[1]

ΣΟΦΟΙ ΜΑΘΗΜΑΣΟ ΙΣΟΡΙΑ

Σύμφωνα με το ΕΠΠΣ για το μϊθημα τησ ιςτορύασ, οι ςτόχοι του μαθόματοσ όπωσ και οι μϋθοδοι διδαςκαλύασ πρϋπει να διαφοροποιούνται ανϊ ηλικιακό ομϊδα. Έτςι, ςε ςυμφωνύα με πορύςματα τησ γνωςτικόσ ψυχολογύασ, οι ανϊγκεσ και οι ικανότητεσ των μαθητών του γυμναςύου και του λυκεύου εύναι διαφορετικϋσ από αυτϋσ των μαθητών δημοτικού, καθώσ περνϊνε από το ςτϊδιο τησ ςυγκεκριμϋνησ ςκϋψησ ςε αυτό τησ αφηρημϋνησ. Επιπλϋον, το ΕΠΠΣ προτεύνει την ανϊδειξη των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιςτικών και πολιτικών δομών, διευρύνοντασ ϋτςι το αντικεύμενο και τισ μεθόδουσ διδαςκαλύασ τησ ιςτορύασ.

Ωσ γενικόσ ςκοπόσ τησ ιςτορικόσ εκπαύδευςησ αναφϋρεται από το ΕΠΠΣ η καλλιϋργεια τησ ιςτορικόσ ςκϋψησ και τησ ιςτορικόσ ςυνεύδηςησ. Η ανϊπτυξη των δύο παραπϊνω ςυνδϋεται με την «κατανόηςη του παρόντοσ και το ςχεδιαςμό του μϋλλοντοσ», με τη δημιουργύα δηλαδό ευςυνεύδητων πολιτών οι οπούοι κατανοούν τη ςύνδεςη των ςύγχρονων ιςτορικών ςυγκυριών με την ύδια τη ζωό τουσ, εντϊςςοντασ το μϊθημα τησ ιςτορύασ και ςτα πλαύςια τησ πολιτικόσ αγωγόσ.

Γενικότερα, για τη δευτεροβϊθμια εκπαύδευςη το ΕΠΠΣ προτεύνει ωσ ςτόχουσ τησ διδαςκαλύασ τησ ιςτορύασ τουσ παρακϊτω (ΕΠΠΣ, ςελ. 10):

Να κατανοόςουν οι μαθητϋσ ότι ο κόςμοσ ςτον οπούο ζουν εύναι αποτϋλεςμα μιασ εξελικτικόσ πορεύασ, με υποκεύμενα δρϊςησ τουσ ανθρώπουσ.

Να καταςτούν ικανού, μϋςα από τη γνώςη του παρελθόντοσ, να κατανοόςουν το παρόν, να ςτοχαςτούν για τα προβλόματϊ του και να προγραμματύςουν υπεύθυνα το μϋλλον τουσ..

Να ςυνειδητοποιόςουν την προςωπικό τουσ ευθύνη για την πορεύα τησ κοινωνύασ ςτην οπούα ζουν.

Να διαμορφώςουν, μϋςα από τη μελϋτη των επιμϋρουσ πολιτιςμών και τησ ςυνειςφορϊσ τουσ ςτον παγκόςμιο πολιτιςμό, πνεύμα μετριοπϊθειασ, ανοχόσ και ςεβαςμού ςτο διαφορετικό.

Να οικοδομόςουν, μϋςα από τη μελϋτη του δικού τουσ πολιτιςμού, την εθνικό και πολιτιςτικό τουσ ταυτότητα.

Να ςυνειδητοποιόςουν την αναγκαιότητα επιλογόσ και κριτικόσ αξιολόγηςησ των ιςτορικών πηγών.

Ειδικότερα για το γυμνϊςιο και το λύκειο οι ςτόχοι διδαςκαλύασ εξειδικεύονται και αναφϋρονται ωσ εξόσ (ΕΠΠΣ, ςελ. 10-11):

ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

Να γνωρύςουν οι μαθητϋσ την ιςτορικό πορεύα του Ελληνιςμού από την αρχαιότητα μϋχρι ςόμερα, με αναφορϋσ ςτην ευρύτερη παγκόςμια ιςτορύα.

Να οικειώνονται βαθμιαύα το ειδικό λεξιλόγιο τησ ιςτορικόσ επιςτόμησ. Να ςυνειδητοποιόςουν ότι η κατανόηςη κϊθε κοινωνύασ προώποθϋτει τη μελϋτη

όλων των πτυχών τησ (πολιτικόσ, οικονομικόσ, πολιτιςτικόσ, θρηςκευτικόσ κ.λπ.). Να κατανοούν την ϋννοια του χρόνου και των τρόπων μϋτρηςόσ του και να

εντϊςςουν τα γεγονότα ςτισ ιςτορικϋσ περιόδουσ. Να εντοπύζουν, κατϊ τη μελϋτη των ιςτορικών γεγονότων ό φαινομϋνων, αύτια

και αποτελϋςματα.

[2]

Να ςυγκρύνουν ιςτορικϊ γεγονότα ό φαινόμενα και να εντοπύζουν ομοιότητεσ και διαφορϋσ.

Να αναλύουν ϋνα γεγονόσ ό φαινόμενο και να διαπιςτώνουν τισ ςχϋςεισ μεταξύ των επιμϋρουσ ςτοιχεύων.

Να κατανοόςουν ότι η αξιοπιςτύα τησ ιςτορικόσ αφόγηςησ θεμελιώνεται ςτην ορθό αξιοπούηςη των πηγών.

Να αποκτόςουν την ικανότητα να διακρύνουν, ςτισ ιςτορικϋσ μαρτυρύεσ, γεγονότα, αιτύεσ, απόψεισ κ.λπ.

Να προςεγγύζουν τα ιςτορικϊ γεγονότα χωρύσ ϊκριτη αποδοχό των ιςτορικών ερμηνειών, απόψεων κ.λπ.

Να αναπτύξουν θετικό ςτϊςη απϋναντι ςτη ςπουδό του παρελθόντοσ ωσ παρϊγοντα απόκτηςησ αυτογνωςύασ και κατανόηςησ τησ κοινωνύασ.

Να ςυνειδητοποιόςουν την προςφορϊ του ελληνικού ϋθνουσ ςτον παγκόςμιο πολιτιςμό και να διαμορφώςουν ανϊλογη ςυνεύδηςη.

ΓΙΑ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ

Να γνωρύςουν οι μαθητϋσ την ελληνικό και παγκόςμια ιςτορύα από την αρχαιότητα ωσ ςόμερα και να κατανοόςουν το βαθμό ςύνδεςησ τησ ιςτορικόσ πορεύασ του Ελληνιςμού με τισ εξελύξεισ που ϋλαβαν χώρα ςε ευρωπαώκό και παγκόςμιο επύπεδο.

Να κατανοόςουν, ειδικότερα, την πολυπλοκότητα του ςύγχρονου κόςμου με τη ςυςτηματικό μελϋτη του 20ού αιώνα.

Να γνωρύςουν διαςτϊςεισ του ιςτορικού γύγνεςθαι που δεν παρουςιϊςτηκαν ό δεν μελετόθηκαν ςυςτηματικϊ ςτισ προηγούμενεσ βαθμύδεσ τησ Εκπαύδευςησ.

Να γνωρύςουν τουσ διϊφορουσ πολιτιςμούσ, να εθιςτούν ςτη διαδικαςύα μελϋτησ των ςχϋςεων μεταξύ των λαών, και να εκτιμόςουν τη ςυνειςφορϊ των λαών αυτών ςτον παγκόςμιο πολιτιςμό.

Να οικειωθούν το περιεχόμενο ιςτορικών όρων και εννοιών, αναγκαύων για τη βαθύτερη και πληρϋςτερη ιςτορικό γνώςη ό ςχετικών με διαςτϊςεισ τησ ιςτορικόσ πραγματικότητασ που δεν διδϊχτηκαν ςτην εννιϊχρονη υποχρεωτικό εκπαύδευςη.

Να εμβαθύνουν ςτα γεγονότα και να κατανοόςουν την πολυμορφύα και τη διαπλοκό των αιτιακών παραγόντων που επηρεϊζουν τη ζωό των ανθρώπων.

Να ςυνδϋουν και να ςυςχετύζουν με τρόπο τεκμηριωμϋνο γεγονότα και ιδϋεσ διαφόρων εποχών και τόπων.

Να ςυνθϋτουν και παρουςιϊζουν με τρόπο ολοκληρωμϋνο και διεξοδικό ιςτορικϊ θϋματα.

Να αναλύουν ιςτορικϊ δεδομϋνα και να τα αξιοποιούν για τη βαθύτερη κατανόηςη του ιςτορικού παρελθόντοσ.

Να κατανοόςουν ότι η Ιςτοριογραφύα εύναι «ανακαταςκευό» του παρελθόντοσ, ότι βαςύζεται ςε πηγϋσ και ότι ςυνιςτϊ επιλεκτικό διαδικαςύα.

Να προςεγγύζουν κριτικϊ διϊφορα εύδη ιςτορικών πηγών ανϊλογα με το εύδοσ τουσ και την εποχό ςτην οπούα αναφϋρονται.

Να ειςαχθούν ςτη διαδικαςύα κατανόηςησ, ανϊλυςησ και αξιολόγηςησ των διαφορετικών οπτικών με τισ οπούεσ προςεγγύζονται και ερμηνεύονται τα ιςτορικϊ γεγονότα και φαινόμενα από τουσ ιςτορικούσ.

[3]

Να ςυλλαμβϊνουν το ιςτορικό παρελθόν ωσ ολότητα, ςε κϊθε εξεταζόμενη περύοδο, ωσ ςυνϊρθρωςη των ποικύλων πεδύων τησ ανθρώπινησ δραςτηριότητασ.

Να ςυνειδητοποιόςουν την ατομικό και ςυλλογικό ευθύνη του ανθρώπου για τη δημοκρατικό λειτουργύα τησ ανθρώπινησ κοινωνύασ και την πρόοδο του πολιτιςμού.

Να αναπτύξουν θετικό ςτϊςη για την ανϊγκη ςυμμετοχόσ τουσ ςτο ιςτορικό γύγνεςθαι.

Η προςεκτικό μελϋτη των ςκοπών τησ διδαςκαλύασ τησ ιςτορύασ ανϊ βαθμύδα εύναι

πολύ ςημαντικό, διότι με γνώμονα αυτό ςχεδιϊζουμε την πορεύα τησ διδαςκαλύασ μασ αναφορικϊ με τουσ μαθηςιακούσ ςτόχουσ που θα θϋτουμε για την κϊθε ενότητα, όςο και επιλϋγουμε ςτρατηγικϋσ, μεθόδουσ και μϋςα διδαςκαλύασ για να εμπλουτύςουμε το μϊθημϊ μασ.

Σημαντικό εύναι η ςύνδεςη τησ ελληνικόσ ιςτορύασ με την ευρωπαώκό και την παγκόςμια, που επιχειρεύται με διαφορετικούσ ϊξονεσ ςτο γυμνϊςιο και ςτο λύκειο. Έτςι, ςτο γυμνϊςιο βϊςη δύνεται ςτην ελληνικό ιςτορύα και προτεύνονται ςυνδϋςεισ τησ με την ευρωπαώκό και την παγκόςμια, ενώ αντύθετα η διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ ςτο λύκειο ξεκινϊ από το ευρύτερο ευρωπαώκό και παγκόςμιο ιςτορικό γύγνεςθαι και οι αναφορϋσ ςτην ελληνικό ιςτορύα ςυνδϋονται οργανικϊ με το παγκόςμιο και ευρωπαώκό περιβϊλλον.

Ποιεσ εύναι όμωσ οι νοητικϋσ λειτουργύεσ που αναπτύςςονται μϋςα από το μϊθημα τησ ιςτορύασ; Το ΕΠΠΣ (ςελ. 14) αναφϋρει:

• την επαγωγικό και παραγωγικό ςκϋψη, • την ανϊλυςη, • την κατηγοριοπούηςη, • την αιτιολόγηςη απόψεων, • τη διατύπωςη υποθϋςεων, • την εξαγωγό ςυμπεραςμϊτων, • τη διϊκριςη τησ αιτύασ από το αποτϋλεςμα και τησ εκτύμηςησ από τα γεγονότα, • την πρόβλεψη, • την υπόθεςη, ωσ βαςικϋσ νοητικϋσ λειτουργύεσ, ενώ αναφορικϊ με τη διαμόρφωςη ιςτορικόσ

ςκϋψησ αναφϋρονται οι εξόσ: • η διαδικαςύα διερεύνηςησ των ιςτορικών γεγονότων μϋςα από τη διατύπωςη

προβλημϊτων, • η ανϊπτυξη ικανότητασ προςϋγγιςησ των πρωτογενών πηγών, • η ανϊπτυξη διαλόγου και εθιςμού ςτην ϋκφραςη απόψεων αλλϊ και η

προςεκτικό παρακολούθηςη των ϊλλων, • η προώθηςη τησ ςκϋψησ βϊςει προςωπικών εμπειριών.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΣΡΑΣΗΓΙΚΕ ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ

Στισ παραδοςιακϋσ μεθόδουσ διδαςκαλύασ ςυγκαταλϋγεται η δαςκαλοκεντρικό, ςτην οπούα ο δϊςκαλοσ αφηγεύται/ διηγεύται/ ειςηγεύται. Πολλϋσ φορϋσ ςτη διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ εύναι αναγκαύα η παρϊθεςη γεγονότων, καθώσ μπορεύ να μην προςφϋρεται κϊποια περιςςότερο μαθητοκεντρικό μϋθοδοσ. Από την ϊλλη πλευρϊ, όταν για παρϊδειγμα πρόκειται να προςεγγύςουμε αντιλόψεισ ςτη διϊρκεια τησ ιςτορύασ, προτεύνεται βϋβαια ο διϊλογοσ, κατευθυνόμενοσ ό ελεύθεροσ. Στα ςχϋδια μαθόματοσ

[4]

που ςασ προτεύνουμε χρηςιμοποιεύται τόςο ο διϊλογοσ και οι ερωταποκρύςεισ, όςο και η επύδειξη και η διϊλεξη. Ιδιαύτερη ϋμφαςη δύνεται ακόμη ςτη χρόςη μη παραδοςιακών, μαθητοκεντρικών μεθόδων διδαςκαλύασ, όπωσ η ϋρευνα των πηγών, οι ομαδικϋσ εργαςύεσ, οι αναπαραςτϊςεισ ιςτορικών γεγονότων κ.λπ., κυρύωσ όμωσ τα ςχϋδιϊ μασ θα βαςιςτούν ςτη χρόςη των πηγών, ςύμφωνα με τισ οδηγύεσ του Υπουργεύου Παιδεύασ για τη διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ, ενώ οι εναλλακτικϋσ προτϊςεισ αξιοποιούνται τόςο ςε ςυνδυαςμό με την ανϊλυςη των πηγών, όςο και ςτα πλαύςια των εργαςιών που ςχεδιϊζουμε και αναθϋτουμε ςτουσ μαθητϋσ.

Στρατηγικϋσ διδαςκαλύασ τησ ιςτορύασ που μπορούν να χρηςιμοποιηθούν εναλλακτικϊ εύναι ακόμη η θεατρικό αναπαρϊςταςη ιςτορικών γεγονότων, οι ηλεκτρονικϋσ ιςτορικϋσ προςομοιώςεισ, τα ηλεκτρονικϊ παιχνύδια, διαφορϊ λογιςμικϊ εγκεκριμϋνα από το Παιδαγωγικό Ινςτιτούτο ό παραγωγόσ του Ιδρύματοσ Μεύζονοσ Ελληνιςμού κ.ϊ.

ΜΕΑ ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ

Για τη διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ μπορούμε να χρηςιμοποιόςουμε παραδοςιακϊ εποπτικϊ μϋςα διδαςκαλύασ, όπωσ:

- το ςχολικό βιβλύο - τον πύνακα - χϊρτεσ - διαγρϊμματα - φωτογραφύεσ/ εικόνεσ/ γελοιογραφύεσ - τμόματα από ςχετικϊ βιβλύα/ ϊρθρα κ.λπ. - ιςτορικϋσ μαρτυρύεσ (πηγϋσ) οπτικοακουςτικϊ μϋςα, όπωσ: - βιντεοταινύεσ/ dvd - κομμϊτια από ραδιοφωνικϋσ εκπομπϋσ - τραγούδια - τηλεόραςη - υπολογιςτό εναλλακτικϊ μϋςα, όπωσ: - παιχνύδια ρόλων/δραματοπούηςη - αντιπαρϊθεςη (debate) - αναζότηςη ςτο διαδύκτυο (webquests) - επιςκϋψεισ ςε μουςεύα, αρχαιολογικούσ χώρουσ κ.λπ. - υλικϊ κατϊλοιπα του παρελθόντοσ - ςυνεντεύξεισ (για προφορικό ιςτορύα ό τοπικό ιςτορύα) - κόμικσ - ηλεκτρονικϊ παιχνύδια - τραγούδια - αποςπϊςματα από ϋργα ιςτορικόσ λογοτεχνύασ.

ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ ΜΕ ΠΗΓΕ

Ενώ παλαιότερα o ενδεδειγμϋνοσ τρόποσ διδαςκαλύασ τησ ιςτορύασ όταν ο δαςκαλοκεντρικόσ, με ϋμφαςη ςτο μονόλογο του δαςκϊλου ωσ μοναδικού κατόχου τησ ιςτορικόσ αλόθειασ, ςόμερα η διδαςκαλύα με πηγϋσ ϋχει αναδειχτεύ ωσ ο

[5]

προςφορότεροσ τρόποσ ειςαγωγόσ των μαθητών ςτην ιςτορικό ςκϋψη από τουσ ςυγγραφεύσ των Αναλυτικών Προγραμμϊτων και των ςχολικών εγχειριδύων. Η χρόςη των πηγών αποτελεύ μια μϋθοδο διδαςκαλύασ μαθητοκεντρικό, ςυμμετοχικό, ενεργητικό και δημιουργικό, καθώσ μϋςα από αυτό οι μαθητϋσ καλούνται να επιλύςουν προβλόματα αναλύοντασ, ερμηνεύοντασ, καταλόγοντασ ςε ςυμπερϊςματα, όπωσ ο επαγγελματύασ ιςτορικόσ. Σύμφωνα με το ΕΠΠΣ (ςελ. 16),

«η μϋθοδοσ τησ μελϋτησ των πηγών μπορεύ να ακολουθεύ την παρακϊτω πορεύα: • Εξϋταςη των πηγών και εμπλουτιςμόσ των εμπειριών των μαθητών. • Κριτικό εξϋταςη των ςτοιχεύων που θεωρούνται κρύςιμα για την ερευνητικό

διαδικαςύα.. • Εξαγωγό ςυμπεραςμϊτων. • Ανταλλαγό απόψεων. Επιγραμματικϊ, η πορεύα τησ μεθόδου μπορεύ να περιγραφεύ ωσ ενεργοπούηςη,

ϋρευνα, διϊλογοσ, ανακοινώςεισ και αξιολόγηςη.» Ο Γατςωτόσ (2008, ςελ. 110) αναφϋρει πωσ η διαδικαςύα ερμηνεύασ μιασ πηγόσ

μϋςα ςτη ςχολικό τϊξη πρϋπει να περιλαμβϊνει τα εξόσ: - Συςχετιςμό τησ πηγόσ με ϊλλεσ πηγϋσ, δηλαδό προςδιοριςμό του εύδουσ τησ

πηγόσ, των χαρακτηριςτικών τησ κ.λπ. (πρωτογενόσ ό δευτερογενόσ; Γραπτό, εικονικό, ηχητικό ό διαγραμματικό; κ.λπ.).

- Συςχετιςμό με το ιςτορικό πλαύςιο τησ εποχόσ, δηλαδό πότε γρϊφηκε και πώσ ςχετύζεται ο χρόνοσ ςυγγραφόσ με το ιςτορικό τησ πλαύςιο, το ϋργο του ςυγγραφϋα κ.λπ.;

- Ανϊλυςη τησ ύδιασ τησ πηγόσ, δηλαδό ποια τα μηνύματα, οι πληροφορύεσ, το ύφοσ και η ϋκφραςη τησ πηγόσ; Εκφρϊζει προθϋςεισ, θϋςεισ ό κύνητρα;

- Συςχετιςμό τησ πηγόσ με τη δικό μασ οπτικό, δηλαδό πώσ γύνονται κατανοητϊ τα μηνύματα τησ πηγόσ μϋςω τησ δικόσ μασ εμπειρύασ;

- Συςχετιςμόσ τησ πηγόσ με ϊλλεσ οπτικϋσ, δηλαδό πώσ ερμηνεύουν την πηγό ϊλλοι;

Επιπλϋον θα μπορούςε να προςτεθεύ η δημιουργικό αντιπαρϊθεςη και ςύγκριςη τησ πηγόσ (ωσ εύδουσ λόγου και ωσ περιεχομϋνου) που δύνεται από το ςχολικό βιβλύο με ϊλλεσ πηγϋσ, εύτε του βιβλύου (γραπτϋσ, χϊρτεσ, ςτατιςτικϋσ, διαγρϊμματα κ.λπ.), εύτε διαφόρων ειδών πηγϋσ που ϋχουμε ςυλλϋξει εμεύσ (γραπτϋσ, εικονικϋσ, ηχητικϋσ, ηλεκτρονικϋσ προςομοιώςεισ, πρωτογενεύσ, δευτερογενεύσ κ.λπ.).

Βρεύτε τα ςχϋδια μαθόματοσ για διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ με βϊςη τισ πηγϋσ ανϊ ςχολικό βαθμύδα ςτισ ςχετικϋσ ςυνδϋςεισ του www.sxediomathimatos.gr.

ΔΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΕ ΓΙΑ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ

Ταυτόχρονα με τη χρόςη των γραπτών μαρτυριών, δεν αποκλεύεται ςυνδυαςμόσ παραδοςιακών μεθόδων, όπωσ τησ αφόγηςησ από τον εκπαιδευτικό, τησ χρόςησ του ςχολικού βιβλύου κ.λπ, με πιο μαθητοκεντρικϋσ, αρκεύ ο ςυνδυαςμόσ αυτόσ να εμπλουτύζει γόνιμα τη μαθηςιακό διαδικαςύα. Σημαντικό πϊντωσ θεωρεύται η ςύνδεςη τησ ύλησ προσ μϊθηςη με την προςωπικό εμπειρύα των μαθητών. Επιπλϋον, η ϋρευνα με τη μορφό ομαδικόσ ό ατομικόσ εργαςύασ προκρύνεται ωσ ιδιαύτερα ςημαντικό και αποτελεςματικό. Τϋλοσ, η χρόςη των πηγών ςκόπιμο εύναι να ςυνδυϊζεται με εφαρμογϋσ των νϋων τεχνολογιών κατϊ τη φϊςη τησ μϊθηςησ, όπωσ του διαδικτύου, προγραμμϊτων παρουςύαςησ (Powerpoint), βύντεο, αλλϊ και πιο παραδοςιακών εποπτικών μϋςων, όπωσ εύναι οι χϊρτεσ, οι φωτογραφύεσ, οι εικόνεσ, τα διαγρϊμματα.

[6]

Ενδεικτικϊ, ωσ δραςτηριότητεσ για τη διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ το ΕΠΠΣ προτεύνει τισ παρακϊτω (ςελ. 18-19):

α. Δραςτηριότητεσ χωρύσ ειδικό προετοιμαςύα των μαθητών • Παρατόρηςη και «ανϊγνωςη» ιςτορικών χαρτών, χρονολογικών πινϊκων και

διαγραμμϊτων • Παρατόρηςη, «ανϊγνωςη» και ερμηνεύα ςτατιςτικών πινϊκων • Καταγραφό και ταξινόμηςη ιςτορικών γεγονότων και ενεργειών των ιςτορικών

προςώπων ςύμφωνα με κϊποιο κριτόριο (π.χ. χρόνου) και ςύνταξη ςχετικών πινϊκων • Καταγραφό όρων (ορολογύασ) που εύναι απαραύτητη για την προςϋγγιςη

ιςτορικών προβλημϊτων • Καταγραφό και ταξινόμηςη ςτοιχεύων ενόσ πολιτιςμού ςύμφωνα με κϊποιο

κριτόριο (π.χ. οικονομύα) • Καταγραφό, ταξινόμηςη και ςύγκριςη ςτοιχεύων διαφορετικών πολιτιςμών ό

διαφορετικών ιςτορικών περιόδων • Καταγραφό και επιλογό κριτηρύων για την αξιολόγηςη ενόσ ιςτορικού

γεγονότοσ • Διατύπωςη απόψεων και αξιολογικών κρύςεων για τισ πρϊξεισ των δρώντων

προςώπων • Διατύπωςη ερευνητικών ερωτημϊτων για ιςτορικϊ γεγονότα και καταςτϊςεισ • Περιληπτικό παρουςύαςη γεγονότων και καταςτϊςεων • Παρατόρηςη και «ανϊγνωςη» εικόνων και ϋργων τϋχνησ • Ανϊγνωςη και ςχολιαςμόσ κειμϋνων-ιςτορικών πηγών • Ανϊγνωςη και ςχολιαςμόσ λογοτεχνικών κειμϋνων • Ανϊγνωςη και ςχολιαςμόσ ϊρθρων από εφημερύδεσ και περιοδικϊ, με θϋματα

που ςχετύζονται προσ το διδαςκόμενο μϊθημα • Διατύπωςη κρύςεων για την αξιοπιςτύα ιςτορικών πηγών • Διατύπωςη προβλημϊτων και αναζότηςη λύςεων • Οργϊνωςη ςχεδύου δρϊςησ για τη διερεύνηςη και την επύλυςη προβλημϊτων • Προςδιοριςμόσ των κριτηρύων ό των προώποθϋςεων που απαιτούνται για την

επύλυςη ςυγκεκριμϋνων προβλημϊτων • Διατύπωςη ςυμπεραςμϊτων μετϊ από την προςπϊθεια επύλυςησ ιςτορικών

προβλημϊτων • Αναγωγϋσ ςτη ςύγχρονη ιςτορικό πραγματικότητα • Προςπϊθεια ερμηνεύασ των ιςτορικών γεγονότων με αναγωγϋσ ςε θεωρύεσ και

αρχϋσ Οι παραπϊνω ενδεύκνυνται για την αρχικό προςϋγγιςη του θϋματοσ την ώρα του

μαθόματοσ, καθώσ δεν απαιτούν προετοιμαςύα από το ςπύτι, αξιοποιούν πλόθοσ μϋςων διδαςκαλύασ, πραγματοποιούν ποικιλύα διδακτικών μεθόδων και ςτόχων τησ διδαςκαλύασ.

Αντύθετα, οι δραςτηριότητεσ που ακολουθούν ενδεύκνυνται για το ςχεδιαςμό εργαςιών, ατομικών ό ομαδικών:

β. Δραςτηριότητεσ με ειδικό προετοιμαςύα Καταγραφό και κατηγοριοπούηςη ιςτορικών γεγονότων, πρϊξεων και

καταςτϊςεων μιασ ευρεύασ ιςτορικόσ περιόδου. Καταγραφό πληροφοριών από πρόςωπα που ϋζηςαν ϋνα ςύγχρονο ιςτορικό

γεγονόσ Καταγραφό και παρουςύαςη λαογραφικών ςτοιχεύων μιασ περιοχόσ Καταγραφό των ονομαςιών διαφόρων περιοχών, οδών, πλατειών κ.τ.λ. ςε

ςυνϊρτηςη με ιςτορικϊ γεγονότα ό εποχϋσ

[7]

Παρουςύαςη ενόσ ςύγχρονου ιςτορικού γεγονότοσ, με βϊςη τισ πληροφορύεσ τησ προφορικόσ ιςτορύασ

Ανϊληψη ατομικών ό ομαδικών ρόλων ςχετικών με ιςτορικϊ γεγονότα και καταςτϊςεισ, βιωματικό προςϋγγιςη

Δραματοπούηςη ιςτορικών γεγονότων ό καταςτϊςεων, θεατρικό παιγνύδι Οργϊνωςη και πραγματοπούηςη θεατρικόσ παρϊςταςησ με ιςτορικό

περιεχόμενο Οργϊνωςη ςχεδύου επύςκεψησ ςε αρχαιολογικούσ χώρουσ ό μουςεύα Αξιοπούηςη μουςειοςκευών για την προετοιμαςύα επιςκϋψεων ςε μουςεύα Γραπτό ϋκθεςη ιςτορικών γεγονότων υπό τύπον χρονικού Ανϊπλαςη ιςτορικών γεγονότων με πρωτότυπο-λογοτεχνικό τρόπο Καταςκευό χαρτών, ςχεδύων και μοντϋλων Σύνταξη εφημερύδασ ό φανταςτικών ιςτορικών εγγρϊφων Ιςτορικό ϋρευνα ςε χώρουσ ό αρχεύα τησ περιοχόσ και εκπόνηςη ςύντομων

ιςτορικών μελετών. Οργϊνωςη εκθϋςεων με ιςτορικϊ θϋματα.

ΔΙΔΑΚΣΙΚΗ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ: ΒΑΙΚΑ ΗΜΕΙΑ

Σύμφωνα με τη Βαζούρα (2007, ςελ. 27-29) θεμελιώδεισ αρχϋσ για το μϊθημα τησ ιςτορύασ, τισ οπούεσ ωσ εκπαιδευτικού οφεύλουμε να λαμβϊνουμε υπόψη κατϊ το ςχεδιαςμό τησ διδαςκαλύασ εύναι οι:

- αρχό τησ ςυνολικότητασ: το κϊθε μϊθημα πρϋπει να εντϊςςεται ςε ϋνα ςύνολο γνώςεων οι οπούεσ θα αποκτηθούν ςτη διϊρκεια του ςχολικού ϋτουσ. Η ιςτορύα δεν εύναι μια ςειρϊ αςύνδετων μεταξύ τουσ γεγονότων και δεν πρϋπει να παρουςιϊζεται με αυτόν τον τρόπο ςτουσ μαθητϋσ.

- αρχό τησ εποπτικότητασ: όπωσ και ςτα ϊλλα αντικεύμενα του αναλυτικού προγρϊμματοσ, ο μαθητόσ πρϋπει να βλϋπει και να κατανοεύ μϋςω των αιςθόςεων. Γι αυτόν τον λόγο χρηςιμοποιούμε εικόνεσ, χϊρτεσ, διαγρϊμματα κ.λπ.

- αρχό τησ βιωματικότητασ: δεν προςφϋρουμε, αποκλειςτικϊ μϋςω διϊλεξησ, υλικό προσ αποςτόθιςη. Ο μαθητόσ πρϋπει να «ζει» αυτϊ που μαθαύνει, εύτε μϋςω δραματοποιόςεων, εύτε μϋςα από την επεξεργαςύα καταλούπων όπωσ γραπτών μαρτυριών, κειμηλύων, εύτε μϋςω διαλόγου και προβληματιςμού με τουσ ςυμμαθητϋσ κ.λπ.

- αρχό τησ αυτενϋργειασ: μαθαύνει καλύτερα ο μαθητόσ που αναζητϊ μόνοσ του τη γνώςη, αυτόσ που λύνει προβλόματα και μαθαύνει ενεργητικϊ. Χρόςιμα εδώ εύναι οι αναζητόςεισ πληροφοριών ςτο διαδύκτυο ό ςε βιβλύα εκτόσ του ςχολικού, η ϋρευνα ςτο περιβϊλλον του (π.χ. ςε θϋματα τοπικόσ ιςτορύασ) κ.λπ.

Σε ποιεσ περιοχϋσ όμωσ εκτεύνεται η διδαςκαλύα τησ ιςτορύασ; Ποιεσ ιςτορικϋσ ϋννοιεσ πρϋπει να διδϊςκονται; Σύμφωνα με την Shebba (2000, ςελ. 50-54) η ςχολικό ιςτορύα αγγύζει τρύα επύπεδα ιςτορικόσ ςκϋψησ:

1. τη γνώςη και κατανόηςη τησ ιςτορύασ, με τισ οπούεσ εννοούμε τισ ϋννοιεσ τησ αλλαγόσ και τησ ςυνϋχειασ ςτο ιςτορικό γύγνεςθαι, των αιτιών και ςυνεπειών και τησ κατανόηςησ βαςικών γεγονότων και χαρακτηριςτικών του παρελθόντοσ.

2. τισ ερμηνεύεσ των ιςτορικών γεγονότων, ξεκινώντασ από τη διϊκριςη μύθου και πραγματικότητασ και φτϊνοντασ μϋχρι την ανϊλυςη διαφορετικών εκδοχών και ερμηνειών ενόσ γεγονότοσ.

[8]

3. την αξιοπούηςη των ιςτορικών μαρτυριών/πηγών, εργαζόμενοι με τισ οπούεσ οι μαθητϋσ αςκούν δεξιότητεσ όπωσ αυτό τησ ϋρευνασ, τησ διατύπωςησ υποθϋςεων και ερωτημϊτων, τησ λύςησ προβλημϊτων κ.ϊ.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΣΟΤ ΜΑΘΗΜΑΣΟ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ

Η αξιολόγηςη τησ διδαςκαλύασ και του μαθόματοσ, δηλαδό ο ϋλεγχοσ του κατϊ πόςο επιτεύχθηκαν οι ςτόχοι που εύχαν τεθεύ ςτην αρχό του μαθόματοσ, μπορεύ να πϊρει δύο μορφϋσ:

• εύτε μϋςω ερωτόςεων, ανοικτού και κλειςτού τύπου, ςτισ οπούεσ πρϋπει να δοθεύ ιδιαύτερη προςοχό ώςτε να καλύπτουν το ςύνολο τησ ύλησ του μαθόματοσ, και να ενεργοποιούν τισ ποικύλεσ γνωςτικϋσ δεξιότητεσ που ϋχει επιδιωχθεύ να καλλιεργηθούν (π.χ. την κριτικό ικανότητα, την ικανότητα ςύνθεςησ, ανϊλυςησ και ςυναγωγόσ ςυμπεραςμϊτων, την ικανότητα διερευνητικόσ ςκϋψησ κ.λπ.) ,

• εύτε μϋςω τησ εκπόνηςησ ατομικών ό ομαδικών εργαςιών, οι οπούεσ ευνοούν την ικανότητα λύςησ προβλημϊτων και την ενεργητικό μϊθηςη.

Όςον αφορϊ ςτισ εργαςύεσ που δύνονται για το ςπύτι, ςυνόθωσ πρϋπει να διατυπώνονται ωσ εξόσ:

- να περιγρϊψετε - να παρουςιϊςετε - να ςυνθϋςετε - να προςδιορύςετε - να αναλύςετε - να εξηγόςετε - να κρύνετε - να ςυνθϋςετε - να ςχολιϊςτε

και να αναθϋτουν ανϊλογεσ δραςτηριότητεσ. Για την εργαςύα με πηγϋσ, ο Σμπιρύλησ (2004, ςελ. 245) κρύνει ωσ αξιολογούμενα «τη

δυνατότητα του μαθητό: 1. να εντοπύζει δεύκτεσ 2. να κϊνει αναγωγϋσ 3. να διακρύνει ςε μια πηγό τα διαφορετικϊ θϋματα 4. να επιλϋγει από το όλον τησ πηγόσ το ςτοιχεύο που ενδιαφϋρει 5. να αξιοποιεύ υπϊρχουςεσ γνώςεισ 6. να ςυςχετύζει τα ςτοιχεύα τησ πηγόσ με ϊλλα οπονθεδόποτε προερχόμενα 7. να ενοποιεύ ομοειδό 8. να μεταςχηματύζει ςε λόγο νϋο, ιςτορικό 9. να παρϊγει ςυγκροτημϋνο ςύνολο. Τα παραπϊνω προδύδουν κριτικό ςκϋψη, οργανωτικό πνεύμα, ιςτορικό γραφό.»

ΜΕΘΟΔΟ PROJECT ΚΑΙ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΗ ΙΣΟΡΙΑ

Με τον όρο «μϋθοδοσ Project» αναφερόμαςτε ςε μια διαδικαςύα μϊθηςησ με τα παρακϊτω χαρακτηριςτικϊ:

- επύκεντρο τα ενδιαφϋροντα και οι ανϊγκεσ των παιδιών - διενϋργεια ϋρευνασ με ςκοπό την παραγωγό εργαςύασ - διαθεματικό προςϋγγιςη του αντικειμϋνου τησ μϊθηςησ

[9]

- ςυμμετοχό ομϊδασ μαθητών, τα μϋλη των οπούων ϋχουν ςυγκεκριμϋνεσ αρμοδιότητεσ και ευθύνεσ

- βιωματικό μϊθηςη - αλληλεπύδραςη των ςυμμετεχόντων - εναςχόληςη με θϋματα τησ ςύγχρονησ κοινωνικόσ ζωόσ Γενικϊ, τα project ό ελληνιςτύ ςχϋδια εργαςύασ τεύνουν να καταργόςουν δύο ειδών

ςύνορα: αυτϊ που ορθώνονται ανϊμεςα ςτισ διϊφορεσ επιςτημονικϋσ περιοχϋσ που διδϊςκονται ςτο ςχολεύο, και αυτϊ που ορθώνονται ανϊμεςα ςτη ςχολικό γνώςη και την καθημερινό ζωό (Αποςτόλου, Δημόπουλοσ & Τςατςαρώνη 2004, ςελ. 24). Με απλϊ λόγια, οι εργαςύεσ που αναλαμβϊνουν οι μαθητϋσ πρϋπει όςο το δυνατόν περιςςότερο να αξιοποιούν γνώςεισ και μεθόδουσ διαφόρων επιςτημονικών αντικειμϋνων, και να ςχετύζονται όςο γύνεται περιςςότερο με την καθημερινό ζωό των παιδιών. Στο μϊθημα τησ ιςτορύασ, οι επιςτημονικϋσ περιοχϋσ που θα μπορούςε να αγγύξει ϋνα ςχϋδιο εργαςύασ θα μπορούςαν να εύναι καταρχόν η Πληροφορικό και η τεχνολογύα, ϋπειτα τα Αγγλικϊ ό ϊλλη ξϋνη γλώςςα, η ιςτορύα τησ τϋχνησ, η γεωγραφύα, η περιβαλλοντικό εκπαύδευςη, τα οικονομικϊ, η κοινωνιολογύα, η λογοτεχνύα, η αγωγό του πολύτη ό ακόμα και τα αρχαύα Ελληνικϊ, ανϊλογα με την τϊξη και το αντικεύμενο. Όςον αφορϊ τη ςύνδεςη με την καθημερινότητα, ϋνα ςχϋδιο εργαςύασ θα μπορούςε να περιλαμβϊνει επιςκϋψεισ ςε μουςεύα, μνημεύα ό ϊλλεσ ενδιαφϋρουςεσ τοποθεςύεσ τησ περιοχόσ, ϋρευνα ςχετικϊ με την τοπικό ιςτορύα και την τοπικό ιςτορύα μϋςω ςυνεντεύξεων, ςυλλογόσ ςτοιχεύων κ.λπ. (βλ. Αγγελϊκοσ & Κόκκινοσ, 2004, για πληθώρα προτϊςεων διδαςκαλύασ τησ ιςτορύασ).

Πώσ διαμορφώνουμε όμωσ ϋνα ςχϋδιο εργαςύασ; Σύμφωνα με τη Sebba (2000, ςελ. 71-72), πρϋπει να εύμαςτε ςύγουρού ότι περιλαμβϊνει τα εξόσ:

- Σκοπούσ και ςτόχουσ: ποιεσ γνώςεισ και ποιεσ ικανότητεσ επιδιώκουμε να αναπτύξουμε με αυτό το ςχϋδιο εργαςύασ;

- Περιεχόμενο: ποιο θα εύναι το κεντρικό ενδιαφϋρον του; - Μϋθοδοι: ςυνόθωσ εύναι η ςυγκρότηςη ομϊδων, η παρουςύαςη, η ϋρευνα, ο

διϊλογοσ, η αντιπαρϊθεςη κ.λπ., δηλαδό οι διαδικαςύεσ που θα ακολουθηθούν προκειμϋνου να ολοκληρωθεύ.

- Διαφοροπούηςη: η ανϊθεςη διαφορετικών εργαςιών και ειδών εργαςύασ ςε κϊθε παιδύ ανϊλογα με τισ ικανότητϋσ του.

- Διεπιςτημονικϋσ προεκτϊςεισ: ποιεσ ϊλλεσ περιοχϋσ/ μαθόματα του Αναλυτικού Προγρϊμματοσ θα αγγύξει η εργαςύα

- Υλικό: τα υλικϊ που θα χρηςιμοποιόςουν οι μαθητϋσ για να ολοκληρώςουν την εργαςύα, π.χ. για την ιςτορύα διϊφορεσ ιςτοςελύδεσ ό βιβλύα, δημοςιεύςεισ ςε εφημερύδεσ, μουςειακό υλικό κ.λπ.

- Αξιολόγηςη: πώσ θα αξιολογηθεύ η τελικό εργαςύα, πώσ θα ελεγχθεύ η επύτευξη των αρχικών ςτόχων.

Δεν πρϋπει να ξεχνϊμε πωσ η πρόοδοσ των ςχεδύων εργαςύασ πρϋπει να ελϋγχεται ςε τακτϊ διαςτόματα, προκειμϋνου να αναπροςαρμόζονται ανϊλογα με τα προβλόματα που μπορεύ να προκύπτουν.

ΒΑΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ

ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΠΟΤΔΩΝ ΙΣΟΡΙΑ (ΕΠΠ), Παιδαγωγικό Ινςτιτούτο, www.pi-schools.gr

[10]

Αγγελϊκοσ Κ., Κόκκινοσ Κ., Η διαθεματικότητα ςτο ςύγχρονο ςχολείο και η διδαςκαλία τησ ιςτορίασ με τη χρήςη πηγών, Μεταύχμιο, 2004.

Αποςτόλου Κ., Δημόπουλοσ Κ., Τςατςαρώνη Α., (2004). ‘Η μϋθοδοσ των ςχεδύων ϋρευνασ (projects): προώποθϋςεισ ϋνταξησ ςε μια διεπιςτημονικό (ό διαθεματικό) προςϋγγιςη τησ διδαςκαλύασ των Φυςικών Επιςτημών’, ςτο Αγγελϊκοσ Κ., Κόκκινοσ Κ., Η διαθεματικότητα ςτο ςύγχρονο ςχολείο και η διδαςκαλία τησ ιςτορίασ με τη χρήςη πηγών, Μεταύχμιο, 2004.

Βαζούρα, Ζ. (2007). Η διδακτική τησ ιςτορίασ ςτη δευτεροβάθμια εκπαίδευςη με βάςη τισ αρχέσ του υμβουλίου τησ Ευρώπησ για τη διδαςκαλία των γλωςςών, University Studio Press, Θεςςαλονύκη.

Γατςωτόσ, Π. (2008). Εφαρμοςμένη διδακτική τησ ιςτορίασ για τισ εξετάςεισ του Α..Ε.Π. Εκδόςεισ Μπόνια, Αθόνα.

Husbands, C. (2000). Σι ςημαίνει διδαςκαλία τησ ιςτορίασ; Γλώςςα, ιδέεσ και νοήματα, Μεταύχμιο, Αθόνα.

Shebba, J. (2000). Ιςτορία για όλουσ, Διδακτικέσ προτάςεισ για το μάθημα τησ Ιςτορίασ ςτο Δημοτικό και το Γυμνάςιο, Μεταύχμιο, Αθόνα.

Σμπιρύλησ, Γ. (2004). ‘Η αξιολόγηςη ςτο μϊθημα τησ ιςτορύασ: το πρόβλημα τησ αξιολόγηςησ ςε θϋματα πηγών’, ςτο ςτο Αγγελϊκοσ Κ., Κόκκινοσ Κ., Η διαθεματικότητα ςτο ςύγχρονο ςχολείο και η διδαςκαλία τησ ιςτορίασ με τη χρήςη πηγών, Μεταύχμιο, 2004.