ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Βασικές δεξιότητες για εκπαιδευτικούς

Μπλέτσος ΚωνσταντίνοςΥποψήφιος Διδάκτωρ Ψυχολογίας

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣΑυτογνωσία/Αυτοαντίληψη σημαίνει γνωριμία και επίγνωση των αντιδράσεων του εαυτού. Είναι η γνώση που έχει το άτομο για τη συμπεριφορά του, τις στάσεις, τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά του

Σημαντικό ρόλο στην αυτογνωσία παίζει ο αριθμός, η ποιότητα, η ποικιλία και η διάρκεια της επικοινωνίας που έχει κάθε άνθρωπος με τα άλλα άτομα του περιβάλλοντός του. Για να αποκτήσει κάποιος αυτογνωσία, πρέπει να έχει και την εμπειρία του πως αντιδρούν οι άλλοι μαζί του

Η αυτοαντιληψη πατάει πάνω στην αυτογνωσία

Η αυτοαντίληψη (self - concept) είναι η γνωστική ή περιγραφική διάσταση της έννοιας του εαυτού (αυτοεικόνα - self-image), ενώ η αυτοεκτίμηση είναι η αξιολογική -συναισθηματική διάσταση (αυτοεκτίμηση - self-esteem) ή σφαιρική αυτοαξία - (global self - worth) (Φλουρής, 1989)

Σύμφωνα με τον Higgins (αναφ. Μακρή-Μπότσαρη, 2001), στο σύνολο των αυτοαντιλήψεων του ατόμου συνδυάζονται τρεις όψεις:

● Ο πραγματικός εαυτός (actual self), ο οποίος αντιπροσωπεύει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες που ο άνθρωπος αποδίδει στον εαυτό του

● Ο ιδανικός εαυτός (ideal self), ο οποίος αντιπροσωπεύει το είδος του ανθρώπου που κάποιος ελπίζει να γίνει ή που ιδανικά θα ήθελε να είναι

● Ο δεοντικός εαυτός (ought self), ο οποίος αντιπροσωπεύει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες που ο άνθρωπος θα «έπρεπε» να έχει

ΟΡΙΣΜΟΙ Συν (μαζί) + βουλή (σκέψη, απόφαση) (Μπαμπινιωτης, 2010)

Διαδικασία ενίσχυσης της αυτογνωσίας, της αυτοπραγμάτωσης, της απόκτησης κοινωνικών δεξιοτήτων, της ενδυνάμωσης και της βελτίωσης των σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους (Tyler, 1961)

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ1. Η παροχή πληροφοριών, παρόλο που μπορεί να συμβεί και αυτό, αν

χρειαστεί2. Η παροχή συμβουλών, συστάσεων και προτάσεων3. Ο επηρεασμός των στάσεων, των πεποιθήσεων ή της συμπεριφοράς του

άλλου4. Η επίδραση στη συμπεριφορά με πειθαναγκασμό, πίεση ή απειλή, γιατί

συμβουλευτική δεν σημαίνει πειθαρχία5. Η επιλογή και τοποθέτηση ατόμων σε θέσεις εργασίας ή σε διάφορες

δραστηριότητες6. Κάθε συνέντευξη δεν είναι συμβουλευτική

Patterson (αναφέρεται από τις Κοσμίδου-Hardy & Γαλανουδάκη- Ράπτη, 1996)

ΣΚΟΠΟΣ ● Επίγνωση (insight)

Το να γνωρίσουμε τις ρίζες των συναισθηματικών μας προβλημάτων, οδηγεί σε αύξηση της ικανότητας μας να διατηρούμε τον έλεγχο στα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας

● Σχετίζεσθαι με τους άλλουςΤο να γίνουμε περισσότερο ικανοί να συνάπτουμε σχέσεις που μας προσφέρουν ικανοποίηση και νόημα

McLeod, J. (2003) An indroduction to Counseling (third edition), Open University Press

● Αυτογνωσία (Self-awareness)○ Το να γίνουμε περισσότερο ικανοί να αναγνωρίζουμε συναισθήματα

που έχουμε μπλοκάρει / αρνηθεί, να αποκτήσουμε επίγνωση του πως μας βλέπουν οι άλλοι

● Αποδοχή του Εαυτού ○ Η ανάπτυξη θετικών στάσεων για τον Εαυτό με την ανάπτυξη της

ικανότητας αναγνώρισης εκείνων των περιοχών της εμπειρίας που είχαν υποτιμηθεί η στις οποίες είχε ασκηθεί δριμεία κριτική

● Αυτοπραγμάτωση και εξατομίκευση (self-actualization and individuation)○ Προχωρώντας προς την κατεύθυνση της εκπλήρωσης του δυναμικού

ή την επίτευξη της ενσωμάτωσης αντικρουόμενων κομματιών του εαυτού

● Αλλαγές○ Σε συμπεριφορικό, γνωσιακό και συστημικό επιπεδο

● Επίλυση προβλημάτων

ΜεθοδολογίαΑτομική Συμβουλευτική

Ομαδική Συμβουλευτική

Μαζική παρέμβαση (προληπτική παρέμβαση)

Βιωματικές ασκήσεις/WorkshopsΕκπαίδευσηΚοινωνική συμβουλευτικηΣυμβουλευτική εξ αποστάσεως

ΔιαδικασίαΠρώτο Στάδιο: Συμβουλευτική σχέση – Διερεύνηση του αιτήματος Θεραπευτικό συμβόλαιο

Δεύτερο Στάδιο: Αναγνώριση και καθορισμός στόχων

Τρίτο Στάδιο: Δράση

Τέταρτο Στάδιο: Κλείσιμο – Τερματισμός συμβουλευτικής διαδικασίας

Πηγή: Μαλικιώση - Λοΐζου, Μ. (2013). Συμβουλευτική ψυχολογία Αθήνα : Πεδίο.

Οι ρίζες της ΣυμβουλευτικήςΣωκράτης- Μαιευτική Μέθοδος, “γνώθιν σεαυτόν”

Επίκτητος “Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα”

Αριστοτέλης “Το όλο είναι μεγαλύτερο από τα μέλη του”

ΦιλοσοφίαKierkegaard - Ο άνθρωπος ως αποκλειστικά υπεύθυνος να προσδώσει νόημα στη ζωή του, μέσα απ το πάθος και την ακεραιότητα του (πίστη σε ιδεώδη)

Nietzsche - Ο Υπέρ Άνθρωπος που έχει καταφέρει να εντάξει σώμα, ψυχή και εαυτό σε ένα ενοποιημένο σύνολο μακριά από την μετριότητα και τα κοινωνικά ανασταλτικά πρότυπα και έχει καταρρίψει όλα τα κοινωνικά δεδομένα και τα ατομικά ιδεώδη, που τον εμποδίζουν να οδεύσει μοναχικά προς την αιωνιότητα (Κωνσταντινου, 2010)

ΣΧΟΛΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ

Ψυχαναλυτική σχολήΨυχικό όργανο (Εγώ- Εκείνο Υπερεγώ)

Υποσυνείδητο

Απώθηση

Ενορμήσεις

Μηχανισμοί Άμυνας

Ελεύθεροι συνειρμοί -Ερμηνείες

Μεταβίβαση

Συμπεριφοριστική (Behavioural)

Στηρίζεται στις ιδέες του Pavlov, του Skinner & του Wolpe

Κλασική εξαρτημένη μάθηση (Σχέση ερεθίσματος- απόκρισης)

Συντελεστική μάθηση (Μάθηση μέσω ενίσχυσης)

Μιμητική μάθηση (Κοινωνιογνωστική θεωρία - Bandura)

Η συμβουλευτική διαδικασία συνίσταται στη μάθηση συμπεριφορών με μεθόδους όπως η συστηματική αποευαισθητοποίηση, τα προγράμματα ενίσχυσης και η ψυχοκατακλυσμικη θεραπεία

Γνωστική Συμπεριφορική - CΒΤΦαινομενολογία - Κονστρουκτιβισμός - Αναπαραστασιακή νοημοσύνη

Γνωστικα σχήματα (γνωσίες) "Η δομή ή η οργάνωση των δράσεων του ατόμου, έτσι όπως αυτή μεταφέρεται ή γενικεύεται κατά την επανάληψή τους, κάτω από όμοιες ή ανάλογες καταστάσεις" (Ράπτης, Ράπτη 2007)

Πεποιθήσεις

Γνωστική αναδόμηση

Πελατοκεντρική προσέγγιση

Η πελατοκεντρική προσέγγιση έφερε την σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπεύομενου στο επίκεντρο της θεραπευτικής διαδικασίας

Επηρεασμένη από τις φιλοσοφικές και τις πολιτικές θέσεις της δεκαετίας του ’60 ανέδειξε την έννοια της αυτοπραγμάτωσης ως τον απώτερο στόχο της ψυχοθεραπείας

Άλλες σημαντικές έννοιες η ενσυναίσθηση και η άνευ όρων αποδοχή

Κεντρική φυσιογνωμία της πελατοκεντρικής προσέγγισης ο C.Rogers

Carl Rogers & Gloria

ΥπαρξιακηΗ Υπαρξιακή προσέγγιση κρατάει τις ρίζες της στην Υπαρξιακή Φιλοσοφία του 19ου και 20ου αιώνα (Kierkegaard, Nietche, Dostoyevsky, Sartre)

Χαρακτηρίζεται από την στροφή στον άνθρωπο και ασχολείται με τα υπαρξιακά διλήμματα που βρίσκονται στο βάθος των Ψυχολογικών διαταραχών

Κυριότερος εκπρόσωπος είναι ο Irvin Yalom, ο οποίος έχει συνεισφέρει τα μέγιστα στην κατανόηση της ομαδικής θεραπείας

Τεχνικές συμβουλευτικήςΑνατροφοδότηση (feedback)

Προέρχεται από τη συστημική θεωρία και σημαίνει την πληροφορία που επιστρέφουμε στον πελάτη σε σχέση με τις σκέψεις και τα συναισθήματα που μας δημιουργεί η συμπεριφορά και οι στάσεις του

Για να είναι αποτελεσματική η ανατροφοδότηση πρέπει να είναι συγκεκριμένη, να δίνεται στο κατάλληλο χρονικό σημείο, να είναι ξεκάθαρη και αξιόπιστη και φυσικά να έχει στόχο να βοηθήσει τον άλλο

Παρατηρώ πως η συμπεριφορά σου κατά την διάρκεια του μαθήματος έχει μεταβληθεί. Έχεις γίνει απρόσεκτος, Η προσοχή σου αποσπάται συχνά και δεν διατηρείς τα επίπεδα συγκέντρωσης που είχες... (αρνητική αντικειμενική).

Αισθάνομαι απογοητευμένος (αρνητική υποκειμενική) και αναρωτιέμαι τι συμβαίνει... (ανοιχτή ερώτηση)

Ενστάλαξη ελπίδας Η προσδοκία ότι η κατάσταση μπορεί να αλλάξει

Ενεργητική ακρόαση

Προσοχή:

Κοιτώ απευθείας τον πελάτη (διατηρώ βλεματική επαφή)

Αφήνω στην άκρη σκέψεις που μου αποσπούν την προσοχή

Δεν προετοιμάζω την απάντηση όσο μιλάει ο πελάτης

Δεν αφήνω περιβαλλοντικούς παράγοντες να αποσπάσουν την προσοχή μου

Παρατηρώ τα εξωλεκτικά σημεία της επικοινωνίας

Source mindtools.com

Ενεργητική ακρόασηΑκοήΧρησιμοποίησε την έξωλεκτική επικοινωνία (εκφράσεις προσώπου, στάση σώματος,επιφωνήματα) για να δείξεις στον πελάτη ότι ακούς

Ενθάρρυνε τον πελάτη να συνεχίσει με ένα χαμόγελο η ένα χμ...

Δώσε ανατροφοδότησηΑπέφυγε την κριτική και το αντεπιχείρημα, μην διακόπτεις τον πελάτηΔώσε τις απαντήσεις με σεβασμό

Source mindtools.com

ΑντανάκλασηΕπανάληψη των όσων έχει πει ο πελάτης (θα αναλυθεί στη συνέχεια)

ΠαράφρασηΕίναι μία αποτελεσματική τεχνική που βοηθάει τον συμβουλευόμενο να αναδομήσει τη σκέψη του. Ο σύμβουλος επαναδιατυπώνει με δικά του λόγια αυτά που είπε ο πελάτης. Αυτό πρέπει να φροντίσει να γίνει με τόπο ξεκάθαρο και όχι κριτικό

Αντανάκλαση συναισθημάτων - Θα πρέπει να ήταν πολύ οδυνηρό αυτό που μου σας συνέβη..

Ερμηνεία

Motivational Interviewing

Ένας αποτελεσματικός τρόπος να μιλάς στους ανθρώπους για την αλλαγή

Όταν η αλλαγή είναι δύσκολη, είναι δύσκολη εξαιτίας της αμφιθυμίας

Ο άνθρωπος θέλει και δεν θέλει την αλλαγή ή θέλει ταυτόχρονα πράγματα ασύμβατα μεταξύ τους

http://temirah.hubpages.com/

Το πνεύμα της MI

Συνεργασία: Σύμβουλος και πελάτης δουλεύουν συνεργατικά. Ο σύμβουλος δεν κατέχει θέση ειδικού

Αποδοχή: Σεβασμός στην αυτονομία, τις απόψεις, τις δυνάμεις και τις δυνατότητες του πελάτη

Συμπόνια: Το καλό του πελάτη βρίσκεται πάντα στο μυαλό του συμβούλου

Ανάκληση (evocation): Οι καλύτερες ιδέες έρχονται από τον πελάτη

Βασικές δεξιότητες της MI (OARS)

Ανοιχτές ερωτήσεις:

-Πονάτε;

-Πως αισθάνεστε;

Πόσες ώρες διαβάζεις ημερησίως;

Τι σημαίνει για σένα να είσαι τακτικός στις σχολικές σου υποχρεώσεις;

Βασικές δεξιότητες της MI (OARS)

Επιβεβαίωση: Επιβεβαιώνουμε τις επιτυχίες, τις προσπάθειες, τα επιτεύγματα των πελατών

-Παρότι η απόδοση σου δεν ήταν ικανοποιητική, αναγνωρίζω τη μεγάλη σου προσπάθεια, την επόμενη φορά θα τα πας καλύτερα

-Θα πρέπει να είναι πολύ δύσκολο να μελετάς στις συνθήκες που επικρατούν στην οικογένεια σου

Αντανάκλαση: Αντιλαμβάνομαι τι σκέφτεται και αισθάνεται ο πελάτης και του το επιστρέφω.

Είμαι έτσι πολύ καιρό. Θα είναι ο χαρακτήρας μου...

Μου λες ότι όλα αυτά σου φαίνονται φυσιολογικά;

Περίληψη: Μια μακρά αντανάκλαση των δηλώσεων του πελάτη

Δεν βλέπω σε τι θα μου ήταν χρήσιμο το διάβασμα

Αν κατάλαβα καλά μου λες πως δεν συμπαθείς το διάβασμα, όπως και οι φίλοι σου και πως δεν βλέπεις κάποια χρησιμότητα στο διάβασμα, κάτι που συμφωνεί με τις απόψεις των άλλων μελών της οικογένειας σου

Δεν μου αρέσει να διαβάζω

Στην οικογένεια μου δεν διαβάζει κανείς

Κανένας από του φίλους μου δεν διαβάζει

Η Συστημική οπτική στην Συμβουλευτική

Οι οικογένειες όπως και τα σχολεία αποτελούν πολύπλοκα δίκτυα αλληλεπιδρώντων ατόμων.

Οι συμπεριφορές δεν είναι τόσο αποτέλεσμα ατομικών χαρακτηριστικών αλλά αλληλεπιδραστικών σχέσεων οι οποίες εξελίσσονται εντός συγκεκριμένου πλαισίου

Στη συστημική ανάλυση δεν έχει νόημα η γραμμική αιτιότητα αλλά η κυκλική (Πχ δεν είναι κάτι που κάνει κάποιος σε κάποιον αλλά κάτι που κάνει κάποιος σε κάποιον που του είχε κάνει... κοκ. Δηλαδή το αίτιο είναι και αποτέλεσμα και τούμπαλιν ).

Ένα πολύπλοκο γαϊτανάκι σχέσεων το οποίο όλοι οι συμμετέχοντες συν-κατασκευάζουν

Η σχολική τάξη αποτελεί ένα σύνολο ατόμων ή μια ομάδα. Το σύνολο αποτελεί κάτι μεγαλύτερο από το άθροισμα των επιμέρους (Gestalt)

Τεχνικές και έννοιες της Συστημικής συμβουλευτικής

Ουδετερότητα Περιέργεια Ασέβεια

Joining O εκπαιδευτικός δημιουργεί ένα κλίμα ασφάλειας και αποδοχής στη οποία μπορούν να σχηματιστούν σχέσεις εμπιστοσύνης που θα προάγουν την εκπαιδευτική διαδικασία

Θετική σημασιοδότηση των συμπεριφορών “Αντιλαμβάνομαι πως έχεις αναλάβει ένα σημαντικό έργο να επιτελέσεις στη λειτουργία της τάξης. Με το να χτυπάς συνέχεια το στυλό σου στο θρανίο, κρατάς ξύπνιους τους διπλανούς σου..”

Απαπλαισίωση “ Καταλαβαίνω την ανάγκη σου να κινείσαι διαρκώς, είσαι ένα τόσο ζωντανό και ενεργητικό παιδί…”

Νοηματοδότηση “Τι σημαίνει για σένα ...τι νόημα βρίσκεις…”

Εξέλιξη της σκέψης και πρακτικής της σχολής του Μιλανο (Cecchin& Boscolo)

Τεχνικές και έννοιες της Συστημικής συμβουλευτικής

Κυκλικές ερωτήσεις “Πως νομίζεις ότι αισθάνθηκε η Μαρία για το σχόλιο πού έκανες ;”

Πολύ ισχυρή τεχνική για να αναδείξει την σχεσιακή διάσταση των πραγμάτων. Βοηθάει ιδιαίτερα στην εκπαίδευση των παιδιών στην ενσυναισθηση

Εφαρμόζεται σε πλαίσιο με ξεκάθαρους κανόνες συμπεριφορών

Δεν επιλύει τις συγκρούσεις των παιδιών άλλα τα βοηθάει να μάθουν τρόπους να επιλύουν τις συγκρούσεις τους (μη κατευθυντικη παρέμβαση)

Τεχνικές και έννοιες της Συστημικής συμβουλευτικήςΕξωτερίκευση του προβλήματος

Είσαι νευρικός και αυτό θα σε βάλει σε μεγάλους μπελάδες στη ζωή σου …..

Σκέφτομαι πως έχεις δυσκολία να διαχειριστής του θυμό σου και αναρωτιέμαι πως μπορώ να σε βοηθήσω….

Τεχνικές και έννοιες της Συστημικής συμβουλευτικήςΑφήγηση: Οι άνθρωποι λένε ιστορίες για τη ζωή τους

Οι ιστορίες δεν είναι απλές περιγραφές, αλλά ο τρόπος που οι άνθρωποι συγκροτούν την ταυτότητα τους (Bruner)

Ανάμεσα στις ιστορίες υπάρχει μια κυρίαρχη (dominant), που συχνά καθορίζεται από την παρουσία ενός προβλήματος (πχ κατάθλιψη, κακός μαθητής)

Δημιουργείται ένα ταυτολογικό σχήμα που προσδιορίζει τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες του ατόμου και του περιβάλλοντος

Είμαι κακός μαθητής Δεν διαβάζω

Αναζητώντας τις εξαιρέσεις, βοηθάμε τους ανθρώπους να αφηγηθούν εναλλακτικές ιστορίες, να δώσουν λόγο στις πολλαπλές φωνές μέσα τους (Bahtin)

ΟΜΑΔΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ

Ορισμός της Ομάδας: Οι Johnson και Johnson δίνουν έναν πληρέστερο ορισμό της ομάδας σύμφωνα με τον οποίο «μια ομάδα είναι δύο ή περισσότερα άτομα που αλληλεπιδρούν πρόσωπο με πρόσωπο, που το καθένα έχει συνείδηση ότι είναι μέλος της ομάδας, που το καθένα έχει συνείδηση των άλλων που ανήκουν στην ομάδα και που το καθένα έχει συνείδηση της θετικής τους αλληλεξάρτησης, καθώς επιδιώκουν να εκπληρώσουν αμοιβαίους στόχους» (Χαντζή, 1999).

Οι ομάδες έχουν κάποια χαρακτηριστικά που ταυτόχρονα αποτελούν και τις διαστάσεις που τις διαφοροποιούν, όπως μέγεθος, διάρκεια ζωής, δομή και το στάδιο εξέλιξης που βρίσκονται…

Περισσότερα στο β’ μέρος του Σεμιναρίου...