Κων/νος Βακουφτσής, 1ο ΓΕΛ Συκεών, 2012-2013

Τα Εθνικά και Φιλελεύθερα Κινήματα στην Ευρώπη

Οι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές

Μετά την Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους Πόλεμους (1789 -1815), ο κόσμο της Ευρώπης ήταν πολύ διαφορετικός: Το «παλαιό» καθεστώς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είχε παλινορθωθεί, αλλά υπήρχαν έντονες πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες. Η σύγκρουση μεταξύ των συντηρητικών δυνάμεων και των προοδευτικών δυνάμεων ήταν έντονη.Δυνάμεις συντήρησης• Μοναρχία• Εκκλησία• Γαιοκτητική αριστοκρατίαΔυνάμεις προόδου• Εθνικισμός• Φιλελευθερισμός• Ριζοσπαστισμός

Σταδιακή εμφάνιση εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων

Εθνικό κίνημα: είναι η προσπάθεια μιας κοινότητας ανθρώπων, με κοινή γλώσσα ή/ και θρησκεία, διακριτές παραδόσεις και ιστορία και κοινή ταυτότητα, να αποκτήσει ανεξαρτησία από την εξουσία μιας άλλης διακριτής ανθρώπινης κοινότητας. Το εθνικό κίνημα αποσκοπεί στην προβολή και επικράτηση ενός έθνους. Φιλελεύθερα κινήματα: είναι οι προσπάθειες προώθησης συνταγματικών και κοινοβουλευτικών θεσμών και κατοχύρωσης των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών. Το φιλελεύθερο κίνημα αποσκοπεί στην προβολή και ανάδειξη ενός λαού.- Τα εθνικά κινήματα αποσκοπούσαν στην προβολή και την επικράτηση ενός έθνους, μιας πολιτιστικής κοινότητας.- Τα φιλελεύθερα κινήματα επιδίωκαν την κατοχύρωση των δικαιωμάτων ενός λαού, του λαού με την έννοια της πολιτικής κοινότητας, η οποία αποκτά πραγματική υπόσταση και έχει συγκεκριμένο ρόλο στο πλαίσιο ενός καταστατικού χάρτη, του Συντάγματος.

Οπλισμένες γυναίκες βαδίζουν εναντίον των ανακτόρων των Βερσαλιών, 5 Οκτωβρίου 1789

Ο χαρακτήρας των κινημάτων

• Η Αµερικανική Επανάσταση (1776) συνδύαζε στοιχεία εθνικών καιφιλελευθέρων κινηµάτων που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη και αλλού τον 19οαιώνα.• Βρετανία: ο εθνικισµός προέβαλε και υποστήριξε παραδοσιακούς

θεσµούςχώρας (κοινοβουλευτισµό και ατοµικές ελευθερίες).• Ισπανία, Ιταλία και Γερµανία (γαλλοκρατούµενες χώρες): εθνικά

κινήµατααντιτάχθηκαν στον αυταρχικό µηχανισµό της ναπολεόντειας αυτοκρατορίας.• Ιταλία: λόγω κατατεµαχισµού χώρας, αναπτύχθηκε εθνική

ταυτότητα καιεπιθυµία για ενιαία ιταλική πατρίδα.• Πολωνία: το εθνικό κίνηµα στρεφόταν κατά κυριάρχων Αυστριακών, Πρώσων και Ρώσων, δηλαδή αντιπάλων Ναπολέοντα.

Το εθνικό κίνηµα των Γερµανών

Το σηµαντικότερο εθνικό κίνηµα στην Ευρώπη. Επηρέασε την ανάπτυξη του εθνικισµού.• Αντίδραση στη γαλλική παρουσία, αλλά και επαναστατικές ιδέες του ∆ιαφωτισµού.• Εποχή κινήµατος Ροµαντισµού – Αµφισβήτηση Ορθολογισµού. • Επιρροή από έργο Χέρντερ: κάθε αυθεντικός πολιτισµός πηγάζει από τον απλό λαό. Κάθε λαός, που έχει δική του γλώσσα, δικά του έθιµα, δικό του πνεύµα, κατά συνέπεια έχει δικό του πολιτισµό, αυτός δε ο πολιτισµός του έχει εθνικό χαρακτήρα.

Γιόχαν Γκοτφρίντ Χέρντερ, 1744–1803

Τα κυριότερα κινήµατα στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19 ου αιώνα

• Ισπανία 1820: επαναφορά συντάγµατος 1812 και διάλυση Ιεράς Εξέτασης. Βασιλική αντεπανάσταση (1822), ακυβερνησία και επέµβαση γαλλικώνστρατευµάτων για προστασία µοναρχίας.• Πορτογαλία 1820 (Αύγουστος): σύγκληση Εθνοσυνέλευσης (Ιαν. 1821), θέσπισηφιλελεύθερου συντάγµατος (Σεπτ. 1822), κατάργηση φεουδαλικών προνοµίωνκαι Ιεράς Εξετάσεως, καθιέρωση συνταγµατικής µοναρχίας. • Ιταλική χερσόνησος 1820 Ιούλιος: ∆ιαφορετικοί στόχοι ενοποίηση ιταλικών χωρών ή εισαγωγή φιλελεύθερωνµεταρρυθµίσεων και οικονοµικής ανάπτυξης. • Επανάσταση στο Βασίλειο των ∆ύο Σικελιών (Σικελία και Νεάπολη-νότος), µευποστήριξη Καρµπονάρων, ριζοσπαστών που προωθούσαν ριζικές πολιτικέςµεταρρυθµίσεις και αβασίλευτο πολίτευµα. α) Σικελία: αποτυχία και εµφύλια σύρραξη. β) Νεάπολη: στρατιωτική επέµβαση Αυστρίας (Μαρ. 1821) προλαβαίνεικατάρρευσή της. • Επανάσταση στο Πεδοµόντιο (Μαρ. 1821), µε υποστήριξη Καρµπονάρων. κατεστάλη από στρατεύµατα Αυστρίας (Απρίλιος). ∆υτική Ευρώπη: αντιπαράθεση φιλελευθερισµού ριζοσπαστισµού µε ΙεράΣυµµαχία και δυνάµεις παλινόρθωσης λήγει (προς το παρόν) µε ήττα τωνπρώτων. • Νοτιοανατολική Ευρώπη (Βαλκάνια): 1821 Ελληνική Επανάσταση: επιρροή απόανατρεπτικά µηνύµατα Γάλλων). Υποχώρηση φιλελεύθερων στοιχείων έναντισυντηρητικών, προκειµένου να εξασφαλισθεί η εθνική ανεξαρτησία (1830-1832) µε συναίνεση και εγγύηση τριών Μεγάλων ∆υνάµεων Ευρώπης (Βρετανίας, Γαλλίας, Ρωσίας). • Στη Ρωσία: 1825. Επανάσταση ∆εκεµβριστών (νέων αξιωµατικών) απέτυχε λόγωµεγάλης απολυταρχικής παράδοσης Τσάρος ενισχυµένος. Τη µοναρχία στήριζανη Εκκλησία και οι γαιοκτήµονες.

Εζέν Ντελακρουά (Eugene Delacroix, 1798-1863) «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό», 1830, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι. Η προσωποποιημένη Ελευθερία καθοδηγεί τον λαό κραδαίνοντας την τρίχρωμη

σημαία της Γαλλικής Επανάστασης. Ο πίνακας είναι εμπνευσμένος από την Ιουλιανή Επανάσταση του Παρισιού (1830), που απέβλεπε στην αποκατάσταση του δημοκρατικού καθεστώτος μετά την πτώση των Βουρβόνων. Η επανάσταση έθεσε τέλος στην απόλυτη μοναρχία του Καρόλου Ι' και εγκαθίδρυσε την Ιουλιανή Μοναρχία του Λουδοβίκου-Φιλίππου, που αποτελούσε μια μορφή συμβιβασμού ανάμεσα

στην επανάσταση και την παλινόρθωση, πιο κοντά στις επιδιώξεις των φιλελεύθερων αστών.

Πρόσθετα παραθέµατα / πηγές

«Οφείλουμε στο όνομα της ειλικρίνειας και των φιλικών μας σχέσεων με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να δηλώσουμε ότι θα θεωρήσουμε κάθε απόπειρά τους για επέκταση του συστήματός τους σε οποιοδήποτε μέρος αυτού του ημισφαιρίου ως επικίνδυνη για την ειρήνη και την ασφάλειά μας. Δεν έχουμε αναμειχθεί στις αποικίες και τις εξαρτημένες περιοχές καμιάς ευρωπαϊκής δύναμης και δε σκοπεύουμε να αναμειχθούμε. Αλλά από κοινού με τις κυβερνήσεις που δήλωσαν την ανεξαρτησία τους και την διετήρησαν, μια ανεξαρτησία που με πολλή περίσκεψη και βασιζόμενοι στις αρχές του δικαίου, έχουμε αναγνωρίσει, δεν μπορούμε να μη θεωρήσουμε οποιαδήποτε ανάμειξη που στοχεύει στην καταπίεση και τον έλεγχο του πεπρωμένου τους από οποιαδήποτε ευρωπαϊκή δύναμη και με οποιοδήποτε τρόπο παρά μόνο ως εκδήλωση μη φιλικής διάθεσης απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες».

Πρόεδρος James Monroe, Μήνυμα στο Κογκρέσο (2 Δεκεμβρίου 1823). Βλ. M.J. Cohen and John Major, History in Quotations, Cassell, London 2004, σ. 614.

Portrait of James Monroe

Πρόσθετα παραθέµατα / πηγές

Ο Σιµόν Μπολιβάρ, ήρωας του απελευθερωτικού κινήµατος της Λατινικής Αµερικής κατά των Ισπανών αποικιοκρατών: «Η επιτυχία θα στέψει τις προσπάθειές µας, γιατί η µοίρα της Αµερικής έχει αµετάκλητα παγιωθεί. Ο δεσµός που τη συνέδεε µε την Ισπανία κόπηκε… Το µίσος που η Χερσόνησος (η Ιβηρική) µας ενέπνευσε είναι µεγαλύτερο κι απ’ τον ωκεανό (τον Ατλαντικό) που µας χωρίζει. Θα ήταν λιγότερο δύσκολο να ενώσει κανείς τις δυο ηπείρους από το να συµφιλιώσει τα πνεύµατα των δυο χωρών…υποφέραµε τα πάντα στα χέρια αυτής της αφύσικης µητριάς-της Ισπανίας. Το παραπέτασµα έχει πια σκιστεί σε κοµµάτια. Μπορούµε τώρα να αντικρύσουµε το φως• θέλουν όµως να µας ξαναβουτήξουν στο σκοτάδι. Οι αλυσίδες µας έσπασαν και ελευθερωθήκαµε. Αλλά οι εχθροί µας θέλουν να µας ξανασκλαβώσουν πάλι. Για το λόγο αυτό η Αµερική (η Λατινική Αµερική) αγωνίζεται απελπισµένα, και σπάνια η απελπισία δεν στέφεται από τη νίκη».

M.J. Cohen – John Major, ό.π., σ. 547: 4.

Αφού μελετήσετε τα παραθέματα «Το Δόγμα Μονρόε» και «Ο Σιμόν Μπολιβάρ, ήρωας του απελευθερωτικού κινήματος της Λατινικής

Αμερικής» να συζητήσετε τις πιο κάτω οπτικές γωνίες:

Χώρες της Λατινικής Αμερικής – «μήλον της Έριδος»:•Πώς τις αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ και γιατί ;•Πώς τις αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις και γιατί ;•Ποια η βούληση των χωρών της Λατινικής Αμερικής;

Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ράπτης, Κ. Γενική Ιστορία της Ευρώπης. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 1999.2. Hobsbawm E.J. Η εποχή των επαναστάσεων, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2002.3. Bernstein S. – Milza P. Ιστορία της Ευρώπης – Η Ευρωπαϊκή συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1997.4. Αρβελέρ Ε. – Aymard M. Οι Ευρωπαίοι, β΄τόμος, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2003.