προβλήματα επιθετικότητας κ..

Προβλήματα επιθετικότητας και θυματοποίησης σε σχέσημε πλευρές της κοινωνικής αυτοαποτελεσματικότητας

μαθητών του Δημοτικού σχολείου

Της Ελένης Ανδρέου & της Βασιλικής Αλεξίου

ΕισαγωγήΤα αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών (Olweus, 1993. Salmivalli et al., 1996. Sutton & Smith, 1999)

έχουν επιβεβαιώσει το γεγονός, πως τα προβλήματα επιθετικότητας και θυματοποίησης στο σχολείο,βασίζονται σε συλλογικές διεργασίες, έχουν, δηλαδή, τις ρίζες τους στον τρόπο που αντιδρά η ομάδατων συνομηλίκων απέναντι στη μαθητική βία. Έχει διαπιστωθεί, πως οι μαθητές σε μία σχολική μονάδααναλαμβάνουν διάφορους «συμμετοχικούς» ρόλους κατά την θυματοποίηση ενός ή περισσότερωνσυμμαθητών τους. Ακόμα και αν δεν παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην σωματική ή ψυχολογικήεπίθεση που υφίσταται το θύμα, μπορεί να υποβοηθούν τον δράστη ή/και να του παρέχουν θετικήεπανατροφοδότηση επιβραβεύοντας τις πράξεις του, να παίρνουν το μέρος του θύματος προκαλώνταςτην οργή του δράστη ή να παραμένουν ουδέτεροι και να αποδέχονται σιωπηλά την όλη κατάσταση(Salmivalli et al., 1996). Το αποτέλεσμα αυτής της εμπλοκής, είναι να αποκρύπτονται πολλά περιστατικάθυματοποίησης από τους εκπαιδευτικούς αλλά και από τους γονείς των παιδιών, με βάση κάποια«σιωπηλή συμφωνία», που ξεφεύγει από την δυαδική σχέση δράστη/θύματος και παίρνει ανησυχητικέςδιαστάσεις σε όλη την σχολική μονάδα, υπονομεύοντας και παρεμποδίζοντας κάθε προσπάθειααντιμετώπισης.

Ο κύριος στόχος της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στους ρόλουςπου αναλαμβάνουν οι μαθητές του Δημοτικού σχολείου σε περιστατικά επιθετικότητας - θυματοποίησηςκαι στις αντιλήψεις τους για την αυτοαποτελεσματικότητα, την οποία αισθάνονται πως έχουν, σεδιάφορους τομείς των κοινωνικών σχέσεων. Συγκεκριμένα, εξετάστηκε η σύνδεση δραστών, θυμάτων,ενισχυτών της επιθετικής συμπεριφοράς, βοηθών του δράστη, υπερασπιστών του θύματος κι εκείνωνπου κρατούν ουδέτερη στάση, με την αυτοαποτελεσματικότητα για πράξεις αυτοεπιβεβαίωσης καιεπιθετικότητας, με τις προσδοκίες που έχουν για επιβράβευση και πρόκληση πόνου, καθώς και με τηναξία που αποδίδουν τόσο στην επιβράβευση όσο και στην πρόκληση πόνου. Η επιλογή αυτών τωνπλευρών της κοινωνικής αυτοαποτελεσματικότητας, βασίζεται στη θεωρία και τις έρευνες του Bandura(1978, 1986), που υποστηρίζουν, πως οι εκτιμήσεις που κάνει το άτομο για το πόσο αποτελεσματικήμπορεί να είναι η συμπεριφορά του, προκειμένου να πετύχει ένα στόχο, η αξία που αποδίδει σ’ αυτό τοστόχο, καθώς και οι υπολογισμοί που κάνει, σχετικά με τις πιθανές συνέπειες που θα επισύρει μιασυμπεριφορά που επιλέγει, το οδηγούν στην απόφαση να λειτουργεί με συγκεκριμένους τρόπους και νααπορρίπτει συμπεριφορές που θεωρεί πως θα το οδηγήσουν σε δυσάρεστες εμπειρίες.

ΜεθοδολογίαΗ έρευνα πραγματοποιήθηκε σε τέσσερα Δημόσια Δημοτικά σχολεία του Ν. Μαγνησίας. Το δείγμα

αποτέλεσαν 186 μαθητές (90 κορίτσια και 96 αγόρια) των τριών τελευταίων τάξεων του δημοτικούσχολείου.

Για την μέτρηση της πλευρών της κοινωνικής αυτοαποτελεσματικότητας, που προαναφέρθηκαν,χρησιμοποιήθηκαν 6 Κλίμακες των Egan, Monson & Perry (1998).

Για την αξιολόγηση των πρωταγωνιστικών ρόλων σε περιστατικά θυματοποίησης χρησιμοποιήθηκανη «Κλίμακα εκφοβιστικής συμπεριφοράς» και η «Κλίμακα θυματοποίησης» των Austin & Joseph (1996),με σκοπό τον εντοπισμό δραστών και θυμάτων αντίστοιχα. Για τη διερεύνηση των συμμετοχικών ρόλων

Προβλήματα επιθετικότητας και θυματοποίησης σε σχέση με πλευρές τ... http://www.pee.gr/e27_11_03/sin_ath/th_en_ix/andreoy_alexsioy.htm

1 of 6 21/2/2010 6:18 μμ

σε περιστατικά θυματοποίησης (βοηθού, ενισχυτή, υπερασπιστή, ουδέτερου) χρησιμοποιήθηκε «Τοερωτηματολόγιο συμμετοχικών ρόλων σε περιστατικά θυματοποίησης» (Salmivalli et al., 1996) στησυντομευμένη του μορφή. Ο δείκτης αξιοπιστίας Cronbach alpha των οργάνων μέτρησης κυμάνθηκε από.61 έως .85.

ΑποτελέσματαΓια τη διερεύνηση των διαφορών, με βάση την ηλικία και το φύλο των μαθητών, σε όλες τις μεταβλητές

της έρευνας, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ανάλυσης διακύμανσης. Η μόνη διαφορά πουπαρατηρήθηκε σε σχέση με την ηλικία, ήταν πως οι «δράστες» ήταν συστηματικά νεότεροι από τα«θύματα», τους «ενισχυτές», τους «υπερασπιστές» και τους «αμέτοχους» μαθητές [F(2,183) = 5.66,p<.005].

Οι διαφορές με βάση το φύλο των παιδιών, παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Όπως προκύπτει από ταδεδομένα του Πίνακα αυτού, τα αγόρια είχαν πιο ενεργή συμμετοχή στα περιστατικά θυματοποίησης στοσχολείο ως δράστες, βοηθοί, ή ενισχυτές του δράστη, αλλά και ως θύματα. Παρόλο που τα κορίτσιαείχαν μεγαλύτερη βαθμολογία στις Κλίμακες «υπεράσπισης του θύματος» και «ουδέτερηςσυμπεριφοράς», αυτή η διαφορά δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Επιπλέον, τα αγόρια υπερείχαν στοβαθμό αυτοαποτελεσματικότητας για επιθετικές πράξεις, στις προσδοκίες για επιβράβευση μετά απόμια επιθετική ενέργεια και στην αξία που αποδίδουν τόσο στην επιβράβευση όσο και στην πρόκλησηπόνου. Γι’ αυτό το λόγο, πραγματοποιήσαμε συσχετιστικές αναλύσεις για κάθε φύλο ξεχωριστά.

Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι συντελεστές συσχέτισης ανάμεσα στις πλευρές της κοινωνικήςαυτοαποτελεσματικότητας, που εξετάσαμε στην παρούσα εργασία και τους συμμετοχικούς ρόλους σεπεριστατικά θυματοποίησης. Από τα δεδομένα του Πίνακα αυτού, προκύπτουν διαφορετικέςσυστηματικές συσχετίσεις για τα κορίτσια και διαφορετικές για τα αγόρια, μεταξύ των περισσότερων απότις μεταβλητές της έρευνας. Μεταξύ της Κλίμακας «ουδέτερης συμπεριφοράς» και τωναυτοαποτελεσματικότητας σε διάφορους τομείς δεν παρατηρήθηκε καμία στατιστικά σημαντικήσυσχέτιση, ούτε για τα αγόρια αλλά ούτε και για τα κορίτσια, που πήραν μέρος στην έρευνα.

Συζήτηση – ΣυμπεράσματαΟι διαφορές ηλικίας στην Κλίμακα Θυματοποίησης, που παρατηρήθηκαν στην παρούσα μελέτη είναι

σύμφωνες με τα ευρήματα άλλων ερευνών, που συνιστούν πως οι αυτοαναφορές περιστατικώνμειώνονται με την ηλικία (Olweus, 1992. Whitney & Smith, 1993). Η μεγαλύτερη εμπλοκή των αγοριών σταπεριστατικά θυματοποίησης ως δράστες, θύματα, ενισχυτές και βοηθοί του δράστη, μπορεί ναερμηνευτεί με βάση το γεγονός ό,τι για τα αγόρια οι επιθετικές μορφές συμπεριφοράς είναι πιοσυνηθισμένες και πιο αποδεκτές στον κύκλο των συνομηλίκων απ’ ό,τι για τα κορίτσια (Salmivalli et al.,1996). Το γεγονός αυτό εξηγεί, επίσης και την υπεροχή των αγοριών σε εκείνες τις πλευρές τηςαυτοαποτελεσματικότητας, οι οποίες σχετίζονται με την ικανότητα που θεωρούν πως έχουν, νακαταφύγουν σε επιθετικές πράξεις, τις προσδοκίες τους ότι αυτές θα αποφέρουν επιβράβευση και τηναξία που αποδίδουν τόσο στην επιβράβευση όσο και την πρόκληση πόνου.

Τα αποτελέσματα της συσχετιστικής ανάλυσης που πραγματοποιήσαμε χωριστά για κάθε φύλο,φαίνονται λογικά, αν λάβει κανείς υπόψη τη διαφορετική μορφή θυματοποίησης που προκαλούν αλλά καιυφίστανται αγόρια και κορίτσια. Τα αγόρια προκαλούν και υφίστανται κυρίως ανοικτές σωματικέςεπιθέσεις και απειλές, ενώ τα κορίτσια πέφτουν θύματα λεκτικών και έμμεσων μορφών παρενόχλησης(Whitney & Smith, 1993). Έτσι, είναι φυσικό στα αγόρια η εκφοβιστική συμπεριφορά και η συμπαράταξημε το δράστη να συνδέονται με πεποιθήσεις που αφορούν την αποτελεσματικότητα της επιθετικότητας,ως τρόπο επιβολής και κατάκτησης υλικών ή άλλων στόχων. Ακόμη και η υπεράσπιση του θύματος στααγόρια συνδέεται με την αξία που αποδίδουν στην επιβράβευση που θα έχουν, όταν θα προβούν σε


2 of 6 21/2/2010 6:18 μμ

επιθετικές ενέργειες, ενώ στα κορίτσια με την αυτοαποτελεσματικότητα για αυτοεπιβεβαίωση και τημειωμένη αξία που αποδίδουν στην πρόκληση πόνου στους άλλους, ο οποίος είναι το αποτέλεσμα τηςάμεσης και φανερής επιθετικότητας. Σύμφωνη με αυτά τα ευρήματα, είναι και η άποψη πως η εκπαίδευσηστην αυτοεπιβεβαίωση μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του φαινομένου της θυματοποίησης,αφού μπορεί να θωρακίσει τα θύματα –και ιδιαίτερα τα κορίτσια θύματα- με αμυντικές στρατηγικές πουθα αποτρέπουν το δράστη από τη χρήση εκφοβιστικών μορφών συμπεριφοράς, τους οπαδούς του απότην ενίσχυση αυτών των συμπεριφορών και τους αμέτοχους και ουδέτερους μαθητές από την αδιαφορίαπου συντελεί στη γένεση και τη γενίκευση της θυματοποίησης στο σχολικό χώρο (Egan, Monson &Perry,1998).

Τέλος, είδαμε πως και στα θύματα υπάρχουν δυσλειτουργικές πεποιθήσεις κοινωνικήςαυτοαποτελεσματικότητας, ανεξάρτητα από το φύλο τους. Ας μην ξεχνάμε, όμως, πως οι συσχετιστικέςαναλύσεις, που πραγματοποιήσαμε στην παρούσα μελέτη, σε καμία περίπτωση, δεν φανερώνουναιτιολογικές σχέσεις. Είναι, λοιπόν πιθανό, τις δυσλειτουργικές αυτές πεποιθήσεις, να τις αποκτούν ταπαιδιά μετά τη θυματοποίηση. Είναι, επίσης, πιθανό, η αυτοαποτελεσματικότητα για επιθετικές πράξεις,οι προσδοκίες για επιβράβευση ή για πρόκληση πόνου στους άλλους και η αξία που αποδίδεται σ’αυτούς τους δύο τομείς να αποκτιέται κατά τη διάρκεια ενός περιστατικού θυματοποίησης ή μετά τησυμπαράταξη με το δράστη. Για να μπορέσουμε να παρέμβουμε αποτελεσματικά, χρειάζεται πρόσθετηέρευνα σχετικά με τους παράγοντες που συμβάλουν στην εμφάνιση και παγίωση των προβλημάτωνεπιθετικότητας και θυματοποίησης στο σχολείο και τις αντιλήψεις και πεποιθήσεις που κρύβονται πίσωαπό αυτούς. Το μοντέλο των συμμετοχικών ρόλων σε συνδυασμό με τη θεωρία της κοινωνικήςμάθησης, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, υπόσχεται πολλά στον τομέα αυτό.

Βιβλιογραφία

Austin, S. & Joseph, S. (1996) Assessment of bully/victim problems in 8 to 11 year-olds. British Journal ofEducational Psychology, 66, 447-456.

Bandura, A. (1973) Aggression: A social learning analysis. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.Bandura, A. (1986) Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ:

Prentice Hall.Egan, S.K., Monson, T.C. & Perry, D.G. (1998) Social-cognitive influences on change in aggression over time.

Developmental Psychology, 34, 996-1006.Olweus, D. (1992). Victimization among schoolchildren: Intervention and prevention. In G. W. Albee, L.A. Bond &

T.V. Cook Monsey (Eds.), Improving children’s lives: Global perspectives on prevention. (pp. 279-295).Newbury Park: Sage Publications.

Olweus, D. (1993) Bullying at School: What We Know and What We Can Do. Oxford: Blackwell.Salmivalli, C., Lagerspetz, K. Bjorkqvist, K., Osterrman, K. & Kaukiainen, A. (1996) Bullying as a group process:

Participant roles and their relation to social status within the group. Aggressive Behavior, 22: 1-15.Sutton, J. & Smith, P.K. (1999) Bullying as a group process: An adaptation of the participant role scale approach.

Aggressive Behavior, 25: 97-111.Whitney, I. & Smith, P.K. (1993) A survey of the nature and extent of bullying in junior/middle and secondary schools.

Educational Research, 35: 3-25.

ΠΙΝΑΚΕΣ

Πίνακας 1. Μέσοι όροι και τυπικές αποκλίσεις των μεταβλητών της έρευνας, κατά φύλο και για το σύνολο τουδείγματος.

Κλίμακες

Σύνολο(N =186)

Αγόρια(N = 96)

Κορίτσια(N = 90)

F (1,184)

Θυματοποίηση 10.69(3.40)

11.46(3.50)

9.86(3.09)

10.73**


3 of 6 21/2/2010 6:18 μμ

Εκφοβιστικήσυμπεριφορά

10.24(3.42)

11.17(3.47)

9.25(3.10)

15.60**

Συμπεριφορά «βοηθού» 3.34 (1.55)

3.55(1.63)

3.11(1.44)

3.98*

Συμπεριφορά «ενισχυτή» 10.11(3.47)

10.98(3.59)

9.18(3.09)

13.32**

Συμπεριφορά«υπερασπιστή»

15.56(3.29)

15.27(3.52)

15.87(3.03)

.21

«Ουδέτερη»συμπεριφορά

9.39(2.87)

9.30(2.92)

9.48 (2.84)

.67

Αυτοαποτελεσματικότηταγια αυτοεπιβεβαίωση

23.48(4.33)

23.53(3.93)

23.43(4.74)

.02

Αυτοαποτελεσματικότηταγια επιθετικότητα

15.80(4.45)

16.49(4.62)

15.07(4.17)

4.75*

Προσδοκίες γιαεπιβράβευση

17.93(4.52)

18.88(4.53)

16.91(4.30)

9.24**

Προσδοκίες για πρόκλησηπόνου

21.34(4.58)

21.33(4.41)

21.34(4.78)

.00

Αξία αποτελέσματος (επιβράβευση)

16.85(4.85)

18.23(4.51)

15.37(4.79)

17.58**

Αξία αποτελέσματος (πρόκληση πόνου)

15.38(4.70)

16.33 (4.60)

14.36(4.61)

8.46**

* p < .05, ** p < .01 Πίνακας 2. Συντελεστές συσχέτισης μεταξύ συμμετοχικών ρόλων σε περιστατικά θυματοποίησης καιαυτοαποτελεσματικότητας σε διάφορους τομείς με βάση το φύλο των μαθητών.

Θύμα

Δράστης

Βοηθός

Ενι-σχυτής

Υπερα-σπιστής

Ουδέ-τερος

Αυτοαπο -τελεσματι-κότητα γιααυτοεπι-βεβαίωση

Α:-.18 Κ: -.21*

Α: -16 Κ:-.21*

Α:-.13 Κ:-.37**

Α: .03 Κ: -.19

Α: .07 Κ: .27**

Α:-.05 Κ: .03

Αυτοαποτε -λεσματικο - τητα γιαεπιθετικό –τητα

Α:.21* Κ: .26*

Α: .32** Κ:.28**

Α:.02 Κ: .27*

Α: .09 Κ: .25*

Α:-.11 Κ: -.19

Α: .01 Κ: -.05

Προσδοκίεςγιαεπιβράβευση

Α:-.27** Κ: -.00

Α: .29** Κ:.06

Α:.19 Κ: .05

Α: .31** Κ: .03

Α:-.09 Κ: . 06

Α: .14 Κ:-.03

Προσδοκίεςγιαπρόκλησηπόνου

Α:-.25* Κ: -.10

Α: -.19 Κ:-.16

Α:-.10 Κ: -.03

Α: -.13 Κ: -.03

Α: .05 Κ: -.03

Α:-.00 Κ: .13

Αξία αποτε -λέσματος(επιβρά –βευση)

Α: .24* Κ:.43**

Α: .23* Κ:.42**

Α:.37** Κ: .33**

Α: .13 Κ: .34**

Α: .23* Κ: -.13

Α:.21 Κ: .09

Αξία αποτε -λέσματος(πρόκλησηπόνου)

Α:.49**Κ:.31**

Α: .54** Κ:.35**

Α:.31** Κ: .34**

Α: .32** Κ: .35**

Α: .18 Κ: -.21*

Α: .12Κ: .10


4 of 6 21/2/2010 6:18 μμ

Α: Αγόρια Κ: Κορίτσια *p<0.05 **p<0.01


5 of 6 21/2/2010 6:18 μμ


6 of 6 21/2/2010 6:18 μμ

προβλήματα επιθετικότητας κ..

Education

Transcript of προβλήματα επιθετικότητας κ..