Σήμερα παιδεία ονομάζεται η κοινωνική λειτουργία που παρέχει γνώσεις και αξίες στον άνθρωπο, με στόχο την πνευματική, ηθική και κοινωνική του ολοκλήρωση. Η εκπαίδευση είναι η θεσμοθετημένη μορφή παιδείας που παρέχει η πολιτεία στους πολίτες άμεσα, ως κράτος ή έμμεσα με ιδιωτικούς φορείς. Η παρέμβαση αυτή γίνεται με ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα και είναι οριοθετημένη χρονικά. Φορείς της παιδείας είναι η οικογένεια, το σχολείο, οι κοινωνικές συναναστροφές, τα Μ.Μ.Ε., η εκκλησία, οι πνευματικοί άνθρωποι. Οι μεγάλοι φιλόσοφοι της αρχαιότητας ασχολήθηκαν διεξοδικά με το θέμα της παιδείας, γιατί πίστευαν στο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στην ολοκλήρωση του ανθρώπου και στην εδραίωση της πολιτείας.

Συγκεκριμένα, ο Πρωταγόρας στο ομώνυμο έργο του Πλάτωνα ασχολείται διεξοδικά με τη διδαχή της πολιτικής αρετής, στην προσπάθειά του να πείσει το Σωκράτη ότι είναι καλός δάσκαλος. Μάλιστα στην 7η ενότητα αντιμετωπίζει τον ισχυρισμό του Σωκράτη, σύμφωνα, με τον οποίο οι γνωστοί για την αξιοσύνη τους άντρες δε διδάσκουν στα παιδιά τους την αρετή που κατέχουν οι ίδιοι, δηλαδή την πολιτική αρετή. Ο Πρωταγόρας, ξεκινώντας από τη βασική ιδέα που τόνισε και στον μύθο του Προμηθέα, απαντά ότι η πολιτική αρετή (και πιο συγκεκριμένα, η αιδώς και η δίκη) είναι η αναγκαία και μοναδική προϋπόθεση για την ύπαρξη και τη διατήρηση της πόλης, της οργανωμένης κοινωνίας. Έτσι, η συμμετοχή στην πολιτική αρετή όλων

~ 1 ~

των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας. Ύστερα από αυτό είναι για τον Πρωταγόρα παράξενο και λογικά ακατανόητο οι πατέρες να αδιαφορούν για την εκπαίδευση των γιων τους στη δικαιοσύνη, στη σωφροσύνη και στην ευσέβεια, που είναι τα στοιχεία της πολιτικής αρετής, τη στιγμή μάλιστα που οποιαδήποτε αντικοινωνική συμπεριφορά έχει πολύ φοβερές συνέπειες, όπως τη θανατική καταδίκη, την εξορία ή τη δήμευση της περιουσίας.

O Πρωταγόρας στη συνέχεια παρουσιάζει το εκπαιδευτικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας του 5ου αιώνα σ' όλη την έκταση και την ποικιλία της. Η πόλη φρόντιζε για την εκπαίδευση των παιδιών της, αν και δεν οργάνωνε η ίδια την παιδεία. Την είχε αφήσει στην πρωτοβουλία των ιδιωτών και απλώς ασκούσε μια εποπτεία. Στην αγωγή των νέων έπαιρναν μέρος πολλοί παράγοντες, όπως η οικογένεια, οι δάσκαλοι, η πολιτεία.

Μελετώντας την αθηναϊκή παιδεία καλύτερα, ίσως να μην τη βρούμε ιδανική. Καταρχάς γίνεται χρήση ραβδισμών από την οικογένεια και τους δασκάλους. Οι μαθητές μαθαίνουν κάτω από πίεση και καταναγκασμό. Οι φορείς της παιδείας δεν φαίνεται να διεγείρουν ενδιαφέροντα, δεν υπολογίζουν στην έφεση των παιδιών για μάθηση, που για να μάθουν, πρέπει να πιεστούν ή να τους επιβληθούν τιμωρίες. Έπειτα η μόρφωση που δίνουν οι δάσκαλοι είναι στοιχειώδης κι όχι μόρφωση αξιώσεων. Για την ανώτερη μόρφωση που έδιναν οι φιλόσοφοι και σοφιστές δεν κάνει λόγο ο Πρωταγόρας. Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι το πρόβλημα του αναλφαβητισμού που είναι έντονο ακόμη και σε σύγχρονες κοινωνίες, φαίνεται ότι στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία ούτε καν θίγεται!

Από την άλλη πλευρά, ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του αρχικά διαμορφώνει δύο απόψεις:

Τα ζητήματα της παιδείας πρέπει να ρυθμίζονται με νόμους. Η παιδεία πρέπει να είναι κοινή για όλους τους ανθρώπους και να τους

προσφέρεται από το κράτος δημόσια.

Κατ’ αυτόν η παιδεία έχει πολιτικό χαρακτήρα και πολύ μεγάλη σημασία, τόσο για τη ζωή του κράτους, όσο και για τη ζωή του πολίτη ξεχωριστά, διότι το περιεχόμενό της αφορά την πόλη ως σύνολο. Γι' αυτόν το λόγο η παιδεία πρέπει να κάνει τον πολιτικό και τον νομοθέτη να ενδιαφερθεί. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι τα θέματα της παιδείας θα έπρεπε να ρυθμίζονται από την πολιτεία και μόνο. Η αδιαφορία προς αυτήν ζημιώνει πρώτα από όλα το πολίτευμα της πόλης. Όλοι οι πολίτες ανήκουν στην πόλη και όχι στον εαυτό τους. Επομένως θα ήταν χρήσιμο να ασκούνται από κοινού για την επίτευξη του σκοπού που έχουν ως σύνολο. Αυτήν την μαζική άσκηση που θα υποδείξει στους πολίτες τις πράξεις της αρετής, είναι που εξασφαλίζει η δημόσια παιδεία.

Ο Αριστοτέλης κυρίως στην εκπαίδευση της εποχής του δεν είναι σίγουρος για το ποιο πρέπει να είναι το περιεχόμενο και ποιοι οι στόχοι της εκπαίδευσης. Επομένως επικρατεί σύγχυση γύρω από το αν η παιδεία πρέπει να αποδίδει, είτε αυτά που είναι απαραίτητα για τη ζωή, είτε αυτά που μας οδηγούν στην αρετή ή αυτά που απλώς παράγουν τη γνώση. Τέλος αποδέχεται ότι οι νέοι πρέπει να μορφώνονται για τα χρήσιμα, αλλά αναρωτιέται ποια είναι αυτά:

~ 2 ~

Είναι όσα ονομάζουμε πρώτης πρακτικής ανάγκης; Αυτά που πηγαίνουν σε ελεύθερους ανθρώπους; Ή αυτά που δεν κάνουν τον νέο ευτελή και τιποτένιο;

Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, αυτοί οι δύο εξαίρετοι φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας, διατυπώνουν ο καθένας τη δική του θεωρία για την παιδεία. Η καθεμία από αυτές έχει τη δική της λογική, αφού και οι δύο αντιμετωπίζουν το θέμα της παιδείας από διαφορετική οπτική γωνία. Επομένως, δεν μπορεί να θεωρηθεί καμιά άποψη λανθασμένη. Βέβαια, ο Αριστοτέλης καταλήγει σε αναπάντητα ερωτήματα, τα οποία ουσιαστικά θα πρέπει ο καθένας με τη δική του κρίση να απαντήσει.

Ο Πλάτωνας διατυπώνει με σαφήνεια ότι η παιδεία πρέπει να έχει ως βάση την πολιτικοποίηση των νέων και την ενεργή ενασχόλησή τους με τα κοινά. Από την άλλη, ο Αριστοτέλης φαίνεται πιο δημοκρατικός στο θέμα της παιδείας, αφήνοντας μεγαλύτερα περιθώρια πρωτοβουλίας στον πολίτη. Αντίθετα, ο Πλάτωνας, έχοντας πιο δυναμικές απόψεις πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, θέτει κανόνες και κάνει λόγο για χρήση της πειθούς και της βίας ως μέσα αγωγής. Τελικά καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο Αριστοτέλης και ο Πρωταγόρας συμφωνούν στο στόχο της παιδείας, δηλαδή στην ενασχόληση των νέων με τα κοινά, αλλά διαφωνούν, τόσο στο περιεχόμενο, όσο και στον τρόπο διδασκαλίας.

Στις μέρες μας η παιδεία ορίζεται ως ένα σύστημα αγωγής που έχει ως σκοπό να παρέχει γνώσεις, να συντελέσει στην πνευματική ηθική, ψυχική και σωματική ανάπτυξη του ατόμου, να διευκολύνει την ένταξή του στο κοινωνικό σώμα και επεκτείνεται σε όλα τα στάδια της ανθρώπινης ηλικίας. Η εκπαίδευση που είναι παρόμοιας αλλά όχι ίδιας σημασίας με την παιδεία αποτελεί τη συστηματική διαδικασία μετάδοσης γνώσεων που αποσκοπεί στη διδασκαλία μαθητών και

~ 3 ~

σπουδαστών και στην ανάπτυξη των πνευματικών, σωματικών και ηθικών ικανοτήτων του ανθρώπου μέσα από τη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση.

Οι διαφορές των συγκεκριμένων εννοιών στην πράξη είναι πως η εκπαίδευση παρέχεται μόνο μέσα στο σχολείο, ενώ η παιδεία συντελείται σε όλους τους χώρους και τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η εκπαίδευση διαρκεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, ενώ η παιδεία απλώνεται σε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου. Η εκπαίδευση αφορά ορισμένα σύνολα ανθρώπων, ενώ η παιδεία όλους τους ανθρώπους. Τέλος ,η εκπαίδευση είναι σκόπιμη, προγραμματισμένη και συστηματική. Η παιδεία περισσότερο ευκαιριακή, έμμεση και επιλεκτική.

Οι στόχοι και η προσφορά της εκπαίδευσης και της παιδείας είναι σημαντικοί. Μέσω της ποικίλης ύλης και των μαθημάτων ο νέος ανοίγει τους ορίζοντές του και αρχίζει να διευρύνει τη σκέψη του. Διδασκόμενος γενικά για τον άνθρωπο, ανακαλύπτει τις ανάγκες του, αρχίζει να αποκτά αυτογνωσία, αφού καταλαβαίνει τον εσωτερικό του κόσμο και ταυτοχρόνως δένεται με το υπόλοιπο περιβάλλον, είτε φυσικό, είτε κοινωνικό.

Επιπλέον, καλλιεργεί τις πνευματικές δυνατότητές του μέσω του διαλόγου στα πλαίσια μιας δημοκρατικής παιδείας. Κάνοντας ,λοιπόν, εποικοδομητικούς διαλόγους με τη σωστή εκπαιδευτική καθοδήγηση, καταφέρνει να αναπτύξει ένα διαλεκτικό τρόπο σκέψης, να οξύνει τη λογική του, να προβληματιστεί και να ασκήσει την προσωπική του κριτική με τα δικά του κριτήρια, χωρίς φανατισμό ή προκαταλήψεις. Η διαδικασία αυτή έχει ως αποτέλεσμα να επικεντρωθεί στα σημεία εκείνα , που είναι σημαντικά για την εξέλιξή του και να διαμορφώσει τελικά τη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα.

Τέλος, ο σημαντικότερος στόχος της εκπαίδευσης είναι η ηθική αγωγή, που αναφέρεται στη μετάδοση υγιών προτύπων και στην υιοθέτηση διαχρονικών αξιών και υψηλών ιδανικών, στην καλλιέργεια του σεβασμού, της υπευθυνότητας, της εργατικότητας και της ομαδικότητας. Δηλαδή, ο μαθητής ή ο σπουδαστής μαθαίνει να σέβεται το κοινωνικό σύνολο, στο οποίο ανήκει και ταυτόχρονα να είναι ενεργό μέλος σε αυτό.

Συνοψίζοντας, συνειδητοποιούμε πως η παιδεία και η εκπαίδευση είναι δυο έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες σε σημείο που συχνά γίνεται μπερδεύονται μεταξύ τους. Οι διαφορές τους, όπως αναφέρθηκε είναι λεπτές και ταυτόχρονα πολύ ουσιαστικές. Παρόλ’ αυτά χρειάζεται ο συνδυασμός παιδείας και εκπαίδευσης σε κάθε άνθρωπο, για να μπορέσει να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη και ισορροπημένη προσωπικότητα.ΣΧΟΛΕΙΟ: 2ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ-ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2010-2011

ΜΑΘΗΜΑ:ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

~ 4 ~

ΜΑΘΗΤΡΙΑ : ΑΓΝΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ

ΤΜΗΜΑ: Β΄1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΣΟΦΙΑ ΚΑΝΙΑΚΑ

~ 5 ~