Επιμέλεια: Χρήστος Χαρμπής

http://xristx.blogspot.gr/

Ιστορία Δ΄- Ενότητα 5η - Μάθημα 41ο :

΄΄ Μια παράσταση αρχαίου θεάτρου΄΄

49

Αθήνα ► Μεγάλες γιορτές του Διονύσου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41α

Μια παράσταση αρχαίου θεάτρου

5η ΕΝΟΤΗΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Διαρκούσαν 4 ημέρες. Θεωρικά: Τα χρήματα που δίνονταν

για μπορέσουν όλοι να παρακολουθήσουν τις

παραστάσεις.

Οι θεατές έπαιρναν μαζί

τους φαγητά και ποτά.

Χορηγοί:

▼ 3 ημέρες

διαγωνισμός τραγωδίας

▼ 1 ημέρα

διαγωνισμός κωμωδίας

Έδιναν πολλά χρήματα. Ήταν υπεύθυνοι για… ● τους υποκριτές. ● το χορό. ● τα κοστούμια.

Δέχονταν επευφημίες από τον κόσμο όταν το έργο που

χρηματοδοτούσαν ήταν καλό.

Οι υποκριτές (ηθοποιοί) Ο χορός Οι νικητές

▼ Ήταν όλοι άνδρες.

▼ Τους γυναικείους ρόλους τούς

έπαιζαν βάζοντας κατάλληλα προσωπεία και κοστούμια.

▼ Ηθοποιοί που χόρευαν και

τραγουδούσαν. ▼

Μιλούσαν όλοι μαζί. ▼

Μόνο ο πρώτος, ο κορυφαίος, μπορούσε να συνομιλεί με

τους υποκριτές.

▼ Αμείβονταν με στεφάνι από

κισσό. ▼

Η δόξα τους έφτανε παντού.

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

Τριλογία Πέρσες (472 π.Χ.)

(Τα άλλα δυο μέρη: Φινεύς, Γλαύκος)

Ύμνος της νίκης των Ελλήνων στη Σαλαμίνα.

ΣΟΦΟΚΛΗΣ

Αντιγόνη (442 π.Χ.)

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

Ελένη (412 π.Χ.)

50

Η ελληνική γλώσσα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41β

Η γλώσσα που μιλάω

Παραδείγματα δανείων της ελληνικής γλώσσας:

σουπερμάρκετ (από τα αγγλικά) μπαμπέσης (από τα αλβανικά)

φαρσί (από τα αραβικά) φραπέ (από τα γαλλικά) φαμίλια (από τα ιταλικά) κεφτές (από τα τουρκικά)

Το Κεραμικό όστρακο των Γιούρων είναι ένα κομμάτι

αγγείου που χρονολογείται γύρω στο 5.000 - 4.500 π.Χ.

και ανακαλύφθηκε κατά την διάρκεια ανασκαφών στο

σπήλαιο του Κύκλωπα στη νησίδα Γιούρα, 20 μίλια από

τις ακτές της Αλοννήσου, στο νησιωτικό σύμπλεγμα των

Βορείων Σποράδων. Το ανασκαφικό εύρημα ήρθε στο φως

το 1992 από τον Αδαμάντιο Σάμψων, καθηγητή της

Αρχαιολογίας των Κλασσικών και των Προϊστορικών

Xρόνων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, κατά την διάρκεια

ερευνητικών εργασιών με βασικό στόχο την μελέτη της

προϊστορικής εγκατάστασης στην περιοχή, με έμφαση στη

Μεσολιθική Περίοδο (8600 - 6500 π.Χ.), και στην

Νεολιθική Περίοδο (6500 - 3500 π.Χ.).

Στα όστρακα που ανακαλύφθηκαν, υπάρχουν εγχάρακτες

γραμμές που φέρεται να σχηματίζουν γράμματα.

Μιλιέται και γράφεται πάνω

από 3.500 χρόνια.

Οι γλωσσικές διαφορές δεν ήταν

εμπόδιο επικοινωνίας των

Ελλήνων.

Με την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου έγινε παγκόσμια.

Σήμερα έχει πάρει λέξεις από λαούς

με τους οποίους οι Έλληνες ήρθαν σε

επαφή.

Οι αρχαίοι Έλληνες έγραφαν

με κεφαλαία γράμματα.

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

2-32 AΦIEPΩMA� Aρ�αί� αμιθέατρ�.Mια αρ�ιτεκτ�νική μ�ρ�ή π�υ δεν �επεράστηκε.

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π�υλ�υ� T� κ�ιν� στην κλασική Aθήνα.Συμμετ��ή, σύνθεση και συμπερι��ρά των θεατών στ� αρ�αί� θέατρ�.

T�υ Nίκ�υ X. X�υρμ�υ�ιάδη� Δημι�υργία μιας αθάνατηςμ�ρής. H αρ�ιτεκτ�νική τ�υ αρ�αί�υ ελληνικ�ύ θεάτρ�υ.

T�υ Aναστασί�υ Π�ρτελάν�υ� H ακ�υστική τ�υ αρ�αί�υ θεάτρ�υ. Π�ύ ��είλεται η ε�αιρετική α-κ�υστική των αρ�αίων θεάτρων.

T�υ Eμμαν�υήλ Γ. T�εκάκη� Oπ�υ Eλληνες, και θεατρικ�ί�ώρ�ι. Kαταγρα�ή των αρ�αίων ελληνικών θεάτρων π�υ σώ!�νται σήμερα.Tων Kωνσταντίν�υ Mπ�λέτη– Mι�άλη Πιτένη� Eνας �άρτης - παν�ραμα τ�υκ�σμ�υ των αρ�αίων θεάτρων.T�υ Bασίλη Aγγελικ�π�υλ�υ� Θέατρα μνήμης ά$ια.. Mια περιήγηση στα αντιπρ�σω-πευτικ"τερα απ" τα σω!"μενααρ�αία ελληνικά θέατρα.

T�υ Δημήτρη Mπ�σνάκη� Oψις και σκεύη. Σκηνικά, μη�ανισμ�ί και κ�στ�ύμια στ� αρ�αί� θέατρ�.Tων Kωνσταντίν�υ Mπ�λέτη– Mι�άλη Πιτένη� Aναστήλωση – τ� άλλ�θι της �ρήσης; Eκτεταμένες επεμ$άσεις απ�κα-τάστασης αρ�αίων θεάτρων, κυ-ρίως με σκ�π" τη �ρήση.

T�υ Kωνσταντίν�υ Mπ�λέτη� Tα αρ�αία θέατρα σήμερα:Mνημεία ή �ωνταν�ί θεατρικ�ί�ώρ�ι; Πρ�$λήματα απ" τη �ρήση ή την κατά�ρήσή τ�υς.

Γιατί κινδυνεύ�υν π�λύ τα μνημεία

T�υ Xαράλαμπ�υ Mπ�ύρα

Oι «π�ιητές» και �ι στεν�κέ�αλ�ι...

T�υ Σπύρ�υ A. Eυαγγελάτ�υ

E�ώ�υλλ�: T� θέατρ� της Aιγείρας στηνAκράτα A�αΐας (�ωτ.: «Iταν�ς»)

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

T� αρ�αί� ελληνικ θέατρ� πως ήταν στη �άση πια της �λ�κλήρωσής τ�υ. Γρα�ική αναπαράσταση απ τ� θεμελιώ-δες τρίτ�μ� έργ� «Teatri – Greci e Romani», ed. Seat, Roma 1994.

Aρ�αί� αμ�ιθέατρ�Mια αρ�ιτεκτνική μρ�ή πυ δεν �επεράστηκε

AMETPHTOI είναι �ι τύπ�ι κτιρίωνκαι �ικ�δ�μημάτων πάσης �ύσεωςπ�υ μη�ανεύτηκε � άνθρωπ�ς κα-τά τ�ν ρ�υν της ιστ�ρίας τ�υ. Eλά-�ιστες απ� τις αρ�ιτεκτ�νικές αυ-τές μ�ρ�ές δεν �επεράστηκαν, α-νταπ�κρίθηκαν στις νέες ανάγκεςκαι, διασ�ί��ντας τ�υς αιώνες,��υν και σήμερα. T� αρ�αί� ελλη-νικ� αμ�ιθέατρ� είναι μία απ� τιςελά�ιστες αυτές, τις αθάνατες αρ-�ιτεκτ�νικές μ�ρ�ές. Σήμερα,2.500 �ιλιάδες �ρ�νια μετά την «α-νακάλυψή» τ�υ στην αρ�αία Aθή-να, συνε�ί��υν να �τί��νται, σε �-λα τα μήκη και τα πλάτη, αμ�ιθέα-τρα π�υ λίγ� π�λύ αντιγρά��υν τ�αρ�αί� ελληνικ� πρ�τυπ�.

Πρέπει ε� αρ�ής να διευκρινίσ�υ-με �τι τ� α�ιέρωμα αυτ�, �πως καιτ� δίδυμ� τ�υ, την επ�μενη Kυρια-κή, δεν ανα�έρεται καθ�λ�υ στ�αρ�αί� θέατρ� ως δραματική τέ�νηή π�ίηση. Eδώ μας ενδια�έρει απ�-κλειστικά και μ�ν� τ� κτίρι� τ�υ αρ-�αί�υ θεάτρ�υ, τ� αμ�ιθέατρ�. Aυ-τή την αειθαλή αρ�ιτεκτ�νική μ�ρ-�ή –δημι�ύργημα αντά�ι� τ�υ π�λι-τισμ�ύ π�υ τ� γέννησε– επι�ειρ�ύ-με να γνωρίσ�υμε καλύτερα με τ�δίπτυ�� αυτ� α�ιέρωμα.

T� εύρ�ς των θεμάτων π�υ πρέ-πει να θιγ�ύν για να σ�ηματίσει κα-νείς ικαν�π�ιητική εικ�να, αλλά και� (πρ�κλητικά ενδια�έρων) εικ�ν�-γρα�ικ�ς πλ�ύτ�ς, �δήγησε την

«K» στην απ��αση να α�ιερώσει �-�ι ένα, αλλά δύ� διαδ��ικά τεύ�ητων «Eπτά Hμερών» στ�ν αρ�αί�θεατρικ� �ώρ�.

T� πρώτ� α�ιέρωμα, στ� παρ�ντεύ��ς, α��ρά τ�ν αρ�αί� ελληνι-κ� θεατρικ� �ώρ� –τ� πρ�τυπ�.T� δεύτερ�, την επ�μενη Kυρια-κή, θα α��ρά τ� ρωμαϊκ� θεατρι-κ� �ώρ� –συνέ�εια και ε�έλι�ητ�υ ελληνικ�ύ.

Kάθε τεύ��ς έ�ει την αυτ�τέλειάτ�υ, αλλά ταυτ��ρ�να τ� ένα συ-μπληρώνει τ� άλλ�, α��ύ �ρισμέναάρθρα α��ρ�ύν τ�σ� τα ελληνικά�σ� και τα ρωμαϊκά θέατρα –�πωςλ.�. τα σ�ετικά με τις αναστηλώ-σεις, τα πρ�$λήματα απ� τη �ρήσητων αρ�αίων θεάτρων σήμερα, τηνεπίδραση τ�υ αρ�αί�υ πρ�τύπ�υστη σύγ�ρ�νη αρ�ιτεκτ�νική κ.ά.

Στην πρ�σπάθειά μας να συμπε-ριλά$�υμε �λες τις $ασικές πληρ�-��ρίες γύρω απ� τα αρ�αία θέατρα–ακ�μη και για πτυ�ές π�υ δεν έ-��υν ψα�τεί και τ�σ�–, εί�αμε συ-μπαραστάτες μια πλειάδα εκλεκτώνεπιστημ�νων, �ι �π�ί�ι πρ�ίκισαντ� α�ιέρωμα με τα κείμενά τ�υς.

Eυ�αριστ�ύμε ιδιαίτερα τ�υς αρ-�ιτέκτ�νες Kωνσταντίν� Mπ�λέτηκαι Mι�άλη Πιτένη, �ι �π�ί�ι π�ικι-λ�τρ�πως $�ήθησαν, καθώς καιτ�ν Σπύρ� Mερκ�ύρη, π�υ μας διέ-θεσε τ� �άρτη των αρ�αίων θεά-τρων και �,τι άλλ� �ρειαστήκαμε α-π� τ�ν ε�αιρετικ� κατάλ�γ� τηςέκθεσης «Mια σκηνή για τ�ν Δι�νυ-σ� – Θεατρικ�ς �ώρ�ς και αρ�αί�δράμα» (Eκδ�σεις Kαπ�ν), η �π�ίατα�ιδεύει, και θριαμ$εύει, ανά τ�νκ�σμ�.

H εικ�ν�γρά�ηση τ�υ δίδυμ�υ α-�ιερώματ�ς πρ�έρ�εται απ� π�ικί-λες πηγές, αλλά ��είλ�υμε �άριτεςστην έκδ�ση: «APXAIA ΘEATPA–...θέατρα θέας ά�ια...», Φωτ�γρα-�ίες Judith Lange – Maρία Στέ�ω-ση, Kείμενα Δημήτρης Mπ�σνάκης– Δημήτρης Γκαγκτ�ής, εκδ�σεις«Iταν�ς» (στις λε�άντες συντ�μ�-γρα�ικά: «Iταν�ς»).

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

BAΣIΛHΣ AΓΓEΛIKOΠOYΛOΣ

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

T� κ�ιν� στην κλασική AθήναΣυμμετ��ή, σύνθεση και συμπερι��ρά των θεατών στ� αρ�αί� θέατρ�

T�υ Nίκ�υ X. X�υρμ�υ�ιάδη

Oμ�τιμ�υ καθηγητή τ�υ Tμήματ�ς Φιλ�λ�γίαςτ�υ Aριστ�τελεί�υ Πανεπιστημί�υ Θεσσαλ�νίκης

EΠEIΔH την πι� παραπλανητική επί-δραση στις πρ�σεγγίσεις τ�υ θεατρι-κ�ύ �αιν�μέν�υ της ελληνικής αρ-�αι�τητας μπ�ρεί να πρ�καλέσει ησύγ�υση με αντίστ�ι�ες, υπ�τίθεται,

δραστηρι�τητες της δικής μας επ�-�ής, σκ�πιμ� είναι να αρ�ί�ει κανείςεπισημαίν�ντας τις ρι�ικ�τερες δια-��ρές. H πρώτη π�υ θα έπρεπε, ί-σως, να μνημ�νευθεί α��ρά ένα�ρ�νικ� στ�ι�εί�. Eνώ τ� θέατρ�στην κλασική Aθήνα, �π�υ τ� είδ�ςγεννήθηκε και διαμ�ρ�ώθηκε, απ�-τελ�ύσε εκδήλωση καθαρά λαϊκή, με

πάνδημη συμμετ��ή των π�λιτών,δεν ήταν, εν τ�ύτ�ις, πρ�σιτ� παράμ�ν�ν ως έκτακτ� κ�ινωνικ� γεγ�-ν�ς, �ργανωμέν� απ� τ� κράτ�ς σεσυγκεκριμένες ευκαιρίες δύ� ��ρέςτ� �ρ�ν�, στ� πλαίσι� δύ� δι�νυσια-κών ε�ρτών, των Ληναίων (τέλη Δε-κεμ#ρί�υ – αρ�ές Iαν�υαρί�υ) καιτων Mεγάλων Δι�νυσίων (τέλη Mαρ-

τί�υ – αρ�ές Aπριλί�υ). Oσ� για τηδιάρκεια των παραστάσεων, αυτήδεν υπερέ#αινε τ� τριήμερ� για τηνπρώτη και τ� πενθήμερ� για τη δεύ-τερη περίπτωση. Mπ�ρ�ύμε μάλιστα,με αρκετή #ε#αι�τητα να υπ�θέσ�υ-με �τι τ�υλά�ιστ�ν κατά τ�ν 5� αι.,την περί�δ� δηλαδή των μεγάλων

Στ� Θέατρ� τ�υ Δι�νύσ�υ, στην Aθήνα, διαμ�ρ�ώθηκαν �ι �ασικές γραμμές της αρ�ιτεκτ�νικής των αρ�αίων θεάτρων και διδά�τηκαν για πρώτη ��ρά τα έρ-γα των μεγάλων π�ιητών τ�υ αρ�αί�υ δράματ�ς (�ωτ.: «Iταν�ς»).

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T� Θέατρ� τ�υ Δι�νύσ�υ, κάτω απ" την Aκρ"π�λη, και απέναντι τ�υ η περι��ή Mακρυγιάννη, "πως ήταν στις αρ�ές τ�υ 20�ύ αιώνα (�ωτ.: Γερμανικ" Aρ�αι-�λ�γικ" Iνστιτ�ύτ� Aθηνών).

δραματ�υργών, δεν υπήρ�αν άλλεςθεατρικές εκδηλώσεις εκτ�ς Aθη-νών. Aς σημειωθεί, επίσης, �τι η δι-δασκαλία εν�ς δράματ�ς συνιστ�ύ-σε γεγ�ν�ς απ�κλειστικ�, πεπερα-σμέν� και ανεπανάληπτ�. Eπ�μένως,η παρακ�λ�ύθηση θεατρικών παρα-στάσεων σήμαινε για τ�ν αρ�αί� θε-ατή μια ε$αιρετική και γι’ αυτ�ν τ�λ�γ�, π�λυεπίπεδη στις επιπτώσειςτης εμπειρία.

Eνα δεύτερ�, ε$ίσ�υ σημαντικ�στ�ι�εί� δια��ρ�π�ίησης α��ρά τ�πλαίσι� μέσα στ� �π�ί� �ργανών�-νταν �ι παραστάσεις, π�υ δεν λει-τ�υργ�ύσαν ως απ�μ�νωμένα καλλι-τε�νικά γεγ�ν�τα, αλλά απ�τελ�ύ-σαν μία μ�ν�, ανάμεσα σε π�λλέςάλλες, εκδήλωση εν�ς π�λυήμερ�υθρησκευτικ�ύ ε�ρτασμ�ύ, σ�έσηπ�υ δεν ακυρων�ταν απ� τη #αθμι-αία κ�σμικ�π�ίηση τ�υ θεατρικ�ύτ�μέα. Δεν είναι, #έ#αια, συμπτωμα-τική η σύνδεση των θεατρικών εκδη-λώσεων με τη δι�νυσιακή λατρεία, α-��ύ, καθ’ �λες τις θεωρίες, απ� τ�νAριστ�τέλη και εντεύθεν, ελά�ιστααμ�ισ#ητήθηκε � ρ�λ�ς της ως μή-τρας μέσα στην �π�ία κυ���ρήθηκετ� δράμα. Oπως δεν είναι συμπτωμα-τική η έντα$ης της δημ��ιλέστερηςκ�ινωνικής εκδήλωσης στα λατρευ-τικά συμ�ρα��μενα τ�υ δημ��ιλέ-στερ�υ θε�ύ. Aυτή, ε$άλλ�υ, η δη-μ�τικ�τητα υπήρ$ε � απ��ασιστικ�-τερ�ς λ�γ�ς για την επισημ�π�ίηση

της δι�νυσιακής λατρείας στ� πλαί-σι� της λαϊκ�τρ�πης π�λιτικής π�υασκ�ύσαν �ι τύρανν�ι, πρ�κειμέν�υνα ε$ασ�αλίσ�υν �σ� τ� δυνατ�ν ι-σ�υρ�τερα ερείσματα στις μεγάλες,δηλαδή τις κατώτερες, κ�ινωνικέςμά�ες. Kαι αυτ� δεν ισ�ύει μ�ν� γιατ�υς Πεισιστρατίδες της Aθήνας αλ-λά και για άλλ�υς τυράνν�υς, �πωςλ.�. για τ�ν Περίανδρ� της K�ρίνθ�υ.

Πρ�κειμέν�υ για την Aθήνα, υπάρ-�ει έγκυρα μαρτυρημένη μία, η πρώ-

τη επίσημη ίσως, παράσταση τραγω-δίας περί τ� 535 π.X., περί�δ� τυραν-νίας τ�υ Πεισιστράτ�υ, και μάλισταμε νικητή τ�ν Θέσπη, τ�ν «πατέρα»τ�υ συγκεκριμέν�υ δραματικ�ύ εί-δ�υς. Aυτ� απ�τελεί μ�ν� ένα �ρ�νι-κ� �ρι�, πριν απ� τ� �π�ί� �πωσδή-π�τε κυκλ���ρ�ύσαν στην Aττικήκάπ�ιας μ�ρ�ής θεατρικές εκδηλώ-σεις, πιθαν�τατα ήδη απ� την αρ�ήσυνδυασμένες με τις δι�νυσιακές ε-�ρτές. Πάντως, με την εγκαθίδρυση

της δημ�κρατίας, π�υ εγκαινιά��υν�ι μεταρρυθμίσεις τ�υ Kλεισθένη(508 π.X.), η ενσωμάτωση θεατρικώνπαραστάσεων (τραγωδίας πρώτα,σατυρικ�ύ δράματ�ς και κωμωδίαςαργ�τερα) στ� επίσημ� πρ�γραμματων δι�νυσιακών ε�ρτών απ�τελείπλέ�ν γεγ�ν�ς αδιαμ�ισ#ήτητ�.

Mέγιστη συμμετ��ή

Π�λλά στην �ργάνωση των ε�ρ-τών αυτών παραμέν�υν σκ�τεινά·κάπως περισσ�τερα είναι γνωστά γιατη μεγαλύτερη απ� τις δύ�, τα Mε-γάλα ή εν Aστει Δι�νύσια, τη λα-μπρ�τερη, εκτ�ς απ� τα Παναθή-ναια, ε�ρταστική εκδήλωση τωνAθηνών. H σύμπτωσή της με την αρ-�ή της εαρινής περι�δ�υ, λίγ� πρινκινητ�π�ιηθεί, για εμπ�ρικές ή στρα-τιωτικές επι�ειρήσεις, η ναυσιπλ�ΐα,ε$ασ�άλι�ε τη μέγιστη δυνατή συμ-μετ��ή των π�λιτών, ενώ, ε$άλλ�υ,υπ�λ�γι��ταν και η πρ�σέλευση $έ-νων, π�υ κατέ�θαναν απ� �λα τα μέ-ρη τ�υ ελληνικ�ύ –αλλά ίσως και τ�υ«#αρ#αρικ�ύ»– κ�σμ�υ. Eνν�είται �-τι � �ρ�ς «συμμετ��ή» δεν παραπέ-μπει σε ρ�λ� ταυτ�σημ� με αυτ�ντ�υ σημεριν�ύ «κ�ιν�ύ», δεδ�μέν�υ�τι επρ�κειτ� για απ�λυτα ενεργ� έ-ντα$η τ�υ π�λίτη σε μια διαδικασίαεντελώς ανάλ�γη με �π�ιαδήπ�τεάλλη κ�ινωνικ�π�λιτική λειτ�υργία,�πως λ.�. η παρ�υσία τ�υ στην εκ-κλησία τ�υ δήμ�υ ή η θητεία τ�υ σε

Συνέ�εια απ" την 3η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

κάπ�ια απ� τις δικαστικές �μάδες.H ανωτέρω διευκρίνιση γίνεται κα-

ταν�ητή, αν τ� θέατρ� απ�σπασθείαπ� τ� σ�εδ�ν απ�κλειστικά αισθητι-κ� περι#άλλ�ν μέσα στ� �π�ί� λει-τ�υργεί σήμερα και πρ�εκταθεί σεπερι��ές π�υ καλύπτ�νται απ� πλή-θ�ς άλλες εμπειρίες �πως η θρη-σκεία, η π�λιτική και η παιδεία. Σεμια επ��ή �πως η αρ�αι�ελληνικήκαι μια περι��ή �πως η Aθήνα τ�υ5�υ αιώνα, �π�υ η λατρεία διε$αγ�-ταν �ωρίς παγιωμέν� δ�γμα και με έ-να ιερατεί� κ�ινωνικής μάλλ�ν παράθρησκευτικής εμ#έλειας, απ� �π�υέλειπε κάθε �ργανωμέν� εκπαιδευ-τικ� σύστημα και η τέ�νη πρ�σλαμ-#αν�ταν ως κ�ινωνικ� πρ�ϊ�ν παρε-��μεν� δημ�σια, �π�υ τ� #ι#λί� απ�-τελ�ύσε πρ�ν�μι� ε$ασ�αλισμέν�μ�ν� απ� μια δεκάδα ανθρώπων α-νάμεσα σε δεκάδες �ιλιάδων, ενώ τ�π�λίτευμα πρ�ϋπέθετε άμεση συμ-μετ��ή τ�υ π�λίτη, μια εκδήλωσητ�σ� σύνθετη �πως η θεατρική α-νταπ�κριν�ταν σε ανάλ�γα σύνθε-τες απαιτήσεις, τις �π�ίες κάλυπταν�λ�ι αυτ�ί �ι τ�μείς.

Hδη η ανάληψη της ευθύνης γιατην �ργάνωση της ε�ρτής ��ι απ�τ�ν «άρ��ντα #ασιλέα», παραδ�σια-κ� ��ρέα θρησκευτικών κυρίως εκ-δηλώσεων, αλλά απ� τ�ν επώνυμ�άρ��ντα, πρ�σωπ� κατ’ ε$��ήν π�λι-τικ�, μαρτυρεί τη μετατ�πιση απ� τ�αυστηρά λατρευτικ� πλαίσι� π�υ υ-παινί�θηκα πι� πάνω. Aκ�μη και �ρι-σμένες, τυπικά τ�υλά�ιστ�ν, θρη-σκευτικές εκδηλώσεις τ�υ ε�ρτα-σμ�ύ, �πως λ.�. μια εναρκτήρια π�-μπή, κατά την �π�ία μετα�ερ�ταν τ�$�αν� τ�υ Δι�νύσ�υ απ� τις Eλευθε-ρές (αττική κ�ιτίδα, υπ�τίθεται, τηςδι�νυσιακής λατρείας) στ� θέατρ�,με την αθρ�α συμμετ��ή τ�υ λα�ύ,ως μέρ�υς και ��ι ως θεατή της π�-ρείας, πρ�σελάμ#αναν έντ�να «κ�-σμικ�» �αρακτήρα, � �π�ί�ς, #έ#αια,κυριαρ��ύσε κατά τη διάρκεια τ�υ«κώμ�υ», πιθανώς λητκικής εκδήλω-σης. Eκτ�ς απ� τις θεατρικές παρα-στάσεις, μιαν ανάλ�γη εκδήλωσησ�ετική με την τέ�νη τ�υ λ�γ�υ, αλ-λά ίσως �ργανικ�τερα ε$αρτημένηαπ� τη λατρεία, απ�τελ�ύσαν �ι δι-θυραμ#ικ�ί αγώνες, με εκτέλεση ��-ρικών ασμάτων, 10 παίδων και 10 αν-δρών, π�υ εκπρ�σωπ�ύσαν τις 10�υλές της Aττικής, σε μια εκδήλωσηκατά τη δεύτερη, πιθαν�τατα, ημέρατ�υ πρ�γράμματ�ς.

Σαν πάνδημη εκδρ�μή

Oι επ�μενες τέσσερις ημέρες(τρεις σε εμπ�λεμη περί�δ�) ήταν α-�ιερωμένες στ�υς δραματικ�ύς α-γώνες, γεγ�ν�ς κ�ρυ�αί� τ�υ ε�ρ-τασμ�ύ. Eίναι περίπ�υ #έ#αι� �τι,κατά τη διάρκεια τ�υ 5�υ αι., στα Mε-γάλα Δι�νύσια συμμετεί�αν τρειςτραγικ�ί π�ιητές (� καθείς με τρειςτραγωδίες και ένα σατυρικ� δράμα)και πέντε (ή τρεις) κωμικ�ί (� καθείςμε μία κωμωδία). Aν συνυπ�λ�γι-στ�ύν στις μετρήσεις και �ι εκτελέ-σεις των διθυραμ#ικών ��ρών, � α-ριθμ�ς των π�λιτών π�υ συμμετεί-�αν (ως υπ�κριτές, μέλη ��ρών, κ�-μπάρσ�ι, τε�νικ�ί) πρέπει να υπερέ-#αινε τ�υς 1.000 σε κάθε ε�ρτή. Aπ�εκείν�υς π�υ κάλυπταν τ� «καλλιτε-�νικ�» μέρ�ς των αγώνων, μ�ν�ν �ιυπ�κριτές ήταν επαγγελματίες και,

γι’ αυτ�, αμεί#�νταν απ� τ� κράτ�ς.T�υς ��ρ�ύς συγκρ�τ�ύσαν «ερασι-τέ�νες», την απ��ημίωση των �π�ί-ων ανελάμ#αναν �ι ��ρηγ�ί, υπ�-�ρέωση π�υ ίσ�υε, ενν�είται, καικαθ’ �λη τη διάρκεια της πρ�ετ�ιμα-σίας, επειδή �λ�ι έπρεπε να εγκατα-λείπ�υν τις καθημερινές ασ��λίεςτ�υς. Δεν υπάρ�ει ένδει$η �τι �ληαυτή η διαδικασία διε$αγ�ταν μυστι-κά, πρ�κειμέν�υ να ε$ασ�αλισθεί ηέκπλη$η της «πρεμιέρας». Eίναι #έ-#αι� �τι �σ�ι συμμετεί�αν στις παρα-στάσεις, κυρίως �ι ερασιτέ�νες, με-τέδιδαν, σε συγγενείς και �ίλ�υς, ε-μπειρίες απ� την πρ�ετ�ιμασία,μ�υρμ�ύρι�αν μελωδίες απ� τα ��ρι-κά και επιδεικνύ�νταν παί��ντας α-π�σπάσματα π�υ ανήκαν στ�υς υπ�-

κριτές – επ�μένως, π�λύν καιρ� πριναρ�ίσ�υν �ι αγώνες, η Aθήνα ��ύσεμε την πρ�σδ�κία τ�υς.

Oπως είναι ευν�ητ�, � αριθμ�ςτων δραμάτων π�υ ερμηνεύ�νταν(τ�υλά�ιστ�ν τέσσερα κάθε ημέρατων αγώνων) απαιτ�ύσε �ρ�νικ� διά-στημα τέτ�ι�, ώστε να μην είναι ε�ι-κτές �ι παραστάσεις, αν δεν άρ�ι�ανπ�λύ νωρίς κάθε πρωί. Kαι αυτ�πράγματι συνέ#αινε. Θα πρέπει λ�ι-π�ν να �αντασθ�ύμε την ατμ�σ�αι-ρα εκείνων των τεσσάρων ημερώνσαν μια πάνδημη εκδρ�μή, π�υ διαρ-κ�ύσε ίσως και πάνω απ� δέκα ώρεςκαθημερινά. Γιατί, #έ#αια, δεν πρέ-πει να αθρ�ισθ�ύν μ�ν� �ι ώρες τηςπαράστασης, αλλά να συνυπ�λ�γι-σθεί η πρ�σέλευση τ�υ πλήθ�υς (η

�ωρητικ�τητα τ�υ δι�νυσιακ�ύ θεά-τρ�υ υπερέ#αινε τις 15.000), η σ�ετι-κή καθυστέρηση των $ένων κυρίως,π�υ περιδιά#α�αν στ� ιερ� τέμεν�ςτ�υ θε�ύ πρ�σ�έρ�ντας τάματα καιαγ�ρά��ντας π�ικίλα λατρευτικά α-ντικείμενα, καθώς και �ι πρ�καταρ-κτικές θρησκευτικές πρά$εις πριν α-π� την έναρ$η των παραστάσεων.

H σύνθεση τ�υ κ�ιν�ύ

E�ει π�λύ συ�ητηθεί, �ωρίς να έ-��υν πρ�κύψει αδια�ιλ�νίκητα συ-μπεράσματα, τ� πρ�#λημα της σύν-θεσης τ�υ κ�ιν�ύ, ιδιαίτερα επικε-ντρωμέν� στ� ερώτημα αν παρακ�-λ�υθ�ύσαν τις παραστάσεις και γυ-

T� Ωδεί�ν Hρώδ�υ τ�υ Aττικ�ύ, κάτω απ" την Aκρ"π�λη επίσης, �ικ�δ�μήθηκε περίπ�υ έ%ι αιώνες μετά τ� Δι�νυσια-κ" Θέατρ�, π�υ �ρίσκεται δίπλα τ�υ (�ωτ.: N. K�ντ"ς, EOT).

Συνέ�εια στην 6η σελίδα

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T� θέατρ� της Δήλ�υ. Oικ�δ�μήθηκε στα μέσα τ�υ 3�υ π.X. αιώνα... (�ωτ.: «Iταν�ς»).

ναίκες. Eίναι εύλ�γη η θέση τ�υ πρ�-#λήματ�ς για μια αυστηρά ανδρ�-κρατ�ύμενη κ�ινωνία �πως εκείνητης κλασικής Aθήνας, �π�υ η ελευ-θερία κινήσεων σε δημ�σι�υς �ώ-ρ�υς δεν ήταν πρ�ν�μι� αυτ�ν�ητ�,κυρίως για τις γυναίκες των ανώτε-ρων στρωμάτων – �σ� και να �αίνε-ται περίεργ�, �ι λαϊκές γυναίκες κυ-κλ���ρ�ύσαν με π�λύ λιγ�τερ�υςπερι�ρισμ�ύς. Bέ#αι� είναι �τι δενυπήρ�ε, �σ� τ�υλά�ιστ�ν μας είναιγνωστ�, ν�μ�ς απαγ�ρευτικ�ς πρ�ςαυτή την κατεύθυνση, �π�τε είναιπιθαν� �τι τις κινήσεις της �ικ�γέ-νειας καθ�ρι�ε, κατά τα κ�ινωνικάκαι ηθικά κριτήριά τ�υ, � κάθε paterfamilias. Aπ� κάπ�ι�υς υπαινιγμ�ύςτ�υ Aριστ��άνη α�ήνεται η εντύπω-ση �τι τ�υλά�ιστ�ν τραγωδίες παρα-κ�λ�υθ�ύσε κάπ�ι�ς αριθμ�ς γυναι-κών (άλλωστε, γιατί να �αρακτήρι��-νται τ�σ� επικίνδυνες για τα �ρηστάήθη τ�υς �ι «�εμινιστικές» τραγω-δίες τ�υ Eυριπίδη;), αλλά ίσως ��ικαι κωμωδίες. Aντίθετα, δεν μαςπρ�$ενεί έκπλη$η � πρ�σδι�ρισμ�ςειδικ�ύ τμήματ�ς στ� δι�νυσιακ�θέατρ� πρ��ρισμέν�υ για τ�υς ε�ή-#�υς, ενώ είναι #έ#αι� �τι ανάμεσαστ�υς θεατές υπήρ�αν και «παίδες»,πρ�ς τ�υς �π�ί�υς κάπ�υ απευθύνε-ται � κωμικ�ς, �πως και αρκετ�ί δ�ύ-λ�ι, κυρίως απ� εκείν�υς π�υ εί�ανπι� περί�πτη θέση μέσα στην �ικ�-γένεια. Oπως είναι �υσικ�, για �λεςαυτές τις κ�ινωνικές μερίδες υπήρ-�αν πρ�καθ�ρισμένες θέσεις μέσαστ� θέατρ�, με τις γυναίκες και τ�υς

δ�ύλ�υς στις υψηλ�τερες, άρα καιλιγ�τερ� ευν�ϊκές κερκίδες.

Δικαι�λ�γημένα, λ�ιπ�ν, γίνεται λ�-γ�ς για πάνδημη συμμετ��ή, την �-π�ία ενίσ�υε και τ� κράτ�ς ε$ασ�αλί-��ντας τα εισιτήρια για τ�υς �τω��τε-ρ�υς π�λίτες. Kαθ’ �λη τη διάρκειατ�υ ε�ρτασμ�ύ, η Aθήνα ήταν πλημ-μυρισμένη απ� κ�σμ�, ��ι μ�ν� α-πλ�ύς επισκέπτες, θεατές των δραμα-τικών αγώνων, αλλά και απ� επίσημεςαντιπρ�σωπείες, κυρίως των π�λεωντης αθηναϊκής συμμα�ίας, δεδ�μέν�υ�τι η ε�ρτή απ�τελ�ύσε ευκαιρία επί-δει$ης, σε ανάλ�γες εκδηλώσεις, τ�υπ�λιτικ�ύ και εθνικ�ύ κύρ�υς της π�-λης. Θα πρέπει, λ�ιπ�ν, να �αντα-σθ�ύμε �λ�υς τ�υς σ�ετικ�ύς �ώ-ρ�υς –πανδ��εία, αγ�ρές, κήπ�υς, ε-$��ές– ασ�υκτικά γεμάτ�υς απ� έναπλήθ�ς ετερ�κλητ� και �ωηρ�, κυ-ρίως κατά τις ημέρες των παραστάσε-ων. H κινητ�π�ίηση άρ�ι�ε $ημερώμα-τα, με τις �ικ�γένειες να $εκιν�ύν απ�τα σπίτια τ�υς ε��διασμένες με �λατα απαραίτητα για μια ημερήσια εκ-δρ�μή: πρ��ειρ� �αγητ� (ψωμί, τυρί,ελιές, καρπ�ύς) και, #έ#αια, κρασί.Eπ�μένως, δεν θα απέδιδε την πραγ-ματική ατμ�σ�αιρα τ�υ θεάτρ�υ η ει-κ�να μιας σιωπηλής μυσταγωγίας.Oλες �ι μαρτυρίες π�υ μας σώ��νταιανα�έρ�νται σε ένα κ�ιν� ε$αιρετικάεκδηλωτικ� στις αντιδράσεις τ�υ, θε-τικές και αρνητικές. Σ��λιες και κραυ-γές επιδ�κιμασίας ή απ�δ�κιμασίαςγια την ερμηνεία των υπ�κριτών καιτων ��ρευτών απ�τελ�ύσαν σύνηθες�αιν�μεν�: ανα�έρ�νται περιπτώσεις�π�υ �ι θεατές με τα «π�δ�κρ�τήμα-

τά» τ�υς ανάγκασαν παραστάσειςτραγωδιών να διακ�π�ύν η μία μετάτην άλλη ή, αντίθετα, με τα «μπι�αρί-σματά» τ�υς �ήτησαν την επανάληψηαπ�σπασμάτων π�υ ενθ�υσίασαν.

Σ�έση με τα κείμενα

Mια απ� τις ρι�ικ�τερες δια��ρέςσε σύγκριση με τη δική μας επ��ήσυνιστά η σ�έση τ�υ κ�ιν�ύ με τακείμενα π�υ ερμηνεύ�νταν επί σκη-νής. Eίτε επρ�κειτ� για τραγωδίεςείτε για κωμωδίες, τα θέματα και �ιπρ�#ληματισμ�ί π�υ τρ���δ�τ�ύ-σαν τ� υλικ� των έργων ενδιέ�ερανάμεσα τ�ν θεατή, πρ�καλώντας α-νταπ�κρίσεις π�λύ πι� �ωτικής ση-μασίας, για την κ�ινωνική, ηθική καιπνευματική συγκρ�τησή τ�υ, απ��,τι και τα πι� «στρατευμένα» έργασήμερα. O�ι μ�ν� �ι κωμωδίες π�υ,�ύτε ή άλλως, τ�ν α��ρ�ύσαν, επει-δή πραγματεύ�νταν θέματα αντλη-μένα απ� την περιρρέ�υσα πραγμα-τικ�τητα (τ�ν διαιωνι��μεν� π�λεμ�,την παρακμή της π�λιτικής �ωής, τιςδια#ρωτικές επιδράσεις των σ��ι-στών), και επ�μένως αναμ��λευανέστω και κωμικά παραμ�ρ�ωμένα,πρ�#λήματα π�υ τ�ν ταλάνι�αν. Π�-λύ περισσ�τερ� � κ�σμ�ς της τρα-γωδίας, πι� πλ�ύσι�ς, σύνθετ�ς και#αθύς, πρ�σ�ερε στ�ν θεατή π�λύ-μ�ρ�� υλικ�, π�υ πλ�ύτι�ε τ�ν εσω-τερικ� �ώρ� τ�υ με εμπειρίες παι-δευτικές, π�λύτιμες. Hταν, κυρίως, ηανανέωση της επα�ής τ�υ με τηνπαράδ�ση, �πως την εκπρ�σωπ�ύσε� μύθ�ς, πρώτα, μια πηγή εμπλ�υτι-

σμένη και διαμ�ρ�ωμένη απ� πρ�-γενέστερα τ�υ δράματ�ς π�ιητικάείδη, ανε$άντλητη σε γ�ητευτικέςπαραλλαγές και αν�ι�τή στις πι�τ�λμηρές ερμηνείες· κατ�πιν, τ� σύ-ν�λ� των μετα�υσικών και ηθικών ι-δεών, π�υ πρ�σδι�ρισαν �ι ανα�ητή-σεις των �ιλ�σ��ων· τέλ�ς, τα είδητης τέ�νης, �πως η π�ίηση, η μ�υσι-κή και � ��ρ�ς, π�υ συνέ#αλαν, ως�ωτικές συνιστώσες, στη δημι�υργίατ�υ πι� σύνθετ�υ απ� αυτά: τ�υδράματ�ς. H μ�νιμη άντληση θεμά-των απ� τ�ν παραδ�σιακ� μύθ� κα-θ�λ�υ δεν τ�π�θετ�ύσε τ�ν κ�σμ�της τραγωδίας σε απ�σταση απ� τ�νθεατή. H #ασική δια��ρά της απ� ταάλλα π�ιητικά είδη π�υ �ρησιμ�π�ι-�ύσαν τ� μύθ� πρ�έκυπτε απ� την έ-ντα$η της δράσης σε έναν πρ�σδι�ρι-σμέν� και αναγνωρίσιμ� �ώρ�, τηνπρωτ�πρ�σωπη και μιμική �ρήση τ�υλ�γ�υ, π�υ εκ�ρα��ταν με �ρ�υς δα-νεισμέν�υς απ� τη σύγ�ρ�νη κ�ινω-νικ�π�λιτική πραγματικ�τητα, την α-ναμ��λευση δια�ρ�νικών πρ�#λημά-των, �πως ήταν η σ�έση τ�υ ανθρώ-π�υ με τ�ν περι#άλλ�ντα και τ�ν υ-περ#ατικ� κ�σμ�, η ανα�ήτηση τηςδικαι�σύνης, η #ιωσιμ�τητα της α$ι�-πρέπειας, η αναγκαι�τητα τ�υ π�λέ-μ�υ, η αγωνία τ�υ θανάτ�υ. Eτσι, τ�θέατρ� συναιρ�ύσε �λες τις εμπει-ρίες π�υ σήμερα πρ�σ�έρ�υν, ��ιμ�ν� τα ακραι�νώς καλλιτε�νικάπρ�ϊ�ντα, αλλά και η εκπαίδευση, ηεκκλησία, �ι π�ικίλες πνευματικές εκ-δηλώσεις, τ� #ι#λί�, τα μέσα μα�ικήςενημέρωσης – επρ�κειτ� για μ�ναδι-κή και π�λύμ�ρ�η πηγής παιδείας.

Συνέ�εια απ" την 5η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 7

Δημι�υργία μιας αθάνατης μ�ρ�ήςH αρ�ιτεκτνική τυ αρ�αίυ ελληνικύ θεάτρυ

T� θέατρ� Oρ��μεν�ύ B�ιωτίας, κτισμέν� μέσα στην ��υρωμένη ακρ�π�λη, στα τέλη τ�υ 4�υ π.X. αιώνα (�ωτ.: «Iταν�ς»).

T�υ Aναστάσι�υ Π�ρτελάν�υ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς και T�π�γρά��υ Mη�ανικ�ύΔιδάκτ�ρ�ς Tμήματ�ς Iστ�ρίας και Aρ�αι�λ�γίαςτ�υ Πανεπιστημί�υ Kρήτης

H APXITEKTONIKH των αραίων ελ-ληνικών θεάτρων ε�ελίσσεται ανά-λ�γα με τα τενικά, �ικ�ν�μικά καιπ�λιτιστικά δεδ�μένα των δια��ρωνπερι�δων. T� θέατρ� ε�απλώνεταισε �λη την έκταση τ�υ αραί�υ ελ-ληνισμ�ύ, απ� τις απ�ικίες της δύ-σης έως τις ανατ�λικ�τερες κατα-κτήσεις τ�υ M. Aλε�άνδρ�υ ή τωνδιαδ�ων.

Oι μεγάλες �αθμίδες σε δύ� κάθε-τες διευθύνσεις στ� BA τμήμα τηςKνωσ�ύ (18�υ -17�υ π.X.) και μνημει-ώδης ανάλ�γη κατασκευή �αθμίδωνστη Φαιστ� (20�ς, 17�ς π.X.), έ�υν

αρακτήρα θέσεων παρακ�λ�ύθη-σης τελετ�υργιών και θεαμάτων,�ανερών�υν μία πρώιμη θεατρικήδιαμ�ρ�ωση.

Oι �ρ�ί και �ι διθύραμ��ι απ�τέ-λεσαν τα πρώτα στ�ιεία της ανά-πτυ�ής τ�υ. Aπ� τη γέννησή τ�υ συ-σετι!�ταν με τη λατρεία τ�υ Δι�νύ-σ�υ. Eπί Πεισίστρατ�υ έ�υμε τηνπρώτη καταγραμμένη εκτέλεση τ�υΘέσπιδ�ς. Στη γι�ρτή των MεγάλωνΔι�νυσίων τ�υ 534 π.X. ένας ηθ�π�ι-�ς με �αμμέν� πρ�σωπ� έκανε διά-λ�γ� με τ� �ρ�. Διθύραμ��ι καιδράματα εκτελ�ύνταν απέναντι απ�τ� άγαλμα τ�υ Δι�νύσ�υ στ� Δι�νυ-σιακ�, ως εκδήλωση λατρείας μάλ-λ�ν παρά ως παράσταση για θεατές.

T�ν απλ� ώρ� καλής �πτικής καιακ�υστικής, τ� ωμάτιν� κ�ίλ� με

κυκλική �ρήστρα, �π�υ � �ρ�ς ε-κτελ�ύσε τα δρώμενα γύρω απ� τ��ωμ�, ακ�λ�ύθησε η τ�π�θέτηση�ύλινων και μετέπειτα στ�υς κλασι-κ�ύς και ελληνιστικ�ύς ρ�ν�υς λί-θινων εδωλίων. H λίθινη κατασκευήτ�υ �λ�κληρώνεται τ�ν 4� αι. π.X. Oιδιαστάσεις μεγάλωναν απ� την κλα-σική έως τη ρωμαϊκή περί�δ�.

Tα θέατρα κτί!�νταν κ�ντά στα κέ-ντρα της κ�ινωνικής !ωής, την ακρ�-π�λη (Aθήνα, Λάρισα, Aργ�ς), την α-γ�ρά (Mαντίνεια, K�ρίνθ�ς, Mεσσή-νη, Σίδη), τ� στάδι� (Δελ��ί, P�δ�ς),τ� ��υλευτήρι� (Mεγαλ�π�λη, Δω-δώνη), τα ιερά (Eπίδαυρ�ς, Δελ��ί,Ωρωπ�ς). K�ντά �ρίσκεται και τ� ρω-μαϊκ� ωδεί� (Aθήνα, Aργ�ς, K�ριν-θ�ς, Nικ�π�λη). Συνά σετί!�νταιμε την �ύρωση (Δωδώνη με �υρω-

ματικ�ύ αρακτήρα αναλήμματα, N.Πλευρώνα �π�υ θέση σκηνής υπέειένας πύργ�ς, Σπάρτη). Φιλ��εν�ύ-σαν και άλλες λειτ�υργίες (Mεγαλ�-π�λη, Aρκ. Oρ�μεν�ς συνεδριά-σεις, Δελ��ί, B. Oρ�μεν�ς μ�υσι-κ�ύς αγώνες, Σπάρτη �ρ�ύς γυμν�-παίδων, Πριήνη δικαστήρι�).

Aρ�ιτεκτνικήτυ αρ�αίυ

ελληνικύ θεάτρυ

Oι πρώτες παραστάσεις στην Aγ�-ρά της Aθήνας δίν�νταν με κατα-σκευή ικριωμάτων (ίκριων). Σταδιακάτ� θέατρ� απ�κτά την μ�ρ�ή τ�υ,συντιθέμεν� απ� τρία διακριτά μέρη,

Συνέ�εια στην 8η σελίδα

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T� αρ�αί� θέατρ� των Συρακ�υσών, τ� λεγ�μεν� «μεγάλ�», λα�εμέν� σε �υσικ� ασ�εστ�λιθικ� πέτρωμα, έργ� τ�υ 3�υ π.X. αιώνα (�ωτ.: «Iταν�ς»).

τ� κ�ίλ�, την �ρήστρα και την σκη-νή. H ανα!ήτηση ώρων καλής ακ�υ-στικής �δήγησε, σε πλαγιές λ��ων.Συνά γιν�ταν συμπλήρωση ωμά-των, ακ�μη και πλήρης επίωση (Δί�,Mαντίνεια).

T κίλ

T� κ�ίλ� πρ��ρί!εται για τ� κ�ιν�.Συνά έει μεγάλη ωρητικ�τητα(ως 25.000). Διαμ�ρ�ώνεται συνή-θως με τμήμα κ�λ�υρ�υ κών�υ, π�υυπερ�αίνει τ� ημικύκλι�. Aυτ� απαι-τεί ψηλά αναλήμματα στα άκρα τ�υ,π�υ αντιστηρί!�υν σωρευμέν�υς �-γκ�υς ωμάτων, είτε μεγάλες τ�μέςεδά��υς. Σε �ραώδεις λ���υς, συ-νά �ι επάνω απ�λή�εις τ�υ είναι α-νισ�ϋψείς (Aργ�ς, Aιγείρα, Πέργα-μ�, Δι�νυσιακ�). Eνί�τε έ�υμε απ�-κλίσεις απ� την κωνική και άρα�ηευθύγραμμη (Συρακ�υσών-I, Kαλυ-δών�ς) ή π�λύπλ�κη μαθηματική ε-πι�άνεια (Θ�ρικ�ς, Xαιρώνεια, Mα-κύνεια).

T� κ�ίλ� διαιρείται συνήθως σετμήματα με τα δια!ώματα, διαδρ�-μ�υς �ρι!�ντι�υς, παρεμ�αλλ�με-ν�υς στις σειρές των εδωλίων. T�κάτω τμήμα �ν�μά!εται θέατρ� καιτ� επάνω επιθέατρ�. Aλλ�τε συνα-ντάμε ένα επιθέατρ� (Δήλ�ς, P�δ�ς,Δελ��ί, Mίλητ�ς) και άλλ�τε δύ�(Mεγαλ�π�λη, Δωδώνη, Aργ�ς, Πέρ-γαμ�ς, E�εσ�ς, Tαυρ�μένι�ν). Συ-νά αυτά είναι πρ�σθήκες. Aκτινωτάαπ� την �ρήστρα �ι κλίμακες δια-

τρέ�υν τ� κ�ίλ� καθ’ �λ� τ�υ τ� ύ-ψ�ς, διαιρώντας τ� σε τ�μείς, τιςκερκίδες. Π�λλά επιθέατρα, έ�υνπρ�σθετες ενδιάμεσες κλίμακες.

Συνά τ� επιθέατρ� περι�ρί!εταισε σέση με τ� θέατρ�, με μείωσηπλάτ�υς των ακραίων κερκίδων, γιατ�υς ε�ής λ�γ�υς: α. Aπ��υγή ψη-λών αναλημμάτων (Περγάμ�υ, Aιγεί-ρας). �. Mέρ�ς των ακραίων κερκί-δων τ�υ επιθεάτρ�υ, διατίθεται γιαπρ�σ�άσεις στα δια!ώματα (Eπιδαύ-ρ�υ, Σπάρτης, Mεγαλ�π�λης). γ.Aναγκαι�τητα, εγγρα�ής τ�υ κ�ίλ�υσε δεδ�μέν� περίγραμμα (Δελ�ών,P�δ�υ).

H δημι�υργία μεγαλυτέρων των180° κ�ίλων και η διεύρυνση της κα-μπυλ�τητας, ε�υπηρετ�ύν την ανα-�άθμιση τ�υ ρ�λ�υ της σκηνής καιακ�υστικές ανάγκες.

Tην κυκλική �ρήστρα περι�άλλεισυνήθως κυκλικής άρα�ης κ�ίλ�. Oιδύ� κύκλ�ι είναι �μ�κεντρ�ι (Mαντι-νεία, Σικυώνα, Mεγαλ�π�λη) ή �ι.Στη δεύτερη περίπτωση τ� κέντρ�τ�υ κύκλ�υ τ�υ κ�ίλ�υ μετατ�πί!ε-ται α��νικά πρ�ς τη σκηνή και μεγα-λώνει πρ�ς την πλευρά αυτή η απ�-σταση �ρήστρας - εδωλίων (Oινιά-δες, μετατ�πιση 0,70 μ., πλάτ�ς δια-δρ�μ�υ στ� κέντρ� 2,05 μ., και σταπλάγια 2,60 μ., B�ιωτ. Oρ�μεν�ς,μετατ�πιση 0,75 μ. και πλάτη 2,00 και2,76 μ.).

Oταν τ� κ�ίλ� δεν αράσσεται μεένα κέντρ� συνήθως: α) τ� κεντρικ�τμήμα τ�υ είναι μικρ�τερ� των 180°και τα ακραία τμήματα αράσσ�νται

με ακτίνες μεγαλύτερες της �ασικήςκαι κέντρα εκατέρωθεν τ�υ ά��να(Eπίδαυρ�ς) ή επί αυτ�ύ, �) ένα κε-ντρικ� ημικύκλι� επεκτείνεται πρ�ςτη σκηνή με ε�απτ�μενη στα άκρατ�υ (Δι�νυσιακ�, Aιγείρας, Hράκλει-ας Mινώας).

Oι κλίμακες συγκλίν�υν στα αντί-στ�ια κέντρα άρα�ης τ�υ κ�ίλ�υ.Eνί�τε συνέρ�νται σε άλλα σημεία(σε Oινιάδες, συγκλίν�υν σε 1,45 μ.απ� τ� κέντρ� τ�υ κ�ίλ�υ πρ�ς τησκηνή, ενώ �ι δύ� ακραίες κλίμακεςστ� κέντρ� τ�υ).

Oι πρ�σ�άσεις στ� κ�ίλ� γίν�νταιαπ� τις παρ�δ�υς ή τα δια!ώματα.

Oι πάρ�δ�ι, μετα�ύ κ�ίλ�υ καισκηνής, �δηγ�ύν στην �ρήστρα.Aπ� αυτές εισέρεται � �ρ�ς (τ�τραγ�ύδι της εισ�δ�υ τ�υ καλείταιεπίσης πάρ�δ�ς), και θεατές. Oρι-σμένες ��ρές κλείν�υν με πύλες, δι-πλές (Eπίδαυρ�ς, Ωρωπ�ς, Δωδώνη),απ� τις �π�ίες η μία ρησιμ�π�ιείταιγια είσ�δ�ς θεατών και η άλλη ηθ�-π�ιών, ή απλές (Πριήνη).

Tα δια!ώματα, �π�υ υπάρ�υν, ε-�υπηρετ�ύν την κίνηση των θεατών.Συναντάμε ένα (Eπίδαυρ�ς, Σπάρτη,Δήλ�ς), δύ� (Δωδώνη, Πέργαμ�ς,E�εσ�ς, Mεγαλ�π�λη), ή και τρία(Aργ�ς). Στη στέψη τ�υ κ�ίλ�υ διά-δρ�μ�ς διευκ�λύνει την είσ�δ�-έ��-δ� θεατών. Aυτ�ς �πως και τα δια!ώ-ματα έ�υν πρ�σ�άσεις απ� πλατώ-ματα εδά��υς (Eπιδαύρ�υ, Aιγείρας,Mεγαλ�π�λης), είτε απ� κλίμακες(Δήλ�υ, Δωδώνης, Mαντινείας,Σπάρτης, P�δ�υ).

Tα καθίσματα, εδώλια, είναι μαρ-μάρινα ή λίθινα. Συνά τ� κ�ίλ� λα-�εύεται στ� �ρά�, σε μικρ� �αθμ�(Δι�νυσιακ�, Θ�ρικ�, N. Πλευρώνα,Aργ�ς) ή μεγαλύτερ� (Oινιάδες, Xαι-ρώνεια, Συρακ�ύσες, Πέργαμ�ς).Eνί�τε �ρθ�γώνια στηρίγματα, κατάδιαστήματα, έ�εραν έδρανα �ύλιναή μαρμάρινα, (Πριήνη, B�ιωτ. Oρ�-μεν�ς). Oρισμένα θέατρα πιθανάδιατήρησαν τα �ύλινα εδώλια καιστις τελευταίες �άσεις της λειτ�υρ-γίας τ�υς, (Hλιδα, B΄ Λαρίσης). Στ�Δί� ήταν πλίνθινα.

H εμπρ�σθια πλευρά των εδωλίωνάλλ�τε είναι κατακ�ρυ�η (K�ύρι�,Oινιάδες), άλλ�τε με ε��ή στ� πά-νω μέρ�ς (A΄ Λάρισας, Σαμ�θράκης,Tρ�ίας), στα άκρα της κερκίδας (Mε-γαλ�π�λη, Aρκ. Oρ�μεν�ς, Mεσσή-νη, Eρέτρια, Kα�ίρει�) ή και μετα�ύτων άκρων της (Aργ�ς). Eνί�τε κάτωεσ�ή επιτυγάνεται με αρνητικήκλίση (B΄ Λάρισας, K�ύρι�). Πίσω απ�τ� κάθισμα συνήθως δημι�υργείταιυπ�δ�ή για τα π�δια με λά�ευση ήταπείνωση της πίσω λιθ�πλίνθ�υ(Mεγαλ�π�λη) ή τ�υ ώματ�ς π�υ ε-νί�τε α�ήνεται εκεί. H ταπείνωση ε-πι�έρει μείωση της υψ�μετρικήςδια��ράς των εδωλίων, τ�υ ύψ�υςτ�υ θεάτρ�υ, �ικ�ν�μία 7=-0987 υλι-κ�ύ και ώρ�υ, ιδίως σε συνδυασμ�με την πρ�σθια εσ�ή.

Διαστάσεις εδωλίων: Yψη: Πειραιά0,32 μ., Πριήνης 0,325 μ., K�ρίνθ�υ,Δι�νυσιακ�ύ 0,33 μ., Oινιάδων 0,345μ., Mεγαλ�π�λης 0,395 μ. Πλάτη:Δι�νυσιακ�ύ 0,33 μ., Mεγαλ�π�λης

Συνέ�εια απ� την 7η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 9

T� θέατρ� της Πλευρών�ς εί�ε κτιστεί –μέσα 3�υ π.X. αιώνα– σε θέση με θέα π�υ έ�τανε ώς την Kε�αλ�νιά και τη Zάκυνθ�. H σκηνή τ�υ ήταν ενσωματωμέ-νη στ� τεί��ς της π�λης (�ωτ.: «Iταν�ς»).

0,30 μ. Aπ�σταση εδωλίων: Oινιάδων0,70 μ., Mεγαλ�π�λης 0,715 μ., Δι�-νυσιακ�ύ 0,765 μ. Στ� Δι�νυσιακ� υ-πάρει άρα�η υπ�διαιρέσεων θέσε-ων ανά 0,41 μ.

Eπιγρα�ές επί εδωλίων είναι συ-νήθεις. Aνα�έρ�νται σε θε�ύς, ιε-ρείς, άρ�ντες (Δι�νυσιακ�, Π�ληςEπιδαύρ�υ, Mιλήτ�υ, Συρακ�υσών)και σε άλλα θέματα, �πως απελευθέ-ρωση δ�ύλων (Λαρίσης, Oινιαδών).

H πρώτη σειρά εδωλίων συνά �έ-ρει ερεισίνωτα και συνήθως ερεισί-ειρα στα άκρα των κερκίδων, �ν�-μά!εται πρ�εδρία. Πρ��ρι!�ταν γιαάρ�ντες και ιερείς. Tα ερεισίειραδιαμ�ρ�ών�νται καμπυλωτά (Mεγα-λ�π�λη, Eπίδαυρ�ς, Aρκ. Oρ�με-ν�ς, π�λη Eπιδαύρ�υ), τριγωνικά (Σι-κυώνα, Σπάρτη, Γύθει�, ’ργ�ς, Δή-λ�ς) ή ίσ�υ ύψ�υς με ερεισίνωτα

(Στράτ�ς). Περίτεν�ι θρ�ν�ι ιερέωνυπάρ�υν σε �ρισμένα θέατρα, εν-σωματωμέν�ι στην πρ�εδρία (Πριή-νη 5, Δι�νυσιακ� στις 3 πρώτες σει-ρές 67) ή ανε�άρτητ�ι (Ωρωπ�ς 5,Aρκ. Oρ�μεν�ς, 2 Tεγέα).

H ρ�ήστρα

H �ρήστρα κατασκευά!εται πλή-ρης κύκλ�ς. Oταν τ� πρ�σκήνι� είναιπρ�σθήκη στη σκηνή, τέμνεται απ�αυτ� (Δήλ�ς, Mαντινεία, Mεγαλ�π�-λη, B�ιωτ. Oρ�μεν�ς). T� κυκλικ�σήμα κατάγεται απ� τ� �ρ� καιτ�υς διθυράμ��υς (�ρ�ύμαι=�-ρεύω), π�υ έ�υν περιγρα�εί ως κύ-κλι�ι �ρ�ί, σε αντίθεση με την τρα-γωδία, τη σάτιρα και τη κωμωδία, �-π�υ η κίνηση τ�υ �ρ�ύ είναι γραμ-μική και αρακτηρί!�νται ως �ρθ�-

γώνι�ι �ρ�ί. H μετά�αση απ� τ�νκυκλικ� στ� γραμμικ� �ρ� συναρ-τάται με την ανάπτυ�η τ�υ δράμα-τ�ς, π�υ έ�τασε στην κλασική τ�υμ�ρ�ή τ�ν 5� αι., ωρίς να εκτ�πίσειτ� διθύραμ��.

Στην �ρήστρα υπάρει �ωμ�ς γιαθυσίες, συνήθως στ� Δι�νυσ�, η Θυ-μέλη.

Σε π�λλά θέατρα (Aργ�ς, Eρέτρια,Δί�, Mαγνησία, Tράλλεις), στ� κέ-ντρ� της �ρήστρας κλίμακα, η Xα-ρώνει�ς, επικ�ινωνεί με υπ�γει�διάδρ�μ�, συνήθως θ�λωτ�, με τησκηνή ή τ� πρ�σκήνι�. Xρησίμευεγια την κίνηση των θεών τ�υ κάτωκ�σμ�υ και για την κάθ�δ� σ’ αυτ�ν.

T� δάπεδ� της �ρήστρας διαμ�ρ-�ώνεται με πατημένη γη ή πλακ�-στρωση με καν�νικές (Δι�νυσιακ�) ήακαν�νιστες πλάκες (Δελ��ί). Oρθ�-

γώνι�ι αγωγ�ί γύρω απ� την �ρή-στρα απ�ετεύ�υν τα νερά, αν�ικτ�ί(Δήλ�ς, Mεγαλ�π�λη), σκεπαστ�ί(Eπίδαυρ�ς, Δελ��ί) ή με μερική κά-λυψη (Δι�νυσιακ�, Δωδώνη, Oινιά-δες, Δί�).

Γύρω απ� την �ρήστρα υπάρειδιάδρ�μ�ς, για την κίνηση θεατών,συνά διευρυν�μεν�ς πρ�ς τις πα-ρ�δ�υς. Aλλ�τε τ�π�θετείται μετα-�ύ �ρήστρας και πρ�εδρίας ή εδω-λίων (Δι�νυσιακ�, Eπιδαύρ�υ, Δω-δώνης, Δελ�ών) και άλλ�τε μετα�ύπρ�εδρίας και εδωλίων (Δήλ�υ,Πριήνης, Mεγαλ�π�λης).

H σκηνή

H σκηνή είναι αμηλ� �ρθ�γωνικ�κτίρι�, ανε�άρτητ�, στ� πίσω μέρ�ς

Συνέ�εια στην 10η σελίδα

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

H μ�ρ�ή π�υ εί�ε τ� θέατρ� της Eπιδαύρ�υ (Aσκληπιεί�ν) και η σκηνή τ�υ σε δύ� �άσεις της �ικ�δ�μησής τ�υ. Aριστερά η πρώτη μ�ρ�ή τ�υ, στην κλα-σική επ��ή, και δε�ιά �πως διαμ�ρ�ώθηκε στην ελληνιστική περί�δ�, με την πρ�σθήκη Eπιθεάτρ�υ (κ�ινώς, άνω δια"ώματ�ς) κ.λπ. (Σ�έδια N. Παπα�α-τ"ής, «Παυσανί�υ Περιήγησις» 2, 209, εικ. 234–237).

της �ρήστρας. T� αρικ� θέατρ�δεν είε ανάγκη σκηνής. Tην επέ�α-λε η πρ��δ�ς τ�υ δράματ�ς. Στηναραϊκή περί�δ� υπήρε ένας ηθ�-π�ι�ς (υπ�κριτής), � �π�ί�ς συνδε�-ταν με τ� �ρ� ή ανταπ�κριν�ταν. OAισύλ�ς αύ�ησε τ�υς ηθ�π�ι�ύς σεδύ� και � Σ���κλής σε τρεις. Bαθμι-αία � λ�γ�ς σε �άρ�ς τ�υ λυρικ�ύμέρ�υς και �ι ρ�λ�ι αυ�άν�νται, α-παιτ�ύνται πλέ�ν κ�στ�ύμια, πρ�-σωπεία, κ.λπ., και μία εγκατάστασηδίπλα στην �ρήστρα.

Kατ’ αρήν �ύλινες, αντικαταστά-θηκαν αργ�τερα, κυρίως τ�ν 3� και2� αι. κατά τ� πλείστ�ν με λίθινες.Tα ερείπια δείν�υν π�ικιλία σκη-νών, με δύ� επικρατέστερ�υς τύ-π�υς.

Eνας, παλαι�τερ�ς, με συνήθως ε-λα�ρά υπερυψωμένη ε�έδρα και πα-ραπλεύρως παρασκήνια.

Δεύτερ�ς αυτ�ς με πρ�σκήνι�,�ρθ�γωνική ε�έδρα πρ�ς την �ρή-στρα, στ� επάνω επίπεδ� της �π�ίαςανέ�αιναν �ι ηθ�π�ι�ί. Στ�υς κλασι-κ�ύς ρ�ν�υς �ι υπ�κριτές έπαι!ανστην �ρήστρα μα!ί με τ� �ρ�. Kα-θιερώνεται απ� την σταδιακή υπ�-�άθμιση τ�υ �ρ�ύ, μέρι και την α-π�υσία τ�υ με τη νέα κωμωδία. Mετάτ� 350 π.X. επι�άλλεται για καλύτερηπρ���λή των ηθ�π�ιών. Eπιπλέ�ντων παραστάσεων της νέας κωμω-δίας, π�λλές κλασικές τραγωδίες α-να�ίωσαν. Eτσι η ελληνιστική σκηνήπρέπει να παρέει π�λλές δυνατ�τη-τες.

H �ψη της σκηνής πρ�ς τ� πρ�-σκήνι� �ν�μά!εται και αυτή σκηνή.T� ισ�γει� έει τρεις π�ρτες, π�υδεν ρησιμ�π�ι�ύνται πάντα. O �ρ�-��ς �ν�μά!εται λ�γεί�ν, η �ψη τ�υέει μία ή τρεις π�ρτες ή διαμ�ρ�ώ-νεται με πεσσ�ύς ή κί�νες (θυρώμα-τα), επί των �π�ίων στερεών�νταισκηνικά. Oρισμένες ��ρές υπάρει

και 3�ς �ρ���ς, τ� θε�λ�γεί�. O Eυ-ριπίδης απ’ αυτ�, εμ�άνι!ε τ�υς θε-�ύς, π�υ παρενέ�αιναν στην υπ�θε-ση. O Aισύλ�ς παρ�υσία!ε ηθ�π�ι-�ύς απ� επίπεδη �ρ��ή της �ύλινηςσκηνής.

H σκηνή �έρει δίπλα παρασκήνια,ώρ�υς απ�θήκευσης και ε�υπηρέ-τησης των ηθ�π�ιών (KασσώπηHπείρ�υ, Nέα Πλευρών, Oινιάδες).

Eνί�τε η σκηνή απ�κτά ειδική δια-μ�ρ�ωση. Στη Σπάρτη κινητή επίτρ�ών, με πλινθ�κτιστη υπ�στεγησκην�θήκη. Στη Mεγαλ�π�λη τ�πρ�στώ� τ�υ Θερσιλί�υ έει θέσησκηνής. Στ� Kα�ιρεί� στo κέντρ�της υπάρει να�ς. Nα� πλησί�ν τηςσκηνής, συνήθως δυτικά της, συνα-ντάμε συνά (Δι�νυσιακ�, Θ�ρικ�ς,Πέργαμ�ς).

H διώρ��η σκηνή πρ�ς την �ρή-στρα �έρει στεν� �ρθ�γωνικ� πρ�-σκήνι�, μήκ�υς περίπ�υ �σ� η διάμε-τρ�ς της, ύψ�υς �σ� � πρώτ�ς �ρ�-

��ς. Aυτ� �έρει πρ�ς την �ρήστρακι�ν�στ�ιία. Aρικά �ύλιν�, π�υ κα-τά �ρισμέν�υς στ�υς κλασικ�ύςρ�ν�υς α�αιρείτ� κατά τη διδασκα-λία της τραγωδίας. Aπ� τ�ν 3� αι. κα-θιερώνεται και στην τραγωδία. Σταελληνιστικά ρ�νια ήταν λίθιν�. Mεκι�ν�στ�ιία στην �ψη, συνήθως μεημικί�νες σε �ρθ�γωνικ�ύς πεσσ�ύς(Eπίδαυρ�ς, Ωρωπ�ς, Θάσ�ς, Δελ-��ί, Δί�, Oινιάδες, Πριήνη, N. Πλευ-ρώνα, Δήλ�ς), στα αν�ίγματα της �-π�ίας τ�π�θετ�ύνται πίνακες. Φέρειεπιστήλι� και !ω��ρ�, συνά με επι-γρα�ές (Θάσ�υ, Oινιαδών). O αριθ-μ�ς των μετακι�νίων ήταν μ�ν�ς. T�κεντρικ� και δύ� ακραία έμεναν α-ν�ικτά. Στ� θριγκ� εδρά!�νταν �ύλι-νες ή λίθινες (Πριήνη) δ�κ�ί, π�υ έ-�εραν τ� δάπεδ� τ�υ πρ�σκηνί�υ, �-π�υ η πρ�σ�αση ηθ�π�ιών γίνεταισυνά απ� τα πλάγια, με κεκλιμέναεπίπεδα (Ωρωπ�ς, Eπίδαυρ�ς, K�-ρινθ�ς, Δελ��ί, Στράτ�ς, Tιτάνη).

Eνί�τε πίσω απ’ τη σκηνή υπάρειστ�ά (Δι�νυσιακ�, Aργ�ς).

Tα σκηνικάτυ αρ�αίυ θεάτρυ

Aπ� τ�υς ρ�ν�υς τ�υ Aισύλ�υ έ-ει ρησιμ�π�ιηθεί τ� εκκύλισμα, κυ-κλική πλατ��ρμα, π�υ μετα�έρει ε-κτ�ς σκηνής τα δρώμενα. O Aισύλ�ςρησιμ�π�ίησε ένα �αρ�ύλκ�, σανμηανή πετάγματ�ς, την �π�ία ρη-σιμ�π�ίησε αργ�τερα � Eυριπίδηςκαι διακωμώδησε � Aριστ��άνης. Hκωμωδία ρεια!�ταν �σ� και η τρα-γωδία π�ικιλία μηανισμών σκηνής.

T� αραί� ελληνικ� θέατρ� ρησι-μ�π�ιεί ευρέως σκην�γρα�ία. H κι�-ν�στ�ιία τ�υ πρ�σκηνί�υ και θυρώ-ματα πληρ�ύνται με σκηνικά. Mεγά-λ�ς αριθμ�ς κινητών σκηνικών έειεπιν�ηθεί, απ� κιν�ύμενα με τρ�-�ύς παράλληλα στην �ψη, π�υ έρ-�νται απ� τις δύ� πλευρές, ή τη μία(Mεγαλ�π�λη), μέρι την κίνηση επίτρ�ών �λ�κληρης της σκηνής(Σπάρτη).

Aλλά και σε πρώιμες περι�δ�υς τασκηνικά στη ωρίς πρ�σκήνι� σκηνήείαν �ασική παρ�υσία. Tα πρώταρ�νια της τραγωδίας τ� σκηνικ� ή-ταν απλ�. Eνας �ωμ�ς, ένα σπήλαι�,ένας τά��ς, μία τέντα, διά��ρα ιεράαντικείμενα, �ρι!αν αυτ�. T� σατιρι-κ� έργ� τ�ν 5�υ αι. τακτ�π�ιεί τ� θέ-μα με απλά αντικείμενα στ� κ�ίλ�.

H πρ��πτική αριτεκτ�νική είεπαρ�υσία στη σκην�γρα�ία. O Bι-τρ�ύ�ι�ς (7.1.11) ανα�έρει �τι � Aι-σύλ�ς είε καλέσει τ�ν Σάμι� Aγά-θαρ� για να !ωγρα�ίσει μία πρ��-πτική σκην�γρα�ία. O Σ���κλής ε-�ήρμ�σε την πρ��πτική σκην�γρα-�ία απ� τ� 460 π.X.

Στις Συρακ�ύσες σε πρώιμη �άσηπίνακες σκην�γρα�ίας υψών�νται α-π� μία τά�ρ�, με απλά μέσα, πρ� τηςσκηνής.

Aναπαράσταση τ�υ θεάτρ�υ της Πριήνης, στη Mικρά Aσία (Πηγή: Freya Stark,«Ionia A. Quest», London, 1954, fot. face 152).

Συνέ�εια απ� την 9η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 11

T� θέατρ� της Eπιδαύρ�υ (Aσκληπιεί�ν), �ημισμέν� απ� τα αρ�αία �ρ�νια για την ακ�υστική τ�υ. (�ωτ.: «Iταν�ς»).

H ακ�υστική τ�υ αρ�αί�υ θεάτρ�υΠ�ύ ��είλεται η ε αιρετική ακ�υστική των αρ�αίων θεάτρων

T�υ Eμμαν�υήλ Γ. T�εκάκη

Kαθηγητή Aριστ�τελεί�υ Πανεπιστημί�υ Θεσσαλ�νίκης

H AΠΛOTHTA και τ� μεγαλεί� απ�τε-λ�ύν τη συν�πτικ�τερη ίσως περι-γρα�ή των �αρακτηριστικών τωνμνημείων τ�υ αρ�αί�υ ελληνικ�ύ κ�-σμ�υ. Kαι τ� θέατρ� απ�τελεί τ�μνημεί� εκείν� στ� �π�ί� τα δύ� αυ-τά �αρακτηριστικά συνδυά��νται μετ�ν καλύτερ� τρ�π�.

H αλήθεια αυτή δεν ��είλεται μ�-ν� στην απλ�τητα της μ�ρ�ής τ�υ,σε σύγκριση με άλλα, αναγκαστικά ί-σως συνθετ�τερα μνημεία. O�είλε-ται περισσ�τερ� στην απλ�τητα τηςλειτ�υργίας τ�υ. O�είλεται στ� δια-�ρ�νικ� �αρακτήρα αυτής της λει-τ�υργίας π�υ επιτρέπει την α!ι�π�ί-ησή τ�υς �ιλιάδες �ρ�νια μετά τη δη-μι�υργία τ�υς. O�είλεται τέλ�ς στηναντ��ή της άπ�ψης των δημι�υργώντ�υς, π�υ ανταπε!έρ�εται στις σύγ-�ρ�νες απαιτήσεις τ�σ� της �ρήσηςτων ίδιων των μνημείων σήμερα �σ�και τ�υ σ�εδιασμ�ύ νέων. Kαι η αντ�-�ή αυτή αναδεικνύει τ� μεγαλεί�.

Γι’ αυτ� η ανανέωση της γνωριμίαςμας με τ� αρ�αί� θέατρ�, σαν θεα-

τές, σαν επισκέπτες, σαν επιστήμ�-νες, σαν σ�εδιαστές νέων θεάτρων,είναι αναγκαία και πρέπει να είναι συ-νε�ής.

Tρία στ�ι�εία συνθέτ�υν τ� αρ�αί�ελληνικ� θέατρ�, η �ρ�ήστρα, τ� κ�ί-λ� και η σκηνή.

O κύκλ�ς της �ρ�ήστρας απ�τελείτ�ν πυρήνα της μ�ρ�ής τ�υ αρ�αί�υελληνικ�ύ θεάτρ�υ. Eίτε πρ�κειταιγια κύκλ� ��ρευτών, είτε πρ�κειταιγια κύκλ� ��ρωδών, ένα είναι $έ$αι�.O κύκλ�ς απ�τελεί τ� $έλτιστ� σ�ή-μα για να μπ�ρεί να $λέπει και να α-κ�ύει άνετα ένας μεγαλύτερ�ς αριθ-μ�ς θεατών. Aκ�μη περισσ�τερ� �κύκλ�ς απ�τελεί τ� �υσικ� σ�ήμαπ�υ δημι�υργείται και σήμερα γύρωαπ� έναν �μιλητή.

T� κ�ίλ�ν τ�υ θεάτρ�υ, δηλαδή τ�ίδι� τ� θέατρ�, αναπτύ�θηκε αρ�ικάμε τη $�ήθεια !ύλινων κατασκευών.Kαταστρ��ές κατέδει!αν τ� επικίν-δυν� των κατασκευών αυτών και �-δήγησαν στην επιν�ηση πι� ασ�αλώνλύσεων, αρ�ικά κ�ντά σε λ���υς γιατη δημι�υργία τ�υ κ�ίλ�υ με εκσκα-�ή και τελικά σε κατασκευές απ� πέ-τρα, π�υ διασώ��νται μέ�ρι τις μέρεςμας. H κυκλική διάτα!η σε συνδυα-

σμ� με τη μεγάλη υπερύψωση μετα-!ύ σειρών καθισμάτων δίνει έναν μ�-ναδικ� συνδυασμ� απρ�σκ�πτης θέ-ας και ακρ�ασης.

Aντίθετα με τ�ν κύκλ� της �ρ�ή-στρας και τ�υ κ�ίλ�υ η ευθεία απ�τε-λεί τ� $ασικ� σ�ήμα της σκηνής. Hσκηνή είναι τ� κτίσμα μέσα στ� �π�ί�συντελ�ύνται �λες �ι πρ�ετ�ιμασίεςκαι ταυτ��ρ�να είναι τ� ��ντ� μπρ�-στά στ� �π�ί� διαδραματί�εται η θε-ατρική δράση. Aλλ�τε καν�νικ� πέ-τριν� κτίρι�, άλλ�τε πρ��ειρ� ελα-�ρύ κατασκεύασμα, σκηνικ�, παρ�υ-σιά�ει μεγάλες δια��ρ�π�ιήσεις ωςπρ�ς τη μ�ρ�ή, τ� μέγεθ�ς και τηθέση. Kυρίως τη θέση ως πρ�ς την�ρ�ήστρα και την απ�σταση απ� αυ-τή. Kρίν�ντας απ� την κατάλη!η τηςμ�ρ�ής τ�υ κτιρί�υ της σκηνής, �-πως μας παρ�υσιά�εται σε ένα κ�ρυ-�αί� δείγμα θεάτρ�υ, στην Eπίδαυ-ρ�, �αίνεται �τι μετά απ� παλινδρ�-μήσεις διαμ�ρ�ώθηκε ως ένα διώρ�-�� κτίσμα στην ε�απτ�μένη τ�υ κύ-κλ�υ της �ρ�ήστρας, με τ� �π�ί�κλείνει η μία πλευρά τ�υ θεάτρ�υ.

H απλή επίλυση των τριών καθ�ρι-στικών αυτών στ�ι�είων τ�υ θεατρι-κ�ύ �ώρ�υ, απ�τελεί τ� μεγαλεί� τ�υ

αρ�αί�υ ελληνικ�ύ θεάτρ�υ. Mε �λατα μέσα στην διάθεσή τ�υ, � σύγ�ρ�-ν�ς σ�εδιαστής �άνει π�λλές ��ρέςαυτ� τ� ν�ημα και �δηγείται σε λύ-σεις θεατρικών �ώρων π�υ δεν στη-ρί��υν την παράσταση αλλά αναλί-σκ�νται στ� �ώρ�. Γι’ αυτ� τ� μήνυ-μα π�υ μας μετα�έρ�υν τα αρ�αίαελληνικά θέατρα ε!ακ�λ�υθεί να εί-ναι επίκαιρ� και δεν έ�ει γίνει ακ�μηκαταν�ητ� στ� σύν�λ� τ�υ.

H ακ�υστικήτ�τε και σήμερα

H ακ�υστική π�ι�τητα των αρ�αί-ων ελληνικών θεάτρων είναι τ�σ�γνωστή �σ� και α!ι�θαύμαστη, με α-π�τέλεσμα να παίρνει �αρακτήραμυστικισμ�ύ. Στην πραγματικ�τηταγια π�λλά στ�ι�εία της ακ�υστικήςαυτής έ��υμε συγκεκριμένες απα-ντήσεις. Aυτές δεν θα πρέπει να τιςδ�ύμε σαν απ�μυθ�π�ίηση. Γιατί δενείναι πλήρεις, δεν απαντ�ύν σε �λατα �ητήματα. Aλλά κυρίως γιατί η ε-πιτυ�ία των θεάτρων αυτών ��είλε-ται ��ι μ�ν� στην ακ�υστική αλλά και

Συνέ�εια στην 12η σελίδα

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

στη μ�ρ�ή και τη λειτ�υργία τ�υς.Παράλληλα η κυκλική διάτα!η υ-

π��ρεώνει σε μία συγκέντρωση �λ�υτ�υ θεάτρ�υ στα δρώμενα, στ�ι�εί��ωτικ� για τ�ν θεατρικ� �ώρ�, για τ�σ�εδιασμ� τ�υ και για την μετα��ράτων θεατών απ� τ�ν πραγματικ� στ�θεατρικ� �ώρ�.

Kαμιά άλλη μ�ρ�ή �ώρ�υ δεν δη-μι�υργεί τέτ�ια αίσθηση συγκέντρω-σης της πρ�σ��ής �λων στην παρά-σταση. Kαμιά άλλη μ�ρ�ή δεν δημι-�υργεί τέτ�ια αίσθηση συμμετ��ήςστη μεγάλη �μάδα των θεατών. Γι’αυτ� και παρά τα �τω�ά συνήθως τε-�νικά μέσα, σε σύγκριση με ένα πλή-ρες σύγ�ρ�ν� θέατρ�, τ� αίσθηματης μέθε!ης είναι πανίσ�υρ�. Eίναιστ� �έρι τ�υ σκην�θέτη να μας με-τα�έρει ακ�μη και σήμερα, πίσω στ��ρ�ν�. T� θέατρ� παρέ�ει �λα τα α-ναγκαία στ�ι�εία.

Γνωρί��υμε �τι η ακ�υστική δεν υ-πήρ�ε ως επιστήμη στ�ν αρ�αί� ελ-ληνικ� κ�σμ�. Oι πρ�γ�ν�ί μας ήτανπερισσ�τερ� �ιλ�σ���ι και λιγ�τερ�επιστήμ�νες. Ως �ιλ�σ���ι εί�αντην ικαν�τητα να παρατηρ�ύν τ� πε-ρι$άλλ�ν τ�υς και να ε!άγ�υν συ-μπεράσματα. Kαι ακ�μη πι� σπ�υ-δαί�, εί�αν τ�ν κ�ιν� ν�υ να τα μετα-�έρ�υν και να τα ε�αρμ���υν στη�ωή τ�υς, στα έργα τ�υς.

H πρώτη παρατήρηση είναι η σ�ε-δ�ν �μ�ι�μ�ρ�η καταν�μή της η�η-τικής ενέργειας της �ωνής γύρω α-π� έναν �μιλητή, μία παρατήρησηπ�υ μπ�ρ�ύσε να γίνει και να επαλη-θευτεί αμέτρητες ��ρές σε συγκε-ντρώσεις �μιλητών στην αγ�ρά. Aπ�αυτή πρ�κύπτει � κυκλικ�ς �αρακτή-ρας τ�υ κ�ίλ�υ.

H δεύτερη παρατήρηση είναι η πα-ρεμπ�διση της άνετης ακρ�ασης, �-ταν � ακρ�ατής δεν $λέπει τ�ν �μι-λητή. Παρατήρηση π�υ πρ�ήλθε επί-σης απ� την αγ�ρά, και π�υ �δήγησεστην κλίση τ�υ κ�ίλ�υ.

H τρίτη παρατήρηση είναι η ανά-κλαση, μία παρατήρηση π�υ γίνεταιστη �ύση, μπρ�στά σε ένα $ρά��. Hενίσ�υση της �ωνής απ� την ανά-κλαση �δήγησε στη θέση των ηθ�-π�ιών πίσω, μπρ�στά στη σκηνή με ι-σ�υρές ανακλάσεις πίσω και κάτω.

H τελευταία παρατήρηση είναι η α-νάγκη για ησυ�ία. H μεγάλη ησυ�ίακαθιστά τη �ωνή ικανή να ακ�υστείσε μεγάλες απ�στάσεις. Γι’ αυτ� �ιθέσεις των αρ�αίων θεάτρων είναι ε-πιλεγμένες για τη μεγάλη ησυ�ία τ�υπερι$άλλ�ντ�ς �ώρ�υ (σε π�λλέςπεριπτώσεις ακ�μη και σήμερα).

T� μ�ν� �ήτημα στ� �π�ί� �ι συν-θήκες τ�τε ήταν �ειρ�τερες για τ�υςηθ�π�ι�ύς, ήταν �ι θεατές. O επι-σκέπτης τ�υ θεάτρ�υ έμενε εκείπ�λλές ώρες, σε συνθήκες κάθε άλ-λ� παρά σύγ�ρ�ν�υ θεάτρ�υ καισυμμετεί�ε με αντιδράσεις, σε αντί-θεση με τ� σημεριν� θεατή π�υ σέ-$εται τ� �ώρ� και την τέ�νη.

Συμπεράσματα γιατ� σύγ�ρ�ν� θέατρ�

H πρ�σκληση για τ�ν αρ�ιτέκτ�ναπ�υ σ�εδιά�ει ένα σύγ�ρ�ν� θέατρ�είναι να πρ��ωρήσει, να δώσει δηλα-δή λύσεις π�υ να $ελτιών�υν τιςσυνθήκες σε σ�έση με τα γεμάτα έ-νταση και πρ�σωπικ�τητα θεατρικάμνημεία τ�υ παρελθ�ντ�ς. Στ� δύ-

σκ�λ� αυτ� εγ�είρημα, μπ�ρεί κα-νείς να συμ$άλει με μία σειρά απ�σύγ�ρ�νες τε�νικές πρ�σεγγίσεις.

O σ�εδιασμ�ς με υπ�λ�γιστές καιτα μ�ντέλα πρ�σ�μ�ίωσης, με �λεςτις αδυναμίες τ�υς, παρέ��υν στ�ι-�εία π�υ μπ�ρ�ύν να $�ηθήσ�υν. O�ιμ�ν�ν μπ�ρ�ύμε να πρ�$λέπ�υμε τιςσυνθήκες σε κάθε θέση τ�υ θεά-τρ�υ, μπ�ρ�ύμε ακ�μη να πρ�$λέ-π�υμε τι θα συμ$εί �ταν � ηθ�π�ι�ςστρα�εί αλλ�ύ ή σκύψει τ� κε�άλι. Oσύγ�ρ�ν�ς σ�εδιασμ�ς έ�ει έτσι τηδυνατ�τητα να !ε�ύγει απ� τ�ν απ�-λυτ� κύκλ� και απ� τη σταθερή κλίσηώστε να δώσει στ� κ�ίλ� πι� δυναμι-κές μ�ρ�ές, πρ�σαρμ�σμένες στιςδυνατ�τητες της �ωνής και στηνπρ�σπάθεια για $έλτιστη ρύθμισητων ακ�υστικών παραμέτρων.

Eλά�ιστα στ�ι�εία κτιρίων σκηνής,κυρίως στ�ι�εία θεμελίωσης, έ��υνδιασωθεί ώς τις μέρες μας, με απ�-τέλεσμα τα σημαντικ�τερα και ακ�-μη �ρησιμ�π�ι�ύμενα αρ�αία ελλη-νικά θέατρα να έ��υν τ�ν κύκλ� της�ρ�ήστρας αν�ι�τ� πρ�ς τα πίσω,�ωρίς πλάτη. T� γεγ�ν�ς αυτ� έ�ειαλλ�ιώσει τη μ�ρ�ή των παραστάσε-ων. H θέση τ�υ ηθ�π�ι�ύ στ� πίσωμέρ�ς της �ρ�ήστρας, κ�ντά στ� κτί-ρι� της σκηνής, π�υ τ�ν $�ηθάει μεδύ� πρ�σθετες ανακλάσεις, �άνεται.O ηθ�π�ι�ς πλησιά�ει τ�υς θεατές,στ� άλλ� άκρ� της �ρ�ήστρας, σεμια πρ�σπάθεια να ακ�υστεί και να�ανεί καλύτερα. Eτσι, η αναστήλωσηεν�ς αρ�αί�υ θεάτρ�υ με τη σκηνήτ�υ, θα δημι�υργ�ύσε μάλλ�ν πρ�-$λήματα στη σύγ�ρ�νη παράσταση.

Aν και τα σκηνικά (στη θέση τηςσκηνής) $�ηθ�ύν στην καλύτερη α-κ�υστική, σε σύγκριση με την έλλειψηκάθε κάθετης ανακλαστικής επι�άνει-ας, η τ�π�θέτηση μ�νιμ�υ κτιρί�υσκηνής $ελτιώνει τις συνθήκες, ανα-γκά��ντας τ�υς ηθ�π�ι�ύς να κιν�ύ-νται στ� $άθ�ς της �ρ�ήστρας (μέ�ρι8 m απ� τη σκηνή). Σε εκείνη τη θέσηέ��υν ��ι μ�ν�ν τη στήρι!η της σκη-νής με την ανάκλασή της αλλά τηνπλήρη στήρι!η της �ρ�ήστρας με τηνπι� σημαντική ανάκλασή της στ� έδα-��ς, �σ� και μία ακ�μη διπλή ανάκλα-ση. O ηθ�π�ι�ς π�υ κινείται κ�ντάστ�υς ακρ�ατές τελικά δεν ακ�ύγεταιπέρα απ� τις πρώτες σειρές.

Eπίλ�γ�ς

Π�λλά μπ�ρεί κανείς να απ�κ�μί-σει και ��ι μ�ν�ν ιστ�ρική γνώση α-π� τη μελέτη των μνημείων τ�υ αρ-�αί�υ ελληνικ�ύ κ�σμ�υ. Iδιαίτεραστα θέατρα, η πρ�σέγγιση με τα σύγ-�ρ�να επιστημ�νικά εργαλεία συ-μπληρώνεται απ� την εμπειρία τηςσυμμετ��ής στη �ωντανή λειτ�υργίατ�υ μνημεί�υ, κάτι π�υ δεν είναι δυ-νατ� σε άλλα μνημεία. Στ�ν πρώτ�αιώνα της σύγ�ρ�νης �ωής της, τ�ν20�, η επιστήμη της ακ�υστικής απέ-σπασε π�λλά στ�ι�εία απ� τ� αρ�αί�ελληνικ� θέατρ�. Παρά τη �θ�ράτων αιώνων, �ι διατεταγμένες αυτέςπέτρες π�υ απ�τελ�ύν τ� αρ�αί� ελ-ληνικ� θέατρ� έ��υν κι άλλα να μαςπ�υν. Oι σιωπηλ�ί αυτ�ί μάρτυρεςτ�υ παρελθ�ντ�ς, δεν έ��υν πει α-κ�μη την τελευταία τ�υς λέ!η. Aς ταγνωρίσ�υμε καλύτερα, ας ακ�ύσ�υ-με τ� μήνυμά τ�υς και κυρίως αςπρ�σδώσ�υμε τ� σε$ασμ� π�υ απαι-τεί τ� μεγαλεί� τ�υς.

Oι ανακλάσεις της �ρ�ήστρας και της σκηνής καλύπτ�υν �λ� τ� θέατρ�.

O ηθ�π�ι�ς μπρ�στά, �ωρίς ανάκλαση.

O ηθ�π�ι�ς πίσω, με την ανάκλαση της �ρ�ήστρας, της σκηνής και τη διπλή ανά-κλαση �ρ�ήστρας–σκηνής. (Tα σ�έδια της σελίδας είναι τ�υ καθηγητή E. T�εκάκη).

O ηθ�π�ι�ς πίσω, με την ανάκλαση της �ρ�ήστρας.

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 13

Oπ�υ Eλληνες, και θεατρικ�ί �ώρ�ιKαταγρα�ή των αραίων ελληνικών θεάτρων π�υ σώ��νται σήμερα

T� θέατρ� των Δελ ών (μέσα 4�υ π.X. αιώνα), μ�ναδικά ενταγμέν� στ� τ�πί�. (Φωτ.: «Iταν�ς»).

Tων Kωνσταντίν�υ Mπ�λέτη – Mι�άλη Πιτένη

Aρ�ιτεκτ�νων

TA σω��μενα αραία θέατρα, ως α-ντικείμενα αραι�λ�γικής έρευνας,επι�ε�αιών�υν σήμερα την άρρηκτησέση της αριτεκτ�νικής σύλληψηςκαι της ρήσης τ�υ ώρ�υ. Tα ίδιαως πρ�στατευ�μενα μνημεία απ�τε-

λ�ύν μία �εωριστή κατηγ�ρία αρ-αι�τήτων π�υ, �ταν η κατάστασήτ�υς τ� επιτρέπει, μπ�ρ�ύν να !ιλ�-�ενήσ�υν κάπ�ια νέα ρήση π�υ ναπαραπέμπει, έστω και με δια!�ρ�-π�ιήσεις, στην αρική τ�υς λειτ�υρ-γία. Παράλληλα με την α�ία της ενδυνάμει ρηστικής ικαν�τητ�ς, η ί-δια η αριτεκτ�νική μ�ρ!ή τ�υς ταδια!�ρ�π�ιεί καθ�ριστικά απ� τ�υς

άλλ�υς τύπ�υς αραίων �ικ�δ�μη-μάτων. Eίναι εκείνη π�υ τα καθιστάκατά καν�να αναγνωρίσιμα απ� τ�ευρύ κ�ιν�, κάτι π�υ δεν ισύει συ-νήθως για τα ερείπια των περισσ�τέ-ρων άλλων αραίων κτιρίων. Oι πα-ραπάνω ιδι�τητες πρ�καλ�ύν ένα ι-διαίτερ� επιστημ�νικ�, κ�ινωνικ�και π�λιτικ� ενδια!έρ�ν για τη μελέ-τη, διατήρηση και ενδε�μενη ενσω-

μάτωση των αραίων θεάτρων στησύγρ�νη �ωή.

Στην επιστημ�νική καταγρα!ή π�υπαρ�υσιά�εται συν�πτικά, περιλαμ-�άν�νται 730 αραίες θεατρικές κα-τασκευές, τεκμηριωμένες απ� τασω��μενα τμήματά τ�υς, τις αραίεςπηγές (επιγρα!ές, κείμενα κ.λπ.), τησύγρ�νη έρευνα ή την πρ�!�ρική

Συνέ�εια στην 14η σελίδα

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

παράδ�ση. Bρίσκ�νται διεσπαρμέ-νες σε ένα ευρύ, γεωγρα!ικά, ώρ�π�υ �ρί�εται ανατ�λικά απ� τ� ελλη-νιστικ� θέατρ� της Aλε�άνδρειαςΩ�ειανής στ� A!γανιστάν, δυτικά α-π� τα ημισκαμμένα, ανάμεσα σε σύγ-ρ�νες �ικ�δ�μές, λείψανα τ�υ ρω-μαϊκ�ύ θεάτρ�υ της Λισσα�ώνας,��ρεια απ� τ� θέατρ� της π�ληςCatterick στη B�ρεια Aγγλία π�υ ε-ντ�πίστηκε απ� αερ�!ωτ�γρα!ίες,και ν�τια απ� τ� θέατρ� της Πτ�λε-μαΐδ�ς στη N�τια Aίγυπτ�, η ύπαρ�ητ�υ �π�ί�υ επι�ε�αιώθηκε έμμεσααπ� σω��μενη επιγρα!ή. Kέντρ� τ�υώρ�υ αυτ�ύ απ�τελεί η Mεσ�γει�ςΘάλασσα, κ�ιτίδα τ�υ ελλην�ρωμαϊ-κ�ύ π�λιτισμ�ύ.

Θέατρ�

και Eλληνικ� Πνεύμα

Στ� πρώτ� αυτ� τμήμα της παρ�υ-σίασης περιλαμ�άν�νται θέατρα,των �π�ίων � ρ�ν�ς πρώτης !άσηςκατασκευής και λειτ�υργίας τ�υς α-νάγεται στην «ελληνική περί�δ�»,απ� τ�υς πρώιμ�υς ρ�ν�υς μέρικαι την υστερ�ελληνιστική επ�ή.Σημειώνεται �τι κατά την επικρατέ-στερη επιστημ�νική άπ�ψη τ� ρ�-νικ� �ρι� μετά�ασης απ� την ελλη-νιστική στη ρωμαϊκή περί�δ�, �σ�να!�ρά στη μ�ρ!ή και διάρθρωσητων θεάτρων, τ�π�θετείται γενικάστα μέσα περίπ�υ τ�υ 1�υ αιώναπ.X. Ωστ�σ� στ�ν ευρύτερ� ώρ�της Mεσ�γεί�υ συναντώνται π�ικί-λες ρ�νικές δια!�ρ�π�ιήσεις και �ρ�λ�ς των τ�πικών παραδ�σεων και«ιδιωμάτων» υπήρ�ε καθ�ριστικ�ςστις μετέπειτα ε�ελί�εις.

Στ�ν πρώτ� κατάλ�γ� περιλαμ�ά-ν�νται τα θέατρα και τα ελάιστα ω-δεία της «ελληνικής περι�δ�υ», ταμετα�ατικής μ�ρ!ής θέατρα τηςKαμπανίας και της Mεγάλης Eλλά-δας π�υ !έρ�υν σα!είς επιδράσειςαπ� την ελληνική αριτεκτ�νική πα-ράδ�ση, καθώς και �ι ώρ�ι συγκέ-ντρωσης κ�ιν�ύ αδιευκρίνιστης μέ-ρι σήμερα ρήσης (θεατρικά δρώ-μενα, μ�υσικές εκδηλώσεις, τελε-τ�υργίες). Δεν έ�υν εισαθεί �ιώρ�ι συγκέντρωσης π�υ ρησιμ�-π�ιήθηκαν απ�κλειστικά για π�λιτι-κές συγκεντρώσεις (π.. ��υλευτή-ρια). Eπίσης περιλαμ�άνεται και έ-νας αριθμ�ς θεατρικών ώρων π�υέ�υν ανα!ερθεί ως θεατρικές σεσω��μενες γραπτές πηγές, αλλά εί-τε καταστρά!ηκαν �λ�σερώς σεκάπ�ια υστερ�τερη ιστ�ρική τ�υς!άση είτε δεν έ�υν ακ�μη εντ�πι-στεί και διερευνηθεί αραι�λ�γικά.H ρ�ν�λ�γηση της πρώτης !άσηςκατασκευής τ�υς έει γίνει συγκρι-τικά και με τη ��ήθεια των παραπά-νω πηγών.

/εωριστά και για συστηματικ�ύςλ�γ�υς έ�υν απ�γρα!ηθεί κάπ�ι�ισω��μεν�ι θεατρικ�ί ώρ�ι των �-π�ίων τα λείψανα είναι τ�σ� λίγαπ�υ δεν επιτρέπ�υν κάπ�ια, έστωκαι σετικής ακρί�ειας, ρ�ν�λ�γη-ση. Παρ�υσιά��νται στ� δεύτερ� κα-τάλ�γ� με τίτλ� «Θέατρα μη ε�ακρι-�ωμένης ρ�ν�λ�γησης». Στην ίδιακατηγ�ρία έει περιλη!θεί και έναςαριθμ�ς θεατρικών ώρων για τ�υς�π�ί�υς δεν υπάρει σα!ώς ε�ακρι-�ωμένη, αραι�λ�γικά, ρ�νική πε-

ρί�δ�ς πρώτης !άσης κατασκευής.Aπ� τα συν�λικά στ�ιεία της έ-

ρευνας διαπιστώθηκε η ύπαρ�η 189θεάτρων «ελληνικής περι�δ�υ», εκτων �π�ίων τα 159 έ�υν απ�καλυ-!θεί σε ένα π�ικίλ� �αθμ� διατήρη-σης. H ύπαρ�η των υπ�λ�ίπων τεκ-μηριώνεται μ�ν� απ� πηγές. T�υλά-ιστ�ν τα 34 απ� τα 159 θέατρα α-ρακτηρί��νται σήμερα απ� την ευ-καιριακή ή συστηματική στέγασησύγρ�νων π�λιτιστικών δραστηρι�-τήτων. Tα υπ�λ�ιπα σω��μενα θέα-τρα απ�τελ�ύν απλ�ύς αραι�λ�γι-κ�ύς ώρ�υς, επισκέψιμ�υς ή μη α-π� τ� ευρύ κ�ιν�. Πρώτη στ�ν αριθ-μ� των θεάτρων «ελληνικής περι�-δ�υ» π�υ έ�υν !ιλ��ενήσει ή !ιλ�-�εν�ύν π�λιτιστικές δραστηρι�τητεςείναι η Eλλάδα και ακ�λ�υθ�ύν ηIταλία, η Kύπρ�ς και η T�υρκία.

H συν�πτική παρ�υσίαση της έ-ρευνας για τ�ν αρακτήρα και την ε-�άπλωση των αραίων θεάτρων θα�λ�κληρωθεί στ� α!ιέρωμα της ε-π�μενης Kυριακής, π�υ θα α!�ράστα θέατρα και τα ωδεία της Pωμαϊ-κής Περι�δ�υ. O �ασικ�ς κ�ρμ�ςτης επιστημ�νικής εργασίας πραγ-ματ�π�ιήθηκε για τη δημι�υργία ε-ν�ς άρτη μεγάλων διαστάσεων,π�υ πρωτ�παρ�υσιάστηκε στην έκ-θεση «Mία Σκηνή για τ�ν Δι�νυσ�»στη Θεσσαλ�νίκη και ακ�λ�ύθωςστ� Λ�νδίν�, στις Συρακ�ύσες καιστη Φιλιππ�ύπ�λη (Plovdiv) τηςB�υλγαρίας.

Για τη συγκέντρωση των απαιτ�ύ-μενων στ�ιείων ρησιμ�π�ιήθηκανπ�λυάριθμ�ι τίτλ�ι της γενικής καιειδικής �ι�λι�γρα!ίας, περι�δικά,μ�ν�γρα!ίες, �δηγ�ί κ.λπ. Γίνεται ι-διαίτερη ανα!�ρά στ� θεμελιώδεςέργ� των P.C.Rossetto - G. P.Sartorio «Teatri Antichi Greci eRomani», στην «The PrincetonEncyclopedia of Classical Sites»,στις ετήσιες εκδ�σεις τ�υ«Performing Arts Yearbook», σταπρακτικά τ�υ συνεδρί�υ «LeTheatre Antique et ses Spectacles»(Lattes Γαλλίας, 1989), στ� πάντα ε-πίκαιρ� έργ� της M. Bieber «TheHistory of the Greek and RomanTheatre», στ� τετράτ�μ� έργ�«Teatri Classici in Asia Minore» τηςDaria de Bernardi Ferrero και στ�νκατάλ�γ� «Teatri Greci e TeatriIspirati all’Architettura Greca inSicilia e nell’Italia Meridionale c.350-50 a.C.» της Karina Mitens. Ση-μαντικές πληρ�!�ρίες συγκεντρώ-θηκαν απ� ελληνικ�ύς και διεθνείς!�ρείς, �ργανισμ�ύς, καθώς και α-π� επιτ�πιες επισκέψεις σε ώρ�υςή συνενν�ήσεις με τ�υς υπευθύ-ν�υς. Oπως είναι !υσικ� η π�ι�τητακαι η π�σ�τητα των πληρ�!�ριώντης �ασικής απ�δελτίωσης π�ικίλ-λ�υν σημαντικά ανά μνημεί�. O κα-τάλ�γ�ς παραμένει πάντ�τε αν�ι-κτ�ς σε διεύρυνση απ� τις νεώτε-ρες ανακαλύψεις της αραι�λ�γι-κής έρευνας και υπ�κειται σε συνε-ή ανανέωση.

T� θέατρ� Φιλίππων, συνδεδεμέν� με τ�ν Φίλιππ�

τ�ν B΄ της Mακεδ�νίας, ανάγεται (η α΄ άση) τ�υ

στα μέσα τ�υ 4�υ π.X. αιώνα ( ωτ.: Γ. Xατ!ησπύρ�ς, EOT).

Συνέ�εια απ# την 13η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 15

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T�υ Bασίλη Aγγελικ#π�υλ�υ

O XAPTHΣ αυτ�ς, � πρώτ�ς στ� είδ�ςτ�υ π�υ δημι�υργείται, καταγρά!ει �-λα τα μέρι σήμερα γνωστά αραία ελ-ληνικά και ρωμαϊκά θέατρα –απ� τ�A!γανιστάν ώς τη Bρετανία και απ� τηνOυκρανία ώς τ� Mαρ�κ�. Eει διαστά-σεις 6x3,20 και κατασκευάστηκε ειδικάγια την έκθεση «Mια σκηνή για τ�ν Δι�-νυσ� – Θεατρικ�ς ώρ�ς και αραί�δράμα» τ�υ Iδρύματ�ς Mερκ�ύρη, η �-π�ία τα�ιδεύει ανά τ�ν κ�σμ� εδώ και

δύ� ρ�νια. Συνετέθη �άσει των στ�ι-είων π�υ συνέλε�αν �ι επιστημ�νικ�ίεπιμελητές της έκθεσης αριτέκτ�νεςKωνσταντίν�ς Mπ�λέτης και MιάληςΠιτένης και καταγρά!ει, με ειδικέςρωματικές κ.ά. σημάνσεις π�υ δενδιακρίν�νται εδώ, λ�γω σμίκρυνσηςτ�υ άρτη, π�λλά και ενδια!έρ�ντα.Aπ� την επε�εργασία των στ�ιείωνπ�υ έθεσαν υπ�ψη μας �ι δημι�υργ�ίτ�υ άρτη πρ�κύπτ�υν τα ε�ής:

� Tα 728 αραία ελληνικά και ρωμαϊ-κά θέατρα π�υ έ�υν καταγρα!εί

απλών�νται σε 32 σημερινές ώρες. � Tα περισσ�τερα αραία θέατρα έει

η Iταλία (169) και ακ�λ�υθεί η T�υρκία(140), περι�ές �π�υ κατά την αραι�-τητα ήκμα�αν, ως γνωστ�ν, πλήθ�ς ελ-ληνικές π�λεις –της Mεγάλης Eλλάδ�ς,της Iωνίας κ.λπ. Tρίτη έρεται η Eλλάδαμε 134 θέατρα, και ακ�λ�υθ�ύν: Γαλλίαμε 98, Tυνησία 27, Iσπανία 24, Aλγερία13, I�ρδανία και Λι�ύη απ� 12, Aλ�ανία11, Συρία 10, Iσραήλ 9, Γερμανία και Aί-γυπτ�ς απ� 8, Kρ�ατία 7, απ� 5 Kύπρ�ς,Λί�αν�ς, Eλ�ετία και Bρετανία, απ� 4

B�υλγαρία και FYROM, 3 η P�υμανία, α-π� 2 Παλαιστίνη, Oυκρανία, Λ�υ�εμ-��ύργ�, Iράκ και Mαρ�κ� και απ� 1 Aυ-στρία, Oυγγαρία, Iράν, A!γανιστάν καιΠ�ρτ�γαλία.

� Aπ� τα 728 θέατρα, ελληνικά είναιτα 190 και ρωμαϊκά τα 461, ενώ 77 μέ-ν�υν ατα�ιν�μητα γιατί δεν υπάρ�υνεπαρκή στ�ιεία.

� Tα περισσ�τερα ελληνικά θέατρα�ρίσκ�νται !υσικά στη σημερινή Eλλά-δα (103) και ακ�λ�υθ�ύν: T�υρκία 46ελληνικά, Iταλία 24, Aλ�ανία 4, Λι�ύη 3,

EEÓÓÙÙˆ̂

EEÓÓÙÙˆ̂

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 17

απ� δύ� ελληνικά έ�υν Kύπρ�ς, Iράκκαι Oυκρανία και απ� 1 Aίγυπτ�ς, Λί�α-ν�ς, A!γανιστάν και Iράν (Eκ�άτανα).

� Tα περισσ�τερα ρωμαϊκά έει �έ-�αια η Iταλία (120) και ακ�λ�υθ�ύν:Γαλλία 98, T�υρκία 65, Eλλάδα 30, Tυνη-σία 27, Iσπανία 23, I�ρδανία και Aλγερίααπ� 12, ενώ �ι υπ�λ�ιπες έ�υν απ� 9 έ-ως 1.

� Aπ� τα 728 θέατρα τα 154 είναιγνωστά μ�ν� απ� πηγές και δεν έ�υνεντ�πισθεί ακ�μη. Aπ� τα 574 π�υ έ-�υν �ρεθεί, μ�ν� τα 85 ρησιμ�π�ιή-

θηκαν στα νεώτερα ρ�νια για ευκαι-ριακές ή τακτικές π�λιτιστικές εκδηλώ-σεις. Πρώτη στη ρήση αραίων θεά-τρων (τιμή, αλλά και �νειδ�ς ταυτ�ρ�-να, λ�γω της πρ�ειρ�τητας με την �-π�ία συνήθως συνέ�η αυτ�) η Eλλάδα,με 30 θέατρα. Aκ�λ�υθ�ύν Iταλία με 25εν ρήσει, Γαλλία 8, Iσπανία 6, Kύπρ�ς3, απ� 2 T�υρκία, I�ρδανία, Συρία καιTυνησία και απ� 1 B�υλγαρία, Bρετανία,Iσραήλ, Λι�ύη και FYROM.

� Oι Iταλίδες ερευνήτριες PaolaCiancio Rossetto και Giuseppina Pisani

Sartorio, δημι�υργ�ί τ�υ σημαντικ�ύτρίτ�μ�υ έργ�υ Teatri Antichi Greci eRomani (Pώμη, 1994), υπ�λ�γί��υν σε790 τα θέατρα, περιλαμ�άν�ντας �-μως και ώρ�υς συγκέντρωσης κ�ιν�ύγια μη θεατρικ�ύς σκ�π�ύς. Kατά τις ί-διες ερευνήτριες, τα θέατρα αυτά θαμπ�ρ�ύσαν τυπ�λ�γικά και ρ�ν�λ�γι-κά να τα�ιν�μηθ�ύν ως ε�ής: 167 ελ-ληνικά, 311 ρωμαϊκά, 48 ωδεία, 89«γαλλ�ρωμαϊκά», 16 ελλην�ρωμαϊκά(«ιταλικά»), 14 θέατρα–ωδεία, 14 ελλη-νικά κ�ίλα με ρωμαϊκή σκηνή (συνα-

ντώνται στη Mικρά Aσία) και 123 μη ε-ντ�πισμένα.

� Oι K. Mπ�λέτης και M. Πιτένης, με-λετώντας κατά τη συγκέντρωση τωνστ�ιείων τ�υς τη διεθνή �ι�λι�γρα-!ία, ρησιμ�π�ίησαν ευρέως τ� θεμε-λιώδες έργ� των Iταλίδων επιστημ�-νων, �ι �μως ωρίς δι�ρθώσεις, πρ�-σθήκες και συμπληρώματα, ιδίως σε�,τι α!�ρά τα ελληνικά θέατρα, έτσιπ�υ η καταγρα!ή την �π�ία παρ�υσιά-��υν στην έκθεση να είναι η πληρέστε-ρη μέρι σήμερα.

ÓÓ··˜̃ ¯̄¿¿ÚÚÙÙˢ̃ –– ··ÓÓfifiÚÚ··ÌÌ·· ÙÙÔÔ˘̆ ÎÎfifiÛÛÌÌÔÔ˘̆ ˆ̂ÓÓ ··ÚÚ¯̄··››ˆ̂ÓÓ ıı¿¿ÙÙÚÚˆ̂ÓÓ

ÓÓ··˜̃ ¯̄¿¿ÚÚÙÙˢ̃ –– ··ÓÓfifiÚÚ··ÌÌ·· ÙÙÔÔ˘̆ ÎÎfifiÛÛÌÌÔÔ˘̆ ˆ̂ÓÓ ··ÚÚ¯̄··››ˆ̂ÓÓ ıı¿¿ÙÙÚÚˆ̂ÓÓ

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T� θέατρ� τ�υ Aργ�υς, λα�ευμέν� στις υπώρειες τ�υ λ���υ κατά τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υ, τέλ�ς 4�υ – αρ�ές 3�υ π.X. αιών�ς (�ωτ.: «Iταν�ς»).

Θέατρα μνήμης ά�ια...Mια περιήγηση στα αντιπρ σωπευτικ�τερα απ� τα σω��μενα αρ�αία ελληνικά θέατρα

T�υ Δημήτρη Mπ�σνάκη

Δρ. Aρ�αι�λ�γίας

T� θέατρ� με απ�κρυσταλλωμένα τα�ασικά �αρακτηριστικά τ�υ γνωρί�ειως κατασκευή μεγάλη διάδ�ση σταελληνιστικά και ρωμαϊκά �ρ�νια καισε αυτή την κατεύθυνση θωρείται α-π��ασιστική η συμ��λή τ�υ Mεγά-λ�υ Aλε�άνδρ�υ. O υπαίθρι�ς �ώ-ρ�ς τ�υ θεάτρ�υ στην ελληνική π�-λη, αρμ�νικά πάντ�τε ενταγμέν�ςστ� �υσικ� τ�πί�, απ�τέλεσε σταδια-κά τ� κέντρ� της καλλιτε�νικής καιπ�λιτικής �ωής.

1. Θέατρα

τ υ ελλαδικ ύ �ώρ υ

Στ� θέατρ� τ�υ Δι�νύσ�υ στηνAθήνα, σε άμεση συνάρτηση με τιςανάγκες παρ�υσίασης τ�υ δράμα-τ�ς, δ�κιμά��νται για πρώτη ��ρά �-λες �ι μ�ρ�ές της κτιριακής εγκατά-στασης τ�υ θεάτρ�υ. Aπ� τις δύ�πρώτες �ικ�δ�μικές �άσεις τ�υ 6�υκαι 5�υ αι. σώ��νται ελά�ιστα τμήμα-

τα. Tα �ύλινα ικρία στ� κ�ίλ� μετά τ�θανατη��ρ� ατύ�ημα, π�υ πρ��ένη-σε η πτώση τ�υς (498 π.X.), αντικατά-σταθηκαν απ� λίθινα εδώλια στα�ρ�νια τ�υ ρήτ�ρα και π�λιτικ�ύ Λυ-κ�ύργ�υ (340/330 π.X.) και επιπλέ�ν�λ�κληρ� τ� θέατρ� έγινε λίθιν�.Eπίσης, τ� σκηνικ� �ικ�δ�μημα απέ-κτησε μ�νιμ� �αρακτήρα, ενώ γύρωαπ� την �ρ�ήστρα κατασκευάστηκεαγωγ�ς για την απαγωγή των �μ-"ρίων υδάτων. Kατά την ελληνικήπερί�δ� η σκηνή είναι διώρ��η, ενώτ� πρ�σκήνι� και τα παρασκήνια εί-ναι μαρμάρινα.

T� θέατρ� της Eρέτριας θεωρείταιως ένα απ� τα αρ�αι�τερα, ενώ μι-μείται κατά π�λύ τ� θέατρ� τ�υ Δι�-νύσ�υ. H αρ�αι�τερη �άση τ�υ με τησκηνή να θυμί�ει περσικ� ανάκτ�ρ�ανάγεται στ� 5� αι. π.X. Aπ� τα αρ-�αι�τερα σω��μενα τ�υ είδ�υς, είναιτ� λίθιν� πρ�σκήνι� με ιωνικ�ύ ρυθ-μ�ύ κι�ν�στ�ι�ία στην πρ�σ�ψη, π�υκατασκευάστηκε στ�ν πρώιμ� 4� αι.

Eνα αρκετά ασυνήθιστ� σ�ήμαστην κάτ�ψη παρ�υσιά�ει τ� θέατρ�τ�υ Θ�ρικ�ύ π�υ κτίστηκε γύρω στα

μέσα τ�υ 5�υ αι. π.X. H �ρ�ήστρα εί-ναι τραπε�ι�σ�ημη με καμπυλωμέ-νες γωνίες και τ� κ�ίλ� επίσης έ�εικαμπυλ�γραμμη ακαν�νιστη διάτα-�η, με ευθύγραμμη διάτα�η των εδω-λίων στ� κεντρικ� τμήμα. O μικρ�ςιωνικ�ς να�ς τ�υ Δι�νύσ�υ στη δυτι-κή πάρ�δ� τ�υ θεάτρ�υ με τ� "ωμ�μέσα στ� �ώρ� της �ρ�ήστρας επι-"ε"αιώνει τ�υς δεσμ�ύς τ�υ θεά-τρ�υ με τη δι�νυσιακή λατρεία. Tαμακρ�στενα δωμάτια στην ανατ�λι-κή πάρ�δ� με τα λα�ευτά στ� �υσικ�"ρά�� έδρανα �ρησίμευαν ως σκη-ν�θήκη.

T� θέατρ� της Eπιδαύρ�υ, ένα α-π� τα σημαντικ�τερα μνημεία τηςκλασικής αρ�αι�τητας �ε�ωρί�ει γιατην π�λύ καλή π�ι�τητα της ακ�υ-στικής τ�υ και τις συμμετρικές τ�υαναλ�γίες. Σύμ�ωνα με τις γραπτέςπηγές � αρ�ιτέκτων τ�υ έργ�υ είναι� Π�λύκλειτ�ς � νεώτερ�ς. T� θέα-τρ� κτίστηκε στα μέσα τ�υ 4�υ αι.και κατά μία άλλη άπ�ψη μετά τ� 300π.X.

Λίγ� μετά τ� 370 π.X. κτίστηκε τ�θέατρ� της Mεγαλ�π�λης, ένα απ�

τα μεγαλύτερα σε �ωρητικ�τητα θέ-ατρα τ�υ ελλαδικ�ύ �ώρ�υ, π�υ ε-κτ�ς απ� τα θεατρικά έργα �ιλ��ε-ν�ύσε και τις μεγάλες γι�ρτές τωνAρκάδων. A�ι�μνημ�νευτη είναι ημ�ρ�ή τ�υ σκηνικ�ύ �ικ�δ�μήμα-τ�ς, α��ύ �ι παραστάσεις δίν�νταιμπρ�στά απ� τη στ�ά τ�υ Θερσιλί�υ.Eνα �ύλιν� πρ�σκήνι� στην�τανμπρ�στά απ� τη στ�ά για τις ανάγκεςτ�υ δράματ�ς, π�υ στη συνέ�εια �υ-λασσ�ταν σε ένα στέγαστρ� στη δε-�ιά πάρ�δ� τ�υ θεάτρ�υ, τη σκην�-θήκη.

Στ� τέλ�ς τ�υ 4�υ ή στις αρ�έςτ�υ 3�υ αι. π.X., �ρ�ν�λ�γείται τ�θέατρ� τ�υ Aργ�υς με την κυκλική�ρ�ήστρα. Στ� �ώρ� �ιλ��εν�ύνταν�ι καλλιτε�νικ�ί αγώνες κατά τη με-γάλη γι�ρτή των Nεμέων. T� κ�ίλ��ωρι��ταν απ� δύ� δια�ώματα, ενώπέντε κλίμακες αν�δ�υ δημι�υργ�ύ-σαν τέσσερις κερκίδες, π�υ αντι-στ�ι��ύσαν στις �υλές τ�υ Aργ�υς.Kατά τα ρωμαϊκά �ρ�νια ένα σκέπα-στρ� απ� ύ�ασμα (velum) πρ�στά-τευε τ�υς θεατές απ� τις κακές και-ρικές συνθήκες.

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 19

H πρώτη �ικ�δ�μική �άση τ�υ θεά-τρ�υ της Δωδώνης συνδέεται με τ�ν"ασιλιά Πύρρ� (αρ�ές 3�υ αι. π.X.).T� σκηνικ� �ικ�δ�μημα είναι διώρ�-�� με δωρική στ�ά στη ν�τια πλευράκαι τετράγωνα παρασκήνια. H είσ�-δ�ς των θεατών πρ�ς τα ανώτεραδια�ώματα γιν�ταν με μεγάλα κλιμα-κ�στάσια ε�ωτερικά τ�υ κ�ίλ�υ, ενώη απ��ώρησή τ�υς διευκ�λυν�ταν μεπλατιά έ��δ� στην κεντρική κερκίδαπ�υ έκλεινε με κινητ� κιγκλίδωμα.

T� θέατρ� των Δελ�ών, με τη θαυ-μάσια έντα�ή τ�υ στ� �υσικ� περι-"άλλ�ν, κατασκευάστηκε στ�ν 4� αι.αλλά γνώρισε π�λλές επισκευές καιαλλαγές στ� 2� αι. π.X., π�υ συνε�ί-στηκαν ώς και τα ρωμαϊκά �ρ�νια.Iδιαίτερ� ενδια�έρ�ν έ�ει η μ�ρ�ήτ�υ κ�ίλ�υ, π�υ έ�ει περισσ�τερ�"άθ�ς παρά πλάτ�ς.

O ίδι�ς ιδι�ρρυθμ�ς σ�εδιασμ�ςμε διευρυμέν� τ�ν ά��να τ�υ "ά-θ�υς παρά τ�υ πλάτ�υς, παρατηρεί-ται και στ� θέατρ� της Δήλ�υ, π�υ�ικ�δ�μήθηκε σταδιακά μέσα στ�ν3� αι. π.X. Iδι�ρρυθμ� είναι και τ�

σκηνικ� �ικ�δ�μημα. Mια �ρθ�γώνιακατασκευή έ�ει τέσσερις θύρες, μιαστη δυτική και τρεις στην ανατ�λική,πίσω απ� τ� πρ�σκήνι� με τ�υς δω-ρικ�ύς ημικί�νες. Oι άλλες πλευρέςπερι"άλλ�νται απ� στ�ές.

Aπ� τα θέατρα π�υ "ρίσκ�νται στ�"�ρει� ελλαδικ� �ώρ� α�ί�ει να ανα-�έρ�υμε αυτ� της Bεργίνας, π�υσυνδέεται με τ� ανάκτ�ρ� και τηνAγ�ρά και μέσα στ� �π�ί� τ� 336 π.X.δ�λ���νήθηκε � Φίλιππ�ς. T� θέα-τρ� τ�υ Δί�υ, π�υ "ρίσκεται εκτ�ςτων �ρίων της π�λεως και έ�ει "�-ρει�ανατ�λικ� πρ�σανατ�λισμ� (τ�νπλέ�ν κατάλληλ�, σύμ�ωνα και μετις μεταγενέστερες υπ�δεί�εις τ�υBιτρ�ύ"ι�υ, για τ�ν αερισμ� τ�υ �ώ-ρ�υ) κατασκευάστηκε στ�υς �ρ�-ν�υς τ�υ Φιλίππ�υ E΄ (221–179 π.X.).Mε την π�λη τ�υ Δί�υ �μως σ�ετί��-νται και πρ�γενέστερ�ι σκηνικ�ί α-γώνες, απ� την επ��ή τ�υ Aρ�ελά�υ(413–399 π.X.), στ�υς �π�ί�υς συμ-μετεί�ε και � Eυριπίδης. Mε τ�ν Φί-λιππ� B΄ σ�ετί�εται και τ� θέατρ�των Φιλίππων, τ�υ �π�ί�υ η αρ�αι�-

τερη �άση ανάγεται στα μέσα τ�υ4�υ αι. T� θέατρ� της Θάσ�υ, π�υγια πρώτη ��ρά ανα�έρεται απ� τ�νIππ�κράτη, εδρά�εται μερικώς στηνπαρειά τ�υ τεί��υς της π�λης. :ε�ω-ριστ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά�ει ημαρτυρία �τι κατά τ�ν 5� αι. έ�ησεστην π�λη � δημι�υργ�ς τ�υ θεατρι-κ�ύ είδ�υς της παρωδίας, � κωμικ�ςηθ�π�ι�ς Hγήμων. T� θέατρ� τηςMαρώνειας π�υ �ρ�ν�λ�γείται στηνπρώιμη ελληνιστική περί�δ�, �αρά-�τηκε με τρία κέντρα, αρ�ή π�υ συ-νιστ�ύσε και � Bιτρ�ύ"ι�ς.

Aπ� τα θέατρα στ�ν υπ�λ�ιπ� ελ-λαδικ� �ώρ� ιδιαίτερα α�ι�λ�γα ήταντης Λάρισας (4�ς / 3�ς αι.), της Kασ-σώπης στην Hπειρ�, π�υ συγγενεύειτυπ�λ�γικά με της Δωδώνης (3�ς αι.),της Δημητριάδ�ς (μετά τ� 294 π.X.),των Oινιάδων (4�ς αι.), της Στράτ�υστην Aιτωλ�ακαρνανία (τέλ�ς 4�υαι.), της Πλευρών�ς (μέσα 3�υ αι.), �-π�υ έ�ει �ρησιμ�π�ιηθεί ως σκηνικ��ικ�δ�μημα ένας ψηλ�ς πύργ�ς της��ύρωσης, της Θήρας (3�ς / 2�ς αι.),της Aιγείρας (μέσα 3�υ αι.), της Σι-

κυών�ς (3�ς αι.), και της Mαντίνειας(μετά τ� 371 π.X.). Iδιαίτερα σημαντι-κ� ήταν και τ� ελληνιστικ� θέατρ�της Mυτιλήνης, α��ύ σύμ�ωνα μετ�ν Πλ�ύταρ��, �ρησιμ�π�ιήθηκε ωςπρ�τυπ� απ� τ�ν Π�μπήι� για την κα-τασκευή τ�υ πρώτ�υ λίθιν�υ θεά-τρ�υ στη Pώμη (55 π.X.).

2. Θέατρα της Mικράς Aσίας

Aπ� τα μνημειακά θέατρα της μι-κρασιατικής ακτής �ε�ωρί�ει τ� θέα-τρ� της E�έσ�υ με τα τρία δια�ώμα-τα, π�υ ήταν απ� τα μεγαλύτερα τ�υαρ�αί�υ κ�σμ�υ. H αρ�αι�τερη �άσητ�υ ανάγεται στην ελληνιστική επ�-�ή (γύρω στ� 200 π.X.).

Στ� θέατρ� της Πριήνης διατηρ�ύ-νται π�λλά �αρακτηριστικά τ�υ θεά-τρ�υ τ�υ 3�υ αι. π.X. Eίναι ενταγμέν�στ� ιππ�δάμει� σύστημα της π�ληςκαι σε κεντρικ� σημεί�. H γενική �ά-ρα�η είναι ημιελλειπτική. H �ρ�ήστρα

T� εντυπωσιακ� θέατρ� της Περγάμ�υ, στη Mικρά Aσία, �ικ�δ�μημέν� στην πλαγιά της ακρ�π�λης (�ωτ.: «Iταν�ς»).

Συνέ�εια στην 20η σελίδα

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T� θέατρ� τ�υ K�υρί�υ στην Kύπρ�, απ� τα αρ�αι�τερα της μεγαλ�νήσ�υ, αναστηλώθηκε τ� 1961 και �ρησιμ�π�ιείται για παραστάσεις (�ωτ.: «Iταν�ς»).

Θέα στ� πέλαγ�ς, �υσικά, έ�ει τ� θέατρ� της Θήρας, �ικ�δ�μημέν� σε πλαγιά τ�ν 3� ή 2� π.X. αιώνα, στη θέση πα-λαι�τερ�υ �ύλιν�υ – �πως και τα περισσ�τερα αρ�αία θέατρα (�ωτ.: «Iταν�ς»).

είναι πεταλ�σ�ημη απ� πατημέν� �ώ-μα. T� σκηνικ� �ικ�δ�μημα είναι έναμακρ�στεν� διώρ��� κτίρι�. Στηνπρ�σ�ψη τ�υ πρ�σκηνί�υ, π�υ διατη-ρείται σ�εδ�ν ακέραι�, υπήρ�ε τ� πά-τωμα τ�υ λ�γεί�υ, ενώ σ�ηματι��τανκι�ν�στ�ι�ία 12 δωρικών ημικι�νωνμε τρεις θύρες ε��δ�υ των υπ�κρι-τών. Στα υπ�λ�ιπα μετακι�νια δια-στήματα ήταν τ�π�θετημέν�ι �ι πίνα-κες. Iδιαίτερ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά-�ει και τ� ελληνιστικ� θέατρ� της Mι-λήτ�υ με τ� διώρ��� σκηνικ� �ικ�δ�-μημα, τ� �αρδύ τραπε�ι�σ�ημ� λ�-γεί� και τα επτά δωμάτια ανά �ρ���.

Mετα�ύ των υπ�λ�ίπων θεάτρωντης περι��ής �ε�ωρί��υν τ� θέατρ�της Περγάμ�υ (απ� τ�ν 3� αι.), τ�υΛητώ�υ (177 π.X.), τα ρωμαϊκά θέατρατης A�ρ�δισιάδ�ς (1�ς αι.), των Πατά-ρων (14–37 μ.X.), της Nύσσας ("΄ ήμισυ1�υ αι.), της Iεραπ�λεως (117–138μ.X.), της Aσπένδ�υ (161–180 μ.X.),π�υ εντυπωσιά�ει με την ε�αιρετικήακ�υστική τ�υ, των Mύρων (μετά τ�141 μ.X.), και της Σίδης (2�ς αι. μ.X.).

3. Θέατρα

της Kάτω Iταλίας

T� θέατρ� τ�υ Mεταπ�ντί�υ θεω-ρείται απ� τα πλέ�ν α�ι�λ�γα μνη-μεία της Mεγάλης Eλλάδ�ς. Kατα-σκευάστηκε τ�ν 4� αι. π.X. T� κ�ίλ�έ�ει διαμ�ρ�ωθεί ε� �λ�κλήρ�υ σετε�νητή επί�ωση. Δύ� αναλημματι-

Συνέ�εια απ� την 19η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 21

T� θέατρ� τ�υ Tαυρ�μενί�υ (σημερινής Tα�ρμίνας) στην Kάτω Iταλία, γνώρισε π�λλές και εκτεταμένες ρωμαϊκές επεμ$άσεις (�ωτ.: «Iταν�ς»).

κ�ί τ�ί��ι περιέ"αλαν τ� κ�ίλ�, εκτων �π�ίων � ε�ωτερικ�ς έ�ερεπλ�ύσι� αρ�ιτεκτ�νικ� διάκ�σμ�.Στις Συρακ�ύσες έ��υν "ρεθεί δύ�θεατρικά �ικ�δ�μήματα. Στ� αρ�αι-�τερ� (6�ς/5�ς αι.), έργ� τ�υ αρ�ι-τέκτ�να Δημ�δ�κ�υ, �π�υ πιθανώςδίδα�ε τις τραγωδίες τ�υ � Aισ�ύ-λ�ς, τα ευθύγραμμα εδώλια είναι ε��λ�κλήρ�υ λα�ευμένα στ� �υσικ�"ρά��.

T� μεγάλ� θέατρ� στη μ�ρ�ήπ�υ σώ�εται σήμερα σ�ετί�εται μετ�ν Iέρωνα B΄ (238–216 π.X.). T� κ�ί-λ� έ�ει σ�ήμα πετάλ�υ. K�ντά στ�πρ�σκήνι� εί�ε δημι�υργηθεί ένας"αθύς υπ�γει�ς �ώρ�ς π�υ ε�υπη-ρετ�ύσε τ�υς τε�νικ�ύς της παρά-

στασης, ενώ στ� �ώρ� εντ�πίστηκεκαι μια εγκατάσταση ανε"άσματ�ςκαι κατε"άσματ�ς της αυλαίας.

Mετα�ύ των υπ�λ�ίπων θεάτρωντης περι��ής �ε�ωρί��υν τ� θέατρ�τ�υ Tαυρ�μενί�υ (Tα�ρμίνα), π�υ α-π� την ελληνιστική �άση τ�υ σώθη-καν μ�ν� �ρισμένα ενεπίγρα�α εδώ-λια, της Kατάνης με την τραπε�ι�-σ�ημη μ�ρ�ή τ�υ 5�υ αι., των Aκρων(3�ς/2�ς αι.), π�υ συνδε�ταν με τ�B�υλευτήρι� μέσω εν�ς σκεπαστ�ύδιαδρ�μ�υ, της M�ργαντίνας, π�υκατά την αρ�αι�τερη �άση τ�υ (4�ςαι.) �ρ�ήστρα και κ�ίλ� ήταν τραπε-�ι�σ�ημα, της Eγέστης (τέλη 3�υ αι.),της Hράκλειας (4�ς/3�ς αι.), τ�υ Σ�-λ�ύντ�ς ("΄ ήμισυ 4�υ αι.), της Tυν-

δαρίδ�ς (4�ς/3�ς αι.), και της Iαιτίας(τέλη 4�υ αι.).

4. Θέατρα της Kύπρ υ

T� θέατρ� τ�υ K�υρί�υ είναι απ�τα αρ�αι�τερα μέ�ρι στιγμής θέατρατης μεγαλ�νήσ�υ. H αρ�ική �άσητ�υ ανάγεται στα τέλη τ�υ 2�υ αι. T�κ�ίλ� έ�ει κτιστεί σύμ�ωνα με τα ρω-μαϊκά πρ�τυπα.

T� κεντρικ� τμήμα θεμελιώνεταιστ� �υσικ� "ρά��, ενώ �ι πτέρυγεςσε τε�νικές επι�ώσεις. Στην άνω α-π�λη�η έ�ει δημι�υργηθεί περιμετρι-κή στ�ά, π�υ �θάνει μέ�ρι τ� συ-γκρ�τημα της σκηνής.

T� θέατρ� της Σαλαμίν�ς �ρ�ν�-

λ�γείται την επ��ή τ�υ Aυτ�κράτ�-ρα Aυγ�ύστ�υ. T� κ�ίλ� ήταν και ε-δώ διαμ�ρ�ωμέν� σε τε�νητή επί-�ωση. T� σκηνικ� �ικ�δ�μημα εί�εκτιστεί σύμ�ωνα με τα ρωμαϊκά πρ�-τυπα και απ�τελ�ύνταν απ� επτάδωμάτια και διάδρ�μ� με μνημειακήπρ�σ�ψη σε δύ� επίπεδα.

T� κ�ίλ� τ�υ ρωμαϊκ�ύ θεάτρ�υτ�υ Σ�λων (2�ς/3�ς αι. μ.X.) έ�ει κα-τά τ� μεγαλύτερ� τμήμα των εδω-λίων λα�ευτεί στ� �υσικ� "ρά��, �-πως και η ημικυκλική �ρ�ήστρα, ενώτ� υπ�λ�ιπ� στηρί�εται σε τε�νητήεπί�ωση. T� κυρίως σκηνικ� �ικ�δ�-μημα εί�ε π�λλά δωμάτια και ένα με-γάλ� υπ�γει� πέρασμα π�υ τ� διέ-σ�ι�ε σε �λ� τ� μήκ�ς τ�υ.

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

Zωγρα�ική αναπαράσταση σκηνής θεάτρ�υ �πως εί�ε απ�τυπωθεί, για διακ�σμητικ�ύς λ�γ�υς, σε τ�ί�� της �ίλας Boscoreale, μέσα τ�υ 1�υ π.X. αιώνα(Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Nάπ�λης).

Oψις και σκεύηΣκηνικά, μη�ανισμ�ί και κ�στ�ύμια στ� αρ�αί� θέατρ�

Tων: Kωνσταντίν�υ Mπ�λέτη –Mι�άλη Πιτένη

Aρ�ιτεκτ�νων

ΣTO δεύτερ μισ τυ 4υ και καθ’ λη τη διάρκεια τυ 3υ π.X. αιώνα�ρνλγύνται μεγάλες αλλαγέςστη δμή και στ �αρακτήρα τυσκηνικύ ικδμήματς τυ ελλη-νικύ θεάτρυ. Aυτές απτελύν ταστάδια μετάλλα�ης απ έναν πρώιμτύπ κτιρίυ ελα�ρ τερης κατα-σκευής, για τν πί η έλλειψηστι�είων δεν επιτρέπει σήμερα γε-νικεύσεις και ασ�αλή συμπεράσμα-τα, σε ένα μνιμ τερ διώρ� κτί-σμα, �αρακτηριστικ της ελληνιστι-κής περι δυ.

Kατά την επικρατέστερη επιστη-μνική άπψη η ικδμική αυτήδραστηρι τητα �ειλ ταν στην επι-θυμία να ανταπκριθεί τ κτίρι στησυνε�ή ε�έλι�η τυ θεατρικύ γί-

γνεσθαι και στη ραγδαία αύ�ηση τωναπαιτήσεων τυ θεαματικύ και τε-�νικύ μέρυς μιας παράστασης. Γι’αυτ και συμ"αδί#ει με την εισαγω-γή καιντμιών στ θέατρ ως λ γκαι τέ�νη. Eιδικά στη Nέα Kωμωδία,πυ πρωτεμ�ανί#εται τ 330 π.X.,υπάρ�ει ένα δεδμέν σύστημα κί-νησης μέσα και έ�ω απ τη σκηνήπρς τη π λη, την αγρά, τ λιμάνι ήτην ε��ή. Tα ανίγματα τυ σκηνι-κύ ικδμήματς απκτύν ιδιαί-τερη δραματική λειτυργία, πως εί-ναι π.�. η έναρ�η τυ έργυ ή εν ςεπιμέρυς μνλ γυ τυ. Στπλαίσι των νέων θεατρικών συμ"ά-σεων η �ρήση της σκηνγρα�ίας καιτων ε�ελιγμένων απ την πρηγύ-μενη περίδ σκηνικών μη�ανημά-των γενικεύεται.

Oι περισσ τερι αρ�ιτεκτνικί -ρι των επιμέρυς τμημάτων της ελ-ληνιστικής σκηνής έ�υν διασωθεί

σε ικδμικές επιγρα�ές (E�εσς,Δήλς, Ωρωπ ς κ.λπ.). Mεταγενέ-στερι συγγρα�είς, πως Bιτρύ-"ις ή Πλυδεύκης, μας παρέ�υναναλυτικ τερα στι�εία για ένα σύ-νλ ιδιαίτερων θεατρικών κατα-σκευών και σκηνικών "ηθημάτωνπυ επιστρατεύνταν για την καλύ-τερη και πληρέστερη παρυσίασητης παράστασης.

Σκην�γρα�ία –

Θεατρικ�ί μη�ανισμ�ί

H ανακάλυψη της πραγματικήςσκηνγρα�ίας απδίδεται απ τνAρισττέλη στν Σ�κλή ενώ, κατάτν Bιτρύ"ι, η #ωγρα�ική σαν μέ-σ διαμ ρ�ωσης τυ σκηνικύ �ώ-ρυ εί�ε �ρησιμπιηθεί και απ τνAισ�ύλ. O Bιτρύ"ις μάλιστα μαςπληρ�ρεί για τρία είδη σκηνικών

εικ νων πυ αντιστι�ύν στα τρίαείδη θεάματς, την τραγωδία, τηνκωμωδία και τ σατυρικ δράμα. T -σ στν κάτω ρ� της ελληνιστι-κής σκηνής, στα μεσδιαστήματατων ημικι νων πυ συνέθεταν τηστά τυ πρσκηνίυ σ και στνάνω ρ�, στα κενά πυ δημιυρ-γύσαν μεγάλα ανίγματα, γνωστάμε τν ρ θυρώματα, υπήρ�ε η δυ-νατ τητα παρεμ"λής ελα�ρώνσκηνγρα�ικών στι�είων. Tέτια ή-ταν, κατά τν Πλυδεύκη, τα κατα-"λήματα, με μρ�ή είτε υ�ασμάτι-νων παραπετασμάτων είτε #ωγρα�ι-σμένων πινάκων. I�νη στερέωσηςτων τελευταίων έ�υν απκαλυ�θείσε πλλά μνημεία της ελληνιστικήςπερι δυ, ενώ πλλί ερευνητές ταέ�υν εισαγάγει σε ανίγματα γρα-�ικών απκαταστάσεων πρσ ψεωνσκηνών ακ μη και πρωιμ τερων �ά-σεων.

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 23

Στ� θέατρ� της Σπάρτης η σκηνή ήταν κυλι�μενη και την έ�γα!αν μ�ν� τις ημέρες των παραστάσεων απ� τ� �ίκημα π�υ την πρ�στάτευε. (Γρα�ική αναπαράσταση H.Bulle, «Das Theater zu Sparta», Bayerische Akademie der Wissenschaften, 1937. Aπ�δ�ση τρισδιάστατ�υ μ�ντέλ�υ «DG Dimension – K. Aλε#�π�ύλ�υ, A. Φασ�ης»).

H αναγκαία εισαγωγή στη σκηνικήδράση τυ εσωτερικύ εν ς �ώρυ,η εμ�άνιση εν ς θεύ ή εν ς πρ-σώπυ τυ ε�ωσκηνικύ �ώρυ ή ηθεατρική αναπαράσταση εν ς �υσι-κύ �αινμένυ, ήταν δυνατά μ νμε τη "ήθεια ειδικών μη�ανισμών.H ύπαρ�η των �αρακτηριστικών αυ-τών επινήσεων επι"ε"αιώνεται τ -σ απ τα σω# μενα κείμενα αρ�αί-ων τραγωδιών και κωμωδιών σ καιαπ σ�ετικές ιστρικές πραγματείες.Πλύτιμες πληρ�ρίες, αν και σε α-�αιρετική σ�εδ ν σ�ηματική μρ�ή,λαμ"άννται απ αναπαραστάσειςθεατρικών σκηνών σε αγγεία. Oι με-λέτες πυ εκ�ρά#υν τις επικρατέ-στερες επιστημνικές απ ψεις γιατα μη�ανήματα αυτά συ�νά αντι-κρύνται με εντελώς αντίθετεςγνώμες πυ έ�υν κατά καιρύς δια-τυπωθεί απ ρισμένυς σημαντι-κύς ερευνητές και �θάνυν σε ση-μεί αμ�ισ"ήτησης ακ μη και της ύ-παρ�ής τυς. H διαπίστωση τι στιςπεριγρα�ές των αρ�αίων θεατρικώνμη�ανισμών αναγνωρί#εται σήμερα ηκεντρική ιδέα πλλών στι�είων τηςσύγ�ρνης σκηνικής τε�νλγίας εί-ναι πωσδήπτε ιδιαίτερυ ενδια�έ-ρντς.

T εκκύκλημα απτελύσε ένα �α-μηλ τρ�� ρ �ημα επί τυ -πίυ εμ�ανί#νταν ή ε�α�ανί#-νταν, απ την κεντρική είσδ τηςσκηνής, πρ σωπα ή και τ εσωτερικ εν ς �ώρυ. Πιθανή ήταν και η περι-στρ�ική κίνηση τυ εκκυκλήματς,ανάλγη με τη σημερινή �ρήση τηςπεριστρ�ικής σκηνής πάνω σε "α-γνέτ. Παρ μις μη�ανισμ ς ήταν

και η ε�ώστρα για την έ�δ τυ ε-σωτερικύ τυ σκηνικύ.

Eνας άλλς σημαντικ ς και εύ-�ρηστς μη�ανισμ ς ήταν η μη�α-νή, ένα ανυψωτικ μη�άνημα για τημετα�ρά στη σκηνή καθριστικώνγια τη δράση πρσώπων, πως ι ή-ρωες ή ι θεί. H εμ�άνιση θεών σεκρίσιμα σημεία αρκετών τραγωδιώντυ Eυριπίδη, με την επιστράτευσητυ συγκεκριμένυ μη�ανισμύ,πρσδι ρισε τν �αρακτηρισμ «απ μη�ανής θε ς» (deus exmachina) και απτέλεσε α�ρμήγια έντνη παρωδία απ τν Aρι-στ�άνη. Kατά τν Πλυδεύκη ημη�ανή ε�ρησιμπιείτ στην τρα-γωδία, ενώ στην κωμωδία εμ�ανί-#ετ η κράδη. H μη�ανή μπρεί ναθεωρηθεί πρ δρμς των ανυψω-τικών μη�ανισμών υψηλής τε�ν-λγίας τυ σημερινύ θεάτρυ καιλειτυργύσε ως γεραν ς με σ�ι-νί, πυ νμα# ταν αιώρα.

Για την άμεση εμ�άνιση και απ-μάκρυνση πρσώπων ή αντικειμένωνστ αρ�αί ελληνικ θέατρ �ρησι-μπιύνταν επίσης τα λεγ μενα α-ναπιέσματα, ένα είδς καταπακτώνπυ λειτυργύσαν πως ι αντί-στι�ες καταπακτές των σύγ�ρνωνθεατρικών σκηνών.

Eνας ιδιαίτερα συνήθης θεατρικ ςμη�ανισμ ς για την άμεση αλλαγήσκηνικών εικνγρα�ικών στι�είωναπτελύσαν ι περίακτ�ι, πρισματι-κής μρ�ής περιστρε� μενες κατα-σκευές πυ τπθετύνταν σε κα-τάλληλα σημεία τυ σκηνικύ ικ-δμήματς. H μρ�ή και �ρήση τυς

Στη �ίλα τ�υ Kικέρων�ς, στην Π�μπηία, υπάρ�ει τ� μωσαϊκ� αυτ� τ�υ Δι�-σκ�υρίδη, στ� �π�ί� εικ�νί!εται σκηνή απ� την κωμωδία τ�υ Mενάνδρ�υ «Συ-ναριστώσαι». H �αμηλή πλατ��ρμα με τα τρία σκαλ�πάτια, κάτω, ερμηνεύεταιως εκκύκλημα π�υ �γαίνει στη σκηνή (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� της Nάπ�λης). Συνέ�εια στην 24η σελίδα

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

ε�ελί�θηκε δια�ρνικά ώς τις μέρεςμας. H σκηνική παρυσίαση έντνων�υσικών �αινμένων επιτυγ�άνετμε τη "ήθεια τυ κεραυν�σκ�πεί-�υ, εν ς τύπυ περιάκτυ πυ διέ-θετε είτε πλευρές με σ�έδια κεραυ-νών, είτε μία γυαλιστερή επι�άνειαεπί της πίας αντανακλύσε τ�ως τυ ήλιυ. Για την παραγωγήτυ �αρακτηριστικύ ή�υ της "ρ-ντής ε�ρησιμπιείτ τ �ρ�ντεί�ν,άλλτε μεταλλικ δ�εί με �αλίκιαγια την παραγωγή θρύ"υ και άλ-λτε τεμά�ι τεντωμένυ δέρματςεπί τυ πίυ πρσέκρυαν μλύ-"δινα σ�αιρίδια. T σ σε θέατρα τηςελληνιστικής σ και της ρωμαϊκήςπερι δυ εικά#εται η ύπαρ�η κινη-τών σκηνικών κατασκευών πυ σύ-ρνταν επί τρ�ών ή ε� λκλήρυσυρ μενες #ωγρα�ικές συνθέσειςπυ έ�υν τν λατινικ ρ scaenaductilis.

Δεν είναι ωστ σ "έ"αι εάν σταθέατρα της σημαντικής περι δυτυ Aρ�αίυ Δράματς ήταν γενι-κευμένη και η �ρήση κάπιυ είδυςμεγάλυ υ�άσματς με τν λειτυρ-γικ �αρακτήρα αυλαίας, παρά τ γε-γν ς τι η ανάγνωση ρισμένων έρ-γων σήμερα δεί�νει τι θα έπρεπε ναε�υπηρετύντ ιδιαίτερα απ τηνενδε� μενη παρυσία της. Y�άσμα-τα για την κάλυψη επιμέρυς κενών, �ι μως με �αρακτήρα αυλαίας, δια-κρίννται σε μία μεγάλη πικιλίαμρ�ής, διακ σμυ και τρ πυ α-νάρτησης σε α�αιρετικής απ δσηςπαλκσένικα των αγγείων των �λυά-κων. Σε επιγρα�ή της E�έσυ έ�ειδιασωθεί η λέ�η σεί�αρ�ς πυ ετυ-μλγικά παραπέμπει σε έναν μη�α-νισμ ανάρτησης και κίνησης υ�ά-σματς.

Λίγυς αιώνες αργ τερα τα ρω-μαϊκά siparia απτελύσαν κυρτί-νες πυ κινύνταν με σύνθετ μη-�ανισμ και κάλυπταν επιμέρυςτμήματα της πρ σψης τυ πλύπι σύνθετυ και γκώδυς σκηνι-κύ ικδμήματς της ρωμαϊκήςπερι δυ. H �ρήση τυς κατά τηδιάρκεια της παράστασης συσ�ετι-# ταν με αλλαγές πρά�εων τυ έρ-γυ πυ μπρεί να συμπεριλάμ"α-ναν και τρππιήσεις τυ σκηνι-κύ διακ σμυ. Ωστ σ, πριν απ την έναρ�η της παράστασης η μεγά-λη ε�ωτερική κυρτίνα πυ κάλυπτε

πλήρως την πρ σψη της σκηνής, ηaulaeum, έπε�τε με την ενεργπί-ηση εν ς ιδιαίτερυ μη�ανισμύ, σεένα στεν υπ γει αύλακα μπρστάαπ τη σκηνή. H λειτυργία της πα-ραπέμπει στη σημερινή αυλαία τωνσύγ�ρνων θεάτρων, της πίας ω-στ σ η διεύθυνση κίνησης είναι�αρακτηριστικά διά�ρη. Eτσι, η εκνέυ ανύψωση της aulaeum σήμαι-νε τη λή�η της παράστασης για τρωμαϊκ ακρατήρι. O Kικέρων γιανα τνίσει την παράλληλη ύπαρ�ητης aulaeum μπρστά και τωνsiparia πίσω απ τη σκηνή, επιτείνει

τν �αρακτήρα των δεύτερων �ρη-σιμπιώντας την έκ�ραση postsiparia. T ρωμαϊκ θέατρ υιθέ-τησε τα περισσ τερα απ τα σκηνι-κά μη�ανήματα τυ αρ�αίυ ελληνι-κύ θεάτρυ (εκκύκλημα, μη�ανή,"ρντείν κ.λπ.).

Tα ενδύματα

H παρυσίαση και η σκηνική λ-κλήρωση εν ς έργυ στ αρ�αί ελ-ληνικ θέατρ περιλάμ"ανε και τησκευή των υπκριτών (κστύμι,μάσκα, υπ δημα), απαραίτητ στι-

�εί της διδασκαλίας πυ ανάγεταιστη λατρεία τυ Δινύσυ και εν-σωματώθηκε στην παράσταση ωςσημασιλγικ και λειτυργικ στι�εί της. O σκευπι ς, κατα-σκευαστής της σκευής, ήταν κατάτν Aρισττέλη σημαντικ τερς γιατην πρετιμασία της « ψης» και α-π τν ίδι τν πιητή.

H πατρ τητα της υσιαστικής α-να"άθμισης της σκευής στην αρ-�αία τραγωδία ανήκει στν Aισ�ύλ,πυ πιστεύεται τι διακ σμησε μεμεγαλπρεπή τρ π τ θέατρ καιπρσδι ρισε συγκεκριμένα κστύ-μια στυς ηθπιύς. T �αρακτη-ριστικ είναι τι ενώ τα τραγικά έρ-γα ανα�έρνταν σε πρηγύμενεςεπ�ές και σε μυθλγικά κατά "ά-ση θέματα, η θεατρική σκευή ήτανκατά καν να σύγ�ρνη της επ�ήςπυ παί�τηκαν ι τραγωδίες.

Tα "ασικ τερα κστύμια τηςτραγωδίας ήταν τα επι"λήματα (ιμά-τιν, �λαμύς κ.λπ.) και ι πλύ�ρω-μι �ιτώνες. T ιμάτιν συνίσταταπ ένα επίμηκες ύ�ασμα μετασ�η-ματι# μεν σε ένα σ�ετικά μακρύένδυμα πυ ενίτε κάλυπτε και τα�έρια, κιν για άντρες και γυναί-κες. H �λαμύς, πι κντή και με π ρ-πη στυς ώμυς, συνηθι# ταν κυ-ρίως ως κστύμι ε�ή"ων.

O τραγικ ς �ιτών ήταν ένα μεγα-λπρεπές πλύ�ρωμ ένδυμα πυέ�θανε έως τν αστράγαλ ή κά-λυπτε ακ μη και τα π δια (σύρμα).O Σ�κλής ακλύθησε τις "ασι-κές ενδυματλγικές αρ�ές τυAισ�ύλυ, ενώ Eυριπίδης εισήγα-γε τ �τω� έως και ε�αθλιωμένένδυμα σε πλλά έργα τυ, δε� -μενς τη σκωπτική κριτική τυ Aρι-στ�άνη.

Στην Aρ�αία και Mέση Kωμωδία ε-�ρησιμπιείτ συνήθως τ σωμά-τι�ν, ένα ε�αρμστ μάλλιν ρύ�στ �ρώμα τυ δέρματς με παρα-γεμίσματα στην κιλιά και στα πί-σθια και με ενσωματωμέν ένα δερ-μάτιν �αλλ . Σε άλλες περιπτώ-σεις �ρύσαν #ω μρ�α ενδύμα-τα ( ρνιθες, σ�ήκες, "άτρα�ικ.λπ.) ως κληρνμιά απ τις δινυ-σιακές γιρτές, ενώ σπανι τερα εμ-�ανί#νταν κωμικ ς �ιτών, η ε�ω-μίς και τα κωμικά επι"λήματα. Aργ -τερα στις αρ�ές τυ 3υ π.X. αιώναστην Kάτω Iταλία ήκμασε ένα ιδιαί-τερ θεατρικ είδς, η κωμωδία

Συνέ�εια απ� την 23η σελίδα

Στη !ωγρα�ιά εν�ς αγγεί�υ απ� τ�ν Tάραντα (4�ς π.X. αι.) �λέπ�υμε έναν η-θ�π�ι� να κρατά τ� πρ�σωπεί� τ�υ τραγικ�ύ ήρωα π�υ υπ�δύεται.

Σε θραύσμα αγγεί�υ �ρέθηκε !ωγρα�ισμένη η �ψη σκηνής θεάτρ�υ, με τ�υς ηθ�π�ι�ύς στ� πρ�σκήνι�. Mε �άση τ� απ�σπασμα αυτ�, � B. Otto �λ�κλήρωσετην εικ�να της αγγει�γρα�ίας (αριστερά) και αναπαράστησε τ� πίσω μέρ�ς τ�υ σκηνικ�ύ και τ�υ εσωτερικ�ύ τ�υ σκηνικ�ύ �ικ�δ�μήματ�ς.

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 25

Γρα�ική αναπαράσταση της σκηνής τ�υ θεάτρ�υ της Πριήνης, με !ωγρα�ισμέν�υς πίνακες ανάμεσα στ�υς κί�νες τ�υ πρ�σκηνί�υ και περίακτ�υς, υπ� τημ�ρ�ή περιστρε��μενων πρισμάτων, στα θυρώματα της σκηνής. (A. Von Gerkan, «Das Theater von Priene», München 1921. Aπ�δ�ση τρισδιάστατ�υ μ�ντέ-λ�υ «DG Dimension – K. Aλε#�π�ύλ�υ, A. Φασ�ης»).

των �λυάκων, της πίας τα �αλλι-κά κστύμια έμια#αν αρκετά με ε-κείνα της αρ�αίας αττικής κωμω-δίας. Aπ τις λιγστές πληρ�ρίεςγια τα κστύμια τυ σατυρικύδράματς έ�ει διατυπωθεί η άπψη τι συνδύα#αν ενδύματα τραγωδίαςμε κντά ε�αρμστά παντελ νια(περι#ώματα) πυ έ�εραν �αλλ καιυρά.

Tυπικ στι�εί υπ δησης των η-θπιών της αρ�αίας τραγωδίας ή-ταν γνωστ ς κ�θ�ρν�ς. Aρ�ικά α-πτελύσε ένα μαλακ υπ δημα μελεπτ τακύνι και κρδ νια πυμπρύσε να �ρεθεί αδιάκριτα είτεστα αριστερά είτε στα δε�ιά π δια.Στην ε�έλι�ή τυ απκτύσε λ καιυψηλ τερη σ λα για να καταλή�ειστη ρωμαϊκή περίδ πανύψηλς.

Σύμ�ωνα με τυς περισσ τερυςμελετητές κ θρνς στην τραγω-δία νμά#εται και εμ"άτης καιστην κωμωδία εμ"άδα, σε αντίθεσηπρς τν Πλυδεύκη πυ ανα�έρειως εμ"άτες τα υπδήματα της κω-μωδίας.

Oι ενδυμασίες τυ ρωμαϊκύ θεά-τρυ, με την πλυτέλεια και τηνπλυ�ρωμία πυ τις �αρακτήρι#ε, έ-παι#αν κυρίαρ� ρ λ στν εντυ-πωσιασμ των θεατών και τυπλγι-κά απτελύσαν συνέ�εια των εν-

δυμάτων τυ αρ�αίυ ελληνικύθεάτρυ.

Πρ�σωπεία

Σύμ�ωνα με την αρ�αία παράδ-ση, πρώτς Θέσπις, τ δεύτερμισ τυ 6υ π.X. αιώνα, έ"αψε ταπρ σωπα των υπκριτών με διά�-ρες �ρωστικές υσίες και πρωτει-σήγαγε τα πρσωπεία απ λιν ύ-�ασμα. Ωστ σ η �ρήση των πρ-σωπείων ανάγεται σε τ σ πρώιμηεπ�ή σ στις απαρ�ές της λα-τρείας τυ Δινύσυ και της επι-"αλλ μενης σε αυτήν μεταμ�ίεσηςτυ ανθρώπυ με σκπ την υπέρ-"αση της ανθρώπινης �ύσης τυ.

Mε την αύ�ηση των απαιτήσεωντυ δράματς κατά τν 5 π.X. αιώ-να τ πρσωπεί "ηθύσε τν η-θπι να υπερ"εί την ατμική τυπρσωπικ τητα και να εναλλάσσειδια�ρετικύς ανδρικύς και γυ-ναικείυς �αρακτήρες στα τρία δια-κεκριμένα δραματικά είδη. Kατάτην παράδση Aισ�ύλς πρσέ-δωσε στα πρσωπεία σημαίνυσα"αρύτητα και τα απάλλα�ε απ τνγκρτέσκ �αρακτήρα της αρ�αϊ-κής επ�ής. Mε τη σταδιακή επέ-κταση των κίλων και την κατα-σκευή μεγάλων θεάτρων κατά τυς

επ μενυς αιώνες τα πρσωπείαδιευκ λυναν την απ δση της έκ-�ρασης σε δυσμενέστερα πτικάδεδμένα και ενδε�μένως "ελτίω-ναν τα ακυστικά απτελέσματα.

Mία πρώτη διαμ ρ�ωση κάπιωνσταθερών τύπων πρσωπείων πρέ-πει να ανα�θεί στν 5 π.X. αιώνα,παράλληλα με τη μεγάλη άνδ τηςδραματικής τέ�νης. Tν 4 αιώναωστ σ τ υψηλ επίπεδ της δρα-ματικής γρα�ής άρ�ισε σταδιακάνα πέ�τει, συμπαρασύρντας καιτ ενδια�έρν για τα πρσωπεία,για να αντισταθμιστεί απ την αύ-�ηση τυ ενδια�έρντς για την ί-δια την υπκριτική τέ�νη. Tην ίδιαπερίδ, για πρώτη �ρά, η πρσω-πικ τητα των δραματυργών καιτων ηθπιών τυς εμ�ανί#εται καιμέσω τυ πρσωπείυ. H Mέση Kω-μωδία ωστ σ απέ�ευγε ιδιαίτερεςπρσωπικές μι τητες. Kατά τνΠλατώνι τα πρσωπεία της κωμω-δίας υπερέ"αλαν τ σ στα �αρα-κτηριστικά τυ πρσώπυ ώστε ναμην μιά#υν σε κανένα.

O γνωστ ς στις μέρες μας τύπςαρ�αίυ τραγικύ πρσωπείυ απ-κρυσταλλώνεται στα μέσα τυ 3υπ.X. αι. Tα τραγικά πρσωπεία της ελ-ληνιστικής περι δυ �έρυν γενικώςμια πι #ωντανή έκ�ραση απ εκεί-

νες της κλασικής, �αρακτηριστικ πυ διακρίνεται και στην ε�έλι�η τηςρεαλιστικής πρσωπγρα�ίας της ί-διας επ�ής. O Πλυδεύκης, "ασι# -μενς κατά πάσα πιθαν τητα σε πη-γές πληρ�ριών της ελληνιστικήςπερι δυ, παραθέτει συνλικά ε"δ-μήντα έ�ι δια�ρετικά πρσωπείαπυ κατατάσσνται σε είκσι κτώτραγωδίας, σαράντα τέσσερα κωμω-δίας και τέσσερα σατυρικύ δράμα-τς. Kατά την επικρατέστερη επιστη-μνική άπψη μάλλν περιγρά�ει τσύνηθες απ θεμα πρσωπείων πυ �ειλε να �έρει μα#ί της μία περι�ε-ρ μενη μάδα ηθπιών. Kατά τυςπρώιμυς ρωμαϊκύς �ρ νυς ι υ-πκριτές δεν έ�εραν ενδε�μένωςπρσωπεία, αλλά μ νν περύκες,λευκές ι ηλικιωμένι άνδρες, μαύ-ρες ι νέι και κ κκινες ι σκλά"ι.Mία "έ"αιη �ρήση πρσωπείων τεκ-μηριώνεται, σύμ�ωνα με ανα�ρέςτων Διμήδη και Δνάτυ, στην επ-�ή τυ Tερέντιυ. Tα πρσωπεία τωνPωμαίων διαιρύντ σε τραγικά καικωμικά και κάλυπταν �ι μ ν τπρ σωπ, αλλά και τ πίσω μέρςτης κε�αλής. Tέλς, στα κωμικά πρ-σωπεία των ψιμων ρωμαϊκών �ρ -νων τα �νδρειδή στι�εία αυ�άν-νται, αντανακλώντας τ ύ�ς τωνθεαμάτων πυ ήταν τ τε πρσ�ιλή.

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

T� θέατρ� τ�υ Mαρκέλλ�υ στη Pώμη με εμ�ανείς τις δια��ρές μετά τ�υς πρ�σ�ατ�υς καθαρισμ�ύς της πρ�σ�ψής τ�υ (�ωτ.: Kων. Mπ�λέτης).

Aναστήλωση – τ άλλθι της �ρήσης;Eκτεταμένες επεμάσεις απ�κατάστασης αρ�αίων θεάτρων, κυρίως με σκ�π� τη �ρήση

T�υ Kωνσταντίν�υ Mπ�λέτη

Aρ�ιτέκτ�ν�ς-Aναστηλωτή

TA KΛAΣIKA ΠPOBΛHMATA συντή-ρησης των μνημείων παρ�υσιά��νταιπι� ��υμένα στα αρ�αία θέατρα γιαδια��ρ�υς λ�γ�υς. Πρ�κειται γιασύνθετες κατασκευές τριμερ�ύς �α-ρακτηριστικής διάρθρωσης (σκηνή,κ�ίλ�, �ρ�ήστρα), συ�νά με αλλε-πάλληλες ιστ�ρικές �άσεις, π�υσπάνια έ��υν διατηρήσει τα αρ�ικάμεγέθη τ�υς.

Tα σκηνικά �ικ�δ�μήματα υπήρ�αντα κατ’ ε���ήν επιρρεπή στην «ε�α-�άνιση», ακ�λ�υθώντας τ�υς #ασι-κ�ύς καν�νες ερείπωσης και των άλ-λων τύπων αρ�αίων κτιρίων, υπ�κεί-μενα σε ανάλ�γ�υς κινδύν�υς κατα-στρ��ής ή διαρπαγής τ�υ αρ�ιτεκτ�-νικ�ύ υλικ�ύ τ�υς. Στα σω��μενακ�ίλα τα πρ�#λήματα εμ�ανί��νταιπι� ε�ειδικευμένα και πρ�έρ��νταικυρίως απ� την κακή κατάσταση δια-τήρησης των αναλημματικών τ�ί�ωνκαι τη συ�νή αστάθεια των υπ�κείμε-νων �ερ�υσών κατασκευών, στηνπερίπτωση των ελευθέρως ισταμέ-νων ρωμαϊκών θεάτρων.

Στα περισσ�τερα σω��μενα θέα-τρα, ήδη απ� την αρ�αι�τητα, εί�ε υ-

πάρ�ει μία αλληλ�υ�ία �ικ�δ�μικώνπεριπετειών π�υ τ�υς ά�ησε �αρα-κτηριστικά σημάδια. Tα σημάδια αυ-τά απ�τελ�ύν σήμερα πηγή αρ�αι�-λ�γικών και ιστ�ρικών πληρ���ριών.Aρ�αί�ι θεατρικ�ί �ώρ�ι επανήλθανστ� �ως μετά την κατεδά�ιση μεμ�-νωμένων κτιρίων ή π�λε�δ�μικώνσυν�λων μεταγενέστερων επ��ών,π�υ εί�αν αν�ικ�δ�μηθεί στ� �ώρ�τ�υς και π�υ με τη σειρά τ�υς δενστερ�ύνταν καλλιτε�νικής και ιστ�-ρικής α�ίας. Σε �ρισμένες περιπτώ-σεις μάλιστα αρ�αία θέατρα, λ�γωτ�υ σ�ήματ�ς τ�υς, εί�αν μετα#λη-θεί σε μεταγενέστερη ιστ�ρική πε-ρί�δ� σε �ρ�ύρια. Σε άλλες πάλι,τμήματα μεσαιωνικών π�λεων, παλά-τια, μ�ναστήρια, εκκλησίες κ.ά. εί�ανκτιστεί επάνω τ�υς. H μετα�είρισητων μεταγενέστερων κτιρίων σ�ετι-��ταν άμεσα απ� την εκάστ�τε δια-μ�ρ�ωμένη επιστημ�νική και θεω-ρητική πρακτική, αλλά και τ� είδ�ςτ�υ νεώτερ�υ κτιρί�υ.

Aλλ� είδ�ς πρ�#λημάτων απ�ρρέ-ει απ� την �ωρ�τα�ική και περι#αλ-λ�ντική έντα�η των ιστ�ρικών μνη-μείων γενικ�τερα στις σύγ�ρ�νεςπ�λεις. E� αιτίας της συνέ�ειας τωνιστ�ρικών πυρήνων των π�λεων, τα

θέατρα συ�νά απ�τελ�ύν τμήματααρ�αι�λ�γικών �ώρων στ� εσωτερι-κ� εν�ς αστικ�ύ πλέγματ�ς, τ� �-π�ί� στις περισσ�τερες περιπτώσειςέ�ει σε#αστεί τα ίδια, �ωρίς ωστ�σ�να μεριμνήσει και για τ� περι#άλλ�ντ�υς.

H τελική απ�κατάσταση εν�ς αρ-�αί�υ θεάτρ�υ, ιδωμένη ως ισ�υρ�μέσ� επικ�ινωνίας τ�υ μνημεί�υ μετ� κ�ιν�, δεν αρκείται στην πρ�#�λήμ�ν� της διδακτικής διάστασής τ�υ,αλλά υπ�#άλλει και την ιδέα της με-τατρ�πής τ�υ σε σύγ�ρ�ν� λειτ�υρ-γικ� �ώρ�. Διεθνώς υπερα�θ�ν�ύν�λέθρια παραδείγματα επεμ#άσεωνσε αρ�αία θέατρα, π�υ, μέσα απ� τηνπρ�σπάθεια ή καλύτερα τη μη πρ�-σπάθεια συγκερασμ�ύ της αναστη-λωτικής δε�ντ�λ�γίας με τις κ�ινω-νικές πρ�σδ�κίες, κυμαίν�νται απ�τ�ν στείρ� αρ�αι�λ�γικ� τ�υρισμ�μέ�ρι την πλήρη υπαγωγή τ�υ αρ�αί-�υ θεάτρ�υ στις ανάγκες τ�υ τ�υρι-σμ�ύ και κυρίως των σύγ�ρ�νων πα-ραστάσεων.

H Iταλία

H Iταλία έ�ει να επιδεί�ει μεγάληςκλίμακας επεμ#άσεις θεατρικών �ώ-

ρων, π�υ συνέτειναν στη μεταμ�ρ-�ωση τ�υ μνημειακ�ύ πλ�ύτ�υ της�ώρας και κινήθηκαν ανάμεσα στιςεκτεταμένες στερεώσεις-ανασυνθέ-σεις επιμέρ�υς σημείων και σε ανα-κατασκευές. Στ� πρώτ� μισ� τ�υ αι-ώνα μας μεγάλ�ς αριθμ�ς ιταλικώνθεάτρων και θεατρικών �ώρων απ�-καταστάθηκε, συντηρήθηκε και απ�-δ�θηκε στ� κ�ιν�. Tων εργασιών συ-νήθως πρ�ηγ�ύνταν μεγάλα ανα-σκα�ικά πρ�γράμματα, ενώ σε μερι-κές περιπτώσεις δεν υπήρ�ε συνέ-�εια μετά την ανασκα�ή. Παραδείγ-ματα είναι η ανακατασκευή τ�υ θεά-τρ�υ της Gubbio (περί τ� 1900), η α-νασκα�ή και δημ�σίευση τ�υ θεά-τρ�υ της Ventimiglia, �ι απ�κατα-στάσεις των αμ�ιθεάτρων τηςPozzuoli και της Cagliari, των θεά-τρων της Cassino (1936), της Tα�ρμί-νας, της Tεργέστης, τ�υ μικρ�ύ θεα-τρικ�ύ �ώρ�υ π�υ απ�καλείται «Γυ-μνάσι�» των Συρακ�υσών (απ�κατά-σταση 1944), τ�υ «αρ�αϊκ�ύ» θεά-τρ�υ των Συρακ�υσών, της Bερ�νας(1930-32), τ�υ ευρύτερ�υ περι#άλ-λ�ντ�ς �ώρ�υ τ�υ teatro marittimoτης Villa Hadriana στ� Tivoli (1955-56) κ.α. Oρισμένα απ� τα παραπάνωθέατρα, με πρώτα εκείνα των Συρα-

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 27

κ�υσών και της Tα�ρμίνας, �ιλ��ε-ν�ύσαν ήδη θεατρικές παραστάσειςμε μεγάλη απή�ηση στ� κ�ιν�, πρα-κτική π�υ ε�αρμ�στηκε και σε άλλα,�πως σε εκείνα της Bερ�νας και τηςOστιας.

Oρισμένες απ� αυτές τις επεμ#ά-σεις, π�υ πραγματ�π�ιήθηκαν στηνIταλία των ’20 και ’30, εντάσσ�ντανστ� μεγαλύτερ� ίσως πρ�γραμμα α-νασκα�ών και απ�καταστάσεων αρ-�αίων μνημείων π�υ έλα#ε �ώρα σεσύγ�ρ�ν� κράτ�ς. Για τ� θέατρ� τηςOστιας, ανακατασκευασμέν� σ�εδ�νεκ θεμελίων τ� διάστημα 1927-29, �αρ�αι�λ�γ�ς Armin von Gerkan έ-γραψε: H Oστια δεν μπρεί πλέν ναπεριλαμ�άνεται στις σπυδές τωναρ�αίων θεάτρων και την απώλειάτης θα μπρύσε μ�ν να ε�ισρρ-πήσει η �ρησιμ�τητά της ως παρά-δειγμα πρς απ�υγή.

T� διάστημα 1930-1933 πραγματ�-

π�ιήθηκαν εργασίες απ�κάλυψης, α-π�κατάστασης και μερικής στερέω-σης τ�υ θεάτρ�υ τ�υ Mαρκέλλ�υ στηPώμη, τ� �π�ί� κατά τ�ν Mεσαίωναεί�ε μετατραπεί σε �ρ�ύρι�. Oι ανα-κατασκευασμένες αψίδες ακ�λ�ύθη-σαν πιστά τ� αρ�ικ� σ�έδι� και �ι ι-στ�ρικά μεταγενέστερες πρ�σθήκεςδεν απ�μακρύνθηκαν. T� πρ�γραμματης κατεδά�ισης των μεταγενέστε-ρων ιστ�ρικών κτιρίων για την απ�-κάλυψη τ�υ θεάτρ�υ τ�υ Π�μπήι�υστη Pώμη, π�υ εκπ�νήθηκε τη δεκα-ετία τ�υ ’30, δεν εκτελέστηκε μεκέρδ�ς τη διατήρηση των υπερκείμε-νων μεταγενέστερων σημαντικώνμνημείων. Tην ίδια περί�δ� των ανα-στηλωτικών υπερπαραγωγών, τη δε-καετία τ�υ ’30, ως τμήμα των εκτετα-μένων εργασιών αναστήλωσης και α-νακατασκευής των επιμέρ�υς μνη-μείων της Π�μπηίας, π�υ εί�αν �εκι-νήσει ήδη απ� τ� 1875, έγιναν συστη-

ματικές εργασίες συντήρησης σταδύ� θέατρα της αρ�αίας π�λης. Mε-γάλης κλίμακας επεμ#άσεις εκτελέ-στηκαν απ� τ�υς Iταλ�ύς και στα θέ-ατρα της Leptis Magna και τηςSabratha στη Λι#ύη τα διαστήματα1939-1948 και 1934-1937 αντίστ�ι�α.

H Γαλλία

H ιστ�ρία των γαλλικών αναστη-λώσεων παρ�υσιά�ει επίσης σημα-ντική δραστηρι�τητα και εμπειρίαστ�ν τ�μέα της απ�κατάστασης τωναρ�αίων θεάτρων, π�υ συ�νά �δήγη-σε σε εκτεταμένες επεμ#άσεις ανα-κατασκευής, τ�σ� κατά τ� 19� �σ�και κατά τ�ν 20� αι. H πρώτη παρά-σταση στ� θέατρ� της Orange πραγ-ματ�π�ιήθηκε π�λύ νωρίς (1869), ε-νώ � �ώρ�ς ανασκά�τηκε και απ�κα-ταστάθηκε σταδιακά κατά τ� 19� αι-ώνα με �ρ�σημo τις εκτεταμένες α-

νακατασκευές τ�υ κ�ίλ�υ π�υ �εκί-νησαν τ� 1882 απ� τ�υς επι�ανείςαρ�ιτέκτ�νες-αναστηλωτές Formig(πατέρα και γι�) και συνε�ίστηκαν έ-ως και τις πρώτες δεκαετίες τ�υ αιώ-να μας. Σήμερα εκτιμάται �τι �ι κερ-κίδες τ�υ μνημεί�υ απ�τελ�ύνταικατά 99% απ� καιν�ύργι� υλικ�.

Oι εργασίες απελευθέρωσης τ�υθεάτρ�υ της Arles απ� διαδ��ικέςκατασκευές και επι�ώσεις μεταγενέ-στερων ιστ�ρικών �άσεων �εκίνη-σαν τ� 1823, επαναλή�θηκαν τ�1833 για να συνε�ιστ�ύν έως τ� 1908με στ��� την αναστήλωση των απ�-καλυ�θέντων τμημάτων και την ανα-κατασκευή τμήματ�ς τ�υ κ�ίλ�υ.Aπ� αυτ� διασώ��νταν μ�ν�ν πέντεσειρές καθισμάτων, ενώ �ι πραγμα-τ�π�ιηθείσες εργασίες ανακατα-σκευής κάλυψαν μέ�ρι και την 20ή.

Aπ� τ� 1909 και έως τ� 1927 διε�ή-

T� θέατρ� της Λυών μετά τις εργασίες απ�κατάστασής τ�υ (πηγή: B. Mandy, E. Hernandez, R. Mar, «Plaidoyer pour de Nouvelles Recherches», D. Hist.Arch., 134, Iαν. 1989, σελ. 35).

Συνέ�εια στην 28η σελίδα

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

H σκηνή τ�υ θεάτρ�υ της Eπιδαύρ�υ (σύμ�ωνα με γρα�ική αναπαράσταση των A. von Gerkan και W. Müller Wiener) σε τρισδιάστατη ηλεκτρ�νική επε!εργα-σία υπ� ε!έλι!η. Aπ�δ�ση τρισδιάστατ�υ μ�ντέλ�υ: «DG Dimension–K. Aλε!�π�ύλ�υ, A. Φασ�ης».

�θησαν συστηματικές ανασκα�έςστ� θέατρ� της Vaison-la-Romaine,π�υ �δήγησαν τ� διάστημα 1932-1934 σε συστηματική απ�κατάστα-ση-ανακατασκευή τ�υ μνημεί�υ απ�τ�ν Jules Formig. Eτήσιες καλλιτε-�νικές ε�ρτές στ� μνημεί� εί�αν �ε-κινήσει ήδη τ� 1927. H αναστήλωσηκατηγ�ρήθηκε για ε�απάτηση με τε-�νητ�ύς ακρωτηριασμ�ύς, απ�λα-�εύσεις των λίθων για τη δημι�υργίαεντύπωσης #ανδαλισμών, επιτηδευ-μένες κατεργασίες με λιθ���ϊκά ερ-γαλεία σε καιν�ύργι�υς κί�νες κ.α.

Σημαντικές εργασίες απ�κατάστα-σης πραγματ�π�ιήθηκαν τ� διάστημα1933-1938 και στ� �ρησιμ�π�ι�ύμεν�σήμερα θέατρ� της Autun, τ� μεγαλύ-τερ� ρωμαϊκ� θέατρ� της Γαλατίας.

T�σ� στ� θέατρ�, �σ� και στ� ωδεί�της Λυών �ι εκτεταμένες απ��ωματώ-σεις �εκίνησαν τ� 1933. T� θέατρ� α-π�καταστάθηκε σε διά��ρες �άσεις,π�υ συνε�ίστηκαν έως και τη δεκαε-τία τ�υ ’60, ενώ �ι εργασίες συνίστα-ντ� στη στερέωση και ανακατασκευήτων κερκίδων με νέες τ�ι��π�ιίες, κα-θώς και στη διδακτική παρ�υσίασητων υπ�λειμμάτων τ�υ σκηνικ�ύ �ικ�-δ�μήματ�ς. T� ωδεί�, π�υ εί�ε παρα-μεληθεί κατά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λε-μ� σε τέτ�ι� σημεί� π�υ παρ�υσία�εεικ�να �αλάσματ�ς, απ�καταστάθηκεεπίσης τα επ�μενα �ρ�νια.

H ελληνική εμπειρία

H ιστ�ρία των �υσιαστικών ανα-στηλώσεων των αρ�αίων θεάτρων�εκινάει στην Eλλάδα μετά τ�ν B΄

Παγκ�σμι� Π�λεμ�, ως συνέπεια τωνσυστηματικών πιέσεων για επανα-�ρησιμ�π�ίησή τ�υς. Oι πιέσεις γιατα αθηναϊκά μνημεία εί�αν σ�#αράαπασ��λήσει τις ελληνικές κυ#ερνή-σεις ήδη απ� τα τέλη τ�υ πρ�ηγ�ύ-μεν�υ αιώνα και κυρίως κατά τηνπρ�ετ�ιμασία των Oλυμπιακών Aγώ-νων τ�υ 1896, επ��ή π�υ �δήγησεκαι στην πλήρη ανακατασκευή τ�υΠαναθηναϊκ�ύ Σταδί�υ. T� 1920πραγματ�π�ιήθηκαν εργασίες μερι-κής απ�κατάστασης τμήματ�ς τ�υωδεί�υ της Γ�ρτυνας για τη στέγασηκαι πρ�στασία εντ�ι�ισμέν�υ αρ�αι-�λ�γικ�ύ ευρήματ�ς. Mέ�ρι τ�ν B΄Παγκ�σμι� Π�λεμ� στ�ν ελλαδικ��ώρ� υλ�π�ιήθηκε η αναστήλωσητ�υ ωδεί�υ της Kω ενώ κατά τη διάρ-κεια της Iταλικής Kατ��ής της Δωδε-κανήσ�υ έγινε και η ανακατασκευήτ�υ μικρ�ύ θεάτρ�υ της ακρ�π�ληςτης P�δ�υ. Tα �ρ�νια π�υ μεσ�λά-#ησαν απ� τις παραστάσεις των Σι-κελιανών στ�υς Δελ��ύς και έωςτ�ν B΄ Παγκ�σμι� π�λεμ�, �αρακτη-ρίστηκαν απ� μία σειρά μεμ�νωμέ-νων παραστάσεων π�υ απ�σκ�π�ύ-σαν στην «ανα#ίωση» και άλλων αρ-�αι�λ�γικών �ώρων.

H δεκαετία τ�υ ’50 �εκίνησε δυνα-μικά με την �λ�κλήρωση των εργα-σιών εσωτερικής και ε�ωτερικής α-π�κατάστασης τ�υ ωδεί�υ τ�υ Hρώ-δ�υ τ�υ Aττικ�ύ. H σκέψη της ανα-κατασκευής και επανα�ρησιμ�π�ίη-σής τ�υ εί�ε σ�#αρά απασ��λήσειτις ελληνικές κυ#ερνήσεις τ�υλά�ι-στ�ν απ� τ� 1920, �ταν δ�θηκε στ��ώρ� τ�υ μνημεί�υ παράσταση των«Περσών» τ�υ Aισ�ύλ�υ. T� θέμα ε-

πανήλθε τ� 1936 και διατυπώθηκανδημ�σια διά��ρες γνώμες. Mέ�ρι �-μως τ� 1947, π�υ �εκίνησαν �ι εργα-σίες στ� μνημεί�, υπερίσ�υαν �ι α-π�ψεις κατά της επέμ#ασης.

T� καλ�καίρι τ�υ 1954 πραγματ�-π�ιήθηκε τ� πρώτ� �ργανωμέν��εστι#άλ θεάτρ�υ στ� αρ�αί� θέα-τρ� της Eπιδαύρ�υ, στη μ�ρ�ή π�υεί�ε μετά τις ανασκα�ές και τις μι-κρ�επεμ#άσεις απ�κατάστασης τ�υτέλ�υς τ�υ 19�υ αι. και των αρ�ώντ�υ 20�ύ. Aπ� την αμέσως επ�μενη�ρ�νιά τ� �εστι#άλ καθιερώθηκεως ετήσι�ς θεσμ�ς αρ�αί�υ δράμα-τ�ς. Mε τ� �εκίνημα των «Eπιδαυ-ρίων» πραγματ�π�ιήθηκαν απ� τηντ�τε Yπηρεσία Aναστηλώσεων τ�υYπ�υργεί�υ Παιδείας, στ� διάστημα1954 έως 1963, μεγάλης κλίμακαςεργασίες μερικής ανακατασκευήςκαι απ�κατάστασης τ�υ μνημεί�υ,υπ� τύπ�ν στερέωσης, με στ���την ασ�αλή �ρησιμ�π�ίησή τ�υ γιαπαραστάσεις. Παράλληλα, λα�εύτη-καν αρ�ιτεκτ�νικά μέλη για την α-ναστήλωση τμήματ�ς τ�υ πρ�σκη-νί�υ, επέμ#αση π�υ τελικά δεν υλ�-π�ιήθηκε.

T� καλ�καίρι τ�υ 1960 έγινε δυνα-τή η �ργάνωση γι�ρτών στ� αρ�αί�θέατρ� της Δωδώνης με πρωτ�#�υ-λία της Eταιρείας Hπειρωτικών Mε-λετών. H πλήρης απ��ωμάτωση τ�υμνημεί�υ εί�ε �λ�κληρωθεί τ� �θι-ν�πωρ� τ�υ 1959, ενώ μέ�ρι την πα-ρ�υσίαση των παραστάσεων πραγ-ματ�π�ιήθηκε τα�ύτατη ανατ�π�θέ-τηση εδωλίων σε διά��ρες θέσειςστα δύ� κατώτερα δια�ώματα τ�υμνημεί�υ. Eργασίες έγιναν τ� διά-

στημα 1957-1960 και στ� αρ�αί� θέα-τρ� των Φιλίππων και έδωσαν τη δυ-νατ�τητα έναρ�ης τ�υ «�εστι#άλ Φι-λίππων-Θάσ�υ» τ� 1959. Συνίσταντ�στην ανασύνθεση των σειρών τ�υκ�ίλ�υ με νέες λιθ�δ�μές, αμελ�ύςκατασκευής και δυσάρεστ�υ τελικ�ύαπ�τελέσματ�ς.

Στις αρ�ές της δεκαετίας τ�υ ’60�λ�κληρώθηκε η πλήρης ανακατα-σκευή τ�υ ωδεί�υ της Πάτρας, ενώστα τέλη της δεκαετίας τ�υ ’ 50 καικατά τις δεκαετίες τ�υ ’60 και ’70 έ-γιναν μικρ�τερης κλίμακας επεμ#ά-σεις σε μεγάλ� αριθμ� θεάτρων, ��ιαπαραίτητα με στ��� την επανα�ρη-σιμ�π�ίησή τ�υς. Tέτ�ιες ήταν η α-ναστήλωση τ�υ πρ�σκηνί�υ τ�υ θε-άτρ�υ τ�υ Ωρωπ�ύ, �ι επανατ�π�θε-τήσεις εδωλίων σε μικρ�τερα μνη-μεία, �πως τ� «ωδεί�» της Mεσσή-νης, �ι ανασυστάσεις, στερεώσειςκαι συγκ�λλήσεις σε θεατρικ�ύς �ώ-ρ�υς �πως τ� ωδεί� της Nικ�π�λεωςγια τη �ρησιμ�π�ίησή τ�υ απ� τ�νOργανισμ� T�υρισμ�ύ, τ� ωδεί� τηςΘεσσαλ�νίκης (1975), καθαρισμ�ί,συμπληρωματικές απ��ωματώσεις,μικρ�συντηρήσεις-στερεώσεις σταθέατρα της Δημητριάδ�ς (1957-59),Mεγαλ�π�λης, Kασώπης, Hλιδ�ς(1975), Mυτιλήνης κ.α. Oρισμένες α-π� αυτές τις επεμ#άσεις εί�αν τ� �α-ρακτήρα εργασιών συντήρησης καιδιευθέτησης, π�υ γίν�νταν παράλ-ληλα με τη συμπληρωματική ανα-σκα�ική διερεύνηση των μνημείωνκαι διευθύν�νταν κυρίως απ� αρ�αι-�λ�γ�υς.

Π�λλές απ� τις παραπάνω επεμ-#άσεις έγιναν �ωρίς συστηματικές

Συνέ�εια απ� την 27η σελίδα

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 29

T� θέατρ� της Mέριδα, στην Iσπανία, μετά την αναστήλωσή τ�υ. (�ωτ: «Memoria del Futuro», Exposizione Universale di Siviglia, 1992, εκδ. Graf–Roma s.n.c.)

μελέτες και αρ�αι�λ�γική πρ�σπά-θεια τεκμηρίωσης. Tα ωδεία της Πά-τρας και της Aθήνας, πρ��ρισμέναγια ευρύτατη �ρησιμ�π�ίηση, ανακα-τασκευάστηκαν απ� τ�ν Aναστάσι�Oρλάνδ� σε αντίθεση πρ�ς τ� άρθρ�2 της Xάρτας των Aθηνών π�υ έκανεήδη απ� τ� 1931 έμμεση έκκλησηπρ�ς �λες τις συμμετέ��υσες �ώρεςνα εγκαταλείψ�υν την ιδέα των ανα-κατασκευών. Oι επεμ#άσεις μεγάληςκλίμακας, �ωρίς πλήρεις μελέτες,άρ�ισαν να εγκαταλείπ�νται μετά ταμέσα της δεκαετίας τ�υ ’60, ύστερακαι απ� τη διατύπωση τ�υ Xάρτη τηςBενετίας (1964), αλλά και την ανα-διάρθρωση της τ�τε αρμ�διας Διεύ-θυνσης Aναστηλώσεων τ�υ Yπ�υρ-γεί�υ Παιδείας κατά τ� 1960-1961.

H απ�κατάσταση,τ� άλλ�θι της �ρήσης

Σημαντικές εργασίες αναστήλω-σης έ��υν πραγματ�π�ιηθεί σε ένα

μεγάλ� αριθμ� αρ�αίων θεάτρωνστ�ν ευρύτερ� μεσ�γειακ� �ώρ�,�ι περισσ�τερες σε συνδυασμ� μετην ανα#ίωσή τ�υς. Σ’ αυτές μ�ν�ενδεικτικά μπ�ρεί κανείς να ανα-�ερθεί.

Σε σημαντικά θέατρα �πως εκεί-να της Kαρ�ηδώνας, της Dugga,τ�υ Aμμάν, της Bosra, της E�έσ�υ,της Aσπένδ�υ κ.α. παρ�υσιά��νταισήμερα σύγ�ρ�να καλλιτε�νικάθεάματα. H παρ�υσίαση παραστά-σεων στ� θέατρ� της Merida στηνIσπανία �εκίνησε τη δεκαετία τ�υ’30. T� θέατρ� απ�καλύ�θηκε σεδιά��ρες ανασκα�ικές περι�δ�υςπ�υ διήρκεσαν, με διακ�πές, απ�τ� 1910 έως τ� 1953. Tη σημερινήτ�υ μ�ρ�ή ��είλει στις μεγάληςκλίμακας επεμ#άσεις π�υ �εκίνη-σαν τ� 1964, ενώ η εντυπωσιακήδι�ρ��η σκηνή τ�υ έ�ει ανασυντε-θεί απ� 2.700 τεμά�ια αρ�ιτεκτ�νι-κών μελών.

H ανάγκη �ιλ��ενίας μεγάλων α-κρ�ατηρίων �δηγεί συ�νά σε λύ-

σεις π�υ πρ�κύπτ�υν απ� την αρ-�ιτεκτ�νική αντιμετώπιση τ�υ πρ�-#λήματ�ς της έλλειψης των αρ�αί-ων καθισμάτων και ��ι απ� μίασύγ�ρ�νη αρ�αι�λ�γική απ�κατά-σταση.

Σε περιπτώσεις κατεστραμμέ-νων κ�ίλων �ι ανάγκες καλύπτ�-νται απ� νέα καθίσματα, στερεω-μένα σε ειδικ�ύς υπ�δ��είς καισ�εδιασμένα, τις περισσ�τερες��ρές, για τις ανάγκες των συγκε-κριμένων μνημείων.

Oι νέες κατασκευές άλλ�τε κα-λύπτ�υν σω��μενα υπ�λείμματακαι άλλ�τε αναπτύσσ�νται απ�κλει-στικά και μ�ν� σε σημεία των μνη-μείων στα �π�ία δεν υ�ίσταται κα-νένα λείψαν� θεμελίων ή αρ�αίωνκαθισμάτων. Aκραί� παράδειγμα α-π�τελεί η κάλυψη τ�υ κ�ίλ�υ τ�υθεάτρ�υ της Hράκλειας Mινώας μεδια�ανές υλικ� π�υ δημι�ύργησεστ� �ώρ� των υπ�κείμενων λίθωνπερι#άλλ�ν θερμ�κηπί�υ. H κάλυ-ψη των �ώρων των ερειπίων των

σκηνικών �ικ�δ�μημάτων και της�ρ�ήστρας με #ατά στέγαστρα, γιαλειτ�υργικ�ύς και κυρίως πρ�στα-τευτικ�ύς λ�γ�υς, συ�νά δημι�υρ-γεί πρ�#λήματα στην καταν�ησητων μνημείων απ� τ� κ�ιν�.

Tα τελευταία �ρ�νια έ�ει παρ�υ-σιαστεί ενδια�έρ�ν στην Eλλάδαγια την πλήρη μελέτη και δημ�σίευ-ση αρ�αίων θεάτρων, γνωστών καιανασκαμμένων, πλην �μως �υσια-στικά αδημ�σίευτων εδώ και δεκα-ετίες.

Σε ένα αριθμ� έ�ει επίσης εκδη-λωθεί ενδια�έρ�ν για την έντα�ήτ�υς σε πρ�γράμματα �ρηματ�δ�-τησης επεμ#άσεων και μελετών.Στ�ν ευρύτερ� μεσ�γειακ� �ώρ�παρατηρείται έντ�νη αναστηλωτικήδραστηρι�τητα στα αρ�αία θέατρασε �ώρες �πως η Iταλία, η Γαλλίακαι η Iσπανία, π�υ συνδυά�εται μετην επανα�ρησιμ�π�ίησή τ�υς, αλ-λά και των άλλων αρ�αίων �ώρωνΘέασης και Aκρ�ασης (αρένες,στάδια, ιππ�δρ�μ�ι κλπ.).

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 5

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

Σε π�λλά, πλέ�ν, αρ�αία θέατρα �ργανών�νται κάθε καλ�καίρι καλλιτε�νικές εκδηλώσεις, πρ�καλώντας τις �ωηρές ανησυ�ίες των αρ�αι�λ�γων... (�ωτ.: Har. Bilios).

Γιατί κινδυνεύ υν π λύ τα μνημείαT�υ Xαράλαμπ�υ Mπ�ύρα

Kαθηγητή τ�υ Eθνικ�ύ Mετσ��ι�υ Π�λυτε�νεί�υ

«Eπειτα, στ� αρ�αί� θέατρ�. Παρατηρώμια τυπική αντίδρασή μ�υ �ταν �ρεθώ στ�κ��ύλι εν�ς τέτ�ι�υ θεάτρ�υ: κ�ιτά�ω τ�τ�πί� πέρα, πάντα τ�σ� καλά διαλεγμέν�,κι αμέσως έπειτα ψά�νω τριγύρω μ�υ τ�υςθεατές, πρ�σπαθώ να ιδώ τα μάτια τ�υς·�ιλιάδες μάτια, σειρές, καρ!ωμένα σε μιαλεπτ�μέρεια, σε μια στιγμή π�υ δεν κληρ�-ν�μιέται· ��ι μια συγκεκριμένη δράση π�υθα μπ�ρ�ύσα εύκ�λα να υπ�θέσω. Tα μά-τια σ�ήν�υν μα�ί με τη συγκίνησή τ�υς �-πως πεθαίν�υν τ’ άστρα και μένει τ�ύτ� τ�άδει� διάστημα, τ�ση ερημιά...».

Γ. Σε�έρης. «Mέρες»(Δευτέρα, 26 I�υνί�υ 1950.

Στην Στρατ�νίκεια τ�υ Aντι���υ Σωτήρ�ς)

TH συγκίνηση π�υ αισθαν�ταν � π�ι-ητής μέσα στα ερειπωμένα ελληνικάθέατρα, �ώρ�υς αρμ�νικ�ύς και��ρτισμέν�υς απ� την ιστ�ρία, μπ�-

ρεί, υπ� �ρισμένες συνθήκες, να τηνιώσει κάθε ευαίσθητ�ς επισκέπτης.Eίναι αυτή π�υ τα κάνει ανεκτίμηταπ�λιτιστικά αγαθά καθ’ αυτά. Tη νιώ-θ�υν επίσης �ι άνθρωπ�ι τ�υ θεά-τρ�υ· είναι ένα μεγάλ� πλε�νέκτημαπ�υ θα ήθελαν να τ� �ικει�π�ιηθ�ύν�ργανών�ντας τις παραστάσεις τ�υςμέσα στα αρ�αία κελύ�η και μάλισταανε�αρτήτως της κεντρικής ερμη-νευτικής ιδέας της διδασκαλίας, κα-θώς και των δυνατ�τήτων της. Aλλάη ύλη, αυτή π�υ κάνει αισθητή τηναρ�ιτεκτ�νική ιδέα, ενώ πάνω τηςδεί�νει τα τεκμήρια τ�υ περάσματ�ςτης ιστ�ρίας, έ�ει «παραδ�θή τη�θ�ρά», απ� π�λλ�ύς αιώνες και δεναντέ�ει περισσ�τερ�. Eκείθεν ταπρ�!λήματα.

Σ�εδ�ν κάθε καλ�καίρι στηνEλλάδα και στις άλλες μεσ�γειακές�ώρες τα πρ�!λήματα συ"ητ�ύνται

για μια ακ�μα ��ρά. H έμμ�νη ιδέαπ�υ αναπτύ�θηκε σε �λη την Eυρώ-πη κατά τις δεκαετίες τ�υ ’60 καιτ�υ ’70 �τι � μ�ν�ς τρ�π�ς διατήρη-σης των μνημείων είναι να �ρησιμ�-π�ι�ύνται, πέρασε και για τα αρ�αίαθέατρα. H ιδέα αυτή εί�ε ως α�ετη-ρία της την υπ�!άθμιση μεγάλωνσυν�λων νεώτερης αρ�ιτεκτ�νικήςστις ευρωπαϊκές �ώρες για τα �π�ίαετίθετ� τ� δίλημμα επανά�ρηση ήκατεδά�ιση· δεν σ�ετί"εται με τα δι-κά μας πρ�!λήματα. H ανα!ίωση άλ-λωστε τ�υ κλασικ�ύ δράματ�ς μέσασε αρ�αία κελύ�η εί�ε αρ�ίσει π�λύπαλαι�τερα τ�σ� στην Iταλία �σ�και στην Eλλάδα. Aλλά η τάση για ε-πανά�ρηση των μνημείων συνδυά-σθηκε στ�ν τ�π� μας κατά τις ίδιεςακρι!ώς δεκαετίες με την αλ�γιστητ�υριστική ανάπτυ�η και την απ�κέ-ντρωση των π�λιτιστικών πρωτ�-

!�υλιών, �ωρίς την απαραίτητη επι-στημ�νική και τε�νική υπ�στήρι�η.T� απ�τέλεσμα είναι σήμερα σ�ε-δ�ν σε �λα τα αρ�αία ελληνικά θέα-τρα ή ρωμαϊκά ωδεία να �ργανών�-νται κάθε καλ�καίρι �εστι!άλ απ�δήμ�υς, κ�ιν�τητες, θιάσ�υς καισυλλ�γ�υς, πρ�καλώντας τις "ωη-ρές ανησυ�ίες των ν�μίμων και υ-πευθύνων δια�ειριστών των μνημεί-ων, των υπαλλήλων δηλαδή τηςAρ�αι�λ�γικής Yπηρεσίας, αλλά και�σων σέ!�νται την π�λιτιστική κλη-ρ�ν�μιά τ�υ αρ�αί�υ κ�σμ�υ.

Oι ανησυ�ίες αυτές είναι απ�λύ-τως εύλ�γες και αν αναλυθ�ύν σ�ε-τί"�νται με τις α�ίες π�υ εκ�ρά"�υντα αρ�αία αυτά κτίρια. Kαι καθώςκάθε μνημεί� απ�τελεί μια ιδιαίτερηπερίπτωση, �πως επίσης και κάθε α-νέ!ασμα θεατρικ�ύ έργ�υ απ�τελεί�ε�ωριστή κατάσταση, �ι γενικεύ-

Tα αρ�αία θέατρα σήμερα:Mνημεία ή �ωνταν ί θεατρικ ί �ώρ ι;

Πρ��λήματα απ� τη ρήση ή την κατά ρησή τ�υς

KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 31

σεις απ�κλεί�νται. Θα μπ�ρ�ύσεκανείς �μως να διακρίνει τέσσερις�μάδες κατα�ρήσεων π�υ πρ�κα-λ�ύνται απ� τη σύγ�ρ�νη θεατρικήδράση και τις πρακτικές της ε�αρ-μ�γής της.

1. H γενική �θρά. Π�λλά απ� ταθεάτρα έ��υν �άσει τα καθίσματάτ�υς και τ�υς πλάγι�υς αναλημμα-τικ�ύς τ�ί��υς π�υ συγκρατ�ύσανστα δύ� τ�υ άκρα τ� κ�ίλ�ν. Aπ� τακτίρια της σκηνής σώ"�νται μ�ν�θεμέλια και σκ�ρπια αρ�ιτεκτ�νικάμέλη. O,τι απέμεινε είναι ευαίσθη-τ�· δεν αντέ�ει στις �υσικές αιτίες�θ�ράς (νερά και παγετ�), π�λύ πε-ρισσ�τερ� δε σε !ήματα των θεα-τών, μετακινήσεις λίθων και τα πα-ρ�μ�ια. Mερικά έ��υν τ�σες ανω-μαλίες στ� κ�ίλ�ν, ώστε η �ρήσητ�υς είναι επικίνδυνη για τ�υς θεα-τές, ιδίως κατά τη νύκτα (θέατραAργ�υς, Δελ�ών, Δι�νυσιακ� Aθη-νών, κ.ά.). Στα θέατρα αυτά έπρεπενα απαγ�ρεύεται η είσ�δ�ς και ναδημ�υργηθ�ύν στέγαστρα πρ�στα-σίας �π�υ �ρειά"εται. H αρ�αι�λ�γι-κή τ�υς α�ία είναι π�λύ πι� σημαντι-κή απ� την �ρηστική.

2. Bιαστικές απκαταστάσεις μεσκ�π� τη �ρήση. Oπως κάθε κτίρι�της αρ�αι�τητ�ς π�υ �έρνει στ��ως η αρ�αι�λ�γική ανασκα�ή, έτσικαι τα θέατρα πρέπει εγκαίρως ναδημ�σιεύ�νται. Nα δίδεται δηλαδήμε εικαστική τεκμηρίωση (σ�έδια και�ωτ�γρα�ίες) και με αναλυτικά κεί-μενα ��ι μ�ν�ν η περιγρα�ή τ�υς,αλλά και η αναπαράσταση και η ιστ�-ρική τ�υς ερμηνεία. Πριν απ� την ε-�αντλητική μελέτη και τη δημ�σίευ-ση, κάθε επέμ!αση είναι αντιδε�ντ�-λ�γική. Π�λλά αρ�αία θέατρα άλλω-στε έ��υν περισσ�τερες απ� μία �ι-κ�δ�μικές �άσεις και αυτ� περιπλέ-κει τα πράγματα.

Στην Eλλάδα π�λλά θέατρα �ρησι-μ�π�ι�ύνται ήδη �ωρίς π�τέ να με-λετηθ�ύν (Oρ��μεν�ύ, Φιλίππων,Θάσ�υ, Πειραιώς, Δημητριάδ�ς, π�-λεως Eπιδαύρ�υ) και μερικά συμπλη-ρώθηκαν !ιαστικά �ωρίς να τηρηθείη δε�ντ�λ�γία των αναστηλώσεων(Monte Smith P�δ�υ, Δωδώνης,Ωδεί�ν Nικ�π�λεως κ.ά.). Oι μη ανα-στρέψιμες ενέργειες εις ��ελ�ς τωνπαραστάσεων και εις !άρ�ς της αρ-�αίας ύλης τ�υ μνημεί�υ καταστρέ-��υν ανεπαν�ρθωτα την αρ�αι�λ�-γική τ�υ α�ία.

3. Mη συμ�ατές νεώτερες πρ�σω-ρινές κατασκευές. Πρ�κειται για τασκηνικά τα �π�ία θεωρ�ύνται απα-ραίτητα για τ� ανέ!ασμα εν�ς έρ-γ�υ. Oι άνθρωπ�ι τ�υ θεάτρ�υ, εν �-ν�ματι της σύγ�ρ�νης δημι�υργίαςστήν�υν στα αρ�αία θέατρα μεγάλεςκατασκευές, παραμ�ρ�ωτικές τ�υαρ�ιτεκτ�νικ�ύ μνημεί�υ, συνήθωςμέσα στην �ρ�ήστρα. Eίναι �αρακτη-ριστικ� �τι τ� πρ�σκήνι� τ�υ θεά-τρ�υ της Eπιδαύρ�υ, τ� �π�ί� ανα-στηλώθηκε τ� 1960, απ�μακρύνθηκεαμέσως, μετά απ� απαίτηση των αν-θρώπων τ�υ θεάτρ�υ γιατί εμπ�δι"ετα σύγ�ρ�να σκηνικά. Mεγά�ωνα,καλώδια, στύλ�ι και καμπίνες �ειρι-σμ�ύ των �ώτων, καμαρίνια, �ώρ�ιαπ�θηκεύσεως και κάθε μ�ρ�ής ε-�υπηρετήσεις παραμ�ρ�ών�υν κατάτ� διάστημα των παραστάσεων (και��ι μ�ν�ν) τα αρ�αία θέατρα.

4. Παρεμπ�διση της �ρήσεως τωνθεάτρων ως σπ�υδαίων αρ�ιτεκτ�νι-

κών εκθεμάτων. Θα μπ�ρ�ύσε κα-νείς να ισ�υρισθεί �τι π�λλές απ� τιςπαραπάνω δυσμενείς καταστάσειςείναι επί τέλ�υς αναστρέψιμες.E��υν �μως �ρ�νική διάρκεια, η �-π�ία απ�!αίνει συνήθως κρίσιμη.

H εντατική �ρήση των αρ�αίωνκελυ�ών, ιδίως κατά τ� θέρ�ς, πα-ρεμπ�δί"ει την ανάδει�ή τ�υς ωςμνημείων και την πρ�!�λή των καλ-λιτε�νικών τ�υς α�ιών. Περισσ�τε-ρ� ίσως και απ� ένα να�, τ� κ�ίλ�νκαι η �ρ�ήστρα εν�ς θεάτρ�υ κερ-δί"�υν την πρ�σ��ή και τ�ν θαυμα-σμ� τ�υ επισκέπτη, κυρίως αυτ�ύπ�υ �έρει τι θέλει να δει στ�υς αρ-�αι�λ�γικ�ύς �ώρ�υς. Oι μελετη-

μένες και έντε�νες αναστηλώσεις(�πως λ.�. τ�υ πρ�σκηνί�υ τ�υAμ�ιαραεί�υ τ�υ Ωρωπ�ύ) συμ!άλ-λ�υν σε αυτ�, �πως άλλωστε και ηδιατήρηση τ�υ �υσικ�ύ περι!άλλ�-ντ�ς, �ωρίς θ�ρύ!�υς και παρασιτι-κές νέες κατασκευές.

Tα πρ�!λήματα π�υ πρ�καλ�ύνστ�υς μνημειακ�ύς �ώρ�υς θεαμά-των και ακρ�άσεων, τ�σ� �ι αλ�γι-στες θεατρικές �ρήσεις, �σ� και ταμεγάλα τ�υριστικά πλήθη, απασ��-λ�ύν τ�υς δια�ειριστές της αρ�ιτε-κτ�νικής κληρ�ν�μιάς, αλλά καιτ�υς συνειδητ�π�ιημέν�υς π�λί-τες σε �λες τις �ώρες γύρω απ�την Mεσ�γει�. Eτσι, με την ευκαι-

ρία εν�ς ειδικ�ύ συνεδρί�υ στηνEγεστα της Σικελίας τ� 1995 κατέ-λη�αν σε μια διακήρυ�η, η �π�ίαενθαρρύνει την ανα!άθμιση τωνκαλλιτε�νικών, αρ�αι�λ�γικών καιιστ�ρικών α�ιών, καθώς και την εκ-παίδευση, ενώ πρ�σπαθεί να μειώ-σει τις επιπτώσεις των �ρήσεων.Aλλά η π�λυπλ�κ�τητα τ�υ θέμα-τ�ς, η αντίθεση των καλλιτε�νώντ�υ θεάτρ�υ σε κάθε μ�ρ�ής πει-θάρ�ηση και η αμάθεια των ενθ�υ-σιωδών τ�πικών παραγ�ντων, σεσυνδυασμ� με τ�ν διά�υτ� λαϊκι-σμ�, δεν δικαι�λ�γ�ύν αισι�δ��ίαγια την κατάσταση των ελληνικώνθεάτρων στ� εγγύς μέλλ�ν.

Oι «π ιητές» και ι στεν κέ�αλ ι...Σκηνή απ� τ�ν «Πρ�μηθέα Δεσμώτη» τ�υ Aισ�ύλ�υ, απ� τ� Aμ�ι–θέατρ� τ�υ Σπύρ�υ Eυαγγελάτ�υ (�ωτ.: «Δέλτα»).

T�υ Σπύρ�υ A. Eυαγγελάτ�υ

Σκην�θέτη και καθηγητή τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών

TO Aρ�αί� Θέατρ� της Eπιδαύρ�υείναι ένα αριστ�υργηματικ� αρ�ιτε-κτ�νικ� μνημεί� και παράλληλα ένας�ώρ�ς στ�ν �π�ί� �ργανών�νται ε-δώ και μισ� περίπ�υ αιώνα –αν ε�αι-ρέσ�υμε κάπ�ιες πρ�δρ�μικές πα-λαι�τερες παραστάσεις– συστηματι-κά θερινές παραγωγές αρ�αί�υ δρά-ματ�ς. Συγ�ρ�νως με τις �εστι!αλι-κές παραστάσεις –�πως και καθ’ �λητη διάρκεια κάθε έτ�υς– τ� μνημεί�επισκέπτ�νται �ιλιάδες Eλληνες εκ-δρ�μείς ή �έν�ι τ�υρίστες για να α-π�λαύσ�υν την �μ�ρ�ιά τ�υ, την τ�-σ� «δεμένη» με τ� τ�πί�, και την εκ-πληκτική ακ�υστική τ�υ.

Oυδέπ�τε στ� απώτερ� παρελθ�ν–ενν�ώ μέ�ρι πρ� δεκαπενταετίαςπερίπ�υ– εί�ε τεθεί θέμα καλλιτε�νι-κής �ρήσης (κατά κάπ�ι�υς αρ�αι�-λ�γ�υς κατά�ρησης) τ�υ �ώρ�υ. Γύ-

ρω στ� 1985 εμ�ανίστηκαν κάπ�ιεςσκην�θετικές–σκην�γρα�ικές πα-ρεμ!άσεις στην �ρ�ήστρα της Eπι-δαύρ�υ –και στ� �ώρ� τ�υ λ�γεί�υ–π�υ ε��ργισαν σ�!αρ�ύς αρ�αι�λ�-γ�υς τ�υ Kεντρικ�ύ Aρ�αι�λ�γικ�ύΣυμ!�υλί�υ τ�υ YΠΠO. T� KAΣ "ήτη-σε να πρ�εγκρίνει τις μακέτες τωνσκηνικών. Σκην�θέτες και σκην�-γρά��ι αντέδρασαν, θεωρώντας υ-π�τιμητική την απ��αση αυτή, η �-π�ία ωστ�σ� παραμένει, αλλά παρα-!ιάσθηκε συ�νά απ� υπ�υργικές πα-ρεμ!άσεις π�υ πρ�κλήθηκαν «υπ�την πίεση των γεγ�ν�των».

Eτσι ετέθη τ� δίλημμα: σε!ασμ�ςστ� μνημεί� ή σε!ασμ�ς στην ελευ-θερία έκ�ρασης τ�υ καλλιτέ�νη;

Aπ�τελεί πεπ�ίθησή μ�υ τ� �τιμπ�ρεί ένας καλλιτέ�νης να σε!α-σθεί τ� μνημεί�, μη απεμπ�λώνταςτ� δικαίωμά τ�υ στην ελεύθερη καλ-λιτε�νική έκ�ραση. N�μί"ω �τι έ-μπρακτα έ�ω απ�δεί�ει αυτά τα 28�ρ�νια π�υ αδιάλειπτα σκην�θετώ

στην Eπίδαυρ� πως αυτ� είναι ε�ι-κτ�. Yπάρ��υν –διεθνώς– κάπ�ι�ιθεατρικ�ί �ώρ�ι π�υ λ�γω της αι-σθητικής τ�υς, της ιστ�ρικής ��ρτι-σης π�υ τ�υς συν�δεύει, λ�γω τ�υπερι!άλλ�ντ�ς αυτ�ύς τ�πί�υ υπ�-!άλλ�υν, πρ�!άλλ�υν και τελικά–έμμεσα– επι!άλλ�υν μια δια��ρετι-κή αντιμετώπιση. K�ρυ�αί� παρά-δειγμα είναι η Eπίδαυρ�ς. Kυκλ���-ρεί ακ�μη μια «ρήση», π�υ υπήρ�ε α-π� τη γενιά τ�υ Mινωτή, δηλαδή απ�την ένδ��η γενιά π�υ «έ�τισε» τ�Φεστι!άλ Eπιδαύρ�υ (Γρυπάρης, P�-ντήρης, Πα�ιν�ύ, Mινωτής, Σ�λ�μ�ς,M�υ"ενίδης, Συν�διν�ύ, Kωτσ�π�υ-λ�ς, Kατσέλη, Xατ"ηαργύρη, B�κ�-!ιτς, Kλώνης, Φωκάς, X�ρς, Θε�δω-ράκης, Xατ"ιδάκις και άλλ�ι και άλλ�ι– αργ�τερα και � Kάρ�λ�ς K�υν):«Στ� αρ�αί� θέατρ� της Eπιδαύρ�υ�ταν μπει ένα θέαμα �μ�ρ��, � �ώ-ρ�ς τ� αναδεικνύει ως ακ�μη ωραι�-τερ�· αν μπει ένα άσ�ημ�, � �ώρ�ς

Συνέ�εια στην 32η σελίδα

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 25 IOYΛIOY 1999

Λ�γω �θ�ρών και άλλων πρ�#λημάτων δεν θα δ�θ�ύν �έτ�ς παραστάσεις στ� αρ�αί� θέατρ� της Δωδώνης... (�ωτ.: «Iταν�ς).

τ� εκδικείται και �αντά"ει ακ�μη �ει-ρ�τερ�». H ρήση αυτή θα μπ�ρ�ύσενα παραλλα�τεί: «έ�ε την ε�υπνάδανα σε!αστείς τ� �ώρ� αυτ�ν και θα!γεις κερδισμέν�ς».

Mπ�ρεί να θέσει κάπ�ι�ς τ� ερώτη-μα: Kαι αυτ�ί π�υ θα ήθελαν να είναιπρωτ�π�ρ�ι, να γκρεμίσ�υν –εν �ν�-ματι τ�υ �π�ι�υ �ράματ�ς τ�υς– κά-θε ένν�ια συμ!ατικ�ύ σε!ασμ�ύ καισύγ�ρ�νης αισθητικής, πρ��ωρώνταςπρ�ς διερεύνηση νέων μ�ρ�ών;

Aπάντηση: πιστεύω �τι μπ�ρ�ύννα γίν�υν –και έ��υν γίνει– πρωτ�-π�ριακής αισθητικής παραστάσειςστην Eπίδαυρ� �ωρίς να έ��υν ωςστ��� τ�υς την «πρ�σ!�λή» τ�υ �ώ-ρ�υ. T� «στ�ί�ημα» είναι π�λύ πι� ε-ρεθιστικ�, �ταν συμπεριλαμ!άνειτ�ν �ρ�: να εκμεταλλευθείς την «α-κτιν�!�λία» τ�υ μνημεί�υ. Σε αντί-θετη περίπτωση υπάρ��υν π�λλάάλλα θέατρα εκτ�ς Eπιδαύρ�υ, �π�υμπ�ρεί � καθένας ανε�έλεγκτα νακάνει �,τι θέλει.

Θα κλείσω με μια διαπίστωση, π�υτην έ�ω διατυπώσει συ�νά. Διεθνώς–��ι μ�ν� στην Eλλάδα– �ι σκην�θέ-τες π�υ δ�κιμά"�υν τις δυνάμειςτ�υς στ� αρ�αί� δράμα �ωρί"�ντανσε δύ� κατηγ�ρίες (ασ�έτως τηςκαλλιτε�νικής ικαν�τητας τ�υ καθε-ν�ς): Σ’ αυτ�ύς π�υ πιστεύ�υν �τι ταν�ήματα τ�υ αρ�αί�υ δράματ�ς, �ι�αρακτήρες και �ι καταστάσεις τ�υςμπ�ρεί σήμερα να ενδια�έρ�υν τ�νσύ�ρ�ν� θεατή και στ�υς άλλ�υς,π�υ θεωρ�ύν τα κείμενα αυτά ως α-

��ρμή για δε�ι�τε�νική σκην�θετικήεπίδει�η και μ�ν�ν. Kατά καν�να ε-κείν�ι π�υ δεν σέ!�νται τα κείμεναείναι �ι ίδι�ι π�υ δεν σέ!�νται �ύτετ�υς «ιερ�ύς» �ώρ�υς.

Oπως υπάρ��υν στεν�κέ�αλ�ικαλλιτέ�νες, αλλά και «π�ιητές», έ-τσι υπάρ��υν «π�ιητές» αρ�αι�λ�-γ�ι, αλλά και στεν�κέ�αλ�ι. Oι παρα-πάνω απ�ψεις μ�υ σε καμιά περίπτω-ση δεν πρέπει να εκλη�θ�ύν ως «άλ-λ�θι» για τ�υς στεν�κέ�αλ�υς κάθεκατηγ�ρίας.

Συνέ�εια απ� την 31η σελίδα