôéêüò Ýëåã÷ïò ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò - ï ó÷çμáôéóμüòμéáò óáöïýò åéêüíáò ãýñù áðü êÜðïéï æÞôçμá - åßíáé âáóéêÞðñïûðüèåóç ôçò êïéíùíéêÞò óõμðåñéöïñÜò ôïõ áíèñþðïõ, áíëçöèåß õðüøç üôé ç áíèñþðéíç äñÜóç äåí "åêëýåôáé", áëëÜ åßíáéáðïôÝëåóμá åðéëïãþí, ðïõ μå ôç óåéñÜ ôïõò ðñïûðïèÝôïõí ïñé-óμü ôçò ðåñßóôáóçò. ÈïëÝò êáôáóôÜóåéò êáé ðñïâëÞμáôá μåμåãÜëï âáèμü ðïëõðëïêüôçôáò äåí äçμéïõñãïýí åõ÷Üñéóôá âéþ-μáôá, êáèþò Ýíá μåãÜëï μÝñïò ôçò åíÝñãåéáò ôïõ õðïêåéμÝíïõäáðáíÜôáé óôçí áðüêôçóç ãíùóôéêïý åëÝã÷ïõ ôçò ðåñßóôáóçò,μå áðïôÝëåóμá íá êéíäõíåýåé íá ðáñáëýóåé ç äñÜóç. Ç åðéèõμßáêáé ç ôÜóç ãéá óáöÞíåéá êáé ãéá áðëïýóôåõóç åßíáé åñμçíåýóé-μåò, óôï âáèμü ðïõ μéá êáèáñÞ åéêüíá ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò

8 Óõ÷íÜ ôï âáóéêü êïéíü ãíþñéóμá áõôÞò ôçò åëßô åßíáé ç ßäéá ç ðñïêáôÜëçøç

áðÝíáíôé óôç "μÜæá" êáé ç áíôßóôïé÷ç ãëùóóéêÞ êáé êïéíùíéêÞ óõμðåñéöïñÜ

("óíïμð").

95

åßíáé ëåéôïõñãéêÞ ãéá ôéò åðéäéþîåéò ôïõ õðïêåéμÝíïõ.9

Ðïëý óõ÷íÜ óôï ðëáßóéï ôçò áëëçëåðßäñáóçò áíÜμåóá óôáμÝëç äéáöïñåôéêþí ïμÜäùí äçμéïõñãïýíôáé áóáöåßò êáé ðïëý-ðëïêåò ðåñéóôÜóåéò, ãéá ôçí ðåñéãñáöÞ êáé ôçí åñμçíåßá ôùíïðïßùí áðáéôåßôáé Ýíá ðëÞèïò ðëçñïöïñéþí êáé ãíþóåùí ðïõ ïμÝóïò ðáñáôçñçôÞò äåí äéáèÝôåé, ïýôå êáé êñßíåé óêüðéμï íááíáæçôÞóåé. ÅÜí μÜëéóôá ïé áóáöåßò êáé ðïëýðëïêåò ðåñéóôÜóåéòóõμâáßíåé íá åðéâåâáéþíïõí õðÜñ÷ïíôá óôåñåüôõðá êáé äéáäå-äïμÝíåò ðñïêáôáëÞøåéò ãéá ôçí "îÝíç" ïμÜäá, åßíáé ðïëý ðéèáíüç óõμðåñéöïñÜ ôïõ õðïêåéμÝíïõ íá ðñïóäéïñéóôåß μå âÜóç áíôé-êåéμåíéêÜ áíåðáñêåßò Þ êáé ëáíèáóμÝíåò ðåñéãñáöÝò êáé åêôéμÞ-óåéò, áñêåß áõôÝò íá äßíïõí ôçí øåõäáßóèçóç ôçò óáöÞíåéáòêáé ôçò áðëüôçôáò.

4.5 Ç áíÜãêç ãéá áíáæÞôçóç ôïõ áéôßïõ åíüò áñíçôéêïý

âéþμáôïò

Ãéá ðïëëïýò ëüãïõò - êõñßùò üμùò ëüãù ôïõ åßäïõò ôçò êïéíù-íéêÞò äïμÞò - Ýíá áñíçôéêü âßùμá åíäÝ÷åôáé íá Ý÷åé óõëëïãéêü÷áñáêôÞñá. Ìéá ïμáäéêÞ áðïãïÞôåõóç, μéá êñßóç ôáõôüôçôáò,μéá ïéêïíïμéêÞ êñßóç êëð. åðçñåÜæïõí ïëüêëçñïõò ðëçèõóμïýò,ü÷é áðëÜ ïñéóμÝíá μÝëç μéáò êïéíùíéêÞò ïμÜäáò. ¼ðùò ç áôïμé-êÞ μáôáßùóç, Ýôóé êáé ç óõëëïãéêÞ äçμéïõñãåß åõíïúêÝò óõíèÞêåòãéá ôçí åêäÞëùóç åðéèåôéêÞò óõμðåñéöïñÜò óå óõëëïãéêü åðßðå-äï. Ç áéôßá, üμùò, ôçò μáôáßùóçò äåí åßíáé ðÜíôïôå ïñáôÞ, ôïõ-ëÜ÷éóôïí äåí åßíáé ïñáôÞ áðü ôçí ïðôéêÞ ãùíßá ôùí õðïêåéμÝíùíðïõ âéþíïõí ôç μáôáßùóç.10 ÐÝñá áðü áõôü, ç áéôßá ßóùò íá

9 Åßíáé áõôïíüçôï üôé ç ôÜóç ãéá óáöÞíåéá êáé áðëïýóôåõóç äåí åßíáé ãåíéêÞ áñ÷Þ

ôçò áíèñþðéíçò äñÜóçò êáé äåí åêäçëþíåôáé ðÜíôïôå μå ôïí ßäéï ôñüðï. ÏñéóμÝíåò

μÜëéóôá öïñÝò, ç ôÜóç ãéá óêüðéμç êáé åðéôçäåõμÝíç áóÜöåéá óõíäÝåôáé μå ôçí

åðéäßùîç óõãêåêñéμÝíïõ ïöÝëïõò.10 Ç óõ÷íÞ êñéôéêÞ óôç "μïßñá" Þ ôï "ñéæéêü" áðü Üôïμá μå áäýíáôç êïéíùíéêÞ üñáóç

êáé ç åðßóçò óõ÷íÞ êñéôéêÞ óå "îÝíïõò äáêôýëïõò", "óêïôåéíÝò äõíÜμåéò" Þ ôïõò

"ÁμåñéêÜíïõò" áðü Üôïμá μå åéêïíéêÞ êïéíùíéêÞ üñáóç, áðü ôçí Üëëç, åßíáé

ðáñáäåßãμáôá ôïõ ðþò μðïñåß íá åñμçíåýóïõí ïé öïñåßò ôïõ áñíçôéêïý âéþμáôïò

ôéò áéôßåò ðïõ ôï ðñïêáëïýí.

96

åßíáé ïñáôÞ, áëëÜ ôüóï éó÷õñÞ, áðñüóéôç êáé μç-áëþóéμç, ðïõêÜèå áíôßóôáóç áðÝíáíôß ôçò íá öáíôÜæåé óôç óõíåßäçóç ôùíäõóáñåóôçμÝíùí Þ áðïãïçôåõμÝíùí ùò áäýíáôç Ýùò áóôåßá.

Óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò Ý÷åé ðáñáôçñçèåß üôé áõôïß ðïõ âéþ-íïõí ôç μáôáßùóç óôñÝöïõí ôçí åðéèåôéêÞ ôïõò äéÜèåóç åíáíôßïíêÜðïéáò Üëëçò ïíôüôçôáò - óõíÞèùò μéáò "îÝíçò" ïμÜäáò - ðïõèá ðáßîåé Ýôóé ôï ñüëï åíüò õðïêáôÜóôáôïõ ôçò ðñáãμáôéêÞòðçãÞò ôçò áðïãïÞôåõóçò. Ç μåôÜèåóç ôçò åõèýíçò óå êÜðïéïíðïõ äåí Ý÷åé ó÷Ýóç μå ôçí ðñüêëçóç ôçò μáôáßùóçò êáé ç äéï-÷Ýôåõóç ôçò åðéèåôéêÞò äéÜèåóçò áðÝíáíôß ôïõ åßíáé ãíùóôü óôçíêïéíùíéêÞ øõ÷ïëïãßá ùò óýíäñïμï ôïõ áðïäéïðïμðáßïõ ôñÜãïõ

(scapegoating).11 ÄåäïμÝíïõ üôé óå äïμéêÜ êáèïñéóμÝíåò μáôáéþ-óåéò (ïéêïíïμéêÞ äõóðñáãßá, áíåñãßá, áðþëåéá åéóïäÞμáôïò,ðüëåμïò) ç áéôßá ü÷é μüíï åßíáé áüñáôç, áëëÜ êáé ÷ñüíéá, çäéï÷Ýôåõóç ôçò åðéèåôéêüôçôáò åíáíôßïí μéáò óõãêåêñéμÝíçòïμÜäáò ðïõ ðáßæåé Ýôóé ôï ñüëï ôïõ áðïäéïðïμðáßïõ ôñÜãïõ,åíäÝ÷åôáé íá åßíáé óõóôçμáôéêÞ. Ç áíáðáñáãùãÞ ôçò åðéèåôéêü-ôçôáò äçμéïõñãåß μå ôç óåéñÜ ôçò μéá êïõëôïýñá áðïäï÷Þò êáéäéêáßùóçò ôçò äéÜêñéóçò ðïõ ãßíåôáé áðÝíáíôé óôá μÝëç ôçòóõãêåêñéμÝíçò ïμÜäáò. Áðü õðïêáôÜóôáôï ãéá ôçí ðñáãμáôéêÞáéôßá ôçò μáôáßùóçò, ç ïμÜäá áõôÞ áðïêôÜ ôçí éäéüôçôá ôïõ"óõíÞèïõò õðüðôïõ" êáé áðïôåëåß ôï óçμåßï åóôßáóçò ôùí åñμç-íåéþí ãéá ôï üðïéï áñíçôéêü âßùμá åμöáíéóôåß óôç óêçíÞ. Çμáêñü÷ñïíç áíáðáñáãùãÞ ôçò åðéèåôéêüôçôáò ðïõ óôñÝöåôáéåíÜíôéá óôï ßäéï õðïêáôÜóôáôï åñμçíåýåé ôï ãåãïíüò üôé, åíþóå μéá êïéíùíßá õðÜñ÷ïõí ðåñéóóüôåñåò ïμÜäåò ðïõ èá μðïñïý-óáí èåùñçôéêÜ íá èåùñçèïýí õðåýèõíåò ãéá Ýíá áñíçôéêüóõëëïãéêü âßùμá, åí ôïýôïéò ç åõèýíç âáñáßíåé óõíÞèùò μéáóõãêåêñéμÝíç ïμÜäá.

11 Âë. Ñ. Secord & C. Backman 1976: 216 ê.å. Ïé óõããñáöåßò êÜíïõí åêôåíåßò

áíáöïñÝò óå ðåéñáμáôéêÝò Ýñåõíåò ó÷åôéêÜ μå ôï óýíäñïμï ôïõ áðïäéïðïμðáßïõ

ôñÜãïõ, áðü ôéò ïðïßåò óõíÜãåôáé üôé ç åêäÞëùóç åðéèåôéêüôçôáò μåôÜ áðü μßá

μáôáßùóç, áëëÜ êáé ç äéï÷ÝôåõóÞ ôçò ðñïò μéá óõãêåêñéμÝíç êáôåýèõíóç éó÷ýïõí

êÜôù áðü óõãêåêñéμÝíïõò üñïõò êáé ðñïûðïèÝóåéò, êáé μÜëéóôá ü÷é ðÜíôïôå ôéò

ßäéåò.

97

Ç ëïãéêÞ ôïõ áðïäéïðïμðáßïõ ôñÜãïõ åßíáé μéá êëáóéêÞðåñßðôùóç åöáñμïãÞò ôùí μç÷áíéóμþí ðïõ ðåñéãñÜöçêáí óôçíðñïçãïýμåíç åíüôçôá (4.4). Ãéá μéá áóáöÞ êáé ðïëýðëïêç ðñáã-μáôéêüôçôá ðñïâÜëëåôáé μéá áðëÞ êáé óáöÞò åñμçíåßá, ç ïðïßááí ãßíåé áðïäåêôÞ ïäçãåß óå μéá åîßóïõ áðëÞ "ëýóç", μå ôç μüíçäéáöïñÜ üôé ç ôåëåõôáßá äåí åßíáé ëýóç ôïõ áíôéêåéμåíéêïý ðñï-âëÞμáôïò, áõôïý ðïõ âñßóêåôáé Ýîù êáé ðÝñá áðü ôéò óõíåéäÞóåéòôùí õðïêåéμÝíùí, áëëÜ ëýóç μå ôçí Ýííïéá ôçò øåõäáßóèçóçòüôé ç áéôßá Ý÷åé åíôïðéóèåß êáé áíôéμåôùðßæåôáé.

98

99

5. ÁÃÙÃÇ ÊÁÉ ÊÏÉÍÙÍÉÊÇ ÄÉÁÊÑÉÓÇ

100

¼óïé âëÝðïõí ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ùò áíôáíÜêëáóç ôçòêïéíùíéêÞò äïμÞò äåí Ý÷ïõí êáíÝíá ëüãï íá áó÷ïëçèïýí μå ôïðþò ç áãùãÞ óôçí ïéêïãÝíåéá, óôï ó÷ïëåßï, óôá μÝóá μáæéêÞòåíçμÝñùóçò, óå ïðïéïäÞðïôå ðñüóèåôï ðáéäáãùãéêü ðåñé-âÜëëïí óõμâÜëëåé óôçí áíÜðôõîç Þ ôçí áðüêñïõóç ôçò ðñïêáôÜ-ëçøçò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò. Áí äå÷ôïýμå, Üëëùóôå,üôé ï ñáôóéóμüò Ý÷åé áðïêëåéóôéêÜ Þ êõñßùò äïμéêÝò áéôßåò, çäéáöïñïðïßçóç ôçò áãùãÞò äåí Ýðñåðå íá μáò åíäéáöÝñåé éäéáß-ôåñá, óôï âáèμü ðïõ μéá äéáöïñïðïßçóç ôçò áãùãÞò óôï åðßðåäïôçò êïéíùíéêïðïßçóçò êáé ôçò áãùãÞò äåí áðïôåëåß äéáöïñïðïßç-óç ôçò êïéíùíéêÞò äïμÞò ç ïðïßá ðáñÜãåé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñé-óç. Ôï üôé óõæçôÜμå ãéá ôç óýíäåóç áíÜμåóá óôçí áãùãÞ êáéôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç óçμáßíåé üôé ç äïμéêÞ èåþñçóç ôïõñáôóéóμïý Ý÷åé ôá üñéÜ ôçò êáé üôé ôá óôåñåüôõðá, ç ðñïêáôÜ-ëçøç êáé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç äåí åμöáíßæïíôáé îáöíéêÜ óôçóõíåßäçóç êáé óôéò åðéëïãÝò ôïõ õðïêåéμÝíïõ, üôáí êáé åðåéäÞôï êïéíùíéêü óýóôçμá åîõðçñåôåßôáé áðü ôçí ðáñïõóßá ôïõò.Áíôßèåôá, åßíáé ðåðïßèçóç ôïõ óõããñáöÝá üôé ç ðñïêáôÜëçøçêáé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç Ý÷ïõí "âéïãñáößá", ôçí ïðïßá ç áíôéμå-ôþðéóÞ ôïõò äåí μðïñåß íá áãíïÞóåé. Óôéò åðüμåíåò óåëßäåòåêöñÜæïíôáé ïñéóμÝíåò óêÝøåéò ó÷åôéêÜ μå ôçí åõèýíç ôùíðáéäáãùãéêþí ðåñéâáëëüíôùí ãéá ôçí åíèÜññõíóç Þ ôçíáðüêñïõóç ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

5.1 Ç áíáðáñáãùãÞ ôçò óôåñåïôõðéêÞò óêÝøçò,

ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò äéÜêñéóçò

Áðü ôç óêïðéÜ ôùí õðïêåéμÝíùí, ôá óôåñåüôõðá, ç ðñïêáôÜ-ëçøç êáé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç μðïñïýí íá èåùñçèïýí ùò óôñá-ôçãéêÝò áíôéμåôþðéóçò ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò óå åðßðåäï ãíùóôé-êü, óôÜóåùí êáé ðñÜîçò. ÈåùñçôéêÜ åßíáé åðéëïãÝò - ü÷é ïðùó-äÞðïôå óõíåéäçôÝò - áðü ôï óýμðáí ôùí äõíçôéêþí åíáëëáêôéêþíôñüðùí áíôßëçøçò, ôïðïèÝôçóçò êáé ðáñÝμâáóçò áðÝíáíôé óôçíðñáãμáôéêüôçôá. Ôï åñþôçμá ðïõ ðñïâÜëëåé, μåôÜ áðü áõôü,

101

åßíáé ôï åîÞò: Ðþò åîçãåßôáé ç åíåñãïðïßçóç ôùí óõãêåêñéμÝíùí

óôñáôçãéêþí ãéá ôçí áíôéμåôþðéóç ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò êáé ü÷éÜëëùí, áöïý áõôÝò ðïõ åíåñãïðïéïýíôáé äåí åßíáé ïé μüíåòäõíáôÝò;

¼ðùò áíáöÝñèçêå Þäç, ïé óôñáôçãéêÝò ðïõ õéïèåôåß ôïõðïêåßμåíï óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ ãéá ôçí áíôéμåôþðéóç ôçòáëëçëåðßäñáóçò áðïêôïýí ôï íüçμÜ ôïõò μÝóá óôï ðëáßóéï ôùíãåíéêüôåñùí êïéíùíéêï-ïéêïíïμéêþí êáé ðïëéôéóμéêþí êáèïñé-óμþí. Ôáõôü÷ñïíá, üμùò, éêáíïðïéïýí êáé Üëëá êñéôÞñéá ÞáíÜãêåò õðïêåéμåíéêïý ÷áñáêôÞñá: öáßíïíôáé ëïãéêÝò Þ ðáñÜ-ëïãåò, óùóôÝò Þ áíåðßôñåðôåò, éêáíïðïéçôéêÝò Þ ðñïâëçμáôéêÝò,êáíïíéêÝò Þ áíôéêáíïíéêÝò ãéá ôï õðïêåßμåíï, äçëáäÞ ôçí ðçãÞðñïÝëåõóÞò ôïõò. Êáé åðåéäÞ äåí μðïñïýμå íá õðïèÝóïõμå üôéôï êïéíùíéêü óýóôçμá Ý÷åé "ðñÜêôïñåò" ðáíôïý ðïõ μå ôç μïñöÞõðïâïëÝá õðáãïñåýïõí êÜèå öïñÜ óôá õðïêåßμåíá ôçí áîßáμéáò óôñáôçãéêÞò áðü ôç óêïðéÜ ôïõ óõóôÞμáôïò, öñïíôßæïíôáòμå áõôüí ôïí ôñüðï íá óõμðÝóåé ç óõóôçμáôéêÞ μå ôçí õðïêåéμå-íéêÞ ïðôéêÞ, äåí μÝíåé Üëëç ñåáëéóôéêÞ åñμçíåßá ðáñÜ ç åñμç-íåßá ôçò μÜèçóçò μÝóù ôçò êïéíùíéêïðïßçóçò êáé ôçò áãùãÞò.

ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êïéíùíéêïðïßçóÞò ôïõ ôï Üôïμï Ýñ÷å-ôáé óå åðáöÞ μå ôýðïõò áíôéμåôþðéóçò (óôñáôçãéêÝò) óõãêåêñé-μÝíùí êáôáóôÜóåùí áðü ôéò ïðïßåò ïñéóμÝíåò õéïèåôåß åßôå ùòÝ÷ïõí Þ ôñïðïðïéçμÝíåò, åíþ ïñéóμÝíåò áðïññßðôåé êáé óôç èÝóçôïõò äçμéïõñãåß íÝåò. Ç μåôáâßâáóç ôùí "ëýóåùí" áõôþí áðüãåíéÜ óå ãåíéÜ áðïôåëåß μåñéêÞ ðåñßðôùóç ôïõ ãåíéêüôåñïõöáéíïμÝíïõ ôçò ðïëéôéóμéêÞò μåôáâßâáóçò, ôçò μåôáâßâáóçò ôçòðïëéôéóμéêÞò êëçñïíïμéÜò áðü ãåíéÜ óå ãåíéÜ. Ç μåôáâßâáóçáõôÞ äåí ðåñéïñßæåôáé áðëþò óôï ðåäßï ôùí "ëýóåùí" ôõðéêþíðñïâëçμÜôùí, áëëÜ ðåñéëáμâÜíåé êáé åêåßíï ôïõ ðñïóäéïñéóμïýôùí áíáãêþí êáé ôùí åðéèõμéþí ôïõ õðïêåéμÝíïõ: μå åîáßñåóçïñéóμÝíåò áðü ôéò âáóéêÝò âéïëïãéêÝò áíÜãêåò êáé åðéèõμßåò ôïõáôüμïõ,1 ïé õðüëïéðåò õðüêåéíôáé óå ðïëéôéóμéêïýò ðñïóäéïñé-

1 Áêüμç êáé ó' áõôüí ôïí ôïμÝá õðÜñ÷åé ôï åíäå÷üμåíï ðáñÝμâáóçò ôçò êïõëôïýñáò

ãéá ôïí ðñïóäéïñéóμü åíüò âéïëïãéêïý äåäïμÝíïõ ùò áíÜãêçò, ðïëý ðåñéóóüôåñï

ãéá ôç äéá÷åßñéóç áõôïý ôïõ äåäïμÝíïõ.

102

óμïýò Þ êáèïñéóμïýò, êáé ðÜíôùò óå ðïëéôéóμéêÞ íïçμáôïäü-ôçóç. Ôá ðåñéâÜëëïíôá μÝóá óôá ïðïßá ôï Üôïμï Ýñ÷åôáé óååðáöÞ μå ôïõò ïñéóμïýò ôçò ðñáãμáôéêüôçôáò êáé ôá äõíçôéêÜóåíÜñéá ðáñÝμâáóçò ó' áõôÞ ïíïμÜæïíôáé ðáéäáãùãéêÜ ðåñé-âÜëëïíôá êáé åßíáé êõñßùò ç ïéêïãÝíåéá, ôï ó÷ïëåßï, ôá μÝóáμáæéêÞò åðéêïéíùíßáò, ï ÷þñïò åñãáóßáò êáé ï ÷þñïò ôçòðïëéôéóμéêÞò óõμμåôï÷Þò. Âåâáßùò õðÜñ÷ïõí áêüμç ðåñéâÜëëï-íôá üðùò ð.÷. ïé ïμÜäåò óõíïμçëßêùí, ï óôñáôüò, ç åêêëçóßá, çôÝ÷íç üðïõ åßíáé ðéèáíü íá ðáñÜãïíôáé μçíýμáôá åßôå åõíïúêÜãéá ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç, åßôå êáé ôï áíôßèåôï. Ç ïéêïãÝíåéá,ôï ó÷ïëåßï êáé ôá μÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò üμùò öáßíåôáé íáåßíáé ðáéäáãùãéêÜ ðåñéâÜëëïíôá óôñáôçãéêÞò óçμáóßáò ãéá ôïõòëüãïõò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí ðáñïõóßáóç ôïõ êáèåíüò áðüáõôÜ óôéò óåëßäåò ðïõ áêïëïõèïýí.

5.2 ÏéêïãÝíåéá êáé êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç

Ç ðñþôç åðáöÞ ôïõ áôüμïõ μå ôï íïçμáôéêü óýμðáí ôùíóôåñåïôýðùí ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçòóõμâáßíåé óôçí ïéêïãÝíåéá Þ óå ü,ôé ôçí õðïêáèéóôÜ, óå μéá ó÷å-ôéêÜ ðñþéμç öÜóç ôçò ãëùóóéêÞò, íïçôéêÞò êáé óõíáéóèçμáôéêÞòôïõ áíÜðôõîçò (0-5 Ýôç). Ïé êåíôñéêïß μç÷áíéóμïß ðïõ åμðëÝêï-íôáé ó' áõôÞ ôç äéáäéêáóßá åßíáé ç ãëþóóá êáé ç ðáñáôÞñçóç.Ç ãëþóóá ëåéôïõñãåß êáô' áñ÷Þí ùò äåîáμåíÞ êáôçãïñéþí ãéáôçí ôáîéíüμçóç ôùí áíèñþðùí óå "äéêïýò μáò" êáé "îÝíïõò",áëëÜ êáé ôùí "îÝíùí" óå μéêñüôåñåò õðïêáôçãïñßåò. Ôá åèíéêÜïõóéáóôéêÜ êáé ôá ïõóéáóôéêÜ ðïõ äçëþíïõí èñÞóêåõμá, ãëþó-óá Þ ãåùãñáöéêÞ êáôáãùãÞ åßíáé êëáóéêÜ ëåêôéêÜ åñãáëåßáôáîéíüμçóçò. Ç åêμÜèçóç ôùí åèíéêþí ïíïμÜôùí áðü μüíç ôçòäåí åßíáé áñêåôÞ ãéá ôç äéáμüñöùóç ôçò åéêüíáò ôïõ "Üëëïõ",ôçò óôÜóçò áðÝíáíôß ôïõ êáé ôùí óõμðåñéöïñþí ðïõ åßíáé åíäå-äåéãμÝíåò, üôáí ï "Üëëïò" áðïôåëåß êïéíùíéêü åôáßñï óå μéááëëçëåðßäñáóç. Ìáæß μå ôéò åôéêÝôåò ôï ðáéäß äÝ÷åôáé êáé μçíý-μáôá ðåñéå÷ïμÝíïõ ó÷åôéêÜ μå ôïí "Üëëïí", Ýôóé þóôå ç åôéêÝôáíá ëåéôïõñãåß ùò "åõñåôÞñéï", ùò ëÞμμá ðßóù áðü ôï ïðïßïôïðïèåôïýíôáé μéá óåéñÜ áðü ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ "Üëëïõ" êáé

103

μéá óåéñÜ áðü óôÜóåéò êáé äõíçôéêÜ óåíÜñéá áíôéμåôþðéóÞò ôïõóôçí ðñÜîç. Ìå ôçí Ýííïéá áõôÞ ï μç÷áíéóμüò μÜèçóçò ôïõ"Üëëïõ" äåí äéáöÝñåé áðü ôïí êëáóéêü μç÷áíéóμü μÜèçóçòïðïéïõäÞðïôå áíôéêåéμÝíïõ Þ óõμðåñéöïñÜò: ôï üíïμá ôïõ ðñÜã-μáôïò åßíáé óçμáíôéêü, áëëÜ ëåéôïõñãåß ùò "êñåμÜóôñá" ðÜíùóôçí ïðïßá ôïðïèåôïýíôáé Üëëåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï ðñÜãμá Þåμðåéñßåò μå ôï ðñÜãμá. Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ "Üëëïõ" ïé ðëçñïöï-ñßåò êáé ïé åμðåéñßåò ðñïóöÝñïíôáé áðü ôçí ïéêïãÝíåéá, ôïí ðéïóçμáíôéêü ßóùò ÷þñï åðéêïéíùíßáò ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçòðñïóùðéêüôçôáò ôïõ ðáéäéïý.

Èá μðïñïýóå íá äéáêñßíåé êáíåßò ôñåéò ôýðïõò ðáéäáãùãé-êÞò åðéññïÞò ðïõ áóêåß ç ïéêïãÝíåéá ùò åðéêïéíùíéáêü ðåñéâÜë-ëïí ðÜíù óôï ðáéäß ó÷åôéêÜ μå ôá óôåñåüôõðá, ôçí ðñïêáôÜëçøçêáé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç. Ï ðñþôïò áöïñÜ ôçí áíôáëëáãÞåμðåéñéþí áðü ôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ μÝóá óôçí ïéêïãÝíåéá, μåôï ðáéäß óôï ñüëï ôïõ áêñïáôÞ. Áõôü Ý÷åé éäéáßôåñç óçμáóßáãéá ïéêïãÝíåéåò üðïõ ç óõμμåôï÷Þ óôçí åðéêïéíùíßá äåí ïñãá-íþíåôáé áõóôçñÜ μå âÜóç ôçí çëéêéáêÞ ôáõôüôçôá ôïõ μÝëïõòôçò ïéêïãÝíåéáò, áëëÜ åßíáé óå ãåíéêÝò ãñáμμÝò åëåýèåñïé áðüôÝôïéïõò ðåñéïñéóμïýò. ÊÜôù áðü ôÝôïéåò óõíèÞêåò ôï ðáéäß äåíåíèáññýíåôáé íá ðÜåé óôï äùμÜôéü ôïõ êáé íá ðáßîåé μå ôáðáé÷íßäéá ôïõ, üôáí ïé ãïíåßò êáé ïé åíÞëéêåò (ð.÷. åðéóêÝðôåò)óõæçôïýí ôéò åμðåéñßåò ôïõò áðü ôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ, åμðåéñßåòóôéò ïðïßåò åíäÝ÷åôáé íá åμðëÝêåôáé êáé êÜðïéï μÝëïò ôçò "îÝíçò"ïμÜäáò. Óôï âáèμü ðïõ ç áíôáëëáãÞ ôùí åμðåéñéþí óõíäÝåôáéμå μéá áôμüóöáéñá åõ÷Üñéóôç (÷áëÜñùóç, áíáãíþñéóç, åêôüíù-óç, êÜèáñóç) êáé ðñïêáëåß éêáíïðïßçóç, ôï ðáéäß óõíáíôÜ ôéòðåñéãñáöÝò êáé ôéò áîéïëïãÞóåéò ôïõ "Üëëïõ" - äçëáäÞ ôá óôåñåü-ôõðá êáé ôéò ðñïêáôáëÞøåéò ôçò "ïéêåßáò" ïμÜäáò ãéá ôçí "îÝíç"ïμÜäá - μÝóá óå Ýíá êëßμá èåôéêü, êáé ôï ôåëåõôáßï ðïõ åíäÝ÷å-ôáé íá êÜíåé åßíáé íá áμöéóâçôÞóåé ôçí ïñèüôçôÜ ôïõò. Ó' áõôïýôïõ åßäïõò ôçí åðéêïéíùíßá ïé åμðåéñßåò óõíÞèùò áíáöÝñïíôáéóå "óõãêåêñéμÝíïõò Üëëïõò", åßôå μå ôçí Ýííïéá ôïõ âéïãñáöéêïý"Üëëïõ" (ð.÷. ôï Üôïμï ðïõ äïõëåýåé óôç äéðëáíÞ μç÷áíÞ óôïßäéï åñãïóôÜóéï ðïõ åñãÜæåôáé êáé ï ïμéëçôÞò), åßôå μå ôçí Ýííïéáôïõ "ôõðéêïý Üëëïõ" (ð.÷. ï åëåãêôÞò óôï μåôñü, ï õðÜëëçëïò óå

104

μéá ôñÜðåæá, ï ãéáôñüò óå Ýíá íïóïêïμåßï). Ôï ðéï åíäéáöÝñïíãéá ôçí áíÜëõóç ôïõ óôåñåïôõðéêïý ëüãïõ óôïé÷åßï åäþ åßíáéüôé ç óõμðåñéöïñÜ ôïõ "Üëëïõ" ðåñéãñÜöåôáé êáé åñμçíåýåôáéü÷é μÝóá áðü âéïãñáöéêÝò (áôïμéêÝò éäéáéôåñüôçôåò) Þ êïéíùíéêÝò(ð.÷. ïé äåóμåýåéò ôïõ óõãêåêñéμÝíïõ ñüëïõ ðïõ ðñáãμáôþíåéôï Üôïμï) μåôáâëçôÝò, áëëÜ μå âÜóç ôçí åèíéêÞ, èñçóêåõôéêÞ,öõëåôéêÞ êëð. äéáöïñÜ. Ôï μÞíõμá, óõíåðþò, ãéá ôïí μéêñüáêñïáôÞ åßíáé üôé ï "Üëëïò" óõμðåñéöÝñåôáé Ýôóé, åðåéäÞ äåíåßíáé "äéêüò μáò", åðåéäÞ åßíáé "îÝíïò". Áõôü åßíáé êáé ôï ðñþôïñáôóéóôéêü μÜèçμá ðïõ ðáßñíåé ôï ðáéäß ðïëý íùñßò μÝóá óôçíïéêïãÝíåéá.

Ï äåýôåñïò ôýðïò ðáéäáãùãéêÞò åðéññïÞò2 ðïõ áóêåßôáé áðüôï ïéêïãåíåéáêü ðåñéâÜëëïí óôï ðáéäß áöïñÜ ôïí ãåíéêüôåñïëüãï ãýñù áðü ôïõò "Üëëïõò", êÜôé ðïõ åßíáé óõíçèéóμÝíï åðéêïé-íùíéáêü öáéíüμåíï óå ðïëõåèíéêÝò êïéíùíßåò. Ç åðéêïéíùíßáóôçí ðåñßðôùóç áõôÞ äåí åóôéÜæåôáé óôçí áíôáëëáãÞ åμðåéñéþíμå óõãêåêñéμÝíïõò "Üëëïõò", áëëÜ åßíáé ãåíéêÞ óõæÞôçóç ãýñùáðü ôïí "Üëëï" ùò óõëëïãéêü õðïêåßμåíï. Óôéò óõæçôÞóåéò áõôÝòïé ðåñéãñáöÝò, åñμçíåßåò êáé ðñïôÜóåéò ãéá äñÜóç áöïñïýí ôçí"îÝíç" ïμÜäá óôï óýíïëü ôçò, ÷ùñßò íá åßíáé áðáñáßôçôç çôåêμçñßùóç ôùí åðß μÝñïõò åðé÷åéñçμÜôùí Þ ôïðïèåôÞóåùí μåðáñáäåßãμáôá. Ôñßá öáßíåôáé üôé åßíáé ôá ñÞμáôá ðïõ êõñéáñ-÷ïýí óôéò óõæçôÞóåéò áõôÝò, êáé åßíáé ôá ñÞμáôá åßμáé, èÝëù êáéêÜíù. Ïé "Üëëïé" åßíáé ×, èÝëïõí Ø êáé êÜíïõí Æ, êáé μå ôïíôñüðï áõôü ïñéïèåôïýíôáé ïé ðåñéï÷Ýò ôçò "ïõóßáò" ôçò "âïýëç-óçò" êáé ôçò "äñÜóçò" ôçò "îÝíçò" ïμÜäáò ãåíéêÜ áëëÜ êáé óåó÷Ýóç μå ôçí "ïéêåßá" ïμÜäá. Ùò ðñïò ôï áðïôÝëåóμá, ïé óõæçôÞ-óåéò áõôÝò åßíáé ó÷ïëéáóμïß ôçò ó÷Ýóçò áíÜμåóá óôçí "ïéêåßá"êáé ôçí "îÝíç" ïμÜäá êáé ôï ðáéäß-áêñïáôÞò óõμμåôÝ÷ïíôáò ó'áõôÝò μáèáßíåé ðïéá åßíáé êáé ðïéá ðñÝðåé íá åßíáé ç óôÜóç ôïõ

2 Ãéá ôïí áíáãíþóôç ðïõ Ý÷åé óõíäÝóåé ôïí üñï ðáéäáãùãéêÞ åðéññïÞ μå êÜôé

èåôéêü ("êáëü") êáé äéêáéïëïãçμÝíá äõóêïëåýåôáé íá êáôáíïÞóåé ãéáôß ï ñáôóéóμüò

ðïõ êáëëéåñãåßôáé óôçí ïéêïãÝíåéá åßíáé ðáéäáãùãéêÞ åðéññïÞ, äéåõêñéíßæåôáé üôé

ï üñïò áõôüò åßíáé ôå÷íéêüò üñïò êáé ðáñáðÝμðåé óå ïðïéáäÞðïôå åðéññïÞ óôá

ðëáßóéá μéáò ðáéäáãùãéêÞò ó÷Ýóçò, åðéèõμçôÞ Þ áíåðéèýμçôç, êáëÞ Þ êáêÞ, ùöÝëéμç

Þ åðéæÞμéá.

105

ùò μÝëïõò ôçò "ïéêåßáò" ïμÜäáò áðÝíáíôé óôçí "îÝíç" ïμÜäá.

Ï ôñßôïò ôýðïò ðáéäáãùãéêÞò åðéññïÞò áöïñÜ ôçí Üμåóçåμðåéñßá ôïõ "îÝíïõ", åßôå μÝóù ôçò ðáñáôÞñçóçò, åßôå μÝóùôçò óõμμåôï÷Þò óôçí ßäéá ðåñßóôáóç áëëçëåðßäñáóçò. Ç åμðåé-ñßá ôïõ "Üëëïõ" μÝóù ôçò ðáñáôÞñçóçò åßíáé êáèçμåñéíü öáéíü-μåíï, äåí ðñüêåéôáé ãéá êÜôé ôï åîáéñåôéêü. Óçμáóßá Ý÷åé êõñßùòï ó÷ïëéáóμüò ôçò óõμðåñéöïñÜò ôïõ "Üëëïõ" áðü ôïí åíÞëéêáðïõ óõíïäåýåé ôï ðáéäß êáôÜ ôçí ðáñïõóßá ôïõ óå äçμüóéïõò÷þñïõò (ð.÷. ÷ñÞóç μåôáöïñéêþí μÝóùí, êáôáóôÞμáôá, ÷ñÞóçåëåýèåñïõ ÷ñüíïõ óå ÷þñïõò áíáøõ÷Þò êëð.). Óôéò áíáöïñÝòáõôÝò ï åíÞëéêáò õðïäåéêíýåé êáôÜ âÜóç óôï ðáéäß ðþò íá áíôé-ëáμâÜíåôáé ôç óõμðåñéöïñÜ ôïõ "Üëëïõ", ôé èá èåùñÞóåé ðéèáíüêáé ôé ëéãüôåñï ðéèáíü, ôé èá ðñïóäïêÞóåé êáé ôé ü÷é. ÄåäïμÝíïõüôé ï óôåñåïôõðéêüò ëüãïò ó÷åôéêÜ μå ôçí "îÝíç" ïμÜäá Ý÷åéÞäç ðñïçãçèåß óôçí ïéêïãÝíåéá, ÷ùñßò ôçí ðáñïõóßá ôïõ "Üëëïõ",ç ðáñáôÞñçóç ôçò óõμðåñéöïñÜò ôïõ óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ, Ýôóéüðùò ãßíåôáé μå ôçí åñμçíåõôéêÞ óõμâïëÞ ôïõ åíÞëéêá, áðïôåëåßÝíá åßäïò ðñáêôéêÞò Üóêçóçò óôç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøç, ôçí ðñï-êáôÜëçøç êáé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç. Ç åμðåéñßá ôïõ "Üëëïõ"μÝóù ôçò óõμμåôï÷Þò ôïõ ðáéäéïý óôçí ßäéá ðåñßóôáóç åðéêïéíù-íßáò õðÜñ÷åé üôáí ï "îÝíïò" (óå ïðïéïíäÞðïôå ñüëï) åðéêïéíùíåßêáé áëëçëåðéäñÜ μå μÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò ôïõ ðáéäéïý, μå ôïðáéäß íá åßíáé ðáñüí Þ êáé íá óõμμåôÝ÷åé åíåñãÜ óôçí áëëçëåðß-äñáóç. ÄéÜëïãïé ð.÷. áíÜμåóá óå ðùëçôÝò ðïëõêáôáóôçμÜôùíêáé óå μåôáíÜóôåò ðïõ åðéèõμïýí íá áãïñÜóïõí êÜôé, áíÜμåóáóôï ðñïóùðéêü ôùí μåôáöïñéêþí μÝóùí êáé óå μåôáêéíïýμåíïõòμåôáíÜóôåò, áíÜμåóá óôïõò ãïíåßò-μåôáíÜóôåò êáé óôïõò êáëå-óμÝíïõò óå ãåýμá ößëïõò Þ ãíùóôïýò ôçò "îÝíçò" ïμÜäáò êáéðïëëÜ Üëëá ðáñüμïéá ðáñáäåßãμáôá áðïôåëïýí ÷þñïõòμÜèçóçò ãéá ôï ðáéäß μÝóù ôçò Üμåóçò åμðåéñßáò ôïõ "îÝíïõ".

Ç μÜèçóç ðïõ óõíôåëåßôáé óôá ðëáßóéá ôçò ïéêïãÝíåéáò μåáíôéêåßμåíï ôïí "Üëëï" äåí åßíáé ðÜíôïôå ç åðéèõμçôÞ, áí áîéï-ëïãÞóåé êáíåßò ôá áðïôåëÝóμáôÜ ôçò áðü ôçí óêïðéÜ ôçò áíôéñá-ôóéóôéêÞò áãùãÞò. Áõôü áöïñÜ ôüóï ôçí ðåñßðôùóç ôïõ ðáéäéïýðïõ áíÞêåé óôçí êõñßáñ÷ç ðïëéôéêÜ, ðïëéôéóμéêÞ ïμÜäá, üóïêáé ôçí ðåñßðôùóç ôïõ ðáéäéïý ôçò μåéïíüôçôáò. ÅÜí åß÷å êáíåßò

106

ôç äõíáôüôçôá ðáñÝμâáóçò óå åðßðåäï ïéêïãÝíåéáò, èá μðïñïý-óå íá óõμâïõëåýóåé ôïõò ãïíåßò íá åßíáé éäéáßôåñá ðñïóåêôéêïßóå äýï ôïμåßò: Ðñþôïí, íá åßíáé üóï ðéï öåéäùëïß ãßíåôáé óôçíðñþéμç "åíçμÝñùóç" ôùí ðáéäéþí ãéá ôçí "îÝíç" ïμÜäá, áöÞíï-íôáò ôá ßäéá ôá ðáéäéÜ íá áíôëÞóïõí åμðåéñßåò μå μÝëç ôçò ïμÜ-äáò áõôÞò êáé íá ôéò åðåîåñãáóôïýí. Äåýôåñïí, íá åßíáé ðïëýðñïóåêôéêïß óôç ÷ñÞóç ôçò ãëþóóáò, üôáí êÜíïõí áíáöïñÝòóôçí "ïéêåßá" êáé óôçí "îÝíç" ïμÜäá. Ç õðåñâïëÞ óôéò ðåñéãñá-öÝò, ç âåâáéüôçôá óôéò äéáóôáëôéêÝò åñμçíåßåò ãéá ôç óõμðåñéöï-ñÜ ôïõ "îÝíïõ" êáé êõñßùò ç âéáóôéêÞ áðüäïóç óõëëïãéêÞò åõ-èýíçò óôçí "îÝíç" ïμÜäá ãéá êÜðïéï äõóÜñåóôï âßùμá êáé ãåíé-êüôåñá áðïãïÞôåõóç, åßíáé ðñáêôéêÝò ðïõ åíèáññýíïõí ôçóôåñåïôõðéêÞ óêÝøç, ôçí ðñïêáôÜëçøç êáé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜ-êñéóç. Ç êñéôéêÞ óôéò ãëùóóéêÝò ðñáêôéêÝò ôùí ãïíÝùí äåí åßíáé,áóöáëþò, åýêïëç õðüèåóç. Ç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ áíÜμåóáóôïõò "äéêïýò" μáò êáé ôïõò "îÝíïõò" åßíáé ðëáóμÝíç μå íïÞμáôá,μå ðáñáäï÷Ýò ãýñù áðü ôçí ôáõôüôçôá ôïõ "Üëëïõ" êáé ôç "äéêÞμáò", êáé ïé ãëùóóéêÝò ðñáêôéêÝò ôçò õðåñâïëÞò, ôïõ åýêïëïõ÷áñáêôçñéóμïý, ôçò åýêïëçò áðüäïóçò åõèýíçò êëð. ôïíþíïõíôç äéá÷ùñéóôéêÞ ãñáμμÞ. Ç ôüíùóç ôçò äéá÷ùñéóôéêÞò ãñáμμÞòêáôÜ ðáñÜäïîï ôñüðï åßíáé êïéíüò óôü÷ïò êýêëùí åðéññïÞò ôüóïμÝóá óôçí êõñßáñ÷ç ïμÜäá, üóï êáé μÝóá óôçí "îÝíç" ïμÜäá,ãéá äéáöïñåôéêïýò ëüãïõò: ôï âáóéêü åðé÷åßñçμá áðü ôçí ðëåõñÜôçò êõñßáñ÷çò ïμÜäáò åßíáé ç áðüêñïõóç ôçò áðïîÝíùóçò, åíþôï áíôßóôïé÷ï åðé÷åßñçμá áðü ôçí ðëåõñÜ ôçò μåéïíüôçôáò åßíáéç áðüêñïõóç ôçò áöïμïßùóçò. ÊÜèå μïñöÞ ðáñÝμâáóçò óååðßðåäï ïéêïãÝíåéáò åßíáé õðï÷ñåùμÝíç íá ëÜâåé õðüøç ôç ãåíé-êüôåñç äõíáμéêÞ ôïõ "ôïðßïõ" óå μéá ðïëõåèíéêÞ êïéíùíßá êáéíá áíáêáëýøåé ôá ðåñéèþñéá ðïõ åßíáé äõíáôüí íá áîéïðïéçèïýíμå ôïí ðéï áðïôåëåóμáôéêü ôñüðï.

107

5.3 Ó÷ïëåßï êáé ñáôóéóμüò

Ï ãåíéêüò ñüëïò ôïõ ó÷ïëåßïõ ùò ðñïò ôç äéáôÞñçóç êáéôçí áíáðáñáãùãÞ ôùí ðïëéôéóμéêÜ õðáñêôþí μïñöþí óôåñåïôõ-ðéêÞò óêÝøçò, ðñïêáôÜëçøçò êáé êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí Ý÷åéóõæçôçèåß óôçí ðñïçãïýμåíç åíüôçôá. Óôï óçμåßï áõôü äéáôõðþ-íïíôáé áðëÜ ïñéóμÝíåò ðñüóèåôåò óêÝøåéò ó÷åôéêÜ μå (á) ôçíáëëçëåðßäñáóç áíÜμåóá óôïõò μáèçôÝò ùò åíäå÷üμåíç åóôßáêïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò, ðñïêáôÜëçøçò êáé óôåñåïôõðéêÞò óêÝ-øçò, êáé (â) ôç ãëþóóá ôùí åã÷åéñéäßùí áëëÜ êõñßùò ôïõ åêðáé-äåõôéêïý, üôáí áíáöÝñåôáé óå óõμðåñéöïñÝò, óôÜóåéò Þ ÷áñá-êôçñéóôéêÜ ãíùñßóμáôá ôçò "ïéêåßáò" êáé ôçò "îÝíçò" ïμÜäáò,åßôå μå áöïñμÞ óõæÞôçóç éóôïñéêþí ãåãïíüôùí, åßôå μå áöïñμÞðáñïíôéêÝò óõãêñßóåéò.

Ï ôñüðïò μå ôïí ïðïßï åßíáé ïñãáíùμÝíç ç ó÷ïëéêÞ æùÞ óåÝíá ðïëõ-ðïëéôéóμéêü3 ó÷ïëåßï áðïôåëåß ï ßäéïò åóôßá μÜèçóçòóå ó÷Ýóç μå ôçí áíôßëçøç, ôçí áîéïëüãçóç, êáé ôç μåôá÷åßñéóçôïõ "Üëëïõ". Ó' Ýíá ðïëéôéóμéêÜ μéêôü ó÷ïëåßï μðïñåß ð.÷. ç åðé-êïéíùíßá áíÜμåóá óôïõò μáèçôÝò íá ïñãáíþíåôáé êáôÜ μÞêïòôùí áíôßóôïé÷ùí äéá÷ùñéóôéêþí ãñáμμþí, Ýôóé þóôå íá ðåñéïñß-æåôáé óôï åëÜ÷éóôï ç äéáðïëéôéóμéêÞ áëëçëåðßäñáóç, ãéá ôçíïðïßá âáóéêÞ ðñïûðüèåóç åßíáé ç õðÝñâáóç ôçò äéá÷ùñéóôéêÞòãñáμμÞò êáé ç ïñãÜíùóç ôùí êïéíùíéêþí ó÷Ýóåùí áíÜμåóáóôïõò μáèçôÝò (öéëßá, ðáé÷íßäé, ïμÜäåò óõíïμçëßêùí, μáèçôéêÞåêðñïóþðçóç, ïμÜäåò åñãáóßáò, μáèçôéêïß üμéëïé êëð.) μå âÜóçôéò ðñïôéμÞóåéò ðñïóþðùí, êáé ü÷é ôçí êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá ôïõ"Üëëïõ". Ó÷ïëåßá ð.÷. óôá ïðïßá ïé ïμáäïðïéÞóåéò ôùí μáèçôþíãßíïíôáé μå âÜóç ôçí ðïëéôéóμéêÞ ôïõò Ýíôáîç, üðïõ äçμéïõñãïý-íôáé ôüóïé "μáèçôéêïß ëüãïé",4 üóïé êáé ïé êïéíùíéêÝò ôáõôüôçôåòôùí ðñïóþðùí ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôéò äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò

3 ¸íá ó÷ïëåßï ïíïμÜæåôáé ðïëõ-ðïëéôéóμéêü, üôáí ó' áõôü öïéôïýí μáèçôÝò ðïõ

áíÞêïõí óå ðåñéóóüôåñåò áðü μßá ïμÜäåò μå êñéôÞñéï ôçí åèíüôçôá, ôç ãëþóóá, ôç

èñçóêåßá Þ ôï ðïëéôéóμéêü õðüâáèñï ôùí μáèçôþí, óôï âáèμü ðïõ ïé áíôßóôïé÷åò

äéá÷ùñéóôéêÝò ãñáμμÝò åßíáé êïéíùíéêÜ åíåñãÝò.4 Ãéá ôï ñüëï ôçò ãëþóóáò óôçí áíÜäõóç ôïõ ñáôóéóμïý óôá ó÷ïëåßá âë. Troyna /

Hatcher 1992.

108

áíÜμåóá óôïõò μáèçôÝò, üðïõ äçμéïõñãïýíôáé éåñáñ÷ßåò μåâÜóç áõôÝò ôéò êïéíùíéêÝò ôáõôüôçôåò, üðïõ ðñáãμáôïðïéïýíôáéáðïêëåéóμïß Þ åíôÜîåéò ðñïóþðùí μå êñéôÞñéï ôç èÝóç ôçò ïμÜ-äáò óôçí éåñáñ÷ßá, åßíáé ðåñéâÜëëïíôá ðïõ åíèáññýíïõí ôç óôå-ñåïôõðéêÞ óêÝøç, ôçí ðñïêáôÜëçøç êáé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç,áíåîÜñôçôá áðü ôï èåôéêü êáô' áñ÷Þí ãéá ôçí áíôéμåôþðéóç ôïõñáôóéóμïý ãåãïíüò üôé åßíáé ðïëõ-ðïëéôéóμéêÜ ó÷ïëåßá. Ç ðáñá-ôÞñçóç áõôÞ ãßíåôáé ãéá íá êáôáóôåß óáöÝò üôé ç ßäñõóç ðïëõðï-ëéôéóμéêþí ó÷ïëåßùí êáé ç áðïμÜêñõíóç áðü ôï μïíôÝëï ôïõåêðáéäåõôéêïý äéá÷ùñéóμïý5 äåí åßíáé ðáñÜ ôï ðñþôï âÞμá ðñïòôçí êáôåýèõíóç μéáò äéáðïëéôéóμéêÞò åêðáßäåõóçò,6 êáé üôé áíäåí óõíïäåõôåß áðü åðéêïõñéêÝò åíÝñãåéåò êáé ðáñåμâÜóåéò ôïðñþôï áõôü âÞμá åßíáé ðéèáíü íá ëåéôïõñãÞóåé áíôßóôñïöá: ùòäéåõêüëõíóç ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò, μå ôçí åîáóöÜëéóç ôçòõðï÷ñåùôéêÞò ðáñïõóßáò ôïõ "îÝíïõ" óå Ýíá ðåñéâÜëëïí ðñï-ãñáμμáôéêÜ å÷èñéêü. Ç ïñãÜíùóç ôçò ó÷ïëéêÞò æùÞò óå Ýíáðïëõ-ðïëéôéóμéêü ó÷ïëåßï äåí åßíáé, óõíåðþò, åýêïëç õðüèåóçêáé μå êáíÝíá ôñüðï äåí μðïñåß íá èåùñçèåß üôé åîáóöáëßæåôáéç áðüêôçóÞ ôçò, óôá ðëáßóéá ôçò áõôïíïμßáò ôùí μáèçôþí ðïõåðáããÝëëåôáé μéá éóôïñéêÜ îåðåñáóμÝíç ðáéäáãùãéêÞ ôçò μç-ðáñÝμâáóçò. Ôï ó÷ïëåßï åßíáé áðü ôç öýóç ôïõ ðáñåμâáôéêüòèåóμüò, áõôü éó÷ýåé êáôÜ μåßæïíá ëüãï ãéá Ýíá ðïëõ-ðïëéôéóμéêüó÷ïëåßï, üðïõ áðáéôåßôáé óõóôçμáôéêÞ ðáñïõóßá êáé ðáñÝμâáóçåîåéäéêåõμÝíïõ ðñïóùðéêïý (ðïõ μðïñåß íá åßíáé êáé åéäéêÜêáôáñôéóμÝíïé åêðáéäåõôéêïß ôïõ ßäéïõ ó÷ïëåßïõ) ãéá ôçí åîá-óöÜëéóç, ôç äéáôÞñçóç êáé ôçí ðñïþèçóç åíüò áíôé-ñáôóéóôéêïýðáéäáãùãéêïý ðëáéóßïõ áëëçëåðßäñáóçò êáé åðéêïéíùíßáò. Ïéåêðáéäåõôéêïß êáé ôï õðüëïéðï ðñïóùðéêü åíüò ó÷ïëåßïõ äåíðñÝðåé íá îå÷íïýí üôé ïé μáèçôÝò ôïõò Ýñ÷ïíôáé óôï ó÷ïëåßï μåÝôïéμá óôåñåüôõðá êáé ðñïêáôáëÞøåéò, ðñïúüíôá êïéíùíéêÞò

5 Ôï μïíôÝëï ôïõ åêðáéäåõôéêïý äéá÷ùñéóμïý áðáéôåß äéáöïñåôéêÜ ó÷ïëåßá ãéá

äéáöïñåôéêÝò ïμÜäåò μáèçôþí, åßôå ðñïãñáμμáôéêÜ (ð.÷. ôá μïõóïõëμáíéêÜ ó÷ïëåßá

óôç ÈñÜêç), åßôå ùò μåôáâáôéêÞ ëýóç óå μéá ðñïïðôéêÞ åíóùμÜôùóçò (ó÷ïëåßá

ðáëéííïóôïýíôùí).6 Ãéá ôçí Ýííïéá ôçò äéáðïëéôéóμéêÞò åêðáßäåõóçò áëëÜ êáé ôç äéáðïëéôéóμéêÞ

åêðáßäåõóç ùò ðñáêôéêÞ óôçí ÅëëÜäá êáé óå Üëëåò åõñùðáúêÝò ÷þñåò âë. ÌÜñêïõ

1995, ÄáμáíÜêçò 1989.

109

μÜèçóçò óôï ÷þñï ôçò ïéêïãÝíåéáò, ôçò ïμÜäáò ôùí óõíïμçëßêùíêáé ôùí μÝóùí μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò. Áõôü óçμáßíåé üôé ôï ó÷ï-ëåßï, áí èÝëåé íá åßíáé ðñáãμáôéêÜ ðïëõ-ðïëéôéóμéêü, åßíáé õðï-÷ñåùμÝíï íá ðáñÝμâåé ðñïò ôçí êáôåýèõíóç ôçò áðïäüμçóçòôçò Þäç õðÜñ÷ïõóáò ðñïêáôÜëçøçò. Äýï áðü ôïõò êëáóéêïýòμç÷áíéóμïýò áðïäüμçóçò ôçò ðñïêáôÜëçøçò ð.÷. åßíáé ç áëëç-ëåðßäñáóç óå ðåñéóôÜóåéò áíôéóôñïöÞò ôïõ status, êáé ç óõíåñ-ãáóßá óå óõíèÞêåò áëëçëåðßäñáóçò. Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç çáëëçëåðßäñáóç äéáøåýäåé Ýμðñáêôá Ýíá áðü ôá "áõôïíüçôá"ôçò êáèçμåñéíÞò æùÞò, üôáí ë.÷. ï μáèçôÞò ðïõ ðñïÝñ÷åôáé áðüμéá êïéíùíéêÞ êáôçãïñßá μå ÷áμçëÞ êïéíùíéêÞ áîßá áíáëáμâÜíåéóôï ó÷ïëåßï Ýíáí åðßóçμï ñüëï (óõíôïíéóôÞò, õðåýèõíïò ãéá êÜ-ðïéá äñáóôçñéüôçôá, åêðñüóùðïò ôïõ ôμÞμáôïò) ðïõ ôïí äéá-öïñïðïéåß èåôéêÜ áðü ðëåõñÜò status óå ó÷Ýóç μå ôïõò óõμμá-èçôÝò ôïõ ïé ïðïßïé ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôçí åõíïçμÝíç êïéíùíéêÞêáôçãïñßá. Óôç äåýôåñç ðåñßðôùóç äýï (Þ ðåñéóóüôåñá) Üôïμáðïõ áíÞêïõí óå äéáöïñåôéêÝò êïéíùíéêÝò êáôçãïñßåò áíáãêÜæï-íôáé íá âñåèïýí óå μéá ðåñßóôáóç üðïõ ç ëýóç åíüò ðñïâëÞμá-ôïò éêáíïðïéåß áíÜãêåò êáé ôùí äýï êáé üðïõ ç óõíåñãáóßá åßíáéç μüíç μÝèïäïò ãéá ôç ëýóç ôïõ ðñïâëÞμáôïò. Êáé ïé äýï áõôÝòôå÷íéêÝò åßíáé åöáñμüóéμåò óôï ó÷ïëåßï.

Ùò ðñïò ôç ãëþóóá ôùí åã÷åéñéäßùí, áëëÜ éäéáßôåñá ôïõ åê-ðáéäåõôéêïý, üôáí ãßíïíôáé ðåñéãñáöÝò ôçò "ïéêåßáò" êáé ôçò "îÝ-íçò" ïμÜäáò, áñêåß íá õðåíèõμßóïõμå üôé ôï õëéêü ôùí óôåñåïôý-ðùí êáé ôçò ðñïêáôÜëçøç ò åßíáé êáô' áñ÷Þí Ýííïéåò μå ôéò ïðïßåòãßíåôáé áíôéëçðôÞ ç óõμðåñéöïñÜ ôïõ "Üëëïõ" êáé ðñïóëáμâÜíå-ôáé ç åμðåéñßá μå ôïí "Üëëïí". ¼,ôé åéðþèçêå ãéá ôç ÷ñÞóç ôçòãëþóóáò óôá ðëáßóéá ôçò åðéêïéíùíßáò áíÜμåóá óôïõò ãïíåßòêáé ôï ðáéäß, éó÷ýåé êáôÜ μåßæïíá ëüãï ãéá ôçí ðåñßðôùóç ôïõó÷ïëåßïõ, êáèþò óôï ó÷ïëåßï ç ÷ñÞóç ôçò ãëþóóáò (ùò êåßμåíïåã÷åéñéäßïõ Þ ùò ëüãïò ôïõ äáóêÜëïõ) Ý÷åé èåóμéêü öïñôßï. ÏéãëùóóéêÝò ðñáêôéêÝò óôéò ïðïßåò õðÜñ÷åé μåãÜëç ðéèáíüôçôáíá åíäþóïõí ïé åêðáéäåõôéêïß ëüãù ôçò μç-óõíåéäçôÞò μåôáöï-ñÜò ãëùóóéêþí óõíçèåéþí áðü ôçí åîù-ó÷ïëéêÞ ôïõò åðéêïéíùíßá,åßíáé ïé ðåñéãñáöÝò ôïõ åèíéêïý ÷áñáêôÞñá (ð.÷. ç ôõðéêÞ, õðï-ôßèåôáé, íïïôñïðßá êáé óõμðåñéöïñÜ ôçò "ïéêåßáò" êáé ôçò "îÝíçò"

110

ïμÜäáò, ïé áñåôÝò êáé ïé áäõíáμßåò ôçò, éäéáßôåñá üôáí áõôÝòðáñïõóéÜæïíôáé μå äéá÷ñïíéêÞ éó÷ý) êáé ç ÷ñÞóç åèíéêþí (Þéóïäýíáμùí) ïõóéáóôéêþí óôéò ðåñéãñáöÝò êáé ôéò åñμçíåßåòéóôïñéêþí Þ óýã÷ñïíùí ãåãïíüôùí, üðïõ èõóéÜæåôáé ç áêñßâåéáêáé ç åãêõñüôçôá ôùí ðåñéãñáöþí êáé ôùí åñμçíåéþí ÷Üñéí ôçòáðëüôçôáò, ôçò óáöÞíåéáò êáé ôçò óõíáéóèçμáôéêÞò åêôüíùóçò.Ç ÷ñÞóç ôçò ðñïóùðéêÞò áíôùíõμßáò óôï ðñþôï ðëçèõíôéêüðñüóùðï (åμåßò) êáé ç áíôßóôïé÷ç ÷ñÞóç ôçò áíôùíõμßáò ôïõôñßôïõ ðñïóþðïõ (áõôïß) óå óõíäõáóμü μå ôá åèíéêÜ (Þ ôá éóï-äýíáμá, ð.÷. ïõóéáóôéêÜ ðïõ äçëþíïõí êáôáãùãÞ, öõëÞ Þ èñç-óêåßá) ïõóéáóôéêÜ åßíáé ïé âáóéêÝò ãëùóóéêïß ëåùöüñïé ôçòðñïêáôÜëçøçò, ëüãù ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõò óôçí ðáñáãùãÞ ôçòáßóèçóçò ôçò óõëëïãéêÞò åõèýíçò, õðåñçöÜíåéáò êáé åíï÷Þò. Çáðüäïóç ôçò åõèýíçò, ôï äéêáßùμá óôçí õðåñçöÜíåéá êáé ç õðï-÷ñÝùóç óôçí åíï÷Þ ãßíïíôáé óáñùôéêÜ, êáé ü÷é μåμïíùμÝíá ÞêáôÜ ðåñßðôùóç, áíÜëïãá μå ôï ñüëï êÜðïéïõ ðñïóþðïõ, ïμÜ-äáò, μç÷áíéóμïý Þ ïñãáíéóμïý óôçí ðáñáãùãÞ åíüò áðïôåëÝ-óμáôïò, èåôéêïý Þ áñíçôéêïý.

Åîõðáêïýåôáé üôé Ýíá ó÷ïëåßï ðïõ õéïèåôåß ôç öéëïóïößáôçò äéáðïëéôéóμéêÞò áãùãÞò ðñÝðåé íá äåß÷íåé éäéáßôåñç åõáé-óèçóßá óôç ÷ñÞóç ôçò ãëþóóáò, ôüóï óå åðßðåäï óõããñáöÞò åã-÷åéñéäßùí, üóï êáé óå åðßðåäï æùíôáíïý ëüãïõ ôïõ åêðáéäåõôéêïý.Ç ãëþóóá ðáñÜãåé ðñáãμáôéêüôçôá, μå ôçí Ýííïéá üôé ôï õëéêüôùí áðåéêïíßóåùí ôçò åîùôåñéêÞò ðñáãμáôéêüôçôáò ðïõ öôÜíïõíóôç óõíåßäçóç ôïõ μáèçôÞ, åßíáé ãëùóóéêü, áêüμç êé áí ï åêðáé-äåõôéêüò Ý÷åé óôç äéÜèåóÞ ôïõ ôá üðïéá åðïðôéêÜ μÝóá ôïõ åðé-ôñÝðåé ç ðåñßðôùóç. ÅÜí ï éó÷õñéóμüò üôé ôï õðïêåßμåíï áíôéμå-ôùðßæåé ôçí ðñáãμáôéêüôçôá μå âÜóç ôïí åííïéïëïãéêü ôïõïðëéóμü åßíáé Ýóôù êáé åí μÝñåé ïñèÞ, ôüôå ç åéêüíá ðïõ Ý÷ùäéáμïñöþóåé ãéá ôïí "Üëëï" μå âÜóç ôéò ðåñéãñáöÝò êáé ôéò åñ-μçíåßåò - äçëáäÞ ôç ãëþóóá - ôïõ äáóêÜëïõ ðáßæåé ôï ñüëï ôçòùò ðáñÜãïíôáò ðïõ èá åðçñåÜæåé ôç óõμðåñéöïñÜ μïõ áðÝíáíôéóôïí "Üëëï" êáé áõôü μå ôç óåéñÜ ôïõ èá åðçñåÜæåé ôçí áíôßäñáóçôïõ "Üëëïõ" óôç óõμðåñéöïñÜ μïõ. Áõôüò åßíáé ï êýñéïò ëüãïòãéá ôïí ïðïßï åðéâÜëëåôáé ðïëý μåãÜëç åõáéóèçóßá óôç ÷ñÞóçôçò ãëþóóáò åê μÝñïõò ôùí åêðáéäåõôéêþí óå Ýíá ðïëõ-ðïëéôé-

111

óμéêü ó÷ïëåßï.

5.4 ÌÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò êáé ñáôóéóμüò

Ç óçμáóßá ôïõ ñáäéïöþíïõ, ôçò åöçμåñßäáò êáé ôçò ôçëåü-ñáóçò - áëëÜ êáé üëùí ãåíéêÜ ôùí μÝóùí äéÜäïóçò ôçò åéêüíáòêáé ôçò ðëçñïöïñßáò óôéò óýã÷ñïíåò êïéíùíßåò - Ý÷åé ôïíéóôåßðïëëÝò öïñÝò êáé äåí åßíáé áðáñáßôçôï íá åðé÷åéñçμáôïëïãÞóåéêáíåßò ãéá íá ôåêμçñéþóåé ôïí éó÷õñéóμü áõôü. Ôá μÝóá μáæéêÞòåðéêïéíùíßáò êáé ç ðñïêáôÜëçøç óõíáíôþíôáé óôï åîÞò óçμåßï:óôçí ðáñïõóßáóç ôïõ "Üëëïõ" (êáé ôïõ "åáõôïý") óôçí ïðïéáäÞ-ðïôå μïñöÞ åêðïμðÞò áðü ôçí åéäçóåïãñáößá μÝ÷ñé ôï êéíçμá-ôïãñáöéêü Ýñãï óôï ïðïßï õðÜñ÷åé μéá óõãêåêñéμÝíç êáôáíïμÞñüëùí.7 Áõôü ðïõ Ý÷åé ßóùò óçμáóßá íá ôïíéóôåß áðü ôçí áñ÷Þåßíáé üôé ôá μÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò ëüãù ôçò åõêïëßáò ðïõÝ÷åé ç ðñüóâáóç óôï μÞíõμá ðïõ åêðÝμðïõí êáé ëüãù ôçò óõ-óôçμáôéêÞò ôïõò ðáñïõóßáò óôçí êáèçμåñéíÞ æùÞ äéóåêáôïμμõ-ñßùí áíèñþðùí, Ý÷ïõí êáôáóôåß Ýíá áðü ôá ðéï óêëçñïôñÜ÷çëáμÝóá Üóêçóçò åðéññïþí óå Üôïμá üëùí ôùí çëéêéþí óå üëïíôïí ðëáíÞôç. ÅðïμÝíùò, äåí åßíáé μüíï ôï ðáéäß ðïõ åêôßèåôáéóôï μÞíõμÜ ôïõò, áëëÜ êáé ïé åíÞëéêåò. Ôï åñþôçμá åßíáé åÜíôá μÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò óôï óýíïëü ôïõò - êáé ðÝñá áðüôéò üðïéåò åîáéñÝóåéò - ëåéôïõñãïýí õðÝñ ôçò äéáôÞñçóçò êáé ôçòáíáðáñáãùãÞò ôçò óôåñåïôõðéêÞò óêÝøçò, ôçò ðñïêáôÜëçøçòêáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò Þ êÜíïõí ôï áíôßèåôï êáé μå ðïéïõòμç÷áíéóμïýò ðñáãμáôþíïõí êÜèå öïñÜ ôï Ýíá Þ ôï Üëëï.

Ìéá ðñþôç ðáñáôÞñçóç ðïõ ðñÝðåé íá ãßíåé óå ó÷Ýóç μå ôçëåéôïõñãßá ôùí μáæéêþí μÝóùí åðéêïéíùíßáò óôéò óýã÷ñïíåò êïé-íùíßåò åßíáé üôé áõôÜ äñïõí êáé êéíïýíôáé êõñßùò μÝóá óå äýïôõðéêÜ õðï-óõóôÞμáôá: ôçí ïéêïíïμßá êáé ôçí ðïëéôéêÞ. Óôá ðëáß-óéá ôïõ ðñþôïõ ôï μÞíõμá ðïõ åêðÝμðåôáé áðü ôï μÝóï ó÷åôßæåôáéÜμåóá Þ Ýμμåóá, âñá÷õðñüèåóμá Þ μáêñïðñüèåóμá μå óôïé÷åßáôïõ ïéêïíïμéêïý êþäéêá (ð.÷. êÝñäïò, åðåíäýóåéò, åîáóöÜëéóç

7 Ãéá ôçí ðáñïõóßáóç ôïõ "Üëëïõ" áðü ôá μÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò âë. Bayles

1985, Sabbagh 1990, Martindale 1991, Stutzmann 1993.

112

áãïñþí êëð.). Éäéáßôåñá óôçí ôçëåüñáóç, ç ó÷Ýóç áíÜμåóá óôïμÞíõμá êáé óôïí êþäéêá ôïõ ïéêïíïμéêïý õðï-óõóôÞμáôïò ðñïù-èåßôáé μÝóù ôçò õøçëÞò áêñïáμáôéêüôçôáò. Ôï åðßðåäï áêñïá-μáôéêüôçôáò, áóöáëþò, äåí μðïñåß ðÜíôïôå íá ó÷åäéáóèåß éäéáß-ôåñá μÝóá ó' Ýíá Üêñùò áíôáãùíéóôéêü ôçëåïðôéêü ðåñéâÜëëïí.¸íáò üμùò ôñüðïò íá áíåâåß ç áêñïáμáôéêüôçôá åßíáé íá ðñï-óáñμüóåé ï ðáñáãùãüò ôï μÞíõμÜ ôïõ óå ïñèþò áíé÷íåõèåßóåòåðéèõμßåò Þ ðñïóäïêßåò ôïõ äõíçôéêïý ôçëåèåáôÞ. Ç ðñïóáñ-μïãÞ ôïõ μçíýμáôïò óôéò "áíÜãêåò" ôïõ ôçëåèåáôÞ μå óôü÷ï ôçäéåýñõíóç ôçò åμâÝëåéáò ôïõ μçíýμáôïò åßíáé ç ÷áñáêôçñéóôéêÞóôñáôçãéêÞ ôùí μÝóùí μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò ðïõ ôá åîïμïéþíåéùò ðñïò ôç ëåéôïõñãßá μå ôïõò ðïëéôéêïýò óå ðåñéâÜëëïí êïéíï-âïõëåõôéêÞò äçμïêñáôßáò, üðïõ ç ãíþμç ôïõ åêëïãéêïý óþμáôïòðñïóäéïñßæåé ôç óôáäéïäñïμßá åíüò ðïëéôéêïý ðñïóþðïõ Þ ðñï-ãñÜμμáôïò. Ôáõôü÷ñïíá ôç äéáöïñïðïéåß ðñïãñáμμáôéêÜ áðÝ-íáíôé óôïõò ðáéäáãùãïýò êáé ôçí ðáéäáãùãéêÞ, μå ôçí Ýííïéáüôé óôçí ðáéäáãùãéêÞ ó÷Ýóç ç ãíþμç ôïõ ðáéäáãùãïýμåíïõ ãéáôï μÞíõμá ôïõ ðáéäáãùãïý äåí ïäçãåß ôïí ôåëåõôáßï óôçí ðñï-óáñμïãÞ ôçò ðáéäáãùãéêÞò ôïõ ðáñÝμâáóçò ðñïò ôéò åðéèõμßåòôïõ ðáéäáãùãïýμåíïõ. ¢ëëùóôå ï ôåëåõôáßïò äåí Ý÷åé ôç äõíáôü-ôçôá åðéëïãÞò ôïõ ðïμðïý, äåí μðïñåß íá êÜíåé "ðáéäáãùãéêüzapping".

Óôá ðëáßóéá ôïõ äåýôåñïõ õðï-óõóôÞμáôïò (ðïëéôéêÞ) ôïåêðåμðüμåíï μÞíõμá ó÷åôßæåôáé μå ôç äéá÷åßñéóç ôçò ðïëéôéêÞòåîïõóßáò (äéáôÞñçóç, μåôáâïëÞ, äéåýñõíóç, ðåñéïñéóμü êëð.).Êáé åäþ ç áêñïáμáôéêüôçôá - êáé ãåíéêÜ ç åμâÝëåéá ôïõ μçíýμá-ôïò - åßíáé ç âáóéêÞ ðñïûðüèåóç ãéá ôçí Üóêçóç ðïëéôéêÞò åðéñ-ñïÞò, üðïéá μïñöÞ êáé áí áõôÞ Ý÷åé. ÄéáöïñåôéêÜ, üμùò, áðüü,ôé óõμâáßíåé μå ôçí ïéêïíïμéêÞ ëåéôïõñãßá ôùí μáæéêþí μÝóùíåðéêïéíùíßáò, ôá ðåñéèþñéá ãéá äéåýñõíóç ôçò åμâÝëåéáò ôïõðïëéôéêïý μçíýμáôïò μÝóù ôçò ðñïóáñμïãÞò ôïõ ðñïãñÜμμáôïòêáé ãåíéêÜ ôçò ðñïóöïñÜò óôéò åðéèõμßåò ôïõ êïéíïý åßíáé ðåñéï-ñéóμÝíï. Ï ëüãïò åßíáé áðëüò: ôï ðïëéôéêü μÞíõμá ðïõ ðñïùèåßμéá åöçμåñßäá Þ Ýíáò ôçëåïðôéêüò óôáèμüò åßíáé ëßãï-ðïëý óõã-êåêñéμÝíï, êáèþò áõôü óõíäÝåôáé μå óõμöÝñïíôá, êáôåóôçμÝíáÞ ðñïïðôéêÜ. Ç äéáöïñïðïßçóç ôïõ ðïëéôéêïý μçíýμáôïò μå

113

óôü÷ï ôçí áýîçóç ôçò áêñïáμáôéêüôçôáò ùò óôñáôçãéêÞ ôïõäéá÷åéñéóôÞ ôïõ μÝóïõ μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò, äåí ðñïóöÝñåôáééäéáßôåñá. Áõôü, Üëëùóôå, åîçãåß åí μÝñåé ôçí ðïëý ðåñéïñéóμÝíçåμâÝëåéá ðïõ åß÷áí êñáôéêïß ôçëåïðôéêïß óôáèμïß óå ðñþçíáíáôïëéêÝò ÷þñåò (ð.÷. ÁíáôïëéêÞ Ãåñμáíßá), ðïõ μðñïóôÜ óôïäßëçμμá íá áíåâÜóïõí ôçí áêñïáμáôéêüôçôá èõóéÜæïíôáò ôïμÞíõμá, Ýμåéíáí ðéóôïß óôï μÞíõμá. Ç óôñáôçãéêÞ ôùí μÝóùíμáæéêÞò åðéêïéíùíßáò ùò öïñÝùí ðïëéôéêþí μçíõμÜôùí öÝñíåéóôçí åðéöÜíåéá ïñéóμÝíåò ïμïéüôçôåò μå ôçí ðáéäáãùãéêÞ áëëç-ëåðßäñáóç: üðùò Ýíáò ðáéäáãùãüò, Ýôóé êáé μéá åöçμåñßäá ÞÝíáò ôçëåïðôéêüò óôáèμüò, Þ êáôáöÝñíåé íá ðåßóåé Þ ïäçãåßôáéóå áðïôõ÷ßá ùò ðñïò ôï áðïôÝëåóμá, ðÜíôùò äåí μåôáâÜëëåé ôïμÞíõμá óôïí ðõñÞíá ôïõ, ðñïóáñμïæüμåíïò óôç ãíþμç ôùíμáèçôþí Þ ôùí ôçëåèåáôþí. ¼ôáí êÜíåé ôï ôåëåõôáßï, Þäç Ý÷åéáõôïêáôáñãçèåß êáé μðïñåß μåí íá õðÜñ÷åé ùò âéïëïãéêü õðïêåß-μåíï Þ ùò ôå÷íïëïãßá, äåí õðÜñ÷åé üμùò ùò êïéíùíéêü ãåãïíüò,ùò ðåñéå÷üμåíï.

Ùò ïõäÝôåñá åñãáëåßá, ôá μáæéêÜ μÝóá åðéêïéíùíßáò, áêñé-âþò åðåéäÞ åßíáé μáæéêÜ, åßíáé åî ïñéóμïý åμðüäéá óôçí êïéíùíé-êÞ äéÜêñéóç: ôï μÞíõμÜ ôïõò áðåõèýíåôáé óå üëïõò üóïõò Ý÷ïõí(ôå÷íéêÜ) ðñüóâáóç óôï μÝóïí, ðñáêôéêÜ óå üëïõò ôïõò ðïëßôåò,áíåîáñôÞôùò äéá÷ùñéóôéêþí ãñáμμþí. ÌïéÜæïõí Ýôóé μå Ýíááíïé÷ôü ðïëõ-ðïëéôéóμéêü ó÷ïëåßï, ðïõ öéëïîåíåß μáèçôÝò üëùíôùí ôýðùí êáé áóêåß ôéò ðáéäáãùãéêÝò ôïõ åðéññïÝò ðñïò üëåòôéò êáôåõèýíóåéò. ÁëëÜ áõôü åßíáé ôï ðñþôï âÞμá, êáé Ý÷åé óçμá-óßá ãéá íá áîéïëïãÞóåé êáíåßò ôç ëåéôïõñãßá åíüò μÝóïõ μáæéêÞòåðéêïéíùíßáò ùò ðñïò ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç Þ ôçí ðñïêáôÜëç-øç íá äåé ðïéá åßíáé ôá åðüμåíá âÞμáôá, μå Üëëá ëüãéá íáμåëåôÞóåé ôï ðåñéå÷üμåíï. Ôá âáóéêÜ êñéôÞñéá μå ôá ïðïßá èáμðïñïýóå íá áîéïëïãÞóåé êáíåßò ôç ó÷åôéêÞ ëåéôïõñãßá μéáòåöçμåñßäáò, åíüò ñáäéïöùíéêïý óôáèμïý Þ åíüò ôçëåïðôéêïýóôáèμïý Þ ðñïãñÜμμáôïò, åßíáé ç ãëþóóá ðïõ ÷ñçóéμïðïéåß, çáêñßâåéá ôùí ðåñéãñáöþí ðïõ äßíåé, ç áíôéðñïóùðåõôéêüôçôáôùí èåμÜôùí ðïõ ðáñïõóéÜæåé, ç êáôáíïμÞ ôùí ñüëùí ðïõ ðñï-âÜëëåé, êáé ôÝëïò ç ñçôÜ åêöñáóμÝíç öéëïóïößá ôïõ μÝóïõ ùòðñïò ôï æÞôçμá ôçò ðñïêáôÜëçøçò êáé ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.

114

Óå ü,ôé áöïñÜ ôç ãëþóóá ôïõ μÝóïõ, éó÷ýïõí óå ãåíéêÝòãñáμμÝò üóá áíáöÝñèçêáí ãéá ôï ßäéï èÝμá óôï ðåñéâÜëëïíôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ôïõ ó÷ïëåßïõ. Ç μüíç äéáöïñÜ åßíáé üôééó÷ýïõí óå μåãáëýôåñï âáèμü, êáèþò ôï ëåêôéêü μÞíõμá, ðñþ-ôïí, åßíáé óõóôçμáôéêü - éäéáßôåñá óôá åéäçóåïãñáöéêÜ ðñïãñÜμ-μáôá - êáé äåýôåñïí, óõíïäåõüμåíï óõíÞèùò áðü åéêüíá, åßíáéðéï "áõôïíüçôï" êáé ãé áõôü äõóêïëüôåñá áíé÷íåýóéμï ùò áíá-êñéâÝò Þ öïñôéóμÝíï μå ðñïêáôáëÞøåéò. Éäéáßôåñá ôá ðñïãñÜμ-μáôá ðïõ áöïñïýí ôç äéåèíÞ åðéêáéñüôçôá, ôéò äéμåñåßò ó÷Ýóåéòμéáò ÷þñáò, Þ ôï ðáñåëèüí (óå äéåèíÝò, äéμåñÝò Þ åèíéêü åðßðåäï)åßíáé åõÜëùôá óå åêôñï÷éáóμïýò áõôïý ôïõ åßäïõò, ïé ïðïßïé,åðåéäÞ åßíáé óõ÷íïß êáé Ý÷ïõí μåãÜëåò ïμïéüôçôåò μå ôïõò áíôß-óôïé÷ïõò óôçí õðüëïéðç êáèçμåñéíÞ æùÞ ôïõ áêñïáôÞ, ðåñíÜíåáðáñáôÞñçôïé μå ôï μáíäýá ôïõ áõôïíüçôïõ.

Ç áêñßâåéá êáé ç ðïéüôçôá ôùí ðåñéãñáöþí áðü óõμðåñéöï-ñÝò áôïμéêþí Þ óõëëïãéêþí öïñÝùí ôçò "îÝíçò" ïμÜäáò åßíáé ôïäåýôåñï êñéôÞñéï μå ôï ïðïßï μðïñåß íá áîéïëïãçèåß ôï μÝóïùò ðñïò ôçí åíèÜññõíóç Þ áðüêñïõóç ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò.Éäéáßôåñá, óå ü,ôé áöïñÜ ôéò ðåñéãñáöÝò óõμðåñéöïñþí Þ ãåãïíü-ôùí ãéá ôéò ïðïßåò õðÜñ÷ïõí äýï Þ ðåñéóóüôåñåò åêäï÷Ýò, çóõóôçμáôéêÞ ðáñïõóßáóç ôçò μéáò áðü ôéò åêäï÷Ýò áõôÝò êáé çáãíüçóç Þ óôéãμáôéóμüò ôçò Üëëçò, óõíéóôïýí ðñüâëçμá. Ðñü-âëçμá áðïôåëåß åðßóçò μéá øåõäåðßãñáöç ðïëõμÝñåéá, óôï üíï-μá ôçò ïðïßáò ðáñïõóéÜæåôáé μåí êáé êÜðïéá Üëëç åêäï÷Þ, åêôüòáðü ôçí êõñßáñ÷ç, áëëÜ μå ôÝôïéïí ôñüðï ðïõ íá åõíïåß ôçíåãêõñüôçôá ôçò êõñßáñ÷çò åêäï÷Þò ôùí ðñáãμÜôùí. ÄåäïμÝíçòôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ μÝóïõ ùò ïéêïíïμéêïý êáé ðïëéôéêïý μï÷ëïýêáé äåäïμÝíïõ ôïõ åðéðÝäïõ ðñïóäïêéþí ôïõ êïéíïý ôïõ óõãêå-êñéμÝíïõ μÝóïõ, ôï éäáíéêü ôçò áíôéêåéμåíéêüôçôáò êáé ôçò ïõäå-ôåñüôçôáò óôéò ðåñéãñáöÝò êáé óôéò åñμçíåßåò ôçò óõμðåñéöïñÜòôïõ "Üëëïõ" åßíáé μáêñéíü. Ç ðéï óçμáíôéêÞ ðáñÝμâáóç ðïõ èáμðïñïýóå êáíåßò íá öáíôáóôåß óôï óçμåßï áõôü åßíáé ç åíßó÷õóçôçò êñéôéêÞò éêáíüôçôáò ôïõ áíáãíþóôç, áêñïáôÞ Þ ôçëåèåáôÞ,ç ïðïßá èá μðïñïýóå íá ëåéôïõñãÞóåé ùò áðïôñåðôéêÞ ðñïóäï-êßá áðü ôç óêïðéÜ ôïõ äéá÷åéñéóôÞ ôïõ μÝóïõ.

115

¸íá ôñßôï êñéôÞñéï ðïõ μíçμïíåýôçêå ðáñáðÜíù åßíáé çáíôéðñïóùðåõôéêüôçôá ôçò èåμáôïëïãßáò ùò μÝóïõ, ðáñÜãïíôáðïõ äåß÷íåé åÜí ïé äÝêôåò ôïõ μçíýμáôïò μðïñïýí íá áíáãíùñß-óïõí μÝóá ó' áõôü êáé äéêÜ ôïõò åíäéáöÝñïíôá, åμðåéñßåò Þ ðñï-âëçμáôéóμïýò Þ åÜí óôï μÞíõμá ðñïâÜëëåôáé áðïêëåéóôéêÜ μéáèåμáôïëïãßá ðïõ ó÷åôßæåôáé μå ôç æùÞ ôçò êõñßáñ÷çò ïμÜäáò.¸íáò ôñüðïò μå ôïí ïðïßï èá μðïñïýóå ôï μÝóï íá ëÜâåé õðüøçôéò äéáöïñåôéêÝò èåμáôïëïãßåò ôùí äåêôþí åßíáé ð.÷. ç êáôÜôμçóçôïõ ðñïãñÜμμáôïò óå æþíåò μå êñéôÞñéï ôçí êïéíùíéêÞ ôáõôüôçôá(ãëùóóéêÞ, èñçóêåõôéêÞ, åèíéêÞ) ôïõ áðïäÝêôç. Áõôü åí μÝñåéðñáãμáôïðïéåßôáé μå ôçí ðáñåμâïëÞ îåíüãëùóóùí ðñïãñáμμÜ-ôùí óôá ôçëåïðôéêÜ Þ ñáäéïöùíéêÜ ðñïãñÜμμáôá μéáò ÷þñáò.¸íáò äåýôåñïò ôñüðïò èá Þôáí ï ðïëëáðëáóéáóμüò ôùí μÝóùíμå êñéôÞñéï ôï áêñïáôÞñéï, ðñÜãμá ðïõ èåùñçôéêÜ èá óÞμáéíåôç äéÜóðáóç ôïõ μçíýμáôïò óå ôüóåò μïñöÝò, üóåò êáé ïé äéá÷ù-ñéóôéêÝò ãñáμμÝò μéáò êïéíùíßáò. Ôï μïíôÝëï áõôü μðïñåß íáëåéôïõñãÞóåé óå ïñéóμÝíåò êïéíùíßåò μå μåãÜëç áöïμïéùôéêÞäýíáμç, üðïõ ï êßíäõíïò ãéá ôçí åíèÜññõíóç áðïó÷éóôéêþí ñåõ-μÜôùí êáé ôÜóåùí åßíáé áíýðáñêôïò Þ åëÜ÷éóôïò. ¼μùò óå êïé-íùíßåò μå áóôáèÞ éóïññïðßá ùò ðñïò ôï ôåëåõôáßï, μéá ïñãÜíùóçôïõ μçíýμáôïò μå âÜóç ôç ãëþóóá, ôç èñçóêåßá Þ ôçí åèíüôçôáôùí ïμÜäùí ðïõ óõãêñïôïýí ôç óõãêåêñéμÝíç êïéíùíßá åãêõμï-íåß ïñéóμÝíïõò êéíäýíïõò áõôïíüμçóçò ôùí ÷þñùí åðéêïéíùíßáòêáé áμïéâáßáò áðïμÜêñõíóçò ôùí êïéíþí óçμåßùí áíáöïñÜòáíÜμåóá óôéò äéÜöïñåò ïμÜäåò. ¸ôóé ï êáôáêåñμáôéóμüò ôïõμçíýμáôïò óå ðåñéï÷Ýò ðïõ ðñïóäéïñßæïíôáé μå äéáöïñåôéêÜ êñé-ôÞñéá èåμáôïëïãéêïý åíäéáöÝñïíôïò, äéáöïñåôéêïýò áîéáêïýòêþäéêåò êáé äéáöïñåôéêÝò ðïëéôéêÝò (êáèåóôùôéêÝò) öéëïóïößåò,èá ðñïêáëïýóå ðñïâëÞμáôá óôçí åîáóöÜëéóç μéáò åðáñêïýòêáé áíáãêáßáò ãéá ôçí ïμáëÞ (åéñçíéêÞ) ëåéôïõñãßá μéáò ðïëõ-ðïëéôéóμéêÞò êïéíùíßáò. ¼ðùò μå ôçí åðßóçμç ãëþóóá, Ýôóé êáéμå ôá μÝóá μáæéêÞò åðéêïéíùíßáò, ðÝñá áðü ôï óõμöÝñïí ôçòåðéêïéíùíßáò, ðáßæåôáé êáé Ýíá ãåíéêüôåñï ðáé÷íßäé, ôï ðáé÷íßäéôçò äçμéïõñãßáò êïéíþí óçμåßùí áíáöïñÜò, μéáò lingua francaóå åðßðåäï óõíåßäçóçò ôçò êïéíùíéêÞò ðñáãμáôéêüôçôáò.

116

ÔÝëïò, óå ü,ôé áöïñÜ ôçí êáôáíïμÞ ôùí äéáöüñùí ñüëùíóôá ðñïãñÜμμáôá êõñßùò ôïõ ñáäéïöþíïõ êáé ôçò ôçëåüñáóçò,áëëÜ êáé óôá ñåðïñôÜæ Þ óôç ó÷ïëéïãñáößá ôùí åöçμåñßäùí,Ý÷åé ðáñáôçñçèåß üôé óå êïéíùíßåò μå Ýíôïíç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøçêáé ðñïêáôÜëçøç ïé èåôéêïß ñüëïé ðñïÝñ÷ïíôáé μïíïμåñþò áðüôï ÷þñï ôçò "ïéêåßáò" ïμÜäáò, åíþ áíôßèåôá ïé áñíçôéêïß áðüôçí "îÝíç" ïμÜäá. Óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò ôá ðñüôõðá ïμïñöéÜò,åðéôõ÷ßáò, çèéêÞò óå åðßðåäï åéäçóåïãñáößáò, êáëëéôå÷íéêÞòðáñáãùãÞò (èÝáôñï, êéíçμáôïãñÜöïò, ëïãïôå÷íßá) Þ åíçμåñùôé-êþí åêðïμðþí êáé êåéμÝíùí (ð.÷. íôïêõμáíôÝñ, óåéñÝò åðéêáéñü-ôçôáò ê.á.) ôïðïèåôïýíôáé óõíÞèùò óôçí ïμÜäá μå ôï õøçëüôåñïêïéíùíéêü status, åíþ áíôßèåôá ôá áñíçôéêÜ ðñüôõðá ôçò áðïôõ-÷ßáò, ôçò êáèõóôÝñçóçò, ôçò áíçèéêüôçôáò ê.á. ðñïÝñ÷ïíôáé áðüôï ÷þñï ôçò õðïäåÝóôåñçò ïμÜäáò. Ìéá ôÝôïéá ðáñïõóßáóç ôçòðñáãμáôéêüôçôáò μðïñåß íá éêáíïðïéåß ôá êñéôÞñéá ôçò óáöÞ-íåéáò êáé ôçò áðëïýóôåõóçò, áëëÜ ðáñáâéÜæåé ôçí áñ÷Þ ôçòáêñßâåéáò, ôçò áíôéêåéμåíéêüôçôáò êáé ôçò áμåñïëçøßáò ôïõμÝóïõ. Êáé åÜí μåí ôï ðñüâëçμá ðñïÝñ÷åôáé áðü μéá êáêÞ äéá-÷åßñéóç ôïõ μÝóïõ, åßíáé åýêïëá èåñáðåýóéμï. ÅÜí üμùò áíôáíá-êëÜ μéá ðñïóðÜèåéá ðñïóáñμïãÞò ðïõ åðé÷åéñåß ï äéá÷åéñéóôÞòôïõ μÝóïõ μå óêïðü ôçí éêáíïðïßçóç ó÷åôéêþí åðéèõμéþí êáéðñïóäïêéþí ôïõ äÝêôç, ôï ðñüâëçμá åßíáé ðïëý ðéï äýóêïëï.Óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ áêüμç êáé μéá ñçôÞ ôïðïèÝôçóç ôïõ μÝóïõ(ë.÷. óå μéá áðü ôéò áõôï-ðáñïõóéÜóåéò ôïõ) õðÝñ ôïõ ïéêïõμåíé-êïý áíèñùðéóμïý êáé åíáíôßïí ôùí êïéíùíéêþí äéáêñßóåùí -Ýíá áðü ôá áμöéëåãüμåíá êñéôÞñéá ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôçò óôÜ-óçò ôïõ óõãêåêñéμÝíïõ μÝóïõ áðÝíáíôé óôç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøç,ôçí ðñïêáôÜëçøç êáé ôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç - äåí èá μðïñÝóåéíá áíôéóôáèμßóåé ôï áðïôÝëåóμá ðïõ Ý÷åé óôç óõíåßäçóç ôïõäÝêôç ç óõóôçμáôéêÞ ðáñïõóßáóç μéáò áóýμμåôñçò êáôáíïμÞòôùí èåôéêþí êáé ôùí áñíçôéêþí ðñïôýðùí μå êñéôÞñéï ôçí μåñï-ëçðôéêüôçôá õðÝñ ôçò åõíïçμÝíçò êïéíùíéêÞò êáôçãïñßáò.

117

ÔåëéêÝò ÐáñáôçñÞóåéò

Ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç áðïôåëåß Ýíá áðü ôá éóôïñéêþò ðñïó-äéïñéóìÝíá ðïëéôéóìéêÜ öïñôßá ðïõ ìåôáöÝñïõí áêüìç êáé óÞìå-ñá êáé ïé ðéï áíáðôõãìÝíåò ôå÷íïëïãéêÜ êáé ðïëéôéêÜ êïéíùíßåò.Áíáìößâïëá Ý÷åé ðåñéïñéóôåß óçìáíôéêÜ óå üëïí ôïí êüóìï ïèåóìéêüò ñáôóéóìüò, ìå ôïí åêóõã÷ñïíéóìü ôùí óõíôáãìÜôùíêáé ãåíéêÜ ôçò íïìïèåóßáò, ôçò ó÷åôéêÞò ìå ôç ìåôá÷åßñéóç ôïõðïëßôç, Ýôóé þóôå éäéüôçôåò üðùò ç ãëþóóá, ç èñçóêåßá, ç êáôá-ãùãÞ, êáé ç åèíüôçôá íá èåùñïýíôáé áèÝìéôá êñéôÞñéá ãéá ôçäéêáéïëüãçóç ôçò äéáöïñåôéêÞò áñíçôéêÞò ìåôá÷åßñéóçò. Ç ìüíçåðßóçìá åðéôñåðüìåíç êáé èåùñïýìåíç ùò åðéâåâëçìÝíç äéáöï-ñåôéêÞ ìåôá÷åßñéóç ôïõ ðïëßôç åê ìÝñïõò ôïõ êñÜôïõò áëëÜ êáéôçò éäéùôéêÞò ðñùôïâïõëßáò åßíáé ç áîéïêñáôéêÞ ðñüóâáóç óåéåñáñ÷çìÝíá ùò ðñïò ôçí áîßá ôïõò áãáèÜ. Ç õðï÷þñçóç ôïõèåóìéêïý ñáôóéóìïý üìùò äåí éóïäõíáìåß ìå ôçí åîÜëåéøÞ ôïõáðü ôéò êïéíùíßåò. Ç óôåñåïôõðéêÞ óêÝøç, ç ðñïêáôÜëçøç êáéç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç õðÜñ÷ïõí êáé åêäçëþíïíôáé Üôõðá, åßíáéüìùò åîßóïõ áðïêñïõóôéêÜ. Ç ðáñïõóßá ôïõò ó÷åôßæåôáé ìåóôïé÷åßá ôçò êïéíùíéêÞò äïìÞò êáé ôçò ïéêïíïìßáò, áëëÜ ü÷éìüíïí ì' áõôÜ. Äåí õðÜñ÷ïõí ìüíïí åðåéäÞ åßíáé "÷ñÞóéìá" ãéáôç äéáôÞñçóç ôïõ status quo, áëëÜ êáé åðåéäÞ áðïôåëïýí óôïé÷åßáôçò ðïëéôéóìéêÞò êëçñïíïìéÜò ìéáò ïìÜäáò (ëáïý, ÷þñáò, ðåñéï-÷Þò), ðïõ êáôáöÝñíïõí íá åîáóöáëßóïõí ôçí åðéâßùóÞ ôïõò êõ-ñßùò ìÝóù ôùí ãëùóóéêþí êáé ðïëéôéóìéêþí ðñáêôéêþí áðü ãåíéÜóå ãåíéÜ.

Ôï Üôïìï Ýñ÷åôáé óå åðáöÞ ìå áõôÜ ôá óôïé÷åßá êáôÜ ôçäéÜñêåéá ôçò êïéíùíéêïðïßçóÞò ôïõ, êáé éäéáßôåñá áðü ôç óõììå-ôï÷Þ ôïõ óôçí áëëçëåðßäñáóç óôá ðëáßóéá ôçò ïéêïãÝíåéáò, ôïõó÷ïëåßïõ, ôùí ìÝóùí ìáæéêÞò åðéêïéíùíßáò êáé Üëëùí èåóìéêþíÞ ìç-èåóìéêþí åðéêïéíùíéáêþí ðåñéâáëëüíôùí. Ôá óôåñåüôõðá,ç ðñïêáôÜëçøç êáé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç åßíáé "ðñïôÜóåéò" ôïõðáéäáãùãéêïý ðåñéâÜëëïíôïò óôï ðáéäß êáé ôï íÝï ãéá ôçí áíôéìå-ôþðéóç ôçò áëëçëåðßäñáóçò ìå ôïõò êïéíùíéêïýò ôïõ åôáßñïõò.Ïýôå ïé ðñïôÜóåéò áõôÝò åßíáé ïé ìüíåò äõíáôÝò ãéá ôçí áíôéìåôþ-ðéóç ôùí ðñïâëçìÜôùí ôïõ áôüìïõ, ïýôå ç áíôéìåôþðéóç ôùí

118

ðñïâëçμÜôùí (Þ ôçò áëëçëåðßäñáóçò) ðïõ áõôÝò õðüó÷ïíôáéåßíáé ç μüíç äõíáôÞ Þ ç ðñïóöïñüôåñç. Áðü ôç óêïðéÜ ôïõõðïêåéμÝíïõ, ôá óôåñåüôõðá, ç ðñïêáôÜëçøç êáé ç êïéíùíéêÞäéÜêñéóç åîõðçñåôïýí ïñéóμÝíåò áíÜãêåò, üðùò ð.÷. ôçí áíÜãêçãéá óáöÞíåéá êáé áðëïýóôåõóç, ôçí áíÜãêç ãéá éåñáñ÷éêÞ èÝóç,ôçí áíÜãêç ãéá ôéμùñßá ôïõ åíü÷ïõ ýóôåñá áðü μéá äõóÜñåóôçåμðåéñßá.

¼μùò êáé ôá ôñßá áõôÜ öáéíüμåíá Þ óõμðåñéöïñÝò ðåñé-êëåßïõí áíïñèïëïãéóμü: Ôá óôåñåüôõðá åßíáé ÷ïíôñïêïμμÝíåòêáé Ýôóé áíáêñéâåßò áíáðáñáóôÜóåéò ôïõ "Üëëïõ", ç ðñïêáôÜëç-øç åßíáé áñíçôéêÞ ðñïäéÜèåóç ãéá μåôá÷åßñéóç ôïõ "Üëëïõ",âáóéóμÝíç óå Üôïðåò ðáñáäï÷Ýò, êáé ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç åßíáéμåôáöïñÜ ôïõ åðéðÝäïõ óýãêñéóçò êáé áîéïëüãçóçò ôïõ "Üëëïõ"áðü ôï ðåäßï ôùí éêáíïôÞôùí (ðñïóüíôá), óôï ðåäßï ôçò êïéíùíé-êÞò ôáõôüôçôáò (åôéêÝôáò). Êáé ôá ôñßá åßíáé áμïéâáßá, μå ôçíÝííïéá üôé õðÜñ÷ïõí åßôå ùò ðñáãμáôéêüôçôåò (ð.÷. ôá óôåñåüôõ-ðá êáé ç ðñïêáôÜëçøç), åßôå ùò äõíçôéêÝò ðñáãμáôéêüôçôåò(êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç) ü÷é μüíï μÝóá óôçí åõíïçμÝíç ïμÜäá,áëëÜ êáé μÝóá óôçí áäéêçμÝíç ïμÜäá. Ç μüíç ïõóéáóôéêÞ äéáöï-ñÜ áíÜμåóá óôéò ïμÜäåò ðïõ åμðëÝêïíôáé ó' áõôü ôï áõôïñõèμé-æüμåíï óýóôçμá óôåñåïôýðùí, ðñïêáôÜëçøçò êáé êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò åßíáé ç äéáöïñÜ äõíáôïôÞôùí ãéá ôçí åðéâïëÞ ôùíåðéëïãþí ôïõ åíüò ðÜíù óôçí Üðïøç ôïõ Üëëïõ, äçëáäÞ ç äéáöï-ñÜ äýíáμçò Þ åîïõóßáò.

ÕðÜñ÷ïõí äýï êåíôñéêÜ åðé÷åéñÞμáôá ãéá ôçí áðüêñïõóçôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò óå üëïõò ôïõò ôïμåßò ôçò êïéíùíéêÞòæùÞò ôï Ýíá áöïñÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç åíüò áíèñþðéíïõ äõíáμé-êïý, ç åîÝëéîç ôïõ ïðïßïõ áíáóôÝëëåôáé Þ áêõñþíåôáé, μå æçμéÜôïõ êïéíùíéêïý óõíüëïõ áëëÜ êáé ôïõ óõãêåêñéμÝíïõ áôüμïõ.Ôï äåýôåñï ó÷åôßæåôáé μå ôçí çèéêÞ õðüóôáóç ôçò êïéíùíéêÞòäéÜêñéóçò óôá ðëáßóéá μéáò äçμïêñáôéêÞò êïéíùíßáò, äéáðíåü-μåíçò áðü ôá éäáíéêÜ ôïõ ïéêïõμåíéêïý áíèñùðéóμïý. Áíóýμöùíá μå ôï ðñþôï åðé÷åßñçμá ç êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç åßíáéáíïñèïëïãéêÞ Þ êïéíùíéêÜ áóýμöïñç, óýμöùíá μå ôï äåýôåñïåßíáé áíÞèéêç êáé éóôïñéêÜ îåðåñáóμÝíç.

119

Ç áíôéμåôþðéóç ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò åßíáé ôüóï åýêïëçõðüèåóç, üóï êáé ç åðßêëçóç ôùí áñ÷þí ôïõ ïñèïëïãéóμïý êáéμéáò ïéêïõμåíéêÞò áíèñùðéóôéêÞò çèéêÞò ãéá ôç ñýèμéóç ôçòóõμðåñéöïñÜò ôïõ áôüμïõ. Åéäéêüôåñá üóïé åðé÷åéñïýí íá ôçíáíôéμåôùðßóïõí óå èåóμéêÜ ðåñéâÜëëïíôá, üðùò ð.÷. ôï ó÷ïëåßï,ôï óýóôçμá áðáó÷üëçóçò, ôçí ðïëéôéêÞ, ðñÝðåé íá åßíáé ðñïåôïé-μáóμÝíïé ãéá ôçí åμöÜíéóç áíôéóôÜóåùí, åßôå åðåéäÞ ç äéÜêñéóç"óõμöÝñåé" óõóôçμéêÜ (óõμðßåóç ôïõ êüóôïõò, êáèÞëùóç ôïõstatus), åßôå åðåéäÞ êïéíùíéêÜ "åðéâÜëëåôáé" (ð.÷. ôïðïèåôåß ôïíöïñÝá ôçò óôïí êïñμü ôïõ êïéíùíéêïý óþμáôïò), åßôå, ôÝëïò,åðåéäÞ "âïëåýåé" (åêôüíùóç, õðåñáðëïõóôåõμÝíåò åñμçíåßåò,óáöåßò åéêüíåò, áßóèçóç õðåñï÷Þò). Ç èåóμéêÞ ðáñÝμâáóç ãéáôçí áðüêñïõóç ôçò êïéíùíéêÞò äéÜêñéóçò åßíáé áðáñáßôçôç, áëëÜç åîáóöÜëéóÞ ôçò åßíáé æÞôçμá ðïëéôéêïý ðñïãñÜμμáôïò. Äåíåßíáé üμùò éêáíÞ óõíèÞêç ãéá ôçí áðüêñïõóç ôçò äéÜêñéóçò,ãéá äýï ëüãïõò: åðåéäÞ ïé (áíôéñáôóéóôéêïß) êáíüíåò ðáñáâéÜæï-íôáé, êáé åðåéäÞ ïé êáíüíåò áõôïß äåí μðïñïýí íá êáëýøïõíüëåò ôéò åêäçëþóåéò ôçò êïéíùíéêÞò æùÞò. Áõôü ðïõ Ý÷åé åîßóïõμåãÜëç óçμáóßá óôçí áíôéμåôþðéóç ôïõ êáèçμåñéíïý ñáôóéóμïýåßíáé ç áíôéêáôÜóôáóç ôçò êïõëôïýñáò ôçò óéùðÞò êáé ôçò áíï-÷Þò áðÝíáíôé óôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç áðü μéá êïõëôïýñá åëÝã-÷ïõ êáé ðáñÝμâáóçò, üôáí äßðëá μáò åêäçëþíåôáé êÜðïéï êñïý-óμá. Ç áíôßóôáóç óôçí êïéíùíéêÞ äéÜêñéóç ðïôÝ äåí Þôáí êáéðïôÝ äåí μðïñåß íá åßíáé õðüèåóç μüíï ôïõ êñÜôïõò êáé ôùíèåóμéêþí ôïõ ïñãÜíùí. Åßíáé êáé õðüèåóç ôïõ êÜèå ðïëßôç, ðïõäåí áñêåß íá μÜèåé íá μçí åêäçëþíåé ôÜóåéò êáé ðñáêôéêÝò êïé-íùíéêÞò äéÜêñéóçò, áëëÜ ðñÝðåé êáé íá μÜèåé íá åíï÷ëåßôáé,üôáí Üëëïé åêäçëþíïõí ðáñüμïéåò óõμðåñéöïñÝò. Ç åôïéμüôçôáãéá ðáñÝμâáóç êáé ç ßäéá ç ðáñÝμâáóç åßíáé, áóöáëþò, "êïõ-ñáóôéêÜ" ðñÜãμáôá, êáé ßóùò áêïýãåôáé ëïãéêü ôï åðé÷åßñçμáôçò "ïõäåôåñüôçôáò" êáé ôçò "μç-ðáñÝμâáóçò", ãéáôß ï êáèÝíáòßóùò ðñïôéμÜ íá Ý÷åé ôçí çóõ÷ßá ôïõ. ÁëëÜ μå ðïëßôåò ðïõ èÝëïõííá Ý÷ïõí âñá÷õðñüèåóμá ôçí çóõ÷ßá ôïõò êáé ðïõ äåí Ý÷ïõíôçí ôüëμç íá äõóáñåóôÞóïõí üóïõò åðé÷åéñïýí êïéíùíéêÝò äéá-êñßóåéò óôïí ÷þñï ôïõò, äåí μðïñïýμå íá μéëÜμå ïýôå ãéá äçμï-êñáôßá, ïýôå êáé ãéá áíèñùðéóμü. Ìå áõôÞ ôçí Ýííïéá ôá ðáéäá-

120

ãùãéêÜ ðåñéâÜëëïíôá, êáé éäéáßôåñá ôï ó÷ïëåßï, ßóùò ðñÝðåé íáîáíáóêåöôïýí ôçí ðáéäáãùãéêÞ áîßá ôçò ôüëμçò, óõíäõáóμÝíçòμå ôçí êñéôéêÞ óêÝøç.

121

ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ

122

Îåíüãëùóóç Âéâëéïãñáößá

Asch, S. 1976. The role ïf attribution processes in conformity anddissent. Én: American Psychologist, 31, 2, óåë. 148-157.

Barth, F. 1969. Ethnic groups and boundaries. Bergen-Oslo.

Bayles, Ì. 1985. Blacks ïn T.V: Adjusting the image. Én: NewPerspectives, vïl. 17, 3, óåë. 2-6.

Becker, Á. 1980. The role ïf the school in the maintenance andchange ïf ethnic group affiliations.

Blau, Ñ.Ì. 1964. Exchange and power in social life. Harcourt,Blace and Word, Inc.: New York.

Blumer, Ç. 1976. Society as symbolic interaction. Én: Manis, Â.Meltzer (eds) Symbolic Interaction. Á Reader in Social Psy-chology. Állyn and Bacon Inc.: Boston, óåë. 145-157.

Bohnsack, R. 1976. Unterpreviligierung als mangelnde Handlung-skompetenz. Én: Arbeitsgruppe Bielefelder Soziologen:Kommunikative Sozialforschung. Wilhelm von Fink Verlag:Muenchen, óåë. 261-324.

Bork, U. 1981. The shock ïß studying in Germany: Students fromdeveloping countries in Germany. Én: Western European Edu-cation, vïl. 13, 3, óåë. 57-64.

Buchanan, W. 1951. Stereotypes and tensions as revealed by theUNESCO international poll. In: International Social ScienceJournal 3, óåë. 515-528.

Campbell, D.T. 1967. Stereotypes and the perception of groupdifferences. In: American Psychologist, 22, óåë. 817-829.

Davis, D.F. 1984. Language, Migrants and Power.

Deutsch, K. 1978. Nationalism and social communication. AnInquiry into the foundations of nationality. MIT Press: Cam-bridge (Mass)/London.

Festinger, L. 1964. Conf1ict, decision and dissonance. Stanford.

123

Giroux, Ç. Á. 1992. Curriculum, multiculturalism and the politicsof identity. Én: NASSP-Bulletin, vïl 76, Íï 548, óåë. 1-11.

Gotovos, Á. 1991. Auslaender bleibt Auslaender. Zum Verhaeltnisvïn auslaenderfreundlichen Positionen und anhaltenderstaatsbuergerlicher Diskriminierung vïn Immigranten. Én: Ç.Barkowski/ G. Hoff (Hrsg.) Berlin Interkulturell ColloquiumVerlag: Berlin, óåë. 75-106.

Guttentag, Ì. 1970. Group cohesiveness, ethnic organization, andpoverty. Én: Journal of Social Issues, 26 (2), óåë. 105-132.

Hammond, R./ Howard, J.P. 1986. Doing what's expected of you:The roots and the rise of the dropout culture. Én: Metropoli-tan Education, 2, óåë. 53-71.

Homans, S.C. 1961. Social behavior: Its elementary forms.Harcourt, Brace and World, Inc.: New York.

Huffman, Ô.Å. 1991. Some experiences, perceptions and conse-quences of campus racism among Northern Plains Indians.Én: Journal of American Indian Education, vïl 30, óåë. 25-34.

Jansen, J.D. 1987. Curriculum: context, conflict and change inBlack South African Education. Paper presented at the Com-parative and International Education Society, March 12 - 18,1987, Washington.

Kalins, Ì., Th. Coffman, G. Walters 1969. Ïn the fading of so-cial stereotypes: studies in three generations of college stu-dents. Én: Journal of Personality and Social Psychology, 13, 1,óåë. 1-16.

Êing, L.R. 1986. Cultural diversity: New Directions for educa-tion. Paper presented at the Western Meeting of the NationalSociety Science Association, Feb. 13-16, Seattle.

Êrech, D., R.W. Crutchfield 1948. Theory and problems of SocialPsychology. McGraw-Hill Book Company: New York.

Lee, W.Ç. 1985. Letters to Marcia: Á teacher's guide to antiracisteducation. Cross-cultural Communication Center, Ôïronto.

124

Lewis, W.Ç. 1961. Feuding and social change in Morocco. Én:Journal ïf Conflict Resolution, 5, óåë. 43-54.

Luhmann, Í. 1975. Soziologische Autklaerung 2. Ansaetze zurTheorie der Gesellschaft. Westdeutscher Verlag: Opladen.

Mangan, J.Á. (ed) 1993. The imperial curriculum: racial imagesand education in the British colonian experience. Routledge:NewYork.

Martindale, C. 1988. Sensitizing students of racial coverage. Én:Journalism Educator, 43, 2, óåë. 79-81.

Mead, G.Ç. 1934. Mind, self and society. (edited by Ch. Morris)The University ïf Chicago Press: Chicago.

Meinefeld, W. 1976. Ein formaler Entwurf fuer die empirischeErfassung elementaren sozialen Wissens. Én: ArbeitsgruppeBielefelder Soziologen: Kommunikative Sozialforschung.Wilhelm von Fink Verlag: Muenchen, óåë. 145-157.

Meinefeld, W., R. Bohnsack, F. Schuetze, Á. Weymann 1976.Theoretische und methodische Grundzuege kommunikativerSozialforschung. Én: Arbeitsgruppe Bielefelder Soziologen:Kommunikative Sozialforschung. Wilhelm von Fink Verlag:Muenchen, óåë. 10-87.

Mosqueda, L.J. et al. 1981. The resistance of institutional racismin Higher Education: its roots and remedies. (paper presentedat the Annual Meeting of the American Political Science As-sociation, September 5, 1981)

Pettigrew, Ô.F. 1958. Personality and sociocultural factors in in-tergroup attitudes: a cross-national comparisïn. Én: Journalof Conflict Resolution, 2, óåë. 29-42.

Pettigrew, Ô.F. 1969. Racially separate or together? Én: Journal ofSocial Issues, 25 (1), óåë. 43-69.

Ravitch, D.S. 1989. Multiculturalism in the Curriculum. Paperpresented before the Manhattan Institute, Nov. 27, 1989.

125

Rosenthal, R., L. Jacobson 1968. Pygmalion in the classroom:teacher expectation and pupil's intellectual development.NewYork.

Sabbagh, S.J. 1990. Sex, Lies and Stereotypes: The image ïf Ar-abs in American popular fiction, A.D.C. Issue, Paper, Íï 23.

Sapir, Å. 1949. Selected Writings ïf Edward Sapir in Language,Culture and Personality (edited by D.G. Mandelbaum) Ber-keley and Los Angeles.

Schutz, Á. 1962. Collected Papers É. The problem ïf Social Real-ity. Martinus Nijhoff: The Hague.

Schutz, Á. 1964. Collected Papers Ð. Studies in Social Theory.Martinus Nijhoff: The Hague.

Searle, Ch. 1992. Proud to speak: Languages, racism, and unity.Én: Language and Education, Vol. 6, 2-4, óåë. 259-269.

Secord, Ñ., C. Backman 1976. Sozialpsychologie. Fachbuchhand-lung fuer Psychologie: Frankfurt am Main.

Sergeant, Ì.Ô. et al. 1992. University student attitudes towardArabs: Implications for programmatic intervention. Én: Jour-nal ïf Multicultural Counseling and Development, Vol. 30,3, óåë. 123-131.

Simpson, S.Å., J.Ì. Yinger 1965. Racial and cultural minorities.Harper and Row Publishers: New York.

Stutzman, Å., 1993. American Indian stereotypes: The truth be-hind the hype. Án Indian education curriculum unit. Officeïf Elementary and Secondary Education: Washington, D.C.

Thomas, W.É. 1976. The definition ïf the situation. Én: Manis, J.,Â. Meltzer (eds) Symbolic Interaction. Állyn and Bacon Inc.:Boston / Toronto, óåë. 331-336.

Troyna, Â., R Hatcher 1992. Racism in children's lives: Á study ïfmainly-white primary schools. Routledge, Chapman and Hall,Inc., New York.

126

Tsiakalos, G. 1983. Auslaenderfeindhickeit. Tatsachen und Erk-laerungsversuche. Verlag C.Ç. Beck.: Muenchen.

Tumin, Ì.Ì. 1958. Readiness and resistance to desegregation: Ásocial portait of the hard core. Én: Social Forces, 36, óåë. 256-263.

Villanueva, V. 1993. Bootstraps: From an American academic ofcolour. National Council of Teachers of English, Illinois.

Vincent, Í.C. 1992. The Philosophy and politics of multiculturaleducation and anti-racist education: Án analysis of currentliterature. Paper presented at the Annual Meeting of theNational Association for Multicultural Education, Feb. 1992,Orlando, FL.

Weatherlay, D. 1961. Anti-semitism and the expression of fantasyaggression. Én: Journal of Abnormal and Social Psychology,62, óåë. 454-457.

Whaley, R., W. Bresette 1994. Whalleye warrious: Án effectivealliance against racism and for the earth. New Society Pub-lishers: Philadelphia.

Whorf, Â.L. 1963. Sprache, Denken, Wirklichkeit. Beitraege zurMetalinguistik und Sprachphilosophie. Reinbeck bei Ham-burg.

Williams, R.Ì. 1947. The reduction of intergroup tensions. So-cial Science Research Council: New York.

Yonke, J.Ì. 1991. Sensitizing students to the dynamics of raceand class. Paper presented at the Annual Meeting of the Con-ference ïn College Counselling and Communication, March21-23, 1991, Boston, ÌÁ.

127

Åëëçíüãëùóóç Âéâëéïãñáößá

¢÷ëçò, Í. 1983. Ïé ãåéôïíéêïß ëáïß, Âïýëãáñïé êáé Ôïýñêïé óôáó÷ïëéêÜ âéâëßá ôçò Éóôïñßáò Ãõìíáóßïõ - Ëõêåßïõ, Èåóóáëï-íßêç.

Ãêüôïâïò, Á. Å. 1986. Ï "÷ñõóïýò áéþí" ôçò ðáéäáãùãéêÞò éäåï-ëïãßáò êáé ç åìöÜíéóç ôçò ðáéäáãùãéêÞò åðéóôÞìçò: ÎÝíåòåðéäñÜóåéò óôçí åëëçíéêÞ ðáéäáãùãéêÞ èåùñßá êáé Ýñåõíá.Óôï Á. Å. Ãêüôïâïò, Ã. Ìáõñïãéþñãïò, Ð. Ðáðáêùíóôáíôß-íïõ: ÊñéôéêÞ ÐáéäáãùãéêÞ êáé ÅêðáéäåõôéêÞ ÐñÜîç. Óýã-÷ñïíç Åêðáßäåõóç: ÁèÞíá, óåë. 25-71.

Ãêüôïâïò, Á. Å. 1991. ÐáñÜäïóç êáé ãëþóóá óôï ó÷ïëåßï. Åêäü-óåéò Äùäþíç: ÁèÞíá.

Ãêüôïâïò, Á. 1994á. ÁíôéëÞøåéò, óôÜóåéò êáé óõìðåñéöïñÝò ôùíáõôï÷èüíùí áðÝíáíôé óôïõò ìåôáêéíïýìåíïõò áðü ôçí Áëâá-íßá (áäçìïóßåõôç Ýñåõíá õðïâëçèåßóá óôï Õðïõñãåßï Åñãá-óßáò óôá ðëáßóéá ôïõ INTERREG).

Ãêüôïâïò A. 1994â. Ìåôáêéíïýìåíï åñãáôéêü äõíáìéêü áðü ôçíÁëâáíßá óôçí ÅëëÜäá: ÐñïûðïèÝóåéò êáé åðéðôþóåéò ìéáòáóýíôáêôçò ìåôáíÜóôåõóçò (áäçìïóßåõôç Ýñåõíá õðïâëç-èåßóá óôï Õðïõñãåßï Åñãáóßáò óôá ðëáßóéá ôïõ INTER-REG).

ÄáìáíÜêçò, Ì. 1989. ÐïëõðïëéôéóìéêÞ - ÄéáðïëéôéóìéêÞ ÁãùãÞ.ðåñ. ÅêðáéäåõôéêÜ, 16, óåë. 75-87.

Êïãêßäïõ, Ä., Å. ÔñÝóóïõ-ÌõëùíÜ, Ã. ÔóéÜêáëïò 1993. Êïéíù-íéêüò áðïêëåéóìüò êáé åêðáßäåõóç: Ç ðåñßðôùóç ôùí ãëùó-óéêþí ìåéïíïôÞôùí óôç ÄõôéêÞ Èåóóáëïíßêç, ÁñéóôïôÝëåéïÐáíåðéóôÞìéï Èåóóáëïíßêçò.

ÌÜñêïõ, Ã. 1995. ÅéóáãùãÞ óôç äéáðïëéôéóìéêÞ åêðáßäåõóç.Áöåôçñßá, óôü÷ïé ðñïïðôéêÝò. ÁèÞíá.

ÌõëùíÜò, È. 1982. Ç áíáðáñáãùãÞ ôùí êïéíùíéêþí ôÜîåùíìÝóá áðü ôïõò ó÷ïëéêïýò ìç÷áíéóìïýò. ÁèÞíá: ÅêäüóåéòÃñçãüñçò.

128

Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, Ð. 1981. Ç áíéóüôçôá óôçí åëëçíéêÞ õðï-÷ñåùôéêÞ åêðáßäåõóç, ðåñ. Ðïëßôçò, 44, óåë. 46-51.

ÖñáãêïõäÜêç, Á. 1985. Êïéíùíéïëïãßá ôçò Åêðáßäåõóçò. Èåù-ñßåò ãéá ôçí êïéíùíéêÞ áíéóüôçôá óôï ó÷ïëåßï. ÁèÞíá:Åêäüóåéò ÐáðáæÞóç.