ΜΕΓΑΛΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ : ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2013-2014

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΝΟΤΗΤΑ

Όσες βιβλιογραφικές αναφορές συνοδεύονται από αστερίσκο σημαίνει ότι το μελέτημα περιλαμβάνεται στην βασική ύλη εξετάσεων. Οι δύο αστερίσκοι σημαίνουν ότι το άρθρο / μελέτημα (ή αποσπάσματα από αυτό) περιλαμβάνεται στην υποστηρικτική συναγωγή κειμένων του μαθήματος. Όπου δεν αναφέρεται τόπος έκδοσης της μελέτης πρόκειται για την Αθήνα. H ένδειξη √ σημαίνει τη μετάβαση σε νέα, ως προς τη θεματική, ερευνητική κατηγορία.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ 1ο και 2ο Α. Σύντομη ιστορική αναδρομή για την ανά εποχές θέση του ηθοποιού στο πολιτισμικό περιβάλλον. Ανάλυση βασικών όρων που αποδίδονται στην υποκριτική διαδικασία και προσέγγιση των σημασιών τους. Αναλυτική παρουσίαση της συναφούς με το διδακτικό αντικείμενο ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας. Αναφορά στη μεθοδολογία συγκρότησης των εργασιών που θα εκπονήσουν οι φοιτητές.

Β. Τα εκφραστικά μέσα του ηθοποιού ανά εποχές με βάση το δραματολόγιο που καλείται να ερμηνεύσει. Παραδείγματα με βάση το ρεπερτόριο.

Γ. Προβολή και παραδειγματικός σχολιασμός αποσπασμάτων από θεατρικές παραστάσεις και ραδιοφωνικές θεατρικές μεταδόσεις. Αναφορά στη μεθοδολογία και την ορολογία μιας εκ του σύνεγγυς προσέγγισης της ερμηνευτικής επίδοσης ενός ηθοποιού.

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία: Μελέτες γενικού χαρακτήρα *Pavis, Patrice. Λεξικό τoυ θεάτρου, μτφρ. Αγνή Στρουμπούλη, Gutenberg, 2006. Τα κάτωθι λήμματα: Α΄ Ενότητα: Αποστασιοποίηση / αυτοσχεδιασμός / βιο-μηχανική / δραματικό και επικό θέατρο / επικό θέατρο / ηθοποιός / θέατρο της σκληρότητας / κίνηση / μαριονέτα (και ηθοποιός) / μεταμφίεση / μιμική / μπρεχτικό / μπουφόνος / περφόρμερ / ρόλος / σώμα / σωματική / ταύτιση / φωνή / χειρονομία / χειρονομία κοινωνική. Β΄ Ενότητα: Βλέμμα, γειτνίαση, διδασκαλία των ηθοποιών, ηθοποιός, κινησιολογία, μαριονέτα και ηθοποιός, νατουραλιστική αναπαράσταση, ρόλος, σκηνοθεσία, σώμα, ταύτιση, υπερμαριονέττα. √ Bablet, Denis. Ιστορία σύγχρονης σκηνοθεσίας. 1ος τόμος: 1887-1914, μτφρ. Δαμιανός Κωνσταντίδης, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2008. Jomaron, Jaqueline. Ιστορία σύγχρονης σκηνοθεσίας. 2ος τόμος: 1914-1940, μτφρ. Δαμιανός Κωνσταντίδης, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2009. Τίγκεμ, Βαν Φίλιπ. Οι μεγάλοι σύγχρονοι ηθοποιοί, μτφρ. Κώστας Ζαρούκας, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, 1969. Γλυτζουρής, Αντώνης. Η σκηνοθετική τέχνη στην Ελλάδα. Η ανάδυση και η εδραίωση της τέχνης του σκηνοθέτη στο νεοελληνικό θέατρο, Ελληνικά Γράμματα, 2001. √**Honzl, Jindrich. «Η κινητικότητα του θεατρικού σημείου», μτφρ. Σταυρούλα Δράμογλου, Βίκτωρ Αρδίττης, περ. Σκηνή, 1 (φθινόπωρο 2010), 7-26 Πούχνερ, Βάλτερ. Από τη θεωρία του θεάτρου στις θεωρίες του θεατρικού. Εξελίξεις στην επιστήμη του θεάτρου στο τέλος του 20ου αιώνα, εκδόσεις Πατάκη, 2003. √**Καλογερίκος, Π.Α. Η μιμική ήτοι πως εκφράζονται επιστημονικώς αι διάφοραι ψυχικαί καταστάσεις, Τυπογραφικά Καταστήματα «Ακροπόλεως», Αθήναι, 1928. Καραντινός, Σωκράτης. Σύστημα ασκήσεων του προφορικού λόγου, Θεσσαλονίκη, 1961.

2

Μουδατσάκις, Τηλέμαχος Ε. Η ορθοφωνία στο θέατρο και την εκπαίδευση, Εξάντας, 2000-2002. Morris, Eric & Joan Hotchkis. No Acting Please. Να είσαι ο ρόλος σου. Μέθοδος υποκριτικής, μτφρ. Αριάν Κότση & Βασίλης Μπουντούρης, Κέδρος 2009. Παπακωνσταντίνου, Νίκος. Η αγωγή του λόγου, Δωδώνη, 1979. Παπαντωνόπουλος, Παναγιώτης. Η τεχνική της υποκριτικής τέχνης Ι, 1962. Σαμαρά, Ζωή. Υπόκριση θεατρικού λόγου. Θεατρικό δοκίμιο, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1996. Φωτιάδης Διομήδης. Η εξάσκηση του ηθοποιού, μτφρ. Κώστας Ζαρούκας, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, 1969. Ζακόπουλος, Νίκος. Η ψυχολογία του ηθοποιού και η θεατρική παράσταση, Δωδώνη, 1990. Μυράτ, Δημήτρης. «Ο ηθοποιός» στο Miscellanea (Histrionalia), εκδόσεις Γκόνη, 1964, 163-195. **Φιλιππόπουλος, Γ. Σ. «Ηθοποιϊα και ηθοποιός. Ψυχολογικαί - Ψυχαναλυτικαί απόψεις», Δώδεκα διαλέξεις. Σειρά Γ’, Βιβλιοθήκη Εθνικού Θεάτρου, 1963, 180-195. √ Ντυβινιό, Ζαν. Ο ηθοποιός, μτφρ. Μυρτώ Ράις, Νεφέλη, 2000. Μαγκώ, Κάρολος, Το πιστεύω του ηθοποιού, μτφρ. Νίκος Σιαφκάλης, T. P.Ltd., Λευκωσία, 1977. √ Lequoq, Jacques. Το ποιητικό σώμα. Μια διδασκαλία της θεατρικής πράξης, μτφρ. Έλενα Βόγλη, Κοάν, 2005. Μάρσαλ, Λόρνα. Το σώμα μιλά, μτφρ. Αργυρώ Πιπίνη & Νίκη Προδρομίδου, Κοάν, 2003. Müller, Werner. Θέατρο του σώματος και commedia dell’ arte, μτφρ. Δέσποινα Μαυρομούστακου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1996. Συλλογές κειμένων Από τον Αριστοτέλη στον Μπρεχτ: πέντε θεατρικά κείμενα για το θέατρο, μτφρ. Ι. Ιατρίδη, Ε. Ζωγράφου, Α. Βερυκοκάκη, Κάλβος, 1979. Αρχιτέκτονες του Σύγχρονου Θεάτρου, επιμέλεια Παύλος Μάτεσις, Δωδώνη, χ.χ. ** Dusigne, Jean Francois (ανθολόγηση και παρουσίαση). Από το «Θέατρο Τέχνης» στην τέχνη του θεάτρου. Ανθολογία θεμελιακών κειμένων του 20ού αιώνα, επιλογή και απόδοση Μάγια Λυμπεροπούλου, εκδόσεις ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας: σειρά Λόγος Θεατρικής Πράξης, Πάτρα, 2002. ** «Θέατρο / Θεατρίνοι / Θεατές», βιβλίο-πρόγραμμα παράστασης «Θεάτρου Τέχνης. Κάρολος Κουν», θεατρική περίοδος 1984-1985. Περί έρευνας Μαυρολέων, Άννα Ν. Η έρευνα στο θέατρο. Ζητήματα μεθοδολογίας, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2010. Ηθοποιοί για την τέχνη τους και την υποκριτική (επιλογή) Γεωργουσόπουλος, Κώστας. Προσωπολατρία, Έκτυπο, 1992. Αργυρόπουλος, Βασίλης. Η τέχνη του ηθοποιού, Αετός, 1948. Μινωτής, Αλέξης, Πορεύεσθαι κατά τέχνην, Καστανιώτης, 1988. Ολίβιε, Λόρενς. Εξομολογήσεις ενός ηθοποιού, μτφρ. Δέσπω Διαμαντίδου, Libro, 1984.

Λεξικά και άρθρα

Έξαρχος, Θεόδωρος. Έλληνες ηθοποιοί. «Αναζητώντας τις ρίζες». Από τα τέλη του 18ου

αιώνα μέχρι το 1899, Δωδώνη, 1995. Έλληνες ηθοποιοί. «Αναζητώντας τις ρίζες». Έτος

γέννησης από 1900 μέχρι 1925, Δωδώνη, 1996. Έλληνες ηθοποιοί. Η γενιά μας. Έτος

3

γέννησης από 1926 μέχρι 1940. Τόμοι Α΄ & Β΄, Δωδώνη, 2000. Έλληνες ηθοποιοί. Έτος

γέννησης από 1941 μέχρι 1950. Τόμοι Α΄ & Β,΄ εκδόσεις Γκόνη, 2009.

Σταματοπούλου-Βασιλάκου, Χρυσόθεμις (έρευνα, εποπτεία, συντονισμός). Σωματείο

Ελλήνων Ηθοποιών. 80 χρόνια 1917-1997, εκδόσεις Σμπίλια, 1999.

Σταματοπούλου-Βασιλάκου, Χρυσόθεμις. «Οι Έλληνες ηθοποιοί και η ιστορία της

συλλογικής τους οργάνωσης. Σύντομο χρονικό», τομ. Επίλογος ’99, εκδόσεις Γαλαίος, σ. 158-

163.

Ξενόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία Aaron, Stephen. Stage Fright: Its Role in Acting, University of Chicago Press, Σικάγο 1986. Aston Elaine και Savona George. Theatre as Sign-System: A Semiotics of Text and Performance, Routledge, Λονδίνο, 1991. Balk, Wesley. Performing Power: A New Approach for the Singer-Actor, University of Minnesota Press, Μινεάπολη, 1985. Bates, Brian. The Way of the Actor, Shambala, Βοστώνη, 1957. Bausson, Gina και Marie Lavallée. Guide d’ interpretation théâtrale, Leméac, Οτάβα, 1997. Beckerman, Bernard. Theatrical Presentation: Performer, Audience and Act, Routledge, Νέα Υόρκη, 1990. Burns, Edward. Character, Acting and Being on the Pre-Modern Stage, St. Martin’s Press, Νέα Υόρκη, 1990. Christoffersen, Erik Exe, The Actor’s Way, Routledge, Λονδίνο, 1993. Cole, David. Acting As Reading: The Place of the Reading Process in the Actor’s Work, University of Michigan Press, Ann Arbor: 1992. La Dramaturgie de l’ acteur επιμ. Patrice Pavis και Marco De Marinis, Bouffonneries, Παρίσι, 1996. Ekman, Paul. «Expression and the Nature of Emotion» στο Approaches to Emotion, επιμ. Klaus R. Scherer και Paul Ekman, Hillsdale, Lawrence Erlbaum Associates Publishers, Νιου Τζέρσεϊ, 1984, 319-343. Fischer-Lichte, Erika. «Theatre and the Civilizing Process: An Approach to the History of Acting» στο επιμ. Bruce McConachie και Tom Postlewait, Interpreting the Theatrical Past: Essays in the Historiography of Performance, University of Iowa Press, Αϊόβα, 19-36. Jones, David R. Great Directors at Work: Stanislavsky, Brecht, Kazan, Brook, University of California Press, Μπέρκλεϊ, 1986. Harrop, John. Acting, Michingan University, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 1992. Kiebuzinska, Christine. Revolutionaries in the Theater: Meyerhold, Brecht and Witkiewicz, Mich., UMI Press, Ann Arbor, 1988. *Leiter, L. Sammuel. From Stanislavsky to Barrault. Representative Directors of the European Stage, Creenwood Press 1991. *Mitter, Shomit. Systems of Rehersal. Stanislavsky, Brecht, Grotowski and Brook, Routledge, Λονδίνο, 1993. *Mitter, Shomit & Μaria Shevtsova. Fifty Key Theatre Directors, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2005. Wilshire, Bruce. Role Playing and Identity: The Limits of Theatre as Metaphor, Indiana University Press, Μπλούμιγκτον, 1982. *Acting (Re)considered. Theories and Practice, επιμ. Philip Zarrilli, Routledge, Λονδίνο, 1995.

4

ΜΑΘΗΜΑ 3ο Α. Το παράδοξο σχετικά με τον ηθοποιό του Ντιντερό: μελέτη αποσπασμάτων.

Β. Η πρόσληψη των θέσεων του διαφωτιστή και η ανά εποχές επικαιροποίηση των αρχών και προβληματισμών που διαπραγματεύεται.

Γ. «Συγκινείται ή δε συγκινείται ο ηθοποιός»: πρόσωπα και θέσεις γύρω από το ερώτημα.

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία *Ντιντερό [Ντ.], Το παράδοξο με τον ηθοποιό, μτφρ. Αιμίλιος Βέζης, Πόλις, 1995. Ρουσώ, Ζαν Ζακ. Επιστολή στον Ντ’ Αλαμπέρ (Περί θεαμάτων), μτφρ. Γιώργος Μητρόπουλος, Στάχυ, 2002. Μυράτ, Δημήτρης. Miscellanea (Histrionalia), εκδόσεις Γκόνη, 1964. **Goethe J.W., «Κανόνες για τους ηθοποιούς. Από τη Βαϊμάρη του 1803», Θέατρο, 13 (Γενάρης-Φλεβάρης 1964), 9-13. Ξενόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία Barnett, Dene. «The Performance Practice of Acting: The Eighteenth Century Part I: Ensemble Acting», Theatre Research International, 1977, 157-86. Barnett, Dene. «The Performance Practice of Acting: The Eighteenth Century Part II: The Hands», Theatre Research International, 1-19. Part III: The Armas, 79-93. Diderot, Denis και Archer William. The Paradox of Acting and Masks or Faces, Hill & Wang, Νέα Υόρκη 1957.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ 4ο και 5ο

Ο Κονσταντίν Στανισλάφσκι και το «Καλλιτεχνικό Θέατρο της Μόσχας». Α. Ιστορικά στοιχεία για την ίδρυση του περιβόητου θεάτρου και τις φάσεις της εξέλιξής του. Συγκρίσεις με την προγενέστερη ρωσική σκηνική παράδοση και ένταξη του θιάσου στα θεατρικά συμφραζόμενα της εποχής του.

Β. Όροι του «συστήματος» και παιδαγωγική του σημασία. Η μέθοδος των σωματικών ενεργειών.

Γ. Η ακτινοβολία του θιάσου και η επίδρασή του στη θεατρική κουλτούρα του εικοστού αιώνα. Οι διάδοχοι.

Δ. Το «σύστημα Στανισλάφσκι» και το «Θέατρο Τέχνης» του Καρόλου Κουν: ζητήματα πρόσληψης. Το σκηνοθετικό και διδακτικό έργο του Γιώργου Σεβαστίκογλου.

Σημείωση: για τη διαπραγμάτευση των παραπάνω ζητημάτων θα γίνει χρήση οπτικού υλικού από ταινίες μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης.

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία Κείμενα του Στανισλάφσκι *Στανισλάβσκι, Κονσταντίν. Η ζωή μου στην τέχνη, Τόμοι Α΄ & Β΄, μτφρ. Άγγελος Νίκας, εκδόσεις Γκόνη, 1980. Στανισλάβσκι, Κονσταντίν. Ένας ηθοποιός δημιουργείται, μτφρ. Άγγελος Νίκας, εκδόσεις Γκόνη, 1962.

5

Στανισλάβσκι, Κονσταντίν. Πλάθοντας ένα ρόλο, μτφρ. Άγγελος Νίκας, εκδόσεις Γκόνη, 1962. To σύστημα Στανισλάφσκι: μελέτες-επιτομές Μουρ, Σόνια. Το σύστημα Στανισλάβσκι, μτφρ. Α. Τσάκας, Παρασκήνιο, 1980. **Μπενεντέττι, Ζιαν [Jean Norman Benedetti]. Stanislavski. Το σύστημα, μτφρ. Νίκος Σιαφκάλης, έκδοση Κ., 1988. Γιουρ, Κόνραντ. Το σύστημα Στανισλάβσκι, Ελληνικόν Κέντρον Θεατρικής Τέχνης Στανισλάβσκι, 1980. Αφιερώματα Θέατρο: «Αφιέρωμα Στανισλάφσκι», 7 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1963), 9-25 και 59-66. 17 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1964), 29-34 και 19 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1965), 16-21.

Μελέτες

Κυριακός, Κωνσταντίνος. Τα έργα του Άντον Τσέχοφ στην ελληνική σκηνή (1902-1993),

διδακτορική διατριβή, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη, 1995.

Αρθρογραφία

*Σπάθης, Δημήτρης. «Στανισλάφσκι, Κονσταντίν Σεγκέγεβιτς (1863-1938)», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, εκδοτική Αθηνών. *Μουζενίδης, Τάκης. «Κωνσταντίν Στανισλάβσκι. Ο μεγάλος αναμορφωτής του θεάτρου», Δώδεκα διαλέξεις. Σειρά Γ’, Αθήνα: Βιβλιοθήκη Εθνικού Θεάτρου, 1963, 7-37. Θεμελής, Κωνσταντίνος Αν. «Το χρυσάφι του Κωνσταντίν Στανισλάφσκι. Πενήντα χρόνια από το θάνατο του μεγαλοφυούς Ρώσου σκηνοθέτη», περ. Το Τέταρτο, 37 (Μάιος 1988), 51-55. Bablet, Denis. H αναζήτηση της πραγματικότητας Στανισλάφσκι», μτφρ. Αγνή Μουζενίδου, περ. Εκκύκλημα, 19 (χειμώνας 1988), 24-31. **Σολομός, Αλέξης. «Η τυραννία του νατουραλισμού και το θέατρο του Στανισλάβσκη» στο Η ηλικία του θεάτρου. Ένδεκα σταθμοί στην ιστορία της θεατρικής τέχνης, εκδόσεις Δίφρος, δεύτερη έκδοση 1993, 85-94. Επιλεκτική ξενόγλωσση βιβλιογραφία Μονογραφίες Allen, David. Performing Chekhov, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2000. **Amiard-Chevrel, Claudine. Le théâtre artistique de Moscou (1898-1917), Éditions du centre national de la recherche scientifique, Παρίσι, 1979. *Dort, Bernard. La grande aventure de l’ acteur selon Stanislavski, Theatres essais, Seuil, Παρίσι 1986, 160-171. Edwards, Christine. The Stanislavsky Heritage, University Press, Νέα Υόρκη, 1965. Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method, trans. G. Barden & J. Cumming, Crossroad, Νέα Υόρκη, 1975. Gorchakov Nikolai A., Stanislavsky Directs, translated by Miriam Goldina, & Grossett Dunlap, Νέα Υόρκη, 1962. Gordon, Mel. The Stanislavsky Technique, Applause Books, Νέα Υόρκη, 1987. Marowitz, Charles. Stanislavsky and the Method, Citadel, Νέα Υόρκη, 1961. Senelick, Laurcence. Gordon Craig’s Moscow Hamlet: A Reconstruction, Westport Conn., Greenwood Press, 1982. Sayler, Oliver. Inside the Moscow Art Theatre, Little Brown, Βοστώνη, 1925. Anton Chekhov at the Moscow Art Theatre. Illustrations of the Original Productions, επιμ. & μτφρ. Vera Gottlieb, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2005.

6

«Stanislavski / Tchekhov», Alternatives Théâtrales, 87 (2005). Άρθρα Coger Leslie, Irene. «Stanislavsky Changes His Mind», in Erika Munk (ed.) Stanislavski and America, Greenwich CT, Fawcet, 1966, 60-65. Balukhaty S.D. (ed.), «The Seagull Produced by Stanislavsky», trans. by David Magarshack, Theatre Arts Books, Νέα Υόρκη, 1952. Boleslavsky, Richard. «Stanislavsky. The Man and His Methods», The Theatre Magazine, 37 (April 1923). Brecht, Bertolt. «Notes on Stanislavski», trans. Carl Muller, in Erica Munk (ed.) Stanislavski and America, Greenwich, CT, Fawcett, 1966, 124-36. *Eddershaw, Margaret. «Acting Methods: Brecht and Stanislavski», in Graham Bartram and Anthony Waine (eds.) Brecht in Perspective, Longman, Νέα Υόρκη, 1982. Μονογραφίες για το ρωσικό θέατρο Markov, Pavel. The Soviet Theatre, London, Victor Gollancz, 1934. Marshall, Herbert. Pictorial History of the Russian Theatre, Crown, Νέα Υόρκη, 1977. Sayler, Oliver M. The Russian Theatre, Brentano’s, Νέα Υόρκη, 1922. Slonim, Marc. Russian Theatre from the Empire to the Soviets, Crowell-Collier, Νέα Υόρκη, 1962. Sayler, Oliver. «Theory and Practice in Russian Theatre», Theatre Arts Monthly 4 (July 1920).

Οι διάδοχοι και η διάδοση της παιδαγωγικής μεθόδου του Στανισλάφσκι

**Autant-Mathieu, Marie-Christine. Le théâtre d’ art de Moscou. Ramifications, voyages, Éditions du centre national de la recherche scientifique, Παρίσι, 2005. **Γκόρτσακοφ, Νικολάι. Βαχτάνγκοφ. Μαθήματα σκηνοθεσίας και υποκριτικής, μτφρ. Α. Μανωλακάκης, Μέδουσα, 1997. **Τσέχοφ, Μιχαήλ. Μαθήματα για έναν επαγγελματία ηθοποιό, μτφρ. Α. Αλεξανδράκη, Δωδώνη, 1992. **Εκκύκλημα: «Αφιέρωμα Βαχτάνγκοφ», 2 (Γενάρης-Μάρτιος 1983), 43-51. Munk, Erika (ed.). Stanislavski and America, Greenwich Conn., Fawcett, 1967.

Επιλεκτική βιβλιογραφία για τον Κάρολο Κουν

Κουν, Κάρολος. Η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του «Θεάτρου Τέχνης», Γλάρος 1943. Κουν, Κάρολος. «Η ζωή του Καρόλου Κουν. Αφηγήσεις στο Σπύρο Χατζάρα», περ.

Καλλιτεχνική Eπιθεώρηση, 1 και 2, 1978, 47-53 και 50-57.

Κουν, Κάρολος. Για το Θέατρο (κείμενα και συνεντεύξεις), επιμέλεια Γιώργος Κοτανίδης, Ιθάκη, 1981. **Κουν, Κάρολος. Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας, εκδόσεις Καστανιώτη, 1987. [Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα κείμενα: Η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του «Θεάτρου Τέχνης», [το ιδρυτικό μανιφέστο του θεάτρου, από διάλεξη δόθηκε που δόθηκε (17 Αυγούστου 1943) για τον «Όμιλο των φίλων του «Θεάτρου Τέχνης» [επαναδημοσίευση: Κάρολος Κουν, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας, ό.π., 11-28] Πηλιχός, Γιώργος. Κάρολος Κουν, Κάκτος, 1987. Σαρηγιάννης, Γιώργος (επιμέλεια). «Θέατρο Τέχνης, 1942-1992. 50 χρόνια μετά θυμόμαστε ακόμα το πρώτο πέταγμα», Τα Νέα, 2.10.1992 [αφιέρωμα στη γενέθλια παράσταση του «Θεάτρου Τέχνης»: Αγριόπαπια του Ερρίκου Ίψεν] Κουν, Κάρολος. Συνομιλίες, Κάκτος 1988.

7

Κάρολος Κουν, 25 χρόνια θέατρο, επιμ. Μάριος Πλωρίτης, έκδοση «Θέατρο Τέχνης», 1959. Λεύκωμα Θέατρο Τέχνης 1942-1972, έκδοση Θέατρο Τέχνης», 1972. [Μεταξύ άλλων περιέχονται μαρτυρίες για τη συνεργασία του με το Εθνικό θέατρο (ενότητα «Εθνικό θέατρο 1950-53»): Άγγελος Τερζάκης, «Ο Κάρολος Κουν στο Εθνικό», 50-51. Γιώργος Θεοτοκάς, «Ο οραματιστής», 52-53. Ε. Π. Παπανούτσος, «Ο δάσκαλος», 54-55. Θάνος Κωτσόπουλος «Ο Κουν καθοδηγητής και συνεργάτης», 56-57. Άλκης Θρύλος, «Ο Κάρολος Κουν», 58-60]. Κάρολος Κουν. Οι παραστάσεις, επιστημονική επιμέλεια Πλάτων Μαυρομούστακος,

Μουσείο Μπενάκη, 2008.

Κάρολος Κουν. επιστημονική επιμέλεια Δηώ Καγγελάρη, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής

Τραπέζης, 2010.

Η λέξη: «Κάρολος Κουν» (αφιέρωμα), 62 (Φλεβάρης-Μάρτης 1987).

Εντευκτήριο: «To «Θέατρο Τέχνης» και η Θεσσαλονίκη», 3 (Ιούνιος 1988), 5-44.

[Κείμενα των Κάρολου Κουν, Νικηφόρου Παπανδρέου, Νίκου Χ. Χουρμουζιάδη, Δανιήλ Ιακώβ, Πάνου

Μουλλά, Νίκου Μπακόλα].

Θεατρικά Γεγονότα και Ζητήματα: «Κάρολος Κουν» (αφιέρωμα), 2-3 (Ιανουάριος-Ιούνιος

1990), 5-23.

«Θέατρο και χώρος. Αφιέρωμα στο «Θέατρο Τέχνης» του Κ. Κουν», με ένα εισαγωγικό

σημείωμα της Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, έκδοση του Συλλόγου

Αρχιτεκτόνων, Αθήνα 1987.

Επτά Ημέρες. Η Καθημερινή: «Κάρολος Κουν» (αφιέρωμα), 14 Φεβρουαρίου 1999.

Επίλογος [ετήσια πολιτιστική έκδοση]: «50 χρόνια Κουν» (αφιέρωμα), Δεκέμβριος 2008, 365-

429.

Ελευθεροτυπία. Σειρά: «Λέσχη Αθανάτων»: «Κάρολος Κουν. 1908-1987» (αφιέρωμα), επιμ.

Γιώργος Τζεδάκις, 3 Οκτωβρίου 2009.

[Κείμενα των Πλάτωνα Μαυρομούστακου, Νίκου Χ. Χουρμουζιάδη, Δημήτρη Σπάθη,

Νικηφόρου Παπανδρέου, Γρηγόρη Ιωαννίδη, Χρήστου Σιάφκου, Β. Κ. Καλάμαρα, Φώτη

Απέργη].

**Πλωρίτης, Μάριος. «Η επιβίωση του Καρόλου Κουν», εφ. Το Βήμα, 9 Φεβρουαρίου 1997.

Πλωρίτης, Μάριος.«Το νησί του Πρόσπερο», εφ. Το Βήμα, 22 Νοεμβρίου 1992.

Σεβαστίκογλου, Γιώργος. «Δάσκαλος και αυτοδίδακτοι», Πράξις, εκδόσεις Καστανιώτη,

1992.

Τσαρούχης, Γιάννης. «Θα σε θυμάμαι πάντα σαν έναν άνθρωπο που ζει», Η λέξη, ό.π., 96-9. Φωτόπουλος, Διονύσης. Παραμύθια πέραν της όψεως, Καστανιώτης, 1990, 20-2, 36-58, 148-9. Χατζηδάκις, Μάνος. «Αντι-αναμνήσεις» Η λέξη, ό.π., 93-5. Παπαβασιλείου, Βασίλης. «Καλλιτέχνης στην αρένα της αντιπαροχής», περ. Ταχυδρόμος, 4

Νοεμβρίου 1992, 64.

8

**Κόκκορη, Πατρίτσια. «Ο ρόλος του Κάρολου Κουν στη διαμόρφωση της ελληνικής

εκδοχής του μοντερνισμού», περ. Εκκύκλημα, 21 (καλοκαίρι 1989), 34-40.

Μαγιάρ, Μάικλ. Ο Κάρολος Κουν και το «Θέατρο Τέχνης», μτφρ. Έρεικα Καϊρη, Ελληνικό

Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, 2004.

**Μαυρομούστακος, Πλάτων. «Ο Κάρολος Κουν και το «Θέατρο Τέχνης». Μια εισαγωγή

στο σκηνοθετικό έργο του Καρόλου Κουν, τα έργα και τη δραστηριότητα του «Θεάτρου

Τέχνης» στο Κάρολος Κουν. Οι παραστάσεις, Μουσείο Μπενάκη, 2008, 17-33.

Νέτας, Βίκτωρ Θ. Κάρολος Κουν. Σκόρπιες αναμνήσεις από το ζωή του, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2011.

Παπανδρέου, Νικηφόρος. «Το «Θέατρο Τέχνης» και η Θεσσαλονίκη (1957-1965)», περ.

Εντευκτήριο, 3 (Ιούνιος 1988), 7-27.

**Σπάθης, Δημήτρης. «Κάρολος Κουν. Η πορεία προς το «Θέατρο Τέχνης», περ. Τα

Ιστορικά, 39 (Δεκέμβριος 2003), 451-78.

**Τσατσούλης, Δημήτρης. «Αναζητώντας ρίζες: Από την «ελληνικότητα» του Κ. Κουν στις Βάκχες (σκηνοθεσία θ. Τερζόπουλου) και στην Αντιγόνη (σκηνοθεσία Γ. Κιμούλη) ως παραδείγματα διαπολιτισμικής σκηνικής γραφής», Παράβασις, τόμ. 6, εκδόσεις Ergo, 2005, 367-77.

Επιλεκτική βιβλιογραφία για τον Γιώργο Σεβαστίκογλου

Σεβαστίκογλου, Γιώργος / συνέντευξη Κατερίνας Θωμαδάκη: «Επιστροφή στον ηθοποιό. Το σύστημα διδασκαλίας του Γ. Σεβαστίκογλου», περ. Θέατρο, Γενάρης-Απρίλης 1976), 37-9.

Σεβαστίκογλου, Γιώργος. Πράξις, εκδόσεις Καστανιώτη, 1992.

ΜΑΘΗΜΑ 6ο

Ο Βσέβολοντ Μεγερχόλντ και η «βιο-μηχανική» θεωρία.

Α. Μεγερχόλντ και Στανισλάφσκι: συγκλίσεις και αποκλίσεις.

Β. Το σκηνικό σύμπαν του Μεγερχόλντ: αναφορές και επιδράσεις.

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία: **Μεγιερχόλντ, Βσέβολντ. Κείμενα για το θέατρο, μτφρ.-επιμέλεια Α. Βογιάζος, Ιθάκη, 1981. Πούχνερ, Βάλτερ. «Ο Vsevolod Meyerhold και η βιο-μηχανική», στον τομ. Τέχνη και τεχνολογία, 1988, 125-8. *Σπάθης, Δημήτρης. «Μεγερχόλντ, Βσέβολντ Εμίλιεβιτς (1874-1940)», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, εκδοτική Αθηνών. **Σολομός, Αλέξης. «Οι δημιουργοί του 20ου αιώνα. Μέγερχολντ, Ταϊροφ, βαχτάνκοφ, Ράινχαρτ, Πισκάτορ, Κοπώ» στο Η ηλικία του θεάτρου. Ένδεκα σταθμοί στην ιστορία της θεατρικής τέχνης, εκδόσεις Δίφρος, δεύτερη έκδοση 1993, 120-30. Δ. Έντουαρντ Γκόρντον Κρέιγκ, Μαξ Ράινχαρτ **Σολομός, Αλέξης. «Οι πρωτεργάτες της επανάστασης. Άππια και Γκρέηγκ» στο Η ηλικία του θεάτρου. Ένδεκα σταθμοί στην ιστορία της θεατρικής τέχνης, εκδόσεις Δίφρος, δεύτερη έκδοση 1993, 111-9.

9

**Ευκλείδης, Αλέξανδρος. «Ο θάνατος του ηθοποιού στο έργο του Έντουαρντ Γκόρντον Κρέιγκ», περ. Σκηνή, 1 (φθινόπωρο 2010), 52-62. Μυράτ, Δημήτρης. «Έντουαρντ Γκόρντον Κρέηγκ Ένας οραματιστής με τιτάνιες ιδέες», στο Οψέ οι μύλοι των Θεών. Κείμενα για το θέατρο, εκδόσεις Καστανιώτη, 1998, 201-226. *Thivat, Patricia Laure. «Max Reinhardt dirige l’ acteur. Une nouvelle forme d’ art totale» στο Études théâtrales. «La direction d’ acteur au cinéma», textes réunis par N.T.Bihn, 35 (2006), 46-57. Ξενόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία Μονογραφίες και συλλογικοί τόμοι Braun, Edward (ed. and trans.). Meyerhold on Theatre, Hill and Wang, Νέα Υόρκη, 1969. Braun, Edward. The Theatre of Meyerhold: Revolution on the Modern Stage, Drama Book Specialists, Νέα Υόρκη, 1979. Leach, Robert. Vsevolod Meyerhold, Cambridge Eng., Cambridge University Press, Καίμπριτζ, 1989. Meyerhold, Vsevolod. The Actor of the Future of Biomechanics, Ermitazh, 6, Μόσχα, 1922. Picon-Vallin, Beatrice. Meyerold, Les voies de la creation théâtrale, τόμ. 17, Éditions du C.N.R.S., Παρίσι, 1990. Symons, James M. Meyerhold’s Theatre of the Groteseque: The Post-Revolutionary Productions, 1920-1932, Coral Gables Fla., University of Miami Press, 1971. Αρθρογραφία Bristow, Eugene K. «The Making of a Regisseur: V.E. Meyerhold, the Early Years, 1874-1895», The Theatre Annual 25 (1969). Edwards, Barry. «Theatre Anthropology: An Approach to Biomechanics», Momentum 6, 1 (Spring 1981), 23-5. Gordon, Mel. «Biomechanics», The Drama Review 18 (September 1974). Graham, Kenneth. «Meyerhold and Constructivism in the Russian Theatre», Quarterly Journal of Speech, 29 (April 1943). Hoover, Marjorie L. «V. E. Meyerhold: A Russian Predecessor of Avant-Garde Theatre», Comparative Literature 27 (1965). Hoover, Marjorie L. «A Mejerxol’d Method? Love for three Oranges (1914-1916)», Slavic and East European Journal, 13 (Spring 1969). Shklovsky, Victor. «Art as Technique», Russian Formalist Criticism: Four Essays, trans. Lee T. Lemon and Marion J. Reis, Lincoln, University of Nebraska Press, Νεμπράσκα, 1965. Strasberg, Lee. «Magic on Meyerhold», New Theatre 1 (September 1934). Strasberg, Lee. «Russian Notebook (1934)», The Drama Review 17 (March 1973). Worrall, Nick. «Meyerhold Directs Gogol’s Government Inspector», Theatre Quarterly, 2 (July-September 1972).

ΜΑΘΗΜΑΤΑ 7ο και 8ο

«Actor’s Studio»: Ηλίας Καζάν, Λη Στράσμπεργκ, Στέλλα Άντλερ

Α. Ιστορικά στοιχεία για την ίδρυση της σχολής και τη σημασία της για την αμερικανική σκηνή

Β. « Μέθοδος» και «Σύστημα Στανισλάφσκι»: μια συγκριτική προσέγγιση.

Γ. Προβολή αποσπασμάτων από ταινίες του Ηλία Καζάν (με πρωταγωνιστές τους κύριους εκπροσώπους της «μεθόδου»: Βίβιαν Λη και Μάρλο Μπράντο στο Λεωφορείο ο πόθος [1950], Μάρλο Μπράντο στο Το λιμάνι της αγωνίας [1956], Τζέιμς Ντιν στο Ανατολικά της Εδέμ [1955] ).

10

Δ. Η επίδραση της θεωρίας της «μεθόδου» στον αμερικανικό και παγκόσμιο κινηματογράφο (Μάρλο Μπράντο, Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Αλ Πατσίνο, Μέριλ Στριπ).

Βασικές μελέτες √ Άντλερ, Στέλλα. Η τέχνη του ηθοποιού, επιμ.-καταγραφή Χάουαρντ Κίσσλερ, μτφρ. Σύλλας Τζουμέρκας, Ίνδικτος, 2007. Καζάν, Ηλία. Μια ζωή, μτφρ. Ευγένιος Πιερρής, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1989. *Cieutat, Michel. «Από τη σκηνή στην οθόνη. Η ιστορία του Actors Studio και της μεθόδου», μτφρ. Μάρθα Κοσκινά, περ. Camera Stylo, 6-7(Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2002), 116-9. √Cieutat, Michel. «De la Méthode origines et conséquences», Études théâtrales. «La direction d’ acteur au cinéma», textes réunis par N.T.Bihn, αρ. 35 (2006), 58-67. Hethomon, Robert H. (ed.), Strarberg at the Actors Studio, Tape-Recorded sessions, Theater Communications Group, 1991. Hirsch, Foster. A Method to Their Madness: The History of the Actors Studio, W. Norton, Νέα Υόρκη 1984. Kazan, Elia, Bromberg J.E. και Strasberg Lee. «Outline for an Elementary Course in Acting», Drama Review, 28, 1935), 34-7, Krasner David (ed.). Method Acting Reconsidered, St. Martin’s, Νέα Υόρκη 2000. Vineberg, Steve. Method Actors: Three Generations of an American Acting Style, Schimer Books, Macmillan Press, Νέα Υόρκη, 1991.

Ε. Ο ηθοποιός στον κινηματογράφο. Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία √ Γαζιάδης, Δημήτριος. Πώς μπορώ να παίξω στον κινηματογράφο, Dag Film, 1926.

Γιάκομπς, Λιούις. Τα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου, μτφρ. Αναστασία Ρουμπή,

Καθρέπτης, 1999.

**Κόμι, Τζερεμάια. Η τέχνη της υποκριτικής στον κινηματογράφο. Ένας οδηγός για ηθοποιούς και σκηνοθέτες, μτφρ. Μαρτίνα Πάσσαρη, Αιγόκερως, 2006. **Κυριακός, Κωνσταντίνος. «Μια σύντομη εισαγωγή για το «σύστημα των αστεριών («star system») και τις αντίστοιχες σπουδές («star studies»)» στο Κώστας Βουτσάς. Ηθοποιός στην κωμωδία. Ρόλοι, παραστάσεις, ταινίες, Αιγόκερως, 2009, 217-40. Κυριακός, Κωνσταντίνος. Από τη σκηνή στην οθόνη. Σφαιρική προσέγγιση των σχέσεων του ελληνικού κινηματογράφου με το θέατρο, Αιγόκερως 2002. Κυριακός, Κωνσταντίνος. «Αναπαραστάσεις του σώματος. Ζητήματα υποκριτικής και φύλου. Το παράδειγμα των ταινιών του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου», στο συλλ. Αντουανέττα Αγγελίδη, Ελένη Μαχαίρα, Κωνσταντίνος Κυριακός, Γραφές για τον κινηματογράφο. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Νεφέλη 2005, 37-132. **Κυριακός, Κωνσταντίνος. «Αλίκη Βουγιουκλάκη και Τζένη Καρέζη: Μια συνεξέταση της σκηνικής και κινηματογραφικής τους διαδρομής κατά τη δεκαετία 1955-65», Πρακτικά Διεθνούς Διεπιστημονικού Συνεδρίου «Ο ηθοποιός ανάμεσα στη σκηνή και στην οθόνη / Acting on stage- Acting on Film / La double présence de l’ acteur: cinéma / théâtre». Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σχολή Καλών Τεχνών. Τμήμα Θεάτρου-Τμήμα Κινηματογράφου, Θεσσαλονίκη 4 και 5 Νοεμβρίου 2007, εκδόσεις Καστανιώτη, 2008, 164-92. Κυριακός, Κωνσταντίνος. «Τα “παιδιά-θαύματα” στην ελληνική κινηματογραφία: ορισμένες υποθέσεις εργασίας», στο Τα παιδιά-θαύματα του ελληνικού κινηματογράφου. Δύο όψεις του φαινομένου, 10Ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, 2007, 9-31.

11

McDonald, Paul. «Η υποκριτική στον κινηματογράφο», στο συλλογ. Εισαγωγή στις

κινηματογραφικές σπουδές. Κριτικές προσεγγίσεις, επιμ. John Hill & Pamela Church Gibson,

μτφρ. Κωνσταντίνος Βασιλείου & Χρυσάνθη Κασσιμάτη, επιμέλεια μετάφρασης Εύα

Στεφανή & Ειρήνη Πυρπάσου, εκδόσεις Πατάκη, 2009, 35-65.

Mamet, David. Προς τον ηθοποιό. Αλήθειες και ψέματα, συμβουλές και αποτροπές, μτφρ. Μαρία Πασχαλίδου, εκδόσεις Πατάκη, 2002. *Μορέν, Έντγκαρ. Οι σταρ, μτφρ. Ρίτα Κολαϊτη, Κίχλη, 2011. Μπολεσλάφκσι, Ρίτσαρτ. Εγχειρίδιον ηθοποιίας. Τα έξι πρώτα μαθήματα υποκριτικής, μτφρ.

Γιώργος Θεσπρωτός, εκδοτικός οίκος Δαμιανός, 1986.

Παπαδήμας, Αδαμάντιος. Η ηθοποιΐα στον κινηματογράφο, εκδόσεις Σιδέρη, 1964.

Πουντόβκιν, Βέσεβολοντ. Η τέχνη του ηθοποιού στον κινηματογράφο, μτφρ. Ν. Γκούρας,

Παρασκήνιο, 1996.

Χατζηδάκης, Γιώργος. «Ιερείς του θεατρικού γέλωτα», περ. Θεατρικά, 4 (Ιούλιος-

Σεπτέμβριος 1990), 55-6.

**Weston, Judith. Σκηνοθετώντας τον ηθοποιό, μτφρ. Νίκος Λερός, επιμέλεια Εύα Στεφανή,

εκδόσεις Πατάκη, 2007.

Περιοδικές εκδόσεις

√ Études théâtrales. «La direction d’ acteur au cinéma», textes réunis par N.T.Bihn, 35 (2006). Positif: «Acteurs anglo-saxons», 473-474 (juillet-août 2000), 4-79.

Positif: «Marlon Brando et son héritage», 533-534 (Juillet-août 2005), 4-73. Κινηματογράφος και Επικοινωνία: «Ηθοποιία στο θέατρο και τον κινηματογράφο», επιμ.

Γιάννης Φραγκούλης, 1 (Φεβρουάριος-Απρίλιος 2000), 37-50 και 63-78.

Λημματογραφικές αναφορές σε εγκυκλοπαίδιες √ «Acting in Cinema» στο Ephraim Katz, The Film Encyclopedia, Harper Resource, 2001. Braudy, Leo. «Acting: Stage vs. Screen», Braudy Leo-Marshall Cohen (eds.), Film Theory and

Criticism, Oxford University Press, 20046, 429-35.

Ellis, John. «Stars as a cinematic phenomenon», Visible Fiction, Routledge, Λονδίνο και Νέα

Υόρκη, 19974, 91-108.

Gianneti, Louis. «Acting» στο Understanding Movies, Prentice Hall, 19905, 215-25.

Giannetti, Louis. «The Star System» στο Masters of the American Cinema, Prentice Hall, 1981,

23-36.

Maltby, Richard. «Performance» στο Hollywood Cinema. An Introduction, Cambridge

Massachusetts: Blackwell Publishers, 1995, 234-85.

«Stars and Performance», στο συλλ. Film and Theory. An Anthology, επιμ. Stam Robert και

Mille Toby, Blackwell Publishers, Οξφόρδη 2000, 595-614.

12

Συλλογικά

√ Theater and Film. A Comparative Anthology, επιμ. Robert Knopf, Yale University Press Νιου Χέιβεν και Λονδίνο, 2005 √ Albera François (dir.), Vers une théorie de l’ acteur. Colloque Lev Koulechov, L’ age d’ home,

Λοζάνη, 1994.

Butler, Jeremy G. (ed.), Star Texts. Image and Performance in Film and Television, Wayne State

University Press, Ντιτρόιτ, 1991.

Cardullo, Bert, Geduld-Harry Gottesman και Ronald Woods -Leigh. Playing to the Camera.

Film Actors Discuss their Graft, Yale University, 1998.

Gledhill Christine (ed.), Stardom. Industry of Desire, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 1991.

Lovell, Alan και Peter Krämer (eds.), Screen Acting, Routledge, Νέα Υόρκη, 1999.

Wojcik Pamela Robertson (ed.), Movie Acting. The Film Reader, Routledge, Λονδίνο & Νέα

Υόρκη, 2004.

Zucker Carole (dir.), Making Visible the Invisible. An Anthology of Original. Essays on Film

Acting, Metuchen, Νιου Τζέρσεϊ, 1990.

Μονογραφίες

Aumont Jacques. Du visage au cinéma, Editions de l’ Etoile / Cahiers du cinéma, Παρίσι, 1992.

De Cordova, Richard. Picture Personalities:The Emergence of the Star System in America,

University of Illinois Press, Σικάγο, 1990.

Durand, Philippe. L’ acteur et la camera, Editions Techniques Européennes, 1974.

Dyer, Richard. Stars, British Film Institute, Λονδίνο, 1979.

Dyer, Richard. Heavenly Bodies: Film Stars and Society, St. Martin’s Press, Νέα Υόρκη, 1986.

Guerin, Michel. Philosophie du geste, Arles: Actes Sud, 1995.

Landy, Marcia. Stardom, Italian Style. Screen Performance and Personality in Italian Style, Indiana University Press, Μπλούμινγκτον, 2008. McDonald, Paul. The Star System. Hollywood’s Production of Popular Identities, Wall Flower,

Λονδίνο & Νέα Υόρκη, 20052.

Νacache, Jacqueline. L’ acteur de cinéma, Nathan, Παρίσι, 2003.

Naremore, James. Acting in the Cinema, University of California Press, Μπέρκλεϊ 1988.

Stacey, Jackie. Star Gazing. Hollywood Cinema and Female Spectatorship, Routledge, Λονδίνο

1994.

Αρθρογραφία

13

McArthur, Benjamin. «Film Acting and Gender: Method Acting and the Male Tantrum» στο

Semiotics in the Media: State of the Art, Projects, and Perspectives, Hawthorne, Mouton de

Gruyer, Νέα Υόρκη, 1997.

Phillips, Patrick. «Genre, Star and auteur: an approach to Hollywood cinema» στο Helmes Jill

(ed.), An introduction to Film Studies, Routledge, Λονδίνο 1996, 122-62.

Riis, Johannes. «Film Acting and the Communication of Emotions» στο Film Style and Story. A

Tribute to Torben Grodal, επιμ. Lennard Hǿjbjerg & Peter Schepelern, Museum Tusculanum

Press, University of Copenhagen, 2003, 139-52.

ΜΑΘΗΜΑ 9ο

Α. Το «Θέατρο της Σκληρότητας» του Αντονέν Αρτό.

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία **Αρτό, Αντονέν. Το θέατρο και το είδωλό του, μτφρ. Παύλος Μάτεσις, Δωδώνη, χ.χ. Διαβάζω: «Αφιέρωμα Αρτό», 151 (24 Σεπτεμβρίου 1986). **Πατσαλίδης Σάββας. «Το κείμενο και η παράσταση. Αριστοτέλης και Αρτώ, δύο αντικρουόμενες απόψεις», περ. Δρώμενα, 7-9 (Ιανουάριος-Ιούνιος 1985), 16-20. **Πατσαλίδης Σάββας. «Jarry, Apollinaire, Artaud: Από την επιστήμη του ορατού στην επιστήμη της φαντασίας », στο Θέατρο και Θεωρία. Περί(υπο)κειμένων και (δια)κειμένων, University Studio Press, 2000, 297-329. *Πατσαλίδης, Σάββας. «Οριακά παίγνια ψυχής. Antonin Artaud. To Be or not to Be» στο Από την παράσταση στην αναπαράσταση. Σπουδή ορίων και περιθωρίων, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 25-71. Ξενόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία Innes, Christopher. Holy Theatre: Ritual and the Avant Garde, Eng., Cambridge University Press, Καίμπριτζ, 1981. Antonin Artaud: Selected Writings, επιμ. Susan Sontag, Farrar, Strauss & Giroux, Νέα Υόρκη, 1976. Β. Γιέρζι Γκροτόφκι: ο σκηνοθέτης της ολοκληρωτικής πράξης.

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία **Γκροτόφσκι, Γιέρζι. Για ένα φτωχό θέατρο, μτφρ. Φώντας Κονδύλης και Μ. Γαΐτη-Βορρέ, Εγνατία, Θεσσαλονίκη, 1976. Γκροτόφσκι, Γιέρζι. Για ένα φτωχό θέατρο. Ζητήματα αισθητικής και σημειωτικής, μτφρ. Κώστας Μηλτιάδης, εκδόσεις Κοροντζή, 1982. **Θεμελής, Κωνσταντίνος Αν. «Γέρζι Γκροτόφσκι. Ο σκηνοθέτης της ολοκληρωτικής πράξης», εφ. Το Βήμα, 18 Αυγούστου 1996. Θεμελής, Κωνσταντίνος Αν. Ενεστώς διαρκείας. Συνάντηση με τον Γιέρζυ Γκροτόφσκι, Ίνδικτος, 2001. Θεμελής, Κωνσταντίνος Αν. Η απουσία ενός αθώου. Μια συνομιλία με τον Ρίτσαρντ Τσίσλακ, Ίνδικτος, 2001. Τόμας, Ρίτσαρντ. Το ακραίο σημείο της παράστασης, μτφρ. Αντώνης Διαμαντής & Ειρήνη Κουτσάκη, Θεατρική Ομάδα «Όμμα Στούντιο» & εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2001. Αφιερώματα περιοδικών και άρθρα

14

*«Αφιέρωμα Γκροτόφσκι», περ. Θέατρο, 43 (Γενάρης-Φλεβάρης 1975), 17-42. *«Αφιέρωμα Γέζυ Γκροτόφσκι» περ. Περίτεχνο, 1 (1999), 101-11 *Παπαϊακώβου, Κατερίνα. «Ρίτσαρντ Σίσλακ. Η ελληνική συνάντηση», περ. Δρώμενα, 12 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1987), 148-150. Ξενόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία Kumiega, Jennifer. The Theater of Grotowski, Methuen, Νέα Υόρκη 1985. Osinski, Zbigniew. Grotowski and His Laboratory, trans. & abridged by L. Vallee & Robert Findlay, Performing Arts Journal Publications, Νέα Υόρκη,1986.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ 10ο και 11ο

Ο ηθοποιός στο επικό σύστημα του Μπέρτολτ Μπρεχτ

Α. Ηθοποιός και ιδιαιτερότητες της μπρεχτικής δραματουργίας.

Β. Όροι του επικού συστήματος. Μεταλλαγές και παρανοήσεις κατά την πρόσληψη των θεωριών του Μπρεχτ. Μελέτη θεωρητικών κειμένων παράλληλα με έργα της μπρεχτικής δραματουργίας [Μάνα κουράγιο, Αντιγόνη, Η ζωή του Γαλιλαίου, Η όπερα της πεντάρας].

Ελληνόγλωσση επιλεκτική βιβλιογραφία **Μπρεχτ, Μπέρτολτ. Μικρό όργανο για το θέατρο, μτφρ. Δημήτρης Μυράτ, Πλειάς, 1974. **Μπρεχτ, Μπέρτολτ. Ο Μπρεχτ ερμηνεύει Μπρεχτ, επιλογή & μτφρ. Α. Βερυκοκάκη-Αρτέμη, Νέα Σύνορα, 1977. Μπρεχτ, Μπέρτολτ. Για τη φιλοσοφία και το μαρξισμό, μτφρ. Βασίλης Βεργωτής, Στοχαστής, 1977. Μπρεχτ, Μπέρτολτ. Για την τέχνη και την πολιτική, Σύγχρονη Εποχή, 1985. Μπρεχτ, Μπέρτολτ. Για το ρεαλισμό, μτφρ. Λουκία Κόντη, Σύγχρονη Εποχή, 1990. **Βαλαβάνη, Νάντια (επιμ.). Μπέρτολτ Μπρεχτ. Κριτικές προσεγγίσεις, μτφρ. Αποστόλης Οικονόμου, Δημήτρης Μαράκας και Μαρία Χαραλάμπη, Στάχυ, 2002. Benjamin, Walter, Δοκίμια για τον Μπρεχτ, μτφρ. Νίκος Κολοβός, Πύλη, 1972. *Έσσλιν, Μάρτιν. Μπρεχτ. Η ζωή και το έργο του, μτφρ. Φώντας Κονδύλης, Εγνατία, 1980. Kesting, Marianne, Μπρεχτ, μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Πλέθρον, 1985. Μυγδάλης, Λάμπρος. Ελληνική βιβλιογραφία για τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος, 1977. *Μυράτ, Δημήτρης. Ο καλός άνθρωπος του Άουγκσμπουργκ: Μπέρτολτ Μπρεχτ, Πλειάς, 1974. *Ντορτ, Μπερνάρ. Ανάγνωση του Μπρεχτ, μτφρ. Άννα Φραγκουδάκη, Κέδρος, 1975. Αφιερώματα περιοδικών **Θεατρικά: «Αντιγόνη του Μπρεχτ», μετάφραση Αλέξη Σολομού, 6-7 (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973), 36-67. **Θεατρικά Τετράδια: «Μπέρτολτ Μπρεχτ», 15 (Μάρτιος 1987) και «Μπρεχτ β’», 23 (Μάρτιος 1992).

Διαβάζω: «Μπρεχτ», 211 (15 Μαρτίου 1989) [Βλ. και βιβλιογραφία 76-78].

**Σύγχρονος Κινηματογράφος ’77, 15-16 (Αύγουστος-Νοέμβριος 1977), 22-121. [Ειδικά τα κείμενα: Μανόλης Κούκιος, «Η προβληματική ματιά» (σ. 26-35). «Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, Το κινέζικο θέατρο και ο Σύγχρονος Κινηματογράφος ’77: Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Σχετικά με το Θέατρο των Κινέζων» (μτφρ. Νίκος Λυγγούρης, σ. 37-40). Νίκος Λυγγούρης «Οι μαριονέτες του Μπούνρακου» ( 41-2). Roland Barthes, «Μάθημα γραφής» (μτφρ. Νίκος Λυγγούρης και Μαρία Νικολακοπούλου, 43-50). Νίκος Σαββάτης, «Ο Αϊζενστάιν και το Καμπούκι» (51-2). Σ. Μ. Αϊζενστάιν, «Το απροσδόκητο»

15

(μτφρ. Νίκος Σαββάτης, 53-62). «Ιαπωνία: Η τέχνη του ζειν [sic], η τέχνη των σημείων. Συνέντευξη με τον Roland Barthes» (μτφρ. Νίκος Λυγγούρης και Μαρία Νικολακοπούλου, 63-71)]. *Ιστορικά. Οι πρωτοπόροι: «Μπέρτολτ Μπρεχτ. Ο αναμορφωτής του θεάτρου (1898-1956)», 38 (15 Ιουνίου 2006). Αρθρογραφία *Βαροπούλου, Ελένη. «Επικός ηθοποιός και περφόμερ», εφ. Το Βήμα, 1 Νοεμβρίου 1998 **Μάρκαρης, Πέτρος. «Το παραξένισμα στο θέατρο», περ. Δοκιμασία, 2 (Ιούλιος-Αύγουστος 1972). **«Μπέρτολτ Μπρεχτ. Θεωρία και πράξη». Από το διάλογο του Πέτρου Μάρκαρη με τον Νικηφόρο Παπανδρέου στην εταιρία Σπουδών, εφ. Η Αυγή, 25 Μαρτίου 1979. **Παπανδρέου, Νικηφόρος. «Συναντήσεις. Ο Μπρεχτ σήμερα. Συζήτηση με τον Μπερνάρ Ντορτ. Δέκα χρόνια από το θάνατό του», περ. Ο Ταχυδρόμος, 23 Ιουλίου 1966. Παπανδρέου, Νικηφόρος. «Θεωρία και πράξη στο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ», εφ. Η Αυγή, 16 Μαρτίου 1980. **Πατσαλίδης Σάββας. «Ο εξπρεσιονισμός, ο Brecht το “Εγώ” και το “Εμείς”», στο Θέατρο και Θεωρία. Περί(υπο)κειμένων και (δια)κειμένων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2000, 331-65. «Συμφωνία και αντίθεση του σύγχρονου θεάτρου με τον Μπέρτολτ Μπρεχτ. Συνέντευξη του γάλλου θεατρολόγου Μπερνάρ Ντορτ στην Ελένη Βαροπούλου, εφ. Πρωινή Ελευθεροτυπία, 27 Απριλίου 1979. **Πούχνερ Βάλτερ. «Η κοινωνιοκριτική κοσμοθεωρία του Μπρεχτ», περ. Θεατρικά, 6-7 (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973), 32-5. Πούχνερ Βάλτερ. «Ήταν πρωτοπόρος και εφευρετικός», εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή, 14 Φεβρουαρίου 1998. **Αντιγόνη του Μπρεχτ, μετάφραση Αλέξη Σολομού, περ. Θεατρικά, 6-7 (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973), 41-50. Επιλεκτική ξενόγλωσση βιβλιογραφία Brecht, Bertolt. Brecht on Theater, επιμ. John Willett, Hill & Wang, Νέα Υόρκη, 1964. *Eddershaw, Margaret. «Acting Methods: Brecht and Stanislavski», στο Graham Bartram and Anthony Waine (eds) Brecht in Perspective, Longman, Νέα Υόρκη, 1982. Hernadi, Paul. «The Actor’s Face as the Author’s Mask: On the Paradox of Brechtian Acting», Yearbook of Comparative Criticism, τόμ. 7: Literary Criticism and Psychology. University Park, Pennsylvania State University Press, 1976, 125-36. Krause, Duane. «An Epic System» στο συλλ. Acting (Re)considered, επιμ. Phillip B. Zarilli, Routldge, Λονδίνο, 1995.

*McDowell, Stuart. «Actors on Brecht’, Drama Review 20, (1976), 101-16.

*Rouse, John. «Brecht and the Contradictory Actor» στο συλλ. Acting (Re)considered, επιμ. Phillip B. Zarilli, Routldge, Λονδίνο, 1995,

ΜΑΘΗΜΑΤΑ 12ο και 13ο

Επισκόπηση της μεταπολεμικής σκηνής: δυτικές και ανατολικές παραδόσεις και τάσεις στην υποκριτική

Γενική επιλεκτική βιβλιογραφία *Fifty Key Theatre Directors, επιμ. Shomit Mitter & Maria Shevtsova, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2005.

16

*Λεξικό του θεάτρου. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, επιμ. Phyllis Hartnoll και Peter Found, μτφρ. Νίκος Χατζόπουλος, Νεφέλη, 2000. Βαροπούλου, Ελένη. Το ζωντανό θέατρο. Δοκίμιο για τη σύγχρονη σκηνή, Άγρα, 2002. **Βαροπούλου, Ελένη. «Το θέατρο στην Ευρώπη. Προς μια νέα συνείδηση του χρόνου και του βλέμματος», τόμ. Επίλογος ’93, εκδόσεις Γαλαίος, 1993, 181-7. Βαροπούλου, Ελένη. «Το θέατρο ανάμεσα στην εικόνα και τη λέξη», εφ. Το Βήμα, 19 Απριλίου 1987. *Βαροπούλου, Ελένη. «Οι νέες τεχνολογίες επί σκηνής», εφ, Το Βήμα, 11 Οκτωβρίου 1992. **Βαροπούλου, Ελένη. «Φυσιογνωμία και λεπτομέρεια», εφ. Το Βήμα, 19 Ιουνίου 2001. Δρώμενα: «Αφιέρωμα Ο φωτισμός στο θέατρο», 7-9 (Ιανουάριος-Ιούνιος 1985), 21-35. **Μπαρτ, Ρολάν. «Οι ασθένειες του θεατρικού κοστουμιού», μτφρ. Μάγια Λυμπεροπούλου, περ. Δρώμενα, 15 (Μάιος 1996), 97-103. Πατσαλίδης, Σάββας. «Σωματικές παρουσίες και απουσίες: σκηνοθετικά και άλλα διλήμματα» στο Από την παράσταση στην αναπαράσταση. Σπουδή ορίων και περιθωρίων, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 181-98. Πατσαλίδης, Σάββας. «Performance art: από τις αναπαραστάσεις του κόσμου στις παραστάσεις του “εγώ”» στο Από την παράσταση στην αναπαράσταση. Σπουδή ορίων και περιθωρίων, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 199-242. **Πατσαλίδης, Σάββας. «Θέατρο και υψηλή τεχνολογία: ένα ανήσυχο φλερτ» στο Από την παράσταση στην αναπαράσταση. Σπουδή ορίων και περιθωρίων, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 242-91. Πεφάνης Γιώργος Π. «Περί σκηνών και ετεροτροπιών. Μια φουκωική ανάγνωση της θεατρικής σκηνής», Παράβασις, τόμ. 10, εκδόσεις Ergo, 2010, σ. 236-256. **Σακελλαρίδου, Έλση. Σύγχρονο γυναικείο θέατρο. Από την μετα/μπρεχτική στη μετα/φεμινιστική αναπαράσταση, Ελληνικά Γράμματα, 2006. Τομπούλη, Ασπασία. «Η δεκαετία του ’60 και το κίνημα του Εναλλακτικού Θεάτρου», περ. Δρώμενα, 13 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1990), 61-82. Worthen, William B. The Idea of the Actor: Drama and the Ethics of Performance, Princeton University Press, Πρίνστον, 1984. Για τη γαλλική μεταπολεμική σκηνή **Εκκύκλημα: «Αφιέρωμα Γαλλική Σκηνοθεσία (1945-1990)», 27 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1990), 45-81. Βιλάρ, Ζαν. Για τη θεατρική παράδοση, μτφρ. Λ. Χατζοπούλου-Καραβία, Κάλβος, 1981. Whitton, David. Stage Directors in Modern France, Mancherster Eng., Manchester University Press, 1987. Knowles, Dorothy. French Drama of the Inter-War Years, 1018-1939, Barnes & Noble, Νέα Υόρκη 1968. Barrault, Jean-Louis. Comme je le pense, Editions Gallimard, Παρίσι, 1975. Ζαν Λουί Μπαρό / συνέντευξη Γιάγκου Ανδρεάδη: «Θα ’θελα να παίξω κοντά στους αετούς», εφ. Εξόρμηση, 25 Ιουνίου 1983. Βαροπούλου, Ελένη. «Ο Ζαν Λουί Μπαρό και η τέχνη του ηθοποιού», εφ. Το Βήμα, 30 Ιανουαρίου 1994. Copeau, Jacques. «Notes on the Actor», trans. Harold J. Salemson στο Actors on Acting, επιμ. Toby Cole & Helen Krich Chinoy Crown Publishers, Νέα Υόρκη, 1970, 216-25. Για την Αριάν Μνουσκίν και το «Θέατρο του Ήλιου» **Μνουσκίν, Αριάν. Η τέχνη του τώρα. Συζητήσεις με την Φαμπιέν Πασκών, μτφρ. Γιώργος Βουδικλάρης, Κοάν, 2011. Αφιερώματα περιοδικών **Θέατρο: «Αφιέρωμα Μνούσκιν», 32 (Μάρτιος-Απρίλιος 1973), 33-82.

17

Σχινά, Κατερίνα. «Το «Θέατρο του Ήλιου» συμπλήρωσε τα είκοσι χρόνια του. Μιλάει στο Τέταρτο η εμπνεύστρια του Θεάτρου του ήλιου Αριάν Μνουσκίν», περ. Το Τέταρτο, 9 (Ιανουάριος 1986), 83-6. **«Αριάν Μνουσκίν. Η μεγαλύτερη εν ζωή δημιουργός του θεάτρου μιλάει στο Θανάση Λάλα, περ. Βημαgazino, 184 (18 Απριλίου 2004), 22-34. Feral, Josette. «Mnouchkine’s Workshop at the Soleil», Drama Review 33, 4: 77-87, 1989. Bablet, Denis και Jean Jacquot. Théâtre du Soleil, Les Voies de la creation théâtrale: 5, Éditions du C.N.R.S., Παρίσι, 1977. Kiernander, Adrian. Ariane Mnouchkine and the Théâtre du Soleil, Cambridge University Press, Καίμπριτζ 1993. Για τον Αντουάν Βιτέζ Σεβαστίκογλου, Γιώργος. «Αντουάν Βιτέζ. Αριστοκρατικό θέατρο για όλους» στο Πράξις, Καστανιώτης, 1992, 42-6. Χαβιάρας, Σωτήρης. «Μνήμη Antoine Vitez. Η Ηλέκτρα, αενάως-από τον Αντουάν Βιτέζ ή «η μεταμόρφωση της καθημερινότητας σε τελετουργία», περ. Θεωρείο, 4 (Απρίλιος 1991), 50-4. **Χαβιάρας, Σωτήρης. Η Ηλέκτρα του Αντουάν Βιτέζ, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1992. **Vitez, Antoine. «Σκηνοθέτης-Ηθοποιός-Σχολή», μτφρ. Νικηφόρος Παπανδρέου, περ. Σκηνή, 1 (φθινόπωρο 2010), 145-49. **Αντουάν Βιτέζ: «Προσπαθώ να δώσω στο κοινό την ηδονή της γνώσης. Η τελευταία συνέντευξη του Αντουάν Βιτέζ», συνέντευξη Χριστίνας Τσεκούρα, εφ. Η Πρώτη, 3 Μαϊου 1990. **«Συζητώντας για τον Βιτέζ. Ο Μισέλ Βιναβέρ και ο Ζορζ Μπανού μιλούν για το σκηνοθέτη και τον άνθρωπο», εφ. Αναγνώστης, 19 Μαϊου 1991. Vitez, Antoine. Le Théâtre des Idées. Anthologie propose par Danièle Sallenave et Georges Banu, Gallimard, Παρίσι, 1991. *Ubersfeld, Anne. Antoine Vitez. Metteur en scène et poète, Éditions des Quatre-Vents, Παρίσι, 1994. Για τον Πατρίς Σερό P. Chéreau, Les voies de la creation théâtrale, επιμ. Odette Aslan, τόμ. 14, Éditions du C.N.R.S., Παρίσι, 1986. **Patrice Chéreau, επιμ. Μπάμπης Ακτσόγλου, 46ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2005. Για τον Εουτζένιο Μπάρμπα Μπάρμπα, Εουτζένιο. Τα πλωτά νησιά. Κείμενα για το Θέατρο Οντίν, μτφρ. Κ. Βάντζου, Ανδρομέδα, 1982. **Μπάρμπα, Εουτζένιο. Θέατρο, μοναξιά, δεξιοτεχνία, εξέγερση, μτφρ. Κωνσταντίνος Α. Θεμελής, Κοάν, 2001. Barda, Eugenio. Το χάρτινο κανό. Ένας οδηγός προς τη θεατρική ανθρωπολογία, μτφρ. Κωνσταντίνος Α. Θεμελής, Δωδώνη, 2008. **Barda, Eugenio & Nicola Savrese. Η μυστική τέχνη του ηθοποιού. Αρχές θεατρικής ανθρωπολογίας, μτφρ. Μαρία Χατζηεμμανουήλ, Κοάν, 2008. Barda, Eugenio. Η γη της στάχτης και των διαμαντιών, μτφ. Ειρήνη Κουτσάκη, επιμέλεια Αντώνης Διαμαντής, εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2004. **Στεφανοπούλου, Μαρία. Το θέατρο των πηγών και η νοσταλγία της καταγωγής, Πορεία, 1994. Για τον Πίτερ Μπρουκ Ελληνόγλωσση Μπρουκ, Πήτερ. Η σκηνή χωρίς όρια, μτφρ. Μ. Παπαρά, Εγνατία, Θεσσαλονίκη, 1976. Μπρουκ, Πίτερ. Νήματα χρόνου. Μια αυτοβιογραφία, μτφρ. Νίκος Χατζόπουλος, Κοάν, 2001.

18

Μπρουκ, Πίτερ. Ανάμεσα σε δυο σιωπές. Συζητώντας με τον Πίτερ Μπρουκ, επιμ. Μόφιτ Ντέιλ, μτφρ. Νίκος Χατζόπουλος, Κοάν, 2003. Μπρουκ, Πίτερ. Ένας άλλος κόσμος. Σαράντα χρόνια θεατρικής αναζήτησης 1947-1987, μτφρ. Ελένη Καραμπέτσου, βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1999. Μπρουκ, Πίτερ. Η ανοιχτή πόρτα. Σκέψεις πάνω στην τέχνη και την πρακτική του θεάτρου, μτφρ. Μαρία Φραγκουλάκη, Κοάν, 2000. Όιντα, Γιόσι. Ο ακυβέρνητος ηθοποιός, μτφρ. Ελένη Παπαχριστοπούλου & Θόδωρος Τσαπακίδης, Κοάν, 2001. Oida Yoshi & Marshall Lorna. Ο αόρατος ηθοποιός, μτφρ. Μαριλίτα Λαμπροπούλου, Θεόδωρος Τσαπακίδης, Κοάν, 2007. Αρθογραφία και μελέτες **Χαβιάρας, Σωτήρης. «Πήτερ Μπρουκ. 50 χρόνια δημιουργίας [Μια (αυτο)παρουσίαση μέσα από πρόσφατα κείμενά του και παραστάσεις», Επίλογος ’93, εκδόσεις Γαλαίος, 1993, σ. 410-417. Πίτερ Μπρουκ. Ο ιερός σκηνοθέτης. Το θέατρο πρέπει να το γεύεσαι με τη γλώσσα», εφ. Το Βήμα, 13 Φεβρουαρίου 2000 [αναδημοσίευση από το γαλλικό περιοδικό Cassandre] Εκκύκλημα: «Αφιέρωμα Πίτερ Μπρουκ», 14 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1987), 21-55. Ξενόγλωσση Bablet, Denis. Krevca-Brook, Les voies de la crèation thèâtrale, τόμ. 10, Éditions du C.N.R.S., Παρίσι, 1982. Banu Georges. Brook, Les voies de la crèation thèâtrale, τόμ. 13, Éditions du C.N.R.S., Παρίσι, 1985. Williams David (ed.). Peter Brook and the Mahabharata: Critical Perspectives, Routledge, Λονδίνο, 1991. Hiltebeitel, Αlf. «Transmiting Mahabaratas: Another Look at Peter Brook», Drama Review 36 (1992), 131-159. Peter Brook and the Mahabharata: Critical Perspectives, επιμ. David Williams, Routledge, Λονδίνο, 1991. Για τον Αουγκούστο Μπόαλ Αουγκούστο Μπόαλ / συνέντευξη Ελευθερίας Σαπουντζή: «Spect-actors όλων των χωρών, ενωθείτε. Θέατρο των καταπιεσμένων», εφ. Το Βήμα, 19 Ιουλίου 1998. Boal, Augusto. Games for Actors and Non-Actors, trans. Adrian Jackson, Routledge, Λονδίνο 1992. Boal, Augusto. Theatre of the Oppressed, Theatre Communications Group, 1985 (1979). Για τον Τζόρτζιο Στρέλερ **Strehler, Les voies de la creéation théâtrales, επιμ. Odette Aslan, τόμ. 16, Éditions du centre national de la recherche scientifique, Παρίσι, 1989. Strehler, Giorgio. Für ein menschicheres Theater, trans. & ed. Sinah Kessler, Henschel, Ανατολικό Βερολίνο, 1977. Για τον Λούκα Ρονκόνι **Δρώμενα: «Αφιέρωμα Λούκα Ρονκόνι», 7-9 (Ιανουάριος-Ιούνιος 1985), 36-45. **«Ο σκηνοθέτης. Ο Θανάσης Λάλας συναντά τον Λούκα Ρονκόνι», εφ. Το Βήμα, 4 Οκτωβρίου 1998. Για τον Ανατόλι Βασίλιεφ Vassliev, Anatoli. Επτά ή οκτώ μαθήματα θεάτρου, μτφρ. Δέσποινα Σαραφείδου, Κοάν 2010. Law, Alma. «Ανατόλι Βασίλιεφ. Ένας επαναστάτης σκηνοθέτης», μτφρ. Άννυ Κοντζίνου, περ. Εκκύκλημα, 25 (καλοκαίρι 1990), 29-33. Για τον Μπομπ Ουίλσον και την αμερικανική σκηνή Πατσαλίδης Σάββας. «Η γενιά του 1960 και η Ουτοπία του “Μετά”»», στο Θέατρο και Θεωρία. Περί(υπο)κειμένων και (δια)κειμένων, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2000, 57-86. **Θέατρο: «Αφιέρωμα Γουίλσον», 46-48 (Ιούλιος-Δεκέμβριος 1975), 36-82.

19

«Ο ιδιοφυής. Ο Θανάσης Λάλας συναντά τον Μπομπ Ουίλσον», εφ. Το Βήμα, 24 Σεπτεμβρίου 1995. Για τον Πέτερ Στάιν **Δρώμενα: [Αφιέρωμα στο γερμανικό θέατρο], 12 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1987), 18-108. **Εκκύκλημα: «Αφιέρωμα Πέτερ Στάιν», επιμ. Αγνή Μουζενίδου, 21 (Απρίλιος-Ιούνιος 1989), 53-73. Για την Πίνα Μπάους Fernandes, Ciane. Pina Bausch and the Wuppertal Dance Theater The Aesthetics of Repetion and Transformation, Peter Lang, Νέα Υόρκη, 2001. «Μια από τις σημαντικότερες χορογράφους της εποχής, η Πίνα Μπάους συνομίλησε με τον Θανάση Λάλα λίγο πριν από την παρουσίαση του 1980 στο Ηρώδειο, εφ. Το Βήμα, 8 Ιουλίου 2001. Βαροπούλου, Ελένη. «Η επίκαιρη σωματικότητα της Πίνα Μπάους», εφ. Το Βήμα, 20 Ιουλίου 1997. Ρηγούτσου, Μαρία. «Πίνα Μπάους. Ημιτελής … και τέλεια», εφ. Η Καθημερινή, 21 Μαϊου 2000. Για τον Πέτερ Τσάντεκ Ματζίρη, Σωτηρία. «Ο ακατάβλητος διαφθορέας. Κυρίες και κύριοι παρουσιάζουμε σήμερα το 65χρονο «τρομερό παιδί» του γερμανικού θεάτρου, τον Πέτερ Τσάντεκ…», εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 13 Οκτωβρίου 1991. Για τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν

**Θεατρικά τετράδια: «Ο Μπέργκμαν και το θέατρο», επιμ. Νικηφόρος Παπανδρέου, 20

(Μάρτιος 1990).

**Εκκύκλημα: «Μικρό αφιέρωμα στον θεατρικό Μπέργκμαν», 19 (χειμώνας 1988), 45-70. Törnqvist, Egil. Bergman’s Muses. Aesthetic Versatility in Film, Theatre, Television and Radio, Mc Farland, Λονδίνο, 2003. Για τον Ότομαρ Κρέιτσα **Les voies de la création théâtrales, τόμ. 10, Éditions du centre national de la recherche scientifique, Παρίσι 1982. «Ένα θέατρο έκλεισε στην Πράγα. Ο φημισμένος θίασος του Ότομαρ Κρέιτσα αποχαιρέτισε το κοινό του με τον Γλάρο του Τσέχοφ», μτφρ. Βάλτερ Πούχνερ, περ. Θεατρικά, 6-7 (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973), 9-11. Για τον Ταντέους Καντόρ **Sawa, Barbara. «Ταντέους Καντόρ. H τέχνη είναι μια μορφή εξιμπισιονισμού», μτφρ. Άννυ Κοτζίνου, περ. Εκκύκλημα, 27 (χειμώνας 1990), 21-4. Για τον Wole Soyinka **Πατσαλίδης, Σάββας. «Διαπολιτισμικά όρια και μετα-αποικιακά περιθώρια: η περίπτωση του Wole Soyinka και των Βακχών» στο Από την παράσταση στην αναπαράσταση. Σπουδή ορίων και περιθωρίων, Ελληνικά Γράμματα, 2004, 131-78. Πατσαλίδης, Σάββας. «Από τον Έλληνα στον αφρικανό Οιδίποδα: Μια διαπολιτισμική «παρανάγνωση», Παράβασις, τόμ.7, εκδόσεις Ergo, 2006, 115-31. Για τον Μαρσέλ Μαρσό **Ryback Timothy W. «Ο Μαρσέλ Μαρσό και η τέχνη του», εφ. Η Καθημερινή, 30 Σεπτεμβρίου 2007. Για τον Ντάριο Φο Fo, Dario. Εναντίον των αθυρόστομων γελωτοποιών. Σκίτσα και ομιλία του Ντάριο Φο στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας, μτφρ. Γιολάντα Τσιαμπόκαλου, εκδόσεις ΚΨΜ, 2006. Προοδευτικός κινηματογράφος: «Ιστορία ενός λαϊκού θεάματος. Μιλούν ο Ντάριο Φο και η Φράνκα Ράμμε», 10-11 (Απρίλης 1981), 62-79. Για το θέατρο της Άπω Ανατολής

20

Δερμιτζάκης, Μπάμπης. Εισαγωγή στο θέατρο της Ιαπωνίας και της Κίνας, εκδόσεις ΑΛΔΕ, Κέρκυρα 2010. **Μουζενίδης, Τάκης. Το θέατρο της Κίνας, εκδόσεις Φέξη 1962 [επανέκδοση: Πλέθρον, 2006]. **McDonald, Marianne. Αρχαίος ήλιος, νέο φως, μτφρ. Παύλος Μάτεσις, βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1993. **Τερζόπουλος Θόδωρος και Θέατρο «Άττις», Αναδρομή, μέθοδος, σχόλια, Άγρα, 2000. Ταντάσι Σουζούκι: Ηθοποιός σημαίνει σώμα», συνέντευξη Ελένης Βαροπούλου, εφ. Το Βήμα, 14 Μαϊου 1995 Raz, Jacob. Audience and Actors: A Study of Their Interaction in the Japanese Traditional Theatre, E.J. Brill, Leiden, 1983. Suzuki, Tadashi. The Way of Acting, Theatre Communications Group, Νέα Υόρκη 1986. Brandon, James R. «Training at the Waseda Little Teatre: the Suzuki Method», Drama Review 22, 4 (1978), 29-42. Yuasa, Yasuo. The Body: Toward an Eastern Mind-Body Theory, State University of New York Press, Albany, 1987. Zarnilli Phillip B. The Kathakali Complex: Actor, Performance, Structure, Abhinav, Νέο Δελχί, 1984. Zarnilli Phillip B. (ed.). Asian Martial Arts in Actor Training, Center for South Asia, University of Wisconsi-Madison, 1993. Zeami, Motokiyo. On the Art of the No Drama: The Major Treatises of Zeami, trans. and introduction by J. Thomas Rimer and Yamasaki Masakazu, Princeton University Press, Πρίνστον, 1984. Zeig, Sande. «The Actor as Activator: Deconstructing Gender Through Gesture», Women and Performance 2, 1985, 12-17. Zurbuchen, Mary. The Language of Balinese Shadow Theatre, Princeton University Press, Πρίνστον, 1987. Συλλογές θεατρικών κριτικών Αθανασιάδης-Νόβας, Θεμιστοκλής. Αθηναϊκή δραματουργία, 1956. Βαρβέρης, Γιάννης. Η κρίση του θεάτρου (1976-1984), εκδόσεις Καστανιώτη, 1985. Βαρβέρης, Γιάννης. Η κρίση του θεάτρου β΄. Κείμενα θεατρικής κριτικής (1984-1989), βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1991. Βαρβέρης, Γιάννης. Η κρίση του θεάτρου Γ΄. Κείμενα θεατρικής κριτικής (1989-1994), εκδόσεις Σοκόλη, 1995. Βαρβέρης, Γιάννης. Η κρίση του θεάτρου Δ΄. Κείμενα θεατρικής κριτικής (1994-2003), Αλεξάνδρεια 2004. Βαρβέρης, Γιάννης. Η κρίση του θεάτρου. Κείμενα θεατρικής κριτικής 2003-2010, Αλεξάνδρεια 2010. Βαρίκας, Βάσος. Κριτική θεάτρου. Επιλογή 1961-1971, εκδόσεις Παπαζήση, 1972. Βαροπούλου, Ελένη. Το θέατρο στην Ελλάδα, Η παράδοση του καινούργιου 1974-2006, δύο τόμοι, εκδόσεις Άγρα 2009 και 2011. Γεωργουσόπουλος, Κώστας. Παγκόσμιο θέατρο 2. Από τον Στρίντμπεργκ και τον Τσέχωφ στον Πιραντέλλο και τον Μπρεχτ (επιμέλεια-εισαγωγή Έλσα Ανδριανού), εκδόσεις Πατάκη, 1999. Γεωργουσόπουλος, Κώστας, Παγκόσμιο θέατρο 3. Από τον Μίλλερ στον Μύλλερ (επιμέλεια-εισαγωγή Έλσα Ανδριανού), εκδόσεις Πατάκη, 2000. Δρομάζος, Στάθης Ιω. Ξένο θέατρο. Κριτικές, Κέδρος, 1987. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Α΄ Τόμος, 1927-1933, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1977. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Β΄ Τόμος, 1934-1940, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1977. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Γ Τόμος, 1941-1944, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη,1978. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Δ΄ Τόμος, 1945-1948, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη,1978. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Ε΄ Τόμος, 1948-1951, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1979. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. ΣΤ΄ Τόμος, 1952-1955, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1979. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Ζ΄ Τόμος, 1956-1958, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1979. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Η΄ Τόμος,1959-1961, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1980. Θρύλος, Άλκης, Το ελληνικό θέατρο. Θ΄ Τόμος, 1962-1963, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1980. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. Ι΄ Τόμος, 1964-1966, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1981. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. ΙΑ΄ Τόμος, 1967-1969, Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1981. Θρύλος, Άλκης. Το ελληνικό θέατρο. ΙΒ΄ Τόμος, 1970-1971. Παράρτημα με κριτικές Γρηγορίου Ξενόπουλου και Πέτρου Χάρη (1929-1968), Αθήνα: Ίδρυμα Ουράνη, 1981. Καραγάτσης, Μ. Κριτική θεάτρου, 1946-1960 (εισαγωγή-επιμέλεια Ιωσήφ Βιβιλάκης), βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1999. Κάρτερ, Γιώργος Ν. Θεατρική θεώρηση, 1968-1972, 1978. Μοσχοβάκης, Αντώνης. Υποκριτική και κριτική. Θεατρικές κριτικές 1975-1982, Αρμός, 2008.

21

Νικόπουλος, Νάσος, Κρίσεις για το νεοελληνικό θέατρο, εκδόσεις Δελφίνι & Μουσείο και Κέντρο Μελέτης του Ελληνικού Θεάτρου,1995. Παγκουρέλης, Βάιος. Λόγος θεάματος. Κριτικές θεάτρου. Τόμος Α. Αρχαίο δράμα, Ελληνικά γράμματα, 2001. Παγκουρέλης, Βάιος. Λόγος θεάματος. Κριτικές θεάτρου. Τόμος Β. Νεοελληνικό θέατρο, Ελληνικά Γράμματα, 2006. Πατσαλίδης, Σάββας. Μεταθεατρικά, 1985-95, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1995. Πατσαλίδης, Σάββας. Θεατρική

Θεσσαλονίκη, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2006.

Πεφάνης, Γιώργος Π. Επί σκηνής. Κριτική θεάτρου 1994-2004, εκδόσεις Ergo, 2004.

Πολίτης, Φώτος. Επιλογή κριτικών άρθρων. Τα θεατρικά. Τόμοι Α΄ & Β΄, Ίκαρος, 1984.

Ρώμας, Διονύσιος. Το θέατρο υπό κρίσιν. Κριτικές και επιφυλλίδες, Ζάκυνθος: Τρίμορφο, 2008. Τακόπουλος, Πάρις,

Τα κριτικά (Θέατρο 1966-1990). Με εικοσιεπτά σχέδια της Έλλης Σολομωνίδη-Μπαλάνου, Ποταμός, 2000.

Τακόπουλος, Πάρις, Τα αντικριτικά. Α΄ Τόμος (Θέατρο 1990-1998), Ποταμός, 2004. Τακόπουλος, Πάρις, Τα

αντικριτικά. Β΄ Τόμος (Θέατρο 1998-2004), Ποταμός, 2004.

Τσατσούλης, Δημήτρης, Σημειολογικές προσεγγίσεις του θεατρικού φαινομένου, Ελληνικά Γράμματα, 1999.

Χρηστίδης, Μηνάς. Ταξίδι στην Επίδαυρο, εκδόσεις Καστανιώτη, 2002.