Ψυχώσεις και Νευρώσεις Παιδιών και Εφήβων

Μπλέτσος Κωνσταντίνος – Ψυχολόγος

(Για την παρουσίαση χρησιμοποιήθηκε υλικό από τις σημειώσεις του Γιάννη Παξινού για το ΑΙΕ)

Ιστορική αναδρομή Μεσαίωνας

Ο ψυχικά ασθενής αντιμετωπιζόταν ως «δαιμονισμένος» και ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης του ψυχικά πάσχοντα ήταν ο

εξορκισμός του κακού.

Παντοδυναμία της καθολικής εκκλησίας (ιερά εξέταση).

Ο «τρελός» του χωριού.

Βιομηχανική επανάσταση

− Ασυλοποίηση (ο τρελός περιφρονεί τις κοινωνικές νόρμες της συμμόρφωσης σύμφωνα με τα δεδομένα της βιομηχανικής εποχής).

− Από την φεουδαρχία στον καπιταλιστική αλλοτρίωση.

− Η ανάγκη για έλεγχό και επιτήρηση.

− Το panopticon (Foucault και αυτοεπίτηρηση).

− Προστασία του κοινωνικού συνόλου και όχι φυσικά θεραπεία του ασθενή.

Σύμφωνα με τον Φουκώ (1964), η ιστορία του εγκλεισμού στο άσυλο

είχε τις εξής φάσεις:

• Το άδειασμα των λεπροκομείων στο τέλος του Μεσαίωνα.

• Την ίδρυση των Γενικών Νοσοκομείων στη Γαλλία το 17ου αιώνα και

των madhouses στην Αγγλία.

• Την απελευθέρωση των ψυχοπαθών που συνοδεύτηκε από το έργο

του Pinel.

Tα παιδιά με κάποια σωματική ή πνευματική αναπηρία αντιμετωπίζονταν με ιδιαίτερη σκληρότητα και αναγκάζονταν να δουλεύουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες, όπως στα ορυχεία ή να ζητιανεύουν.

Σύμφωνα με τις κρατούσες φιλοσοφικές αντιλήψεις, πολλές μορφές παράξενης ή αλλόκοτης συμπεριφοράς ερμηνεύονταν ως αποτέλεσμα της εγγενούς «απολίτιστης» φύσης των παιδιών ή της επίδρασης δαιμόνων.

Ηθική τρέλα Εκείνη την εποχή υπήρχε μια βασική διάκριση ανάμεσα στα παιδιά

που είχαν νοητικά προβλήματα και σε αυτά με ψυχικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς

Ο όρος ηθική τρέλα χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τη δυσπροσάρμοστη συμπεριφορά παιδιών που δεν είχαν νοητικά προβλήματα.

Εκείνη την εποχή πάντως, η πιο συχνή αιτία στην οποία αποδίδονταν οι ψυχικές διαταραχές των παιδιών ήταν ο αυνανισμός. Ο Spitzka (1890) απέδιδε περίπου το 25% όλων των ψυχιατρικών περιπτώσεων σε αυτόν τον αιτιολογικό παράγοντα.

Το Κίνημα Ψυχικής Υγιεινής, στα τέλη του 19ου αιώνα, αποτέλεσε μια ελπιδοφόρα προσπάθεια εντοπισμού και αντιμετώπισης των παιδιών και ενηλίκων με ψυχικές διαταραχές.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η κοινωνική μέριμνα στράφηκε ξανά στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κοινωνικής απειλής που πιστευόταν ότι παρουσίαζαν τα άτομα με ψυχικές διαταραχές, παράλληλα ομως αναπτύσσονται οι πρώτες προσπάθειες επιστημονικής προσέγγισης.

Δύο κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις συνέβαλαν ουσιαστικά σε αυτές τις εξελίξεις: η ψυχανάλυση και ο συμπεριφορισμός. Ο Freud ήταν ο πρώτος ο οποίος απέρριψε την απαισιόδοξη άποψη που επικρατούσε μέχρι τότε σχετικά με την απουσία δυνατότητας θεραπευτικής αντιμετώπισης των ψυχικών διαταραχών των παιδιών.

Σε γενικές γραμμές, ο εγκλεισμός σε κάποιο ίδρυμα ήταν η συνηθέστερη πρακτική για τα παιδιά με ψυχικές ασθένειες μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1940, οπότε οι μελέτες του Spitz δημιούργησαν σοβαρό προβληματισμό για τις δυσμενείς επιδράσεις της ιδρυματικής ζωής στην ανάπτυξη των παιδιών.

Η επιστήμη της Ψυχοπαθολογίας Η ψυχοπαθολογία είναι η επιστήμη η οποία επικεντρώνεται στη

μελέτη της ανάπτυξης της δυσπροσάρμοστης συμπεριφοράς καθώς επίσης και των διαδικασιών που οδηγούν σε αυτήν.

Η έρευνα στην ψυχοπαθολογία εστιάζεται στα αίτια και την εξέλιξη κάποιας διαταραχής, στον τρόπο που αυτή εκδηλώνεται, στις διάφορες φάσεις της ανάπτυξης και στη σχέση που μπορεί να έχει με υγιή στοιχεία της συμπεριφοράς.

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM)

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) το οποίο αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ αποτελεί ένα κατηγορικό σύστημα ταξινόμησης που χρησιμοποιείται ευρύτατα σε όλο τον κόσμο. Στην τελευταία του έκδοση (1994) , ταξινομεί τις ψυχικές διαταραχές σε 16 βασικές κατηγορίες.

Αυτοί οι 5 άξονες είναι:

- Άξονας I Κλινικές διαταραχές

- Άξονας II Διαταραχές προσωπικότητας- Νοητική Υστέρηση

- Άξονας III Γενική σωματική κατάσταση

- Άξονας IV Ψυχοκοινωνικά & περιβαλλοντικά προβλήματα

- Άξονας V Συνολική εκτίμηση της λειτουργικότητας

Ψυχοπαθολογία και φύλο Οι περισσότερες διαταραχές συμπεριφοράς εμφανίζονται συχνότερα

στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, με εξαίρεση ορισμένες από τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές της διάθεσης και τις διαταραχές της διατροφής.

Έχουν εντοπισθεί διαφορές ακόμα και στον τρόπο εκδήλωσης της ίδιας διαταραχής σε αγόρια και κορίτσια.

Σε γενικές γραμμές, φαίνεται ότι οι διαταραχές που σχετίζονται με εξωτερικευμένες μορφές της συμπεριφοράς εκδηλώνονται συχνότερα στα αγόρια ενώ αυτές που σχετίζονται με εσωτερικευμένες μορφές συμπεριφοράς εμφανίζονται συχνότερα στα κορίτσια.

Διαπροσωπικές σχέσεις του παιδιού & Ψυχοπαθολογία

H διερεύνηση της ποιότητας των διαπροσωπικών σχέσεων του ατόμου είναι κεντρικής σημασίας.

Τα προβλήματα και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένα παιδιά στις σχέσεις τους με τους άλλους συχνά αποτελούν ενδείξεις για την παρουσία κάποιας διαταραχής.

Η αιτιολογία πολλών ψυχικών διαταραχών θα πρέπει να αναζητηθεί σε δυσκολίες στις πρώιμες σχέσεις του ατόμου.

Οι σχέσεις του παιδιού με τους γονείς του

Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση παθολογικής συμπεριφοράς:

Το ακυρωτικό περιβάλλον, είναι το περιβάλλον που δεν σέβεται τις ανάγκες του παιδιού και θεωρεί ότι η επίλυση προβλημάτων είναι κάτι το δεδομένο και αυταπόδεικτο.

Η σκληρή αντιμετώπιση του παιδιού (μέσα από την εχθρική ή απορριπτική συμπεριφορά των γονέων)

Η ασταθής και ασαφής συμπεριφορά των γονέων προς το παιδί καθώς και την ελλιπή φροντίδα του.

Η οικογένεια συμβάλει στην ψυχοπαθολογία αλλά δεν “γεννάει” ψυχοπαθολογία.

Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, το 90% των παιδιών με ιστορικό κακοποίησης στην παιδική ηλικία, παρουσιάζει τουλάχιστο μία διαγνώσιμη διαταραχή στην ηλικία των 17 ετών.

Επιπλέον το διαζύγιο, η προβληματική σχέση των γονέων και η βία στην οικογένεια σχετίζονται με την εκδήλωση προβλημάτων συμπεριφοράς στα παιδιά.

Οι Amato & Keith(1991) διαπίστωσαν πως τα παιδιά χωρισμένων γονέων αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα σε σχέση με τα παιδιά των οποίων ο ένας γονέας έχει πεθάνει.

Η Συστημική άποψη

H οικογένεια είναι ένα δίκτυο σχέσεων το οποίο “πάσχει” και συνήθως ένα ή περισσότερα μέλη εμφανίζουν το σύμπτωμα.

Το σύμπτωμα ως λύση σε διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις.

Παρότι υπάρχουν γονεϊκά λάθη και παραλήψεις (ενίοτε και εγκλήματα) στην φροντίδα των παιδιών, γνωρίζουμε σήμερα πως καμιά θεραπεία δεν είναι αποτελεσματική σε βάθος χρόνου, αν δεν εμπλακεί σε αυτή ολόκληρη η οικογένεια.

Κλινική περίπτωση

16 χρόνος έφηβος νοσηλεύεται με ακουστικές ψευδαισθήσεις. Ακούει αντρικές φωνές που τον προστάζουν να κάνει διάφορα πράγματα. Σε μια από τις “κρίσεις” χτυπάει τη γιαγιά του και προσάγεται στο Νοσοκομείο με εισαγγελική εντολή. Απ το ιστορικό αναφέρεται πως μένει στο σπίτι με την μητέρα, την αδερφή και την γιαγιά του, ενώ ο πατέρας του λείπει τον περισσότερο καιρό γιατί είναι ναυτικός. Η γιαγιά παρουσιάζεται ως αυταρχική και βίαια, ενώ η μητέρα του ως καταθλιπτική, παθητική και άβουλη. Ο έφηβος είναι ένα συνεσταλμένο και καλόψυχο παιδί το οποίο σύντομα κερδίζει το προσωπικό και τους άλλους έφηβους με την συμπεριφορά του.

Οι σημαντικοί άλλοι

H κακοποίηση του παιδιού στην οικογένειά του είναι πιθανό να οδηγεί και σε δυσκολίες στη σχέση με τους συνομηλίκους του.

Tα κορίτσια στην εφηβεία συνήθως προτιμούν τις στενές δυαδικές φιλικές σχέσεις περισσότερο από τα αγόρια.

Έχει διαπιστωθεί πως η ενδεχόμενη απόρριψη του παιδιού από συνομήλικους σχετίζεται με την εμφάνιση προβλημάτων προσαρμογής.

Για παράδειγμα τα παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής–Υπερκινητικότητα καθώς επίσης και τα παιδιά με Διαταραχή διαγωγής βιώνουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την απόρριψη από τους συνομήλικους τους συγκριτικά με αλλά παιδιά.

Η ομάδα των συνομηλίκων του παιδιού μπορεί να ασκήσει επίδραση ακόμα και στην έκβαση της διαταραχής την οποία ενδεχομένως αντιμετωπίζει. Για παράδειγμα σε ορισμένες περιπτώσεις όπου αξιοποιήθηκαν μη αυτιστικά παιδιά ως εκπαιδευτές αυτιστικών παιδιών διαπιστώθηκε ότι αυτή η σχέση είχε πολύ θετική επίδραση στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων στα αυτιστικά παιδιά.

Θεραπεία περιβάλλοντος Milieu

Αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο δρα η φαρμακευτική αγωγή, η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία, η εργοθεραπεία, η θεραπευτική κοινότητα η ίδια.

Το όλο δηλαδή νοσοκομειακό περιβάλλον (milieu) - χώροι, διαρρύθμιση, δομημένες ημερήσιες δραστηριότητες διαβίωσης, θεραπείες, διαπροσωπικές σχέσεις, είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε οι ασθενείς να αποκτούν πρόγραμμα ημερήσιας ζωής, αυτονομία και αυτοφροντίδα, κοινωνικότητα, ελάττωση και έλεγχο της απρόσφορης συμπεριφοράς, κοινωνικές δεξιότητες και κατάλληλη προετοιμασία για εξωνοσοκομειακή αποκατάσταση.

Πηγή http://www.psychologia.gr/disorders/schizophrenia.htm

Κονστρουκτιβισμός

Η πραγματικότητα δεν είναι αντικειμένικη, αλλά είναι μια υποκειμενική κατασκευή (φαινομενολογία) ή οποία διαμεσολαβείται από την γλώσσα.

Kεντρική σημασία έχει ο τρόπος που οι άνθρωποι αποδίδουν κοινωνικό νόημα στις καταστάσεις.

Ο διαχωρισμός μεταξύ υγιούς και ασθενή πρέπει να ερμηνεύεται εντός του πλαισίου που τον κατασκευάζει (πολιτισμική διάσταση).

Η Ψυχική υγεία δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως μια διχοτομική κατάσταση μεταξύ “φυσιολογικών” και μη ανθρώπων.

Η ψυχική υγεία μοιάζει περισσότερο ως ένα συνεχές ή ένα φάσμα παρά ως μια στατική κατάσταση.

Σχολικό περιβάλλον και ψυχοπαθολογία

Σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατων επιδημιολογικών ερευνών, το 12-30% των μαθητών αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας τα οποία επηρεάζουν τη λειτουργικότητά τους μέσα και έξω από το σχολείο. Δυστυχώς όμως τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά δεν έχουν πρόσβαση στις υπηρεσία ψυχικής υγείας.

Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως πολλές από τις διαταραχές οι οποίες πρωτοεμφανίζονται σε παιδιά σχολικής ηλικίας (ειδικά οι διαταραχές διαγωγής στα αγόρια και οι αγχώδεις διαταραχές στα κορίτσια) σχετίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με τις δυσκολίες των παιδιών αυτών στο μαθησιακό τομέα.

Οι γνώσεις που έχουμε για την επίδραση του σχολείου στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών είναι ακόμα περιορισμένες, καθώς το ενδιαφέρον των ερευνητών συνήθως εστιάζεται στην επίδραση του σχολείου στη γνωστική ανάπτυξη.

Οι κύριες ψυχοπαθολογικές διαταραχές

Παιδική σχιζοφρένεια

Η σχιζοφρένεια είναι μια ψυχωτική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός ή περισσότερων από μια σειρά συμπτωμάτων, όπως

παραληρητικές ιδέες

ψευδαισθήσεις

διαταραχές της σκέψης

αποδιοργανωμένος λόγος

έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά, απρόσφορο συναίσθημα

σημαντική έκπτωση στη λειτουργική και προσαρμοστική συμπεριφορά του ατόμου.

H σχιζοφρένεια με έναρξη στην παιδική ηλικία αν και σπάνια, θεωρείται ως σοβαρότερος τύπος της διαταραχής σε σύγκριση με τις περιπτώσεις όπου η σχιζοφρένεια εκδηλώνεται για πρώτη φορά σε μεγαλύτερη ηλικία.

Η επίδραση που ασκεί η ύπαρξη μιας τέτοιας διαταραχής τόσο στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα όσο και στην κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών είναι εξαιρετικά δυσμενής.

Τα παιδιά με σχιζοφρένεια, υποφέρουν σε μεγάλο βαθμό και βιώνουν πολύ έντονο ψυχικό πόνο στην προσπάθειά τους να ζήσουν με αυτή τη διαταραχή.

Σημαντική (και δύσκολη) η διαφοροδιάγνωση απο τις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές και τον αυτισμό (σημαντικό κριτήριο η σταθερότητα ή η διακύμανση των συμπτωμάτων και η απάντηση στη φαρμακοθεραπεία).

Δύσκολη η διάγνωση πριν την ηλικία των 7 ετών.

Συμπτωματολογία

Ένα από τα βασικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας είναι οι ψευδαισθήσεις οι οποίες μπορεί να είναι ακουστικές ή οπτικές. Τα παιδιά με σχιζοφρένεια συχνά αναφέρουν ότι ακούν φωνές ή ότι βλέπουν φαντάσματα.

Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις είναι πιο συνήθεις από τις οπτικές. συχνά τα παιδιά με σχιζοφρένεια αναφέρουν ότι ακούν φωνές οι οποίες τα διατάζουν να κάνουν διάφορες πράξεις.

Ένα άλλο βασικό σύμπτωμα της σχιζοφρένειας είναι οι παραληρητικές ιδέες, οι οποίες αναφέρονται σε επίμονες σκέψεις και πεποιθήσεις που στερούνται λογικής βάσης και τις οποίες το άτομο πιστεύει ακράδαντα.

Ο αποδιοργανωμένος λόγος καθώς και η αποδιοργανωμένη συμπεριφορά είναι δυο αλλά βασικά χαρακτηριστικά της σχιζοφρένειας. Ο λόγος χαρακτηρίζεται από ασυνάρτητες, παράλογες και ασύνδετες μεταξύ τους φράσεις, ενώ η αποδιοργανωμένη συμπεριφορά εκδηλώνεται με παράξενες και ασυνήθιστες χειρονομίες και εκφράσεις του προσώπου.

Τα αίτια της σχιζοφρένειας Οι περισσότερες σύγχρονες ερμηνείες για την αιτιολογία της σχιζοφρένειας

υποστηρίζουν το συνδυασμό της προδιάθεσης ενός ατόμου για να εμφανίσει τη διαταραχή και των αγχογόνων περιβαλλοντικών παραγόντων που αποτελούν τα εκλυτικά αίτια για την εκδήλωσή της.

Γενετικά χαρακτηριστικά του ατόμου και αφετέρου κάποιοι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η έκθεση σε «παρεκκλίνουσες μορφές επικοινωνίας» στα πλαίσια της οικογένειας.

Βιολογικοί παράγοντες (βλάβες του ΚΝΣ, δεν έχει βρεθεί μια συγκεκριμένη περιοχή αλλά βλάβες σε διάφορες περιοχές προακαλούν διαφορετικά συμπτώματα)

Περιβαλλοντικοί παράγοντες (ιώσεις κατα τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, συμβάματα στον τοκετό κλπ)

Ο όρος «παρεκκλίνουσα επικοινωνία» αναφέρεται σε μια μορφή επικοινωνίας η οποία χαρακτηρίζεται βασικά από ασάφεια, αποσπασματικότητα, μετάδοση αντιφατικών μηνυμάτων και ασυνέπεια. (μυνήματα σε καταστάσεις double bind)

Double bindGregory Bateson and his colleagues defined the double

bind as followsThe situation involves two or more people, one of whom (for the purpose

of the definition), is designated as the "victim". The others are people who are considered the victim's superiors: figures of authority (such as parents), whom the victim respects.

Repeated experience: the double bind is a recurrent theme in the experience of the victim, and as such, cannot be resolved as a single traumatic experience.

A "primary injunction" is imposed on the victim by the others in one of two forms:

(a) "Do X, or I will punish you";

(b) "Do not do X, or I will punish you".

(or both a and b)

The punishment may include the withdrawing of love, the expression of hate and anger, or abandonment resulting from the authority figure's expression of helplessness.

A "secondary injunction" is imposed on the victim, conflicting with the first at a higher and more abstract level. For example: "You must do X, but only do it because you want to". It is unnecessary for this injunction to be expressed verbally.

If necessary, a "tertiary injunction" is imposed on the victim to prevent them from escaping the dilemma. See phrase examples below for clarification.

Finally, Bateson states that the complete list of the previous requirements may be unnecessary, in the event that the victim is already viewing their world in double bind patterns. Bateson goes on to give the general characteristics of such a relationship:

When the victim is involved in an intense relationship; that is, a relationship in which he feels it is vitally important that he discriminate accurately what sort of message is being communicated so that he may respond appropriately;

And, the victim is caught in a situation in which the other person in the relationship is expressing two orders of message and one of these denies the other;

And, the victim is unable to comment on the messages being expressed to correct his discrimination of what order of message to respond to: i.e., he cannot make a metacommunicative statement.

Source http://en.wikipedia.org/wiki/Double_bind

Προφυλακτικοί παράγοντες

Το υψηλό νοητικό επίπεδο, η κοινωνική στήριξη, η υγιής επικοινωνία στα πλαίσια της οικογένειας, είναι ορισμένοι από αυτούς τους παράγοντες που αναφέρονται συχνά στη βιβλιογραφία (Αsarnow & Goldstein,1986).

Διαχωρισμός παιδιών με σχιζοφρένεια

Δυο ομάδες παιδιών

1)Τα παιδιά που είχαν φυσιολογική ανάπτυξη μέχρι τη στιγμη εκδήλωσης της νόσου.

2)Τα παιδιά που είχαν πρώιμη έκπτωση των αναπτυξιακών δεξιοτήτων.

Τα παιδιά με τα πρώιμα γνωστικά και αισθησιοκινητικά ελλείματα

Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν από νωρίς ελλείμματα στην ανάπτυξή τους, χαρακτηρίζονται στη βρεφική ηλικία από δυσκολίες στην κινητική τους ανάπτυξη, παθητικότητα και διαταραχές στη γλωσσική ανάπτυξη.

1) Δυσκολία στο συντονισμό των κινήσεων και πολλές φορές υιοθετούν περίεργες και άβολες στάσεις.

2) Η παθητικότητα εκδηλώνεται με έλλειψη ανταπόκρισης στα εξωτερικά ερεθίσματα και με υποτονικότητα.

3) Όσον αφορά τη γλωσσική ανάπτυξη, τα βρέφη αυτά παρουσιάζουν ασυνήθιστες παύσεις στο βάδισμα και καθυστέρηση στη μίμηση ήχων.

Οι δυσκολίες στην αδρή και λεπτή κινητικότητα, τα χαμηλά επίπεδα ενεργητικότητας, η σοβαρή καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και οι ελλειμματικές δεξιότητες είναι χαρακτηριστικά που επιμένουν κατά τη νηπιακή ηλικία των παιδιών αυτών.

Διαφορική διάγνωση σχιζοφρένειας-αυτισμού

Η ηλικία πρώτης εμφάνισης των συμπτωμάτων (Ο αυτισμός ξεκινάει στα 3 έτη ενω η σχιζοφρένεια στα 7).

Η σχιζοφρένεια έχει περιόδους εξάρσεων και υφέσεων ενώ ο αυτισμός μια σχετικά αμετάβλητη πορεία.

Τα παιδιά με σχιζοφρένεια έχουν συνήθως υψηλότερη νοημοσύνη.

Τα παιδιά με σχιζοφρένεια αναπτύσσουν συμπτώματα όπως ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες, τα οποία δεν χαρακτηρίζουν τον αυτισμό.

Επιπωματική ψύχωση (ψυχωσική συμπτωματολογία επι χαμηλής νοημοσύνης ή αυτισμού)

Αντιμετώπιση

Φαρμακοθεραπεία (νευροληπτικά-αντιψυχωσικά-βαρβιτουρικά-αγχολυτικά)

Ψυχοθεραπεία Ψυχοεκπαίδευση Θεραπεία οικογένειας

Attachment

Ο όρος «Δεσμός» χρησιμοποιείται για να αποδώσει στην ελληνική

γλώσσα τον αγγλικό όρο «attachment», ο οποίος καθιερώθηκε στην

εξελικτική ψυχολογία από τον Άγγλο ψυχίατρο John Bowlby (1958),

για να περιγράψει το δυνατό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται

μεταξύ του βρέφους και της μητέρας του ή και άλλων ατόμων κατά τη

διάρκεια του πρώτου έτους της ζωής του.

Το είδος της φροντίδας και των συναισθηματικών ανταλλαγών που αναπτύσσονται στα πλαίσια αυτής της αλληλεπίδρασης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα και τη λειτουργικότητα του δεσμού.

Τα νεογνά είναι προγραμματισμένα να αντιδρούν θετικά στην ανθρώπινη παρουσία.

Σε ηλικία τεσσάρων εβδομάδων υπάρχουν ενδείξεις ότι αναγνωρίζουν και προτιμούν τη φωνή της μητέρας τους.

Στην ηλικία των δυο μηνών σταθεροποιείται η βλεμματική επαφή ενώ μεταξύ των τριών και τεσσάρων μηνών αυτές οι πρώιμες ενδείξεις δεσμού αποκτούν συνοχή και ενότητα, έτσι ώστε το βρέφος να είναι σε θέση να αναγνωρίζει το ανθρώπινο πρόσωπο και δείχνει σημάδια ικανοποίησης από την ανθρώπινη επαφή.

Ανάμεσα στον έκτο και ένατο μήνα, οι αδιαφοροποίητες αντιδράσεις του βρέφους απέναντι στα ανθρώπινα πρόσωπα αρχίζουν να αλλάζουν μορφή καθώς εμφανίζεται ένα είδος επιλεκτικής προτίμησης προς τη μητέρα και αλλά σημαντικά πρόσωπα του οικείου περιβάλλοντος του παιδιού.

Τα πρόσωπα αυτά είναι πλέον σε θέση να καθησυχάσουν το παιδί σε

στιγμές ανησυχίας και να του προκαλούν τη μεγαλύτερη χαρά σε σχέση

με οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο.

Ταυτόχρονα, κάνουν την εμφάνιση τους δυο αρνητικά συναισθήματα,

«το άγχος του αποχωρισμού» όταν η μητέρα απομακρύνεται από το

παιδί και το “άγχος προς τα ξένα πρόσωπα”, το οποίο εκδηλώνεται με

μικρότερου η μεγαλύτερου βαθμού ανησυχία όταν μη οικεία πρόσωπα

πλησιάζουν το παιδί.

Tα βρέφη που μεγαλώνουν σε περιβάλλον όπου τα σημαντικά πρόσωπα

δείχνουν ευαισθησία, κατανοούν αποτελεσματικά τις ανάγκες τους και

αντιδρούν γρήγορα και με θετικά συναισθήματα σε αυτές, αναπτύσσουν

συνήθως ασφαλή δεσμό.

Τα βρέφη που μεγαλώνουν σε περιβάλλον όπου τα σημαντικά πρόσωπα

δείχνουν συναισθηματική ψυχρότητα, έλλειψη σταθερότητας και έχουν

απρόβλεπτες ή αντιφατικές αντιδράσεις, ενδέχεται να αναπτύξουν

ανασφαλή δεσμό.

Τρία είδη ανασφαλούς δεσμού Ανασφαλής δεσμός τύπου αποφυγής

Είναι αυτός που αναπτύσσουν τα βρέφη που δείχνουν έλλειψη ενδιαφέροντος για το πρόσωπο της μητέρας τους και δεν εκδηλώνουν ανησυχία όταν αυτή απομακρύνεται ούτε σημάδια ανακούφισης όταν εμφανίζεται ξανά. Αν και αποφεύγουν την επαφή με τη μητέρα, ωστόσο έχουν μικρότερη τάση εξερεύνησης απ’ ότι τα βρέφη με ασφαλή δεσμό

Ανασφαλής δεσμός τύπου αντίστασης Είναι αυτός που αναπτύσσεται όταν τα βρέφη δείχνουν,

συνήθως, υπερβολικό ενδιαφέρον για τη μητέρα τους και ασχολούνται συνεχώς μαζί της. Η απομάκρυνση της τους προκαλεί έντονο άγχος και ανησυχία όμως κατά την επανεμφάνιση της εκφράζουν έντονο θυμό και αποφεύγουν την επαφή μαζί της. Η διαρκής ενασχόληση με τη μητέρα μειώνει σε μεγάλο βαθμό τις εξερευνητικές διαθέσεις των βρεφών αυτών.

Αποδιοργανωμένος\αποπροσανατολισμένος δεσμός

Τα βρέφη με αυτού του είδους το δεσμό αντιδρούν με παράξενο και αντιφατικό τρόπο. Άλλες φορές πλησιάζουν τη μητέρα τους και άλλες φορές την αποφεύγουν επίμονα. Τα βρέφη αυτά δείχνουν το μεγαλύτερο βαθμό ανασφάλειας και συναισθηματικής σύγχυσης.

Τα βρέφη που αναπτύσσουν ασφαλή δεσμό έχουν περισσότερες πιθανότητες ομαλής κοινωνικοποίησης και ανάπτυξης θετικών και σταθερών διαπροσωπικών σχέσεων στη μετέπειτα ζωή τους.

Αντίθετα, ο ανασφαλής δεσμός κατά τη βρεφική ηλικία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την αντιμετώπιση δυσκολιών στη συναισθηματική ανάπτυξη και τις διαπροσωπικές σχέσεις ενός παιδιού, καθώς ένα τέτοιο παιδί διακρίνεται είτε από τάσεις υπερβολικού συναισθηματικού αυτοελέγχου είτε από τάσεις εκδήλωσης θυμού και φόβου απέναντι στους άλλους.

Συναισθηματικές Διαταραχές (Κατάθλιψη)

Στην Ψυχοπαθολογία των ενηλίκων, οι διαταραχές της διάθεσης αναφέρονται σε ένα ευρύ φάσμα διαταραχών μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται η κατάθλιψη, η δυσθυμική διαταραχή και η μανιοκατάθλιψη (διπολική διαταραχή).

Παλαιότερα θεωρούσαν οτι δεν υπάρχει παιδική κατάθλιψη.

Τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι η κατάθλιψη στα παιδιά δεν είναι συγκαλυμμένη αλλά ότι μπορεί απλώς να μην είναι εύκολα αναγνωρίσιμη επειδή συχνά συνυπάρχει με άλλα προβλήματα, ίσως περισσότερο εμφανή, όπως τη διαταραχή της διαγωγής.

Βασικά χαρακτηριστικά της κατάθλιψης

Παρατεταμένη μελαγχολική διάθεση.

Απώλεια του ενδιαφέροντος και της ευχαρίστησης σχεδόν σε όλες τις δραστηριότητες(ανηδονία).

Στο 80% των παιδιών και εφήβων με τη διάγνωση της κατάθλιψης αναφέρεται επίσης ως βασικό χαρακτηριστικό η ευερέθιστη διάθεση.

Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από παρατεταμένη διάρκεια και αυξημένη ένταση αυτών των συναισθημάτων, τα οποία παρεμποδίζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου και ενδέχεται να το οδηγήσουν ακόμα και σε σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας.

Η κατάθλιψη κυρίως επηρεάζει τα παιδιά και τους εφήβους στους παρακάτω τομείς:

Α. Διάθεση. Τα παιδιά με κατάθλιψη βιώνουν συχνά έντονα και παρατεταμένα συναισθήματα θλίψης, ενοχής, ντροπής και υπερευαισθησίας στην κριτική.

Β. Συμπεριφορά. Παιδιά με κατάθλιψη μπορεί να παρουσιάσουν αυξημένη κινητική δραστηριότητα και διέγερση ή αντίθετα υποτονική διάθεση και ορισμένες φορές υπερβολικό κλάμα. Η υποτονική διάθεση συνοδεύεται συχνά από μείωση των κοινωνικών επαφών. Οι έφηβοι ενδέχεται να εκφράσουν τη θλίψη τους με επιθετική συμπεριφορά σε λεκτικό επίπεδο, με καταστροφική συμπεριφορά ή να οδηγηθούν στην κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.

Γ. Αντιλήψεις. Η κατάθλιψη στα παιδιά και στους εφήβους μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της αυτεκτίμησης και σε συναισθήματα προσωπικής αναξιότητας. Αυτά τα παιδιά αρχίζουν να πιστεύουν ότι δεν είναι ικανά για τίποτα και ότι είναι καταδικασμένα να αποτύχουν σε όλα με τα οποία μπορεί να ασχοληθούν.

Δ. Σκέψεις.Τα παιδιά και οι έφηβοι με κατάθλιψη επικεντρώνονται κυρίως στις ενδότερες σκέψεις τους και ασκούν έντονη αυτοκριτική. Οι σκέψεις αυτές είναι συνήθως αρνητικές και απαισιόδοξες, ιδιαίτερα σε ότι αφορά το μέλλον. Επίσης τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν συχνά δυσκολίες στη συγκέντρωση της προσοχής και στη λήψη αποφάσεων.

Ε. Βιολογικές αλλαγές. Οι διαταραχές στον ύπνο και στη διατροφή οι οποίες συχνά συνοδεύουν την καταθλιπτική διαταραχή, ενδέχεται να οδηγήσουν σε απώλεια βάρους και στην εμφάνιση αισθημάτων σωματικής κόπωσης. Επιπλέον παρουσιάζονται ναυτία, πόνοι στο στομάχι και πονοκέφαλοι.

Γνωσιακές θεωρίες

Οι γνωσιακές θεωρίες επικεντρώνονται στο ρόλο των αρνητικών και δυσλειτουργικών αντιλήψεων για την πορεία και την εμφάνιση της κατάθλιψης.

Πρώτον κάνουν λάθη στον τρόπο που επεξεργάζονται τις πληροφορίες γιατί επικεντρώνονται επιλεκτικά στα αρνητικά ερεθίσματα.

Δεύτερον, η κατάθλιψη σχετίζεται με τη λεγόμενη «αρνητική τριάδα», δηλαδή αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως ανάξιο, τον κόσμο ως κακό και το μέλλον δίχως ελπίδα.

Τρίτον, τα άτομα αυτά αναπτύσσουν αρνητικά γνωστικά σχήματα, τα οποία είναι σταθερές δομές στη μνήμη, ανθίστανται στην αλλαγή και καθοδηγούν την επεξεργασία των πληροφοριών προς την αρνητική αυτοκριτική.

Μια άλλη ευρέως διαδεδομένη γνωσιακή θεωρία για την κατάθλιψη είναι αυτή του «μαθημένου αβοήθητου».Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η έκθεση του ατόμου σε αρνητικά και ανεξέλεγκτα γεγονότα μπορεί να τα οδηγήσει στη γενικευμένη πεποίθηση ότι δεν είναι σε θέση να ελέγξει τη ζωή του. Όταν δηλαδή συμβαίνει κάτι κακό, το άτομο με αυτό το προφίλ τείνει να θεωρεί ότι είναι υπεύθυνο, ότι η αιτία που προκάλεσε το κακό θα είναι πάντα παρούσα και ότι η αιτία αυτή θα επηρεάσει και άλλες καταστάσεις στο μέλλον.

Η γνωσιακή- συμπεριφορική θεραπεία είναι η μέθοδος που έχει δείξει τα σημαντικότερα αποτελέσματα καθώς έχει διαπιστωθεί ότι το 70% των παιδιών και εφήβων με κατάθλιψη ανταποκρίνονται θετικά σε αυτήν.

Προβληματισμοί

Οι εκπαιδευτικοί είναι πιο πολλές ώρες με τα παιδιά απο οτι οι γονείς.

Εργάζονται στην “πρώτη γραμμή” και είναι πιθανόν να είναι οι πρώτοι που θα αντιληφθούν το πρόβλημα.

Σημεία προσοχής

Απότομη και σημαντική πτώση της σχολικής επίδοσής. Συχνές απουσίες απο το σχολείο

Ευερεθιστότητα-άγχος

Κοινωνική απομόνωση παιδιών που ήταν συμμετοχικά

Συνεχές καταθλιπτικό προσωπείο, εμμονή με θλιβερά τραγούδια και στίχους, κείμενα με εμμονική προσκόληση σε ζητήματα θανάτου.

Παιδιά υπο έντονο κοινωνικοοικονομικό stress.

Παιδιά με πρόσφατο οικογενειακό stress (απώλεια,χωρισμός,συγκρούσεις στο σπιτι κλπ)

Κορίτσια με ερωτική απογοήτευση.

Σας ευχαριστώ...