Η ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

      Αρχαία Αγορά της Αθήνας εκτείνεται στα βορειοδυτικά της

Ακρόπολης. Πρόκειται για μια επίπεδη περιοχή που ορίζετε από το

λόφο του Αρείου Πάγου στα νότια και το λόφο του Αγοραίου 

Κολωνού στα δυτικά. Η Αγορά αναπτύχθηκε σε αυτό το σημείο,

γιατί ήταν εύκολα προσιτή τόσο από το λιμάνι όσο και από τα

μεσόγεια. Εδώ κατέληγαν ή περνούσαν σημαντικοί αρχαίοι δρόμοι

και η οδός των Παναθηναίων. Η οδός αυτή, που καθόρισε την

αρχιτεκτονική ανάπτυξη της Αγοράς  Αθηνών, οδηγούσε από την

κύρια πύλη της πόλης(δηλ. το Δίπυλο του κεραμικού) στην

Ακρόπολη. Την πορεία αυτήν ακολουθούσε η πομπή της

ομώνυμης πεντετηρικής εορτής προς τιμήν της πολιούχου θεάς

Αθηνάς.

      Η Αγορά ήταν μια μεγάλη ανοιχτή πλατεία, στην οποία

τελούνταν κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, εμπορικές

συναλλαγές, θρησκευτικές πανηγύρεις, υπαίθρια θεατρικά

δρώμενα και αθλητικοί αγώνες, ήταν δηλαδή η καρδιά της

δημόσιας ζωής της πόλης. Ακόμα περισσότερο η Αγορά ήταν το

κέντρο που ασκούνταν οι σημαντικότερες λειτουργικές της

Αθηναϊκής δημοκρατίας, διοικητικές, δικαστικές και πολιτικές

συναρτήσεις κτλ. Σταδιακά από τον έκτο αι. π.Χ. πλαισιώθηκε από

δημόσια κτίρια, τα οποία ξανακτίζονταν στις ίδιες θέσεις κατά τη

διάρκεια των οκτακοσίων περίπου ετών που η Αγορά αποτελούσε

τον «ομφαλό»της Αθήνας. Από ποιο σημαντικά οικοδομήματα, τα

περισσότερα από τα οποία βρίσκονταν κατά μήκος της

ονομαζόμενης «Δυτικής οδού», ήταν: το Βουλευτήριο, η Θόλος, το

Μητρώο, η Βασίλειος Στοά, τα δικαστήρια, το Νομισματοκοπείο, τα

δικαστήρια του στρατού και του ναυτικού. Ανεγέρθηκαν στοές σε

διάφορα σημεία για την προστασία των παρευρισκομένων από

αντίξοες καιρικές συνθήκες. Επίσης υπήρχαν πολλά καταστήματα,

εργαστήρια και υπαίθρια μαγαζιά. Στο λόφο του Αγοραίου

Κολωνού δέσποζε ο ναός του Ηφαίστου και της Αθηνάς Εργάνης,

γνωστός και ως «Θησείο». Βωμοί και ιερά ανεγέρθηκαν σε πολλά

σημεία, κρήνες πρόβαλαν μέσα από συστάδες δέντρων, ενώ

αγάλματα πολιτών και ξένων ευεργετών κοσμούσαν το χώρο.

Ενεπίγραφες πεσόσχημες στήλες (όροι) οριοθετούσαν το χώρο

της αγοράς, για να μην καταπατηθεί από δημόσια κτήρια και

προειδοποιούσαν τους παραβάτες του νόμου να μην εισέλθουν

στον ιερό χώρο. Δυο από αυτές βρέθηκαν κατά χωράν στο

νοτιοδυτικό τμήμα της.

Εκτός από την «Οδό των Παναθηναίων» και το δρόμο των

δημοσίων κτηρίων, την συμβατικά αποκαλούμενη «δυτική οδό»,

πολλοί δρόμοι διέσχιζαν την Αγορά. Σημαντική ήταν η «Πειραϊκή

Οδός», που συνέδεε την πόλη με το ομώνυμο λιμάνι της, η»Οδός

Αρείου πάγου» και η οδός των μαρμαρογλυπτών. Και οι τρεις

βρίσκονται στα δυτικά του Αρείου Πάγου στην ονομαζόμενη

«Βιοτεχνική περιοχή», που αποτελούσε τμήμα της πόλης με οικίες,

καταστήματα και εργαστήρια. Η οδός «Στενωπός Κολλυτός»

διέσχιζε τον αρχαίο δρόμο του Κολλύτου που βρισκόταν στα Ν.Δ.

του λόφου του Αρείου Πάγου. Η οδός αυτή, κατά μήκος της οποίας

βρίσκονταν οικίες και ιερά, συνέδεε ως κυρίως αμαξιτός δρόμος

την Αρχαία Αγορά με την Ακρόπολη και τους γύρω δρόμους της

Μελίτης και της Κοίλης. Τμήμα του αρχαίου δρόμου του Κολλύτου

(η λεγόμενη περιοχή  Dorpfeld από το όνομα του αρχαιολόγου που

την ανακάλυψε) αποκαλύφθηκε τον δέκατο ένατο αιώνα  κατά τις

έρευνες του Γερμανικού Αρχαιολογικού ινστιτούτου.

Στο πλαίσιο ένταξης των Έργων ενοποίησης των Αρχαιολογικών

Χώρων της Αθήνας στο Β΄ και Γ΄΄ ΚΠΣ (1997-2004) στην ευρύτερη

περιοχή της Αρχαίας Αγοράς και του Αρείου Πάγου εκτελέστηκαν

ποικίλες εργασίες για την αναβάθμιση του χώρου και τον

εξωραϊσμό του. Οι εργασίες αυτές περιελάμβαναν διαμορφώσεις

διαδρομών και πλατωμάτων θέασης, στερεώσεις και αναδείξεις

μνημείων, συντήρηση αρχαιοτήτων κ.τ.λ. με την αποκατάσταση

του αρχαίου οδικού δικτύου και της αρχαίας τοπογραφίας έγινε

δυνατή η πλησιέστερη κατανόηση του χώρου και η περιήγηση

ακόμα και σε περιοχές όπου μέχρι πρόσφατα ο επισκέπτης δεν

είχε πρόσβαση.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Αγοράς φέρει ίχνη συνεχούς

κατοίκησης από τα τέλη της νεολιθικής περιόδου (περιόδου 3000

π.Χ.) μέχρι τις μέρες μας δηλαδή για ένα διάστημα περίπου 5

χιλιάδων ετών. Σημαντικά ευρήματα απέδωσαν θαλαμωτοί τάφοι

της μυκηναϊκής περιόδου (1600-1100 π.Χ.) στη Βόρια Κλυτή του

Αρείου Πάγου, ενώ και άλλοι τάφοι της ίδιας περιόδου

αποκαλύφθηκαν σε διάφορα σημεία. Ως νεκροταφείο φαίνεται ότι

χρησιμοποιήθηκε ο ευρύτερος χώρος της Αγοράς την

πρωτογεωμετρική και γεωμετρική περίοδο (1100-700) π.Χ.). Τα

οστικά λείψανα που έχουν βρεθεί της εποχής αυτής είναι

περιορισμένα.

Η Αρχαία Αγορά σηματοδοτείται ως αγορά, δηλαδή ως κατεξοχήν

χώρος συγκεντρώσεων (αγορά < αγείρω = συγκεντρώνω) των

κατοίκων της πόλης κράτους τον έκτο αιώνα π.Χ. Τα δημόσια

κτήρια και τα ιερά ανεγέρθηκαν στα δυτικά της, στις υπώρειες του

λόφου του Αγοραίου Κολωνού. Τα κτήρια αυτά (Βασίλειος Στοά,

ναός του Απόλλωνα, Βουλευτήριο κτλ.) υπέστησαν σημαντικές

καταστροφές από τους Πέρσες το 480/479 π.Χ. και έτσι κατά τη

διάρκεια του πέμπτου αιώνα ξαναχτίστηκαν στις ίδιες θέσεις, ενώ

σταδιακά μέχρι τον τέταρτο αιώνα π.Χ. προστέθηκαν και άλλα

δημόσια κτήρια στη βόρια και νότια πλευρά της ανοιχτής πλατείας

(Ποικίλη Στοά, Στοά Διός Ελευθερίου, Νέο βουλευτήριο, Θόλος,

Νότια Στοά Ι κτλ.). Στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού υψώθηκε ο

ναός του Ηφαίστου. Το δεύτερο αιώνα π.Χ. το νότιο και ανατολικό

τμήμα της πλατείας της Αγοράς κατέλαβαν επιμήκεις στοές, όπως

η Μεσαία Στοά, η Νότια Στοά ΙΙ και η στοά του Αττάλου.

Οι Ρωμαίοι υπό τις διαταγές του στρατηγού Σύλλα το 86 π.Χ.

λεηλάτησαν την Αθήνα και κατέστρεψαν πολλά κτήρια της Αγοράς.

Στη συνέχεια την άλλοτε ανοικτή πλατεία της Αγοράς κατέλαβαν

ναοί, βωμοί και ένα ογκώδες δημόσιο κτήριο για μουσικές

εκδηλώσεις: το Ωδείο του Αγρίππα (15 π.Χ.). Στα ανατολικά

ανεγέρθηκε η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου (100 μ.Χ) και συνδέθηκε

μέσο της «Πλατειάς οδού» η Αρχαία με τη Ρωμαϊκή αγορά.

Η επιδρομή των Ερούλων, βαρβαρικού φύλου από το Βορά, το

267 μ.Χ. κατέστρεψε πολλά κτήρια της Αρχαίας Αγοράς. Τον

πέμπτο αιώνα μ.Χ. πάνω στα ερείπια του Ωδείου του Αγρίππα

χτίστηκε το Γυμνάσιο ή «Ανάκτορο των Γιγάντων», ενώ στα νότια

της αγοράς κτίστηκαν πολυτελείς οικίες, στις οποίες λειτούργησαν

οι «φιλοσοφικές σχολές». Οι επιδρομές των σλαβικών φύλωνστη

δεκαετία του 580 μ.Χ. οδήγησαν τον χώρο σε μαρασμό. Το δέκατο

αιώνα μ.Χ. η περιοχή ξανακατοικήθικε και ανεγέρθηκε η εκκλησιά

των Αγίων Αποστόλων πάνω στα ερείπια του ρωμαϊκού Νυμφαίου,

αλλά το 1204 η επιδρομή του Λέοντος Σγουρού, άρχοντος του

Ναυπλίου, οδήγησε και πάλι το χώρο σε ερήμωση. Κατά τη

διάρκεια της ελληνικής επανάστασης η περιοχή καταστράφηκε για

άλλη μια φορά. Μετά την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας

του ελληνικού κράτους (1836) και την ακόλουθη ανάπτυξη της

οικοδομικής δραστηριότητας, η Αρχαία Αγορά θάφτηκε κάτω από

τα σπίτια της συνοικίας της Βλασαρούς της νεότερης Αθήνας.

ΘΗΣΕΙΟ

Στην κορυφή του Αγοραίου Κολωνού βρίσκετε ο ναός του

Ηφαίστου και της Αθηνάς Εργάνης. Στο ναό αυτό λατρεύονταν οι 2

θεοί σαν προστάτες της μεταλλοτεχνίας και της χειροτεχνίας

αντίστοιχα. Τα χάλκινα λατρευτικά αγάλματά τους πιστεύετε ότι

φιλοτέχνησε ο Αλκαμένης. Περίφημος ήταν ο γλυπτός διάκοσμος

του ναού με τους άθλους του Ηρακλή στις μετόπες της ανατολικής

πλευράς και τους άθλους του Θησέα σε τμήμα της νότιας και της

βόρειας πλευράς. Στη ζωοφόρο αποδίδονταν μυθικές σκηνές

μάχης. Σπαράγματα από τα αετώματα εκτίθονται στο μουσείο της

στοάς του Αττάλου. Τον έβδομο αι. μ.Χ. ο ναός μετατράπηκε σε

εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Ακάμα. Στις αρχές του

περασμένου αιώνα η εκκλησία χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο

διακεκριμένων προτεσταντών και Ευρωπαίων φιλελλήνων που

πέθαναν στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

ΩΔΕΙΟ ΤΟΥ ΑΓΡΙΠΠΑ

Βόρια της μεσαίας στοάς ανεγέρθηκε το Ωδείο του Αγρίππα από

τον ομώνυμο δωρητή του. Ήταν ένα πολυτελές δημόσιο κτίριο με

σκηνή, ορχήστρα και αμφιθέατρο, χωρητικότητας 1000 ατόμων.

Αρχικά γίνονταν μουσικές εκδηλώσεις αλλά μετά την

ανακατασκευή του τον 2ο αι. μ.Χ. έγινε αίθουσα συνδιαλέξεων. Η

πρόσοψη του κοσμήθηκε με 6 αγάλματα των τριτόνων 4 από τα

οποία κόσμησαν αργότερα το γυμνάσιο. Το συγκρότημα αυτό

κάλυψε το ωδείο, τμήμα της μεσαίας και της νότιας Στοάς. Ήταν

Γυμνάσιο-εκπεδευτόριο ή έδρα κάποιου διοικητικού αξιωματούχου.

Περιελάμβανε λουτρά περίστυλες αυλές και μεγάλο κήπο. 

Η ΘΟΛΟΣ

Η θόλος ήταν διοικητικό κτήριο της «Δυτικής Οδού». Ήταν έδρα

των 50 πρυτάνεων δηλ. των 50 πενήντα βουλευτών μίας από τις

10 φιλές της Αθήνας. Οι πρυτάνεις είχαν την διοίκηση για ένα

διάστημα 35-36 ημερών έτσι μέχρι το τέλος του έτους

εναλλάσσονταν και οι 10 φιλές. Η φυλή αυτή ονομαζόταν

πρυτανεύουσα και ο κληρωτός καθημερινά πρόεδρος Επιστάτης

των Πρυτάνεων. 17 από αυτού μάλιστα διανυκτέρευαν στο κτίριο

για τυχών έκτακτες ανάγκες. Παράλληλα εκεί φυλάσσονταν τα

επίσημα μέτρα και σταθμά του κράτους.