Οδυσσέας Ελύτης «Άξιον Εστί»

(Τα Πάθη – άσμα η’)

Οδυσσέας Ελύτης

(1911-1996)• Είναι το φιλολογικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη.

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και καταγόταν από οικογένεια βιομηχάνων από τη Λέσβο. Το 1914 μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Το 1935 συνδέθηκε στενά με τον Ανδρέα Εμπειρίκο και άρχισε να δημοσιεύει τα πρώτα του ποιήματα στο περιοδικό Νέα Γράμματα. Το 1940-1941 επιστρατεύτηκε με το βαθμό του ανθυπολοχαγού και πήγε στο μέτωπο της Αλβανίας. Απόρροια της ψυχικής έντασης που του προκάλεσε η εμπειρία αυτή ήταν οι ποιητικές συνθέσεις Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για το Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945) και Το Άξιον Εστί (1959), που του χάρισε το Α΄ Κρατικό Βραβείο ποίησης (1960). Από το 1948 ως το 1951 έζησε στην Ευρώπη, κυρίως στο Παρίσι, όπου γνωρίστηκε με σημαντικούς ποιητές και καλλιτέχνες (Μπρετόν, Ελυάρ, Πικάσσο, Καμύ κ.ά.). Το 1979 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας της Σουηδικής Ακαδημίας.

Τα γνωρίσματα της ποίησής του

• Από τις πρώτες ποιητικές συλλογές του, η ποίηση του Ελύτη εκπέμπει φως και αισιοδοξία. Κάθε ποίημά του αποτελείται ηχηρές λέξεις και λυρικές εικόνες. Εντυπωσιάζουν οι πρωτότυπες μεταφορές του, η βαθιά αρμονία κι η αυστηρή σφιχτοδεμένη μορφή. Με εφόδια από το ελληνικό παρελθόν τον Μακρυγιάννη και τον Παπαδιαμάντη και επηρεασμένος από τη λαϊκή παράδοση και την τέχνη του Θεόφιλου και του Π. Ζωγράφου, ο Ελύτης δημιούργησε μια ποίηση ξεχωριστή, δροσερή, εφηβική, ανανεωτική και δυναμική. Οι στίχοι του αντανακλούν την ελληνική φύση, το Αιγαίο, τη μυθική και ιστορική ελληνική παράδοση, τη χαρά της ζωής και του έρωτα. Ο Ελύτης είναι ο ποιητής των αισθήσεων, του ήλιου, της θάλασσας, της λυρικής μαγείας.

Όπως ο ίδιος αποκάλυψε σε κάποια συνέντευξή του, τα θέματα

που τον απασχόλησαν στην ποιητική του δημιουργία και έχουν

αποτελέσει σταθμούς στην εξέλιξή του είναι: «το Αιγαίο, τα «Νέα

Γράμματα», ο υπερρεαλισμός, τα καπρίτσια, τα όνειρα, καθώς

και μερικές φυσιογνωμίες, όπως ο Θεόφιλος και ο Κάλβος».

Σημαντικό ρόλο στην ποίησή του παίζει η γυναικεία μορφή σαν

ιδεώδες προσωποποιημένο με τη μορφή είτε μιας νέας κόρης είτε

της μεγάλης μητέρας.

Όλο του το έργο δε θα μπορούσε να καταταχθεί σε κάποια σχολή

ή είδος, αλλά μπορούμε να πούμε ότι αναπτύσσεται με βάση

τρεις άξονες: την πρόσφατη κοινωνική πραγματικότητα, την

Ελλάδα με τον ήλιο και τις θάλασσές της και τον υπερρεαλισμό.

Οι σημαντικότερες ποιητικές

συλλογές του• Προσανατολισμοί (1940)

• Ήλιος ο Πρώτος (1943),

• Άσμα ηρωικό και πένθιμο για το χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945)

• Άξιον Εστί (Η Γένεσις, Τα Πάθη, Το Δοξαστικόν) (1959)

• Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (1960),

• Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971)

• Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971)

• Τα Ρω του Έρωτα (1972)

• Μαρία Νεφέλη (1978),

• Ο Μικρός Ναυτίλος (1985)

• Δυτικά της Λύπης (1995) κ.ά.

• Ο υπερρεαλισμός

Βασικά του γνωρίσματα περιεχομένου:

• Το όνειρο και η φαντασία

• Οι συνειρμοί και η απουσία της λογικής αλληλουχίας

• Το ασυνείδητο και η αισιοδοξία του

• Η φύση και ο ερωτισμός που αποπνέει

• Λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και κοινωνικό-πολιτικό κίνημα που γεννήθηκε στη Γαλλία το 1924 με ιδρυτή τον Αντρέ Μπρετόν, που έγραψε και το μανιφέστο του. Οι οπαδοί του, οι υπερρεαλιστές (ή σουρεαλιστές) ήταν επηρεασμένοι από την πολιτικο-κοινωνικο-οικονομική θεωρία του μαρξισμού και φιλοδοξούσαν να αλλάξουν τον κόσμο. Με την επίδραση, επίσης, της ψυχανάλυσης του Φρόιντ επιχείρησαν να αναδείξουν τον κόσμο του ονείρου και να απελευθερώσουν τη φαντασία, χρησιμοποιώντας ως μέσα την ύπνωση και την αυτόματη γραφή, που άφηνε το μηχανισμό της τύχης να προσδιορίσει τη μορφή και το περιεχόμενο του λογοτεχνικού κειμένου. Το ποίημα γραφόταν χωρίς προκαθορισμένο στόχο και χωρίς να υπακούει σε κανόνες της λογικής, με στόχο να αναδειχτεί ο κόσμος του υποσυνειδήτου, «οι σκοτεινοί θάλαμοι της ψυχής».

Η αυτόματη γραφή

• Με την αυτόματη γραφή ο στόχος ήταν να γκρεμιστεί η ιδεολογία, η τάξη του λόγου και οι αξίες που βρίσκονταν στο υπόβαθρο της αστικής ποίησης και να αναδειχθούν οι πρωτογενείς δυνάμεις που κρύβει το ασυνείδητο. Η αυτόματη γραφή έδωσε μια καινούρια πνοή στις λέξεις, τις άφησε να αποκτήσουν δική τους ζωή, ανεξάρτητη από τα πράγματα που εκφράζουν, να έλκονται από άλλες λέξεις, δημιουργώντας «μαγνητικά πεδία» και άπειρους συνδυασμούς . Το αποτέλεσμά της είναι μια αλυσίδα ανόμοιων εικόνων που ξαφνιάζουν και αποκαλύπτουν την κρυμμένη πραγματικότητα.

• Κύρια χαρακτηριστικά της γλώσσας :

Νέα σηματοδότηση των λέξεων

Τολμηρές μεταφορές και παρομοιώσεις

Τολμηρές αντιθέσεις και εικόνες

Ελεύθερος στίχος

Ο ελληνικός

υπερρεαλισμός

• Στην Ελλάδα ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού είναι ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975), που έκανε την πρώτη εμφάνισή του με τη συλλογή Υψικάμινος (1935). Με τη συλλογή του Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985) Μην ομιλείτε εις τον Οδηγόν, που δημοσιεύτηκε το 1938, προκαλείται σημαντική αντίδραση στον υπερρεαλισμό. Αντίθετα, έγινε δεκτή με ευμένεια η υπερρεαλιστική ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη Προσανατολισμοί (1940) καθώς και Ήλιος ο πρώτος (1943), με τις οποίες ο ποιητής είχε μυηθεί στο νέο επαναστατικό κίνημα. Ωστόσο ο Οδυσσέας Ελύτης δεν θεωρείται γνήσιος υπερρεαλιστής, ούτε και ο ίδιος δεχόταν αυτό τον τίτλο, όπως φαίνεται από τα Ανοιχτά Χαρτιά. Στις κατοπινές συνθέσεις του, ιδιαίτερα τις μεγάλες, υπάρχει αυστηρή δομή και πειθαρχημένος λόγος, που δεν αποτελούν γνωρίσματα του υπερρεαλισμού.

Η ποιητική συλλογή Άξιον Εστί (1959)

• Η μεγάλη αυτή ποιητική σύνθεση γράφτηκε το 1959 μετά από 14 χρόνια ποιητικής απουσίας του Ελύτη και σηματοδοτεί έναν ύμνο για τον Ελληνισμό και τους αγώνες του. Διακατέχεται από μια στάση θαυμασμού, σεβασμού και δέους απέναντι στον ελληνικό λαό και τις δυστυχίες του σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, απέναντι στις φυσικές ομορφιές της «λουσμένης φως» πατρίδας του και απέναντι στην ιστορία και την παράδοσή του.

• Το έργο χωρίζεται σε 3 μέρη: Γένεσις, Πάθη και Δοξαστικόν (είναι έντονες οι γλωσσικές και μορφικές απηχήσεις και αντιστοιχίες του με την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τους εκκλησιαστικούς ύμνους του Ρωμανού του Μελωδού αλλά και με το δημοτικό τραγολυδι, τον Ερωτόκριτο,το έργο του Κάλβου και του Σολωμού, το ύφος του Παπαδιαμάντη και του Μακρυγιάννη).

Τα Πάθη – άσμα η’

• Θέμα του αποσπάσματος είναι η δεινή κατάσταση του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της Κατοχής, και ειδικότερα τον δύσκολο χειμώνα του ‘41 – ’42: πείνα, μπλόκα και συλλήψεις, φυλακίσεις και βασανισμοί, εκτελέσεις, απαγόρευση κυκλοφορίας, απαγόρευση ελεύθερης έκφρασης, ταπείνωση, οδύνη και πόνος, τρόμος και απόγνωση, η απολυτότητα, ωμότητα και βαρβαρότητα του πολέμου και του θανάτου

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ• Α’ ενότητα «γύρισα...ετοιμάζουν»

• Ο ποιητής, με δάκρυα στα μάτια, κοιτάζει απ’ τοπαράθυρο τα καταχιονισμένα δέντρα (ο χειμώνας του1941-42 υπήρξε δριμύτατος) στις κοιλάδες (πληθυντικόςγια να τονιστεί η κυριαρχία του ίδιου σκηνικού σε όλη τηχώρα), και προλέγει στους Έλληνες, που τους νιώθειόλους σαν αδέλφια του (κοινή μοίρα και ισχυροί δεσμοί),πως ακόμη και τα δέντρα θα ατιμαστούν από τουςκατακτητές. Άνθρωποι με προσωπίδες (καταδότες)ετοιμάζονται να προδώσουν τους αγωνιστές -τις θηλιέςετοιμάζουν- και τα αγνά δέντρα του ελληνικού τοπίου θαχρησιμοποιηθούν, από τους Γερμανούς, ως αγχόνες γιανα κρεμάσουν εκεί όσους τολμούν να αντιστέκονται στηθέλησή τους.

• Οι Προσωπιδοφόροι είναι εκείνοι οι «κουκουλοφόροι»δοσίλογοι / προδότες Έλληνες – συνεργάτες των Γερμανών-οι Γερμανοί δεν είχαν λόγο να κρύβουν το πρόσωπό τους,ενώ οι Έλληνες καταδότες προσπαθούσαν να προφυλάξουντην ταυτότητά τους-, που θα εκμεταλλευτούν τη νέακατάσταση, θα συνεργαστούν με τους κατακτητές και θαπροδώσουν τους αδελφούς τους, μόνο και μόνο γιααποκομίσουν οικονομικά οφέλη και φυσικά να μη χρειαστεί ναυποφέρουν μαζί με τους συμπατριώτες τους.

• Η λέξη γράφεται με κεφαλαίο για να δοθεί με έμφαση ηκατηγορία αυτών των ανθρώπων που μπροστά στο δικό τουςσυμφέρον δεν αναγνωρίζουν ούτε πατρίδα, ούτε φιλικούς καιεθνικούς δεσμούς (ηθική αναλγησία, αδιαντροπιά, ηθικήκατάπτωση)

• Η ψυχική διάθεση του ποιητή, όπως σηματοδοτείται και απότα δάκρυά του, είναι γεμάτη θλίψη, βαρύ πόνο, αλλά καιανέλπιδο αδιέξοδο, καθώς η δράση των προδοτών θασυνεχίζεται και «μες στον άλλο αιώνα»

• Β’ ενότητα «δάγκωσα...φονιάδων»:

• Ο ποιητής, χρησιμοποιώντας μια υπερρεαλιστική εικόνα, λέει πωςδάγκωσε την ημέρα, που παρομοιάζεται με φυτό και δεν έσταξεούτε μια σταγόνα πράσινο αίμα, θέλοντας να εκφράσει έτσι τηναπόλυτη απουσία ζωτικότητας και χαράς, αλλά και ελπίδας. Ηχώρα αντιμέτωπη με το θάνατο, την πείνα, το φόβο, τον τρόμο καιτη δυστυχία, νεκρώνει και οι πολίτες δεν έχουν πια τηνπαραμικρή ελπίδα.

• Ο Ελύτης προτιμά να αναφερθεί σε πράσινο αίμα, πουπαραπέμπει στην ελπίδα, αλλά και στους χυμούς των φυτών, πουσυμβολίζουν τη ζωή και την άνοιξη, αποφεύγοντας μια αναφορά σεκόκκινο αίμα που θα ηχούσε επώδυνη και εξαιρετικά οικεία στουςανθρώπους που είχαν αντικρίσει πολλαπλές δολοφονίες καισκοτωμούς.

• Αμέσως μετά ο ποιητής φωνάζει στις πύλες -μπορούμε ναεννοήσουμε εδώ τις πύλες της πόλεως ή ακόμη και τις πύλεςτου Άδη, μιας και ο θάνατος κυριαρχεί και χαρακτηρίζει εκείνητην εποχή- και η φωνή του παίρνει τη θλίψη των φονιάδων. Ησκέψη αυτή του ποιητή, που αποτελεί πονεμένη διαμαρτυρίακαι οργή για τη φρικαλεότητα του πολέμου, υποδηλώνει πωςακόμη και οι φαινομενικά άσπλαχνοι και συναισθηματικάαπρόσιτοι Γερμανοί στρατιώτες, τρομάζουν, θλίβονται καισυγκλονίζονται μπροστά στο θάνατο. Ο θάνατος, άλλωστε,είναι η μόνη έννοια (κατάσταση) που προκαλεί τρόμο καιταπεινώνει όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, καθώς όλοιαντιλαμβάνονται πως στο σημείο αυτό επέρχεται η πλήρηςεξίσωσή τους. Κανείς δεν μπορεί να γλιτώσει από το θάνατο καικανείς δεν μπορεί να τον αντικρίσει, χωρίς να συλλογιστεί πωςπλησιάζει κι η δική του σειρά.

• Και όλα αυτά συμβαίνουν την «ημέρα» που, αντί να αποτελεί μετο φως και την ζεστασιά της πηγή ζωής, ευτυχίας καιαισιοδοξίας, συμβολίζει την αέναη διαιώνιση της δυστυχίας καιτου τρόμου του πολέμου και της Κατοχής μέσα στις δύσκολεςσυνθήκες διαβίωσης του δριμύτατου χειμώνα.

• Γ’ στροφή : «μες στης γης... Του Θανάτου»

• Κι ενώ, ακόμη και οι φονιάδες θλίβονταν μπροστά στο άθλιο θέαματου καταστροφικού τους έργου, ο πυρήνας στο κέντρο της γης όλοκαι σκοτεινιάζει. Η φρίκη, ο πόνος, το απόλυτο σκοτάδι, οιαναρίθμητοι νεκροί (από πείνα, από βασανισμούς και εκτελέσεις,από πολεμικες μάχες) και το πένθος που έχει καλύψει όλη τηνΕλλάδα, διαπερνά τη γη και φτάνει ως τον πυρήνα της. Τίποτε δεμένει ασυγκίνητο μπροστά στο θέαμα των χιλιάδων νεκρών, πουπεθαίνουν όχι μόνο από εχθρικά πυρά, αλλά και από την πλήρηέλλειψη τροφής.

• Ο θάνατος κυριαρχεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμη και η αχτίδα τουήλιου, που άλλοτε αποτελούσε πηγή ζωής και ευδαιμονίας, τώραγίνεται ο μίτος, το νήμα που οδηγεί τους ανθρώπους σ’ αυτόν. Οερχομός της καινούριας μέρας, έπαψε να είναι η αρχή μιαςκαινούριας ελπίδας, έπαψε να ξυπνά την ανεμελιά, την αισιοδοξία,τη ζωντάνια στους ανθρώπους. Τώρα πια, το μόνο που έχει να τουςπροσφέρει είναι νέες φρικαλέες συμφορές και ακόμη περισσότερουςθανάτους, προκαλώντας έτσι και την θλιμμένη, απελπισμένη καιγεμάτη απόγνωση αντίδραση του ποιητή σε όσα συμβαίνουν.

• Γ’ στροφή: «ω πικρές γυναίκες... των αγγέλων»

• Τραγικές φιγούρες της νέας φρικτής εποχής οι γυναίκες, ανύπαντρες ή παντρεμένες, μητέρες, αδερφές, κόρες ή σύζυγοι, που μένουν πίσω να πενθούν τους χαμένους άντρες και να θρηνούν τα παιδιά τους. Κι ενώ παλιότερα (μια καθημερινή εικόνα ζωής και χαράς) πήγαιναν στη βρύση για να δώσουν ζωογόνο νερό στα αηδόνια των αγγέλων (εξαιρετική απόδοση των εύθυμων φωνών και αγνών γέλιων που συνοδεύουν τα μικρά παιδιά), τώρα έρχονται αντιμέτωπες με τη γενναιοδωρία του Χάρου, που τους προσφέρει μια γεμάτη χούφτα νεκρών απ’ το μακάβριο έργο του. Οι γυναίκες πια πηγαίνουν στα πηγάδια κι αντί να τραβήξουν πάνω νερό, τραβούν, με φρίκη, τα αποσυντιθέμενα κορμιά των εκτελεσμένων, που πετούσαν στα πηγάδια οι κατακτητές.

• Κοινό γνώρισμα αυτών των γυναικών είναι η βαθιά οδύνη, ο ανυπέρβλητος πόνος και θρήνος για τους δικούς τους σκοτωμένους, εκτελεσθέντες ή πεθαμένους από την ασιτία ανθρώπους.

• Σε αυτή τη στροφή υπάρχει έντονη η ειρωνική και τραγική αντίθεση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν: στο πρώτο επικρατούσε η χαρά, η ζωντάνια, η αθωότητα και η ελπίδα (υπέργειες βρύσες με δροσερό νερό), ενώ στο δεύτερο επικρατεί η θλίψη, η παραίτηση, η οδύνη και το απόλυτο του θανάτου (υπόγεια πηγάδια γεμάτα κραυγές των αδικοσκοτωμένων οι «κραυγές» αυτές λειτουργούν ως συνειρμός για τα τελευταία λόγια, τις τελευταίες ζητωκραυγές για την πατρίδα και την ελευθερία των αγωνιστών λίγο πριν την εκτέλεσή τους από τους κατακτητές)

Δ’ ενότητα «τόσο δεν αγγίζουν...ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»

• Ούτε η οργή και η δύναμη της φωτιάς δεν μπορεί να συγκριθεί με τηναγανάκτηση και την οργή που αισθάνεται ο ποιητής βλέποντας τουςσυνανθρώπους του να πεθαίνουν κατά εκατοντάδες απ’ την πείνα. Η πόλητων Αθηνών χτυπιέται περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή απ’ το λιμό και οινεκροί μαζεύονται με τα κάρα απ’ τους δρόμους και τα πεζοδρόμια.

• Οι Γερμανοί κατακτητές φροντίζουν να πάρουν τα αποθέματα σιταριού τηςχώρας («του Θεού» αποτελεί θείο δώρο καθώς αντιμάχεται την πείνα καιτην εξαθλίωση των ανθρώπων), και να τα φορτώσουν σε καμιόνια (μηχανικόςεξοπλισμός) για να τα στείλουν στα στρατεύματά τους, εφαρμόζοντας το«δίκαιο του ισχυρότερου». Ο ελληνικός λαός θυσιάζεται με το φρικτότεροτρόπο, προκειμένου να τραφούν οι Γερμανοί στρατιώτες και να συνεχίσουν τοφονικό τους έργο.

• Το μόνο που απομένει στην πολιτεία που νεκρώνεται και ερημώνεται απότην απάνθρωπη πείνα (έρμη και άδεια) αλλά και από τις άνομες απαγορεύσειςτης κυκλοφορίας από τους κατακτητές, η μόνη μορφή αντιστασιακού αγώναπου παραμένει και δίνει μια ελάχιστη σπίθα ελπίδας και αισιοδοξίας στουςΈλληνες, είναι το χέρι εκείνων που γράφουν συνθήματα στους τοίχους. Ταπολύτιμα αυτά συνθήματα, γράφονταν συνήθως τις νύχτες με μεγάληδυσκολία, καθώς οι Γερμανοί είχαν επιβάλει ρητή απαγόρευση κυκλοφορίαςμετά τη δύση του ήλιου. «ΨΩΜΙ ΚΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» (υλικό καιηθικοπνευματικό αγαθό) είναι τα αιτήματα των ανθρώπων που λιμοκτονούνκαι υποφέρουν κάτω απ’ την ανελέητη γερμανική εξουσία.

• Ε’ ενότητα: «φύσηξεν η νύχτα... Τα σπλάχνα των τεράτων»

• Καθώς η νύχτα πλησιάζει, τα σπίτια σβήνουν, σχολιάζει ο ποιητής, δίνονταςμια εικόνα που παρουσιάζει την απαγόρευση που είχαν θέσει οι κατακτητέςγια το φωτισμό των σπιτιών. Μόλις νύχτωνε οι Έλληνες όφειλαν ναπαραμείνουν μέσα στα σπίτια τους και να σβήνουν τα φώτα, χρησιμοποιώνταςκατ’ ανάγκη κεριά για να κινούνται μέσα στα ίδια τους τα σπίτια. Έτσι, οστίχος «φύσηξεν η νύχτα / σβήσανε τα σπίτια», μας παραπέμπει στο φύσημαπου σβήνει τα κεριά, ενώ παράλληλα παρουσιάζει τη μοναξιά, τηναπομόνωση και την καχυποψία που επικρατεί μέσα στην κρύα νύχτα.

• Ο ερχομός της νύχτας χρησιμοποιείται απ’ τον ποιητή και ως συμβολισμόςγια το σκοτείνιασμα της ψυχής του («είναι αργά στην ψυχή μου»). Οπόνος, η θλίψη και η απόγνωση που γεννιούνται στην ψυχή του, τονκυριεύουν πλέον, ενώ παράλληλα αισθάνεται πως δεν υπάρχει κανείς που ναμπορεί να μοιραστεί μαζί του τις επώδυνες αυτές σκέψεις. Όπου κι ανχτυπήσει -εννοεί σ’ όποια πόρτα κι αν χτυπήσει- η μνήμη τον σκοτώνει,καθώς κάθε σπίτι, κάθε φίλος και συμπολίτης του έχει υποστεί κάποιατραγική απώλεια. Έτσι, ο ποιητής βιώνει μιαν αποπνικτική μοναξιά καισυνάμα γνωρίζει πως όσα ήδη έζησε (η μνήμη) προμηνύουν καιπροοικονομούν ακόμη χειρότερες καταστάσεις (περισότερη αγριότητα απότους κατακτητές και προοικονομία για τον Εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε).Γι’ αυτό, όταν δίνει το λόγο στη μνήμη, ό,τι ακούγεται είναι μια σκοτεινήπρόβλεψη για ακόμη πιο δύσκολες ώρες, για ακόμη πιο επώδυνες εμπειρίες.

• Το καταληκτικό δίστιχο, άλλωστε, είναι ενδεικτικό ωςπρος αυτό: «οι χαρές των ανθρώπων», -ένας τραγικόςευφημισμός για τους θανάτους και την εξαθλίωση τωνΕλλήνων- έχουν μιάνει τα σπλάχνα των τεράτων. Όλοιαυτοί οι θάνατοι έχουν μολύνει πια τις ψυχές τωνΓερμανών φονιάδων και τους έχουν κάνει εντελώςαπάνθρωπους. Όσα έκαναν μέχρι τώρα λειτουργούν ωςμέσο απευαισθητοποίησης και τους προετοιμάζουν γιαακόμη σκληρότερες συμπεριφορές, για ακόμη φονικότερεςδιαθέσεις, καθώς πλέον όχι μόνο δε νιώθουν ενοχές γιατη φονική τους δράση, αλλά αποκτούν μια χαιρέκακη καισαδιστική ψυχολογία απέναντι στους εξαθλιωμένουςΈλληνες. Οι μοχθηροί κατακτητές έχουν δηλητηριαστείαπό τα εγκλήματα που έχουν διαπράξει, από τηβαρβαρότητα και τη σκληρότητά τους και έχουν βυθιστείμέσα στην ηθική καταρράκωση και αναλγησία τους, τηνοπία μετατρέπουν σε εκδικητική και καταστροφικήμανία.

• Στ’ ενότητα: «γύρισα τα μάτια.... Του Θανάτου»

• Αποτελεί επανάληψη και συρραφή διαφόρων φράσεων από τις προηγούμενες ενότητες για να αποδοθεί έμφαση στα νοήματα και να επισημανθεί η μεστότητα, σοβαρότητα και επισημότητα των όσων παρουσιάζονται.

• Τα πρόσωπα που παρουσιάζονται στο απόσπασμα:

Ο ποιητής που αφηγείται, περιγράφει, σχολιάζει, προφητεύει, αισθάνεται, συγκινείται, φωνάζει και απευθύνεται στον ελληνικό λαό

Ο ελληνικός λαός, οι χαροκαμένες γυναίκες, οι «αδερφοί» του ποιητή, οι αδικοσκοτωμένοι από την πείνα ή τις εκτελέσεις, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης

Οι δοσίλογοι συνεργάτες των κατακτητών, οι Γερμανοί, που ούτε μια φορά δεν αποκαλούνται με το όνομα τους, αλλά με εμπάθεια, αηδία και απέχθεια ο ποιητής τους αποκαλεί «φονιάδες» και «τέρατα».

• Το απόσπασμα έχει ελεγειακό, σοβαρό και μελαγχολικό τόνο και εθνικό περιεχόμενο. Επίσης πραγματεύεται τα νοήματά του με προφητικό και συμβολικό ύφος προσδίδοντας επισημότητα σε ό,τι αναφέρει.

• Υπάρχουν αρκετές αναλογίες με την εκκλησιαστική γραφή -Το άσμα έχει συντεθεί στιχουργικά με βάση το γνωστό εγκώμιο της Μεγάλης Παρασκευής «Αι γενεαί αι πάσαι». Το κάθε δίστιχό του έχει το ίδιο μέτρο και τον ίδιο αριθμό συλλαβών με το παραπάνω εγκώμιο – ο πρώτος στίχος κάθε διστίχου είναι χωρισμένος σε ημιστίχια και το δίστιχο αποτελείται από δύο τροχαϊκούς εξασύλλαβους και έναν ιαμβικό επτασύλλαβο στίχο (όπως ακριβώς και στο εκκλησιαστικό τροπάριο).

• Υπάρχουν αρκετά εκφραστικά σχήματα λόγου, τα οποία, σε συνδυασμό με τον δραματικό μονόλογο του ποιητή, προσδίδουν ένταση συναισθημάτων και έμφαση στα νοήματα:

μεταφορές: «δάγκωσα τη μέρα», «πράσινο αίμα», «πικρές γυναίκες», «αηδόνια των αγγέλων», «φύσηξεν η νύχτα», «μαύρες ώρες φτάνουν», «τα σπλάχνα των τεράτων»

συνεκδοχές: «τις κραυγές τραβάτε των αδικοσκοτωμένων», «το χέρι που μονάχα με μπογιά θα γράψει», «σβήσανε τα σπίτια»

προσωποποίηση: «η αχτίδα του ήλιου γίνηκεν ο μίτος του Θανάτου»

Πολλές οπτικοακουστικές εικόνες ( π.χ.τα χιονισμένα δέντρα, οι μαυροφορεμένες γυναίκες στα πηγάδια, τα γερμανικά καμιόνια που μεταφλερουν το σιτάρι, οι αδειασμένοι δρόμοι και οι πλατείες, το αντιστασιακό σύνθημα γραμμένο στον τοίχο, οι φωνές του ποιητή)