O άνθρωπος, ως σκεπτόμενο και συνειδητοποιημένο ον που είναι, ζει σε κοινωνίες και δημιουργεί πολιτισμό. Έχοντας όμως απομακρυνθεί από τους σκληρούς κανόνες της φύσης, επινόησε δικούς του νόμους και κανόνες, για να επιβιώσει με τους ομοίους του. Στα πλαίσια όμως της κοινωνικής συμβίωσης, το ζήτημα της ελευθερίας είναι πάντα παρόν και προβληματίζει τον άνθρωπο. Τι είναι όμως ελευθερία και πόση ελευθερία έχει ο καθένας μας στον κόσμο αυτό; Η κλασική απάντηση είναι πως η ελευθερία του ενός τελειώνει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου και όλοι στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες συμφωνούν μ’ αυτό. Ωστόσο το πού τελειώνει η ελευθερία του ενός και πού αρχίζει η ελευθερία του άλλου δεν είναι κάτι που μπορεί να οριστεί με σαφήνεια.

Απ' ό,τι φαίνεται τα όρια αυτά αλλάζουν από κοινωνία σε κοινωνία. Ωστόσο, ελευθερία πραγματική υπάρχει μόνον, όταν ο κάθε άνθρωπος μπορεί να πει άφοβα τη γνώμη του στους υπόλοιπους ανθρώπους, χωρίς τον κίνδυνο να τον φυλακίσουν, να τον εξορίσουν ή να τον αφορίσουν. Τέλος, ελευθερία σημαίνει να μπορεί κάποιος να αναλάβει υποχρεώσεις, χωρίς να εξαρτάται από τους άλλους, με οποιονδήποτε τρόπο, αλλά και να είναι υπεύθυνος απέναντί τους. Η ευθύνη είναι κατάσταση που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο άνθρωπος, με τη βούλησή του, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να αναλαμβάνει την ευθύνη για τον εαυτό του, τις σχέσεις του με τους άλλους και τα γεγονότα ή τις καταστάσεις, που τον αφορούν με κάποιον τρόπο.

1

Το θέμα της ελευθερίας και της συνακόλουθης ευθύνης διερευνά στην Πολιτεία του ο Πλάτων, μέσα από το μύθο του Ηρ, που περιλαμβάνει την τιμωρία του τυράννου Αρδιαίου και το θέμα της μετεμψύχωσης των ψυχών. Σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρ, ο οποίος ήταν γενναίος πολεμιστής, σκοτώνεται στη μάχη. Το σώμα του για δέκα ημέρες παρέμεινε στο πεδίο της μάχης ανάμεσα στα πτώματα των υπολοίπων πολεμιστών .Μετά από δώδεκα ημέρες, αφού τον είχαν μεταφέρει σπίτι του, τη στιγμή που τον είχαν πάνω στη νεκρική πυρά, ο ήρωας ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα είχε δει η ψυχή του στον άλλο κόσμο.

Η ψυχή του, όπως διηγείται ο ίδιος ο Ηρ στο μύθο, που είχε φύγει από το σώμα του, πορεύτηκε μαζί με άλλες ψυχές σε έναν τόπο δαιμονικό. Εκεί υπήρχαν δύο ανοίγματα πάνω στη γη, το ένα δίπλα στο άλλο και άλλα δύο απέναντί του, πάνω στον ουρανό. Ανάμεσά τους κάθονταν δικαστές, οι οποίοι ,αφού δίκαζαν, πρόσταζαν τους δίκαιους να προχωρήσουν δεξιά και επάνω, μέσα από τον ουρανό και τους άδικους αριστερά και κάτω.

Όταν παρουσιάστηκε ο Ηρ στους δικαστές, του είπαν να ακούει και να βλέπει προσεκτικά ό,τι συνέβαινε εκεί, για να γίνει αγγελιοφόρος και να τα ανακοινώσει αργότερα όλα στους ζωντανούς. Έβλεπε εκεί τις ψυχές που είχαν δικαστεί, να προχωρούν προς τα δύο ανοίγματα και άλλες να βγαίνουν από τα άλλα δύο. Όσες ανέβαιναν από τα ανοίγματα της γης ήταν κατασκονισμένες και διψασμένες, ενώ όσες κατέβαιναν από τον ουρανό ήταν καθαρές. Οι ψυχές που είχαν διαπράξει αδικήματα, πλήρωναν για όλα δεκαπλάσιες ποινές. Επίσης, δεκαπλάσιες ήταν και οι ανταμοιβές για όσες ψυχές είχαν φανεί δίκαιες.

Επτά ημέρες έμειναν οι ψυχές στο λιβάδι και την όγδοη πορεύτηκαν σε έναν τόπο, όπου έβλεπαν ένα φως σαν ουράνιο τόξο. Κάπου εκεί εμφανίζονται και οι τρεις μοίρες η Κλωθώ, η Άτροπος και η Λάχεσις. Η Λάχεσις αντιπροσώπευε το μέλλον της ζωής των ανθρώπων και όριζε τη διάρκεια της ζωής τους, μετρώντας με το ραβδί της.

Φθάνοντας εκεί οι ψυχές, ήταν αναγκασμένες να διαλέξουν το είδος της ζωήςπου ήθελαν να ζήσουν κατά την επόμενη ενσάρκωσή τους. Ένας προφήτης , αφού πήρε από τα γόνατα της Λάχεσης πολλά παραδείγματα ζωής, τα τοποθέτησε μπροστά στις ψυχές και ανεβαίνοντας σε ένα βήμα ψηλό, απήγγειλε το λόγο της Λάχεσης που καλούσε τις ψυχές να τραβήξουν τον κλήρο τους για τη σειρά που θα διαλέξουν. Ο καθένας έπρεπε ανάλογα με τη σειρά που προσδιόριζε ο κλήρος του, να επιλέξει ένα ορισμένο είδος ζωής.

Μετά την επιλογή της, κάθε ψυχή πήγαινε μπροστά στη Λάχεση και εκείνη έδινε στην καθεμιά ένα δαίμονα, για να τη συνοδεύσει στη ζωή που είχε διαλέξει. Ο Πλάτωνας πιστεύει πως ο άνθρωπος επιλέγει το δαίμονά του και όχι ο δαίμονας εκείνον. Εδώ ο φιλόσοφος τονίζει τον τρόπο επιλογής, για να τονίσει πως ο ίδιος ο άνθρωπος ευθύνεται πλήρως για τη ζωή του, τα βάσανά του ,τις χαρές του, τις συμφορές του και όλα τα υπόλοιπα που του συμβαίνουν. Πιο συγκεκριμένα, η επιλογή του καλού δαίμονα μας ωθεί σε μια ζωή γεμάτη καλοσύνη και αγάπη, ενώ η επιλογή του κακού δαίμονα μας οδηγεί σε ενέργειες που κυριαρχούνται από φθόνο και κακία.

Σύμφωνα πάντα με την Πολιτεία του Πλάτωνα, δύο είναι οι βασικοί παράγοντες που περιορίζουν την ελεύθερη βούληση: η τύχη και η ανάγκη. Η τύχη αφορά την κλήρωση των προτύπων ζωής. Αποτελεί μια καθαρά τυπική διαδικασία ,εφόσον οι επιλογές ήταν πάντα περισσότερες από τα άτομα και για το λόγο αυτό δεν υπήρχε περίπτωση κάποιος να μην επιλέξει αυτό που πραγματικά επιθυμεί. Δεύτερος παράγοντας ήταν η ανάγκη, αφού η απόφαση είναι αμετάκλητη, μετά την επιλογή προτύπου ζωής. Άρα ο άνθρωπος είναι ο μοναδικός υπεύθυνος για την πορεία της ζωής του.

2

Οι θεοί δεν αναμειγνύονται καθόλου στις αποφάσεις των ανθρώπων. Σ’ αυτό το σημείο ο Πλάτωνας έρχεται σε αντιπαράθεση με τις θεοκρατικές αντιλήψεις που θέλουν τους θεούς υπεύθυνους για όλες τις συμφορές και τις δυστυχίες των ανθρώπων. Πρόκειται για μια ανθρωποκεντρική και επαναστατική άποψη, σύμφωνα με την οποία κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τη ζωή του και μπορεί προσωπικά ο ίδιος να διαχειριστεί τις ανάγκες του, χωρίς να είναι θύμα ή θύτης των άλλων. Επομένως, ο Πλάτωνας υποστηρίζει πως οι έννοιες της ελευθερίας και της ευθύνης είναι απολύτως εξαρτημένες η μια από την άλλη. Κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να πάρει τις δικές του αποφάσεις σχετικά με τη ζωή του, εφόσον δεν επηρεάζουν τις επιλογές των άλλων ανθρώπων. Ο Θεός δεν εμπλέκεται καθόλου στις αποφάσεις των ανθρώπων, γιατί οι ίδιοι είναι οι μοναδικοί υπεύθυνοι για τα καλά και τα κακά της ζωής τους΄ κανείς δεν τους αναγκάζει να κάνουν τίποτε.

Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό στη ζωή του ανθρώπου, που κερδίζεται δύσκολα και διατηρείται ακόμα δυσκολότερα. Στην ουσία η ζωή και η ελευθερία ταυτίζονται. Συνεπώς, η ελευθερία αξίζει όσο και η ζωή. Παρόλ’ αυτά όμως , στην πορεία της ζωής του ο άνθρωπος συνήθως ξεχνά πόσο σημαντικό είναι να είναι ελεύθερος. Αφοσιώνεται τόσο πολύ στα υλικά αγαθά και φτάνει στο σημείο να αγνοεί την ουσία της ελευθερίας. Όλοι οι άνθρωποι πλέον , θεωρούν την ελευθερία σαν κάτι δεδομένο , σαν κάτι που κανείς δε μπορεί να τους στερήσει και αυτό γιατί ποτέ δεν υπήρξαν φυλακισμένοι , δεν τους στερήθηκε ποτέ η ελευθερία τους και έτσι δε γνωρίζουν και την αξία της.

3

Στα παλαιότερα χρόνια, ο άνθρωπος δε δίσταζε να χάσει ακόμα και την ίδια του τη ζωή για την ελευθερία του . Σε μια εποχή, όπου η εθνική ανελευθερία ήταν η πραγματικότητα, η ελευθερία υμνήθηκε όσο ποτέ και χύθηκε πολύ αίμα, για την κατάκτησή της.

«Ως πότε παλικάρια να ζούμε στα στενά,Μονάχοι σα λιοντάρια στις ράχες στα βουνά.Σπηλιές να κατοικούμε να βλέπουμε κλαδιά,

να φεύγουμε απ' τον κόσμο για την πικρή σκλαβιά,Να χάνουμε αδέρφια, πατρίδα και γονείς,

Τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς.Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή ,

παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή»

Όταν η Ελλάδα έπεσε στα χέρια των Τούρκων , τα πράγματα στη χώρα μας ήταν πολύ δύσκολα. Πολλοί άνθρωποι, τότε προτιμώντας πάνω απ' όλα την απόκτηση της ελευθερίας τους με κάθε τρόπο, εγκατέλειψαν εκούσια τη συμβίωσή τους με τους άλλους. Τριγύριζαν μέρα- νύχτα σε άγρια μέρη και για να μπορέσουν να παραμείνουν ζωντανοί και ελεύθεροι, γίνονταν επικίνδυνοι για ολόκληρη την κοινωνία. Στη συνέχεια , έγιναν πολλές απόπειρες και κινήματα των κατακτημένων εναντίον των κατακτητών για την απελευθέρωσή τους , αλλά οι ενέργειες αυτές όχι μόνο δεν πέτυχαν , αλλά προξένησαν και συμφορές.

Η ελληνική επανάσταση όμως δεν άργησε να έρθει. Μολονότι οι Έλληνες έζησαν για 400 χρόνια σκλαβωμένοι στους Τούρκους , δεν σταμάτησαν ποτέ να πολεμούν για την ελευθερία, γιατί γι' αυτούς είχε πραγματική αξία , αφού την στερούνταν επί αιώνες.Η περίοδος της Τουρκοκρατίας ήταν μια από τις πιο επώδυνες σελίδες στην ιστορία του ελληνισμού . Η ιστορία βέβαια, είναι γεμάτη από παραδείγματα λαών που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν, για να απελευθερωθούν από κάθε μορφή δουλείας, αφού ο άνθρωπος, προϊστορικά και ιστορικά, δεν έζησε ποτέ απόλυτα ελεύθερος. Πάντοτε υπήρχαν περιορισμοί και εξαρτήσεις.

Ανάλογα, λοιπόν, με τους περιορισμούς που υφίσταται η ελευθερία του ανθρώπου, διακρίνουμε και τις μορφές της: Φυσική ελευθερία είναι η τάση του ανθρώπου να απεξαρτηθεί από δυσμενείς φυσικές δυνάμεις ,διάφορα φυσικά καταστροφικά φαινόμενα, όπως σεισμοί, πλημμύρες, καύσωνες, παγετοί, αντιξοότητες, αρρώστιες, γιατί ο άνθρωπος είναι αναγκασμένος να ζει σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους, έστω κι αν δεν το θέλει. Όσο κι αν θέλει, για παράδειγμα, να είναι αθάνατος, αυτό είναι ανέφικτο.

Εθνική ελευθερία είναι η δυνατότητα ενός κράτους να αποφασίζει και να ενεργεί χωρίς επεμβάσεις και εξαρτήσεις από άλλα κράτη, δηλαδή να ασκεί αυτόνομη πολιτική.

Πνευματική ελευθερία είναι η δυνατότητα, αλλά και το δικαίωμα του ανθρώπου να σκέφτεται ανεπηρέαστα και αβίαστα.

Ψυχική ελευθερία είναι η απαλλαγή του ανθρώπου από εσωτερικές εξαρτήσεις, πάθη, ένστικτα, παρορμήσεις, απωθήσεις.

Ηθική ελευθερία είναι η αποδέσμευση του ανθρώπου από αδυναμίες, μικροπρέπειες και κακίες και η ενσυνείδητη αποδοχή ορισμένων βασικών κανόνων ηθικής

4

που πρέπει να διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι η αίσθηση της ευθύνης και ο σεβασμός προς τον άνθρωπο. Πολιτική ελευθερία είναι όχι μόνο η ύπαρξη, αλλά και ο σεβασμός των δικαιωμάτων κάθε πολίτη. Στα δημοκρατικά πολιτεύματα οι πολιτικές ελευθερίες είναι κατοχυρωμένες με πολιτειακούς θεσμούς και νόμους (Σύνταγμα). Οι βασικές ατομικές ελευθερίες, αφορούν την προστασία της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, το δικαίωμα του «εκλέγειν και εκλέγεσθαι», την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας, το άσυλο της κατοικίας, αλλά και τα κοινωνικά δικαιώματα, όπως η παιδεία, η υγεία, η εργασία.

Η κοινωνική ελευθερία περιλαμβάνει όχι μόνο τα δικαιώματα της ισονομίας και ισοπολιτείας, αλλά και τη χωρίς διακρίσεις και περιορισμούς συμμετοχή όλων των ανθρώπων στις κοινωνικές διαδικασίες, την αξιοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Θρησκευτική ελευθερία είναι η δυνατότητα ατόμων και ομάδων να πιστεύουν σ' όποιο δόγμα θέλουν, να εκφράζουν την πίστη τους και να τελούν ανεμπόδιστα τις λατρευτικές τους εκδηλώσεις. Οικονομική ελευθερία είναι η ευχέρεια να ικανοποιεί ο άνθρωπος τις βιοτικές του ανάγκες με την ανάπτυξη έννομων οικονομικών δραστηριοτήτων και τη συμμετοχή του στην παραγωγή ή στις προσφερόμενες κοινωνικές υπηρεσίες.

Προχωρώντας στη διερεύνηση της αξίας της ελευθερίας, αναζητούμε τα οφέλη της ελευθερίας πρωτίστως στον τομέα της κριτικής και της έρευνας. Το ελεύθερο πνεύμα, το απαλλαγμένο από τη βία και το φόβο, στρέφεται σε κάθε κατεύθυνση, για να αναζητήσει και να επιλέξει το καλύτερο. Αμφιβάλλει, κρίνει, αμφισβητεί, αποδοκιμάζει, προτείνει. Αναζητά επίμονα την αλήθεια. Άλλωστε, δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία, όταν ο άνθρωπος ζει στην άγνοια και στην πλάνη, όταν δεν είναι σε θέση να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φαινόμενα και τα γεγονότα που διαμορφώνουν τη ζωή του. Παρόμοια δεν μπορεί να υπάρξει αλήθεια, αν δεν υπάρχει ελευθερία σκέψης, διάδοσης ιδεών και γνώσεων. «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» υποστήριζε ο Ρ. Φεραίος.

Αποτέλεσμα της ελεύθερης πνευματικής ζωής είναι η ανάπτυξη των επιστημών, η άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών. Όσο ο άνθρωπος πιστεύει ότι η πολιτιστική δημιουργία είναι αποτέλεσμα ηθελημένης προσπάθειας για την προκοπή και την ευτυχία του συνόλου, τόσο την εκτιμάει και τη σέβεται περισσότερο. Αυτή η συνειδητοποιημένη υπευθυνότητα, που ταιριάζει μόνο σε ελεύθερους ανθρώπους, είναι εκδήλωση ηθικότητας. Εξάλλου η ελευθερία είναι και ηθική αξία. Όποιος έχει επίγνωση της ελευθερίας του και επιθυμεί να είναι σεβαστή ξέρει να σέβεται και την ελευθερία των άλλων. Τούτο το ηθικό αξίωμα αποτελεί και τον απαράβατο όρο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Με αυτό οικοδομούνται οι σχέσεις ανεκτικότητας, αμοιβαίας εμπιστοσύνης, συνεργασίας, σεβασμού της αξιοπρέπειας και των πεποιθήσεων που έχει ο καθένας. Αντίθετα, τα δουλικά ήθη, είναι ήθη πονηρά.

5

Η ελευθερία γλυτώνει τον άνθρωπο από το φόβο που εμπνέει κάθε δεινή κατάσταση, όπως για παράδειγμα ένα ανεξερεύνητο γεγονός ή ένα τυραννικό καθεστώς. Ο φόβος βιάζει και διαστρέφει τον άνθρωπο, τον κάνει καχύποπτο, δειλό, υποκριτή και ανεύθυνο. Άνθρωποι που έζησαν σε παρατεταμένη δουλεία απέκτησαν τέτοια χαρακτηριστικά. Ο ελεύθερος, όμως, άνθρωπος έχει αυτοσυνείδηση. Ξέρει καλά και τα επιτρεπτά όρια και τις δυνατότητές του και μπορεί να καθορίζει τις επιλογές και τη δράση του σύμφωνα μ' αυτά. Αυτή η διαλεκτική σχέση του υποκειμένου με τον αντικειμενικό κόσμο δεν είναι μόνο δείγμα ανθρώπου με επίγνωση της ελευθερίας του, αλλά και ανθρώπου με νηφαλιότητα, ωριμότητα και εγκράτεια. Και ο άνθρωπος που ξέρει και μπορεί να αντιστέκεται, όταν πρέπει, είναι ήρεμος, σίγουρος και αισιόδοξος.

Ελευθερία προϋποθέτουν και οι πρακτικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Η δημιουργία απορρέει από τη φαντασία, την επινοητικότητα, την πρωτοβουλία και την ανεμπόδιστη άσκηση των δυνάμεων του ατόμου, πνευματικών και μυϊκών. Συνεπώς, δημιουργικός είναι μόνον ο ελεύθερος άνθρωπος, γιατί η ευρηματικότητά του δε στοχεύει στην εκμετάλλευση των άλλων. Έτσι, αποτελεί κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη της οικονομίας, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και την ευημερία. Το επίπεδο ανάπτυξης στα φιλελεύθερα δημοκρατικά πολιτεύματα επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό αυτό.

Το μέγεθος και το είδος της αξίας που έχει η ελευθερία δείχνει και το μέτρο των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος όχι μόνο να την αποκτήσει, αλλά και να τη διατηρήσει. Για όλους αυτούς, λοιπόν, τους λόγους «αληθινός πολίτης είναι όποιος ζει με ελευθερίαν ή αποθνήσκει δια την ελευθερίαν» . Η ελευθερία όμως συμπορεύεται πάντα με την ευθύνη. Η κυριολεκτική σημασία του ρήματος «ευθύνω» είναι το να ισιώνει κάτι το στρεβλό : ευθύνω = ισιώνω και από αυτό παράγεται το ουσιαστικό ευθύνη. Στην αρχαιότητα δήλωνε την υποχρέωση λογοδοσίας των αρχόντων μετά το τέλος της θητείας τους , δηλαδή τον έλεγχο του συνόλου των

6

πράξεών τους, ή της γενικής συμπεριφοράς τους. Και ο έλεγχος παραπέμπει στην επεξεργασία της σχέσης μεταξύ πράξης και επιδιωκόμενου σκοπού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση , η πράξη πρέπει να αποτελεί συνειδητή επιλογή και να μην είναι καρπός άλογης παρορμήσεως του θυμικού. Αλλά ευθύνη υπάρχει και για την αδράνεια ή την αδιαφορία, που επιδεικνύουμε , την αποχή από μια αναγκαία ή σκόπιμη πράξη .Υπάρχει επίσης ευθύνη για την επιλογή των μέσων , δηλαδή είμαστε υπεύθυνοι και για τον τρόπο , με τον οποίο θα επιχειρήσουμε την επίτευξη ενός σκοπού. Ποικίλες είναι λοιπόν οι μορφές της ευθύνης: 1)Ατομική ευθύνη είναι η συναίσθηση των υποχρεώσεων του ατόμου απέναντι στον εαυτό του. Το άτομο είναι υπεύθυνο για την επιλογές του, για τη βελτίωση των συνθηκών της διαβίωσής του για τη διαφύλαξη της υγείας του, γενικά για τις πράξεις ή τις παραλείψεις του, που επηρεάζουν την ατομική του πρόοδο. 2)Κοινωνική ευθύνη είναι η συναίσθηση των υποχρεώσεων και των καθηκόντων του ατόμου απέναντι στην οικογένειά του, στους συνανθρώπους του, στους νόμους, στους άρχοντες. Η κοινωνική ευθύνη συμβάλλει στην αρμονική κοινωνική συμβίωση. 3)Ηθική ευθύνη είναι ο σεβασμός και η τήρηση των άγραφων ηθικών νόμων. 4)Ποινική ευθύνη είναι η αναγνώριση των αξιόποινων πράξεων ή παραλείψεων του ατόμου και η προσπάθεια επανόρθωσης αυτών. 5)Γενική ευθύνη είναι η ευθύνη που έχουν όλοι οι άνθρωποι, στα πλαίσια μιας ευνομούμενης κοινωνίας, ενώ ειδική ευθύνη είναι η υποχρέωση των ατόμων που έχουν κάποιο κοινωνικό λειτούργημα.

7

Η έννοια της ευθύνης αφορά όλες τις πράξεις ή τις παραλείψεις κάθε μέλους μιας κοινωνίας, από τις πιο ασήμαντες έως τις σπουδαιότερες , γιατί όλες πρέπει να περιέχουν τον αυτοέλεγχο και την υποχρέωση της λογοδοσίας στους άλλους. Είναι σαφές ότι η έλλειψη αυτοελέγχου οδηγεί σε αξιόποινες πράξεις ή παραλείψεις που εμπίπτουν στο Νόμο, δηλαδή στη διαμορφωμένη ομαδική βούληση της κοινωνίας, αλλά και σε πράξεις πολιτικές που, πέρα από το Νόμο, προσβλέπουν στη διατήρηση, αλλοίωση, ή αλλαγή της γενικότερης μορφής της κοινωνίας ή της αλλαγής της πορείας της.

Σε μια δημοκρατία κάθε πολίτης ασκεί ένα λειτούργημα και έχει ευθύνη σε τελική ανάλυση για το είδος της κυβέρνησης και των εκπροσώπων της που θα προκύψουν. Ο λαός είναι το αφεντικό για την επιλογή της πολιτικής ηγεσίας καλής ή κακής που προκύπτει. Ως πολίτες κολακευόμαστε, όταν οι κάθε λογής ηγεσίες εξυμνούν την ωριμότητα του ελληνικού λαού και ότι το πολιτικό του ένστικτο είναι αλάνθαστο.

Η ιστορία όμως, έχει αποδείξει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ότι έχουν γίνει πολλά λάθη και δυστυχώς από μας τους Έλληνες, που στη διάρκεια της μακραίωνης πορείας μας φάνηκε να ξεχνούμε πως θα έπρεπε να λογοδοτήσουμε στο μέλλον για πράξεις , που επιλέξαμε ελεύθερα, καθώς ήμαστε οι μόνοι υπεύθυνοι γι’ αυτές. Εξαιτίας λοιπόν της αδιαφορίας και της ανευθυνότητας που δείξαμε, υπήρξαμε έντονα αυτοκαταστροφικοί. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την προαιώνια πληγή της ελληνικής ιστορίας, δηλαδή τη διχόνοια, που γέννησε πλήθος εμφυλίων πολέμων, με οδυνηρές επιπτώσεις, τόσο για τους ανθρώπους, όσο και για τον τόπο.

Είναι προφανές ότι ευθύνη των ανθρώπων στη σύγχρονη εποχή και φυσικά όχι μόνο των Ελλήνων - κυβερνώντων και κυβερνημένων - είναι να διαφυλάξουν στο μέγιστο

8

βαθμό τις αξίες εκείνες που σήμερα αμφισβητούνται, αλλά χωρίς τις οποίες, ούτε οικογένεια, ούτε κοινωνία, ούτε έθνος, ούτε ο κόσμος ολόκληρος μπορεί να λειτουργήσει. Ας μην ξεχνά η σημερινή γενιά ότι θα έχει να λογοδοτήσει προς τις επερχόμενες γενιές. Οι πολίτες λοιπόν πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι αυτοί εκλέγουν τις ηγεσίες για τις οποίες συχνά παραπονιούνται ότι δεν τους εκφράζουν, γιατί όπως λέει κι ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός, «Δυστυχισμένε μου λαέ, καλέ κι αγαπημένε, πάντοτε ευκολόπιστε και πάντα προδομένε». Το πρόβλημα της ελληνικής δημόσιας ζωής με ελάχιστες εξαιρέσεις είναι ότι κυριαρχείται από μέτριους διαχειριστές σε όλα τα επίπεδα - πολιτική, τοπική αυτοδιοίκηση, συνδικαλισμό. Ο καθένας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη του για την ασυδοσία αυτού του τόπου και πρωτίστως τα Μέσα Ενημέρωσης γραπτού και ηλεκτρονικού Τύπου, που πρέπει να αρκούνται στην αναφορά και μόνο των γεγονότων της επικαιρότητας. Από την πλευρά τους, οι πολίτες πρέπει να αλλάξουν τα κριτήρια επιλογής της πολιτικής ηγεσίας του τόπου, που πρέπει να περιλαμβάνουν την εντιμότητα, τις ηθικές αξίες, την εργατικότητα, την οικογενειακή και κοινωνική καταξίωση των υποψηφίων βουλευτών.

Είναι σίγουρο ότι αν αλλάξουμε τα κριτήρια επιλογής μας, θα αλλάξουν και οι εκπρόσωποί μας σε όλα τα επίπεδα. Γι' αυτό επιβάλλεται να γίνουμε ενεργοί πολίτες και αυστηροί κριτές, σηκώνοντας ψηλά τον πήχη. Ας αναζητήσουμε ηγέτες που αντιστέκονται στη μάστιγα της διαφθοράς, που τολμούν να λένε όχι, όταν το συμφέρον του συνόλου το επιτάσσει, που έχουν όραμα και που αγωνίζονται, όχι για τη διάρκεια της θητείας τους, αλλά για το μέλλον της νέας γενιάς και την άνοδο σ' όλα τα επίπεδα του ελληνικού λαού. Η ευθύνη και η ελευθερία λοιπόν συνδέονται σε μεγάλο βαθμό. Επομένως, ο άνθρωπος πρέπει να πράττει με υπευθυνότητα , έχοντας όμως υπόψη του ότι ίσως χρειαστεί να ελέγξει τα πάθη του και να διαφοροποιηθεί από τον περίγυρό του, αν επιθυμεί να κάνει ελεύθερες και υπεύθυνες επιλογές. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να ανακαλύψει την προσωπική του ελευθερία και να αποτελέσει πρότυπο για τους συγχρόνους του.

Ωστόσο, η ύπαρξη μιας κοινωνίας στηρίζεται από τη φύση της στην επιβολή ορισμένων περιορισμών. Υπάρχουν νόμοι κοινής ωφέλειας που καθορίζουν τις υποχρεώσεις και κατοχυρώνουν τα δικαιώματα του καθενός. Αληθινά ελεύθερος είναι ο άνθρωπος ο οποίος αναλαμβάνει ενσυνείδητα τις υποχρεώσεις του και θεωρεί απαραβίαστα τα νόμιμα δικαιώματα των άλλων, γιατί δικαίωμα και υποχρέωση είναι έννοιες αλληλένδετες. Δε μπορεί να νοηθεί το ένα χωρίς το άλλο. Στα δικαιώματα αντιστοιχούν υποχρεώσεις και, επομένως, ασυνέπεια στις υποχρεώσεις σημαίνει και ακύρωση των δικαιωμάτων.

Η ύπαρξη, όμως, τόσο των υποχρεώσεων όσο και των δικαιωμάτων προϋποθέτει νόμους, οι οποίοι τα θεμελιώνουν και τα προστατεύουν. Γι' αυτό ελεύθερος είναι εκείνος που ενεργεί και κινείται μέσα στα πλαίσια, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, που ορίζουν η δικαιοσύνη και οι κοινωνικές αρχές όχι από φόβο ή υστεροβουλία, αλλά επειδή αντιλαμβάνεται ότι οι ηθικοί και κοινωνικοί περιορισμοί δεν αναιρούν, αλλά αντίθετα επιβεβαιώνουν την ελευθερία του. Ο Ουγκώ, τονίζοντας το νόημα της αληθινής ελευθερίας είπε: « Η αληθινή ελευθερία δεν είναι να κάνει κανείς ό,τι θέλει, αλλά ό,τι έχει δικαίωμα να κάνει ».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

9

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία , Χρήστος Θεοδωρίδης, εκδόσεις: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι. Δ . ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α. Ε.

Εγχειρίδιο Ελευθερίας, Νίκος Δήμου, εκδόσεις: ΝΕΦΕΛΗ Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Έλλη Λαμπρίδη, εκδόσεις: ΓΚΟΒΟΣΤΗ Ο σύγχρονος άνθρωπος. Ι. Μ. Παναγιωτοπούλου, εκδόσεις: Οι εκδόσεις των φίλων. Σωκράτης - Πλάτων Εισαγωγή στη Φιλοσοφία τους, James Adam, εκδόσεις:

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ Πλάτων Πολιτεία , Διάφοροι σοφιστές, εκδόσεις: Ι. Ζαχαρόπουλος Πειστικός Λόγος , Σπυρίδων Κ. Κούτρας, εκδόσεις: Σαββάλας Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, Σπυρίδων Τρικούπης, εκδόσεις: Νέα Σύνορα -

Α. Α. Λιβάνη Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, Γ . Β. Δερτίλης, εκδόσεις: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ

«ΕΣΤΙΑΣ» Ι. Δ . ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α. Ε. Ελλάδα - Τουρκία , Νίκος Κουρής, εκδόσεις: Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2ο ΓΕΛ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2010-2011

ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΑΛΑΪΔΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ

ΤΜΗΜΑ: Β΄2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑΝΙΑΚΑ ΣΟΦΙΑ

10