Η ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (4ος- 6ος αι. μ.Χ.)

Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

ΑΙΤΙΑ αναδιοργάνωσης της διοίκησης: υπήρχε ανάγκη άμεσης παρέμβασης του

στρατού και καλύτερης φύλαξης των συνόρων είχε αποδειχθεί ότι ένας άρχοντας δεν

επαρκούσε για τις ανάγκες της διοίκησης της αυτοκρατορίας

Έτσι, ο Διοκλητιανός κυβέρνησε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και έδωσε τη διοίκηση του δυτικού σ' έναν αφοσιωμένο σ' αυτόν στρατιωτικό, το Μαξιμιανό

Η Τετραρχία Οι δύο αυτοί αυτοκράτορες, που πήραν τον

τίτλο του Αυγούστου, παραχώρησαν στη συνέχεια τη διοίκηση ενός μέρους από τις περιοχές που κυβερνούσαν σε δύο συνάρχοντες (Καίσαρες): ο Διοκλητιανός στον Γαλέριο και ο Μαξιμιανός στον Κωνστάντιο το Χλωρό.

Το σύστημα αυτό ονομάστηκε Τετραρχία και πέτυχε να διατηρήσει προς στιγμή την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας. Η Ρώμη ήταν θεωρητικά η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και παρέμεινε η έδρα της συγκλήτου.

Η Τετραρχία

Έτσι η εξουσία μοιράστηκε σε τέσσερα διαφορετικά κέντρα

Στην Ανατολή, Αύγουστος ήταν ο Διοκλητιανός με έδρα τη Νικομήδεια της Βιθυνίας και Καίσαρας ο Γαλέριος με έδρα το Σίρμιο, στη σημερινή Σερβία

Στη Δύση Αύγουστος ήταν ο Μαξιμιανός με έδρα το Μιλάνο στην Ιταλία και Καίσαρας ο Κωνστάντιος ο Χλωρός με έδρα τους Τρεβήρους στη Γαλατία.

Από την Ηγεμονία (Principatus) στην Απόλυτη Μοναρχία (Dominatus)

οι επαρχίες του κράτους διοικούνταν από υπαλλήλους που διόριζε ο Διοκλητιανός και όχι από τους διοικητές του στρατού. Έτσι αφαιρέθηκε από το στρατό η πολιτική εξουσία.

Ο Διοκλητιανός υιοθέτησε το πρωτόκολλο της αυλής των βασιλέων της Περσίας. Ο αυτοκράτορας έγινε απροσπέλαστος για τους υπηκόους του, στις εμφανίσεις του φορούσε το διάδημα και την πορφύρα και επέβαλλε την προσκύνηση. Προσφωνούνταν «Ζευς» και απαιτούσε να λατρεύεται ως θεός.

Η δημιουργία του χριστιανικού ρωμαϊκού κράτους

Ορειχάλκινη

κεφαλή του

Μεγάλου

Κωνσταντίνου,

που βρέθηκε

στη Ναϊσσό της

Σερβίας. 324-337

Οι συγκρούσεις των διαδόχων και η ανάδειξη του Κωνσταντίνου

Μετά τον Διοκλητιανό οι διάδοχοι και οι συνάρχοντές τους στην Τετραρχία αλληλοεξοντώνονταν

Μέσα από τις συγκρούσεις αυτές αναδείχθηκε ο Κωνσταντίνος. Διαδέχτηκε στην εξουσία τον πατέρα του Κωνστάντιο Χλωρό ως Καίσαρας των δυτικών επαρχιών της αυτοκρατορίας.

Αφού νίκησε τον αντίπαλο του Μαξέντιο (Μουλβία γέφυρα, 312 μ.Χ.) καθιερώθηκε ως Αύγουστος και μόνος κυρίαρχος στη Δύση.

«Η μεταστροφή του Κωνσταντίνου» του Rubens

Άγαλμα του

Κωνσταντίνου Α΄

στην Υόρκη (Γιορκ),

όπου ανακηρύχθηκε

Αύγουστος

Εσωτερικό της «Βασιλικής», της μονόκλιτης αίθουσας του θρόνου του

Μεγάλου Κωνσταντίνου στους Τρεβήρους (Τρηρ, Γερμανία). Έχει

μετατραπεί σε ναό και η UNESCO την έχει χαρακτηρίσει «μνημείο

παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς»

Ο Κωνσταντίνος μονοκράτορας

Μαζί με τον Αύγουστο της Ανατολής Λικίνιο αποφάσισαν να διοικήσουν χωρίς Καίσαρες την αυτοκρατορία.

Νίκησε κοντά στην Αδριανούπολη και μετά από λίγο θανάτωσε το μόνο αντίπαλο του Λικίνιο (324 μ.Χ.)

Ο Κωνσταντίνος, όταν έμεινε μονοκράτορας, έδωσε απολυταρχικότερο χαρακτήρα στο πολίτευμα απ' ό,τι ο Διοκλητιανός.

Ο Κωνσταντίνος μονοκράτορας(αφαίρεση κάθε εξουσίας από την

σύγκλητο)

Ο αυτοκράτορας ήταν απρόσιτος στους υπηκόους του και στη σύγκλητο, περιβαλλόταν από τους ανακτορικούς υπαλλήλους και το ανακτορικό συμβούλιο, το οποίο λειτουργούσε συμβουλευτικά και μόνο όταν το ήθελε ο αυτοκράτορας. Η σύγκλητος, εξάλλου, που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, έμεινε ένα τιμητικό σώμα χωρίς εξουσία

Κεφαλή του

μνημειακού

αγάλματος 'ο Μέγας

Κωνσταντίνος',

Μουσείο Καπιτωλίου -

Αυλή του Παλατιού

των Συγκλητικών

(Palazzo dei

Conservatori) στη

Ρώμη.

Το όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του

Ραφαήλ στο Βατικανό

Τα μέτρα του Κωνσταντίνου για την ενίσχυση του Χριστιανισμού

Ο αυτοκράτορας δεν ήταν πλέον ο θεός για τους υπηκόους του αλλά ο εκλεκτός του θεού που κυβερνούσε με τη θεία χάρη

Για να ενισχύσει την αυτοκρατορία ,εκδήλωσε την υποστήριξή του στο Χριστιανισμό με μια σειρά από ενέργειες:

Καθιέρωσε απόλυτη ελευθερία στην επιλογή λατρείας για τους κατοίκους της αυτοκ ρατορίας με το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.), γνωστό και ως Διάταγμα της ανεξιθρησκίας

Τα μέτρα του Κωνσταντίνου για την ενίσχυση του Χριστιανισμού

Υιοθέτησε ως σύμβολο το χριστόγραμμα (£), το οποίο τοποθέτησε στις ασπίδες των στρατιωτών του και στην αυτοκρατορική σημαία.

Προστάτευσε από τις αιρέσεις το Χριστιανισμό καθιερώνοντας το θεσμό των Οικουμενικών συνόδων.

Ο ίδιος και η μητέρα του συνέβαλαν στην οικοδόμηση εκκλησιών και τέλος, λίγο πριν πεθάνει, βαφτίστηκε χριστιανός.

Παράσταση της Α'

Οικουμενικής Συνόδου

που έγινε το 325 στη

Νίκαια και συγκλήθηκε

με πρωτοβουλία του

Μεγάλου Κωνσταντίνου.

Φορητή εικόνα που

χρονολογείται στο 1591

(© Επικοινωνιακό και Μορφωτικό

Ίδρυμα Ιεράς Αρχιεπισκοπής

Κρήτης)

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

Η μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας στην Ανατολή

(από τη Ρώμη στο Βυζάντιο)ΑΙΤΙΑ:

1. Η ανάγκη αντιμετώπισης προβλημάτων που δημιουργούσαν κυρίως οι βαρβαρικές επιδρομές (καλύτερη άμυνα)

2. Οι δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης (αποτελούσε σπουδαιο συγκοινωνιακό κόμβο για το εμπόριο)

3. Η πολιτική εκχριστιανισμού και εξελληνισμού της αυτοκρατορίας. Η νέα πρωτεύουσα θα βρισκόταν κοντά σε περιοχές που κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες και χριστιανούς

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

Με τα εγκαίνια της Νέας Ρώμης, που ονομάστηκε «Κωνσταντίνου-πόλις», (Μάιος του 330), αρχίζει (ουσιαστικά και τυπικά) η ιστορία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της Ανατολής, δηλαδή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία απέκτησε προοδευτικά ελληνικό χαρακτήρα

Η αυτοκρατορία βασίστηκε σε τρία στοιχεία:

♦ τη ρωμαϊκή πολιτική παράδοση

♦ τη χριστιανική πίστη

♦ την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.

Το 324, έτος ίδρυσης της

Κωνσταντινούπολης,

σηματοδοτεί την αρχή

της Βυζαντινής

περιόδου. Στην εικόνα,

τοπογραφικό σχέδιο της

Κωνσταντινούπολης. (Harrison, M., A Temple For Byzantium: The Discovery and Excavation of Anicia Juliana's Palace-Church in Istanbul, University of Texas Press, Austin, Harvey Miller LTD, London 1989, σ. 35, σχ. 30. © ΙΜΕ )

Μέγας Κωνσταντίνος και ο Ιουστινιανός προσφέρουν στην

Παναγία ομοίωμα πόλης και εκκλησίας αντίστοιχα. Ψηφιδωτή

παράσταση από τον εξωνάρθηκα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη,γύρω

στο 1000. ( © Ministry of Culture General Directorate of Monuments and Museums,

Ankara)

Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους

Στα μέσα του 5ου αιώνα η Ιταλία ήταν σε κατάσταση συνεχούς αναταραχής, αφού η κρατική μηχανή είχε αποδιοργανωθεί και τη στρατιωτική ηγεσία είχαν στα χέρια τους Γερμανοί μισθοφόροι

Στο θρόνο ανέβηκαν για μικρό διάστημα αυτοκράτορες ανίκανοι, που υποστηρίζονταν από τους Γερμανούς ή είχαν τη συγκατάθεση της Κωνσταντινούπολης

Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους

Το 476 μ.Χ., ο Οδόακρος, ηγεμόνας των Ερούλων, ενός γερμανικού φύλου, ο οποίος είχε αναγνωριστεί αρχηγός όλων των μισθοφορικών λαών στην Ιταλία, καθαίρεσε τον τότε αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο, και ζήτησε την άδεια από τον αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος Ζήνωνα, να κυβερνά στη Δύση εξ ονόματος του (ως διοικητής της Ιταλίας με τον τίτλο του πατρικίου).

Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους

Στα τέλη του 5ου αιώνα Από την παλαιά ρωμαϊκή αυτοκρατορία απέμεινε

μόνο το ανατολικό τμήμα, περιορισμένο σε εδάφη της Βαλκανικής, της Μ. Ασίας και περιοχών της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου.

Στη Δύση είχαν ιδρυθεί γερμανικά βασίλεια

Έτσι, το 476 μ.Χ. (το έτος της εκθρόνισης του Ρωμύλου Αυγουστύλου) θεωρείται η συμβατική αρχή του Μεσαίωνα στη Δύση

Χάρτης που δείχνει τα σύνορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής

Αυτοκρατορίας και τα γειτονικά κράτη. Τέλη 5ου αιώνα.

© ΙΜΕ

Η ανασύσταση της ρωμαϊκής οικουμένης

Ο αυτοκράτορας

Ιουστινιανός. (Λεπτομέρεια

ψηφιδωτής

παράστασης από το

βόρειο τοίχο του ιερού

στο ναό του Αγίου

Βιταλίου στη Ραβέννα

που χρονολογείται στο

547)

Η ελληνοχριστιανική οικουμένη Στην εξωτερική του πολιτική ο Ιουστινιανός

διατήρησε το όραμα της παλαιάς ρωμαϊκής οικουμένης (προσπάθησε να αποκαταστήσει τη συνοριακή γραμμή της αυτοκρατορίας, όπως ήταν πριν εγκατασταθούν στο δυτικό τμήμα της οι γερμανικοί λαοί).

Στην εσωτερική οργάνωση εφάρμοσε καινοτόμες ιδέες, που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της βυζαντινής φυσιογνωμίας του κράτους. Το βυζαντινό κράτος ήταν μια κοινότητα λαών, των οποίων συνδετικά στοιχεία αποτέλεσαν η ελληνική πολιτιστική παράδοση και η χριστιανική πίστη

Χάρτης με τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας στο

τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού. (© ΙΜΕ)

Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού(πολιτική - θρησκεία)

Ισχυροποιήθηκε η απόλυτη μοναρχία μετά από την καταστολή της εξέγερσης (Στάσης) του Νίκα (532 μ.Χ.)

Επιβλήθηκε μια θρησκεία και ένα δόγμα με τα εξής μέτρα:

1) αντιμετώπισε με σκληρότητα τα κατάλοιπα των αρχαίων θρησκειών

2) εξόντωσε, παράλληλα, τις θρησκευτικές μειονότητες, εκτός από τους Εβραίους

3) πραγματοποίησε ιεραποστολικό έργο για τον εκχριστιανισμό των ειδωλολατρικών λαών

Η Αγία Σοφία, το αριστούργημα της χριστιανικής αρχιτεκτονικής, οικοδομήθηκε από τον Ιουστινιανό από το 532 μέχρι το 537

Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α', υπό την αιγίδα του οποίου έγινε η κωδικοποίηση της νομοθεσίας. ©ΥΠΠΟ

Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού (το Δίκαιο)

Έγινε συστηματική κωδικοποίηση του Δίκαιου Η καταγραγή των νόμων στην ελληνική γλώσσα

διευκόλυνε την κατανόησή τους από τον λαό Η κωδικοποίηση των νόμων της εποχής του

Ιουστινιανού έγινε γνωστή το 16ο αιώνα ως Corpus juris civilis (αστικό δίκαιο) και αποτέλεσε τη βάση της νεότερης νομοθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών

Το νομοθετικό έργο Ιουστινιανού

Ιουστινιάνειος κώδικας (529 και 534) - Στη λατινική γλώσσα

Πανδέκτης (533) - Στη λατινική γλώσσα

Εισηγήσεις (533) - Στη λατινική γλώσσα

Νεαρές (μετά το 534) - Στην ελληνική γλώσσα

" " Ο Πανδέκτης είναι

π νομικό έργο ου

π π π συντάχθηκε α ό ε ιτρο ή

νομομαθών του

530. Ιουστινιανού το Στην

, π εικόνα αρχή της ρώτης

εισαγωγής του(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Ζ', Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1978, σ. 321. © Biblioteca Medicea Laurenziana, Firenze)

Η εσωτερική πολιτική του Ιουστινιανού (απέναντι στους “δυνατούς”)

Το διοικητικό σύστημα που θεμελίωσε απέτρεψε τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας.

Με μια σειρά από νομοθετικά διατάγματα παραχώρησε την πολιτική εξουσία στους

στρατιωτικούς διοικητές των περιοχών που ήταν περισσότερο εκτεθειμένες σε εχθρικές επιθέσεις

προσπάθησε να πλήξει τους «δυνατούς», δηλαδή τους μεγαλοκτηματίες της εποχής αποτρέποντας τη δημιουργία φεουδαρχικής οργάνωσης (που διαμορφώθηκε στον δυτικό μεσαιωνικό κόσμο).