Τα είδη του ΔοκιμίουΥποκειμενικό/Στοχαστικό

(Προσεγγίζει τη Λογοτεχνία)Αντικειμενικό/Αποδεικτικό

(Προσεγγίζει τα μη λογοτεχνικά γένη)

Πρόθεση Ελεύθερος στοχασμός: ο δοκιμιογράφος περιδιαβάζει ελεύθερα πάνω σε ένα θέμα, εκφράζει τις προσωπικές του παρατηρήσεις, εκτιμήσεις και προβληματισμούς, που τα αντλεί από τη γενική εμπειρία της ζωής του, τις γνώσεις, τις σκέψεις και τη φαντασία του (εξομολογητικός τόνος), με απώτερο στόχο να προκαλέσει αισθητική συγκίνηση.

Απόδειξη μιας θέσης: ο δοκιμιογράφος κρίνει ή εκλαϊκεύει επιστημονικά θέματα διασαφηνίζοντας κάποια σημεία που δεν είναι κατανοητά, πληροφορεί, ερμηνεύει, αποδεικνύει, μεταδίδει στο ευρύ κοινό γνώσεις, φιλτραρισμένες από την προσωπικότητά του.

Τρόπος πειθούς

κυριαρχεί η επίκληση στο συναίσθημα

κυριαρχεί η επίκληση στη λογική

Γλώσσα συνυποδηλωτική - μεταφορικήσυγκινησιακή

δηλωτική – κυριολεκτική - αναφορική: απρόσωπη, αχρωμάτιστη συναισθηματικά, αντικειμενική, έχει λογική στερεότητα και αποδεικτικότητα,τεχνικές ομαλής μετάβασης και συνοχής (διαρθρωτικές λέξεις κτλ),χρησιμοποιεί λέξεις που φανερώνουν την οπτική γωνία του συγγραφέα, στη σύνταξη: κυριαρχεί η υποταγμένη σύνταξη (δευτερεύουσες προτάσεις) γιατί με αυτή δηλώνεται η λογική σχέση μεταξύ των νοημάτων του,στο λεξιλόγιο: χρησιμοποιείται αφηρημένο λεξιλόγιο,υπάρχει κάποια προφορικότητα στην έκφραση και οικειότητα στο ύφος.

Ύφος γλαφυρό, άμεσο – οικείο (χρήση προφορικών εκφράσεων), εικονοπλαστικός λόγος, χρήση συμβόλων

σοβαρό, επίσημο, αυστηρό.

Οργάνωση Παράθεση του στοχασμού με συνειρμική, ελεύθερη οργάνωση - συνειρμικές μεταβάσεις- συνδέσεις.

Παράθεση του αποδεικτικού υλικού με λογική οργάνωση. Η δομή είναι απόλυτα διακριτή: πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος.

Σκοπιά Υποκειμενική: προσωπική σκοπιά, ελευθερία ερμηνείας του θέματος, παράθεση υποκειμενικών κρίσεων που σχετίζονται με την παρατήρηση ή τη φαντασία, πλασματική απεικόνιση της πραγματικότητας.

Αντικειμενική: τεκμηρίωση με βάση τις γνώσεις.

Μορφικό μέσο/τέχνασμα

Η αναλογία: η καταλληλότητά της στη λογοτεχνική πειθώ είναι σημαντικός παράγοντας, αφού η αναλογία συνδέει την περίπτωση που συζητείται με άλλες παρόμοιες περιπτώσεις.