«Από τουσ Πολυγραμματιςμούσ ςτη Δημιουργική Γραφή:

Μια διδακτική εφαρμογή ςτον Όμιλο για το «Παραμύθι

και την Αφόγηςη» του Πρότυπου Πειραματικού

Δημοτικού Σχολείου Φλώρινασ»

Κωνςταντύνοσ Ντύνασ

Καθηγητόσ Γλωςςολογύασ - Ελληνικόσ Γλώςςασ και Διδακτικόσ τησ

Πανεπιςτόμιο Δυτικόσ Μακεδονύασ, e-mail: kdinas@uowm.gr

Όλγα Μούςιου Μυλωνϊ

χολικό ύμβουλοσ 1ησ Εκπαιδευτικόσ Περιφϋρειασ Φλώρινασ

e-mail: omousiou@otenet.gr, mousiou.olga@gmail.com

Βαςιλικό Αντωνογιϊννη

Δαςκϊλα Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού χολεύου Φλώρινασ

e-mail: bantonog@yahoo.gr

Περύληψη

το «Εργαςτόρι Γλώςςασ» του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού χολεύου

(Π.Π..) Φλώρινασ τη ςχολικό χρονιϊ 2012-13 λειτούργηςε ο Όμιλοσ για το

«Παραμύθι και την Αφόγηςη», απευθυνόμενοσ ςε παιδιϊ τησ Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού,

με την επιςτημονικό εποπτεύα και ςτόριξη του αντύςτοιχου Εργαςτηρύου Γλώςςασ

του Παιδαγωγικού Σμόματοσ Νηπιαγωγών Φλώρινασ. τον Όμιλο αυτόν

εφαρμόςτηκε ϋνα εκπαιδευτικό Πρόγραμμα με τύτλο «Το ταξύδι του παραμυθιού

ςτον χρόνο», που εύχε ωσ ςτόχο τη ςυνειδητοπούηςη τησ διαχρονικότητασ του

παραμυθιού και τησ ιςτορικόσ του εξϋλιξησ από μϋρουσ των μαθητών και την

εξοικεύωςό τουσ με τισ διαδικαςύεσ τησ ανϊγνωςησ, τησ κατανόηςησ και τησ

ςυγγραφόσ παραμυθιών (Κανατςούλη 2005).

άταν ϋνα διαθεματικό χϋδιο Εργαςύασ με κεντρικό θϋμα το παραμύθι και

αφετηρύα δραςτηριότητεσ που εμπύπτουν ςτη γλωςςικό διδαςκαλύα και,

ςυγκεκριμϋνα, ςτην Παιδαγωγικό των Πολυγραμματιςμών (Β. Cope, M. Kalantzis,

2000, . Χατζηςαββύδησ, 2003), που καταλόγει από τον εικονικό και κειμενικό

Γραμματιςμό ςτη Δημιουργικό Γραφό παραμυθιών από τουσ μαθητϋσ.

το πλαύςιο του Προγρϊμματοσ, αρχικϊ παρουςιϊςτηκαν αγαπημϋνα παραμύθια

των μαθητών, επιςημϊνθηκε ςτην πρϊξη η διαχρονικό εξϋλιξό τουσ και η

εναλλαγό τουσ από προφορικό, λαώκό, λογοτεχνικό εύδοσ ςε γραπτό, ςτη ςυνϋχεια

εικονογραφημϋνο και ςτισ μϋρεσ μασ ςε πολυτροπικό – πολυμεςικό ϋντεχνο

λογοτϋχνημα. Αναλύθηκαν τα δομικϊ χαρακτηριςτικϊ του παραμυθιού

(υπερδομικό ςχόμα αφόγηςησ), παρουςιϊςτηκαν οι λειτουργύεσ του, που

εξακολουθούν να υφύςτανται, καθώσ και τα υφολογικϊ ςτοιχεύα του.

Κατϊ τη διϊρκεια του Προγρϊμματοσ πραγματοποιόθηκαν με τουσ μαθητϋσ

ποικύλεσ διαθεματικϋσ, παιδοκεντρικϋσ και παιγνιώδεισ δραςτηριότητεσ, που εύχαν

ωσ ςτόχο αφενόσ να βελτιώςουν τισ γλωςςικϋσ και κειμενικϋσ δεξιότητεσ των

παιδιών και αφετϋρου να αποτελϋςουν ϋναυςμα και ϋμπνευςη για την προςωπικό

τουσ δημιουργικό παραγωγό, ώςτε να εξελιχτούν οι ύδιοι ςε ςυγγραφεύσ

παραμυθιών και μικρών ιςτοριών.

Παρϊλληλα, πραγματοποιόθηκαν επιμορφωτικϋσ δρϊςεισ για την υποςτόριξη των

ςυνεργατών εκπαιδευτικών που ςυμμετεύχαν ςτο εγχεύρημα και, τϋλοσ,

εφαρμόςτηκε πλαύςιο παρακολούθηςησ, ανατροφοδότηςησ και διαρκούσ

αξιολόγηςησ του εφαρμοζόμενου εκπαιδευτικού Προγρϊμματοσ, ώςτε να

αποτελϋςει μια καινοτόμα διδακτικό πρόταςη για το πϋραςμα από τη διδαςκαλύα

του γλωςςικού μαθόματοσ ςτη διδαςκαλύα τησ Δημιουργικόσ Γραφόσ.

1. Ειςαγωγό

Σο ςχολικό ϋτοσ 2012-2013 ςτο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό χολεύο (Π.Π..)

Φλώρινασ ιδρύθηκε για πρώτη φορϊ «Εργαςτόρι Γλώςςασ» για τουσ μαθητϋσ, με

την επιςτημονικό εποπτεύα του «Εργαςτηρύου Μελϋτησ τησ Γλώςςασ και

Προγραμμϊτων Γλωςςικόσ Διδαςκαλύασ» του Παιδαγωγικού Σμόματοσ

Νηπιαγωγών (Π.Σ.Ν.) Φλώρινασ. Η απόφαςη για την ύδρυςη του «Εργαςτηρύου

Γλώςςασ» προϋκυψε από την ανϊγκη για ανϊπτυξη και βελτύωςη των γλωςςικών

και επικοινωνιακών δεξιοτότων των μαθητών, οι οπούεσ αποτελούν ςημαντικό

διϊςταςη τησ προςωπικόσ και κοινωνικόσ τουσ ζωόσ. Εξϊλλου η γλώςςα, ωσ

κεντρικόσ ϊξονασ τησ διδαςκαλύασ ςτο Δημοτικό χολεύο, επηρεϊζει ϊμεςα την

καλό επύδοςη και ςυμμετοχό των μαθητών ςε όλα τα μαθόματα και εύναι

ςημαντικό πολιτιςμικό διαμεςολαβητικό εργαλεύο, καθώσ με αυτόν το παιδύ

μαθαύνει να οικοδομεύ τη ςκϋψη του, να κατανοεύ τον κόςμο γύρω του και να

διαμορφώνει την ύδια του την ταυτότητα (Μούςιου-Μυλωνϊ 2005).

τόχοσ του «Εργαςτηρύου Γλώςςασ» εύναι να αποτελϋςει «φυτώριο» καλών

πρακτικών για τη βελτύωςη τησ διδαςκαλύασ του γλωςςικού μαθόματοσ, να εύναι

ϋνασ χώροσ πειραματικόσ εφαρμογόσ και ελϋγχου τησ αποτελεςματικότητασ νϋων

διδακτικών πρακτικών, ςχετικών με τισ ςύγχρονεσ διδακτικϋσ προςεγγύςεισ τησ

γλώςςασ. Οι φϊςεισ υλοπούηςησ και λειτουργύασ του οργανώθηκαν με τρόπο,

ώςτε η όλη προςπϊθεια να αποτελϋςει ϋνα μοντϋλο διαχεύριςησ του θϋματοσ με

ςυλλογικϋσ διαδικαςύεσ (Μούςιου-Μυλωνϊ 2013).

το πλαύςιο του «Εργαςτηρύου Γλώςςασ» επιλϋχτηκε να λειτουργόςουν δύο

Όμιλοι, ϋνασ για το «Παραμύθι και την Αφόγηςη» για μαθητϋσ τησ Γ΄ και Δ΄

Δημοτικού (με δύο τμόματα) και ϋνασ για τον «Κριτικό Γραμματιςμό», για παιδιϊ

Ε΄ και τ΄ Δημοτικού, ςύμφωνα με τον νϋο θεςμό των Ομύλων καινοτομύασ και

αριςτεύασ των Πρότυπων Πειραματικών χολεύων (ϊρθρα 41 και 45 του νόμου

3966/2011) και με το γενικότερο πνεύμα τησ λειτουργύασ και των αναγκών του

Π.Π.. Φλώρινασ.

2. Το θεωρητικό πλαύςιο των Ομύλων για το «Παραμύθι και την

Αφόγηςη»

Η πρόθεςη των διοργανωτών του «Εργαςτηρύου Γλώςςασ» όταν να καταςτρωθεύ

ϋνα πρόγραμμα ελκυςτικό, παιδοκεντρικό και επωφελϋσ για τουσ μαθητϋσ, που να

προςελκύει το ενδιαφϋρον τουσ και να ενιςχύει τισ επικοινωνιακϋσ δεξιότητϋσ

τουσ με φυςικό και παιγνιώδη τρόπο, ϋνασ ςυγκεραςμόσ ψυχαγωγύασ και μϊθηςησ

με ποικύλεσ διαθεματικϋσ δραςτηριότητεσ που ενιςχύουν την ολόπλευρη ανϊπτυξη

των παιδιών και βελτιώνουν τισ επιδόςεισ τουσ ςτα ςχετικϊ αντικεύμενα

(Μούςιου-Μυλωνϊ 2013).το πνεύμα ςτόχοσ των ομϊδων των παιδιών όταν να

μετατραπούν ςε κοινότητεσ μϊθηςησ, όπου τα διϊφορα θϋματα διερευνώνται

ςυνεργατικϊ με τη διαςύνδεςη των γλωςςικών δραςτηριοτότων με εικαςτικϋσ,

θεατρικϋσ, κινητικϋσ, καλλιτεχνικϋσ και ϊλλεσ παιγνιώδεισ δραςτηριότητεσ (Ντύνασ

2000, Ματςαγγούρασ 2004, 2007) με επύκεντρο τον μαθητό και τα ενδιαφϋροντϊ

του.

Σο θεωρητικό πλαύςιο των Ομύλων εδρϊζεται ςτην προτεραιότητα να υπηρετηθεύ

ο διττόσ ςκοπόσ για ψυχαγωγύα και, παρϊλληλα, για αποςχολειοποιημϋνη μϊθηςη,

προςδιοριζόμενη ςτα όρια τησ μη τυπικόσ μϊθηςησ (non formal learning) και τησ

ϊτυπησ μϊθηςησ (informal learning) (Jeffs & Smith 1990). Σο πρόγραμμα

ςχεδιϊςτηκε ςύμφωνα με τισ αρχϋσ τησ Παιδαγωγικόσ των Πολυγραμματιςμών και

τησ Δημιουργικόσ Γραφόσ.

Η Παιδαγωγικό των Πολυγραμματιςμών (Cope & Kalantzis 2000, Χατζηςαββύδησ

2003: 189-196) ακολουθεύ τϋςςερα ςτϊδια κατϊ τη δυναμικό διαδικαςύα τησ

νοηματικόσ και γλωςςικόσ προςπϋλαςησ των κειμϋνων, αλλϊ και τησ παραγωγόσ

των πολυτροπικών κειμϋνων:

1. τϊδιο τησ Τοποθετημϋνησ Πρακτικόσ, όπου γύνεται αξιοπούηςη των γλωςςικών

πόρων και εμπειριών που διαθϋτουν οι μαθητϋσ.

2. τϊδιο τησ Ανοιχτόσ Διδαςκαλύασ, ςτο οπούο γύνεται η αναλυτικό και

ςυςτηματικό κατανόηςη των γλωςςικών και πολυτροπικών ςτοιχεύων των

κειμϋνων και τησ λειτουργύασ την οπούα επιτελούν τα επιμϋρουσ γλωςςικϊ

ςτοιχεύα ςτο πλαύςιο του ςυγκεκριμϋνου κειμενικού εύδουσ.

3. τϊδιο τησ Κριτικόσ Πλαιςύωςησ, το οπούο αφορϊ την ερμηνεύα και την κριτικό

θεώρηςη του περιεχομϋνου των κειμϋνων, με αναφορϊ ςτο ιςτορικό και το

πολιτιςμικό πλαύςιο τησ εποχόσ.

4. τϊδιο τησ Μεταςχηματιςμϋνησ Πρακτικόσ, δηλαδό εφαρμογό με παραγωγό

προςωπικών κειμϋνων ςε ποικύλα κοινωνικϊ πλαύςια και επιτϋλεςη ποικιλύασ

δραςτηριοτότων από τουσ μαθητϋσ.

Από την ϊλλη, η Δημιουργικό Γραφό αποτελεύ μια ςύγχρονη εκπαιδευτικό μϋθοδο,

ευρύτατα διαδεδομϋνη ςτισ ευρωπαώκϋσ χώρεσ, η οπούα επιχειρεύ να καλλιεργόςει

και να βελτιώςει την ατομικό γραπτό ϋκφραςη του ανθρώπου, μια διαδικαςύα

κατϊ την οπούα, πϋρα από τα ςυμβατικϊ μαθηςιακϊ και αξιολογικϊ πλαύςια, με

την ενδεδειγμϋνη υποκύνηςη τησ δημιουργικότητασ προκαλεύται παραγωγό λόγου

με παιγνιώδη και αβύαςτο τρόπο (ουλιώτησ 21995, Κωτόπουλοσ 2012a). Η

προςϋγγιςη αυτό ςτηρύζεται ςτην αναδόμηςη των ςτοιχεύων τησ λϋξησ, τησ

πρόταςησ και του κειμϋνου, με ςκοπό τησ παραγωγό νϋων κειμϋνων βιωματικϊ,

μϋςα από το παιχνύδι και τη μϊθηςη του λόγου και των δυνατοτότων του

(Παςςιϊ & Μανδηλαρϊσ 2001, Κωτόπουλοσ 2011).

τισ δραςτηριότητεσ τησ Δημιουργικόσ Γραφόσ περιλαμβϊνεται και η κριτικό

προςϋγγιςη τησ γραφόσ πριν, κατϊ τη διϊρκεια και μετϊ την ολοκλόρωςό τησ,

καθώσ ο «ςυγγραφϋασ» υιοθετεύ μύα ενεργό κριτικό προςϋγγιςη (π.χ. τεχνικϋσ

βελτύωςησ μϋςα από την αλληλεπύδραςη με τα γραπτϊ των ϊλλων), προκειμϋνου

να καταςκευϊςει, να επανεξετϊςει, να αναθεωρόςει και να διαςκευϊςει μϋροσ του

κειμϋνου του (Κωτόπουλοσ 2012a). Επύςησ, ο ρόλοσ του δαςκϊλου κατϊ τισ

διαδικαςύεσ υλοπούηςησ εύναι να προτεύνει, να προτρϋπει και να ενθαρρύνει τουσ

μαθητϋσ, ενώ ςτισ καλύτερεσ περιπτώςεισ οφεύλει να παρϋχει επιβεβαύωςη

(Cowan 2011: 81, ςτο Κωτόπουλοσ 2012b).

Η επιλογό του ςυγκεραςμού τησ Παιδαγωγικόσ των Πολυγραμματιςμών με τη

Δημιουργικό Γραφό προϋκυψε από τισ μεθοδολογικϋσ ςυνϊφειεσ ανϊμεςα ςτισ δυο

διδακτικϋσ προςεγγύςεισ: οι μαθητϋσ «εμβαπτύζονται» ςε περιβϊλλοντα

γραμματιςμού, ϋρχονται ςε επαφό με ποικύλα πολυτροπικϊ κειμενικϊ εύδη

(χρηςτικϊ, λογοτεχνικϊ, κ.ϊ. κεύμενα), τα οπούα, αφού επεξεργαςτούν γλωςςικϊ

και κειμενικϊ με κατϊλληλεσ διαθεματικϋσ δραςτηριότητεσ και κριτικό οπτικό,

προβαύνουν ςτην παραγωγό των δικών τουσ κειμϋνων.

Η Παιδαγωγικό των Πολυγραμματιςμών προςφϋρει ϋνα πιο ευρύ και ςτιβαρό

θεωρητικό πλαύςιο για την νοητικό και γλωςςικό επεξεργαςύα και την κριτικό

πλαιςύωςη των πολυτροπικών κειμϋνων, ενώ η Δημιουργικό Γραφό ωσ

διαδικαςτικό, κυρύωσ, προςϋγγιςη ςτο Δημοτικό χολεύο προςφϋρει την ευελιξύα

των προςωπικών πειραματιςμών ςτον τρόπο γραφόσ, την ελεύθερη

αυτοϋκφραςη και την αποτύπωςη των προςωπικών ιδεών, των ςυγκινόςεων και

των ςυναιςθημϊτων του μαθητό (Παςςιϊ & Μανδηλαρϊσ 2001). Επιπρόςθετα, η

Δημιουργικό Γραφό προςφϋρει την απελευθϋρωςη τησ ςκϋψησ, χωρύσ το ϊγχοσ τησ

αξιολόγηςησ και τον φόβο του λϊθουσ ςτην τελικό και καταλυτικό φϊςη τησ

παραγωγόσ των νϋων κειμϋνων (Morley 2009) και προςφϋρει ευκαιρύεσ για να

ϋχουν οι μαθητϋσ προςωπικϋσ εμπειρύεσ ϋκφραςησ με λογοτεχνικό λόγο.

3. Η διδακτικό αξύα τησ αφόγηςησ και του παραμυθιού

Για τον Όμιλο τησ Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού επιλϋχτηκε ωσ κεντρικό θεματικό η

αφόγηςη, γιατύ αποτελεύ βαςικό κειμενικό εύδοσ, ςτην κατανόηςη και την

παραγωγό του οπούου θα πρϋπει να αςκηθούν οι μαθητϋσ από τισ μικρϋσ ηλικύεσ

(Αρχϊκησ 2006). Η αφόγηςη ωσ θεμελιώδησ δομό τησ ςημαύνουςασ ανθρώπινησ

παραγωγόσ, όπου τα επειςόδια οργανώνονται ςε αφηγηματικό δομό και

προοπτικό και γύνονται αντικεύμενα επεξεργαςύασ και ανϊλυςησ, εύναι η κυρύαρχη

μορφό λόγου ςε όλουσ τουσ πολιτιςμούσ και ανϋκαθεν κατεύχε πρωταρχικό θϋςη

ςτη διδαςκαλύα των κειμϋνων ςτο ςχολεύο.

Ο αφηγηματικόσ τρόποσ ςκϋψησ (narrative of thinking)εύναι το εύδοσ τησ ςκϋψησ

που προςδύδει οργϊνωςη ςτισ εμπειρύεσ μασ, ςτα γεγονότα και ςτη ςχϋςη μασ με

αυτϊ και προςδύδει νόημα ςτην κοινωνικό πραγματικότητα

αφηγηματοποιώντασ την ανθρώπινη δρϊςη. Η αφηγηματοπούηςη, ωσ νοητικό

αναγκαιότητα του ανθρώπου, ςυμβϊλλει ςτην ταξινόμηςη των εμπειριών και

ςτη μετϊβαςη από την ατομικό ςτην κοινό εμπειρύα και αποτελεύ τον βαςικό

τρόπο οργϊνωςησ και οικοδόμηςησ τησ γνώςησ, αντύληψησ τησ

υποκειμενικόσ πραγματικότητασ, κατανόηςησ τησ προςωπικόσ μασ ταυτότητασ

και του κόςμου που μασ περιβϊλλει.

Η αφόγηςη υπϊρχει εδώ και χιλιϊδεσ χρόνια ωσ μϋθοδοσ ανταλλαγόσ

πληροφοριών και κατανόηςησ. ε όλη τη διϊρκεια τησ ανθρώπινησ ιςτορύασ, ϋχει

χρηςιμοποιηθεύ για τον διαμοιραςμό γνώςησ, ςοφύασ και αξιών και αξιοποιεύται

όλο και περιςςότερο ςτη μελϋτη των διαφόρων επιςτημών, εύτε με την

παραδοςιακό τησ μορφό εύτε ωσ ψηφιακό αφόγηςη, δηλαδό ωσ πρακτικό του

ςυνδυαςμού αφόγηςησ με ψηφιακό πολυμεςικό περιεχόμενο που

ςυμπεριλαμβϊνει εικόνεσ και όχο. Σην τελευταύα δεκαετύα ϋχει δοθεύ ςτην

εκπαύδευςη μϋςα από τα βιβλύα Γλώςςασ του Δημοτικού ςχολεύου ϋμφαςη ςτην

αφόγηςη από κειμενολογικό πλευρϊ, δηλαδό ςτη διϊκριςη μεταξύ αφηγηματικού

και μη αφηγηματικού λόγου και πώσ τα χαρακτηριςτικϊ τησ αφόγηςησ

αντικατοπτρύζονται ςτη γλωςςικό δομό και τισ λειτουργύεσ του κειμϋνου, δηλ.

ςτισ κειμενικϋσ, περικειμενικϋσ και αναφορικϋσ παραμϋτρουσ (Αρχϊκησ 2006,

Ματςαγγούρασ 2001).

Οι γλωςςικϋσ δραςτηριότητεσ ςτουσ Ομύλουσ του Π.Π.. Φλώρινασ επιλϋχτηκε να

επικεντρωθούν ςτο παραμύθι, που ςυνιςτϊ προνομιακό υλικό για τη διδαςκαλύα

των αφηγηματικών κειμϋνων, όπωσ, επύςησ, αποτελεύ εξαιρετικό διδακτικό μϋςο

για την εφαρμογό δημιουργικών δραςτηριοτότων και την παραγωγό

Δημιουργικόσ Γραφόσ.

Η διδακτικό αξύα του παραμυθιού εύναι ςημαντικό. Η εναςχόληςη με τα

παραμύθια προςφϋρει απόλαυςη και ψυχαγωγύα, καλλιεργεύ τη μητρικό γλώςςα

με τισ πρακτικϋσ τησ αναδιόγηςησ, τησ ςυγγραφόσ παραμυθιών και τησ

δραματοπούηςησ, προϊγει τον διϊλογο και τη γλωςςικό ϋκφραςη, διευρύνει το

λεξιλόγιο των μαθητών, αποτελεύ για τα παιδιϊ αγωγό φιλαναγνωςύασ, δύνει

εναύςματα για ανϊπτυξη τησ δημιουργικόσ/αποκλύνουςασ ςκϋψησ και διευρύνει

τη φανταςύα των παιδιών, που εύναι το κύνητρο για την ανϊπτυξη τησ ςυμβολικόσ

λειτουργύασ και τησ αφαιρετικόσ ςκϋψησ (Καψωμϋνοσ 2003, Κανατςούλη 2002,

ιβροπούλου 2003, Μαλαφϊντησ 2006, Ντούλια 2010).

Σο παραμύθι ϋχει πολλαπλϋσ ωφϋλειεσ για τα παιδιϊ. Ανούγει δρόμουσ ςκϋψησ,

φανταςύασ και δρϊςησ, ευαιςθητοποιεύ και αναδεικνύει το ανεξϊντλητο πεδύο

δημιουργικότητϊσ τουσ. Μϋςα από τισ ποικύλεσ δραςτηριότητεσ αςκούνται ςε

διϊφορεσ μορφϋσ ςυμπεριφορϊσ και κοινωνικόσ μαθητεύασ, όπωσ η

διαπολιτιςμικό αγωγό και η ανοχό ςτη διαφορετικότητα (Μούςιου, 2001-2002),

και ψυχαγωγούνται. Η μϊθηςη που ςυντελεύται μϋςα από ευχϊριςτεσ

δραςτηριότητεσ ςυναφεύσ με το περιεχόμενο του παραμυθιού ϋχει αποφαςιςτικό

ςημαςύα για την ολόπλευρη ανϊπτυξη τησ προςωπικότητασ του παιδιού.

4. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το ταξύδι του παραμυθιού ςτον χρόνο»

το 1ο τμόμα του Ομύλου για το «Παραμύθι και την Αφόγηςη» εφαρμόςτηκε το

εκπαιδευτικό Πρόγραμμα με τύτλο «Το ταξύδι του παραμυθιού ςτον χρόνο», που

εύχε ωσ ςτόχο τη ςυνειδητοπούηςη από μϋρουσ των μαθητών τησ διαχρονικότητασ

του παραμυθιού και τησ ιςτορικόσ του εξϋλιξησ και την εξοικεύωςό τουσ με τισ

διαδικαςύεσ τησ ανϊγνωςησ, τησ κατανόηςησ και τησ ςυγγραφόσ παραμυθιών

(Κανατςούλη 2005). Πρόκειται για ϋνα διαθεματικό χϋδιο Εργαςύασ, διϊρκειασ

80 περύπου διδακτικών ωρών, που ϋχει ωσ κεντρικό θϋμα το παραμύθι και με

αφετηρύα δραςτηριότητεσ που εμπύπτουν ςτη γλωςςικό διδαςκαλύα καταλόγει

από τον εικονικό και κειμενικό Γραμματιςμό ςτη Δημιουργικό Γραφό παραμυθιών

από τουσ μαθητϋσ.

Αφορμό και ϋμπνευςη για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το ταξύδι του παραμυθιού

ςτον χρόνο» όταν το ϊρθρο τησ Μϋνησ Κανατςούλη «Παλύμψηςτα των λαώκών,

προφορικών παραμυθιών: Μορφϋσ επιβύωςόσ τουσ ςτον ςύγχρονο πολιτιςμό τησ

εικόνασ και του γραπτού λόγου» (2005), ςτο οπούο καταδεικνύεται ότι το λαώκό

παραμύθι ςτην μακρϊ ιςτορικό του πορεύα παρουςιϊζει ςταθερότητα ςτη δομό

του, ςτισ λειτουργύεσ του (Propp 1928/1991) και ςε ϊλλα μορφολογικϊ του

γνωρύςματα, αλλϊ ταυτόχρονα αναπροςαρμόζεται ςτα ςύγχρονα πολιτιςμικϊ

χαρακτηριςτικϊ του κϊθε λαού, ςτα όθη και τα ϋθιμϊ του, παρουςιϊζεται

ευμετϊβλητο και ρευςτό, φαύνεται να ϋχει μια «πολλαπλό ζωό και αλλεπϊλληλουσ

κύκλουσ μετεμψυχώςεων» (Γ. Μερακλόσ, ςτο Κανατςούλη 2005).

το πλαύςιο του προγρϊμματοσ εξετϊςτηκε η διαδοχικό μετεξϋλιξη του

παραμυθιού από προφορικό ςε γραπτό, ςε βιβλύο-παραμύθι, ςε εικονογραφημϋνο

παραμύθι, με κειμενικό και παρϊλληλη εικονιςτικό μορφό, ςε παραμύθι με

κινούμενα ςχϋδια, και, τϋλοσ, ςε πολυτροπικό - πολυμεςικό, ψηφιοποιημϋνο,

διαδικτυακό παραμύθι.

Διερευνόθηκε από τουσ μαθητϋσ ο τρόποσ με τον οπούο υποχωρεύ το παρωχημϋνο

ιδεολογικό περιεχόμενο των παραμυθιών και παρουςιϊζεται με ποικύλεσ

παρωδιακϋσ διαςκευϋσ, όπωσ π.χ. ςτα «ανϊποδα» παραμύθια του Ευγϋνιου

Σριβιζϊ και ςτισ διδακτικϋσ προτϊςεισ του Gianni Rodari (2003), με ιδεολογικϋσ

ανατροπϋσ που χαρακτηρύζονται από χιουμοριςτικό τρόπο, ενώ ςτισ ςύγχρονεσ

μικρϋσ ιςτορύεσ εμπεριϋχονται οι αξύεσ τησ εποχόσ μασ: η οικολογύα, η αειφορύα και

η ανϊγκη προςταςύασ του περιβϊλλοντοσ, η αποδόμηςη ρατςιςτικών και

ςεξιςτικών ςτερεοτύπων και η ανοχό ςτη διαφορετικότητα, η διαπολιτιςμικό

αγωγό (Μούςιου, 2001-2002), η εμπϋδωςη τησ ςυνεργαςύασ και τησ αλληλεγγύησ,

η ενύςχυςη τησ αυτοεκτύμηςησ του παιδιού, η ϊμβλυνςη των ακραύων και

υπερβολικών χαρακτόρων, η ψυχαγωγύα, κ.λπ.

ημαντικό πτυχό τησ διδακτικόσ προςϋγγιςησ αποτϋλεςε η εικονογρϊφηςη, η

οπούα προςφϋρει τη δυνατότητα τησ διπλόσ αφόγηςησ του παραμυθιού, λεκτικόσ

και εικονιςτικόσ (Γιαννικοπούλου2008), ωσ δυο διαφορετικϋσ παρϊλληλεσ

αφηγόςεισ, όπου οι εικόνεσ ωσ ενδοκειμενικϊ και ωσ παραγλωςςικϊ ςτοιχεύα

λειτουργούν ωσ παρϊλληλοι και ςυμπληρωματικού ςημειωτικού τρόποι, που θα

πρϋπει να διαθϋτουν παιδαγωγικό και αιςθητικό καταλληλότητα, αλλϊ και να

υπόκεινται ςε δραςτηριότητεσ Εικονικού Γραμματιςμού, προκειμϋνου να γύνει

αναγνώςιμη η εικόνα και κατανοητό η διπλό, παρϊλληλη αφόγηςη, εικονιςτικό

και κειμενικό.

το ςυγκεκριμϋνο πρόγραμμα ςτόχοσ όταν η κατϊδειξη τησ εικονικόσ

διακειμενικότητασ των παραμυθιών, η οπούα ϋγινε αντιληπτό με παρϊλληλη

παρουςύαςη ςύγχρονησ και νϋασ εικονογρϊφηςησ του ύδιου παραμυθιού ό

παρϊλληλησ παρουςύαςησ εικόνων του ύδιου παραμυθιού από ςύγχρονεσ

διαφορετικϋσ εκδόςεισ. Παρϊλληλα, προτϊθηκαν και πολλϋσ δραςτηριότητεσ

Δημιουργικόσ Γραφόσ με αφορμό εικόνεσ (Σςιλιμϋνη 2007, Γρόςδοσ 2011).

5. Οι εκπαιδευτικού ςτόχοι

Για το πρόγραμμα «Το ταξύδι του παραμυθιού ςτον χρόνο» εκπονόθηκε

εξειδικευμϋνο Αναλυτικό Πρόγραμμα, ςύμφωνα με το γενικό θεωρητικό πλαύςιο,

καταγρϊφηκαν οι ειδικού εκπαιδευτικού ςτόχοι και τα προςδοκώμενα μαθηςιακϊ

αποτελϋςματα, ςχεδιϊςτηκαν εξειδικευμϋνεσ διδακτικϋσ δραςτηριότητεσ και

προτϊθηκε ενδεικτικό διδακτικό υλικό. Σϋλοσ, αναζητόθηκε η κατϊλληλη

βιβλιογραφύα για εκπαιδευτικούσ και μαθητϋσ και πραγματοποιόθηκε μια ςειρϊ

από επιμορφωτικϋσ δρϊςεισ για τισ υπεύθυνεσ εκπαιδευτικούσ των Ομύλων με

ςτόχο την ενύςχυςη τησ διδακτικόσ τουσ ικανότητασ ςε θϋματα διδαςκαλύασ του

παραμυθιού, τησ αφόγηςησ και τησ παραγωγόσ του γραπτού λόγου, καθώσ και τησ

Δημιουργικόσ Γραφόσ.

Οι εκπαιδευτικού ςτόχοι και τα προςδοκώμενα οφϋλη από την εφαρμογό του

προγρϊμματοσ όταν να μπορϋςουν οι μαθητϋσ:

Να απολαύςουν και να ψυχαγωγηθούν με την εναλλακτικό εναςχόληςό

τουσ με τα παραμύθια και να ςυνειδητοποιόςουν τη διαχρονικό παρουςύα των

παραμυθιών και την εξϋλιξό τουσ ςτον χρόνο.

Να κατανοόςουν την υπερκειμενικό δομό τησ αφόγηςησ, που ςυναντϊται

ςτα παραμύθια ανϊ τουσ αιώνεσ.

Να εκφραςτούν δημιουργικϊ με παιγνιώδεισ δραςτηριότητεσ και να

παραγϊγουν πρωτότυπεσ δικϋσ τουσ δημιουργικϋσ ιςτορύεσ και παραμύθια,

μϋςα από καθοδηγημϋνεσ και ελεύθερεσ δραςτηριότητεσ.

Να αντιληφθούν ότι η κατανόηςη και η παραγωγό κειμϋνου ωσ

κοινωνιογνωςιακϋσ δραςτηριότητεσ μοιρϊζονται κοινϋσ γνωςτικϋσ διαδικαςύεσ

και υπόκεινται ςτουσ ύδιουσ κειμενικούσ και περικειμενικούσ περιοριςμούσ.

Να κατανοόςουν ςτην κατεύθυνςη ενόσ πολυτροπικού γραμματιςμού τη

ςχϋςη οπτικού και λεκτικού γραμματιςμού.

Να εμπλουτύςουν το λεξιλόγιό τουσ.

6. Το διδακτικό υλικό

Ωσ διδακτικό υλικό αξιοποιόθηκαν:

Διδακτικϊ παραμύθια. Οι μύθοι του Αιςώπου, Οι μύθοι του Λαφοντϋν, κ.ϊ.

Επύκαιρα παραμύθια, π.χ. χριςτουγεννιϊτικα.

Μαγικϊ παραμύθια.

Παραμύθια και Διαφορετικότητα - Ϊτομα με ειδικϋσ ανϊγκεσ: Ο μολυβϋνιοσ

ςτρατιώτησ, Σο ϊςχημο παπϊκι, Σο ϊςπρο ποντικϊκι, Ο ϊνθρωποσ με την

κόκκινη μύτη, κλπ.

Παραμύθια με αναφορϋσ ςτη διαπολιτιςμικό εκπαύδευςη: ϊκα, ο βαςιλιϊσ

των Ζουλού, Σο λυχνϊρι του Αλαντύν

Παραδοςιακϊ τοπικϊ παραμύθια ςτην «Ώρα του ζωντανού παραμυθιού»

ςε ςυνεργαςύα με ηλικιωμϋνουσ παραμυθϊδεσ τησ περιοχόσ, ηχογραφόςεισ

και ακροϊςεισ λαώκών αφηγόςεων

ύγχρονα παραμύθια, μικρϋσ ιςτορύεσ, κλιμακωτϊ παραμύθια: Ο βαςιλιϊσ

που αγαπούςε το τυρύ

7. Το διδακτικό πλαύςιο επεξεργαςύασ των παραμυθιών

7.1. Δραςτηριότητεσ Τοποθετημένησ Πρακτικήσ

Σο πρόγραμμα ξεκύνηςε με επεξεργαςύα παραμυθιών που όταν τα αγαπημϋνα των

παιδιών, όπωσ: Το ϊςχημο παπϊκι, Τα τρύα γουρουνϊκια, Ο Λύκοσ και τα εφτϊ

κατςικϊκια, Η Χιονϊτη και οι εφτϊ Νϊνοι και Η Τοςοδούλα. Η αρχικό παρουςύαςη

των παραμυθιών ςε όλη τη διϊρκεια του Προγρϊμματοσ ϋγινε εναλλακτικϊ με

τουσ παρακϊτω τρόπουσ:

Προφορικό αφόγηςη από τον εκπαιδευτικό ό από κϊποιον μαθητό ό από

προςκεκλημϋνο «Παραμυθϊ».

Ανϊγνωςη μεγαλόφωνη του παραμυθιού από τον εκπαιδευτικό ό από

μαθητό μϋςα από βιβλύο ό κεύμενο.

Εξατομικευμϋνη ςιωπηλό ανϊγνωςη από τουσ μαθητϋσ.

Αφόγηςη με παρϊλληλη παρουςύαςη εικόνων.

Ακρόαςη παραμυθιών από CD, ϋμφαςη ςτην επιτόνιςη του αφηγητό.

Παρακολούθηςη DVD με παραμύθια επιλεγμϋνα (πολυτροπικό

προςϋγγιςη)

Παρακολούθηςη DVD με παραμύθια ό παραμύθια ςτο YouTube και

ςύγκριςη με τα βιβλύα.

Διόγηςη παραμυθιών από ηλικιωμϋνουσ «παραμυθϊδεσ» τησ περιοχόσ

7.2. Δραςτηριότητεσ Ανοιχτήσ Διδαςκαλίασ και Κριτικήσ Πλαιςίωςησ

Για τη νοητικό επεξεργαςύα και την κατανόηςη του παραμυθιού υποβϊλλονταν

κϊποιεσ ενδεικτικϋσ ερωτόςεισ για τουσ πρωταγωνιςτϋσ τησ ιςτορύασ, τον χώρο

και τισ αιτύεσ των ςυμβϊντων, τισ εντυπώςεισ και τισ απόψεισ τουσ.

Κατϊ την κειμενικό επεξεργαςύα επιςημαύνονταν τα δομικϊ χαρακτηριςτικϊ του

παραμυθιού (το υπερδομικό ςχόμα τησ αφόγηςησ), που προκύπτουν ςταδιακϊ

μετϊ από τισ πρώτεσ διδακτικϋσ ενότητεσ μϋςα από παρατηρόςεισ των μαθητών

για τα κοινϊ ςτοιχεύα των παραμυθιών: ϋναρξη-αρχό, χωροχρονικόσ

προςανατολιςμόσ, ειςαγωγό των ηρώων, εξϋλιξη με πλοκό, εναλλαγό χώρων και

καταςτϊςεων, δρϊςη των ηρώων, αντιμετώπιςη και λύςη προβλόματοσ, κλεύςιμο-

τϋλοσ.

Επιςημϊνθηκαν με τα ανϊλογα φύλλα εργαςύασ τα γλωςςικϊ, οπτικϊ και

υφολογικϊ ςτοιχεύα του παραμυθιού, όπωσ:

Συποποιημϋνεσ εκφρϊςεισ τησ ϋναρξησ και του τϋλουσ: «Κόκκινη κλωςτό

δεμϋνη ςτην ανϋμη τυλιγμϋνη, δώς΄ τησ κλότςο να γυρύςει, παραμύθι ν΄

αρχινύςει», «Μια φορϊ κι ϋναν καιρό...», «Αρχό του παραμυθιού, καληςπϋρα

ςασ!», «Παραμύθι-μύθι-μύθι, το κουκύ και το ρεβύθι, ….», «Και ζόςανε αυτού

καλϊ κι εμεύσ καλύτερα!», «Ήμουνα κι εγώ εκεύ κι ϋφαγα παχιϊ φακό!», «Μότε

εγώ όμουν εκεύ, μότε εςεύσ να το πιςτϋψετε!».

Εκφραςτικό επιτόνιςη, αφόγηςη με διακυμϊνςεισ ςτην ταχύτητα, παύςεισ,

κλπ. Χρόςη επιφωνημϊτων και ϊλλων ςημεύων ςτύξησ

Παρεμβολϋσ, διευκρινύςεισ και ςχολιαςμόσ των δρώμενων από τον

αφηγητό.

Επαναλόψεισ λϋξεων, φρϊςεων, λογότυπων, αινιγμϊτων, ϋμμετρων ςτύχων,

κ.λπ.

Χρόςη ηχογλώςςασ (γκαπ-γκουπ, τακ-τακ, γραπ, κρακ, κλπ.), μύμηςη ζώων

και πουλιών, μεταμορφώςεισ και παμψυχιςμόσ, το ςτοιχεύο του μαγικού

Χρόςη παροιμιών και γνωμικών, αλληγορύεσ, προςωποποιόςεισ και

μεταφορϋσ, ςτοιχεύα χιούμορ

Γλώςςα απλό, λιτό, με παρατακτικό ςύνταξη και μικρϋσ περιόδουσ,

εκφραςτικό λιτότητα, αλλϊ και, ταυτόχρονα, υπερβολϋσ (η Πεντϊμορφη, ο

Γενναύοσ)

Διϊλογοι και ερωταπαντόςεισ

Χρόςη παρελθοντικών χρόνων και επιρρημϊτων (τοπικών και χρονικών)

Περιγραφϋσ ηρώων, χαρακτόρων και τόπων

Επεξεργαςύα εικονογρϊφηςησ παραμυθιών. υγκρύςεισ παλαιότερησ και

ςύγχρονησ εικονογρϊφηςησ των παραμυθιών

Σύθεται ο προβληματιςμόσ: «Μια εικόνα, χύλιεσ λϋξεισ», αλλϊ «Μια λϋξη,

πόςεσ εικόνεσ;», για να αναςτοχαςτούν οι μαθητϋσ και να ςυλλϊβουν

διαιςθητικϊ τισ δυνατότητεσ ϋκφραςησ μϋςα από διαφορετικούσ

ςημειωτικούσ πόρουσ.

7.3. Δραςτηριότητεσ Μεταςχηματιςμένησ Πρακτικήσ και

Δημιουργικήσ Γραφήσ

την φϊςη τησ Μεταςχηματιςμϋνησ Πρακτικόσ, που ταυτύζεται ςτο πρόγραμμα με

τη Δημιουργικό Γραφό, ϋγιναν οι παρακϊτω δραςτηριότητεσ:

Διόγηςη και αναςύνθεςη του παραμυθιού με τη βοόθεια εικόνων. Επιλογό

τησ ςωςτόσ ςειρϊσ εικόνων ενόσ παραμυθιού και ανϊπλαςη τησ εξϋλιξόσ

του.

ύνθεςη νϋου παραμυθιού με τη βοόθεια εικόνων (τυχαύα ό ςκόπιμη

επιλογό), ομαδικό ό ατομικό ςύνθεςη με παραγωγό προφορικού και

γραπτού λόγου.

Εικονογρϊφηςη παραμυθιών με ποικύλεσ εικαςτικϋσ προςεγγύςεισ και

τεχνοτροπύεσ (κολϊζ, τϋμπερα, ςκύτςο, ακουαρϋλεσ, υδατογραφύεσ,

γκραβούρεσ, κ.λπ.).

Αςκόςεισ μεταγραφόσ παραμυθιών, διακειμενικϋσ εργαςύεσ και

μεταπλϊςεισ, διαςκευϋσ κλαςικών παραμυθιών με τη βοόθεια εικόνων από

ϊλλα παραμύθια.

Ξαναγρϊψιμο του παραμυθιού με νϋεσ εκδοχϋσ ςτην πλοκό ό ςτην ϋκβαςη.

Παραλλαγό γνωςτού παραμυθιού (ϊςκηςη δημιουργικόσ φανταςύασ):

Ϋνασ ςύγχρονοσ Αη-Βαςύλησ, Η Κοκκινοςκουπύτςα, Με το μαγικό χαλύ

πϊνω από την πόλη, Σο φανταςτικό διώνυμο (Rodari 2003, υπϋρβαςη τησ

ςυμβατικόσ ςημαςύασ των λϋξεων με νϋεσ χρόςεισ)

υνϋχεια του παραμυθιού (επϋκταςη τησ διόγηςησ με αναμενόμενη ό

ανατρεπτικό πλοκό), Πώσ ετοιμϊζει ο Αη-Βαςύλησ τον υπόλοιπο χρόνο τα

παιχνύδια; Η Χιονϊτη και οι εφτϊ νϊνοι μετϊ το γϊμο με τον πρύγκιπα

«Παραμυθοςαλϊτεσ» (Rodari 2003), ςύνθεςη νϋου παραμυθιού με ςτοιχεύα

και πρόςωπα από ϊλλα παραμύθια, π.χ. «Η Χιονϊτη και η

Κοκκινοςκουφύτςα ςτη χώρα των θαυμϊτων»

«Παραμυθοκεφτϋδεσ»: παραμύθια με όρωεσ από διαφορετικϊ ϊγνωςτα ό

γνωςτϊ παραμύθια.

«Η ιςτορύα τησ ζωόσ μου»: με φωτογραφύεσ δικϋσ τουσ ό των φύλων τουσ

φτιϊχνουν όρωεσ φανταςτικών παραμυθιών και γρϊφουν το «Δικό τουσ

Παραμύθι» με πρωταγωνιςτϋσ τουσ ύδιουσ και τουσ φύλουσ τουσ.

Δημιουργύα προςωπικού «Παραμυθοβιβλύου» με τα αγαπημϋνα και τα

προςωπικϊ τουσ παραμύθια.

Ιςτορύεσ με όρωεσ που ϋχουν ςυγκεκριμϋνεσ ιδιότητεσ, π.χ. Ο Ξύλινοσ

Πινόκιο, Ο Γυϊλινοσ βαςιλιϊσ, Ο ιδερϋνιοσ ιππότησ, Ο ιμιγδαλϋνιοσ

πρύγκιπασ, Ο οκολατϋνιοσ λαγόσ, Η Βουτυρϋνια βαςύλιςςα, κλπ.

Πολυαιςθητηριακό προςϋγγιςη του παραμυθιού: «Σι μουςικό / μυρωδιϊ /

γεύςη ςϊσ προκαλεύ το παραμύθι;». «Αν αυτό η ιςτορύα εύχε χρώμα, τι

χρώμα θα διαλϋγατε;», «Αν εύχε γεύςη φρούτου, τι φρούτο θα όταν;», κλπ.

Εμπλουτιςμόσ ενόσ παραμυθιού που τουσ προςφϋρεται ςε περύληψη.

Περιληπτικό απόδοςη ενόσ παραμυθιού.

Με αφορμό τα αντύςτροφα παραμύθια του Ε. Σριβιζϊ (Σα τρύα καλϊ

λυκϊκια και ο Ρούνι-Ρούνι το κακό γουρούνι) επινοούν τα δικϊ τουσ

«ανϊποδα» παραμύθια: Η πονηρό Κοκκινοςκουφύτςα και ο καλόψυχοσ

λύκοσ, Η ζηλιϊρα ταχτοπούτα και οι καλϋσ αδερφϋσ τησ, Ο πρύγκιπασ που

όταν αλόθεια βϊτραχοσ και η πριγκύπιςςα, κ.ϊ.

Παρουςιϊςεισ παραμυθιών από τουσ μαθητϋσ με προφορικό αφόγηςη ό

ανϊγνωςη δικού τουσ κειμϋνου.

Καταςκευό: «Σο δϋντρο των παραμυθιών», ϋνα δεντρϊκι από τα κλαδιϊ του

οπούου κρϋμονται μικρϊ παραμυθϊκια που ϋγραψαν και ζωγρϊφιςαν

μαθητϋσ, δεμϋνα με κορδελύτςα.

«Σο βιβλύο των Παραμυθϊδων». Αφιϋρωμα ςτουσ διϊςημουσ κλαςικούσ και

ςτουσ ςύγχρονουσ παραμυθϊδεσ. Οι μαθητϋσ δημιούργηςαν χειρόγραφο

βιβλύο με θϋμα τη ζωό και το ϋργο των «παραμυθϊδων»: Αιςώπου, αρλ

Περώ, Αδελφών Γκριμ, Χανσ Κρύςτιαν Ϊντερςεν, Σςαρλσ Ντύκενσ και

Ευγϋνιου Σριβιζϊ. Σο ενδιαφϋρον ςτη δραςτηριότητα αυτό όταν τα δικϊ

τουσ παραμύθια, που ςυμπεριλαμβϊνονταν ςτο βιβλύο, τα οπούα ϋγραφαν

παύζοντασ τον ρόλο του κϊθε παραμυθϊ και επιχειρώντασ να

δημιουργόςουν νϋα παραμύθια με τον τρόπο και τη θεματολογύα που

ϋγραφαν εκεύνοι.

Δημιουργύα μιασ νϋασ Σρϊπουλασ του Propp. Εφαρμόςτηκε μια ςυνοπτικό

και αδρό κατηγοριοπούηςη των λειτουργιών του παραμυθιού του Propp

(1928/1991) με δϋκα λειτουργύεσ και, ςύμφωνα με αυτϋσ, δημιουργόθηκε

από τουσ μαθητϋσ ϋνα ενδιαφϋρον εκπαιδευτικό υλικό με αποκόμματα από

εικόνεσ παλιών παραμυθιών και ζωγραφιϋσ ςε κϊρτεσ που

πλαςτικοποιόθηκαν ςτη ςυνϋχεια.

υγγραφό ποιημϊτων. Προϋκυψε ϋντονη διϊθεςη των παιδιών να

εκφραςτούν με ποιητικό λόγο και η ποιητικό τουσ παραγωγό με κϊθε

αφορμό όταν αυθόρμητη κι εκφραςτικότατη, ςε βαθμό που ξεπϋραςε τισ

προςδοκύεσ των διοργανωτών του Προγρϊμματοσ.

7.4. Εναλλακτικϋσ δημιουργικϋσ δραςτηριότητεσ

Παρϊλληλα, με τη Δημιουργικό γραφό παραμυθιών, πραγματοποιόθηκαν πολλϋσ

εναλλακτικϋσ, ευχϊριςτεσ και χρόςιμεσ δραςτηριότητεσ, όπωσ:

Δραματοπούηςη παραμυθιών, κουκλοθϋατρο με κούκλεσ που

δημιούργηςαν οι μαθητϋσ

Καταςκευϋσ και χειροτεχνύεσ: κορόνεσ, ραβδιϊ, ςτϋμματα, μϊςκεσ ζώων,

κλπ. για τισ δραματοποιόςεισ των παραμυθιών καθώσ και ϊλλεσ, όπωσ

μϊγιςςεσ, κϊςτρα, κ.ϊ. για τη διακόςμηςη τησ τϊξησ, ςελιδοδεύκτεσ για τα

βιβλύα, κολϊζ με εικόνεσ αναπαρϊςταςησ του παραμυθιού, ζωγραφικό

εικόνων του παραμυθιού που τουσ ϋκαναν εντύπωςη.

Εικονογρϊφηςη παραμυθιού που δύνεται μόνο ςε γραπτό κεύμενο

8. Η αξιολόγηςη του Προγρϊμματοσ

Η ολοκλόρωςη των δραςτηριοτότων ςυνοδεύτηκε από την αξιολόγηςη του

Προγρϊμματοσ καταρχϊσ από τουσ ύδιουσ τουσ μαθητϋσ. Για τη διαδικαςύα αυτό

αφιερώθηκαν δύο δύωρα ςτην ανϊλυςη, ανακεφαλαύωςη και περιληπτικό

παρουςύαςη των δραςτηριοτότων, μϋςα από τα ϋργα που όταν αναρτημϋνα ςτουσ

τούχουσ τησ αύθουςασ και από τουσ ατομικούσ φακϋλουσ του καθενόσ,

διατυπώθηκαν οι εντυπώςεισ και οι παραπϋρα επιθυμύεσ των παιδιών για μια νϋα

εναλλακτικό διδακτικό πρόταςη ςτο πλαύςιο τησ θεματικόσ των Ομύλων τουσ.

Ο Φϊκελοσ Εργαςιών του Μαθητό αποτϋλεςε το κύριο εργαλεύο αξιολόγηςησ του

προγρϊμματοσ. Οι μαθητϋσ ςε όλη τη διϊρκεια του ϋτουσ ςυμπλόρωναν το Φϊκελό

τουσ με τισ ατομικϋσ τουσ δραςτηριότητεσ και ςτο τϋλοσ με ϋναν Οδηγό

αυτοαξιολόγηςησ που τουσ χορηγόθηκε αποτύμηςαν την προςωπικό τουσ

ςυμμετοχό ςτο πρόγραμμα και τη βελτύωςό τουσ ςε ςυγκεκριμϋνουσ τομεύσ.

Κυρύωσ αναζητόθηκε η αποτύπωςη τησ ικανοπούηςησ των μαθητών από την

πλούςια προςωπικό τουσ παραγωγό και την πρωτοτυπύα των γραπτών

δημιουργημϊτων τουσ.

Επύςησ, ςτην αξιολόγηςη ςυμπεριλόφθηκαν ςυζητόςεισ και ημιδομημϋνεσ

ςυνεντεύξεισ με γονεύσ για τη δικό τουσ αποτύμηςη από τη ςυμμετοχό των παιδιών

τουσ ςτουσ Ομύλουσ και ςτο τϋλοσ τησ χρονιϊσ ϋγινε μια εκδόλωςη ανοιχτό, για να

δημοςιοποιηθεύ το ϋργο των Ομύλων, με παρουςιϊςεισ από τουσ μαθητϋσ και

ϋκθεςη των κειμϋνων και των δημιουργιών τουσ.

Ωσ επιςτϋγαςμα των δρϊςεων, ακολούθηςε η αυτοαξιολόγηςη των διοργανωτών

για την επιτυχύα των ςτόχων των Προγραμμϊτων που εφαρμόςτηκαν από όλουσ

τουσ ςυμμετϋχοντεσ ςτην υποςτηρικτικό επιςτημονικό ομϊδα (εκπαιδευτικούσ,

ςχολικό ςύμβουλο, ειδικούσ ςυνεργϊτεσ, καθηγητό Π.Σ.Ν. Φλώρινασ).

Η ςυμμετοχό των μαθητών ςε όλη τη διϊρκεια του προγρϊμματοσ όταν αμεύωτη

και ενθουςιώδησ και η ποιότητα των κειμϋνων που παρόγαγαν οι μαθητϋσ όταν

πολύ ικανοποιητικό. Η Δημιουργικό γραφό, η αυθόρμητη παραγωγό γραπτού

λόγου, η ςύνθεςη παραμυθιών, ποιημϊτων και ιςτοριών από παιδιϊ που αρχικϊ

όταν απρόθυμα να γρϊψουν κεύμενο εύναι η ςημαντικότερη διαπύςτωςη.

Η εξοικεύωςη με την κειμενικό δομό των παραμυθιών αποτελεύ επιπρόςθετα μια

δεξιότητα για την παραγωγό παρόμοιων αφηγηματικών κειμϋνων από τουσ

μαθητϋσ. Η εναςχόληςη με τα παραμύθια αποτϋλεςε για τα παιδιϊ μια καλό

ειςαγωγό ςτη λογοτεχνύα και αγωγό Φιλαναγνωςύασ, με την ενεργοπούηςη

εςωτερικών κινότρων για ανϊγνωςη βιβλύων, αλλϊ περιςςότερο για δημιουργικό

ϋκφραςη και γραφό.

Παρατηρόθηκε βελτύωςη των γλωςςικών δεξιοτότων των μαθητών και τησ

γλωςςικόσ τουσ επύγνωςησ (δομό αφόγηςησ, πλοκό, χαρακτόρεσ, ςκηνικό, θϋμα,

ύφοσ, «παραμυθόγλωςςα», ϊςκηςη ςτη ςημαςιολογικό πολυςημύα των λϋξεων,

κατανόηςη τησ χωροχρονικόσ τοποθϋτηςησ και τησ αλληλουχύασ των γεγονότων

ςε εξελικτικό ςειρϊ και ςτην εύρεςη αιτύων και αιτιατών, κλπ.)

Μια κοινό διαπύςτωςη των διοργανωτών του προγρϊμματοσ όταν ότι με την

καθοδόγηςη, την πρακτικό ϊςκηςη και την ανϊλογη εναςχόληςη οι μαθητϋσ

μπορούν να αποκτόςουν βαςικϋσ ςυγγραφικϋσ δεξιότητεσ, ο καθϋνασ ςτο μϋτρο

των δυνατοτότων του, όπωσ διαπιςτώνεται και ςε παρόμοιεσ εφαρμογϋσ

προγραμμϊτων (Κωτόπουλοσ 2012b).

Η αποςχολειοπούηςη των δραςτηριοτότων, η ϊνεςη ςτη χρονικό ροό των φϊςεων

του προγρϊμματοσ και η ευϋλικτη διαχεύριςη του χρόνου αποτϋλεςαν

πλεονεκτόματα για τη διδαςκαλύα και ϋδωςαν ςτο κϊθε παιδύ την ευκαιρύα να

ακολουθόςει τουσ προςωπικούσ του ρυθμούσ. Η απαλλαγό από το ϊγχοσ τησ

ςχολικόσ αξιολόγηςησ απελευθϋρωςε τισ δημιουργικϋσ δυνϊμεισ των μαθητών και

τουσ βοόθηςε να εκφραςτούν προφορικϊ και γραπτϊ με αυθόρμητο τρόπο.

Οι κοινωνικοποιητικϋσ διαδικαςύεσ που ϋλαβαν χώρα κατϊ τη λειτουργύα των

Ομύλων όταν ςημαντικϋσ για την ψυχοςυναιςθηματικό και κοινωνικό ανϊπτυξη

των παιδιών. Η ςυνύπαρξη και η παρουςύα παιδιών από διαφορετικϋσ ηλικύεσ (Γ΄

και Δ΄ Δημοτικού) και από διαφορετικϋσ ςχολικϋσ μονϊδεσ ςε εξωδιδακτικό χρόνο

όταν μια πρωτόγνωρη και ενδιαφϋρουςα εμπειρύα για όλουσ και δημιούργηςε νϋεσ

ςχϋςεισ και κοινωνικϋσ διαςυνδϋςεισ των παιδιών.

Σο πρόγραμμα προςϋφερε απόλαυςη και ψυχαγωγύα ςτα παιδιϊ, ενεργοπούηςε

ολόκληρο το ψυχοδιανοητικό δυναμικό τουσ, ϋδωςε εναύςματα για ανϊπτυξη τησ

δημιουργικόσ ςκϋψησ και καλλιϋργηςε τη φανταςύα τουσ, που εύναι το ζωογόνο

φύλτρο για την ανϊπτυξη τησ ςυμβολικόσ λειτουργύασ και η προεργαςύα για την

αφαιρετικό ςκϋψη.

Σο Πρόγραμμα «Το ταξύδι του Παραμυθιού ςτον χρόνο» μπορεύ να υλοποιηθεύ

εύκολα ςτο ςχολεύο εύτε ςτο πλαύςιο τησ Ευϋλικτησ Ζώνησ εύτε ωσ χϋδιο

Εργαςύασ, χωρύσ ιδιαύτερο οικονομικό κόςτοσ, από οποιοδόποτε Δημοτικό χολεύο.

Η ςυγκεκριμϋνη διδακτικό πρόταςη ςυνιςτϊ μια αναςχεδιαςμϋνη διδακτικό

προςϋγγιςη και περιϋχει ενδεικτικϋσ δραςτηριότητεσ και ιδϋεσ, που μπορούν να

αποτελϋςουν ϋναυςμα για εναλλακτικϋσ επινοόςεισ από τον κϊθε εκπαιδευτικό

και προςαρμογό ςτα δεδομϋνα τησ τϊξησ και τισ ανϊγκεσ των μαθητών του.

Βιβλιογραφύα

Cowan, Andrew (2011) The art of writing fiction. Longman.

Jeffs, T. & Smith, M. (1990) Educating informal educators, in T. Jeffs & M. Smith

(eds). Using Informal Education. Buckingham: Open University Press.

Morley, David (2007) The Cambridge Introduction to Creative Writing. Cambridge,

Cambridge UP.

Propp, Vladimir (1928/1991) Μορφολογύα του Παραμυθιού. Η διαμϊχη με τον

Κλωντ Λϋβι-Στρωσ και ϊλλα κεύμενα, Μετφρ. Α. Παρύςη. Αθόνα:

Καρδαμύτςασ.

Rodari, Gianni (2003) Γραμματικό τησ Φανταςύασ – Ειςαγωγό ςτην τϋχνη να επινοεύσ

ιςτορύεσ. Μετϊφραςη Καςαπύδησ Γιώργοσ. Αθόνα: Μεταύχμιο.

Αρχϊκησ, Αργύρησ (2006) Γλωςςικό Διδαςκαλύα και Σύςταςη Κειμϋνων, Αθόνα:

Πατϊκησ.

Γιαννικοπούλου, Αγγελικό (2008) Στη χώρα των χρωμϊτων, Το Σύγχρονο

Εικονογραφημϋνο παιδικό Βιβλύο. Αθόνα: Παπαδόπουλοσ.

Γρόςδοσ, ταύροσ (2011) Εικόνα και γλωςςικό διδαςκαλύα. Η διδακτικό

αξιοπούηςη πολυτροπικών κειμϋνων, Νϋα Παιδεύα, 138: 63-83.

Κανατςούλη, Μϋνη (2002) Ειςαγωγό ςτη θεωρύα και κριτικό τησ παιδικόσ

λογοτεχνύασ, Θεςςαλονύκη: University Studio Press.

Κανατςούλη, Μϋνη (2005) Παλύμψηςτα των λαώκών, προφορικών παραμυθιών:

Μορφϋσ επιβύωςόσ τουσ ςτον ςύγχρονο πολιτιςμό τησ εικόνασ και του

γραπτού λόγου, Σύγκριςη – Comparaison, 16: 119-136.

Καψωμϋνοσ, Ερατοςθϋνησ (2003) Αφηγηματολογύα. Αθόνα: Πατϊκησ.

Κωτόπουλοσ, Σριαντϊφυλλοσ (2011) Από την ανϊγνωςη ςτη λογοτεχνικό

ανϊγνωςη και την παιγνιώδη διϊθεςη τησ Δημιουργικόσ Γραφόσ, ςτο Γ.

Παπαντωνϊκησ & Σ. Κωτόπουλοσ (επιμ.) (ςς. 21-36) Τα ετεροθαλό. Αθόνα:

έων.

Κωτόπουλοσ, Σριαντϊφυλλοσ (2012a) Η «νομιμοπούηςη» τησ Δημιουργικόσ Γραφόσ,

Κεύμενα 15, ανακτόθηκε ςτισ 23-08-2013 από την ηλεκτρονικό διεύθυνςη:

http://keimena.ece.uth.gr/main/index.php?view=article&catid=59%3Atefx

os15&id=257%3A15-kotopoulos&option=com_content&Itemid=95.

Κωτόπουλοσ, Σριαντϊφυλλοσ (2012b) Η διδαςκαλύα τησ Δημιουργικόσ Γραφόσ, Η

περύπτωςη τησ ςυγγραφόσ λογοτεχνικών ϋργων για εφόβουσ, ςτο

Σριαντϊφυλλοσ Η. Κωτόπουλοσ και Δανϊη ουλιώτη (επιμ.) (ςς. 93-162).

Θϋματα παιδικόσ λογοτεχνύασ. Εκδόςεισ Πανεπιςτημύου Μακεδονύασ.

Μαλαφϊντησ, Κωνςταντύνοσ (2006) Το Παραμύθι ςτην εκπαύδευςη.

Ψυχοπαιδαγωγικό διϊςταςη και αξιοπούηςη. Αθόνα: Ατραπόσ.

Ματςαγγούρασ, Ηλύασ (2001) Κειμενοκεντρικό προςϋγγιςη του γραπτού λόγου.

Γρηγόρησ, Αθόνα.

Ματςαγγούρασ, Ηλύασ (2004) Η Διαθεματικότητα ςτη Σχολικό Γνώςη. Αθόνα:

Γρηγόρησ.

Ματςαγγούρασ, Ηλύασ (2007) Σχολικόσ Εγγραμματιςμόσ. Λειτουργικόσ – Κριτικόσ –

Επιςτημονικόσ. Αθόνα: Γρηγόρησ.

Μούςιου, Όλγα (2001-2002) Η ςυμβολό τησ Λογοτεχνύασ ςτη διαμόρφωςη

διαπολιτιςμικόσ ςυνεύδηςησ, Μακεδνόν, 9: 243-252.

Μούςιου-Μυλωνϊ, Όλγα (2005) Η διδαςκαλύα τησ Νϋασ Ελληνικόσ ςτο Δημοτικό

ςχολεύο ςόμερα: Οργανωτικϋσ και διδακτικϋσ πρακτικϋσ, Διδακτορικό

εργαςύα, Π.Σ.Δ.Ε. Φλώρινασ, Πανεπιςτόμιο Δυτικόσ Μακεδονύασ. Εθνικό

Αρχεύο Διδακτορικών Διατριβών, ςτη διεύθυνςη:

http://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/14402.

Μούςιου-Μυλωνϊ, Όλγα (2013) «Εργαςτόρι Γλώςςασ» του Πρότυπου

Πειραματικού Δημοτικού χολεύου Φλώρινασ: Η φιλοςοφύα, το θεωρητικό

υπόβαθρο και η οργϊνωςη λειτουργύασ των Ομύλων «Παραμύθι και

Αφόγηςη» και «Κριτικόσ Γραμματιςμόσ», 1ο Πανελλόνιο Συνϋδριο

Πρότυπων Πειραματικών Σχολεύων Α/θμιασ και Β/θμιασ Εκπ/ςησ «Ένασ

χρόνοσ μετϊ», 27-28 Απριλύου 2013, Θεςςαλονύκη (υπό δημοςύευςη).

Ντύνασ, Κώςτασ (2000) Η διδαςκαλύα τησ μητρικόσ γλώςςασ: δύο διαφορετικϋσ

θεωρόςεισ, Μακεδνόν, 7: 83-106.

Ντούλια, Αθηνϊ (2010) Διδϊςκοντασ μϋςα από τα παραμύθια: Δυνατότητεσ – όρια –

Προοπτικϋσ, ςτο Πρακτικϊ του Ελληνικού Ινςτιτούτου Εφαρμοςμϋνησ

Παιδαγωγικόσ και Εκπαύδευςησ (ΕΛΛ.Ι.Ε.Π.ΕΚ.), 5ο Πανελλόνιο Συνϋδριο με

θϋμα «Μαθαύνω πώσ να μαθαύνω», 7 - 9 Μαΐου 2010, ISSN 1790-8574 1.

Ανακτόθηκε 20-11-2012 από τη διεύθυνςη:

http://www.elliepek.gr/documents/5o_synedrio_eisigiseis/Ntoulia_Athina.

pdf .

Παςςιϊ, Α. & Μανδηλαρϊσ Φ. (2001) Εργαςτόρι Δημιουργικόσ Γραφόσ για Παιδιϊ.

Αθόνα: Πατϊκησ

ιβροπούλου, Ρϋνα (2003) Ταξύδι ςτον κόςμο των εικονογραφημϋνων μικρών

ιςτοριών. Θεωρητικϋσ και διδακτικϋσ διαςτϊςεισ. Αθόνα: Μεταύχμιο.

ουλιώτησ, Μύμησ (21995) Αλφαβητϊριο για την πούηςη. Θεςςαλονύκη: Δεδούςησ.

Σςιλιμϋνη, Σαςούλα (2007) Εικονογραφημϋνο παιδικό βιβλύο. Όψεισ και Απόψεισ.

Βόλοσ: Πανεπιςτημιακϋσ εκδόςεισ Θεςςαλύασ.

Χατζηςαββύδησ, ωφρόνησ (2003). Πολυγραμματιςμού και Διδαςκαλύα τησ

Ελληνικόσ Γλώςςασ, ςτο Η γλώςςα και η διδαςκαλύα τησ, Αφιερωματικόσ

τόμοσ (ςς. 189-196). Φλώρινα: Βιβλιολογεύον, Παιδαγωγικό χολό

Φλώρινασ του Α.Π.Θ.

Ντύνασ, Κ., Μούςιου Μυλωνϊ, Ό., Αντωνογιϊννη, Β. (2013). «Από τουσ Πολυγραμματιςμούσ ςτη Δημιουργικό Γραφό: Μια διδακτικό εφαρμογό ςτον Όμιλο για το «Παραμύθι και την Αφόγηςη» του Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού χολεύου Φλώρινασ», 1ο Διεθνϋσ υνϋδριο Δημιουργικόσ Γραφόσ, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών πουδών Δημιουργικόσ Γραφόσ Πανεπιςτημύου Δυτικόσ Μακεδονύασ, Ελληνοαμερικανικό Εκπαιδευτικό έδρυμα – Κολλϋγιο Αθηνών , Κολλϋγιο Ψυχικού, 4-6/10/2013, Αθόνα, http://cwconference.web.uowm.gr/index.php/10-greek/2013-conference-articles/171-article-dinas-mousiou-antwnogianni.