ΣΧΟΛΙΚOΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΣΕ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ

Τον τελευταίο καιρό, παρατηρούνται ολοένα και περισσότερα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και παραβατικότητας κυρίως σε γυμνάσια, λύκεια, αλλά και σε δημοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει αναρίθμητες οικογένειες κυρίως των μεγάλων πόλεων.Ο σκοπός μας είναι να ερευνήσουμε το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας όπως αυτό παρουσιάζεται στο σχολείο μας, και πιο συγκεκριμένα τις μορφές του, καθώς και τα αίτια και τις συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού σε όλους τους παράγοντες που εμπλέκονται σε αυτό, όπως τα θύματα, τους θύτες, μέχρι και τους μάρτυρες/παρατηρητές αυτού του φαινομένου.

Περιεχόμενα

1. Ορισμός………………………………………………………………….…..……………σελ. 22.Μορφές Εκφοβισμού…………………………………………………………...………….σελ. 33. Χαρακτηριστικά του φαινομένου………………………………………………...………..σελ. 5

3.1 Τα παιδιά θύτες3.1.1 Το προφίλ των παιδιών θυτών………………………………….………σελ. 53.1.2 Τι νιώθουν αυτά τα παιδιά…………………………………….………..σελ. 53.1.3 Οι λόγοι που το κάνουν αυτό………………………………….……….σελ. 5

3.2 Εμφάνιση του φαινομένου…………………………………………….…………σελ. 53.2.1 Ελλάδα………………………………………………….….…………..σελ. 53.2.2 Εξωτερικό/Ευρωπαϊκές χώρες…………………………………………σελ. 6

3.3 Επιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού……………………………………….………σελ. 73.3.1 Αρχικά για τα παιδιά που εκφοβίζονται………………….……………..σελ.

73.3.2 στη συνέχεια για τα παιδιά που εκφοβίζουν………………….………...σελ.

73.3.3 για τα παιδιά παρατηρητές………………………………………….…..σελ.

84. Έρευνα σε σχολεία των Χανίων (Γράφημα, Πίνακες).........................................................σελ. 8

4.1 Εισαγωγή…………………………………………………………………..……..σελ. 84.2 Γραφήματα…………………………………………………………………..…...σελ. 8

1

4.2.1 Αποτελέσματα της έρευνας……………………………………………...……σελ. 114.2.1.1 Συμπεράσματα………………………………………………………σελ.11

5. Ο ρόλος των παιδιών μαρτύρων……………………………………………………...….σελ. 116.Παρεμβάσεις που μπορεί να γίνουν……………………….……………………………...σελ. 13

6.1 Αντιμετώπιση………………………………….………………………………..σελ. 147. Παρεμβάσεις για παιδιά-θύτες………………………..……...………………………….σελ. 16

7.1 Γονείς παιδιού που εκφοβίζει………...……….………………………………..σελ. 167.2 Οι τρόποι αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού οφείλουν να είναι καίριοι και

συντονισμένοι……………………………………………………………………………....σελ. 167.3 Προτάσεις παρέμβασης………………………………………………….…......σελ. 17

8. Τέχνημα:σχέδιο…………………………………………………………………………..σελ. 189. Βιβλιογραφία…………………………………………….……………………...………..σελ. 19

1. ΟρισμόςΟ εκφοβισμός έχει ορισθεί ως μια επιθετική, σκόπιμη πράξη ή συμπεριφορά που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων επαναλαμβανόμενα, έχει διάρκεια στο χρόνο και απευθύνεται σε ένα άτομο (θύμα) που δεν μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του Ο ορισμός αυτός υπογραμμίζει τη σκοπιμότητα του εκφραστή της βίαιης συμπεριφοράς και την πρόκληση φυσικής ή ψυχολογικής βλάβης στα θύματα.Σύμφωνα με έναν κλασικό ορισμό των Dollard, Doob, Miller, Mowrer καιSears η επιθετική συμπεριφορά γίνεται με σκοπό να θίξει, να προκαλέσειβλάβη ή να τραυματίσει το άτομο στο οποίο απευθύνεται. Αντίθετα οι Parke και Slaby υποστήριξαν ότι η επιθετική συμπεριφορά ορίζεται από τις επιπτώσεις τις , οι οποίες είναι αρνητικές για το θύμα. ( ΚΑΛΑΤΝΖΗ- ΑΖΙΖΗ & ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ, 2004)Ο σχολικός εκφοβισμός/ θυματοποίηση (και οι δύο όροι έχουνμεταφραστεί από τον αγγλικό όρο «Bullying» ο οποίος παρατηρείται στοσχολικό περιβάλλον και δυσχεραίνουν την προσαρμογή των παιδιών. Πιοσυγκεκριμένα με τον όρο « θυματοποίηση» αποδίδουμε τον αγγλικό όρο“victimization” που είναι αποτέλεσμα εκφοβισμού (Bullying), δηλαδή μιαςσυγκεκριμένης μορφής επιθετικής συμπεριφοράς με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.( ΚΥΡΙΟΠΟΥΛΟΣ & ΠΑΠΠΑ, 2008). Οι βασικές προυποθέσεις για τηνχρησιμοποίηση του όρου είναι η επανάληψη αυτών των ενεργειών με σταθερήσυχνότητα και μεθόδευση προς τους πιο αδύναμους μαθητές. Επιπλέον, η διαφορά του εκφοβισμού με τις συνηθισμένες διαμάχες μεταξύ των παιδιών είναι ότι αυτός εμφανίζει επαναληψιμότητα και ότι υπάρχει ανισορροπία ισχύος μεταξύ του θύτη και του θύματος, με την επιβεβαίωση της κυριαρχίας του θύτη πάνω στο θύμα (ως προς την ηλικία, τη φυσική δύναμη κ.λπ.) .Επίσης, ο εκφοβισμός είναι ένα διεθνές φαινόμενο.Η έννοια αυτή σημαίνει ότι κάποιος θεωρεί πως για κάποιο λόγο είναι ανώτερος,καλύτερος,ικανότερος και πιο δυνατός από εσένα,με αποτέλεσμα να ασκεί πάνω σου βία...ή απλώς προσπάθει κι αύτος να ενταχθεί με τον τρόπο του σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο ΧΩΡΙΣ όμως αύτο να δικαιολογεί την βίαιη σύμπεριφορά του.Το φαινόμενο του εκφοβισμού στο χώρο του σχολείου έχει αναγνωριστείως μείζον πρόβλημα της σχολικής ζωής στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την

2

Αυστραλία και την Ευρώπη, ακόμα και σε χώρες μη δυτικού τύπου, όπως ηΙαπωνία , η Νότια Αφρική και οι χώρες της Λατινικής Αμερικής.(ΨΑΛΤΗ &ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, 2007) Οι Χαντζή, Χουντουμάδη και Πατεράκη το 2000 μελέτησαν το φαινόμενοτου εκφοβισμού/ θυματοποίησης στην Ελλάδα σε 1.312 παιδιά πουφοιτούσαν από την τρίτη έως την έκτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Τααποτελέσματα των ερευνών τους συμφωνούσαν σε γενικές γραμμές με ταδιεθνή δεδομένα ως προς την συχνότητα, την ηλικία, το φύλο και τιςπρακτικές εκφοβισμού. Βρήκαν έτσι λοιπόν ότι 14,7% των παιδιών τουδείγματος είχαν υπάρξει κατά δήλωσή τους θύματα εκφοβισμού άλλωνπαιδιών, 6,24% ήταν θύτες και 4,8% ήταν θύτες θύματα.(ΚΑΛΑΝΤΖΗ –ΑΖΙΖΗ

l & ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ2004). Εκφοβισμός: «Η διαρκής και επαναλαμβανόμενη έκθεση του ατόμου για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε αρνητικές πράξεις ενός ή περισσότερων προσώπων»→ αρνητική πράξη: όταν κάποιος προσπαθεί να επιβληθεί, να τραυματίσει ή να προκαλέσει δυσφορία σε κάποιον(Olweus, 1994) Η διαρκής και συστηματική κακοποίηση του άλλου, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση λεκτικής ή και φυσικής βίας ή και των δυο μορφών επιθετικής συμπεριφοράς, με σκοπό την πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου, αισθήματος αδυναμίας και απόγνωσης στον άλλο.

2.Μορφές εκφοβισμού

▬ Γενικά ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να πάρει διάφορες μορφές.

Οι βασικότερες 3 μορφές ενδοσχολικής βίας/εκφοβισμού είναι η λεκτική, η σωματική και η

ηλεκτρονική βία.

Υπάρχουν όμως και υποκατηγορίες, όπως:

►Άσκηση σωματικής βίας

►Συχνό εσκεμμένο αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες / κοινωνική

απομόνωση.

►Σεξουαλική παρενόχληση

►Απειλές & εκβιασμούς

►Κλοπές ή και Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος

►Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων

►Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών

►Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια,

κοροϊδία

3

►Ηλεκτρονικό bullying (cyber bullying).

►Ρατσιστικός εκφοβισμός

____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ _____ __

Αναλυτικότερα, οι πιο βασικές μορφές εκφοβισμού:

=> Σωματικός: φυσικός τραυματισμός ή απειλή τραυματισμού προς κάποιον. Εκδηλώνεται με

σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές, τρικλοποδιές, χτυπήματα με

αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές, περιορισμό του άλλου μέσω σωματικών πρακτικών.

=> Ο Λεκτικός εκφοβισμός αντίστοιχα, περιλαμβάνει τη συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών

εκφράσεων, και

χρησιμοποιεί σταθερά ένα άτομο ως στόχο πειραγμάτων, κάνοντάς τον περίγελο.

=> Ο Σεξουαλικός εκφοβισμός είναι ένα σχετικά συνηθισμένο φαινόμενο και αποτελεί σοβαρό πρόβλημα μέσα στα όρια του σχολικού χώρου. Δυστυχώς η συγκεκριμένη μορφή εκφοβισμού σημειώνει όλο και μεγαλύτερη αύξηση και πραγματοποιείται σε όλο και μικρότερη ηλικία.

=> Ηλεκτρονικό bullying (cyber bullying) (Το cyberbullying, περιγράφεται ως: "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών". Το «Cyberbulling» εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων και γενικότερα μαθητών.

=> Έμμεσος ή κοινωνικός: προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση, ή αγνόηση ατόμου, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους, διάδοση κακόβουλων φημών και ψευδών.

=> Ρατσιστικός εκφοβισμός: διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.

3.Χαρακτηριστικά του φαινομένου

3.1 ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΘΥΤΕΣ 3.1.1 Το προφίλ των παιδιών-θυτών Τις περισσότερες φορές τα παιδιά που έχουν το ρόλο των θυτών στο πρόβλημα του σχολικού εκβιασμού είναι παιδιά δημοφιλή με καλές κοινωνικές , σωματικές και σπανιότερα μαθησιακές δεξιότητες. Παράλληλα έχουν την ικανότητα να προσελκύουν υποστηρικτές τους οποίους μπορούν εύκολα να χειραγωγήσουν Η θέση τους είναι κυρίαρχη μέσα στην ομάδα των συνομήλικων τους, ένα στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό αφού μπορεί να ενισχύσει ή να μειώσει την δύναμη τους.

4

3.1.2 Τι νιώθουν αυτά τα παιδιά Οι θύτες συχνά είναι παιδιά που είναι γεμάτα από θυμό, παρόρμηση και απογοήτευση καθώς πιστεύουν ότι κανένας δεν μπορεί να τους καταλάβει. Γι' αυτό το λόγο έχουν εκδικητικές τάσεις και πιο θετικές απόψεις για την βία ενώ δεν είναι υπαρκτή η ενσυναίσθηση. Επιπλέον μπορεί να είναι ανασφαλείς και αδύναμοι χαρακτήρες, με έχοντας αυτοέλεγχο και αυτοεκτίμηση Ακόμη είναι πιθανό αυτά τα άτομα να πιέζονται από την οικογένεια ή το σχολείο τους κάτι που πιθανόν τους προκαλεί άγχος και εκνευρισμό. 3.1.3 Οι λόγοι που το κάνουν αυτό Η βασικότερη αιτία του φαινομένου αυτού από την πλευρά των θυτών είναι η ανάγκη τους να δείξουν την δύναμη τους πάνω στους άλλους. Συνήθως εκφοβίζουν για να γελάσουν και να διασκεδάσουν την ανία τους γίνοντας έτσι καταστροφικοί και βίαιοι. Ο ψυχολογικός βασανισμός στον οποίο υποβάλουν τα θύματα τους ενισχύει το εγώ τους δηλαδή διογκώνεται η αυτοεικόνα τους και τρέφεται έτσι η δίψα τους για εξουσία και επιβολή. Νομίζουν ότι με αυτό τον τρόπο προστατεύουν τον εαυτό τουςή ότι προκαλούν θαυμασμό κάνοντας κάτι που θεωρούν ότι είναι ‘μαγκιά’. Επίσης κάποιες φορές οι ίδιοι οι θύτες μετατράπηκαν σε θύτες διότι ήταν ή είναι θύματα δηλαδή είναι παθητικοεπιθετικά άτομα. Αυτό γίνεται συχνά μέσω της τεχνολογίας και της ανωνυμίας που προσφέρει κάνοντας έτσι τα άτομα να επιδιώκουν αυτή την ψευδαίσθηση πως είναι ισχυρότεροι από τους βασανιστές τους.

3.2 Εμφάνιση του φαινομένου

3.2.1 ΕλλάδαΤο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού είναι αρκετά διαδεδομένο παρόλο που δεν

αντιμετωπίζεται κατάλληλα. Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές έρευνες στη Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό που έχουν αποκαλύψει πολλά περιγραφικά στοιχεία για την ενδοσχολική βία.

Αναλυτικότερα όσον αφορά τη σχολική βία στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί μια αύξηση του φαινομένου κατά 10% στους μαθητές που εκφοβίζονται εκ των οποίων υπάρχει μια αύξηση 5% στα αγόρια που εκφοβίζονται καθημερινά βάση την έρευνα που έγινε από την Σαπουνά Μ. σε σχολεία της Θεσσαλονίκης.

Με βάση τις πληροφορίες που αντλήθηκαν από το 7ο Συνέδριο Περιοδικού με θέμα <<Η Βία στα σχολεία>>, 117 μαθητές ηλικιών 11-12 χρονών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην ανατολική Αττική , προέκυψε ότι το 30% των μαθητών είναι θύματα εκφοβισμού ενώ τα περισσότερα είναι αγόρια. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε το 2007 από την κ. Ψάλτη και την κ. Κωνσταντίνου.

Με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τους Χατζή, Χουντουμάδη και Πατεράκη το 2000, δόθηκε σε 1312 παιδιά τάξεως 3η με 6η δημοτικού το ερωτηματολόγιο του Olweus(1993) που είχε χρησιμοποιηθεί και διεθνώς και τα αποτελέσματα αναγράφηκαν παρόμοια με τα διεθνή όσον αφορά το φύλο, την ηλικία, τη συχνότητα του φαινομένου κ.α. Αναλυτικότερα ο αριθμός

5

των παιδιών θυμάτων ανέρχεται στο 14,7% , των παιδιών θυτών στο 6,24% ενώ τα παιδιά που είναι ταυτόχρονα θύτες και θύματα ανέρχονται στο 4,8%. Για ακόμα μια φορά τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ότι τα περισσότερα άτομα που είναι είτε θύτες είτε θύματα είναι αγόρια. Ακόμα 42,5% των παιδιών δήλωσαν ότι έχουν υποστεί λεκτική βία, στη σωματική βία το ποσοστό ανέρχεται στο 34% στα αγόρια ενώ στο 22,83% στα κορίτσια και τέλος σε αυτούς που έχουν υποστεί άμεση λεκτική βία και έμμεσο εκφοβισμό το ποσοστό ανέρχεται στο 38%στα κορίτσια και στο 25,3% στα αγόρια. Παρατηρήθηκε λοιπόν ότι όσο αυξάνεται η ηλικία των παιδιών τόσο μειώνεται ο αριθμός των δραστών και των θυμάτων.

Με βάση την έρευνα της Αρτινοπούλου το 2001, παρατηρήθηκε ότι το 43,37% των παιδιών θυμάτων αντιμετωπίζουν αυτά τα φαινόμενα μέσω της άγνοιας ενώ το 32,7% χρησιμοποιούν την εκδίκηση ως μέσω αντίδρασης είτε είναι θύτες είτε αυτοί είναι θύματα. Τα παιδιά παρατηρητές ταυτόχρονα δήλωσαν ότι το 27,96% είναι αμέτοχοι και απολαμβάνουν το θέαμα, το 35,47% αναγκάζονται να συμμετάσχουν στον εκφοβισμό, το 23,56% συμμετέχον αυτοβούλως, το 60,2% δε θέλουν συναναστροφές με τους θύτες ενώ πολλά από τα αγόρια δήλωσαν ότι τους αρέσει η συμπεριφορά των θυτών γιατί είναι <<μάγκες>>.

3.2.2 Εξωτερικο/Ευρωπαικές Χώρες

Βάση ερευνών που πραγματοποιήθηκαν από την τοπική εφημερίδα <<ΤΟ ΒΗΜΑ>> (05/12/2012) τα ποσοστά των παιδιών θυμάτων ανήλθαν στο 60,6% σε αυτούς που έχουν υποστεί κοροϊδευτικά ψευδώνυμα, στο 45,39% που έχουν υποστεί σπρωξίματα και χτυπήματα και στο 36,30% σε αυτούς που δέχτηκαν σχόλια για την εξωτερική τους εμφάνιση. Περισσότερο τα αγόρια δήλωσαν ότι είναι θύματα εκφοβισμού και γενικότερα αυτοί που είναι ευαίσθητοι και δεν έχουν τη δυνατότητα να αμυνθούν.

Όσον αφορά τις έρευνες που πραγματοποίησε <<Το Χαμόγελο του Παιδιού>> σε Ιταλία, Λιθουανία, Εσθονία, Λετονία, Βουλγαρία και Ελλάδα σε συνδυασμό με την <<Ευρωπαϊκή Καμπάνια ενάντια στο σχολικό εκφοβισμό>> τα ποσοστά ενδοσχολικού εκφοβισμού ανήλθαν στο 51,65% στη Λιθουανία, στο 50,20% στην Εσθονία, στο 34,66% στη Βουλγαρία, στο 31,98% στην Ελλάδα, στο 25,21% στη Λετονία και τέλος στο 15,09% στην Ιταλία. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 16.227 μαθητές εκ των οποίων οι 4.999 μαθητές ήταν από 167 σχολεία της Ελλάδος.

Βάση διαφόρων ερευνών που έγιναν το ποσοστό της συχνότητας του φαινομένου ανέρχεται από 5% με 22% ενώ η μεγάλη απόκλιση οφείλεται στις διαφοροποιήσεις ηλικίας, στον τρόπο εξέτασης (ερωτηματολόγια/συνεντεύξεις), μέγεθος, κοινωνικοοικονομική στάση δείγματος κ.α.

Με βάση το ερωτηματολόγιο του Olweus (1993) που δόθηκε σε 130.000 παιδιά της Νορβηγίας ηλικιών 7-16 χρονών το 9%των παιδιών έχει υποστεί σχολικό εκφοβισμό ενώ το 7% είναι θύτες, εκφοβίζοντας και ταλαιπωρώντας. Τέλος στην Αγγλία το 1/5 έχει εμπειρία εκφοβισμού με βάση την έρευνα του Smith το 1991 ενώ στην Αυστραλία πραγματοποιήθηκε έρευνα με 4229 παιδιά και εφήβους εκ των οποίων το 1/7 εκφοβίζεται σωματικά και ψυχικά 1 φορά την εβδομάδα τουλάχιστον, βάση έρευνας το 2000 των κ.Χατζή και κ.Χουντουμάδη.

6

3.3 Επιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού

3.3.1 αρχικά για τα παιδιά που εκφοβίζονται● Νιώθουν έντονο άγχος, αισθήματα ανασφάλειας και αναπτύσσουν φοβίες καθώς νιώθουν

ότι είναι εκτεθειμένοι στην κακή μεταχείριση του καθενός.● Έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη και τάσεις αυτοκτονίας

που ίσως τους συνοδεύουν μέχρι και την ενήλικη ζωή τους.● Οδηγούνται σε αποτυχία της σχολικής απόδοσης, γεγονός που οφείλεται στο ότι

παρουσιάζουν σχολική άρνηση με αποτέλεσμα να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας του ότι δεν θέλουν να συναναστρέφονται με άλλα άτομα καθώς τότε αισθάνονται απροστάτευτοι.

● Άλλη μία αιτία για το ότι οδηγούνται σε σχολική αποτυχία είναι ότι παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες. Μάλιστα, πολλές φορές αποφασίζουν να διακόψουν τελείως το σχολείο.

● Συχνά εκφράζουν παράπονα για την υγεία τους.● Παρουσιάζουν αυξημένες πιθανότητες βίαιης αντίδρασης και συμπεριφοράς● Εμφανίζουν αυξημένο το αίσθημα της μοναξιάς καθώς κλείνονται στον εαυτό τους

εξαιτίας της περιθωριοποίησης που δέχονται από συνομήλικους.● Σημειώνονται διαταραχές στον ύπνο και τις διατροφικές συνήθειες.● Δείχνουν έντονη αδιαφορία για ενασχόληση με δραστηριότητες πέρα από τα σχολικά

τους καθήκοντα.● Παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα , όπως πονοκέφαλο , πόνο στην κοιλιά,

δερματικά προβλήματα και κρίσεις πανικού.● Τέλος, ειδικότερα για τα παιδιά δημοτικής ηλικίας είναι διπλάσιες οι πιθανότητες

εμφάνισης ψυχωτικών συμπτωμάτων στην εφηβεία , καθώς έχουν βιώσει δύσκολες καταστάσεις σε τρυφερή ηλικία

3.3.2 στη συνέχεια για τα παιδιά που εκφοβίζουν● Σημειώνονται αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών κατά

την εφηβεία αλλά και την ενήλικη ζωή.● Πολύ συχνά εμπλέκονται σε καυγάδες , βανδαλισμούς, ενώ παράλληλα απομακρύνονται

από το σχολείο.● Συνηθισμένο φαινόμενο αποτελεί η πρόωρη άσκηση της σεξουαλικής τους

δραστηριότητας.● Αντιμετωπίζουν προβλήματα με το νόμο όταν ενηλικιώνονται ,καθώς αποκτούν

παραβατική συμπεριφορά.● Ασκούν βία στους συντρόφους και τα παιδιά τους κατά την ενήλικη ζωή.● Ακόμη αδυνατούν να διατηρήσουν φιλικές σχέσεις, εφόσον έχουν μάθει να

συμπεριφέρονται και να επιβάλλονται στους γύρω τους με αυτό το μέσο.

3.3.3 για τα παιδιά παρατηρητές:

7

● Και για τα παιδιά αυτά πολλές είναι οι πιθανότητες καπνίσματος και κατάχρησης αλκοολούχων ποτών και ναρκωτικών ουσιών .

● Ακόμη αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας , όπως κατάθλιψη, άγχος κ.ά.● Συχνά απουσιάζουν από το σχολείο, καθώς φοβούνται τις πιθανές απειλές από τα παιδιά

θύτες σε περίπτωση που αποκαλύψουν τι γνωρίζουν για τη συμπεριφορά τους.● Γενικότερα, χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση καθώς σε ελάχιστες

περιπτώσεις καταφεύγουν στους μεγαλύτερους προκειμένου να τους ενημερώσουν για το φαινόμενο.

4.Έρευνα σε σχολεία των Χανίων (Γράφημα, πίνακες) 4.1 Εισαγωγή Σε μία έρευνα για την ερευνητική μας εργασία με θέμα την ενδοσχολική βία απευθυνθήκαμε σε τρία τοπικά σχολεία διαφορετικής βαθμίδας εκπαίδευσης (13ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων, 6ο Γυμνάσιο Χανίων, 4ο Γενικό Λύκειο Χανίων) και τους θέσαμε ορισμένα ερωτήματα σχετικά με το αν έχουν υπάρξει θύματα ή θύτες ή παρατηρητές σε κάποια μορφή βίας΄κι αν όντως έχουν αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση ποια ήταν η συχνότητά της,ποιος ο χώρος της και ποιος ο τρόπος αντιμετώπισης της .

4.2 Γραφήματα

ΜΟΡΦΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

8

ΚΟΡΟΪΔΙΑ-ΠΡΟΣΒΛΗΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ

9

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΜΑΘΗΤΩΝ

10

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

4.2.1 Αποτελέσματα της έρευνας4.2.1.1 Συμπεράσματα

Το μεγαλύτερο ποσοστό σε μορφή σχολικού εκφοβισμού εμφανίζεται στη χρήση χλευαστικών ονομάτων (όπως για παράδειγμα τα παρατσούκλια). Στην συνέχεια, ακολουθούν το σκληρό πείραγμα, ο εσκεμμένος αποκλεισμός, ο σωματικός εκφοβισμός και τέλος με το μικρότερο ποσοστό η σεξουαλική παρενόχληση.Η τοποθεσία που λαμβάνει χώρα το φαινόμενο αυτό είναι πιο συχνά στο σχολικό περιβάλλον κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, λιγότερο συχνά στο δρόμο από το σχολείο στο σπίτι, στο δρόμο για το σχολείο και τέλος κατά τη διάρκεια του μαθήματος.Όσον αφορά την παρέμβαση, μεγαλύτερη είναι προσπάθεια και το ενδιαφέρον των μαθητών για την εξάλειψη του φαινομένου, με μικρή διαφορά στα ποσοστά σε σχέση με αυτά των καθηγητών.

5.Ο ρόλος των παιδιών μαρτύρων

● Τα παιδιά μάρτυρες με την σιωπηρή τους στάση ενισχύουν● τις τάσεις των θυτών για εκφοβισμό των άλλων● Οι θύτες έχουν την εντύπωση ότι τους επιβραβεύουν /ότι● γίνονται δημοφιλείς /ότι οι άλλοι τους σέβονται και τους● φοβούνται όταν συστηματικά εκφοβίζουν και επιβάλλονται● στους πιο αδύναμους● Τα παιδιά μάρτυρες δεν παρεμβαίνουν διότι συνήθως● φοβούνται τις συνέπειες● Κάποια παιδιά μάρτυρες είτε αντλούν ικανοποίηση, είτε

11

● διασκεδάζουν από τον εκφοβισμό συμμαθητών τους, μη● συνειδητοποιώντας τις συνέπειες● Ο ρόλος των παρευρισκόμενων παιδιών –● παιδιών «μαρτύρων» (συν.)● Πολλά παιδιά-μάρτυρες παρακινούνται να μετέχουν και● κάποια από αυτά πράγματι συμμετέχουν στον εκφοβισμό● /θυματοποίηση συμμαθητών τους● Πολλά παιδιά-μάρτυρες φοβούνται να καταγγείλουν το● γεγονός σε εκπαιδευτικούς γονείς, όπως συνήθως και πολλά● από τα παιδιά-θύματα● Πολλά παιδιά-μάρτυρες θεωρούν ότι γίνονται «καρφιά» όταν● καταγγέλλουν παρόμοια επεισόδια● Πολλά παιδιά-μάρτυρες τείνουν να ταυτίζονται και να● προσχωρούν στις ομάδες των δυνατών /παλικαράδων θυτών● (Δημητρίου Ελένη, Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής Msc., Phd.● 06-03-2012)● Ο ρόλος των παρευρισκόμενων παιδιών –● παιδιών «μαρτύρων»● Τα παιδιά μάρτυρες με την σιωπηρή τους στάση ενισχύουν● τις τάσεις των θυτών για εκφοβισμό των άλλων● Οι θύτες έχουν την εντύπωση ότι τους επιβραβεύουν /ότι● γίνονται δημοφιλείς /ότι οι άλλοι τους σέβονται και τους● φοβούνται όταν συστηματικά εκφοβίζουν και επιβάλλονται● στους πιο αδύναμους● Τα παιδιά μάρτυρες δεν παρεμβαίνουν διότι συνήθως● φοβούνται τις συνέπειες● Κάποια παιδιά μάρτυρες είτε αντλούν ικανοποίηση, είτε● διασκεδάζουν από τον εκφοβισμό συμμαθητών τους, μη● συνειδητοποιώντας τις συνέπειες● Ο ρόλος των παρευρισκόμενων παιδιών –● παιδιών «μαρτύρων» (συν.)● Πολλά παιδιά-μάρτυρες παρακινούνται να μετέχουν και● κάποια από αυτά πράγματι συμμετέχουν στον εκφοβισμό● /θυματοποίηση συμμαθητών τους● Πολλά παιδιά-μάρτυρες φοβούνται να καταγγείλουν το● γεγονός σε εκπαιδευτικούς γονείς, όπως συνήθως και πολλά● από τα παιδιά-θύματα● Πολλά παιδιά-μάρτυρες θεωρούν ότι γίνονται «καρφιά» όταν● καταγγέλλουν παρόμοια επεισόδια● Πολλά παιδιά-μάρτυρες τείνουν να ταυτίζονται και να● προσχωρούν στις ομάδες των δυνατών /παλικαράδων θυτών● (Δημητρίου Ελένη, Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής Msc., Phd

6.Παρεμβάσεις που μπορεί να γίνουν

12

Ανάμεσα στα πολλά και σοβαρά προβλήματα που μαστίζουν σήμερα την κοινωνία μας και απαιτούν άμεση αντιμετώπιση εντάσσεται-και μάλιστα σε πρωταρχική θέση- και ο σχολικός εκφοβισμός, η σχολική βία και η επιθετικότητα. Είναι θεμελιακής σημασίας ζήτημα, αφού σχετίζεται με τα παιδιά μας και την υγιή συναισθηματική και ψυχολογική τους ανάπτυξη, με τις ανησυχίες τους, τους φόβους τους, τις πικρίες τους, τα «θέλω» τους, τις απογοητεύσεις τους, τις επιθυμίες τους, τις προσδοκίες τους, τις γενικότερες αναζητήσεις τους. Επίσης, τους περιορισμούς που τους θέτει το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, την ιδιαίτερη εξελικτική φάση ανάπτυξης στην οποία βρίσκονται, τα προσωπικά τους προβλήματα σε συνδυασμό με την προσπάθεια να κάνουν σεβαστή την προσωπικότητά τους, να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στον χώρο και να θωρακίσουν και προστατεύσουν τον εαυτό τους, καθώς και άλλα πολλά. Σοβαρότατο λοιπόν το θέμα της επιθετικότητας στα σχολεία σήμερα με τεράστιες διαστάσεις και αρνητικές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς. Όμως με τι σχετίζεται η παρουσία του και γιατί έχει οξυνθεί τόσο πολύ στις μέρες μας; Και το κυριότερο, τι θα μπορούσε να γίνει, ώστε να αποφύγουμε τα χειρότερα; Η γενικότερη αναστάτωση και κοινωνική ταραχή που επικρατεί σήμερα δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστα τα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα, αφού το σχολείο είναι ένας βασικός θεσμός της κοινωνίας μας και ως εκ τούτου περνάει κρίση, όπως και πολλοί άλλοι καθιερωμένοι θεσμοί καθώς και αξίες. Η μεγάλη έκταση που έχει πάρει στις μέρες μας αυτό το φαινόμενο μαρτυρά τη δυσλειτουργία και την αστάθεια σε αρκετούς τομείς της ζωής. Είναι σίγουρα δύσκολο να μελετήσει και να αναλύσει κανείς αυτό το φαινόμενο, αλλά φαίνεται ότι η συμπεριφορά αυτή των νέων μας εκδηλώνεται ως απάντηση και αντίδραση στο εχθρικό, αυταρχικό και απρόσφορο πολλές φορές περιβάλλον του σχολείου, στην έλλειψη διαλόγου, οργανωμένων μέσων διδασκαλίας, κινήτρων, δημιουργικής απασχόλησης, σεβασμού της προσωπικότητάς τους, αυτονομίας και πρωτοβουλιών κ.ά

Πιο αναλυτικά η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων αυτών οφείλεται κυρίως στην υιοθέτηση της Κοινωνικής-Οικολογικής προσέγγισης, μιας οριστικής προσέγγισης, που στοχεύει στην αλλαγή του κλίματος του σχολείου, ώστε να μην αναπαράγει τη βία. Στα πλαίσια της ολιστικής προσέγγισης οι παρεμβάσεις αφορούν όλους: το σχολείο, την τάξη, τον εκπαιδευτικό, τους μαθητές, τους γονείς τους και ολόκληρη την τοπική κοινωνία. Κάποιες αποτελεσματικές πρακτικές, σε επίπεδο σχολείου και τάξης, για εφαρμογή μιας στρατηγικής ενάντια στη βία, είναι:

Σε επίπεδο σχολείου:

α. σύνταξη Σχολικής Επιτροπής ενάντια στον εκφοβισμό την ενδοσχολική βίαβ. σύνταξη Διακήρυξης του σχολείου ενάντια στη βία: δικαιώματα - υποχρεώσεις -

καθήκοντα για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότηταςγ. αύξηση της επίβλεψης του σχολικού χώρουδ. ευαισθητοποίηση και συνεργασία με τους γονείς, προκειμένου να σταματήσει ο κύκλος

αναπαραγωγής και ενθάρρυνσης της ενδοσχολικής βίας Σε επίπεδο τάξης:

α. συζήτηση στην τάξη για τον ορισμό τις μορφές της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού

13

β. συζήτηση για τις επιπτώσεις του εκφοβισμούγ. ενημέρωση σχετικά με το γιατί η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός δεν είναι αποδεκτά

από το σχολείοδ. τρόποι προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση από τους μαθητές: σύνταξη των

κανόνων της τάξης ενάντια στη βίαε. παροχή βοήθειας από μαθητές σε άλλους, για την επίλυση των συγκρούσεων που θα

μπορούσαν να οδηγήσουν σε εκφοβισμόστ. προαγωγή των συνεργατικών αλληλεπιδράσεωνζ. παροχή ευκαιριών για θετική έκφραση της επιθετικότητας (π.χ. μέσω των αθλημάτων)

6.1 ΑντιμετώπισηΚάθε μέλος της σχολικής κοινότητας έχει ρόλο και ευθύνη για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Ο βαθμός εμπλοκής κάθε μέλους, σχετίζεται τόσο με την ιδιότητά του, όσο και με τη σοβαρότητα, τη συχνότητα και την ένταση του περιστατικού εκφοβισμού. Άλλος είναι ο ρόλος και η ευθύνη του διευθυντή του σχολείου, άλλος του δασκάλου, άλλος των συμμαθητών, άλλος των γονιών. Ωστόσο, θα πρέπει όλοι να συνεργαστούν σε ένα πλαίσιο παράλληλων δράσεων, διότι, αφού η αιτιολογία του εκφοβισμού είναι πολυπαραγοντική και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη.Άμεσες Δράσεις:

α. Διευθυντής:Καταγράψτε το περιστατικό, δίνοντας πληροφορίες για το πού και πότε συνέβη το περιστατικό, για το ποιοι συμμετείχαν, ποιοι παρατηρούσαν, τι μορφή εκφοβισμού ασκήθηκε και περιγράφοντας το τι ακριβώς έγινε.Διατηρείστε αρχείο καταγραφής των περιστατικών, ώστε να μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση σε αυτό και τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη.Προσδιορίστε αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά παραβίασης των κανόνων ενάντια στη βία.Αν πρόκειται για επαναλαμβανόμενη εκφοβιστική συμπεριφορά, επικοινωνήστε με τους γονείς του παιδιού τηλεφωνικά και κανονίστε μια συνάντηση για να συζητήσετε.Καθορίστε τις συνέπειες για το παιδί που εκφοβίζει, ύστερα από τη συζήτηση με τους γονείς, το παιδί που εκφοβίζει, τα παιδιά-υποστηρικτές του παιδιού που εκφοβίζει, και τη Σχολική Επιτροπή.Σχεδιάστε τον τρόπο παρακολούθησης του προβλήματος ώστε να έχετε εποπτεία της εξέλιξης της κατάστασης.

β. Εκπαιδευτικοί:Μιλήστε στο παιδί που εκφοβίζεται και ακούστε με προσοχή και σοβαρότητα αυτά που έχει να σας πει. Διαβεβαιώστε το παιδί ότι θα ανταποκριθείτε άμεσα για να το προστατεύσετε και ότι είστε διαθέσιμος να προσφέρετε κάθε δυνατή βοήθεια. Πείτε στο παιδί, να σας κρατά ενήμερο σχετικά με οποιαδήποτε εξέλιξη.Συζητήστε με τους γονείς του παιδιού, εκφράστε τις ανησυχίες σας και δείξτε ότι είστε αποφασισμένος να αναλάβετε δράση.Εξακριβώστε ποιο παιδί είναι αυτό που εκφοβίζεται ή αυτό που εκφοβίζει.Εξακριβώστε αν υπάρχει ομάδα παιδιών η οποία ενθαρρύνει ή/και υποστηρίζει το παιδί που εκφοβίζει.

14

Οδηγήστε το παιδί που εκφοβίζει στο γραφείο του Διευθυντή και συζητήστε σοβαρά μαζί του για το περιστατικό.Υποστηρίξτε το παιδί που εκφοβίζεται σε συνεργασία με τον Διευθυντή.Συμμαθητές μέσα στην τάξη:

γ. Προσδιορίστε ποιοι συμμαθητές σας ήταν παρόντες στο περιστατικό εκφοβισμού.δ. Ξεκαθαρίστε αν συμμετείχαν ως ουδέτεροι παρατηρητές ή αν ενθάρρυναν το παιδί που

εκφοβίζει.ε. Συζητήστε μαζί τους για το ποια θα ήταν η κατάλληλη συμπεριφορά σε μια τέτοια

περίπτωση (π.χ. να μιλήσουν σε κάποιον ενήλικα για να βοηθήσει) και για το ποιες ευθύνες έχουν όταν παρατηρούν να συμβαίνει περιστατικό εκφοβισμού.

στ. Συζητήστε σχετικά με το τι θα μπορούσαν να είχαν κάνει για να αποφευχθεί ο εκφοβισμός και να εξασφαλίσουν ένα ασφαλές περιβάλλον τόσο για τους ίδιους όσο και για τους συμμαθητές τους.

ζ. Κάποια μοντέλα συνομηλίκων, που αποτελούν στρατηγικές αντιμετώπισης των περιστατικών εκφοβισμού από μαθητές προς μαθητές στο πλαίσιο του σχολείου, είναι επιγραμματικά:

η. Η προσέγγιση που δεν εστιάζει στο φταίξιμο. θ. Προσεγγίσεις υποστήριξης μεταξύ των συνομηλίκων.ι. Το μοντέλο του «συνομηλίκου πρότυπο».ια. Το μοντέλο της «συμβουλευτικής μεταξύ συνομηλίκων».ιβ. Το μοντέλο της «Διαμεσολάβησης».

Γονείς παιδιού που εκφοβίζεται:

α. Συνεργαστείτε στενά με το σχολείο για να πληροφορηθείτε για την έκταση και τη σοβαρότητα του περιστατικού καθώς και για τους τρόπους αντιμετώπισής του.

β. Παρέχετε στο παιδί σας υποστήριξη και ασφάλεια, χωρίς να το κατακρίνετε.γ. Ακούστε προσεκτικά τι έχει να σας πει το παιδί σας για τα συναισθήματά του και για τις

ανάγκες του.δ. Παρακολουθείτε την εξέλιξη της κατάστασης αλλά και την υγεία του παιδιού σας.ε. Αν το παιδί σας παραπονιέται για μεγάλο χρονικό διάστημα ότι έχει σωματικούς πόνους,

αν παρατηρείτε ότι έχει δυσκολίες στον ύπνο ή αν αρνείται επίμονα να πάει στο σχολείο, επισκεφτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά.

7.ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ-ΘΥΤΕΣ

7.1 Γονείς παιδιού που εκφοβίζει:α. Συζητήστε με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό εκφοβισμού που

προκλήθηκε από το παιδί σας.β. Συνεργαστείτε με το σχολείο, για την αντιμετώπιση του προβλήματος του παιδιού σας

σχετικά με τη βία.γ. Συνεργαστείτε με τον Διευθυντή και τον δάσκαλο του παιδιού σας για την εφαρμογή των

κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών.

15

δ. Παρακολουθήστε την εξέλιξη της κατάστασης και συνεργαστείτε στενά με το σχολείο. Παρατηρήστε αν το παιδί σας εμπλέκεται συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και με εσάς στο σπίτι. Μιλήστε γι' αυτά στο Διευθυντή και το δάσκαλο της τάξης και συνεργαστείτε μαζί τους για να πάρετε βοήθεια.

ε. Όλα τα παραπάνω αποτελούν κάποιες άμεσες δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης στις οποίες μπορεί να προβεί το σχολείο, από μόνες τους όμως δε μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο.

στ. Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει το σύνολο της σχολικής κοινότητας αλλά και ευρύτεροι κοινωνικοί φορείς, προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

ζ. Η εκδήλωση εντάσεων, με τη μορφή παραβατικών συμπεριφορών, εκφοβισμού/ θυματοποίησης και σχολικής βίας αποτελεί σύνηθες πλέον φαινόμενο. Η ίδια η φύση του θεσμού της εκπαίδευσης είναι αυτή που επιτάσσει την εφαρμογή των αναγκαίων και αποτελεσματικών εκείνων μεθόδων-πρακτικών, οι οποίες θα συνδράμουν στη διαχείριση διαταρακτικών-παραβατικών φαινομένων και θα συμβάλουν αποφασιστικά στην αντιμετώπισή τους. Τον κυρίαρχο λόγο και τη μεγάλη ευθύνη στην ενεργοποίηση τέτοιων πρακτικών έχει η εκπαιδευτική κοινότητα, με την έμπρακτη και πολύπλευρη στήριξή της τόσο από την Πολιτεία όσο και από την ευρύτερη κοινωνία. Ο ρόλος των γονέων, εξάλλου, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, ώστε να περιοριστούν τα φαινόμενα εκφοβισμού στο σχολείο με το σωστό χειρισμό του παιδιού-θύτη αλλά και του παιδιού θύματος, στο οποίο οι γονείς πρέπει να διαμορφώσουν μηχανισμούς άμυνας και να του ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση. Εξυπακούεται φυσικά η διαρκής και ουσιαστική συνεργασία του γονέα με τους εκπαιδευτικούς της σχολικής κοινότητας και των τελευταίων με τα παιδιά αλλά και κοινωνικούς φορείς που μπορούν να συνδράμουν αποφασιστικά.

7.2 Οι τρόποι αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού οφείλουν να είναι καίριοι και συντονισμένοι:

α. Απαιτούνται δράσεις πρόληψης του φαινομένου σε επίπεδο σχολικού συστήματος και τάξης. Η ανάπτυξη ομαδοσυνεργατικών δράσεων ενθαρρύνει τους μαθητές να καλλιεργήσουν συναισθήματα αλληλοαποδοχής, αλληλεγγύης και υποστήριξης. Η διαδικασία της μάθησης δεν έχει το στερεότυπο χαρακτήρα της μετάδοσης γνωστικού φορτίου από τον εκπαιδευτικό αλλά δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να προχωρήσουν διερευνητικά και ανακαλυπτικά με πνεύμα συνεργασίας στο καινούριο και να προσεγγίσουν παράλληλα με βιωματικές διαδικασίες την προσωπικότητα των συμμαθητών τους. Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά προχωρούν ενισχυμένα με λιγότερες προκαταλήψεις για το διαφορετικό και υιοθετούν μια διευρυμένη αντίληψη για την αποδοχή του.

β. Η πρόληψη είναι επιτακτική αναγκαιότητα και σε επίπεδο οικογενειακής δομής. Οι γονείς οφείλουν να μεγαλώνουν τα παιδιά τους και να διαπλάθουν το χαρακτήρα τους με γνώμονα υγιείς ανθρωπιστικές αξίες και αρχές. Πρέπει να αξιοποιούν το διάλογο και να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη των έμφυτων κλίσεων και των ταλέντων τους. Είναι οφέλιμη η καλλιέργεια του σεβασμού προς τους συνανθρώπους και η επιβράβευση και αναγνώριση των προσπαθειών τους ώστε να ενισχύεται η αυτοεκτίμησή τους.

16

γ. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ανανεώνουν όχι μόνο το γνωστικό δυναμικό τους αλλά και τις παιδαγωγικές δεξιότητές τους και να επιμορφώνονται για την αντιμετώπιση των φαινομένων που διαταράσσουν την ομαλή λειτουργία της σχολικής κοινότητας και παρεμποδίζουν την κοινωνικοποίηση των μελών του.

δ. Η ορθή αντιμετώπιση των περιστατικών του σχολικού εκφοβισμού απαιτεί επίσης την

αγαστή συνεργασία των εκπαιδευτικών, των γονέων και κηδεμόνων αλλά και των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών και φορέων. Είναι χρήσιμη η αξιοποίηση συμβουλευτικών σταθμών, κοινωνικών υπηρεσιών των δήμων, κέντρων που είναι στελεχωμένα με κατάλληλο προσωπικό (ψυχολόγους, θεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς, κοινωνικούς λειτουργούς).

ε. Η έκθεση των παιδιών στη συνεχή προβολή αρνητικών κοινωνικών προτύπων και επιθετικών ηρώων από τα μέσα ενημέρωσης και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια πρέπει να ελέγχεται από το γονεϊκό περιβάλλον και να αντικαθίσταται με δημιουργικές διεξόδους απασχόλησης όπως αθλητικές δραστηριότητες, καλλιτεχνικές απασχολήσεις κ.α.

7.3 Προτασεις παρεμβασηςα. Θεσμικά μέτρα1) Στο υπό ίδρυση Ινστιτούτο Αντεγκληματικής πολιτικής να προβλεφθεί τμήμα μελέτης ενδοσχολικής βίας. 2) Σε κάθε Δήμο να ορισθεί Κοινοτικός Διαμεσολαβητής ο οποίος θα συνδέει το σχολείο με την κοινότητα. 3) Σε κάθε σχολείο να δημιουργηθεί Επιτροπή Ασύλου (η οποία θα διαχειρίζεται τις κρίσεις). 4) Να λειτουργήσει το Ελληνικό Παρατηρητήριο για τη σχολική βία [95] (ίσως ως δράση του Παρατηρητηρίου για τα δικαιώματα του παιδιού).β. Βραχυπρόθεσμα μέτρα (Το εφικτό)α) Από το Υπουργείο Παιδείας: 1) Χωροθέτηση σχολείων και αρχιτεκτονική, ενταγμένες στον κοινωνικό ιστό της περιοχής. 2) Προγράμματα εκπαίδευσης με ανοικτό ορίζοντα, σύγχρονα κι ελκυστικά. 3) Φιλελευθεροποίηση της σχολικής ζωής. β) Από τη Διεύθυνση του Σχολείου: 1) Αποφυγή στιγματισμού/ περιθωριοποίησης, απομόνωσης μαθητών. 2) Ώρες ψυχαγωγίας, εκδηλώσεις δημιουργίας, ενθάρρυνσης πρωτοβουλιών. 3) Όχι στη γραφειοκρατία, όχι στη λογική των «εγκυκλίων».γ) Από τους Καθηγητές: 1) Όχι βαθμολογικό άγχος, όχι σχέση εξουσίας/ εξουσίασης (διακρίσεις, ταπείνωση). 2) Όχι τυπική διδασκαλία, αλλά μόρφωση, ζεστασιά, επικοινωνία. 3) Όχι ηθικολογία, αλλά στάση ζωής. δ) Από τους Γονείς: 1) Αποφυγή της ενδοοικογενειακής βίας (βία στο σπίτι). 2) Το δωμάτιο του μαθητή ως χώρος ελευθερίας και χαλάρωσης. 3) Η μελέτη στο σπίτι όχι ως καταναγκασμός, αλλά ως αυτοπειθαρχία.ε) Από τους φορείς (επιστημονικούς, κοινωνικούς, ΟΤΑ κ.λπ.): 1) Ουσιαστική σχέση/ παρέμβαση στη σχολική ζωή (διαλέξεις, συζητήσεις). 2) Πρόσκληση των μαθητών στους χώρους επιστήμης, διοίκησης, έρευνας κ.λπ. 3) Συμβολή στην «εκκαθάριση» των χώρων γύρω από τα σχολεία από οποιαδήποτε «στέκια» που θα δημιουργούσαν προβλήματα.

17

στ) Από τα ΜΜΕ: 1) Προσαρμογή των προγραμμάτων τηλεόρασης στα ωράρια και τη ζωή των μαθητών. 2) Εκπαιδευτικά/ μορφωτικά/ ψυχαγωγικά προγράμματα. 3) Περιορισμός των έργων και σκηνών βίας. 4) Spots και σλόγκαν κατά της σχολικής βίας (μασκότ με σχολικό στυλ).ζ) Από τους πολιτιστικούς, πνευματικούς συλλόγους κ.λπ.: 1) Έκδοση ενημερωτικών (για τη βία στην Ιστορία, στον Κόσμο, στην Τέχνη) βιβλίων. 2) Επαφές με ομάδες μαθητών και οργάνωση καλλιτεχνικών/ ποιητικών βραδιών. 3) Στέκια νεολαίας, Ράδιο Teenagers , Cin é Gym .γ. Μακροπρόθεσμα μέτρα (Ή ουτοπία;):α) Το σχολείο –ουσιαστικός κρίκος ανάμεσα στην κοινωνικοποίηση και στην επαγγελματική ζωή.β) Το σχολείο –χώρος ανάσας μέσα στην ανθρώπινη πόλη.γ) Ο μαθητής –ενεργός παράγοντας στη διαδικασία μάθησης.δ) Ο δάσκαλος και ο γονιός – φίλος και συμπαραστάτης στις δυσκολίες.ε) Η κοινωνία – εμψυχωτής της ειλικρίνειας, της κουλτούρας, της αλληλεγγύης.στ) Η Πολιτεία –ενσαρκωτής και όχι τροχοπέδη στα οράματα της νέας γενιάς.

8.Τέχνημα:σχέδιο

9. Βιβλιογραφία

http://3dim-laris.lar.sch.gr/autosch/joomla15/images/METABLHTA/SXOLIKO_ETOS_2012-13/BIA.pdf )

http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=1860&Itemid=400&lang

http://www.hfcbeatbullying.info/%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%82-%CE%B5%CE%BA%CF%86%CE%BF%CE%B2%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8

http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/seyp/ker/2009/KarkanakiMelpo,KaffetziPolyxeni/attached-document-1279269634-544117-20435/Karkanaki2009.pdfhttp://nefeli.lib.teicrete.gr/browse/seyp/ker/2009/KarkanakiMelpo,KaffetziPolyxeni/attached-document-1279269634-544117-20435/Karkanaki2009.pdf

18

http://www.tovima.gr/society/article/?aid=487042http://www.tovima.gr/society/article/?aid=487042http://users.sch.gr/aparaske/docsaparaske/ekfovismos.pdf

http://users.sch.gr/aparaske/docsaparaske/ekfovismos.pdfhttp://users.sch.gr/aparaske/docsaparaske/ekfovismos.pdfhttp://www.bullyingandcyber.net/el/orismos/http://www.bullyingandcyber.net/el/orismos/http://4grkids.pbworks.com/w/page/968995/%CE%9F%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82

www.epsype.gr/images/gia_ekpaideutikous.pdf

19