Ακουστική Αρχαίου Θεάτρου

Δημητριάδοςα. Γενικά.

β. Εμπειρική έρευνα μέτρησης καταληπτότητας ομιλίας

και του επιτόπιο εργαστήριο ακουστικής στο αρχαίο

θέατρο Δημητριάδος (φύλλα εργασίας).

γ. Συμπεράσματα εμπειρικής έρευνας μέτρησης

καταληπτότητας ομιλίας και του επιτόπιου εργαστήριου

ακουστικής στο αρχαίο θέατρο Δημητριάδος.

ΓενικάΗ ακουστική είναι ο κλάδος της φυσικής που μελετά τις ιδιότητες και τη συμπεριφορά του ήχου, καθώς επίσης και τις εφαρμογές του. Μεταξύ των άλλων μελετά την παραγωγή, τη μετάδοση και τη λήψη του ήχου στα διάφορα υλικά μέσα.Στα αρχαία θέατρα η καλή ακουστική συνδέεται με την καταληπτότητα ομιλίας δηλαδή την ικανότητα να μεταφέρεται ο ήχος της οµιλίας καθαρά και κατανοητά σε όλους τους ακροατές.

Έρευνες έχουν δείξει ότι τα αρχαία ελληνικά θέατρα έχουν εξαίρετη ακουστική χάρις στην αρχιτεκτονική και στη χωροθέτησή τους σε σύγκριση με τα μεταγενέστερα ρωμαϊκά θέατρα του ίδιου τύπου.

Η καλή ακουστική των αρχαίων ελληνικών θεάτρων οφείλεται στους παρακάτω παράγοντες:

1. Στα πέτρινα εδώλια, καθώς το σχήμα και η διάταξή τους είναι ιδανικά για το φιλτράρισμα των «θορύβων», όπως ο ψίθυρος του κοινού και το θρόισμα των φύλλων.

2. Στα αρχιτεκτονικά στοιχεία του θεάτρου όπως το μέγεθος της σκηνής, η κλίση και το μέγεθος του κοίλου.

3. Στις κλιμακωτές θέσεις του θεάτρου, που γινόταν «φιλτράρισμα» των χαμηλών συχνοτήτων του ήχου κύριο συστατικό του θορύβου

4. Στα υλικά κατασκευής του αρχαίου θεάτρου. Πειραματικές μελέτες επιβεβαιώνουν την σχετικά καλύτερη ακουστική των πέτρινων θεάτρων έναντι των ξύλινων.

Παράλληλα χρησιμοποιούνταν και «ακουστικά τεχνάσματα» όπως:

•η χρήση μασκών που ενίσχυαν την ομιλία όπως ένα μεγάφωνο ώστε να μπορεί να ακουστεί ο ηθοποιός σε όλες τις θέσεις του κοίλου.

•με θεατρικούς μηχανισμούς αναπαρήγαγαν ηχητικά καιρικά φαινόμενα.

•γινόταν ευρεία χρήση χάλκινων και μπρούτζινων κυρίως συνηχητικών αγγείων προκειμένου να βελτιωθεί η ακουστική των ελληνιστικών και ρωμαϊκών θεάτρων.

Εμπειρική Έρευνα Μέτρησης

Καταληπτότητας Ομιλίας Και

Επιτόπιο Εργαστήριο Ακουστικής

Στο Αρχαίο Θέατρο Δημητριάδος

Η έρευνά μας θα προσπαθήσει να απαντήσει σε δύο ερωτήματα: 1ο: Ποια είναι η καταληπτότητα της ομιλίας στο αρχαίο θέατρο

Δημητριάδος; Δηλαδή η ικανότητα να μεταφέρεται το σήµα οµιλίας καθαρά και κατανοητά σε όλους τους ακροατές.

2ο: Ποια η σχέση της καταληπτότητας της ομιλίας στο αρχαίο θέατρο Δημητριάδος με την ένταση του ήχου.

Σας ευχαριστούμε που και με τη δική σας συνδρομή θα βοηθήσετε την έρευνά μας.

Ποια βοήθεια θέλουμε1. Θα σχηματίσετε ομάδες σε

συγκεκριμένες θέσεις του κοίλου, εκεί που βρίσκονται οι συντονιστές.

2. Από ηθοποιό θα ακούσετε μερικές λέξεις ή φράσεις ή προτάσεις του κειμένου της τραγωδίας «ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ». Με τη βοήθεια των συντονιστών θα καταγράψετε τις λέξεις που ακούσατε.

1 2 3 45

6 7 8 910

3. Στη συνέχεια θα ακούσετε από ηθοποιό ένα απόσπασμα κειμένου. Θέλουμε να καταγράψετε τις λέξεις που ακούσατε στο κείμενο με τη βοήθεια των συντονιστών.

Ο μαθητής – ηθοποιός απαγγέλλει λέξεις φράσεις προτάσεις του κειμένου και ο μαθητής – καταμετρητής καταγράφει σε απόσταση 1 m με τη βοήθεια ηχομέτρου την ελάχιστη και μέγιστη ένταση ήχου.

1o ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΗΧΟΥ

α/α ΛΕΞΗ – ΦΡΑΣΗ- ΠΡΟΤΑΣΗΕΥΡΟΣ ΕΝΤΑΣΗΣ

ΗΧΟΥ (dB)ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΓΙΣΤΗ

1 Σείριος2 Αξιώματα3 Ο στρατός των Αχαιών4 Είπε να θυσιάσεις την κόρη σου…5 Κακές επιλογές έχουν οι κακοί …

6

Οι μάχες και το αίμα για το σώμα της Ελένης φτάνουν. Μήτε να σκοτώσεις, μήτε να σκοτωθείς για μένα, άσε με να βοηθήσω την Ελλάδα, αν μπορώ.

ΘΕΣΗ: …………….. Αριθμός μελών ομάδας : …………… Στις επιλεγμένες θέσεις οι ομάδες μαθητών με τη βοήθεια του συντονιστή (μέλους της θεατρικής ομάδας) καταγράφουν στον πίνακα τις παρατηρήσεις τους.

2ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΛΗΠΤΟΤΗΤΑΣ ΟΜΙΛΙΑΣ

α/α Γράψτε τη ΛΕΞΗ

ή ΦΡΑΣΗ ή ΠΡΟΤΑΣΗ που ακούσατε

Γράψτε το αριθμό μελών της ομάδας σας που συμφωνεί με αυτό

που γράψατε12345

Γράψτε τις λέξεις που άκουσε η ομάδα σας

6 ΣΥΝΤΟΜΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1 2 3 45

6 7 8 910

Δύο μαθητές (μη μέλη της θεατρικής ομάδας) καταγράφουν την ελάχιστη και μέγιστη ένταση ήχου στις επιλεγμένες θέσεις κατά τη διάρκεια της θεατρικής παράστασης.

3ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ

1 2 3 45

6 7 8 910

ΘΕΣΗΕΥΡΟΣ ΕΝΤΑΣΗΣ

ΗΧΟΥ (dB)ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΓΙΣΤΗ

123456789

10

Με χρήση ηχομέτρου μετράμε σε διάφορες θέσεις τη στιγμιαία στάθμη του θορύβου. Κατά την διάρκεια της μέτρησης – ηχογράφησης πρέπει να γίνεται απόλυτη ησυχία.

4ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΘΟΡΥΒΟΥ

1 2 3 45

6 7 8 910

ΘΕΣΗΕΥΡΟΣ ΕΝΤΑΣΗΣ

ΗΧΟΥ (dB)ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΓΙΣΤΗ

123456789

10

Συμπεράσματα εμπειρικής

έρευνας μέτρησης

καταληπτότητας ομιλίας και του

επιτόπιου εργαστήριου

ακουστικής στο αρχαίο θέατρο

Δημητριάδος

Σε όλες τις θέσεις των κερκίδων οι μαθητές αντελήφθησαν και κατέγραψαν με ακρίβεια όλες τις λέξεις και το κείμενο που άκουσαν σε ποσοστό 100%.

Μια μικρά απόκλιση στη θέση 4 όπου η πρώτη (μόνο) λέξη έγινε αντιληπτή σε ποσοστό 80% δεν αναιρεί την άριστη καταληπτότητα της ομιλίας στο θέατρο.

1 2 3 45

6 7 8 910

Άριστη. Με δεδομένη την απειρία των μαθητών – ηθοποιών στην αφθονία μικρών χρονικών καθυστερήσεων του ήχου (Ζήτω – Ζή.. τω), και της αρθρώσεως της ομιλίας, το επίπεδο της ευκρίνειας του ήχου είναι αυξημένο.

1.Καταληπτότητα ομιλίας

1 2 3 45

6 7 8 910

• Η καταληπτότητα του λόγου επηρεάζεται από την παρουσία κοινού. Με ακροατήριο αυξάνεται καθώς μειώνεται παράλληλα η αντήχηση. Έτσι στα θέατρα με ακροατήριο ενισχύεται η ευκρίνεια του λόγου. Στην περίπτωσή μας πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι η πληρότητα ήταν περίπου το 10% ενός γεμάτου θεάτρου. Επίσης, ο δείκτης ευκρίνειας ομιλίας αυξάνεται με την αύξηση του

συντελεστή απορρόφησης καθώς δεν υπολογίζεται ο εξερχόμενος θόρυβος. Έτσι ο δείκτης ευκρίνειας αναλογεί μόνο στην αντήχηση. Αυτό εξασφαλίζεται από τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του θεάτρου.

Καθώς δεν υπάρχουν περιμετρικοί τοίχοι το επίπεδο του ήχου προερχόταν κυρίως από τον άμεσο ήχο και από τις ανακλάσεις του δαπέδου.

1 2 3 45

6 7 8 910

• Δύο μαθητές (μη μέλη της θεατρικής ομάδας) κατέγραψαν την ελάχιστη και μέγιστη ένταση ήχου στις επιλεγμένες θέσεις και στην ορχήστρα κατά τη διάρκεια της θεατρικής παράστασης.

Η απουσία της χρήσης του τεχνάσματος του προσωπείου για την ενίσχυση της ομιλίας των ηθοποιών συμβάλει στις μειωμένες τιμές της έντασης του ήχου.

2. Μέτρηση της στάθμης έντασης ήχου και ομιλίας

Η μετρούμενη τιμή απεικονίζει τη συνολική τιμή της ηχητικής έντασης συμπεριλαμβανομένων και των συνεισφορών από ανακλάσεις. Μία δυσκολία στη λήψη των μετρήσεων και αιτία πιθανών σφαλμάτων, είναι η γρήγορη μεταβολή των dB στην ψηφιακή οθόνη του ηχόμετρου.

Πίνακας μετρήσεων και υπολογισμών

ΘΕΣΗΕΝΤΑΣΗ ΗΧΟΥ (dB)

ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΓΙΣΤΗΜέση Τιμή

Ποσοστό μεταβολή

ς1 49,8 69,7 59,75 0,762 50,3 70,4 60,35 1,773 43,0 79,3 61,15 3,124 45,4 69,8 57,6 2,865 44,5 59,8 52,15 126 43,3 60,2 51,75 12,77 47,8 58,3 53,05 10,548 51,3 60,6 55,95 5,659 44,4 64,8 54,6 7,9

10 43,8 55,1 49,45 16,6Ορχήστρα 51,2 67,4 59,3

Παρατηρείται μία αναμενόμενη για ανοιχτούς χώρους μείωση της τιμής της έντασης του ήχου καθώς πηγαίνουμε προς το πάνω μέρος του κοίλου του θεάτρου. Οι ανακλάσεις από το δάπεδο της ορχήστρας και τα μέτωπα των εδωλίων, συνεισφέρουν σε χρήσιμη για την ομιλία ενέργεια.Ακόμη παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις στο ποσοστό μεταβολής της έντασης του ήχου.Οι αποκλίσεις οφείλονται: 1. Στο ότι έχει μεταβληθεί η γεωμετρία του κοίλου λόγω της

αποδόμησης με λιθοθηρία με αποτέλεσμα να μειωθούν δραστικά οι θετικές ανακλάσεις του ήχου.

Η απορρόφηση και η ανομοιομορφία του ανάγλυφου του εδάφους επηρεάζουν σημαντικά τη στάθμη έντασης του ήχου.

2. Στην κατευθυντικότητα της ανθρώπινης φωνής. Σε ένα ελεύθερο ηχητικό πεδίο, τα ηχητικά κύματα μεταδίδονται προς όλες τις κατευθύνσεις, όμως, όπως είναι λογικό, η ηχητική ένταση της ανθρώπινης φωνής οδηγείται προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση σε μεγαλύτερο βαθμό.

3.Στην υψομετρική διαφορά της θέσης των ηθοποιών (ορχήστρα) και των ακροατών (κοίλο).

Στο διπλανό σχήμα βλέπουμε τη βέλτιστη τοποθέτηση της επιφάνειας των ακροατών σε χώρο ακρόασης ομιλίας με βάση την κατευθυντικότητα της ανθρώπινης φωνής.

4.Το αυξημένο ποσοστό μεταβολής της έντασης του ήχου στις θέσεις 5 και 10 πιθανώς να οφείλεται σε ανακλάσεις του ήχου στα προσωρινά μεταλλικά στέγαστρα, που υπάρχουν στο χώρο.

Η στιγμιαία στάθμη του θορύβου στις διάφορες θέσεις έχει τις τιμές του πίνακα 2.Γενικά ο θόρυβος μπορεί να χαρακτηρισθεί ομογενής και χωρίς εξάρσεις. Αυτό φαίνεται κυρίως από τις μικρές αποκλίσεις στις ελάχιστες τιμές της έντασης του ήχου. Η μικρή αύξηση τις έντασης στις θέσεις 9 και 10 πιθανώς να οφείλεται σε ανάκλαση του ήχου στα προσωρινά μεταλλικά στέγαστρα του χώρου.

3. Μετρήσεις στάθμης θορύβου

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΘΕΣΗΕΥΡΟΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΗΧΟΥ (dB)

ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΜΕΓΙΣΤΗ

1 44,8 57,1

2 43,7 65,9

3 44,4 57,5

4 41,7 49,3

5 42,2 57,8

6 45,2 58,5

7 46,1 59,2

8 44,9 47,5

9 46,8 58,6

10 47,4 58,3

Για τις μεγαλύτερες αποκλίσεις, που παρατηρούνται στις μέγιστες τιμές, πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι η θέση του θεάτρου είναι δίπλα σε δρόμο μεγάλης κυκλοφορίας, με οχήματα όλων των κατηγοριών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να επιτευχθεί η απαιτούμενη απόλυτη ησυχία.

Οι παρατηρήσεις και οι μετρήσεις επιβεβαιώνουν την εξαιρετική ακουστική του θεάτρου για ομιλία και την άριστη καταληπτότητα λόγου, ανεξάρτητα της θέσης του ακροατή.I. Η ευκρίνεια του ήχου είναι πολύ καλή με ελάχιστη αντήχηση και

αυτό διότι δεν έχει στέγαση και πλευρικά πετάσματα, έτσι το πεδίο είναι πιο ελεύθερο παρά διαχεόμενο.

4. Συνοπτικά

II. Τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του θεάτρου α. αυξάνουν το δείκτης ευκρίνειαςβ. κάνουν τη διάδοση του ήχου καλύτερη διότι το θέατρο έχει μικρό μέγεθος και τα καθίσματα του είναι κοντά στην ηχητική πηγή.γ. Αν και προς το πίσω μέρος του θεάτρου η ένταση του ήχου είναι μειωμένη η ευκρίνεια και η λεπτότητα του ήχου είναι πολύ καλή.

III. Αν και κατά τη διάρκεια των μετρήσεων φυσούσε μέτριος προς ισχυρός βόρειος άνεμος, ουδόλως επηρέασε την καταληπτότητα της ομιλίας και την ακουστική του χώρου.

Αυτό δείχνει τον κατάλληλο προσανατολισμό (ΝΑ) του θεάτρου. και τη σωστή επιλογή τοποθεσίας, η οποία έχει καλή ακουστική, χωρίς ανεπιθύμητη ηχώ από γειτονικά αντανακλαστικά αντικείμενα.

IV. Το σχήμα της «βεντάλιας» του θεάτρου πιθανώς να συνεπάγονταν φτωχή ακουστική για το κοινό που καθόταν στα πλαϊνά μέρη της ορχήστρας, πράγμα που δεν μπόρεσε να μελετηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό.

Αυτοί οι παράγοντες και η σχεδόν απουσία της αντήχησης επικυρώνουν ότι οι ακουστικές συνθήκες στο αρχαίο θέατρο της Δημητριάδος είναι εξαίρετες.

απόσπασμα από κείμενο αρχαίας τραγωδίας για επίδειξη της ακουστικής του θεάτρου