ocircccedilograve ETHaacutentildeaacuteeumleacuteaacuteecircTHORNograve ocircccedilograve ETHaacutentildeaacuteeumleacuteaacuteecircTHORNograve

ETHaringeacutentildeaacuteocircYacuteograve ETHaringeacutentildeaacuteocircYacuteograve

ocircccedilograve ETHaacutentildeaacuteeumleacuteaacuteecircTHORNograve

ETHaringeacutentildeaacuteocircYacuteograve ETHaringeacutentildeaacuteocircYacuteograve

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σαmicroποτάζ στην υποθαλάσσια2 Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας4 Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς7 Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις10 Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές 12

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων14 Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο 18 Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας 22

1

Σαmicroποτάζ στην υποθαλάσσια Πειρατές της παραλιακής Μάρτιος 2007

Ένα γιγάντιο σκουλήκι στην καρδιά της πόλης

Η υποθαλάσσια αρτηρία είναι microία νέα εθνική οδός που επιδιώκει να συνδέσει τη δυτική πλευρά της πόλης microε την ανατολική παρακάmicroπτοντας το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης Θα ξεκινά από το δυτικό τmicroήmicroα της πόλης και microετά από δύο τεράστιους σταθmicroούς διοδίων θα υπογειοποιείται κοντά στην περιοχή των δικαστηρίων έχοντας καταστρέψει τα πρόσφατα αποκαταστηmicroένα κτίρια κοντά στο λιmicroάνι Το υποθαλάσσιο τmicroήmicroα θα φτάνει microέχρι το laquoΜακεδονία Παλλάςraquo απrsquo όπου συνεχίζοντας υπέργεια θα επεκτείνεται στην παραλιακή λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου Η λεωφόρος θα microετατραπεί σε δρόmicroοndashlaquoτέραςraquo εννέα λωρίδων πλάτους 34 microέτρων εις βάρος του πρασίνου της περιοχής Η πρόσβαση στη θάλασσα θα γίνεται microόνο microέσω τριών πεζογεφυρών () ενώ η περιοχή της Ανθέων θα κληθεί να απορροφήσει ndashάγνωστο πώςndash τον επιπλέον κυκλοφοριακό φόρτο Στην πραγmicroατικότητα η υποθαλάσσια αρτηρία αποκόπτει την παραλία από τον ιστό της πόλης ολοκληρώνει τη microετατροπή της παραλιακής σε δρόmicroο ταχείας κυκλοφορίας εισβάλλει σε ένα από τα ελάχιστα πάρκα του κέντρου το Πεδίο του Άρεως (πάρκο Ανθοέκθεσης) και επιτρέπει στην πεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο Νίκης την επέκταση των κυριλέ καφετεριών

ποιοι τελικά αποφασίζουν για τα microεγάλα έργα

Η σύmicroβαση του ΥΠΕΧΩ∆Ε microε την ανάδοχο κοινοπραξία (laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) δηmicroοσιοποιήθηκε microόλις στα τέλη Ιανουαρίου 2007 και ψηφίστηκε κατεπειγόντως από τη Βουλή τον Φεβρουάριο Μέχρι τότε η microορφή και η λειτουργία της υποθαλάσσιας αρτηρίας παρέmicroενε επτασφράγιστο microυστικό Όταν η σύmicroβαση δηmicroοσιοποιήθηκε microάθαmicroε ότι παραχωρεί υπερεξουσίες και προνόmicroια στην ανάδοχο κοινοπραξία Για παράδειγmicroα η ανάδοχος αποκτά το προνόmicroιο να microπλοκάρει άλλα συγκοινωνιακά έργα στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδοmicroικού συγκροτήmicroατος στο βαθmicroό που απειλούν την αποδοτικότητα της επένδυσης

Με ποιες διαδικασίες λοιπόν λαmicroβάνονται και εκτελούνται αποφάσεις καίριες για τη ζωή και την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη Ένα ακόmicroα laquomicroεγάλο έργοraquo επιχειρείται να γίνει microε βάση αποφάσεις τεχνοκρατών γραφειοκρατών και εργολάβων χωρίς εκ των προτέρων συζήτηση και χωρίς την έγκριση της τοπικής κοινωνίας Η υπόθεση της υποθαλάσσιας αποτελεί ένα ακόmicroη παράδειγmicroα ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών microας υποδεικνύοντάς microας για microια ακόmicroη φορά τον τρόπο που θα ζούmicroε θα microετακινούmicroαστε και θα καταναλώνουmicroε στην πόλη Ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός επιδιώκει να ρυθmicroίσει την κυκλοφορία ανθρώπων και εmicroπορευmicroάτων Με συνολικό σχεδιασmicroό ή τυχοδιωκτικά αποτελεί microια microορφή ελέγχου και καταστολής

Τα laquomicroεγάλα έργαraquo εξάλλου αποτελούν ένα κατεξοχήν προνοmicroιακό πεδίο της εκάστοτε κυβέρνησης προς πολιτική και ιδεολογική χειραγώγηση Το υπερθέαmicroά τους προσφέρει γόητρο εθνική υπερηφάνεια αντικατοπτρίζει την έννοια της laquoπροόδουraquo όταν αυτοί microιλάνε για πρόοδο και γενικό καλό αυτό σηmicroαίνει κεφαλαιακή ανάπτυξη-συσσώρευση καταστροφή της φύσης τόνωση του εθνικού αισθήmicroατος Ειδικά στη Θεσσαλονίκη microε το κόmicroπλεξ και την γκρίνια για την υποβάθmicroιση έναντι της Αθήνας υπάρχει πρόσφορο έδαφος για να περάσουν έργα τόσο άχρηστα και εγκληmicroατικά ndashαλλά αρκετά θεαmicroατικάndash όσο αυτό της υποθαλάσσιας

Και ας microην ξεχνάmicroε ότι ο αστικός εκσυγχρονισmicroός στην ισχυρή πλέον Ελλάδα πάτησε πάνω στα χιλιάδες φτηνά εργατικά χέρια microεταναστών Παράδοση των ολυmicroπιακών έργων στην ώρα τους σήmicroαινε άθλιες συνθήκες εργασίας πάmicroπολλα εργατικά ατυχήmicroατα και άγριες αποσπάσεις υπεραξίας Το ελληνικό κεφάλαιο ρίχτηκε στα laquomicroεγάλα έργαraquo ακριβώς γιατί υπήρχαν οι υλικές προϋποθέσεις για να το κάνει (φτηνό ευέλικτο εργατικό δυναmicroικό)

microια πόλη για ΙΧιδες

laquoΗ υποθαλάσσια αρτηρία θα ανακουφίσει την πόλη από τα κυκλοφοριακά της προβλήmicroαταraquo

Όντως Όσο κατασκευάζονται δρόmicroοι τόσο ευνοείται η γενικευmicroένη χρήση του αυτοκινήτου Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα της Αττικής Οδού στην Αθήνα που αντιmicroετωπίζει ήδη κυκλοφοριακή συmicroφόρηση στις ώρες αιχmicroής και θεωρείται ότι microέσα στην επόmicroενη πενταετία θα αποτελεί κι αυτή έναν ακόmicroη microποτιλιαρισmicroένο δρόmicroο Η πόλη προσπαθώντας όλα αυτά τα χρόνια

2

να εντάξει το αυτοκίνητο στην καθηmicroερινή της λειτουργία κατέληξε να microετρά τις πληγές της Οι δηmicroόσιοι χώροι θυσιάζονται για την κίνηση και τη στάθmicroευση του αυτοκινήτου Το πρόβληmicroα της microετακίνησης στην πόλη δεν microπορεί να λυθεί microε όρους διευκόλυνσης της αυτοκίνησης όταν τα δηmicroόσια microέσα microαζικής microεταφοράς οι πεζοί και τα ποδήλατα εκτοπίζονται από τον χάρτη Την ίδια στιγmicroή η πίεση των βιοmicroηχανιών και των εισαγωγέων ΙΧ των εργολάβων που αναλαmicroβάνουν την κατασκευή χιλιάδων χιλιοmicroέτρων ασφάλτου (σαmicroποτάροντας εδώ και δεκαετίες την αναβάθmicroιση του σιδηροδροmicroικού δικτύου) όπως επίσης και κάθε άλλου είδους microικρά ή microεγάλα συmicroφέροντα που σχετίζονται microε την αγορά και τη χρήση ΙΧ είναι αυτά που καθορίζουν πάντα τις κυβερνητικές επιλογές Η πλειοψηφία βέβαια των ιδιωτών (κι εδώ η λέξη έχει την κυριολεκτική της σηmicroασία των αmicroέτοχων στα κοινά των ηλίθιων) κάθε άλλο παρά αθώα είναι σε αυτού του είδους τις επιλογές Η κατοχή και η χρήση ιδιωτικού αυτοκινήτου (ή αυτοκινήτων) όπως και η αδιαφορία για τα προβλήmicroατα που αυτή δηmicroιουργεί ανταποκρίνεται σε ένα συγκεκριmicroένο life style ιδιώτευσης κοινωνικής καταξίωσης (αυτό)εντυπωσιασmicroού και (αυτό)καταστροφής Από την πλευρά τους εγκληmicroατικά έργα όπως αυτό της υποθαλάσσιας τροφοδοτούν και συγχρόνως υπηρετούν αυτήν την αντίληψη για τη ζωή

διεκδικώντας ελεύθερους χώρους και χρόνους στην πόληhellip

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ndashντόπιοι και microετανάστεςndash ζούmicroε σε microία πόλη κατακτηmicroένη και αφιλόξενη microία πόλη που στερείται ελεύθερων χώρων microία πόλη που λεηλατεί καθηmicroερινά το χρόνο microας

Τη στιγmicroή που η οικονοmicroία της αγοράς έχει αποικήσει τα πάντα ο δηmicroόσιος χώρος πεθαίνει Οι αστυνοmicroικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε πλατείες και δρόmicroους η δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης η οικοδόmicroηση τερατουργηmicroάτων (όπως το νέο ∆ηmicroαρχιακό Μέγαρο) η microετάπλαση πάρκων και πλατειών σε χώρους αφιλόξενους (ελάχιστα παγκάκια στην Αριστοτέλους κάγκελα στη Ναυαρίνου και υπερβολικός φωτισmicroός στην πλατεία ∆ικαστηρίων) και η επιβολή της κατανάλωσης ως microοναδικής επιλογής για κοινωνική συναναστροφή (αφού τα περισσότερα πεζοδρόmicroια έχουν καταληφθεί από τραπεζοκαθίσmicroατα αυτοκίνητα και microηχανάκια) αποτελούν κινήσεις πολεοδοmicroικής κοινωνικής και πολιτισmicroικής καταστολής Ο κορεσmicroός η ρύπανση ο θόρυβος αποτελούν εκδηλώσεις ενός προβλήmicroατος βαθιά πολιτικού

Η υποθαλάσσια αρτηρία ακολουθεί και στηρίζει τις παραπάνω λογικές προσφέροντας έναν ελεγχόmicroενο δρόmicroο που θα microας οδηγεί από το σπίτι στην εργασία κι από εκεί στην κατανάλωση

hellipγια να ξαναγινούν οι δρόmicroοι τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος

Η αντίστασή microας οφείλει να είναι πάνω απrsquo όλα κοινωνική να στηρίζεται στην άmicroεση κινητοποίηση και δράση για τη microαταίωση του έργου στη φυσική microας παρουσία στους δρόmicroους της πόλης

Η αντίσταση στην κατασκευή της υποθαλάσσιας δεν microπορεί παρά να είναι αντίσταση σrsquo έναν συνολικό τρόπο ζωής δοmicroηmicroένο αρθρωmicroένο σε σχέσεις εκmicroετάλλευσης και εξουσίας

πειρατές της παραλιακής

3

Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας Σωκράτης (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007

Για την ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ γενικά

Η Κυκλοφορία επεmicroβαίνει καθοριστικά στην καθηmicroερινή ζωή των σύγχρονων κοινωνιών Υποτίθεται ότι διευκολύνει τις ανθρώπινες ανάγκες και σχέσεις Υποτίθεται ότι επιτρέπει την οικειοποίηση του χώρου από τον άνθρωπο Στην πραγmicroατικότητα η Κυκλοφορία σχεδιάζεται έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση των εmicroπορευmicroάτων και να αυξάνει την κερδοφορία του κεφαλαίου Σχεδιάζεται έτσι ώστε να βοηθά την εύρυθmicroη λειτουργία της παραγωγής και της κατανάλωσης να επιτρέπει την πρόσβαση στους τόπους αγοράς εργασίας ή αγοράς προϊόντων Η Κυκλοφορία υπολογίζεται microε βάση τις ανάγκες της αγοράς και επιτρέπει την κατάκτηση του συνόλου του χώρου από το κεφάλαιο την κυρίαρχη κοινωνική σχέση

Κατασκευάζεται και επεκτείνεται διαρκώς ένας κυκλοφοριακός ιστός για να κινούνται ολοένα ταχύτερα και αποτελεσmicroατικότερα τα εmicroπορεύmicroατα Και οι άνθρωποι microοιάζουν όλο και περισσότερο microε έντοmicroα αιχmicroαλωτισmicroένα σε έναν ιστό αράχνης ακινητοποιηmicroένοι microέσα σrsquo αυτήν την ξέφρενη κίνηση αφού οι χώροι έχουν καταληφθεί αποικιοποιηθεί έχουν microετατραπεί σε microη-χώρους καθηλωmicroένοι στην κίνηση που έχει παγώσει από την αέναη επανάληψη των προκαθορισmicroών της αγοράς

Στην περίπτωση των microεταφορών όπως και σrsquo αυτή των επικοινωνιών η σύγχρονη κοινωνία βρίσκεται αντιmicroέτωπη microε microια άλυτη αντίφαση που βραχυκυκλώνει το κύκλωmicroα την αντίφαση microεταξύ ταχύτητας και ακινησίας Όλες οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των εmicroπορευmicroάτων ή των πληροφοριών laquoΟ χρόνος είναι χρήmicroαraquo Όmicroως τα προϊόντα που κυκλοφορούν σαν εmicroπορεύmicroατα έχουν χάσει το περιεχόmicroενό τους (την αξία χρήσης τους) προς όφελος της microορφής τους (της ανταλλακτικής τους αξίας) οmicroοίως οι πληροφορίες-εmicroπορεύmicroατα έχουν απογυmicroνωθεί σε απλά σηmicroαίνοντα που τρέχουν ιλιγγιωδώς στο κενό δίχως νόηmicroα ή σωστότερα microε ένα πεθαmicroένο νόηmicroα Αυτή η απώλεια νοήmicroατος και περιεχοmicroένου είναι που θέτει την κοινωνική ακινησία στην καρδιά της φαινοmicroενικής κίνησης Κρύο πολύ πέφτει και σκεπάζει εκεί που θα microπορούσαν πλούσιες να ρέουν οι σχέσεις των ανθρώπων

Ορισmicroένα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ

Η Κυκλοφορία αρδεύει microε στρατηγικό τρόπο τον χώρο ndash το έδαφος τον αέρα τη θάλασσα Αποτελεί ακριβώς microία στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου που στην πορεία της διανέmicroει ρόλους και διατάσσει λειτουργίες microπορεί να εξαφανίσει ή να υποβαθmicroίσει microία πόλη να επιβάλλει microία συγκεκριmicroένη λειτουργία σε microία άλλη να κατασκευάσει microία τρίτη (ένα oil-port για παράδειγmicroα ένα λιmicroάνι για την εξυπηρέτηση της microεταφοράς πετρελαίου)

Η επιδροmicroή στις χώρες του πρώην ανατολικού microπλοκ τις τελευταίες δεκαετίες είναι γεmicroάτη τέτοια παραδείγmicroατα είτε πρόκειται για τη microεταφορά του πετρελαίου και τις συνέπειές της είτε για τους κατασκευαζόmicroενους διευρωπαϊκούς άξονες Στην Ελλάδα η κατασκευή της Εγνατίας οδού και των καθέτων σrsquo αυτήν αξόνων που επιτρέπουν την αποτελεσmicroατικότερη πρόσβαση-εκmicroετάλλευση της βαλκανικής ενδοχώρας έχει στρατηγικό χαρακτήρα για τα συmicroφέροντα του ελληνικού κεφαλαίου γεγονός που δεν επιχείρησαν καν να αποκρύψουν Ούτε γιrsquo αστείο δεν είπε κανείς ότι οι αρτηρίες αυτές κατασκευάστηκαν για να ενώσουν και να συmicroφιλιώσουν τους λαούς της περιοχής ή για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους

Στο επίπεδο της ΠΟΛΗΣ

Το αυτοκίνητο που προβάλλει σαν ο βασιλιάς των εmicroπορευmicroάτων επιτίθεται microαζικά στη σύγχρονη πόλη (Εδώ όπως και αλλού η κυκλοφορία έχει έναν έντονο αρσενικό χαρακτήρα δύναmicroης διείσδυσης καταστροφής και αυτοκαταστροφής) ∆ιόλου τυχαία όλα τα σχέδια τα έργα τα microέτρα στις πόλεις (όπως και αυτό της υποθαλάσσιας) είναι προσανατολισmicroένα στην κυριαρχία του αυτοκινήτου στην καθηmicroερινή ζωή Ο τεχνοκρατικός ορθολογισmicroός δύσκολα microπορεί να αποκρύψει τον παραλογισmicroό των επιλογών του να πρέπει να καταστρέψει τmicroήmicroατα microιας πόλης για να την laquoαναπτύξειraquo να πρέπει να διευκολύνει την κίνηση κρατώντας όmicroως τους ανθρώπους αποmicroονωmicroένους και ακινητοποιηmicroένους στα ιδιωτικά τους microέσα να πρέπει να

4

προβάλλει την κατοχή αυτοκινήτου σαν κατοχή ενός microεριδίου ευτυχίας (κύρους δύναmicroης) όταν βασιλεύουν η αποξένωση και η ένδεια στις κοινωνικές σχέσεις

∆ιανοίγονται λοιπόν νέοι δρόmicroοι και αναζητούνται microονίmicroως χώροι παρκαρίσmicroατος laquoΟ χώρος νοείται σε συνάρτηση microε τους καταναγκασmicroούς που επιβάλλει το αυτοκίνητοraquo Η πόλη καταλαmicroβάνεται Θα microπορούσαmicroε να δούmicroε την κατεχόmicroενη πόλη χωρισmicroένη σε επίπεδα-φέτες Στο επίπεδο του εδάφους τα αυτοκίνητα κινούmicroενα σηmicroειωτόν ή παρκαρισmicroένα καταλαmicroβάνουν τους microη δοmicroηmicroένους χώρους Μοιάζει σαν να επιβάλλουν απαγόρευση κυκλοφορίας στους πεζούς απαγόρευση οικειοποίησης της πόλης απαγόρευσης της κοινωνικότητας του παιχνιδιού Ωστόσο και αυτό το επίπεδο του εδάφους έχει κορεστεί Χρειάζεται να επεκταθεί στη φέτα-υπέδαφος να ανοιχτούν σήραγγες και υποθαλάσσιες αρτηρίες να γίνουν υπόγεια πάρκινγκ Ο χώρος όλος ο χώρος λειτουργικοποιείται καπιταλιστικά ndash και βέβαια παράλογα αφού οι laquoλύσειςraquo των σηmicroερινών προβληmicroάτων αποτελούν σταθερά τα προβλήmicroατα του αύριο

Αλλά κυρίως στην κυκλοφορία microε το αυτοκίνητο όλοι βρίσκονται αντιmicroέτωποι microε το ίδιο πρόβληmicroα όmicroως ο καθένας microόνος του εκπαιδευόmicroενος να το laquoχωνεύειraquo ατοmicroικά έγκλειστος στον microεταλλικό εξωσωmicroατικό σκελετό του Με τον ίδιο τρόπο που στο επίπεδο-φέτα της κατοικίας καθένας laquoταξιδεύειraquo ακίνητος στην πλήξη και τα στερεότυπα φτωχών ανέσεων microόνος κλεισmicroένος στο τσιmicroεντένιο αυτή τη φορά περίβληmicroά του Ένα διαρκές bad trip

Περνώντας δύο τρεις ή και περισσότερες ώρες της ηmicroέρας στη microόνωση αυτής της ιδιότυπης laquoκατοικίαςraquo που είναι τα αυτοκίνητα microπορεί να φτάσουν να γίνουν οι συγκρούσεις και τα δυστυχήmicroατα προσπάθειες (στρεβλές προσπάθειες) συνάντησης και κοινωνικότητας ndash σε ένα γενικευmicroένο λούνα-παρκ παραλογισmicroού

Τα αυτοκίνητα ακόmicroη και εν αναπαύσει εργάζονται εργάζονται ως σήmicroατα-σειρήνες αυτής της κοινωνίας Η ατοmicroική ιδιοκτησία δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισmicroούς ξεσκίζουν τις νύχτες και τις microέρες οι συναγερmicroοί Κι ας laquoβαράνεraquo σχεδόν πάντοτε κατά λάθος ∆εν πρόκειται για λάθος Πρέπει υστερικά να ουρλιάζουν τα φετίχ υστερικά να τσιρίζει την κυριαρχία της η ατοmicroική ιδιοκτησία Ιστορικά ο χρόνος της ανήκει ndash σrsquo αυτή τη θλιβερή προϊστορία ακόmicroα του ανθρώπου

Ορισmicroένες ακόmicroη ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Η κίνηση των αυτοκινήτων δηmicroιουργεί microία ιεραρχία εν microέρει ρευστή ∆ιότι από τη microια εξαρτάται άmicroεσα από την κοινωνική ιεραρχία του χρήmicroατος (που microπορεί να αγοράσει κυβικά ασφάλεια δύναmicroη να επιβεβαιώσει ή να επιδιώξει γόητρο και κοινωνικό προφίλ) και από την άλλη microπορούν στην οδήγηση να προκύψουν οι πρόσκαιρες ιεραρχίες της επιδεξιότητας της τόλmicroης ενός οδηγού laquoκαλύτερουraquo που θα ξεπεράσει έναν άλλο ανώτερα εξοπλισmicroένο Ακόmicroη κι αν κάποιοι τέτοιοι ανταγωνισmicroοί είναι ασήmicroαντοι και οι αναπληρώσεις που προσφέρουν εξαιρετικά φτωχές το αυτοκίνητο ενσωmicroατώνει στοιχεία περιπέτειας και φυγής από microια ελάχιστα περιπετειώδη καθηmicroερινότητα ndash και αυτά τα στοιχεία προβάλλονται microεγεθυmicroένα έτσι ώστε το αυτοκίνητο να γίνεται ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλουςraquo Στη χρήση βέβαια αυτού του laquoπαιχνιδιούraquo τα δυστυχήmicroατα και ο θάνατος microπορούν να υπολογιστούν ως microία σταθερή παράmicroετρος ένα στατιστικό δεδοmicroένο όπου κάποιο laquoειρηνικόraquo ελληνικό σαββατοκύριακο για παράδειγmicroα ξεπερνάει σε νεκρούς και τραυmicroατίες ένα διήmicroερο πολεmicroικών συγκρούσεων σε microια άλλη microεριά του πλανήτη Ο θάνατος δεν είναι ένα φυσικό γεγονός είναι κοινωνικός παράγεται και διανέmicroεται άνισα από τη συγκεκριmicroένη κοινωνία ndash και δεν χρειάζεται εδώ να καταφύγουmicroε στο παράδειγmicroα της εγκατάστασης αερόσακου στο πίσω δεξιά κάθισmicroα των ακριβών microοντέλων αυτοκινήτων επειδή έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι αυτό χρησιmicroοποιούν τα διευθυντικά στελέχη στις microετακινήσεις τους

Ο ρόλος του αυτοκινήτου στην ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σηmicroασία του αυτοκινήτου και της αλυσίδας των προϊόντων που σχετίζονται microrsquo αυτό στην καπιταλιστική οικονοmicroία είναι προφανής Η βαριά βιοmicroηχανία παραγωγής στις ανεπτυγmicroένες καπιταλιστικά χώρες οι πρώτες ύλες όπως τα καύσιmicroα στις εξαρτηmicroένες κυρίως χώρες η ιστορία της αποικιοκρατίας και των πολέmicroων για τον έλεγχο ενεργειακών πηγών και οδών ∆ίχως να θεωρούmicroε ότι το αυτοκίνητο είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών αποτελεί ωστόσο microια συγκεκριmicroένη επιλογή που έχει και συγκεκριmicroένες συνέπειες

Όσον αφορά την επιβάρυνση του περιβάλλοντος θα σταθούmicroε microόνο σε microία πλευρά χαρακτηριστική της laquoλογικήςraquo που επικρατεί Παράγουmicroε γρήγορα microαζικά και φθηνά ndash αν παρουσιαστούν προβλήmicroατα στην αποδοτικότητα αν η ρύπανση για παράδειγmicroα φτάσει σε σηmicroείο να microπλοκάρει την κοινωνική λειτουργία τότε βγάζουmicroε κέρδη από τα προβλήmicroατα

5

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σαmicroποτάζ στην υποθαλάσσια2 Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας4 Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς7 Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις10 Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές 12

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων14 Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο 18 Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας 22

1

Σαmicroποτάζ στην υποθαλάσσια Πειρατές της παραλιακής Μάρτιος 2007

Ένα γιγάντιο σκουλήκι στην καρδιά της πόλης

Η υποθαλάσσια αρτηρία είναι microία νέα εθνική οδός που επιδιώκει να συνδέσει τη δυτική πλευρά της πόλης microε την ανατολική παρακάmicroπτοντας το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης Θα ξεκινά από το δυτικό τmicroήmicroα της πόλης και microετά από δύο τεράστιους σταθmicroούς διοδίων θα υπογειοποιείται κοντά στην περιοχή των δικαστηρίων έχοντας καταστρέψει τα πρόσφατα αποκαταστηmicroένα κτίρια κοντά στο λιmicroάνι Το υποθαλάσσιο τmicroήmicroα θα φτάνει microέχρι το laquoΜακεδονία Παλλάςraquo απrsquo όπου συνεχίζοντας υπέργεια θα επεκτείνεται στην παραλιακή λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου Η λεωφόρος θα microετατραπεί σε δρόmicroοndashlaquoτέραςraquo εννέα λωρίδων πλάτους 34 microέτρων εις βάρος του πρασίνου της περιοχής Η πρόσβαση στη θάλασσα θα γίνεται microόνο microέσω τριών πεζογεφυρών () ενώ η περιοχή της Ανθέων θα κληθεί να απορροφήσει ndashάγνωστο πώςndash τον επιπλέον κυκλοφοριακό φόρτο Στην πραγmicroατικότητα η υποθαλάσσια αρτηρία αποκόπτει την παραλία από τον ιστό της πόλης ολοκληρώνει τη microετατροπή της παραλιακής σε δρόmicroο ταχείας κυκλοφορίας εισβάλλει σε ένα από τα ελάχιστα πάρκα του κέντρου το Πεδίο του Άρεως (πάρκο Ανθοέκθεσης) και επιτρέπει στην πεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο Νίκης την επέκταση των κυριλέ καφετεριών

ποιοι τελικά αποφασίζουν για τα microεγάλα έργα

Η σύmicroβαση του ΥΠΕΧΩ∆Ε microε την ανάδοχο κοινοπραξία (laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) δηmicroοσιοποιήθηκε microόλις στα τέλη Ιανουαρίου 2007 και ψηφίστηκε κατεπειγόντως από τη Βουλή τον Φεβρουάριο Μέχρι τότε η microορφή και η λειτουργία της υποθαλάσσιας αρτηρίας παρέmicroενε επτασφράγιστο microυστικό Όταν η σύmicroβαση δηmicroοσιοποιήθηκε microάθαmicroε ότι παραχωρεί υπερεξουσίες και προνόmicroια στην ανάδοχο κοινοπραξία Για παράδειγmicroα η ανάδοχος αποκτά το προνόmicroιο να microπλοκάρει άλλα συγκοινωνιακά έργα στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδοmicroικού συγκροτήmicroατος στο βαθmicroό που απειλούν την αποδοτικότητα της επένδυσης

Με ποιες διαδικασίες λοιπόν λαmicroβάνονται και εκτελούνται αποφάσεις καίριες για τη ζωή και την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη Ένα ακόmicroα laquomicroεγάλο έργοraquo επιχειρείται να γίνει microε βάση αποφάσεις τεχνοκρατών γραφειοκρατών και εργολάβων χωρίς εκ των προτέρων συζήτηση και χωρίς την έγκριση της τοπικής κοινωνίας Η υπόθεση της υποθαλάσσιας αποτελεί ένα ακόmicroη παράδειγmicroα ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών microας υποδεικνύοντάς microας για microια ακόmicroη φορά τον τρόπο που θα ζούmicroε θα microετακινούmicroαστε και θα καταναλώνουmicroε στην πόλη Ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός επιδιώκει να ρυθmicroίσει την κυκλοφορία ανθρώπων και εmicroπορευmicroάτων Με συνολικό σχεδιασmicroό ή τυχοδιωκτικά αποτελεί microια microορφή ελέγχου και καταστολής

Τα laquomicroεγάλα έργαraquo εξάλλου αποτελούν ένα κατεξοχήν προνοmicroιακό πεδίο της εκάστοτε κυβέρνησης προς πολιτική και ιδεολογική χειραγώγηση Το υπερθέαmicroά τους προσφέρει γόητρο εθνική υπερηφάνεια αντικατοπτρίζει την έννοια της laquoπροόδουraquo όταν αυτοί microιλάνε για πρόοδο και γενικό καλό αυτό σηmicroαίνει κεφαλαιακή ανάπτυξη-συσσώρευση καταστροφή της φύσης τόνωση του εθνικού αισθήmicroατος Ειδικά στη Θεσσαλονίκη microε το κόmicroπλεξ και την γκρίνια για την υποβάθmicroιση έναντι της Αθήνας υπάρχει πρόσφορο έδαφος για να περάσουν έργα τόσο άχρηστα και εγκληmicroατικά ndashαλλά αρκετά θεαmicroατικάndash όσο αυτό της υποθαλάσσιας

Και ας microην ξεχνάmicroε ότι ο αστικός εκσυγχρονισmicroός στην ισχυρή πλέον Ελλάδα πάτησε πάνω στα χιλιάδες φτηνά εργατικά χέρια microεταναστών Παράδοση των ολυmicroπιακών έργων στην ώρα τους σήmicroαινε άθλιες συνθήκες εργασίας πάmicroπολλα εργατικά ατυχήmicroατα και άγριες αποσπάσεις υπεραξίας Το ελληνικό κεφάλαιο ρίχτηκε στα laquomicroεγάλα έργαraquo ακριβώς γιατί υπήρχαν οι υλικές προϋποθέσεις για να το κάνει (φτηνό ευέλικτο εργατικό δυναmicroικό)

microια πόλη για ΙΧιδες

laquoΗ υποθαλάσσια αρτηρία θα ανακουφίσει την πόλη από τα κυκλοφοριακά της προβλήmicroαταraquo

Όντως Όσο κατασκευάζονται δρόmicroοι τόσο ευνοείται η γενικευmicroένη χρήση του αυτοκινήτου Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα της Αττικής Οδού στην Αθήνα που αντιmicroετωπίζει ήδη κυκλοφοριακή συmicroφόρηση στις ώρες αιχmicroής και θεωρείται ότι microέσα στην επόmicroενη πενταετία θα αποτελεί κι αυτή έναν ακόmicroη microποτιλιαρισmicroένο δρόmicroο Η πόλη προσπαθώντας όλα αυτά τα χρόνια

2

να εντάξει το αυτοκίνητο στην καθηmicroερινή της λειτουργία κατέληξε να microετρά τις πληγές της Οι δηmicroόσιοι χώροι θυσιάζονται για την κίνηση και τη στάθmicroευση του αυτοκινήτου Το πρόβληmicroα της microετακίνησης στην πόλη δεν microπορεί να λυθεί microε όρους διευκόλυνσης της αυτοκίνησης όταν τα δηmicroόσια microέσα microαζικής microεταφοράς οι πεζοί και τα ποδήλατα εκτοπίζονται από τον χάρτη Την ίδια στιγmicroή η πίεση των βιοmicroηχανιών και των εισαγωγέων ΙΧ των εργολάβων που αναλαmicroβάνουν την κατασκευή χιλιάδων χιλιοmicroέτρων ασφάλτου (σαmicroποτάροντας εδώ και δεκαετίες την αναβάθmicroιση του σιδηροδροmicroικού δικτύου) όπως επίσης και κάθε άλλου είδους microικρά ή microεγάλα συmicroφέροντα που σχετίζονται microε την αγορά και τη χρήση ΙΧ είναι αυτά που καθορίζουν πάντα τις κυβερνητικές επιλογές Η πλειοψηφία βέβαια των ιδιωτών (κι εδώ η λέξη έχει την κυριολεκτική της σηmicroασία των αmicroέτοχων στα κοινά των ηλίθιων) κάθε άλλο παρά αθώα είναι σε αυτού του είδους τις επιλογές Η κατοχή και η χρήση ιδιωτικού αυτοκινήτου (ή αυτοκινήτων) όπως και η αδιαφορία για τα προβλήmicroατα που αυτή δηmicroιουργεί ανταποκρίνεται σε ένα συγκεκριmicroένο life style ιδιώτευσης κοινωνικής καταξίωσης (αυτό)εντυπωσιασmicroού και (αυτό)καταστροφής Από την πλευρά τους εγκληmicroατικά έργα όπως αυτό της υποθαλάσσιας τροφοδοτούν και συγχρόνως υπηρετούν αυτήν την αντίληψη για τη ζωή

διεκδικώντας ελεύθερους χώρους και χρόνους στην πόληhellip

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ndashντόπιοι και microετανάστεςndash ζούmicroε σε microία πόλη κατακτηmicroένη και αφιλόξενη microία πόλη που στερείται ελεύθερων χώρων microία πόλη που λεηλατεί καθηmicroερινά το χρόνο microας

Τη στιγmicroή που η οικονοmicroία της αγοράς έχει αποικήσει τα πάντα ο δηmicroόσιος χώρος πεθαίνει Οι αστυνοmicroικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε πλατείες και δρόmicroους η δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης η οικοδόmicroηση τερατουργηmicroάτων (όπως το νέο ∆ηmicroαρχιακό Μέγαρο) η microετάπλαση πάρκων και πλατειών σε χώρους αφιλόξενους (ελάχιστα παγκάκια στην Αριστοτέλους κάγκελα στη Ναυαρίνου και υπερβολικός φωτισmicroός στην πλατεία ∆ικαστηρίων) και η επιβολή της κατανάλωσης ως microοναδικής επιλογής για κοινωνική συναναστροφή (αφού τα περισσότερα πεζοδρόmicroια έχουν καταληφθεί από τραπεζοκαθίσmicroατα αυτοκίνητα και microηχανάκια) αποτελούν κινήσεις πολεοδοmicroικής κοινωνικής και πολιτισmicroικής καταστολής Ο κορεσmicroός η ρύπανση ο θόρυβος αποτελούν εκδηλώσεις ενός προβλήmicroατος βαθιά πολιτικού

Η υποθαλάσσια αρτηρία ακολουθεί και στηρίζει τις παραπάνω λογικές προσφέροντας έναν ελεγχόmicroενο δρόmicroο που θα microας οδηγεί από το σπίτι στην εργασία κι από εκεί στην κατανάλωση

hellipγια να ξαναγινούν οι δρόmicroοι τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος

Η αντίστασή microας οφείλει να είναι πάνω απrsquo όλα κοινωνική να στηρίζεται στην άmicroεση κινητοποίηση και δράση για τη microαταίωση του έργου στη φυσική microας παρουσία στους δρόmicroους της πόλης

Η αντίσταση στην κατασκευή της υποθαλάσσιας δεν microπορεί παρά να είναι αντίσταση σrsquo έναν συνολικό τρόπο ζωής δοmicroηmicroένο αρθρωmicroένο σε σχέσεις εκmicroετάλλευσης και εξουσίας

πειρατές της παραλιακής

3

Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας Σωκράτης (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007

Για την ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ γενικά

Η Κυκλοφορία επεmicroβαίνει καθοριστικά στην καθηmicroερινή ζωή των σύγχρονων κοινωνιών Υποτίθεται ότι διευκολύνει τις ανθρώπινες ανάγκες και σχέσεις Υποτίθεται ότι επιτρέπει την οικειοποίηση του χώρου από τον άνθρωπο Στην πραγmicroατικότητα η Κυκλοφορία σχεδιάζεται έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση των εmicroπορευmicroάτων και να αυξάνει την κερδοφορία του κεφαλαίου Σχεδιάζεται έτσι ώστε να βοηθά την εύρυθmicroη λειτουργία της παραγωγής και της κατανάλωσης να επιτρέπει την πρόσβαση στους τόπους αγοράς εργασίας ή αγοράς προϊόντων Η Κυκλοφορία υπολογίζεται microε βάση τις ανάγκες της αγοράς και επιτρέπει την κατάκτηση του συνόλου του χώρου από το κεφάλαιο την κυρίαρχη κοινωνική σχέση

Κατασκευάζεται και επεκτείνεται διαρκώς ένας κυκλοφοριακός ιστός για να κινούνται ολοένα ταχύτερα και αποτελεσmicroατικότερα τα εmicroπορεύmicroατα Και οι άνθρωποι microοιάζουν όλο και περισσότερο microε έντοmicroα αιχmicroαλωτισmicroένα σε έναν ιστό αράχνης ακινητοποιηmicroένοι microέσα σrsquo αυτήν την ξέφρενη κίνηση αφού οι χώροι έχουν καταληφθεί αποικιοποιηθεί έχουν microετατραπεί σε microη-χώρους καθηλωmicroένοι στην κίνηση που έχει παγώσει από την αέναη επανάληψη των προκαθορισmicroών της αγοράς

Στην περίπτωση των microεταφορών όπως και σrsquo αυτή των επικοινωνιών η σύγχρονη κοινωνία βρίσκεται αντιmicroέτωπη microε microια άλυτη αντίφαση που βραχυκυκλώνει το κύκλωmicroα την αντίφαση microεταξύ ταχύτητας και ακινησίας Όλες οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των εmicroπορευmicroάτων ή των πληροφοριών laquoΟ χρόνος είναι χρήmicroαraquo Όmicroως τα προϊόντα που κυκλοφορούν σαν εmicroπορεύmicroατα έχουν χάσει το περιεχόmicroενό τους (την αξία χρήσης τους) προς όφελος της microορφής τους (της ανταλλακτικής τους αξίας) οmicroοίως οι πληροφορίες-εmicroπορεύmicroατα έχουν απογυmicroνωθεί σε απλά σηmicroαίνοντα που τρέχουν ιλιγγιωδώς στο κενό δίχως νόηmicroα ή σωστότερα microε ένα πεθαmicroένο νόηmicroα Αυτή η απώλεια νοήmicroατος και περιεχοmicroένου είναι που θέτει την κοινωνική ακινησία στην καρδιά της φαινοmicroενικής κίνησης Κρύο πολύ πέφτει και σκεπάζει εκεί που θα microπορούσαν πλούσιες να ρέουν οι σχέσεις των ανθρώπων

Ορισmicroένα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ

Η Κυκλοφορία αρδεύει microε στρατηγικό τρόπο τον χώρο ndash το έδαφος τον αέρα τη θάλασσα Αποτελεί ακριβώς microία στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου που στην πορεία της διανέmicroει ρόλους και διατάσσει λειτουργίες microπορεί να εξαφανίσει ή να υποβαθmicroίσει microία πόλη να επιβάλλει microία συγκεκριmicroένη λειτουργία σε microία άλλη να κατασκευάσει microία τρίτη (ένα oil-port για παράδειγmicroα ένα λιmicroάνι για την εξυπηρέτηση της microεταφοράς πετρελαίου)

Η επιδροmicroή στις χώρες του πρώην ανατολικού microπλοκ τις τελευταίες δεκαετίες είναι γεmicroάτη τέτοια παραδείγmicroατα είτε πρόκειται για τη microεταφορά του πετρελαίου και τις συνέπειές της είτε για τους κατασκευαζόmicroενους διευρωπαϊκούς άξονες Στην Ελλάδα η κατασκευή της Εγνατίας οδού και των καθέτων σrsquo αυτήν αξόνων που επιτρέπουν την αποτελεσmicroατικότερη πρόσβαση-εκmicroετάλλευση της βαλκανικής ενδοχώρας έχει στρατηγικό χαρακτήρα για τα συmicroφέροντα του ελληνικού κεφαλαίου γεγονός που δεν επιχείρησαν καν να αποκρύψουν Ούτε γιrsquo αστείο δεν είπε κανείς ότι οι αρτηρίες αυτές κατασκευάστηκαν για να ενώσουν και να συmicroφιλιώσουν τους λαούς της περιοχής ή για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους

Στο επίπεδο της ΠΟΛΗΣ

Το αυτοκίνητο που προβάλλει σαν ο βασιλιάς των εmicroπορευmicroάτων επιτίθεται microαζικά στη σύγχρονη πόλη (Εδώ όπως και αλλού η κυκλοφορία έχει έναν έντονο αρσενικό χαρακτήρα δύναmicroης διείσδυσης καταστροφής και αυτοκαταστροφής) ∆ιόλου τυχαία όλα τα σχέδια τα έργα τα microέτρα στις πόλεις (όπως και αυτό της υποθαλάσσιας) είναι προσανατολισmicroένα στην κυριαρχία του αυτοκινήτου στην καθηmicroερινή ζωή Ο τεχνοκρατικός ορθολογισmicroός δύσκολα microπορεί να αποκρύψει τον παραλογισmicroό των επιλογών του να πρέπει να καταστρέψει τmicroήmicroατα microιας πόλης για να την laquoαναπτύξειraquo να πρέπει να διευκολύνει την κίνηση κρατώντας όmicroως τους ανθρώπους αποmicroονωmicroένους και ακινητοποιηmicroένους στα ιδιωτικά τους microέσα να πρέπει να

4

προβάλλει την κατοχή αυτοκινήτου σαν κατοχή ενός microεριδίου ευτυχίας (κύρους δύναmicroης) όταν βασιλεύουν η αποξένωση και η ένδεια στις κοινωνικές σχέσεις

∆ιανοίγονται λοιπόν νέοι δρόmicroοι και αναζητούνται microονίmicroως χώροι παρκαρίσmicroατος laquoΟ χώρος νοείται σε συνάρτηση microε τους καταναγκασmicroούς που επιβάλλει το αυτοκίνητοraquo Η πόλη καταλαmicroβάνεται Θα microπορούσαmicroε να δούmicroε την κατεχόmicroενη πόλη χωρισmicroένη σε επίπεδα-φέτες Στο επίπεδο του εδάφους τα αυτοκίνητα κινούmicroενα σηmicroειωτόν ή παρκαρισmicroένα καταλαmicroβάνουν τους microη δοmicroηmicroένους χώρους Μοιάζει σαν να επιβάλλουν απαγόρευση κυκλοφορίας στους πεζούς απαγόρευση οικειοποίησης της πόλης απαγόρευσης της κοινωνικότητας του παιχνιδιού Ωστόσο και αυτό το επίπεδο του εδάφους έχει κορεστεί Χρειάζεται να επεκταθεί στη φέτα-υπέδαφος να ανοιχτούν σήραγγες και υποθαλάσσιες αρτηρίες να γίνουν υπόγεια πάρκινγκ Ο χώρος όλος ο χώρος λειτουργικοποιείται καπιταλιστικά ndash και βέβαια παράλογα αφού οι laquoλύσειςraquo των σηmicroερινών προβληmicroάτων αποτελούν σταθερά τα προβλήmicroατα του αύριο

Αλλά κυρίως στην κυκλοφορία microε το αυτοκίνητο όλοι βρίσκονται αντιmicroέτωποι microε το ίδιο πρόβληmicroα όmicroως ο καθένας microόνος του εκπαιδευόmicroενος να το laquoχωνεύειraquo ατοmicroικά έγκλειστος στον microεταλλικό εξωσωmicroατικό σκελετό του Με τον ίδιο τρόπο που στο επίπεδο-φέτα της κατοικίας καθένας laquoταξιδεύειraquo ακίνητος στην πλήξη και τα στερεότυπα φτωχών ανέσεων microόνος κλεισmicroένος στο τσιmicroεντένιο αυτή τη φορά περίβληmicroά του Ένα διαρκές bad trip

Περνώντας δύο τρεις ή και περισσότερες ώρες της ηmicroέρας στη microόνωση αυτής της ιδιότυπης laquoκατοικίαςraquo που είναι τα αυτοκίνητα microπορεί να φτάσουν να γίνουν οι συγκρούσεις και τα δυστυχήmicroατα προσπάθειες (στρεβλές προσπάθειες) συνάντησης και κοινωνικότητας ndash σε ένα γενικευmicroένο λούνα-παρκ παραλογισmicroού

Τα αυτοκίνητα ακόmicroη και εν αναπαύσει εργάζονται εργάζονται ως σήmicroατα-σειρήνες αυτής της κοινωνίας Η ατοmicroική ιδιοκτησία δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισmicroούς ξεσκίζουν τις νύχτες και τις microέρες οι συναγερmicroοί Κι ας laquoβαράνεraquo σχεδόν πάντοτε κατά λάθος ∆εν πρόκειται για λάθος Πρέπει υστερικά να ουρλιάζουν τα φετίχ υστερικά να τσιρίζει την κυριαρχία της η ατοmicroική ιδιοκτησία Ιστορικά ο χρόνος της ανήκει ndash σrsquo αυτή τη θλιβερή προϊστορία ακόmicroα του ανθρώπου

Ορισmicroένες ακόmicroη ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Η κίνηση των αυτοκινήτων δηmicroιουργεί microία ιεραρχία εν microέρει ρευστή ∆ιότι από τη microια εξαρτάται άmicroεσα από την κοινωνική ιεραρχία του χρήmicroατος (που microπορεί να αγοράσει κυβικά ασφάλεια δύναmicroη να επιβεβαιώσει ή να επιδιώξει γόητρο και κοινωνικό προφίλ) και από την άλλη microπορούν στην οδήγηση να προκύψουν οι πρόσκαιρες ιεραρχίες της επιδεξιότητας της τόλmicroης ενός οδηγού laquoκαλύτερουraquo που θα ξεπεράσει έναν άλλο ανώτερα εξοπλισmicroένο Ακόmicroη κι αν κάποιοι τέτοιοι ανταγωνισmicroοί είναι ασήmicroαντοι και οι αναπληρώσεις που προσφέρουν εξαιρετικά φτωχές το αυτοκίνητο ενσωmicroατώνει στοιχεία περιπέτειας και φυγής από microια ελάχιστα περιπετειώδη καθηmicroερινότητα ndash και αυτά τα στοιχεία προβάλλονται microεγεθυmicroένα έτσι ώστε το αυτοκίνητο να γίνεται ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλουςraquo Στη χρήση βέβαια αυτού του laquoπαιχνιδιούraquo τα δυστυχήmicroατα και ο θάνατος microπορούν να υπολογιστούν ως microία σταθερή παράmicroετρος ένα στατιστικό δεδοmicroένο όπου κάποιο laquoειρηνικόraquo ελληνικό σαββατοκύριακο για παράδειγmicroα ξεπερνάει σε νεκρούς και τραυmicroατίες ένα διήmicroερο πολεmicroικών συγκρούσεων σε microια άλλη microεριά του πλανήτη Ο θάνατος δεν είναι ένα φυσικό γεγονός είναι κοινωνικός παράγεται και διανέmicroεται άνισα από τη συγκεκριmicroένη κοινωνία ndash και δεν χρειάζεται εδώ να καταφύγουmicroε στο παράδειγmicroα της εγκατάστασης αερόσακου στο πίσω δεξιά κάθισmicroα των ακριβών microοντέλων αυτοκινήτων επειδή έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι αυτό χρησιmicroοποιούν τα διευθυντικά στελέχη στις microετακινήσεις τους

Ο ρόλος του αυτοκινήτου στην ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σηmicroασία του αυτοκινήτου και της αλυσίδας των προϊόντων που σχετίζονται microrsquo αυτό στην καπιταλιστική οικονοmicroία είναι προφανής Η βαριά βιοmicroηχανία παραγωγής στις ανεπτυγmicroένες καπιταλιστικά χώρες οι πρώτες ύλες όπως τα καύσιmicroα στις εξαρτηmicroένες κυρίως χώρες η ιστορία της αποικιοκρατίας και των πολέmicroων για τον έλεγχο ενεργειακών πηγών και οδών ∆ίχως να θεωρούmicroε ότι το αυτοκίνητο είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών αποτελεί ωστόσο microια συγκεκριmicroένη επιλογή που έχει και συγκεκριmicroένες συνέπειες

Όσον αφορά την επιβάρυνση του περιβάλλοντος θα σταθούmicroε microόνο σε microία πλευρά χαρακτηριστική της laquoλογικήςraquo που επικρατεί Παράγουmicroε γρήγορα microαζικά και φθηνά ndash αν παρουσιαστούν προβλήmicroατα στην αποδοτικότητα αν η ρύπανση για παράδειγmicroα φτάσει σε σηmicroείο να microπλοκάρει την κοινωνική λειτουργία τότε βγάζουmicroε κέρδη από τα προβλήmicroατα

5

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Σαmicroποτάζ στην υποθαλάσσια Πειρατές της παραλιακής Μάρτιος 2007

Ένα γιγάντιο σκουλήκι στην καρδιά της πόλης

Η υποθαλάσσια αρτηρία είναι microία νέα εθνική οδός που επιδιώκει να συνδέσει τη δυτική πλευρά της πόλης microε την ανατολική παρακάmicroπτοντας το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης Θα ξεκινά από το δυτικό τmicroήmicroα της πόλης και microετά από δύο τεράστιους σταθmicroούς διοδίων θα υπογειοποιείται κοντά στην περιοχή των δικαστηρίων έχοντας καταστρέψει τα πρόσφατα αποκαταστηmicroένα κτίρια κοντά στο λιmicroάνι Το υποθαλάσσιο τmicroήmicroα θα φτάνει microέχρι το laquoΜακεδονία Παλλάςraquo απrsquo όπου συνεχίζοντας υπέργεια θα επεκτείνεται στην παραλιακή λεωφόρο Μεγάλου Αλεξάνδρου Η λεωφόρος θα microετατραπεί σε δρόmicroοndashlaquoτέραςraquo εννέα λωρίδων πλάτους 34 microέτρων εις βάρος του πρασίνου της περιοχής Η πρόσβαση στη θάλασσα θα γίνεται microόνο microέσω τριών πεζογεφυρών () ενώ η περιοχή της Ανθέων θα κληθεί να απορροφήσει ndashάγνωστο πώςndash τον επιπλέον κυκλοφοριακό φόρτο Στην πραγmicroατικότητα η υποθαλάσσια αρτηρία αποκόπτει την παραλία από τον ιστό της πόλης ολοκληρώνει τη microετατροπή της παραλιακής σε δρόmicroο ταχείας κυκλοφορίας εισβάλλει σε ένα από τα ελάχιστα πάρκα του κέντρου το Πεδίο του Άρεως (πάρκο Ανθοέκθεσης) και επιτρέπει στην πεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο Νίκης την επέκταση των κυριλέ καφετεριών

ποιοι τελικά αποφασίζουν για τα microεγάλα έργα

Η σύmicroβαση του ΥΠΕΧΩ∆Ε microε την ανάδοχο κοινοπραξία (laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) δηmicroοσιοποιήθηκε microόλις στα τέλη Ιανουαρίου 2007 και ψηφίστηκε κατεπειγόντως από τη Βουλή τον Φεβρουάριο Μέχρι τότε η microορφή και η λειτουργία της υποθαλάσσιας αρτηρίας παρέmicroενε επτασφράγιστο microυστικό Όταν η σύmicroβαση δηmicroοσιοποιήθηκε microάθαmicroε ότι παραχωρεί υπερεξουσίες και προνόmicroια στην ανάδοχο κοινοπραξία Για παράδειγmicroα η ανάδοχος αποκτά το προνόmicroιο να microπλοκάρει άλλα συγκοινωνιακά έργα στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδοmicroικού συγκροτήmicroατος στο βαθmicroό που απειλούν την αποδοτικότητα της επένδυσης

Με ποιες διαδικασίες λοιπόν λαmicroβάνονται και εκτελούνται αποφάσεις καίριες για τη ζωή και την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη Ένα ακόmicroα laquomicroεγάλο έργοraquo επιχειρείται να γίνει microε βάση αποφάσεις τεχνοκρατών γραφειοκρατών και εργολάβων χωρίς εκ των προτέρων συζήτηση και χωρίς την έγκριση της τοπικής κοινωνίας Η υπόθεση της υποθαλάσσιας αποτελεί ένα ακόmicroη παράδειγmicroα ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών microας υποδεικνύοντάς microας για microια ακόmicroη φορά τον τρόπο που θα ζούmicroε θα microετακινούmicroαστε και θα καταναλώνουmicroε στην πόλη Ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός επιδιώκει να ρυθmicroίσει την κυκλοφορία ανθρώπων και εmicroπορευmicroάτων Με συνολικό σχεδιασmicroό ή τυχοδιωκτικά αποτελεί microια microορφή ελέγχου και καταστολής

Τα laquomicroεγάλα έργαraquo εξάλλου αποτελούν ένα κατεξοχήν προνοmicroιακό πεδίο της εκάστοτε κυβέρνησης προς πολιτική και ιδεολογική χειραγώγηση Το υπερθέαmicroά τους προσφέρει γόητρο εθνική υπερηφάνεια αντικατοπτρίζει την έννοια της laquoπροόδουraquo όταν αυτοί microιλάνε για πρόοδο και γενικό καλό αυτό σηmicroαίνει κεφαλαιακή ανάπτυξη-συσσώρευση καταστροφή της φύσης τόνωση του εθνικού αισθήmicroατος Ειδικά στη Θεσσαλονίκη microε το κόmicroπλεξ και την γκρίνια για την υποβάθmicroιση έναντι της Αθήνας υπάρχει πρόσφορο έδαφος για να περάσουν έργα τόσο άχρηστα και εγκληmicroατικά ndashαλλά αρκετά θεαmicroατικάndash όσο αυτό της υποθαλάσσιας

Και ας microην ξεχνάmicroε ότι ο αστικός εκσυγχρονισmicroός στην ισχυρή πλέον Ελλάδα πάτησε πάνω στα χιλιάδες φτηνά εργατικά χέρια microεταναστών Παράδοση των ολυmicroπιακών έργων στην ώρα τους σήmicroαινε άθλιες συνθήκες εργασίας πάmicroπολλα εργατικά ατυχήmicroατα και άγριες αποσπάσεις υπεραξίας Το ελληνικό κεφάλαιο ρίχτηκε στα laquomicroεγάλα έργαraquo ακριβώς γιατί υπήρχαν οι υλικές προϋποθέσεις για να το κάνει (φτηνό ευέλικτο εργατικό δυναmicroικό)

microια πόλη για ΙΧιδες

laquoΗ υποθαλάσσια αρτηρία θα ανακουφίσει την πόλη από τα κυκλοφοριακά της προβλήmicroαταraquo

Όντως Όσο κατασκευάζονται δρόmicroοι τόσο ευνοείται η γενικευmicroένη χρήση του αυτοκινήτου Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγmicroα της Αττικής Οδού στην Αθήνα που αντιmicroετωπίζει ήδη κυκλοφοριακή συmicroφόρηση στις ώρες αιχmicroής και θεωρείται ότι microέσα στην επόmicroενη πενταετία θα αποτελεί κι αυτή έναν ακόmicroη microποτιλιαρισmicroένο δρόmicroο Η πόλη προσπαθώντας όλα αυτά τα χρόνια

2

να εντάξει το αυτοκίνητο στην καθηmicroερινή της λειτουργία κατέληξε να microετρά τις πληγές της Οι δηmicroόσιοι χώροι θυσιάζονται για την κίνηση και τη στάθmicroευση του αυτοκινήτου Το πρόβληmicroα της microετακίνησης στην πόλη δεν microπορεί να λυθεί microε όρους διευκόλυνσης της αυτοκίνησης όταν τα δηmicroόσια microέσα microαζικής microεταφοράς οι πεζοί και τα ποδήλατα εκτοπίζονται από τον χάρτη Την ίδια στιγmicroή η πίεση των βιοmicroηχανιών και των εισαγωγέων ΙΧ των εργολάβων που αναλαmicroβάνουν την κατασκευή χιλιάδων χιλιοmicroέτρων ασφάλτου (σαmicroποτάροντας εδώ και δεκαετίες την αναβάθmicroιση του σιδηροδροmicroικού δικτύου) όπως επίσης και κάθε άλλου είδους microικρά ή microεγάλα συmicroφέροντα που σχετίζονται microε την αγορά και τη χρήση ΙΧ είναι αυτά που καθορίζουν πάντα τις κυβερνητικές επιλογές Η πλειοψηφία βέβαια των ιδιωτών (κι εδώ η λέξη έχει την κυριολεκτική της σηmicroασία των αmicroέτοχων στα κοινά των ηλίθιων) κάθε άλλο παρά αθώα είναι σε αυτού του είδους τις επιλογές Η κατοχή και η χρήση ιδιωτικού αυτοκινήτου (ή αυτοκινήτων) όπως και η αδιαφορία για τα προβλήmicroατα που αυτή δηmicroιουργεί ανταποκρίνεται σε ένα συγκεκριmicroένο life style ιδιώτευσης κοινωνικής καταξίωσης (αυτό)εντυπωσιασmicroού και (αυτό)καταστροφής Από την πλευρά τους εγκληmicroατικά έργα όπως αυτό της υποθαλάσσιας τροφοδοτούν και συγχρόνως υπηρετούν αυτήν την αντίληψη για τη ζωή

διεκδικώντας ελεύθερους χώρους και χρόνους στην πόληhellip

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ndashντόπιοι και microετανάστεςndash ζούmicroε σε microία πόλη κατακτηmicroένη και αφιλόξενη microία πόλη που στερείται ελεύθερων χώρων microία πόλη που λεηλατεί καθηmicroερινά το χρόνο microας

Τη στιγmicroή που η οικονοmicroία της αγοράς έχει αποικήσει τα πάντα ο δηmicroόσιος χώρος πεθαίνει Οι αστυνοmicroικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε πλατείες και δρόmicroους η δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης η οικοδόmicroηση τερατουργηmicroάτων (όπως το νέο ∆ηmicroαρχιακό Μέγαρο) η microετάπλαση πάρκων και πλατειών σε χώρους αφιλόξενους (ελάχιστα παγκάκια στην Αριστοτέλους κάγκελα στη Ναυαρίνου και υπερβολικός φωτισmicroός στην πλατεία ∆ικαστηρίων) και η επιβολή της κατανάλωσης ως microοναδικής επιλογής για κοινωνική συναναστροφή (αφού τα περισσότερα πεζοδρόmicroια έχουν καταληφθεί από τραπεζοκαθίσmicroατα αυτοκίνητα και microηχανάκια) αποτελούν κινήσεις πολεοδοmicroικής κοινωνικής και πολιτισmicroικής καταστολής Ο κορεσmicroός η ρύπανση ο θόρυβος αποτελούν εκδηλώσεις ενός προβλήmicroατος βαθιά πολιτικού

Η υποθαλάσσια αρτηρία ακολουθεί και στηρίζει τις παραπάνω λογικές προσφέροντας έναν ελεγχόmicroενο δρόmicroο που θα microας οδηγεί από το σπίτι στην εργασία κι από εκεί στην κατανάλωση

hellipγια να ξαναγινούν οι δρόmicroοι τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος

Η αντίστασή microας οφείλει να είναι πάνω απrsquo όλα κοινωνική να στηρίζεται στην άmicroεση κινητοποίηση και δράση για τη microαταίωση του έργου στη φυσική microας παρουσία στους δρόmicroους της πόλης

Η αντίσταση στην κατασκευή της υποθαλάσσιας δεν microπορεί παρά να είναι αντίσταση σrsquo έναν συνολικό τρόπο ζωής δοmicroηmicroένο αρθρωmicroένο σε σχέσεις εκmicroετάλλευσης και εξουσίας

πειρατές της παραλιακής

3

Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας Σωκράτης (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007

Για την ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ γενικά

Η Κυκλοφορία επεmicroβαίνει καθοριστικά στην καθηmicroερινή ζωή των σύγχρονων κοινωνιών Υποτίθεται ότι διευκολύνει τις ανθρώπινες ανάγκες και σχέσεις Υποτίθεται ότι επιτρέπει την οικειοποίηση του χώρου από τον άνθρωπο Στην πραγmicroατικότητα η Κυκλοφορία σχεδιάζεται έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση των εmicroπορευmicroάτων και να αυξάνει την κερδοφορία του κεφαλαίου Σχεδιάζεται έτσι ώστε να βοηθά την εύρυθmicroη λειτουργία της παραγωγής και της κατανάλωσης να επιτρέπει την πρόσβαση στους τόπους αγοράς εργασίας ή αγοράς προϊόντων Η Κυκλοφορία υπολογίζεται microε βάση τις ανάγκες της αγοράς και επιτρέπει την κατάκτηση του συνόλου του χώρου από το κεφάλαιο την κυρίαρχη κοινωνική σχέση

Κατασκευάζεται και επεκτείνεται διαρκώς ένας κυκλοφοριακός ιστός για να κινούνται ολοένα ταχύτερα και αποτελεσmicroατικότερα τα εmicroπορεύmicroατα Και οι άνθρωποι microοιάζουν όλο και περισσότερο microε έντοmicroα αιχmicroαλωτισmicroένα σε έναν ιστό αράχνης ακινητοποιηmicroένοι microέσα σrsquo αυτήν την ξέφρενη κίνηση αφού οι χώροι έχουν καταληφθεί αποικιοποιηθεί έχουν microετατραπεί σε microη-χώρους καθηλωmicroένοι στην κίνηση που έχει παγώσει από την αέναη επανάληψη των προκαθορισmicroών της αγοράς

Στην περίπτωση των microεταφορών όπως και σrsquo αυτή των επικοινωνιών η σύγχρονη κοινωνία βρίσκεται αντιmicroέτωπη microε microια άλυτη αντίφαση που βραχυκυκλώνει το κύκλωmicroα την αντίφαση microεταξύ ταχύτητας και ακινησίας Όλες οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των εmicroπορευmicroάτων ή των πληροφοριών laquoΟ χρόνος είναι χρήmicroαraquo Όmicroως τα προϊόντα που κυκλοφορούν σαν εmicroπορεύmicroατα έχουν χάσει το περιεχόmicroενό τους (την αξία χρήσης τους) προς όφελος της microορφής τους (της ανταλλακτικής τους αξίας) οmicroοίως οι πληροφορίες-εmicroπορεύmicroατα έχουν απογυmicroνωθεί σε απλά σηmicroαίνοντα που τρέχουν ιλιγγιωδώς στο κενό δίχως νόηmicroα ή σωστότερα microε ένα πεθαmicroένο νόηmicroα Αυτή η απώλεια νοήmicroατος και περιεχοmicroένου είναι που θέτει την κοινωνική ακινησία στην καρδιά της φαινοmicroενικής κίνησης Κρύο πολύ πέφτει και σκεπάζει εκεί που θα microπορούσαν πλούσιες να ρέουν οι σχέσεις των ανθρώπων

Ορισmicroένα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ

Η Κυκλοφορία αρδεύει microε στρατηγικό τρόπο τον χώρο ndash το έδαφος τον αέρα τη θάλασσα Αποτελεί ακριβώς microία στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου που στην πορεία της διανέmicroει ρόλους και διατάσσει λειτουργίες microπορεί να εξαφανίσει ή να υποβαθmicroίσει microία πόλη να επιβάλλει microία συγκεκριmicroένη λειτουργία σε microία άλλη να κατασκευάσει microία τρίτη (ένα oil-port για παράδειγmicroα ένα λιmicroάνι για την εξυπηρέτηση της microεταφοράς πετρελαίου)

Η επιδροmicroή στις χώρες του πρώην ανατολικού microπλοκ τις τελευταίες δεκαετίες είναι γεmicroάτη τέτοια παραδείγmicroατα είτε πρόκειται για τη microεταφορά του πετρελαίου και τις συνέπειές της είτε για τους κατασκευαζόmicroενους διευρωπαϊκούς άξονες Στην Ελλάδα η κατασκευή της Εγνατίας οδού και των καθέτων σrsquo αυτήν αξόνων που επιτρέπουν την αποτελεσmicroατικότερη πρόσβαση-εκmicroετάλλευση της βαλκανικής ενδοχώρας έχει στρατηγικό χαρακτήρα για τα συmicroφέροντα του ελληνικού κεφαλαίου γεγονός που δεν επιχείρησαν καν να αποκρύψουν Ούτε γιrsquo αστείο δεν είπε κανείς ότι οι αρτηρίες αυτές κατασκευάστηκαν για να ενώσουν και να συmicroφιλιώσουν τους λαούς της περιοχής ή για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους

Στο επίπεδο της ΠΟΛΗΣ

Το αυτοκίνητο που προβάλλει σαν ο βασιλιάς των εmicroπορευmicroάτων επιτίθεται microαζικά στη σύγχρονη πόλη (Εδώ όπως και αλλού η κυκλοφορία έχει έναν έντονο αρσενικό χαρακτήρα δύναmicroης διείσδυσης καταστροφής και αυτοκαταστροφής) ∆ιόλου τυχαία όλα τα σχέδια τα έργα τα microέτρα στις πόλεις (όπως και αυτό της υποθαλάσσιας) είναι προσανατολισmicroένα στην κυριαρχία του αυτοκινήτου στην καθηmicroερινή ζωή Ο τεχνοκρατικός ορθολογισmicroός δύσκολα microπορεί να αποκρύψει τον παραλογισmicroό των επιλογών του να πρέπει να καταστρέψει τmicroήmicroατα microιας πόλης για να την laquoαναπτύξειraquo να πρέπει να διευκολύνει την κίνηση κρατώντας όmicroως τους ανθρώπους αποmicroονωmicroένους και ακινητοποιηmicroένους στα ιδιωτικά τους microέσα να πρέπει να

4

προβάλλει την κατοχή αυτοκινήτου σαν κατοχή ενός microεριδίου ευτυχίας (κύρους δύναmicroης) όταν βασιλεύουν η αποξένωση και η ένδεια στις κοινωνικές σχέσεις

∆ιανοίγονται λοιπόν νέοι δρόmicroοι και αναζητούνται microονίmicroως χώροι παρκαρίσmicroατος laquoΟ χώρος νοείται σε συνάρτηση microε τους καταναγκασmicroούς που επιβάλλει το αυτοκίνητοraquo Η πόλη καταλαmicroβάνεται Θα microπορούσαmicroε να δούmicroε την κατεχόmicroενη πόλη χωρισmicroένη σε επίπεδα-φέτες Στο επίπεδο του εδάφους τα αυτοκίνητα κινούmicroενα σηmicroειωτόν ή παρκαρισmicroένα καταλαmicroβάνουν τους microη δοmicroηmicroένους χώρους Μοιάζει σαν να επιβάλλουν απαγόρευση κυκλοφορίας στους πεζούς απαγόρευση οικειοποίησης της πόλης απαγόρευσης της κοινωνικότητας του παιχνιδιού Ωστόσο και αυτό το επίπεδο του εδάφους έχει κορεστεί Χρειάζεται να επεκταθεί στη φέτα-υπέδαφος να ανοιχτούν σήραγγες και υποθαλάσσιες αρτηρίες να γίνουν υπόγεια πάρκινγκ Ο χώρος όλος ο χώρος λειτουργικοποιείται καπιταλιστικά ndash και βέβαια παράλογα αφού οι laquoλύσειςraquo των σηmicroερινών προβληmicroάτων αποτελούν σταθερά τα προβλήmicroατα του αύριο

Αλλά κυρίως στην κυκλοφορία microε το αυτοκίνητο όλοι βρίσκονται αντιmicroέτωποι microε το ίδιο πρόβληmicroα όmicroως ο καθένας microόνος του εκπαιδευόmicroενος να το laquoχωνεύειraquo ατοmicroικά έγκλειστος στον microεταλλικό εξωσωmicroατικό σκελετό του Με τον ίδιο τρόπο που στο επίπεδο-φέτα της κατοικίας καθένας laquoταξιδεύειraquo ακίνητος στην πλήξη και τα στερεότυπα φτωχών ανέσεων microόνος κλεισmicroένος στο τσιmicroεντένιο αυτή τη φορά περίβληmicroά του Ένα διαρκές bad trip

Περνώντας δύο τρεις ή και περισσότερες ώρες της ηmicroέρας στη microόνωση αυτής της ιδιότυπης laquoκατοικίαςraquo που είναι τα αυτοκίνητα microπορεί να φτάσουν να γίνουν οι συγκρούσεις και τα δυστυχήmicroατα προσπάθειες (στρεβλές προσπάθειες) συνάντησης και κοινωνικότητας ndash σε ένα γενικευmicroένο λούνα-παρκ παραλογισmicroού

Τα αυτοκίνητα ακόmicroη και εν αναπαύσει εργάζονται εργάζονται ως σήmicroατα-σειρήνες αυτής της κοινωνίας Η ατοmicroική ιδιοκτησία δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισmicroούς ξεσκίζουν τις νύχτες και τις microέρες οι συναγερmicroοί Κι ας laquoβαράνεraquo σχεδόν πάντοτε κατά λάθος ∆εν πρόκειται για λάθος Πρέπει υστερικά να ουρλιάζουν τα φετίχ υστερικά να τσιρίζει την κυριαρχία της η ατοmicroική ιδιοκτησία Ιστορικά ο χρόνος της ανήκει ndash σrsquo αυτή τη θλιβερή προϊστορία ακόmicroα του ανθρώπου

Ορισmicroένες ακόmicroη ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Η κίνηση των αυτοκινήτων δηmicroιουργεί microία ιεραρχία εν microέρει ρευστή ∆ιότι από τη microια εξαρτάται άmicroεσα από την κοινωνική ιεραρχία του χρήmicroατος (που microπορεί να αγοράσει κυβικά ασφάλεια δύναmicroη να επιβεβαιώσει ή να επιδιώξει γόητρο και κοινωνικό προφίλ) και από την άλλη microπορούν στην οδήγηση να προκύψουν οι πρόσκαιρες ιεραρχίες της επιδεξιότητας της τόλmicroης ενός οδηγού laquoκαλύτερουraquo που θα ξεπεράσει έναν άλλο ανώτερα εξοπλισmicroένο Ακόmicroη κι αν κάποιοι τέτοιοι ανταγωνισmicroοί είναι ασήmicroαντοι και οι αναπληρώσεις που προσφέρουν εξαιρετικά φτωχές το αυτοκίνητο ενσωmicroατώνει στοιχεία περιπέτειας και φυγής από microια ελάχιστα περιπετειώδη καθηmicroερινότητα ndash και αυτά τα στοιχεία προβάλλονται microεγεθυmicroένα έτσι ώστε το αυτοκίνητο να γίνεται ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλουςraquo Στη χρήση βέβαια αυτού του laquoπαιχνιδιούraquo τα δυστυχήmicroατα και ο θάνατος microπορούν να υπολογιστούν ως microία σταθερή παράmicroετρος ένα στατιστικό δεδοmicroένο όπου κάποιο laquoειρηνικόraquo ελληνικό σαββατοκύριακο για παράδειγmicroα ξεπερνάει σε νεκρούς και τραυmicroατίες ένα διήmicroερο πολεmicroικών συγκρούσεων σε microια άλλη microεριά του πλανήτη Ο θάνατος δεν είναι ένα φυσικό γεγονός είναι κοινωνικός παράγεται και διανέmicroεται άνισα από τη συγκεκριmicroένη κοινωνία ndash και δεν χρειάζεται εδώ να καταφύγουmicroε στο παράδειγmicroα της εγκατάστασης αερόσακου στο πίσω δεξιά κάθισmicroα των ακριβών microοντέλων αυτοκινήτων επειδή έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι αυτό χρησιmicroοποιούν τα διευθυντικά στελέχη στις microετακινήσεις τους

Ο ρόλος του αυτοκινήτου στην ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σηmicroασία του αυτοκινήτου και της αλυσίδας των προϊόντων που σχετίζονται microrsquo αυτό στην καπιταλιστική οικονοmicroία είναι προφανής Η βαριά βιοmicroηχανία παραγωγής στις ανεπτυγmicroένες καπιταλιστικά χώρες οι πρώτες ύλες όπως τα καύσιmicroα στις εξαρτηmicroένες κυρίως χώρες η ιστορία της αποικιοκρατίας και των πολέmicroων για τον έλεγχο ενεργειακών πηγών και οδών ∆ίχως να θεωρούmicroε ότι το αυτοκίνητο είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών αποτελεί ωστόσο microια συγκεκριmicroένη επιλογή που έχει και συγκεκριmicroένες συνέπειες

Όσον αφορά την επιβάρυνση του περιβάλλοντος θα σταθούmicroε microόνο σε microία πλευρά χαρακτηριστική της laquoλογικήςraquo που επικρατεί Παράγουmicroε γρήγορα microαζικά και φθηνά ndash αν παρουσιαστούν προβλήmicroατα στην αποδοτικότητα αν η ρύπανση για παράδειγmicroα φτάσει σε σηmicroείο να microπλοκάρει την κοινωνική λειτουργία τότε βγάζουmicroε κέρδη από τα προβλήmicroατα

5

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

να εντάξει το αυτοκίνητο στην καθηmicroερινή της λειτουργία κατέληξε να microετρά τις πληγές της Οι δηmicroόσιοι χώροι θυσιάζονται για την κίνηση και τη στάθmicroευση του αυτοκινήτου Το πρόβληmicroα της microετακίνησης στην πόλη δεν microπορεί να λυθεί microε όρους διευκόλυνσης της αυτοκίνησης όταν τα δηmicroόσια microέσα microαζικής microεταφοράς οι πεζοί και τα ποδήλατα εκτοπίζονται από τον χάρτη Την ίδια στιγmicroή η πίεση των βιοmicroηχανιών και των εισαγωγέων ΙΧ των εργολάβων που αναλαmicroβάνουν την κατασκευή χιλιάδων χιλιοmicroέτρων ασφάλτου (σαmicroποτάροντας εδώ και δεκαετίες την αναβάθmicroιση του σιδηροδροmicroικού δικτύου) όπως επίσης και κάθε άλλου είδους microικρά ή microεγάλα συmicroφέροντα που σχετίζονται microε την αγορά και τη χρήση ΙΧ είναι αυτά που καθορίζουν πάντα τις κυβερνητικές επιλογές Η πλειοψηφία βέβαια των ιδιωτών (κι εδώ η λέξη έχει την κυριολεκτική της σηmicroασία των αmicroέτοχων στα κοινά των ηλίθιων) κάθε άλλο παρά αθώα είναι σε αυτού του είδους τις επιλογές Η κατοχή και η χρήση ιδιωτικού αυτοκινήτου (ή αυτοκινήτων) όπως και η αδιαφορία για τα προβλήmicroατα που αυτή δηmicroιουργεί ανταποκρίνεται σε ένα συγκεκριmicroένο life style ιδιώτευσης κοινωνικής καταξίωσης (αυτό)εντυπωσιασmicroού και (αυτό)καταστροφής Από την πλευρά τους εγκληmicroατικά έργα όπως αυτό της υποθαλάσσιας τροφοδοτούν και συγχρόνως υπηρετούν αυτήν την αντίληψη για τη ζωή

διεκδικώντας ελεύθερους χώρους και χρόνους στην πόληhellip

Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης ndashντόπιοι και microετανάστεςndash ζούmicroε σε microία πόλη κατακτηmicroένη και αφιλόξενη microία πόλη που στερείται ελεύθερων χώρων microία πόλη που λεηλατεί καθηmicroερινά το χρόνο microας

Τη στιγmicroή που η οικονοmicroία της αγοράς έχει αποικήσει τα πάντα ο δηmicroόσιος χώρος πεθαίνει Οι αστυνοmicroικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε πλατείες και δρόmicroους η δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης η οικοδόmicroηση τερατουργηmicroάτων (όπως το νέο ∆ηmicroαρχιακό Μέγαρο) η microετάπλαση πάρκων και πλατειών σε χώρους αφιλόξενους (ελάχιστα παγκάκια στην Αριστοτέλους κάγκελα στη Ναυαρίνου και υπερβολικός φωτισmicroός στην πλατεία ∆ικαστηρίων) και η επιβολή της κατανάλωσης ως microοναδικής επιλογής για κοινωνική συναναστροφή (αφού τα περισσότερα πεζοδρόmicroια έχουν καταληφθεί από τραπεζοκαθίσmicroατα αυτοκίνητα και microηχανάκια) αποτελούν κινήσεις πολεοδοmicroικής κοινωνικής και πολιτισmicroικής καταστολής Ο κορεσmicroός η ρύπανση ο θόρυβος αποτελούν εκδηλώσεις ενός προβλήmicroατος βαθιά πολιτικού

Η υποθαλάσσια αρτηρία ακολουθεί και στηρίζει τις παραπάνω λογικές προσφέροντας έναν ελεγχόmicroενο δρόmicroο που θα microας οδηγεί από το σπίτι στην εργασία κι από εκεί στην κατανάλωση

hellipγια να ξαναγινούν οι δρόmicroοι τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος

Η αντίστασή microας οφείλει να είναι πάνω απrsquo όλα κοινωνική να στηρίζεται στην άmicroεση κινητοποίηση και δράση για τη microαταίωση του έργου στη φυσική microας παρουσία στους δρόmicroους της πόλης

Η αντίσταση στην κατασκευή της υποθαλάσσιας δεν microπορεί παρά να είναι αντίσταση σrsquo έναν συνολικό τρόπο ζωής δοmicroηmicroένο αρθρωmicroένο σε σχέσεις εκmicroετάλλευσης και εξουσίας

πειρατές της παραλιακής

3

Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας Σωκράτης (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007

Για την ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ γενικά

Η Κυκλοφορία επεmicroβαίνει καθοριστικά στην καθηmicroερινή ζωή των σύγχρονων κοινωνιών Υποτίθεται ότι διευκολύνει τις ανθρώπινες ανάγκες και σχέσεις Υποτίθεται ότι επιτρέπει την οικειοποίηση του χώρου από τον άνθρωπο Στην πραγmicroατικότητα η Κυκλοφορία σχεδιάζεται έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση των εmicroπορευmicroάτων και να αυξάνει την κερδοφορία του κεφαλαίου Σχεδιάζεται έτσι ώστε να βοηθά την εύρυθmicroη λειτουργία της παραγωγής και της κατανάλωσης να επιτρέπει την πρόσβαση στους τόπους αγοράς εργασίας ή αγοράς προϊόντων Η Κυκλοφορία υπολογίζεται microε βάση τις ανάγκες της αγοράς και επιτρέπει την κατάκτηση του συνόλου του χώρου από το κεφάλαιο την κυρίαρχη κοινωνική σχέση

Κατασκευάζεται και επεκτείνεται διαρκώς ένας κυκλοφοριακός ιστός για να κινούνται ολοένα ταχύτερα και αποτελεσmicroατικότερα τα εmicroπορεύmicroατα Και οι άνθρωποι microοιάζουν όλο και περισσότερο microε έντοmicroα αιχmicroαλωτισmicroένα σε έναν ιστό αράχνης ακινητοποιηmicroένοι microέσα σrsquo αυτήν την ξέφρενη κίνηση αφού οι χώροι έχουν καταληφθεί αποικιοποιηθεί έχουν microετατραπεί σε microη-χώρους καθηλωmicroένοι στην κίνηση που έχει παγώσει από την αέναη επανάληψη των προκαθορισmicroών της αγοράς

Στην περίπτωση των microεταφορών όπως και σrsquo αυτή των επικοινωνιών η σύγχρονη κοινωνία βρίσκεται αντιmicroέτωπη microε microια άλυτη αντίφαση που βραχυκυκλώνει το κύκλωmicroα την αντίφαση microεταξύ ταχύτητας και ακινησίας Όλες οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των εmicroπορευmicroάτων ή των πληροφοριών laquoΟ χρόνος είναι χρήmicroαraquo Όmicroως τα προϊόντα που κυκλοφορούν σαν εmicroπορεύmicroατα έχουν χάσει το περιεχόmicroενό τους (την αξία χρήσης τους) προς όφελος της microορφής τους (της ανταλλακτικής τους αξίας) οmicroοίως οι πληροφορίες-εmicroπορεύmicroατα έχουν απογυmicroνωθεί σε απλά σηmicroαίνοντα που τρέχουν ιλιγγιωδώς στο κενό δίχως νόηmicroα ή σωστότερα microε ένα πεθαmicroένο νόηmicroα Αυτή η απώλεια νοήmicroατος και περιεχοmicroένου είναι που θέτει την κοινωνική ακινησία στην καρδιά της φαινοmicroενικής κίνησης Κρύο πολύ πέφτει και σκεπάζει εκεί που θα microπορούσαν πλούσιες να ρέουν οι σχέσεις των ανθρώπων

Ορισmicroένα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ

Η Κυκλοφορία αρδεύει microε στρατηγικό τρόπο τον χώρο ndash το έδαφος τον αέρα τη θάλασσα Αποτελεί ακριβώς microία στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου που στην πορεία της διανέmicroει ρόλους και διατάσσει λειτουργίες microπορεί να εξαφανίσει ή να υποβαθmicroίσει microία πόλη να επιβάλλει microία συγκεκριmicroένη λειτουργία σε microία άλλη να κατασκευάσει microία τρίτη (ένα oil-port για παράδειγmicroα ένα λιmicroάνι για την εξυπηρέτηση της microεταφοράς πετρελαίου)

Η επιδροmicroή στις χώρες του πρώην ανατολικού microπλοκ τις τελευταίες δεκαετίες είναι γεmicroάτη τέτοια παραδείγmicroατα είτε πρόκειται για τη microεταφορά του πετρελαίου και τις συνέπειές της είτε για τους κατασκευαζόmicroενους διευρωπαϊκούς άξονες Στην Ελλάδα η κατασκευή της Εγνατίας οδού και των καθέτων σrsquo αυτήν αξόνων που επιτρέπουν την αποτελεσmicroατικότερη πρόσβαση-εκmicroετάλλευση της βαλκανικής ενδοχώρας έχει στρατηγικό χαρακτήρα για τα συmicroφέροντα του ελληνικού κεφαλαίου γεγονός που δεν επιχείρησαν καν να αποκρύψουν Ούτε γιrsquo αστείο δεν είπε κανείς ότι οι αρτηρίες αυτές κατασκευάστηκαν για να ενώσουν και να συmicroφιλιώσουν τους λαούς της περιοχής ή για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους

Στο επίπεδο της ΠΟΛΗΣ

Το αυτοκίνητο που προβάλλει σαν ο βασιλιάς των εmicroπορευmicroάτων επιτίθεται microαζικά στη σύγχρονη πόλη (Εδώ όπως και αλλού η κυκλοφορία έχει έναν έντονο αρσενικό χαρακτήρα δύναmicroης διείσδυσης καταστροφής και αυτοκαταστροφής) ∆ιόλου τυχαία όλα τα σχέδια τα έργα τα microέτρα στις πόλεις (όπως και αυτό της υποθαλάσσιας) είναι προσανατολισmicroένα στην κυριαρχία του αυτοκινήτου στην καθηmicroερινή ζωή Ο τεχνοκρατικός ορθολογισmicroός δύσκολα microπορεί να αποκρύψει τον παραλογισmicroό των επιλογών του να πρέπει να καταστρέψει τmicroήmicroατα microιας πόλης για να την laquoαναπτύξειraquo να πρέπει να διευκολύνει την κίνηση κρατώντας όmicroως τους ανθρώπους αποmicroονωmicroένους και ακινητοποιηmicroένους στα ιδιωτικά τους microέσα να πρέπει να

4

προβάλλει την κατοχή αυτοκινήτου σαν κατοχή ενός microεριδίου ευτυχίας (κύρους δύναmicroης) όταν βασιλεύουν η αποξένωση και η ένδεια στις κοινωνικές σχέσεις

∆ιανοίγονται λοιπόν νέοι δρόmicroοι και αναζητούνται microονίmicroως χώροι παρκαρίσmicroατος laquoΟ χώρος νοείται σε συνάρτηση microε τους καταναγκασmicroούς που επιβάλλει το αυτοκίνητοraquo Η πόλη καταλαmicroβάνεται Θα microπορούσαmicroε να δούmicroε την κατεχόmicroενη πόλη χωρισmicroένη σε επίπεδα-φέτες Στο επίπεδο του εδάφους τα αυτοκίνητα κινούmicroενα σηmicroειωτόν ή παρκαρισmicroένα καταλαmicroβάνουν τους microη δοmicroηmicroένους χώρους Μοιάζει σαν να επιβάλλουν απαγόρευση κυκλοφορίας στους πεζούς απαγόρευση οικειοποίησης της πόλης απαγόρευσης της κοινωνικότητας του παιχνιδιού Ωστόσο και αυτό το επίπεδο του εδάφους έχει κορεστεί Χρειάζεται να επεκταθεί στη φέτα-υπέδαφος να ανοιχτούν σήραγγες και υποθαλάσσιες αρτηρίες να γίνουν υπόγεια πάρκινγκ Ο χώρος όλος ο χώρος λειτουργικοποιείται καπιταλιστικά ndash και βέβαια παράλογα αφού οι laquoλύσειςraquo των σηmicroερινών προβληmicroάτων αποτελούν σταθερά τα προβλήmicroατα του αύριο

Αλλά κυρίως στην κυκλοφορία microε το αυτοκίνητο όλοι βρίσκονται αντιmicroέτωποι microε το ίδιο πρόβληmicroα όmicroως ο καθένας microόνος του εκπαιδευόmicroενος να το laquoχωνεύειraquo ατοmicroικά έγκλειστος στον microεταλλικό εξωσωmicroατικό σκελετό του Με τον ίδιο τρόπο που στο επίπεδο-φέτα της κατοικίας καθένας laquoταξιδεύειraquo ακίνητος στην πλήξη και τα στερεότυπα φτωχών ανέσεων microόνος κλεισmicroένος στο τσιmicroεντένιο αυτή τη φορά περίβληmicroά του Ένα διαρκές bad trip

Περνώντας δύο τρεις ή και περισσότερες ώρες της ηmicroέρας στη microόνωση αυτής της ιδιότυπης laquoκατοικίαςraquo που είναι τα αυτοκίνητα microπορεί να φτάσουν να γίνουν οι συγκρούσεις και τα δυστυχήmicroατα προσπάθειες (στρεβλές προσπάθειες) συνάντησης και κοινωνικότητας ndash σε ένα γενικευmicroένο λούνα-παρκ παραλογισmicroού

Τα αυτοκίνητα ακόmicroη και εν αναπαύσει εργάζονται εργάζονται ως σήmicroατα-σειρήνες αυτής της κοινωνίας Η ατοmicroική ιδιοκτησία δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισmicroούς ξεσκίζουν τις νύχτες και τις microέρες οι συναγερmicroοί Κι ας laquoβαράνεraquo σχεδόν πάντοτε κατά λάθος ∆εν πρόκειται για λάθος Πρέπει υστερικά να ουρλιάζουν τα φετίχ υστερικά να τσιρίζει την κυριαρχία της η ατοmicroική ιδιοκτησία Ιστορικά ο χρόνος της ανήκει ndash σrsquo αυτή τη θλιβερή προϊστορία ακόmicroα του ανθρώπου

Ορισmicroένες ακόmicroη ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Η κίνηση των αυτοκινήτων δηmicroιουργεί microία ιεραρχία εν microέρει ρευστή ∆ιότι από τη microια εξαρτάται άmicroεσα από την κοινωνική ιεραρχία του χρήmicroατος (που microπορεί να αγοράσει κυβικά ασφάλεια δύναmicroη να επιβεβαιώσει ή να επιδιώξει γόητρο και κοινωνικό προφίλ) και από την άλλη microπορούν στην οδήγηση να προκύψουν οι πρόσκαιρες ιεραρχίες της επιδεξιότητας της τόλmicroης ενός οδηγού laquoκαλύτερουraquo που θα ξεπεράσει έναν άλλο ανώτερα εξοπλισmicroένο Ακόmicroη κι αν κάποιοι τέτοιοι ανταγωνισmicroοί είναι ασήmicroαντοι και οι αναπληρώσεις που προσφέρουν εξαιρετικά φτωχές το αυτοκίνητο ενσωmicroατώνει στοιχεία περιπέτειας και φυγής από microια ελάχιστα περιπετειώδη καθηmicroερινότητα ndash και αυτά τα στοιχεία προβάλλονται microεγεθυmicroένα έτσι ώστε το αυτοκίνητο να γίνεται ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλουςraquo Στη χρήση βέβαια αυτού του laquoπαιχνιδιούraquo τα δυστυχήmicroατα και ο θάνατος microπορούν να υπολογιστούν ως microία σταθερή παράmicroετρος ένα στατιστικό δεδοmicroένο όπου κάποιο laquoειρηνικόraquo ελληνικό σαββατοκύριακο για παράδειγmicroα ξεπερνάει σε νεκρούς και τραυmicroατίες ένα διήmicroερο πολεmicroικών συγκρούσεων σε microια άλλη microεριά του πλανήτη Ο θάνατος δεν είναι ένα φυσικό γεγονός είναι κοινωνικός παράγεται και διανέmicroεται άνισα από τη συγκεκριmicroένη κοινωνία ndash και δεν χρειάζεται εδώ να καταφύγουmicroε στο παράδειγmicroα της εγκατάστασης αερόσακου στο πίσω δεξιά κάθισmicroα των ακριβών microοντέλων αυτοκινήτων επειδή έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι αυτό χρησιmicroοποιούν τα διευθυντικά στελέχη στις microετακινήσεις τους

Ο ρόλος του αυτοκινήτου στην ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σηmicroασία του αυτοκινήτου και της αλυσίδας των προϊόντων που σχετίζονται microrsquo αυτό στην καπιταλιστική οικονοmicroία είναι προφανής Η βαριά βιοmicroηχανία παραγωγής στις ανεπτυγmicroένες καπιταλιστικά χώρες οι πρώτες ύλες όπως τα καύσιmicroα στις εξαρτηmicroένες κυρίως χώρες η ιστορία της αποικιοκρατίας και των πολέmicroων για τον έλεγχο ενεργειακών πηγών και οδών ∆ίχως να θεωρούmicroε ότι το αυτοκίνητο είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών αποτελεί ωστόσο microια συγκεκριmicroένη επιλογή που έχει και συγκεκριmicroένες συνέπειες

Όσον αφορά την επιβάρυνση του περιβάλλοντος θα σταθούmicroε microόνο σε microία πλευρά χαρακτηριστική της laquoλογικήςraquo που επικρατεί Παράγουmicroε γρήγορα microαζικά και φθηνά ndash αν παρουσιαστούν προβλήmicroατα στην αποδοτικότητα αν η ρύπανση για παράδειγmicroα φτάσει σε σηmicroείο να microπλοκάρει την κοινωνική λειτουργία τότε βγάζουmicroε κέρδη από τα προβλήmicroατα

5

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Παρατηρήσεις από την όχθη της κυκλοφορίας Σωκράτης (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007

Για την ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ γενικά

Η Κυκλοφορία επεmicroβαίνει καθοριστικά στην καθηmicroερινή ζωή των σύγχρονων κοινωνιών Υποτίθεται ότι διευκολύνει τις ανθρώπινες ανάγκες και σχέσεις Υποτίθεται ότι επιτρέπει την οικειοποίηση του χώρου από τον άνθρωπο Στην πραγmicroατικότητα η Κυκλοφορία σχεδιάζεται έτσι ώστε να διευκολύνει την κίνηση των εmicroπορευmicroάτων και να αυξάνει την κερδοφορία του κεφαλαίου Σχεδιάζεται έτσι ώστε να βοηθά την εύρυθmicroη λειτουργία της παραγωγής και της κατανάλωσης να επιτρέπει την πρόσβαση στους τόπους αγοράς εργασίας ή αγοράς προϊόντων Η Κυκλοφορία υπολογίζεται microε βάση τις ανάγκες της αγοράς και επιτρέπει την κατάκτηση του συνόλου του χώρου από το κεφάλαιο την κυρίαρχη κοινωνική σχέση

Κατασκευάζεται και επεκτείνεται διαρκώς ένας κυκλοφοριακός ιστός για να κινούνται ολοένα ταχύτερα και αποτελεσmicroατικότερα τα εmicroπορεύmicroατα Και οι άνθρωποι microοιάζουν όλο και περισσότερο microε έντοmicroα αιχmicroαλωτισmicroένα σε έναν ιστό αράχνης ακινητοποιηmicroένοι microέσα σrsquo αυτήν την ξέφρενη κίνηση αφού οι χώροι έχουν καταληφθεί αποικιοποιηθεί έχουν microετατραπεί σε microη-χώρους καθηλωmicroένοι στην κίνηση που έχει παγώσει από την αέναη επανάληψη των προκαθορισmicroών της αγοράς

Στην περίπτωση των microεταφορών όπως και σrsquo αυτή των επικοινωνιών η σύγχρονη κοινωνία βρίσκεται αντιmicroέτωπη microε microια άλυτη αντίφαση που βραχυκυκλώνει το κύκλωmicroα την αντίφαση microεταξύ ταχύτητας και ακινησίας Όλες οι προσπάθειες επικεντρώνονται στην αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας των εmicroπορευmicroάτων ή των πληροφοριών laquoΟ χρόνος είναι χρήmicroαraquo Όmicroως τα προϊόντα που κυκλοφορούν σαν εmicroπορεύmicroατα έχουν χάσει το περιεχόmicroενό τους (την αξία χρήσης τους) προς όφελος της microορφής τους (της ανταλλακτικής τους αξίας) οmicroοίως οι πληροφορίες-εmicroπορεύmicroατα έχουν απογυmicroνωθεί σε απλά σηmicroαίνοντα που τρέχουν ιλιγγιωδώς στο κενό δίχως νόηmicroα ή σωστότερα microε ένα πεθαmicroένο νόηmicroα Αυτή η απώλεια νοήmicroατος και περιεχοmicroένου είναι που θέτει την κοινωνική ακινησία στην καρδιά της φαινοmicroενικής κίνησης Κρύο πολύ πέφτει και σκεπάζει εκεί που θα microπορούσαν πλούσιες να ρέουν οι σχέσεις των ανθρώπων

Ορισmicroένα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ

Η Κυκλοφορία αρδεύει microε στρατηγικό τρόπο τον χώρο ndash το έδαφος τον αέρα τη θάλασσα Αποτελεί ακριβώς microία στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου που στην πορεία της διανέmicroει ρόλους και διατάσσει λειτουργίες microπορεί να εξαφανίσει ή να υποβαθmicroίσει microία πόλη να επιβάλλει microία συγκεκριmicroένη λειτουργία σε microία άλλη να κατασκευάσει microία τρίτη (ένα oil-port για παράδειγmicroα ένα λιmicroάνι για την εξυπηρέτηση της microεταφοράς πετρελαίου)

Η επιδροmicroή στις χώρες του πρώην ανατολικού microπλοκ τις τελευταίες δεκαετίες είναι γεmicroάτη τέτοια παραδείγmicroατα είτε πρόκειται για τη microεταφορά του πετρελαίου και τις συνέπειές της είτε για τους κατασκευαζόmicroενους διευρωπαϊκούς άξονες Στην Ελλάδα η κατασκευή της Εγνατίας οδού και των καθέτων σrsquo αυτήν αξόνων που επιτρέπουν την αποτελεσmicroατικότερη πρόσβαση-εκmicroετάλλευση της βαλκανικής ενδοχώρας έχει στρατηγικό χαρακτήρα για τα συmicroφέροντα του ελληνικού κεφαλαίου γεγονός που δεν επιχείρησαν καν να αποκρύψουν Ούτε γιrsquo αστείο δεν είπε κανείς ότι οι αρτηρίες αυτές κατασκευάστηκαν για να ενώσουν και να συmicroφιλιώσουν τους λαούς της περιοχής ή για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους

Στο επίπεδο της ΠΟΛΗΣ

Το αυτοκίνητο που προβάλλει σαν ο βασιλιάς των εmicroπορευmicroάτων επιτίθεται microαζικά στη σύγχρονη πόλη (Εδώ όπως και αλλού η κυκλοφορία έχει έναν έντονο αρσενικό χαρακτήρα δύναmicroης διείσδυσης καταστροφής και αυτοκαταστροφής) ∆ιόλου τυχαία όλα τα σχέδια τα έργα τα microέτρα στις πόλεις (όπως και αυτό της υποθαλάσσιας) είναι προσανατολισmicroένα στην κυριαρχία του αυτοκινήτου στην καθηmicroερινή ζωή Ο τεχνοκρατικός ορθολογισmicroός δύσκολα microπορεί να αποκρύψει τον παραλογισmicroό των επιλογών του να πρέπει να καταστρέψει τmicroήmicroατα microιας πόλης για να την laquoαναπτύξειraquo να πρέπει να διευκολύνει την κίνηση κρατώντας όmicroως τους ανθρώπους αποmicroονωmicroένους και ακινητοποιηmicroένους στα ιδιωτικά τους microέσα να πρέπει να

4

προβάλλει την κατοχή αυτοκινήτου σαν κατοχή ενός microεριδίου ευτυχίας (κύρους δύναmicroης) όταν βασιλεύουν η αποξένωση και η ένδεια στις κοινωνικές σχέσεις

∆ιανοίγονται λοιπόν νέοι δρόmicroοι και αναζητούνται microονίmicroως χώροι παρκαρίσmicroατος laquoΟ χώρος νοείται σε συνάρτηση microε τους καταναγκασmicroούς που επιβάλλει το αυτοκίνητοraquo Η πόλη καταλαmicroβάνεται Θα microπορούσαmicroε να δούmicroε την κατεχόmicroενη πόλη χωρισmicroένη σε επίπεδα-φέτες Στο επίπεδο του εδάφους τα αυτοκίνητα κινούmicroενα σηmicroειωτόν ή παρκαρισmicroένα καταλαmicroβάνουν τους microη δοmicroηmicroένους χώρους Μοιάζει σαν να επιβάλλουν απαγόρευση κυκλοφορίας στους πεζούς απαγόρευση οικειοποίησης της πόλης απαγόρευσης της κοινωνικότητας του παιχνιδιού Ωστόσο και αυτό το επίπεδο του εδάφους έχει κορεστεί Χρειάζεται να επεκταθεί στη φέτα-υπέδαφος να ανοιχτούν σήραγγες και υποθαλάσσιες αρτηρίες να γίνουν υπόγεια πάρκινγκ Ο χώρος όλος ο χώρος λειτουργικοποιείται καπιταλιστικά ndash και βέβαια παράλογα αφού οι laquoλύσειςraquo των σηmicroερινών προβληmicroάτων αποτελούν σταθερά τα προβλήmicroατα του αύριο

Αλλά κυρίως στην κυκλοφορία microε το αυτοκίνητο όλοι βρίσκονται αντιmicroέτωποι microε το ίδιο πρόβληmicroα όmicroως ο καθένας microόνος του εκπαιδευόmicroενος να το laquoχωνεύειraquo ατοmicroικά έγκλειστος στον microεταλλικό εξωσωmicroατικό σκελετό του Με τον ίδιο τρόπο που στο επίπεδο-φέτα της κατοικίας καθένας laquoταξιδεύειraquo ακίνητος στην πλήξη και τα στερεότυπα φτωχών ανέσεων microόνος κλεισmicroένος στο τσιmicroεντένιο αυτή τη φορά περίβληmicroά του Ένα διαρκές bad trip

Περνώντας δύο τρεις ή και περισσότερες ώρες της ηmicroέρας στη microόνωση αυτής της ιδιότυπης laquoκατοικίαςraquo που είναι τα αυτοκίνητα microπορεί να φτάσουν να γίνουν οι συγκρούσεις και τα δυστυχήmicroατα προσπάθειες (στρεβλές προσπάθειες) συνάντησης και κοινωνικότητας ndash σε ένα γενικευmicroένο λούνα-παρκ παραλογισmicroού

Τα αυτοκίνητα ακόmicroη και εν αναπαύσει εργάζονται εργάζονται ως σήmicroατα-σειρήνες αυτής της κοινωνίας Η ατοmicroική ιδιοκτησία δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισmicroούς ξεσκίζουν τις νύχτες και τις microέρες οι συναγερmicroοί Κι ας laquoβαράνεraquo σχεδόν πάντοτε κατά λάθος ∆εν πρόκειται για λάθος Πρέπει υστερικά να ουρλιάζουν τα φετίχ υστερικά να τσιρίζει την κυριαρχία της η ατοmicroική ιδιοκτησία Ιστορικά ο χρόνος της ανήκει ndash σrsquo αυτή τη θλιβερή προϊστορία ακόmicroα του ανθρώπου

Ορισmicroένες ακόmicroη ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Η κίνηση των αυτοκινήτων δηmicroιουργεί microία ιεραρχία εν microέρει ρευστή ∆ιότι από τη microια εξαρτάται άmicroεσα από την κοινωνική ιεραρχία του χρήmicroατος (που microπορεί να αγοράσει κυβικά ασφάλεια δύναmicroη να επιβεβαιώσει ή να επιδιώξει γόητρο και κοινωνικό προφίλ) και από την άλλη microπορούν στην οδήγηση να προκύψουν οι πρόσκαιρες ιεραρχίες της επιδεξιότητας της τόλmicroης ενός οδηγού laquoκαλύτερουraquo που θα ξεπεράσει έναν άλλο ανώτερα εξοπλισmicroένο Ακόmicroη κι αν κάποιοι τέτοιοι ανταγωνισmicroοί είναι ασήmicroαντοι και οι αναπληρώσεις που προσφέρουν εξαιρετικά φτωχές το αυτοκίνητο ενσωmicroατώνει στοιχεία περιπέτειας και φυγής από microια ελάχιστα περιπετειώδη καθηmicroερινότητα ndash και αυτά τα στοιχεία προβάλλονται microεγεθυmicroένα έτσι ώστε το αυτοκίνητο να γίνεται ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλουςraquo Στη χρήση βέβαια αυτού του laquoπαιχνιδιούraquo τα δυστυχήmicroατα και ο θάνατος microπορούν να υπολογιστούν ως microία σταθερή παράmicroετρος ένα στατιστικό δεδοmicroένο όπου κάποιο laquoειρηνικόraquo ελληνικό σαββατοκύριακο για παράδειγmicroα ξεπερνάει σε νεκρούς και τραυmicroατίες ένα διήmicroερο πολεmicroικών συγκρούσεων σε microια άλλη microεριά του πλανήτη Ο θάνατος δεν είναι ένα φυσικό γεγονός είναι κοινωνικός παράγεται και διανέmicroεται άνισα από τη συγκεκριmicroένη κοινωνία ndash και δεν χρειάζεται εδώ να καταφύγουmicroε στο παράδειγmicroα της εγκατάστασης αερόσακου στο πίσω δεξιά κάθισmicroα των ακριβών microοντέλων αυτοκινήτων επειδή έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι αυτό χρησιmicroοποιούν τα διευθυντικά στελέχη στις microετακινήσεις τους

Ο ρόλος του αυτοκινήτου στην ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σηmicroασία του αυτοκινήτου και της αλυσίδας των προϊόντων που σχετίζονται microrsquo αυτό στην καπιταλιστική οικονοmicroία είναι προφανής Η βαριά βιοmicroηχανία παραγωγής στις ανεπτυγmicroένες καπιταλιστικά χώρες οι πρώτες ύλες όπως τα καύσιmicroα στις εξαρτηmicroένες κυρίως χώρες η ιστορία της αποικιοκρατίας και των πολέmicroων για τον έλεγχο ενεργειακών πηγών και οδών ∆ίχως να θεωρούmicroε ότι το αυτοκίνητο είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών αποτελεί ωστόσο microια συγκεκριmicroένη επιλογή που έχει και συγκεκριmicroένες συνέπειες

Όσον αφορά την επιβάρυνση του περιβάλλοντος θα σταθούmicroε microόνο σε microία πλευρά χαρακτηριστική της laquoλογικήςraquo που επικρατεί Παράγουmicroε γρήγορα microαζικά και φθηνά ndash αν παρουσιαστούν προβλήmicroατα στην αποδοτικότητα αν η ρύπανση για παράδειγmicroα φτάσει σε σηmicroείο να microπλοκάρει την κοινωνική λειτουργία τότε βγάζουmicroε κέρδη από τα προβλήmicroατα

5

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

προβάλλει την κατοχή αυτοκινήτου σαν κατοχή ενός microεριδίου ευτυχίας (κύρους δύναmicroης) όταν βασιλεύουν η αποξένωση και η ένδεια στις κοινωνικές σχέσεις

∆ιανοίγονται λοιπόν νέοι δρόmicroοι και αναζητούνται microονίmicroως χώροι παρκαρίσmicroατος laquoΟ χώρος νοείται σε συνάρτηση microε τους καταναγκασmicroούς που επιβάλλει το αυτοκίνητοraquo Η πόλη καταλαmicroβάνεται Θα microπορούσαmicroε να δούmicroε την κατεχόmicroενη πόλη χωρισmicroένη σε επίπεδα-φέτες Στο επίπεδο του εδάφους τα αυτοκίνητα κινούmicroενα σηmicroειωτόν ή παρκαρισmicroένα καταλαmicroβάνουν τους microη δοmicroηmicroένους χώρους Μοιάζει σαν να επιβάλλουν απαγόρευση κυκλοφορίας στους πεζούς απαγόρευση οικειοποίησης της πόλης απαγόρευσης της κοινωνικότητας του παιχνιδιού Ωστόσο και αυτό το επίπεδο του εδάφους έχει κορεστεί Χρειάζεται να επεκταθεί στη φέτα-υπέδαφος να ανοιχτούν σήραγγες και υποθαλάσσιες αρτηρίες να γίνουν υπόγεια πάρκινγκ Ο χώρος όλος ο χώρος λειτουργικοποιείται καπιταλιστικά ndash και βέβαια παράλογα αφού οι laquoλύσειςraquo των σηmicroερινών προβληmicroάτων αποτελούν σταθερά τα προβλήmicroατα του αύριο

Αλλά κυρίως στην κυκλοφορία microε το αυτοκίνητο όλοι βρίσκονται αντιmicroέτωποι microε το ίδιο πρόβληmicroα όmicroως ο καθένας microόνος του εκπαιδευόmicroενος να το laquoχωνεύειraquo ατοmicroικά έγκλειστος στον microεταλλικό εξωσωmicroατικό σκελετό του Με τον ίδιο τρόπο που στο επίπεδο-φέτα της κατοικίας καθένας laquoταξιδεύειraquo ακίνητος στην πλήξη και τα στερεότυπα φτωχών ανέσεων microόνος κλεισmicroένος στο τσιmicroεντένιο αυτή τη φορά περίβληmicroά του Ένα διαρκές bad trip

Περνώντας δύο τρεις ή και περισσότερες ώρες της ηmicroέρας στη microόνωση αυτής της ιδιότυπης laquoκατοικίαςraquo που είναι τα αυτοκίνητα microπορεί να φτάσουν να γίνουν οι συγκρούσεις και τα δυστυχήmicroατα προσπάθειες (στρεβλές προσπάθειες) συνάντησης και κοινωνικότητας ndash σε ένα γενικευmicroένο λούνα-παρκ παραλογισmicroού

Τα αυτοκίνητα ακόmicroη και εν αναπαύσει εργάζονται εργάζονται ως σήmicroατα-σειρήνες αυτής της κοινωνίας Η ατοmicroική ιδιοκτησία δεν γνωρίζει χρονικούς περιορισmicroούς ξεσκίζουν τις νύχτες και τις microέρες οι συναγερmicroοί Κι ας laquoβαράνεraquo σχεδόν πάντοτε κατά λάθος ∆εν πρόκειται για λάθος Πρέπει υστερικά να ουρλιάζουν τα φετίχ υστερικά να τσιρίζει την κυριαρχία της η ατοmicroική ιδιοκτησία Ιστορικά ο χρόνος της ανήκει ndash σrsquo αυτή τη θλιβερή προϊστορία ακόmicroα του ανθρώπου

Ορισmicroένες ακόmicroη ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Η κίνηση των αυτοκινήτων δηmicroιουργεί microία ιεραρχία εν microέρει ρευστή ∆ιότι από τη microια εξαρτάται άmicroεσα από την κοινωνική ιεραρχία του χρήmicroατος (που microπορεί να αγοράσει κυβικά ασφάλεια δύναmicroη να επιβεβαιώσει ή να επιδιώξει γόητρο και κοινωνικό προφίλ) και από την άλλη microπορούν στην οδήγηση να προκύψουν οι πρόσκαιρες ιεραρχίες της επιδεξιότητας της τόλmicroης ενός οδηγού laquoκαλύτερουraquo που θα ξεπεράσει έναν άλλο ανώτερα εξοπλισmicroένο Ακόmicroη κι αν κάποιοι τέτοιοι ανταγωνισmicroοί είναι ασήmicroαντοι και οι αναπληρώσεις που προσφέρουν εξαιρετικά φτωχές το αυτοκίνητο ενσωmicroατώνει στοιχεία περιπέτειας και φυγής από microια ελάχιστα περιπετειώδη καθηmicroερινότητα ndash και αυτά τα στοιχεία προβάλλονται microεγεθυmicroένα έτσι ώστε το αυτοκίνητο να γίνεται ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλουςraquo Στη χρήση βέβαια αυτού του laquoπαιχνιδιούraquo τα δυστυχήmicroατα και ο θάνατος microπορούν να υπολογιστούν ως microία σταθερή παράmicroετρος ένα στατιστικό δεδοmicroένο όπου κάποιο laquoειρηνικόraquo ελληνικό σαββατοκύριακο για παράδειγmicroα ξεπερνάει σε νεκρούς και τραυmicroατίες ένα διήmicroερο πολεmicroικών συγκρούσεων σε microια άλλη microεριά του πλανήτη Ο θάνατος δεν είναι ένα φυσικό γεγονός είναι κοινωνικός παράγεται και διανέmicroεται άνισα από τη συγκεκριmicroένη κοινωνία ndash και δεν χρειάζεται εδώ να καταφύγουmicroε στο παράδειγmicroα της εγκατάστασης αερόσακου στο πίσω δεξιά κάθισmicroα των ακριβών microοντέλων αυτοκινήτων επειδή έχει αποδειχτεί στατιστικά ότι αυτό χρησιmicroοποιούν τα διευθυντικά στελέχη στις microετακινήσεις τους

Ο ρόλος του αυτοκινήτου στην ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η σηmicroασία του αυτοκινήτου και της αλυσίδας των προϊόντων που σχετίζονται microrsquo αυτό στην καπιταλιστική οικονοmicroία είναι προφανής Η βαριά βιοmicroηχανία παραγωγής στις ανεπτυγmicroένες καπιταλιστικά χώρες οι πρώτες ύλες όπως τα καύσιmicroα στις εξαρτηmicroένες κυρίως χώρες η ιστορία της αποικιοκρατίας και των πολέmicroων για τον έλεγχο ενεργειακών πηγών και οδών ∆ίχως να θεωρούmicroε ότι το αυτοκίνητο είναι η αιτία όλων αυτών των δεινών αποτελεί ωστόσο microια συγκεκριmicroένη επιλογή που έχει και συγκεκριmicroένες συνέπειες

Όσον αφορά την επιβάρυνση του περιβάλλοντος θα σταθούmicroε microόνο σε microία πλευρά χαρακτηριστική της laquoλογικήςraquo που επικρατεί Παράγουmicroε γρήγορα microαζικά και φθηνά ndash αν παρουσιαστούν προβλήmicroατα στην αποδοτικότητα αν η ρύπανση για παράδειγmicroα φτάσει σε σηmicroείο να microπλοκάρει την κοινωνική λειτουργία τότε βγάζουmicroε κέρδη από τα προβλήmicroατα

5

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

αναπτύσσοντας την αντιρυπαντική τεχνολογία Ούτως ή άλλως τα προβλήmicroατα λέει αυτή η laquoλογικήraquo ούτε να τα λύσουmicroε θέλουmicroε αλλά ούτε και microπορούmicroε ndash είναι αρκετά σύνθετα και η λύση τους αντίκειται σε συγκεκριmicroένα microεγάλα συmicroφέροντα

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ του αυτοκινήτου τo αυτοκίνητο ως ιδεολογία

Μπορούmicroε να πούmicroε δίχως υπερβολή ότι το αυτοκίνητο έχει microεγαλύτερη αξία ως σύmicroβολο παρά ως πράγmicroα Ότι έχει microεγαλύτερη σηmicroασία η κατανάλωση σηmicroείων γοήτρου κοινωνικής θέσης εξουσίας αρρενωπότητας ερωτισmicroού περιπέτειας Οι εκατοντάδες διαφηmicroίσεις microας το προβάλλουν ξεκάθαρα Και οι διαφηmicroίσεις προσανατολίζουν στην κατανάλωση σηmicroείων microιας και η πραγmicroατική χρήση είναι φτωχή και άθλια

Ποιες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Και από ΠΟΙΟΥΣ

Πώς microπορεί να απαντήσει κανείς σε έναν σύνθετο παραλογισmicroό Ένας τρόπος θα ήταν να διαγράψει microε microια microονοκοντυλιά τους όρους του (οικονοmicroικούς κοινωνικούς ιδεολογικούς) και να προτείνει απλά να καταργηθούν τα αυτοκίνητα ∆εν είναι ο ουτοπικός χαρακτήρας της πρότασης που microας ενοχλεί αφού οποιαδήποτε λύση ενός τέτοιου προβλήmicroατος δεν microπορεί παρά να είναι ριζική αυτό που θεωρούmicroε προβληmicroατικό σε microια τέτοια απάντηση είναι ότι παραmicroένει στο πλαίσιο microιας διαχειριστικής του υπάρχοντος λογικής ∆εν έχουmicroε microία έτοιmicroη λύση και microάλλον δεν θα θέλαmicroε να έχουmicroε Μπορούmicroε ωστόσο να κάνουmicroε ορισmicroένες επισηmicroάνσεις για τους όρους microίας λύσης

Το πρόβληmicroα νοmicroίζουmicroε δεν microπορεί να λυθεί ατοmicroικά Κι αυτό χωρίς προφανώς να απαξιώνουmicroε προσωπικές στάσεις όπως για παράδειγmicroα η επιλογή της χρήσης των microαζικών microέσων microεταφοράς ή του ποδηλάτου

Τα laquomicroέτραraquo που λαmicroβάνονται από το κράτος προϋποθέτουν (και προωθούν) τον ατοmicroικισmicroό ndash και συγχρόνως δίνουν στο κράτος το ρόλο του εκφοβιστή-τιmicroωρού ή του επιδιαιτητή

Ορισmicroένες λύσεις που προκρίνονται (όπως πχ οι πεζοδροmicroήσεις) είναι και πάλι στραmicromicroένες στην εξυπηρέτηση της αγοράς και θέτουν την οικονοmicroία ως προϋπόθεση κίνησης και συνάντησης

Το πρόβληmicroα είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν διαχειριστικές λύσεις που θα δώσουν κάποιοι τεχνοκράτες

Οι λύσεις εξαρτώνται και από τον τρόπο microε τον οποίο συζητιούνται και λαmicroβάνονται Προτιmicroούmicroε την αυτοοργάνωση από τις διαταγές

Οι λύσεις απαιτούν microια επαναξιολόγηση των αναγκών των αξιών microια ριζική αλλαγή microια άλλη εντέλει κοινωνία

Τις απαντήσεις θα βρουν οι χρήστες της πόλης στην κατεύθυνση της κατάκτησης της laquoκυκλοφορίας ως ευχαρίστησηraquo ως microέρος του πλούτου των κοινωνικών αναγκών

Μέχρι τότε Μπορούmicroε να διεκδικούmicroε τον χρόνο microεταφοράς στον τόπο εργασίας ως εργασιακό χρόνο που πληρώνεται από τα αφεντικά (αίτηmicroα που έθεταν και αυτόνοmicroοι εργατικοί αγώνες στο παρελθόν) Και microπορούmicroε να προωθούmicroε την αυτοδιαχείριση των αναγκών σε τοπικό επίπεδο (πχ συνοικίας ή δήmicroου) microε αλληλεγγύη όmicroως δηλαδή χωρίς να laquoπετάmicroεraquo τα προβλήmicroατα στις πλάτες άλλων

6

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Εικόνες αποικιοποίησης των δηmicroόσιων χώρων από την οικονοmicroία της αγοράς Λουκής (πειρατές της παραλιακής) Μάρτιος 2007 Οι microοντέρνες πόλεις αποτέλεσαν προϊόν της εκβιοmicroηχάνισης και της ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονοmicroίας Εξυπηρέτησαν τις ανάγκες της βιοmicroηχανίας και των υπηρεσιών που συνδέονταν microαζί της και δοmicroήθηκαν ταξικά Ευνόησαν τη συγκέντρωση των κατοίκων της υπαίθρου σε πυκνοκατοικηmicroένες συνοικίες και συγκρότησαν microία microαζική εύπλαστη κοινωνία αποτελούmicroενη από ανθρώπους και οικογένειες αποξενωmicroένους από τα microέσα παραγωγής και από το νέο κοινωνικό και πολιτισmicroικό τους περιβάλλον Βασίστηκαν στην καταπίεση και εκmicroετάλλευση των εργαζοmicroένων (microέσω της αυστηρής επιτήρησης και πειθαρχίας που απαιτούσε το εργοστάσιο του εξαντλητικού ωραρίου της καταστολής των κινηmicroάτων τους κοκ) για την οικοδόmicroηση αυτού που συmicroβόλιζε το θρίαmicroβο της αστικής τάξης και της οικονοmicroίας της Ωστόσο σταδιακά το νέο βιοmicroηχανικό προλεταριάτο δηmicroιούργησε τις δικές του κοινότητες τις δικές του παραδόσεις τους δικούς του microύθους διεκδικώντας λόγο για τον τόπο και τον τρόπο ζωής και εργασίας του Οι εργατικές γιορτές (microε πρώτη την Πρωτοmicroαγιά) η συνάντηση στα συνδικάτα ή τα εργατικά κέντρα microετά το τέλος της εργασίας οι οmicroαδικές εκδροmicroές στην ύπαιθρο αλλά και οι απεργίες οι καταλήψεις εργοστασίων και τα οδοφράγmicroατα αποτελούσαν εκδηλώσεις της νέας κοινότητα (ή των νέων κοινοτήτων) της εργατικής τάξης Η συντριβή αυτών των αγώνων microπορούσε να προκύψει microονάχα microέσα από την ολοκλήρωση της αλλοτρίωσής του δηλαδή microέσα από την ενσωmicroάτωση του συνόλου του χρόνου του εργαζόmicroενου ndashεργασιακού και laquoελεύθερουraquondash στη λογική της αγοράς Συντελέστηκε λοιπόν σταδιακά ένα πέρασmicroα από την περιορισmicroένη πρόσβαση των ιδιοκτητών στην αγορά και την ψυχαγωγία στη γενικευmicroένη και microαζική κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών ψυχαγωγίας και κατόπιν στην πολλαπλή άρθρωση και εξειδίκευση της αγοράς Οι νέες αυτές συνθήκες έγιναν περισσότερο ορατές στις δυτικές κοινωνίες microετά το τέλος του ∆ευτέρου Παγκοσmicroίου Πολέmicroου και όπως ήταν φυσικό οι πόλεις αποτέλεσαν και πάλι το σύmicroβολο αυτής της αλλαγής Η άνθηση της οικονοmicroίας της microαζικής ψυχαγωγίας συνοδεύτηκε από την αποβιοmicroηχάνιση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών γεγονός που της έδωσε τη δυνατότητα να επεκταθεί στις παλιές βιοmicroηχανίες ιδρύοντας laquoπολυχώρουςraquo κατανάλωσης (συχνά microε έντονα τα σηmicroάδια της νοσταλγίας) αλλά και πολιτιστικά κέντρα microουσεία πανεπιστήmicroια κοκ Η λειτουργία των δηmicroόσιων χώρων που βρίσκονταν εκτός του εmicroπορεύmicroατος (πάρκα πλατείες δρόmicroοι στέκια) υποβαθmicroίστηκαν ή καταστάλθηκαν (συχνά microετά από την ελεγχόmicroενη διακίνηση ναρκωτικών) Η επέλαση βέβαια του εmicroπορεύmicroατος δεν υπήρξε ολοκληρωτική στις microητροπόλεις της δύσης εξακολουθούν να υπάρχουν ακόmicroα και σήmicroερα οι χώροι που επιτρέπουν τη φυγή τη δηmicroιουργία το παιχνίδι και την παραβατικότητα ως αποτέλεσmicroα microακροχρόνιων παραδόσεων και κοινωνικών θεσmicroών ή ως αποτέλεσmicroα νέων microορφών κοινωνικότητας όπως για παράδειγmicroα οι καταλήψεις άδειων κτιρίων Τις παραπάνω εmicroπειρίες microοιράζονται σε γενικές γραmicromicroές και οι microεγάλες πόλεις της Ελλάδας αν και εδώ οι ιστορικές συνθήκες ήταν αρκετά διαφορετικές η υποταγή της υπαίθρου στην πόλη πραγmicroατοποιήθηκε microόλις microετά τον εmicroφύλιο πόλεmicroο ο πολεοδοmicroικός σχεδιασmicroός υπήρξε ασυνεχής και προσέκρουε συχνά σε συmicroφέροντα microικροϊδιοκτησίας (που ήταν ασθενέστερα στη δυτική και κεντρική Ευρώπη) και στην αντιπαροχή ο microεταπρατικός χαρακτήρας των περισσότερων αστικών κέντρων και ο πολυεθνικός χαρακτήρας εκείνων της βόρειας Ελλάδας (microέχρι τη δεκαετία του 1920) έκανε λιγότερο σαφή (αλλά πάντως υπαρκτή) την ταξική τους δόmicroηση οι πολιτικές κρίσεις και η microαζική έλευση προσφύγων σε κρίσιmicroες για την εξέλιξη των πόλεων στιγmicroές (1912-1922 1945-1949) δυσχέρανε την ορθολογική αστική ανάπτυξη (η ανεξέλεγκτη οικοδόmicroηση και η έλλειψη πάρκων αποτελούν δείγmicroατα αυτής της laquoαποτυχίαςraquo) Τις τελευταίες ωστόσο δεκαετίες ο ελληνικός καπιταλισmicroός καταβάλει ειλικρινείς προσπάθειες να ευθυγραmicromicroιστεί κατά το δυνατόν microε τα δυτικά πρότυπα (βασιζόmicroενος βέβαια και στη φτηνή εργατική δύναmicroη που του προσφέρουν οι νέοι πρόσφυγες) Το παράδειγmicroα της Αθήνας είναι χαρακτηριστικό αλλά αντίστοιχα δείγmicroατα βλέπουmicroε και στη Θεσσαλονίκη Μπορεί η αναγόρευση της πόλης τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια σε laquomicroητρόπολη των Βαλκανίωνraquo να ακούγεται πλέον ως κακόγουστο αστείο λόγω της αποκάλυψης του περιεχοmicroένου των φιλοδοξιών των ντόπιων και microη εργολάβων της ανάπτυξης (πχ τα σκάνδαλα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας) και της συνεχούς πτώσης του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η εικόνα της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τα πρότυπα των ευρωπαϊκών microητροπόλεων αποσπασmicroατική ανάδειξη του παρελθόντος (φυσικά microε έντονες δόσεις ελληνο-χριστιανισmicroού) έκρηξη της βιοmicroηχανίας της διασκέδασης και του πολιτισmicroού ανάπτυξη και αποκέντρωση από τον παραδοσιακό κρατικό έλεγχο των υπηρεσιών εκπαίδευσης και ένταξη τους στην οικονοmicroία της αγοράς (microέσω χρηmicroατοδοτούmicroενων ευρωπαϊκών προγραmicromicroάτων) κατασκευή νέων οδικών αξόνων και γενικότερα ένταξη στους συγκοινωνιακούς κόmicroβους της ευρύτερης περιοχής κοκ Παράλληλα οι ελληνικές ιδιαιτερότητες της αστικής ανάπτυξης της

7

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

ελληνικής οικονοmicroίας και του πολιτικο-κοινωνικού κατεστηmicroένου της χώρας διαmicroορφώνουν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο που συνήθως στηρίζεται στα βραχυπρόθεσmicroα κέρδη (δηλ την αρπαχτή) την έλλειψη σχεδιασmicroού microε βάθος χρόνου και την απουσία οποιουδήποτε ndashπροσχηmicroατικού έστωndash διαλόγου για τα microεγάλα έργα Η απουσία ελέγχου αυτής της microορφής ανάπτυξης εκ microέρους της κοινωνίας η οποία δείχνει να στερείται των απαραίτητων αντανακλαστικών είναι προφανές ότι συmicroβάλλει στην κυρίαρχη αναπτυξιακή λογική Τελειώνοντας microπορούmicroε να αναφέρουmicroε microερικά χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα Εmicroπορευmicroατοποίηση ελεύθερου χρόνου και ελεύθερου χώρου Από τη microία πλευρά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρείται η τάση για δηmicroιουργία ζωνών αmicroιγούς κατανάλωσης και διασκέδασης οι οποίες αναmicroορφώνουν την παλιότερη κοινωνικότητα και κινητικότητα στην πόλη συγκροτούν ελεγχόmicroενους χώρους laquoψυχαγωγίαςraquo η οποία είναι σχεδόν πανοmicroοιότυπη συνήθως ακριβή και έχει πάντα συγκεκριmicroένο πρόγραmicromicroα Από την άλλη βλέπουmicroε microία συνολική προσπάθεια υποβάθmicroισης ή καταστολής σε χώρους που παλιότερα δεν ταυτίζονταν microε την εmicroπορευmicroατική διασκέδαση και ψυχαγωγία (πχ πλατεία Ναυαρίνου) Όπου δεν υπάρχει άσφαλτος υπάρχουν παρκαρισmicroένα ή κινούmicroενα αυτοκίνητα και microηχανάκια ή τραπεζοκαθίσmicroατα Στην πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει σήmicroερα στον αστικό κορmicroό της Θεσσαλονίκης χώρος για να περπατήσεις να σταθείς να τρέξεις ή να παίξεις αmicroέριmicroνος microοναδική σου επιλογή είναι να κάθεσαι στις θέσεις του αυτοκινήτου ή των microαγαζιών ή να ψωνίζεις Μετάπλαση πάρκων και πλατειών σε αφιλόξενους χώρους Ακόmicroα κι εδώ η επαφή microε τη γη είναι πρακτικά αδύνατη το πράσινο έχει διακοσmicroητικό χαρακτήρα το τσιmicroέντο κυριαρχεί και κάνει τις λεγόmicroενες πλατείες αφόρητες λόγω ζέστης το καλοκαίρι τα παγκάκια ξεριζώνονται ή συρρικνώνονται για να αποτρέψουν τον ύπνο των αστέγων περιορίζοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα συνάντησης και σχόλης ο φωτισmicroός είναι έντονος για να δηmicroιουργήσει αίσθηmicroα laquoασφάλειαςraquo και να περιορίσει τις δυνατότητες της laquomicroυστικήςraquo συνεύρεσης Κυριαρχία τσιmicroέντου και οικοδοmicroής Πρόκειται για συνέπεια του ελληνικού microοντέλου καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίστηκε στην οικοδοmicroική δραστηριότητα και την αντιπαροχή Τα αστικά κενά καταλαmicroβάνονται από νέα οικοδοmicroικά τερατουργήmicroατα (microέγαρο microουσικής νέο δηmicroαρχείο κλπ) Εννοείται ότι απουσιάζει οποιαδήποτε πρόνοια ή σκέψη για δηmicroιουργία νέων πάρκων ή συντήρηση-διεύρυνση των παλιών Αστυνοmicroικές εκκαθαρίσεις ndash η κρατική τροmicroοκρατία στην καθηmicroερινότητα Πάνοπλοι αστυνοmicroικοί περιπολούν σε πλατείες-στέκια νέων επιδεικνύοντας τα όπλα της κυριαρχίας και στοχεύοντας στην εκκένωση των δηmicroόσιων χώρων και το microάντρωmicroα των θαmicroώνων τους στη δουλειά το σπίτι τα microαγαζιά (Τί ακριβώς φυλάνε) Η παραλία Η νέα παραλία της Θεσσαλονίκης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγmicroα του τρόπου microεταπολεmicroικής πολεοδοmicroικής ανάπτυξης της πόλης Η δαντελωτή ανατολική ακτή του Θερmicroαϊκού καταστράφηκε και στη θέση της διαmicroορφώθηκε microία νέα ευθύγραmicromicroη παραλία για να λειτουργήσει ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση εισβολής των Σοβιετικών Αν και αρκετά άχαρη από την άποψη της διαmicroόρφωσης την έλλειψη δέντρων και την κυριαρχία της τσιmicroεντόπλακας η παραλία αποτελεί microέχρι σήmicroερα τη microοναδική ανάσα των κατοίκων της πόλης (και όχι microόνο του κέντρου) microαζί microε το (αποψιλωmicroένο πλέον και αποκοmicromicroένο από τον αστικό ιστό της πόλς) Σέιχ Σου Σταδιακά βέβαια και εδώ επενέβησαν οι δυνάmicroεις του εmicroπορεύmicroατος και της καταστολής για να θέσουν τέρmicroα στην εν microέρει ανεξέλεγκτη κοινωνικότητα της περιοχής τα παραλιακά πάρκα laquoευπρεπίστηκανraquo microε σκοπό να αστυνοmicroεύονται καλύτερα κακόγουστα microαγαζιά εισέβαλλαν στον άξονα της παραλίας ένα τmicroήmicroα της microετατρέπεται τακτικά σε πίστα για test-drive αυτοκινήτων κλπ Ακόmicroα χειρότερα τα τελευταία δύο χρόνια ολόκληρο το τmicroήmicroα της microεταξύ του Μακεδονία Παλλάς και του Ναυτικού Οmicroίλου έχει microετατραπεί σε χώρο πάρκιγκ δυσχεραίνοντας τη διέλευση πεζών ποδηλατών και το αmicroέριmicroνο παιχνίδι παιδιών και microη Ο ρόλος της υποθαλάσσιας Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας και των υποστηρικτικών έργων για τη λειτουργία της (πάρκιγκ ράmicroπες πεζογέφυρες κλπ) ισοδυναmicroεί microε καταστροφή ορισmicroένων από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους στο κέντρο της πόλης το πάρκο στο Πεδίο του Άρεως τις microικρές εκτάσεις πρασίνου στη λεωφόρο Μ Αλεξάνδρου και στην παραλία της πόλης που θα χαθούν λόγω των έργων τα εναποmicroείναντα αστικά κενά στο χώρο του λιmicroανιού και της δυτικής εισόδου κλπ Ειδικά η έξοδος της υποθαλάσσιας στη Λεωφόρο Στρατού microέσω του διπλανού πάρκου αποτελεί απόφαση ενδεικτική της λογικής της τοπικής και της κεντρικής εξουσίας αλλά και των οικονοmicroικών συmicroφερόντων που αmicroφότερες στηρίζουν αφού έρχεται να ολοκληρώσει το έγκληmicroα της

8

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

κατασκευής του ανεγειρόmicroενου νέου τερατώδους ∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου ndashπου αποφασίστηκε και πάλι χωρίς την έγκριση των κατοίκων της πόληςndash στη microοναδική σχετικά microεγάλη ελεύθερη έκταση της περιοχής Η διεκδίκηση ελεύθερων χώρων στην πόλη ∆εν πιστεύουmicroε ότι η κατασκευή της υποθαλάσσιας αποτελεί κάποιο laquoυπέρτατο κακόraquo που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη λογική αστικής ανάπτυξης Για παράδειγmicroα δεν microας ικανοποιεί καθόλου η σηmicroερινή εικόνα της παραλίας ή ο τρόπος χρήσης της από τις αρχές και τους κατοίκους της πόλης Αυτό που συmicroβολίζει όmicroως η υποθαλάσσια είναι η πλήρης κοινωνική αναλγησία εκ microέρους των πολιτικών αρχών για τις ανάγκες των πολιτών σε ελεύθερους από τα ΙΧ και γενικότερα από το εmicroπόρευmicroα χώρους Υπερασπιζόmicroαστε δηλαδή τη δυνητική χρήση της παραλίας και των πέριξ χώρων και όχι τη σηmicroερινή της κατάσταση Το ίδιο ισχύει και για τις αντίστοιχες εκτάσεις στην πόλη τα πάρκα τις πλατείες τα αστικά κενά Στόχος microας δεν microπορεί να είναι απλώς η ύπαρξή τους στην πόλη ανεξάρτητα από το χαρακτήρα που τους δίνουν τα πολιτικά ή οικονοmicroικά (microικρά και microεγάλα) συmicroφέροντα αλλά η απαλλαγή τους από την εmicroπορευmicroατοποίηση και η χρήση τους ως τόπων συνάντησης και ανταλλαγής γιορτής παιχνιδιού και δηmicroιουργίας

9

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Με ποιο τρόπο λαmicroβάνονται οι αποφάσεις Σοφία (πειρατές της παραλιακής)

Μέσα-σκοποί διαδικασίας λήψης αποφάσεων

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων δεν διαχωρίζεται από τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας και τις κυρίαρχες αξίες και λογικές που στηρίζουν το υπάρχον Στην καπιταλιστική κοινωνία περιεχόmicroενο και διαδικασία λήψης αποφάσεων βρίσκονται σε απόλυτη σύmicroπνοια Αυτό φαίνεται από το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας αλλά και από πολλά άλλα παραδείγmicroατα microεγάλων επενδύσεων σε υποδοmicroές στην εκπαίδευση στην υγεία στην κοινωνική πολιτική Σε όλους τους τοmicroείς το κριτήριο (στην ορθολογική εκδοχή των πραγmicroάτων γιατί πάντα υπάρχει και το στοιχείο του τυχοδιωκτισmicroού στο κεφάλαιο) είναι η συνεισφορά της προτεινόmicroενης επένδυσης στην οικονοmicroική microεγέθυνση και ανάπτυξη δηλαδή η δυνατότητα για παραγωγή νέου πλούτου Αυτή η οπτική σηmicroαίνει ότι η απόφαση για την επένδυση λαmicroβάνεται όταν εξασφαλίζεται η αναmicroενόmicroενη κερδοφορία χωρίς να τίθενται ζητήmicroατα όπως ποιες κοινωνικές ανάγκες καλύπτονται πώς διαmicroορφώνονται αυτές οι κοινωνικές ανάγκες (πχ αυτοκίνητο) Ποια είναι η ποιότητα των προσφερόmicroενων υπηρεσιών Η λογική του υπάρχοντος είναι στρεβλή διότι στην καλύτερη περίπτωση είναι microια αντιστροφή των προτεραιοτήτων microε τις οποίες θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία Έτσι αντί να συζητάmicroε γιατί υπάρχει πρόβληmicroα microε το κυκλοφοριακό στην πόλη ποια είναι η κουλτούρα του αυτοκινήτου και που microπαίνει φρένο στην ολοένα αυξανοmicroένη πώληση και χρήση του συγκεκριmicroένου microέσου η συζήτηση στους κύκλους της κυριαρχίας περιορίζεται φυσικά στη δυνατότητα του συγκεκριmicroένου έργου να αποσυmicroφορήσει ένα microικρό τmicroήmicroα των κυκλοφοριακών οδών της πόλης και να εξασφαλίσει την αποδοτικότητα της επένδυσης microε την επιβολή διοδίων ∆εν είναι τυχαίο ότι η λογική που διέπει τις αποφάσεις στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας αποτυπώνεται και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που ακολουθείται Η διαδικασία αφορά τις επιτροπές ειδικών (τεχνοκρατών γνωmicroοδοτών αξιολογητών) που στελεχώνουν τις διάφορες υπουργικές επιτροπές οι οποίες εγκρίνουν το έργο και το προτείνουν για ψήφιση στη Βουλή όπου -σύmicroφωνα microε τη ρητορεία της έmicromicroεσης αντιπροσωπευτικής δηmicroοκρατίας- ο βουλευτής microε τη σειρά του microπορεί να εξυπηρετήσει τα συmicroφέροντα του Μπόmicroπολα εκφράζοντας τη λαϊκή εντολή

Το ∆ηmicroοψήφισmicroα

Το δηmicroοψήφισmicroα που επικαλούνται ενίοτε όπως και στην περίπτωση της υποθαλάσσιας δεν διασφαλίζει την ουσιαστική συmicromicroετοχή της κοινωνίας αλλά microια πρόσθετη πλαστή νοmicroιmicroοποίηση Πρώτον γιατί το δηmicroοψήφισmicroα δεν είναι αναγκαίο θεσmicroικά για να πραγmicroατοποιηθούν τα microεγάλα έργα Εποmicroένως γίνεται αντιληπτό ως microια δευτερεύουσα διαδικασία που επιβεβαιώνει ήδη ειληmicromicroένες αποφάσεις ∆εύτερον ποιος είναι ο δηmicroόσιος χώρος microέσα στον οποίο εδράζεται και πραγmicroατώνεται η δηmicroόσια διαβούλευση η κοινή γνώmicroη που κατασκευάζεται microε τις δηmicroοσκοπήσεις και διαmicroεσολαβείται από τα ΜΜΕ Τρίτον πώς παράγεται και πώς διαχέεται η πληροφόρηση για να υπάρχει και κατrsquo ουσίαν συmicromicroετοχή στην απόφαση Τέταρτον και ποιο σηmicroαντικό στην κοινωνία της γενικευmicroένης εmicroπορευmicroατικής παραγωγής της διαχωρισmicroένης ζωής (παραγωγή κατανάλωση διασκέδαση) και του ετεροκαθορισmicroού των αναγκών και επιθυmicroιών δεν microπορεί να πραγmicroατωθεί συmicromicroετοχική διαδικασία λήψης αποφάσεων Αυτό το δικαίωmicroα το έχουmicroε χάσει microαζί microε το microαξιλάρι που αφήνουmicroε αναγκαστικά για να πάmicroε στη δουλειά microας το πρωί στα γεύmicroατα που microας προσφέρουν τα φαστφουντάδικα γιατί δεν έχουmicroε χρόνο να τα προετοιmicroάσουmicroε και να τα microοιραστούmicroε microε τους ανθρώπους microας και τελικά στην ψήφο microας

Ο ρόλος των ειδικών

Σε αυτό το σηmicroείο και χωρίς να θεωρούmicroε ότι κλείνουmicroε το κεφάλαιο γνώση είναι σκόπιmicroο να καταθέσουmicroε έναν προβληmicroατισmicroό αναφορικά microε το ρόλο των ειδικών Στην προσπάθεια να αρθρώσουmicroε έναν λόγο αmicroφισβήτησης και αντίθεσης αναφορικά microε ένα ζήτηmicroα (είτε αυτό είναι η υποθαλάσσια είτε είναι η βιοτεχνολογία που επεξεργάζεται άλλη οmicroάδα συντρόφων) αξιοποιούmicroε ως ένα βαθmicroό την πληροφορία που παράγεται εντός πλαισίου κυρίαρχης έρευνας και εκπαίδευσης και τη δυνατότητα των laquoεξειδικευmicroένωνraquo συντρόφων να επεξεργαστούν και να microοιραστούν αυτή τη γνώση (οmicroάδες αυτοmicroόρφωσης συνελεύσεις εκδηλώσεις-συζητήσεις) ∆εν microπορούmicroε όmicroως να περιοριστούmicroε στον επιστηmicroονικό λόγο Πρώτον γιατί η επιστήmicroη δεν είναι ουδέτερη Κάθε ζήτηmicroα που αφορά τη ζωή microας είναι πολιτικό και δεν υπάρχουν ουδέτερες γνώmicroες Αντίθετα πίσω από την ουδετερότητα της επιστήmicroης κρύβεται συγκεκριmicroένη ιδεολογικήπολιτική θέση αυτή που αντιmicroετωπίζει το υπάρχον ως φυσιολογικό αιώνιο και αmicroετάβλητο ∆εύτερον ο επιστηmicroονικός λόγος στην καλύτερη περίπτωση είναι κοντόφθαλmicroος γιατί καλείται να διαχειριστεί εντός πλαισίου προβλήmicroατα που έχουν δηmicroιουργηθεί από το ίδιο το πλαίσιο και στη χειρότερη εmicroφανώς συναρτηmicroένος microε συγκεκριmicroένα συmicroφέροντα Τρίτον το στοίχηmicroα που θέλουmicroε να παίξουmicroε κοινωνικά είναι ότι δεν χρειάζεται να έχεις διδακτορικό στη συγκοινωνιολογία για να αντιληφθείς ότι το συγκεκριmicroένο έργο πλήττει την καθηmicroερινότητά σου καθορίζει το είδος και

10

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

την ποιότητα της microετακίνησής σου στην πόλη επηρεάζει αρνητικά την πρόσβασή σου στους εναποmicroείναντες δηmicroόσιους χώρους

Ψηλαφώντας αντιστάσεις και νέους τρόπους συλλογικής οργάνωσης

∆εν έχουmicroε επεξεργαστεί τη δική microας πολεοδοmicroία τις λύσεις για τη microετακίνηση στη δική microας κοινωνία και δεν γνωρίζουmicroε αν θα microπορούσαmicroε και να το κάνουmicroε Η ενασχόλησή microας microε το ζήτηmicroα στοχεύει απλά - Να ανοίξει το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας στην κοινωνία και να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές του - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για δηmicroόσια και ανοιχτή συζήτηση γύρω από το συγκεκριmicroένο θέmicroα - Να δηmicroιουργήσει συνθήκες για συλλογική αντίσταση σε θέmicroατα που πρόκειται να επηρεάσουν δραστικά την καθηmicroερινότητά microας στην πόλη στην ίδια κατεύθυνση microε παρόmicroοιες κινήσεις τοπικού χαρακτήρα στην Ελλάδα (microεταλλεία στη Χαλκιδική Άραχθος εκτροπή του Αχελώου) και στο εξωτερικό - Να αναδείξει την ιστορική εmicroπειρία της αυτοοργάνωσης που κατατίθεται σε παραδείγmicroατα κοινωνικής απελευθέρωσης (Ζαπατίστας) γνωρίζοντας ότι αυτή είναι ένα διαρκές στοίχηmicroα microε κόστος (χρονοβόρες διαδικασίες ώστε να εξασφαλιστεί η συmicromicroετοχή όλων στη συνέλευση) και ότι τα παραδείγmicroατα είναι λίγα και συνήθως αφορούν έργα microικρής κλίmicroακας σε microικρές τοπικές κοινωνίες Βρισκόmicroαστε microακριά από τέτοια επίπεδα αυτο-οργάνωσης Όmicroως πολλές φορές σηmicroασία δεν έχει η ταχύτητα της αλλαγής αλλά η κατεύθυνσή της

11

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Κατασκευάζοντας την υποθαλάσσια η παραχώρηση και άλλες πτυχές ∆ιονύσης (πειρατές της παραλιακής) Η κατασκευή της υποθαλάσσιας περιλαmicroβάνει και ενδιαφέροντα στοιχεία σε πλήθος νοmicroικών διοικητικών και οικονοmicroικών στοιχείων Έχει σηmicroασία να επισηmicroάνουmicroε microερικά Η κατασκευή του έργου θα γίνει microε τη microέθοδο της παραχώρησης δηmicroοσίου έργου Σύmicroφωνα microε τη microέθοδο αυτή το ∆ηmicroόσιο συνάπτει σύmicroβαση microε ιδιώτη η οποία προβλέπει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη κατασκευή του έργου για την εύρεση των χρηmicroάτων για τυχόν απαιτούmicroενες πράξεις προθεσmicroίες και κυρώσεις Η microέθοδος παραχώρησης καθrsquo αυτή είναι χαρακτηριστική της στροφής του κράτους όσον αφορά τα δηmicroόσια έργα ∆εν εmicroπλέκεται το ίδιο στη κατασκευή αλλά λειτουργεί ως ιδιώτης ως επιχειρηmicroατίας Ταυτόχρονα δε microπαίνει στη διαδικασία κατασκευής και λειτουργίας του έργου ούτε εγγυάται συνήθως και στη περίπτωσή microας την αποδοτικότητα αυτού Η microέθοδος αυτή εγείρει microια σειρά προβληmicroάτων γιατί microεταβιβάζει αποφασιστικές αρmicroοδιότητες άσκησης δηmicroόσιας διοίκησης σε ιδιώτες Ένας ιδιώτης θα είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία ενός έργου microείζονος σηmicroασίας στο κέντρο της πόλης Θα κρατά το κλειδί της ρύθmicroισης της κυκλοφορίας τους όρους πρόσβασης σε αυτή όσο και του τρόπου και της ποιότητας Το κράτος θα είναι ο εργολάβος που θα ευθύνεται microόνο για την επιλογή του συγκεκριmicroένου έργου Ταυτόχρονα microε το τρόπο αυτό γίνεται και πιο δύσκολη και περίπλοκη νοmicroικά η συmicromicroετοχή του πολίτη στις διαδικασίες απόφασης για το έργο αλλά και για τη δυνατότητα προστασίας των δικαιωmicroάτων του στη πόλη και στην ανθρώπινη διαβίωση microέσω της δικαστικής οδού καθώς θα στερείται σε πολλά σηmicroεία τη προστασία που απολαmicroβάνει ενάντια σε νοmicroικές πράξεις της διοικήσεως Είναι δε χαρακτηριστικό ένα επιπλέον σηmicroείο ∆ια της microεθόδου αυτής αποσκοπείται η ενίσχυση microέσω κρατικών και κοινοτικών χρηmicroατοδοτήσεων αλλά και καθrsquo αυτής της ανάθεσης του έργου η ενίσχυση του ρόλου και της δυναmicroικότητας των microεγάλων κατασκευαστικών εταιριών όπως και του τραπεζικού κεφαλαίου που θα σπεύσει να κάνει το ρόλο του δανειστή τεράστιων ποσών Η microέθοδος δηλαδή της παραχώρησης δηmicroιουργεί ένα κύκλο επενδύσεων και κερδοφορίας για το microεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο αλλά και όπως συχνά συmicroβαίνει στη Ελλάδα στην ανάθεση έργων σε έmicroπιστους της εκάστοτε κυβέρνησης Όλα αυτά ενισχύονται αν δούmicroε τη συγκεκριmicroένη σύmicroβαση παραχώρησης κατασκευής και λειτουργίας της υποθαλάσσιας Αρχικά πρέπει να ειπωθεί ότι υπήρξε microεγάλος ανταγωνισmicroός microεταξύ των ενδιαφεροmicroένων κάτι που συνάγεται και από το πλήθος προσφυγών κατά του διαγωνισmicroού και της συmicromicroετοχής συγκεκριmicroένων προσφορών Παρατηρείται microάλιστα microία τεράστια διαφορά microεταξύ των προσφορών των ενδιαφεροmicroένων εταιριών microε αυτή του οmicroίλου laquoΘερmicroαϊκή Οδόςraquo να είναι συντριπτικά χαmicroηλότερη πιθανότατα ασύmicroφορη Αυτό γεννά συmicroπεράσmicroατα για το αόριστο και ασαφές του σχεδιασmicroού και των απαιτήσεων για τη κατασκευή του έργου Το γεγονός microάλιστα ότι πιθανόν το έργο microε αυτούς τους όρους καταστεί επιζήmicroιο για την επιχείρηση συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η εταιρία ανέλαβε το έργο για το βραχυπρόθεσmicroο όφελος από τα δάνεια τα κοινοτικά κονδύλια και τη κρατική ενίσχυση ώστε να βγει έστω προσωρινά από τη δυσχερή οικονοmicroική θέση που οmicroολογουmicroένως βρίσκεται Σηmicroασία για τη Θερmicroαϊκή Οδό έχει το χρήmicroα να κινηθεί και να εξασφαλίσει την επιβίωσή της microέχρι τα επόmicroενα πακέτα Βέβαια ανοιχτό παραmicroένει πάντοτε το ενδεχόmicroενο υπερβολικής επιβάρυνσης των οδηγών από τα διόδια που θα αποτελούν το microοναδικό microέσο εξαγωγής κέρδους από την υποθαλάσσια Συγκεκριmicroένα για τη σύmicroβαση προβλέπεται η ανάθεση της κατασκευής και λειτουργίας του έργου microέχρι να παραδοθεί στο ∆ηmicroόσιο το αργότερο σε 32 χρόνια έως ότου δηλαδή αποπληρωθεί το κόστος Η χρηmicroατοδοτική συmicroβολή του ∆ηmicroοσίου στο έργο θα είναι 100 εκατοmicromicroύρια ευρώ η ίδια συmicromicroετοχή του ιδιώτη 50 εκ ενώ τα Υπόλοιπα θα βρεθούν από δάνεια Η σύmicroβαση παρέχει microία σειρά υπερεξουσιών στο κατασκευαστή που αφορούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας στη πόλη Συγκεκριmicroένα προβλέπεται η ύπαρξη ζώνης προνοmicroίου στην οποία αν κάποιο έργο (microε εξαίρεση κάποια όπως microετρό κλπ) αποδειχθεί ότι έχει ανταγωνιστικές συνέπειες για την υποθαλάσσια θα γεννά στο πρόσωπο της εταιρίας αξίωση αποζηmicroίωσης Έτσι θα αποθαρρύνονται έργα που αν και βελτιώνουν τη κυκλοφορία στη πόλη είναι επιβλαβή για την υποθαλάσσια Επίσης προβλέπεται η ύπαρξη της λεγόmicroενης ζώνης επιρροής στην οποία θα απαιτείται ειδική διαδικασία για τις microεταβολές στις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα περιλαmicroβάνει τη συmicromicroετοχή του ιδιώτη κατασκευαστή της υποθαλάσσιας Αυτά τα φεουδαρχικού τύπου προνόmicroια εξαρτούν τη ρύθmicroιση της κυκλοφορίας από τη τσέπη ενός επιχειρηmicroατία Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως στο ΣτΕ ενάντια σε σηmicroεία της υποθαλάσσιας Η πρώτη αφορά τη πράξη του Υπουργείου Πολιτισmicroού για αποχαρακτηρισmicroό κτιρίων του λιmicroανιού που αποτελούν βιοmicroηχανικά microνηmicroεία Ζητήmicroατα αποχαρακτηρισmicroού microνηmicroείων τίθενται και σε άλλα σηmicroεία όπου θα περάσει η υποθαλάσσια Η δεύτερη αίτηση ακύρωσης ασκήθηκε ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και η τρίτη πρόσβαλλε τον ίδιο το διαγωνισmicroό

12

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Τέλος όσον αφορά τις προβλεπόmicroενες διαδικασίες δηmicroοσιότητας των διαδικασιών απόφασης για το έργο και συmicromicroετοχής των πολιτών σε αυτές έγιναν microια σειρά παρουσιάσεις σε δηmicroοτικά και νοmicroαρχιακά συmicroβούλια συχνά σε ανύποπτο χρόνο Επίσης έγιναν και δηmicroόσιες παρουσιάσεις Όταν όmicroως αυτά γίνονται σε ανύποπτο χρονικό σηmicroείο συνήθως δύσκολα θα εξασφαλίσουν microεγάλη συmicromicroετοχή Χρειάζονται πολύ ουσιαστικότεροι θεσmicroοί δηmicroοσιότητας και συmicromicroετοχής για να πετύχουν κάτι τέτοιο Η έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έγινε το 2000 microε σχέδια ασαφή και ελλιπή ενώ η Έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων το 2002 Στις διαδικασίες αυτές προβλέπεται η δηmicroοσιοποίηση καθώς και η υποχρέωση αιτιολογηmicroένης απάντησης σε παρατηρήσεις φορέων και πολιτών Συνήθως όmicroως οι πολίτες δε προλαβαίνουν να ενηmicroερωθούν ούτε έχουν τις απαραίτητες γνώσεις Ενίοτε και παρατηρήσεις όταν υποβάλλονται microένουν αναπάντητες ∆εν είναι δε λίγες οι φορές που πράγmicroατα γίνονται στο σκοτάδι της γραφειοκρατίας

13

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Σαmicroποτάζ στη Θεσσαλονίκη ∆ρόmicroοι των τραγουδιών και των εργολάβων από χάρης Μάρτιος 2007 Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

laquoΣε εθνικό εργοτάξιο έχουν ήδη αρχίσει να microετατρέπονται οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης στην οποία πέφτει το βάρος του κυβερνητικού ενδιαφέροντος για έργα υποδοmicroών Σε 3 δισ ευρώ θα φτάσει το κόστος των microεγάλων έργων που έχουν ξεκινήσει ή δροmicroολογούνται στη Θεσσαλονίκη microε αιχmicroές το microετρό την υποθαλάσσια αρτηρία την αναβάθmicroιση του αεροδροmicroίου και τους νέους οδικούς άξονεςraquo Τεχνογράφηmicroα τεύχος 321 ∆εκέmicroβριος 2006

Ταξίδι στην ιστορική εξέλιξη των microεγάλων έργων στη Θεσσαλονίκη

Το ταξίδι αυτό θα microπορούσε να αρχίζει microε ένα laquoΜια φορά κι ένα καιρόhellipraquo για να περάσει στο χρόνο του microύθου ή όπως θα lsquoλεγε κι ένας σεφαραδίτης ποιητής στο χρόνο των ονείρων Είναι η ιστορία ενός laquomicroελοποιηmicroένουraquo ταξιδιού που αρχίζει στη Θεσσαλονίκη microια πόρτα που ανοίγει ανάποδα όχι προς την θάλασσα αλλά προς το microέρος της στεριάς στην άκρη της ανεξερεύνητης πόλης

laquoΕίναι άραγε κιόλας ελληνική στις microέρες microας η Σαλονίκη Στους νέους χάρτες σίγουρα στα χρώmicroατα των σπιτιών και στις πινακίδες των οδών ναι Σε όλα τrsquoαλλα όmicroως Στην καρδιά της η πόλη δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ ελληνικήhellip Είναι microια κατrsquoεξοχήν διεθνής πόλη Η microάλλον microια απεθνοποιηmicroένη πόλη Ακόmicroα και microετά την προσάρτησή της από την Ελλάδα οι έλληνες της Σαλονίκης είναι ένα microονάχα κλάσmicroα και ούτε καν το microεγαλύτερο των κατοίκων τηςraquo Α Φρακαρόλι (1916) ndash Θεσσαλονίκη Πόλη των Φαντασmicroάτων - Mark Mazower

Θα πιάσουmicroε το νήmicroα της ιστορικής εξέλιξης περίπου 100 χρόνια πριν και θα αφήσουmicroε τους δρόmicroους της πόλης να microας διηγηθούν τις διαδοχικές microεταmicroορφώσεις του πολεοδοmicroικού ιστού Στις αρχές λοιπόν του 20ου αιώνα οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης microιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από microια microοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συmicroβίωσης ποικίλων θρησκευτικών οmicroάδων Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγmicroα οθωmicroανικών εβραϊκών χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων κτισmicroάτων σχολείων microυρωδιών παζαριών τραγουδιών γιορτών επαναστατικών οmicroάδων διαρκώς συγκρουόmicroενων και συγκοινωνούντων

Ωστόσο τον Οκτώβρη του 1912 ελληνικά στρατεύmicroατα θα παρελάσουν στον παραλιακό δρόmicroο Αποτελεί ίσως την πιο κοmicroβική τοmicroή στην εξέλιξη της πόλης Με τη βίαιη κατάληψη - άλωση θα ξεκινήσει η διαδικασία πληθυσmicroιακής οmicroογενοποίησης και εξελληνισmicroού της Θεσσαλονίκης Οι νέοι κατακτητές θα ξαναβαπτίσουν τους δρόmicroους της πόλης microε αρχαιοελληνικά και βυζαντινά ονόmicroατα ωστόσο θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να πειθαρχηθεί ο πολυεθνικός πληθυσmicroός της

Ο microουσουλmicroάνοι διώκονται και microέσα στα επόmicroενα 10 χρόνια εκτοπίζονται περίπου 50000 άτοmicroα οι κατοικίες τα νεκροταφεία και τα θρησκευτικά τεmicroένη τους microε περίσσεια microίσους θα γκρεmicroιστούν (από τους 47 καταγεγραmicromicroένους microιναρέδες το 1910 θα αποmicroείνει σήmicroερα microόνο αυτός της Ροτόντας) Την ίδια τύχη θα έχουν και 3000 βουλγάρικες οικογένειες Ο εβραϊκός πληθυσmicroός που έως τότε ήταν η κυρίαρχη θρησκευτική οmicroάδα της πόλης και η Θεσσαλονίκη ήταν παγκοσmicroίως γνωστή ως laquomicroητρόπολη του Ισραήλ ή η δεύτερη Ιερουσαλήmicroraquo microέσα στο κλίmicroα έντονου αντισηmicroιτισmicroού θα microειωθεί θα συληθούν συναγωγές και νεκροταφεία και πολλές γειτονιές τους θα καούν Τη microεγαλύτερη δε καταστολή δέχτηκαν οι εβραίοι σοσιαλιστές οι οποίοι υποστήριζαν την αυτονόmicroηση της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό κράτος στα πλαίσια δηmicroιουργίας microιας Βαλκανικής Οmicroοσπονδίας Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το δρόmicroο προς το λιmicroάνι της πόλης θα ακολουθήσουν τραγουδώντας ισπανικά microοιρολόγια περίπου 25000 εβραίοι οι οποίοι θα microεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη ο πληθυσmicroός τους διαρκώς θα ελαττώνεται microέχρι οι ναζί να ολοκληρώσουν το έργο του ελληνικού κράτους αφανίζοντας όσους απέmicroειναν στο Auschwitz και στο Birkenau το 1943

Οι δρόmicroοι της πόλης microάς διηγούνται ότι ένα ηλιόλουστο καλοκαιρινό microεσηmicroέρι του 1917 σπίθες φωτιάς microεταδόθηκαν στα ξερά χόρτα της αυλής από την πυρά microιας microουσουλmicroάνας νοικοκυράς που τηγάνιζε κηπευτικά Γρήγορα microε τη βοήθεια του Βαρδάρη η φωτιά επεκτείνεται στα γύρω

14

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

σπίτια και microέσα στις επόmicroενες δυο microέρες η πυρκαγιά θα αλλάξει για πάντα την πολυεθνική ανατολίτικη αρχιτεκτονική φυσιογνωmicroία της πόλης Η παραπάνω περιγραφή είναι η επίσηmicroη εκδοχή για την πυρκαγιά ωστόσο το σίγουρο είναι ότι εάν δε γινότανε τυχαία έπρεπε οπωσδήποτε να εφευρεθεί και τούτο διότι η φωτιά αποτίναξε ακαριαία και βιαία τα όποια εmicroπόδια έθετε η παγιωmicroένη αιωνόβια διάρθρωση του κτισmicroένου χώρου επιταχύνοντας τη διαδικασία ενσωmicroάτωσης της πόλης στο ελληνικό κράτος Η πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων στο microεσοπόλεmicroο για τη Θεσσαλονίκη ήταν λεηλασία της αρχιτεκτονικής κληρονοmicroιάς ισοπεδωτική καταστροφή των υποδοmicroών του πολυπολιτισmicroικού παρελθόντος και ταυτόχρονα ανοικοδόmicroηση microια νέας καθαρόαιmicroης ελληνικής πόλης Ότι απέmicroεινε microετά τη φωτιά του 1917 από τα ηχοχρώmicroατα της οθωmicroανικής πόλης θα κατεδαφιστεί για να οικοδοmicroηθεί microια νέα πόλη αποικιοκρατικής τεχνοτροπίας όπως προτείνεται από τους ευρωπαίους Εmicroπράρ και Μάσον

Σε αυτή τη νέα γυmicroνή πόλη που ξεκοmicromicroένη από κάθε αναγνωρίσιmicroο παρελθόν microοιάζει microετέωρη στο παρόν αλλά εξακολουθεί να διατηρεί την γεωπολιτική της σηmicroασία κυριαρχεί η πατερναλιστική αντίληψη της πολεοδοmicroίας Μέσα από τις λάσπες τις πέτρες και τις στάχτες θα ξεπηδήσουν νέες ευθύγραmicromicroες χαράξεις αναδεικνύοντας και microνηmicroειοποιώντας τα θρησκευτικά στρατιωτικά και διοικητικά κτίρια Η νέα ευκλείδεια ρυmicroοτοmicroία αντικαθιστά τις λαβυρινθωειδείς συνοικίες της οθωmicroανικής περιόδου εγγράφοντας τους κατοίκους σε οικοδοmicroικά τετράγωνα και ταυτόχρονα διευκολύνει την καταστολή των microελλοντικών εξεγέρσεων (όπως πολύ εύστοχα επισήmicroανε ο βρετανός πρόξενος εάν δεν υπήρχε ο Εmicroπράρ δε θα καταστέλλονταν η λαϊκή εξέγερση του lsquo36) Ο στόχος εποmicroένως ήταν διπλός ξεκαθάρισmicroα λογαριασmicroών microε το ενοχλητικό πολυεθνικό παρελθόν δηλαδή ένα είδος πολεοδοmicroικής εθνοκάθαρσης πρόληψη ανατρεπτικών συmicroπεριφορών για το microέλλον και παράλληλα προετοιmicroασία της πόλης για να παίξει ηγεmicroονικό ρόλο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή

Βρισκόmicroαστε εξάλλου λίγο microετά τον πρώτο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και λίγο πριν την αλαζονική εκστρατεία της Ελλάδας στην ανατολή Η γεωπολιτική σηmicroασία της Θεσσαλονίκης είναι τεράστια καθώς βρίσκεται στο νευραλγικό κέντρο της Ελλάδας laquoτων πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρωνraquo την πόλη την διεκδικούνε οι microεγάλες δυνάmicroεις και ο Βενιζέλος την κάνει προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Σε αυτό το κλίmicroα οραmicroατικά σχέδια υποδοmicroών εκπονούνται επέκταση λιmicroανιού νέος δυτικός και ανατολικός σιδηροδροmicroικός σταθmicroός microεταφορά αεροδροmicroίου από το καραmicroπουρνάκι στη Θέρmicroη metro (microε microήκος όσο το σηmicroερινό) ενώ παράλληλα στην πόλη λειτουργούνε σύστηmicroα τροχιοδρόmicroων ndash τραmicro στην αρχή ιππήλατων και έπειτα ηλεκτρικών παράκτια συγκοινωνία από τους κήπους του Μπεχτσινάρ microέχρι την Αγία Τριάδα καθώς επίσης ο σιδηρόδροmicroος φτάνει microέσω της παραλίας στο νέο αεροδρόmicroιο της Μίκρας Βλέπουmicroε δηλαδή ότι ο νεαρός φιλόδοξος ελληνικός καπιταλισmicroός στήριζε ένα συνδυασmicroό microέσων σταθερής τροχιάς στα οποία έρχεται να προστεθεί και το προτεινόmicroενο metro επίσης την ίδια στιγmicroή χωροθετείται η διεθνής έκθεση και το πανεπιστήmicroιο πάνω στα υπολείmicromicroατα του λεηλατηmicroένου εβραϊκού νεκροταφείου

Σε αντίθεση microε τον πολεοδοmicroικό οργασmicroό και την πληθώρα των microεγάλων έργων των αρχών του αιώνα από τον δεύτερο παγκόσmicroιο πόλεmicroο και microέσα στο ψυχροπολεmicroικό κλίmicroα των επόmicroενων δεκαετιών η πόλη θα microπει στο laquoγύψοraquo Ελάχιστες επενδύσεις και νέα έργα πραγmicroατοποιούνται Με το άλλοθι της Γιάλτας όλες οι κυβερνήσεις θα υιοθετήσουν την πολιτική της υποβάθmicroισης του ρόλου της Θεσσαλονίκης κυρίως για τον φόβο του κοmicromicroουνιστικού κινδύνου ώστε να microην φαίνεται ελκυστική στις επεκτατικές βλέψεις των κόκκινων γειτόνων (Σέρβοι-Βούλγαροι-Ρώσοι) Η Θεσσαλονίκη θα περιθωριοποιηθεί θα αποκοπεί από τη βαλκανική ενδοχώρα -hinterland- και θα microείνει ένα microίζερο ακριτικό επαρχιακό microεγάλο χωριό Τα περισσότερα δε έργα που πραγmicroατοποιούνται έχουν κυρίως στρατιωτικό χαρακτήρα microε πιο χαρακτηριστικό την καταστροφή της δαντελωτής ανατολικής ακτής του Θερmicroαϊκού microε την κατασκευή της νέας ευθύγραmicromicroης παραλίας σύmicroφωνα microε το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών πολεmicroικών πλοίων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τον κόκκινο στρατό Είναι ίσως η microοναδική περίπτωση στην Ευρώπη που στο γεωmicroετρικό κέντρο της πόλης είναι εγκατεστηmicroένη microόνιmicroα microεγάλη στρατιωτική microονάδα το 3ο Σώmicroα Στρατού και η περιφέρειά της ζώνεται από 36 microικρά και microεγάλα στρατόπεδα Ουσιαστικά καθrsquoόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη είναι microια ασφυκτικά στρατοκρατούmicroενη πολιτεία

Ταυτόχρονα στο δεύτερο microισό του περασmicroένου αιώνα συντελείται η άλωση της πόλης από το τσιmicroέντο και τις λαmicroαρίνες laquoΑυτός ο αποξεχασmicroένος πια παράδεισος που λένε ότι ήταν κάποιου microπέη θα ζούσε microέχρι και microετά τον πόλεmicroο του lsquo40 microέχρι που είπανε οι εργολάβοι πως τελειώνανε οι πολυτέλειες microε τις microονοκατοικίες τα δίπατα και τις αυλές και άρχιζε microια άλλη εποχή επικερδής microε microέγαρα microε δρόmicroους ασφαλτοστρωmicroένους και πεζοδροmicroία πλακόστρωτα όπου δηλαδή δεν ήταν δυνατό να microένει χώρος για αυλές και περιβόλια ούτε για κρυψώνες που θα τρύπωναν τα microυστικάraquo (Ν Μπακόλας Η Μεγάλη Πλατεία) Μέσα σε αυτό το κλίmicroα το 1954 ξηλώνεται η γραmicromicroή του τραmicro microπροστά στο Λευκό Πύργο και προωθείται η χρήση των βενζινοκίνητων λεωφορείων Είναι η εποχή που αρχίζει να χάνεται το νόηmicroα του δηmicroόσιου

15

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

χώρου καθώς αναπτύσσονται ιδιωτικές λειτουργίες και εξαπλώνεται η ηθική του ιδιωτικού αυτοκινήτου Ήδη από τις αρχές του αιώνα οι φουτουριστές αυνανιζόmicroενοι αναφωνούσαν ότι laquoένα αυτοκίνητο είναι πιο όmicroορφο από τη Νίκη της Σαmicroοθράκηςraquo Η νέα λοιπόν ταυτότητα των θεσσαλονικέων δοmicroείται στα διαmicroερίσmicroατα κονσέρβες και στις βιοmicroηχανικές πολυκατοικίες η πόλη microετατρέπεται σε βιοmicroηχανικό προϊόν και οι δρόmicroοι της Θεσσαλονίκης -αυτή η γεmicroάτη ιστορία δηmicroόσια επιφάνεια- microετατρέπονται σε αυτό που αποκαλεί ο Le Corbusier γραmicromicroικό εργοστάσιο

Ερχόmicroαστε 40 χρόνια microετά στη δεκαετία του lsquo90 οι δρόmicroοι της πόλης γεmicroίζουν microε εκατοντάδες χιλιάδες εξαγριωmicroένους νεοέλληνες στα θρησκευτικοεθνικιστικά συλλαλητήρια ενάντια στη Μακεδονία Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη έχει laquoκαθαρίσειraquo πλήρως τόσο αρχιτεκτονικά πολεοδοmicroικά και πληθυσmicroιακά όσο κυρίως ιδεολογικά από το laquoεπικίνδυνοraquo πολυπολιτισmicroικό και διεθνικό παρελθόν της Οι ταξικές συγκρούσεις και τα επαναστατικά τραγούδια που γέmicroιζαν microισό αιώνα πριν τους δρόmicroους της πόλης δίνουν τη θέση τους σε αηδιαστικούς ορθόδοξους νεοmicroεγαλοιδεατικούς ύmicroνους Βουτηγmicroένη στη λήθη η Θεσσαλονίκη είναι πλέον έτοιmicroη οχυρωmicroένη microε ισχυρή εθνικιστική ιδεολογία να αποτελέσει το προπύργιο για την ληστρική κανιβαλική επέλαση των ελλήνων στα Βαλκάνια Το λιmicroάνι της πόλης γίνεται η βασική πύλη θανάτου για το σφαγείο της Γιουγκοσλαβίας Το microεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδοmicroής microε το οποίο προίκισε το ελληνικό κράτος τη Θεσσαλονίκη microέσα στον 20ο αιώνα ήταν η εθνικιστική θωράκιση των κατοίκων της

Το αναπτυξιακό πρότυπο της microεσογειακής microητρόπολης βαλκανικού τύπου Βαλκάνια Σιγκαπούρη Θαλάσσια πύλη των Βαλκανίων Πύλη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης Βαρκελώνη των Βαλκανίων Ευρωπαϊκή Μητρόπολη

Σήmicroερα οι παραπάνω microεγαλόστοmicroοι τίτλοι αντικαθιστούν τον πρότερο παρηγορητικό τίτλο της laquoσυmicroπρωτεύουσαςraquo το microοιραίο της laquoφτωχοmicroάναςraquo και τον ανούσιο της laquoνύφης του Θερmicroαϊκούraquo Τα τελευταία 15 χρόνια εκπονούνται στρατηγικά και επιχειρησιακά αναπτυξιακά σχέδια για την αναβάθmicroιση του γεωστρατηγικού ρόλου της πόλης στα Βαλκάνια την νοτιοανατολική Ευρώπη και την παραευξείνεια ζώνη microε εργαλεία τα microεγάλα τεχνικά έργα αλλά κυρίως την ανάπτυξη της καινοτοmicroίας του πολιτισmicroού και της επιχειρηmicroατικότητας Είναι το όραmicroα για microια νέα ισχυρή Θεσσαλονίκη microε έντονο πατριωτικό προσανατολισmicroό και ηγεmicroονικές βλέψεις στην βαλκανική ενδοχώρα Φράσεις όπως laquoαναζητούmicroε τον νέο Εmicroπράρ του 21ου αιώναraquo ή τα φαραωνικά σχέδια για να αναλάβει η Θεσσαλονίκη τους microεσογειακούς αγώνες του 2013 την παγκόσmicroια EXPO του 2017 και τους ολυmicroπιακούς αγώνες του 2036 προδηλώνουν τις αλαζονικές αυτοκρατορικές βλέψεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους - της Αmicroερικής των Βαλκανίων

Πρόκειται για την άλλη όψη του microεσογειακού προτύπου της ήπιας οικολογικής πόλης φιλικής στο περιβάλλον και τον άνθρωπο microε laquoχαλαρούςraquo ρυθmicroούς ζωής microε ισχυρά δίκτυα βιώσιmicroης κινητικότητας και συλλογικής microεταφοράς που πουλάει πολιτισmicroό γευσιγνωστικές περιπέτειες microπαρότσαρκες ένδοξο παρελθόν αλλά και σύγχρονη καινοτοmicroία Είναι το πρότυπο της ολυmicroπιακής Barelona του Bilbao της microοντέρνας τέχνης της Valencia του Καλατράβα της πράσινης Lyon microε το πιο εξελιγmicroένο σύστηmicroα δηmicroόσιων συγκοινωνιών και της αποβιοmicroηχανοποιηmicroένης Genoa Ωστόσο δε microας λένε ότι αυτό το πρότυπο περιλαmicroβάνει ακόmicroα κερδοσκοπία microίζες γενικευmicroένες κατεδαφίσεις καταστολή διαδηλώσεων ποινικοποίηση συνεύρεσης σε δηmicroόσιους χώρους (microε τακτικές όπως το κλείδωmicroα των πάρκων και αστυνοmicroικές περιπόλους έως το χαρακτηριστικό βρέξιmicroο των πλατειών) και προβολή microιας πλήρως εmicroπορευmicroατοποιηmicroένης πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

Η microεταmicroόρφωση της πόλης ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του lsquo90 microε αφορmicroή το microεγάλο φαγοπότι της πολιτιστικής πρωτεύουσας Τότε έγινε η ανάπλαση των δυο εναποmicroεινάντων από τον εmicroπρησmicroό του 1917 περιοχών των λαδάδικων microετατρέποντάς τα από ζωντανά microνηmicroεία της πόλης σε ερείπια επικοινωνίας δίχως ιστορική microνήmicroη και της άνω πόλης microε το κάψιmicroο αρκετών παλαιών κτισmicroάτων και τη βίαιη προσθήκη 1500 νεόπλουτων αντιαισθητικών κατοικιών Ταυτόχρονα η αλmicroατώδης αύξηση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων συνοδεύτηκε microε τον εmicroπρησmicroό του Σέιχ Σου και την κατασκευή των πρώτων κλειστών αυτοκινητόδροmicroων γύρω από την πόλη Κατά microήκος των νέων οδικών αξόνων ξεφυτρώνουν από τότε νεόπλουτα προάστια υπνωτήρια και γιγαντιαία εmicroπορικά υπερκέντρα νέοι καθεδρικοί ναοί κατανάλωσης και εργασιακής εκmicroετάλλευσης Παράλληλα στο εσωτερικό της πόλης οι δρόmicroοι microάς αφηγούνται τις βίαιες εκκενώσεις των πλατειών της πρ κοροmicroηλά του ντορέ της πλ ναβαρίνου microε αστυνοmicroικές επιχειρήσεις microε πολιτικές ενοικίων αλλά και microε την εξάπλωση της ηρωίνης Εκεί που ανθούσε η αυθόρmicroητη συνάντηση τώρα η πόλη microετατρέπεται σε ένα σύνολο laquomicroη-τόπωνraquo Η καταστροφή των δηmicroόσιων χώρων είναι πλέον γεγονός microε χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα το πάρκινγκ ndashνεκροταφείο αυτοκινήτων της πλ Ελευθερίας (γιατί άραγε να έχει αυτό το όνοmicroα) της άλλοτε πιο πολυσύχναστης πλατείας της πόλης το κλείδωmicroα των πάρκων της παραλίας και τη microετατροπή της

16

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

πλατείας δικαστηρίων σε microαρmicroαρένιο αλώνι ∆ιεισδύουν παντού τα εmicroπορικά κέντρα microέσα στα κελύφη παλαιών ιστορικών κτιρίων και οι δρόmicroοι αποκτούν κάγκελα Η πόλη αρχίζει να βλέπει microε καπιταλιστική αισιοδοξία το microέλλον Ταυτόχρονα microε την παραπάνω κίνηση microια άλλη υπόγεια συντελείται Για να χτιστεί η νέα πόλη χρειάζονται φυσικά φτηνά εργατικά χέρια Είναι οι φιγούρες που συναντάς τις πρωινές ώρες στα σκλαβοπάζαρα και τους δρόmicroους γύρω από το σιδηροδροmicroικό σταθmicroό και τη νέα Ελβετία Είναι οι laquoάπολειςraquo άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς αποεδαφοποίησης χωρίς χαρτιά πρόσφυγες και microετανάστες πάνω από 100000 microέσα στη τελευταία δεκαετία εγκαταστάθηκαν στις ρωγmicroές και στα κενά της πόλης Αόρατοι γυmicroνοί άνθρωποι χωρίς πολιτικά δικαιώmicroατα που συνθέτουν ωστόσο microεταβαλλόmicroενα και ρευστά δίκτυα κοινοτικής ζωής

Η microητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης microοιάζει σήmicroερα σαν ένα παζλ ετερόκλητων χρήσεων ένα σύmicroφυρmicroα ατάκτως ερριmicroένων στοιχείων ένα απρογραmicromicroάτιστο αναπτυσσόmicroενο microεγα-χωριό Με την έννοια αυτή δεν έχει καν όρια Αποmicroυζά διαρκώς φυσικούς πόρους και ενέργεια από όλο και microεγαλύτερες αποστάσεις Οι κάτοικοι της πόλης δεν είναι καθόλου άmicroοιρα θύmicroατα ή αmicroέτοχοι έχουν σίγουρα microεγάλο microερίδιο ευθύνης

Σε αυτό το περιβάλλον σήmicroερα καρποφορεί η νέα ειδωλολατρία των microεγάλων έργων Περήφανοι γερανοί microεγαλοεργολάβων υψώνονται στους δρόmicroους της πόλης κατασκευάζοντας microια νέα ηγεmicroονική Βαλκάνια microητρόπολη Νέο δηmicroαρχείο νέο βαβυλωνιακού τύπου microέγαρο microουσικής νέα microουσεία microοντέρνας τέχνης νέο microπατσοmicroέγαρο νέες γιγαντιαίες βυζαντινογοτθικές εκκλησίες εκτεταmicroένες αναπλάσεις πλατειών βάσει του σχεδίου laquoτρίπατο σάντουϊτςraquo αρχαία - πάρκινγκ - βλαχοmicroπαρόκ χώροι αναψυχής Νέοι συγκοινωνιακοί χάρτες προβλέπουν την διπλή ζεύξη του Θερmicroαϊκού microε microια υποθαλάσσια σύνδεση στο εσωτερικό του κόλπου (υποθαλάσσια αρτηρία) και microια υπερθαλάσσια microε αερογέφυρα στο εξωτερικό έmicroβολο Καλοχώρι ndash Αγγελοχώρι (παρόmicroοια microε τη ζεύξη του Τάγου microε τη microεγαλύτερη γέφυρα στην ευρώπη Vasco da Gama στη Λισσαβόνα) Επέκταση και αναβάθmicroιση του υπάρχοντος αεροδροmicroίου αλλά και microελλοντική κατασκευή νέου αεροδροmicroίου στην δυτική πλευρά του Θερmicroαϊκού στην Αλεξάνδρεια και χρήση microέρους των εγκαταστάσεων του παλιού αεροδροmicroίου για τους microελλοντικούς ολυmicroπιακούς αγώνες Κινέζικες εταιρείες αναβαθmicroίζουν και επεκτείνουν το λιmicroάνι της πόλης ως βάση - logistics για την ανατολική microεσόγειο (ήδη η Θεσσαλονίκη microαζί microε την Istanbul φιγουράρουν στη πρώτη θέση στη διακίνηση εmicroπορευmicroάτων στην ανατολική λεκάνη της microεσογείου) Επίσης νέος ανατολικός σιδηρόδροmicroος προαστιακός και metro θα επεκτείνουν τα όρια της πόλης microέχρι τη Βέροια τα Μουδανιά και τις Σέρρες Ο microαϊντανός του αρχιτεκτονικού laquostar-systemraquo Καλατράβα σχεδιάζει microυστικά τους χώρους εντός και πέριξ της ∆ΕΘ microε πέντε πράσινα δάκτυλα που θα κατεβαίνουν από το Σέιχ Σου προς το λευκό πύργο σε σχήmicroα microούντζας και στη θέση του κολοδάχτυλου ένα νέο τοπόσηmicroο φάρος ύψους 160 microέτρων θα δεσπόζει στο κέντρο του Θερmicroαϊκού φωτίζοντας και επιτηρώντας τα γκλαmicroουράτα νεοελληνικά φραπεδοσκυλάδικα της παραλίας Επίσης το microεταmicroοντέρνο χωροταξικό microενού περιλαmicroβάνει ουρανοξύστες και επιχειρηmicroατικό κέντρο στη δυτική είσοδο νέο παγκόσmicroιο κέντρο εmicroπορίου στη Σίνδο ζώνες καινοτοmicroίας και τεχνοπόλεις στην ανατολική πλευρά Το εκσυγχρονιστικό κοντσέρτο ολοκληρώνεται microε 250 νέα χιλιόmicroετρα κλειστών αυτοκινητοδρόmicroων εκ των οποίων τα 35 θα είναι τούνελ υπόγεια ή υποθαλάσσια και τα οποία προβλέπεται να περικυκλώσουν την πόλη αφανίζοντας και τα τελευταία υπολείmicromicroατα περιαστικού πρασίνου Τα επόmicroενα χρόνια η πόλη θα microετατραπεί σε ένα απέραντο εργοτάξιο microαταιοδοξίας microίζας και κακογουστιάς Το όραmicroα της ΕΕ είναι να microετασχηmicroατιστεί η Θεσσαλονίκη σε συνδυασmicroό microε τα Σκόπια τη Σοφία καθώς και τους ενδιάmicroεσους αστικούς πυρήνες σε microια αναδυόmicroενη βαλκανική microετάπολη ένα σύmicroπλεγmicroα πόλεων ροών και πόλων τουρισmicroού καινοτοmicroίας και επιχειρηmicroατικότητας σε ένα microετα-αστικό δυναmicroικό καπιταλιστικό κόmicroβο ανταγωνιστικό προς την Αθήνα και την Istanbul

Η Θεσσαλονίκη πεδίο microάχης

Σήmicroερα 95 χρόνια microετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό η πόλη ξανά απειλείται και εmicroείς καλούmicroαστε να πάρουmicroε θέσεις microάχης Είναι ένα στοίχηmicroα για τα κοινωνικά αντισώmicroατα της πόλης να σαmicroποτάρουmicroε το καπιταλιστικό microοντέλο ανάπτυξης και όλα τα νέα microεγάλα έργα ώστε να ξαναβλαστήσει η κοινότητα η αλληλεγγύη και οι δρόmicroοι να γίνουν τόποι συνάντησης και microοιράσmicroατος Πέρα από το εάν τελικά γίνει η Θεσσαλονίκη microια microικρή κλονωποιηmicroένη Βαρκελώνη ή ένα πολεοδοmicroικό τέρας ndash καρκίνωmicroα microένει ανοιχτό στοίχηmicroα να βρούmicroε το κλειδί που θα διαρρήξουmicroε το βιοπολιτικό κέλυφος και θα γεmicroίσουmicroε την πόλη microε κραυγές χαράς και αγωνίας αγώνα τραγούδια microε νόηmicroα microε τα οποία θα ξαναmicroαγέψουmicroε και θα microαγευτούmicroε ενάντια σε κάθε microορφή εξουσίας ∆εν θέλουmicroε να βρούmicroε ασπιρίνες για τις πληγές της πόλης αλλά να εγγράψουmicroε στο κορmicroί της τις δικές microας ανυπάκουες επιθυmicroίες Ενάντια στον παραλογισmicroό των microεγάλων έργων να προτάξουmicroε τα πιο τρελά microας όνειρα πηγαίνοντας κόντρα στην πολεοδοmicroία της εξουσίας και αποδεικνύοντας ότι κανένα ρυmicroοτοmicroικό σχέδιο δε microπορεί να εmicroποδίσει τις αυτόνοmicroες κοινωνικές εξεγέρσεις

17

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Παραλία Θεσσαλονίκης ένα εξαίσιο ναυάγιο από χάρης Οκτώβριος 2005

στην παραλία που έmicroεινε έξω από το κάδρο των φωτογράφων

microπορείς να συναντήσεις τα παιδιά που παρατηρούν microετά το τέλος του πολέmicroου τα ανατιναγmicroένα καράβια να αλλάζουν σχήmicroατα και microορφές microεσrsquo τη ρηχή θάλασσα που είχαν βουλιάξει

microπορείς να δεις το 1929 στο θέατρο του Λευκού Πύργου τους επίσηmicroους άρχοντες της πόλης να χασmicroουριούνται σε microια εκδήλωση για τα δικαιώmicroατα των γυναικών και ξαφνικά ένας ασυνήθιστος δυνατός θόρυβος να ακούγεται απrsquo έξω Είναι η απειλητική κραυγή από τα οργισmicroένα τσόκαρα των εργατριών που παράτησαν τη δουλειά τους και κατέβηκαν στην παραλία για να σαmicroποτάρουν την επίσηmicroη εκδήλωση

τέλος καθηmicroερινά στις 5 τα χαράmicroατα του 1947 microπορείς να παρακολουθήσεις από την προβλήτα microπροστά στην ηλεκτρική εταιρεία πολεmicroικά αρmicroαταγωγά microε αρχαία ονόmicroατα να οδηγούν τους εκτοπισmicroένους στην Ανάφη και την Μακρόνησο Ακολουθεί microια ιστορία από χαmicroένους όρmicroους εξαφανισmicroένα ακρωτήρια και microελλοντικά ναυάγια Σκισmicroένες σελίδες από το microυθιστόρηmicroα που δεν γράφτηκε ποτέ Σελίδες που δεν microπορούν να χωρέσουν στην επίσηmicroη ιστοριογραφία Σελίδες που περιγράφουν microια ιστορία κοινωνικών συγκρούσεων που η εξουσία microέσω της λήθης προσπαθεί απεγνωσmicroένα να σβήσει και ένα νέο τέρας έρχεται να την ισοπεδώσει ολοκληρωτικά

Τρεις και microια στιγmicroές ανταγωνισmicroού στην ιστορία της παραλίαςhellip

πρώτη στιγmicroή

Ξεκινάmicroε την ιστορία microας από τα microέσα του 19ου αιώνα Πριν από 150 χρόνια όλα έδειχναν ότι ραγδαίες αλλαγές θα πραγmicroατοποιούνταν στο microεγάλο ασθενή της Ευρώπης την παραπαίουσα Οθωmicroανική αυτοκρατορία Ριζικές microεταρρυθmicroίσεις επιβάλλονται microετά τη πολιτική πίεση που ασκεί η Ευρώπη microε το τέλος του Κριmicroαϊκού πολέmicroου και τη συνθήκη των Παρισίων το 1856 Η δυτικοποίηση της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας και οι microεταρρυθmicroίσεις εκφράζονται κατά κύριο λόγο στο χειρισmicroό του αστικού χώρου Το έτος λοιπόν 1866 συmicroβαίνει το microεγάλο γεγονός στη Θεσσαλονίκη Ο βαλής Σαmicroπρή πασά -διοικητής της πόλης- κατευθύνεται στη δυτική πτέρυγα των τειχών στην Χρυσή Πύλη σκαρφαλώνει στον σωρό των σκουπιδιών που συσσωρεύονταν εκεί από αιώνες και microrsquo ένα ασηmicroένιο σφυρί χτυπά τις κακοσυντηρηmicroένες πολεmicroίστρες κάνοντας να πέσουν λίγοι κονιορτοποιηmicroένοι σοβάδες που τις σκέπαζαν Η επίσηmicroη χειρονοmicroία γίνεται Οι εργάτες της εταιρίας Suez Canal Company microέσα στα επόmicroενα τέσσερα χρόνια θα γκρεmicroίσουν το microεσαιωνικό θαλάσσιο τείχος της πόλης Μόνο το Μπεάζ Κουλέ ο microατωmicroένος κόκκινος Πύργος βαmicromicroένος microε αίmicroα ανυπότακτων -η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης- θα αποmicroείνει για να θυmicroίζει τις παλιές εποχές έως ότου το 1890 καθαριστεί και microέσα στην κολυmicroπήθρα του εκσυγχρονισmicroού θα ξαναβαπτιστεί ως λευκός πύργος Η πόλη δεν είναι πια περιτοιχισmicroένη ενώ microε τα microπάζα των τειχών κατασκευάζεται η προκυmicroαία και ο πρώτος στενός παραλιακός δρόmicroος microήκους 15 km η λεγόmicroενη laquoΠαράλληλη οδόςraquo Η Suez Canal Company που microόλις έχει ολοκληρώσει την διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έχει αναλάβει τώρα και τον εκσυγχρονισmicroό της Θεσσαλονίκης Τα τείχη που έως τότε χρησιmicroεύουν πρωτίστως για λόγους εσωτερικής ασφάλειας και ελέγχου των κατοίκων πλέον θεωρούνται σοβαρή πηγή προβληmicroάτων Η κατεδάφιση του παραλιακού τείχους επιβάλλεται από τις νέες συνθήκες ανάπτυξης του εmicroπορίου της microεσογείου ειδικά microάλιστα microετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και σηmicroατοδοτεί microια νέα περίοδο που προσδιορίζεται από τον ανανεωmicroένο γεωπολιτικό ρόλο της πόλης Επίσης ήταν επιτακτική η χάραξη ενός δρόmicroου που θα ένωνε τα νέα αρχοντικά των ανατολικών προαστίων -περιοχή των Εξοχών (σηmicroερινή Βασ Όλγας)- microε τα εmicroπορεύmicroατα του λιmicroανιού καθώς και microε τον Φραγκοmicroαχαλά στον οποίο χωροθετούνται οι τράπεζες και τα ξενοδοχεία Το ρόλο αυτό έπαιξε η παράλληλη οδός ειδικά microετά την τροχοδρόmicroηση του τραmicro από το 1893

Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η παραλία θα αποτελεί διαρκώς το έδαφος πάνω στο οποίο θα σχηmicroατοποιούνται οι συγκρούσεις και τα ταξικά συmicroφέροντα της πόλης Ο χώρος εξάλλου δε microένει ποτέ ουδέτερος πάνω του γειώνονται microε ένταση και συmicroβολισmicroό οι κοινωνικοί ανταγωνισmicroοί Στρατιωτικές παρελάσεις πορείες εργατών αφίξεις βασιλιάδων δολοφονίες βασιλιάδων πολυτελή microέγαρα απαλλοτριώσεις πορτοφολιών και πάντως είδους αγαθών από τους σαλταδόρους θα χαράξουν την ιστορία του παραλιακού microετώπου της πόλης

18

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

δεύτερη στιγmicroή

το φλεγόmicroενο microαργαριτάρι του αιγαίου

Το 1917 οι ανάγκες εκσυγχρονισmicroού του νεαρού ελληνικού καπιταλισmicroού οπλίζουν βίαια τα χέρια των καινούργιων αφεντάδων της πόλης (το 1912 καταλαmicroβάνεται η Θεσσαλονίκη από ελληνικά στρατεύmicroατα) οι οποίοι αποφασίζουν να κάψουν το κέντρο της προστατεύοντας προκλητικά microόνο τις τράπεζες και τις οικίες τους έχοντας ταυτόχρονα προαποφασίσει τη microορφή του νέου σχεδίου Ωστόσο ο Ernest Hebrard στον οποίο αναθέτουν την πολεοδόmicroηση της καmicroένης ζώνης φάνηκε αρκετά ροmicroαντικός καθώς σχεδίασε ένα ουτοπικό για τα ελληνικά δεδοmicroένα σχέδιο το οποίο θα microεταmicroόρφωνε τη Θεσσαλονίκη σε laquomicroαργαριτάρι του Aιγαίουraquo Μεταξύ άλλων το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την επιπλέον επιχωmicroάτωση της παραλίας κατά 25 microέτρα και την κατασκευή πάρκου που θα ξεκινούσε από το λιmicroάνι θα έφτανε έως το Λευκό Πύργο και θα είχε βάθος έως την σηmicroερινή Πρ Κοροmicroηλά Συνολικά το σχέδιο προέβλεπε microια παραλιακή ζώνη πρασίνου πλάτους 45 microέτρων Όmicroως οι ενδοεξουσιαστικές συγκρούσεις είχαν άλλη άποψη Το 1920 ο πολιτευτής του λαϊκού κόmicromicroατος Ν ∆αρβέρης ιδιοκτήτης ενός microεγάλου οικοπέδου εντός της πράσινης ζώνης κατάφερε microε microια πενιχρή microίζα να βγάλει άδεια κατrsquoεξαίρεση και microαζί microε το οικόπεδο να την πουλήσει και να χτιστεί το microεγαλοπρεπές ξενοδοχείο Μεντιτερράνεαν Με την άδεια αυτή άρχισε ουσιαστικά το ξήλωmicroα και η εγκατάλειψη του περίφηmicroου σχεδίου Hebrard του laquoπρώτου microεγάλου έργου της ευρωπαϊκής πολεοδοmicroίαςraquo

Το παραπάνω περιστατικό δεν το αναφέρουmicroε για να δείξουmicroε απλώς την αποτυχηmicroένη έκβαση ενός ακόmicroη καπιταλιστικού ρυmicroοτοmicroικού σχεδίου αλλά για να φανεί ότι η ανοικοδόmicroηση της καmicroένης πόλης είχε ως κύριο στόχο να microεταmicroορφώσει τους κατοίκους της σε επιχειρηmicroατίες εδαφοκτήτες και προλετάριους Για να γίνει αυτό έπρεπε να αναδιοργανωθεί ο χώρος Ο στόχος της βίαιης πολεοδοmicroικής επέmicroβασης ήτανε διπλός Πρώτον στοχεύει στο να καταστρέψει την παραδοσιακή οργάνωση του χώρου κατά συνοικίες - γειτονιές που επί αιώνες αποτελούσε την βασική οργανωτική microονάδα του ιστού της πόλης -microονάδα αρχιτεκτονική κοινωνική ιστορική- και να επιβάλει microια νέα ζωή εντοιχισmicroένη στο οικοδοmicroικό τετράγωνο και στο δίκτυο των δρόmicroων ∆εύτερος στόχος του εmicroπρησmicroού ήταν να σβηστούν όλα τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος και ταυτόχρονα να ισοπεδωθεί η εβραϊκή οικονοmicroική κυριαρχία Για τον νεαρό αλαζονικό ελληνικό επεκτατισmicroό που στέλνει την ίδια χρόνια στρατεύmicroατα στην Ουκρανία για να καταστείλουν τους επαναστατηmicroένους χωρικούς και εργάτες και που ετοιmicroάζεται για την microεγάλη εκστρατεία στην ανατολή δεν υπάρχουν περιθώρια ανοχής για τους πληθυσmicroούς που κατακτάει Όπου δεν καταφέρνει microε τα κανόνια και τις σφαίρες να τους ελληνοποιήσει τους καίει στην πυρά

τρίτη στιγmicroή

η νέα γη η microεγάλη επιχωmicroάτωση του 1959-1977

Πλέον πέρασε ο καιρός που τα κατάρτια των αραγmicroένων ιστιοφόρων microπορούσαν να κρύβουν από το θαλασσινό βλέmicromicroα τις microεσοπολεmicroικές οικοδοmicroές

Από τα microέσα της δεκαετίας του lsquo50 η microετεmicroφυλιακή Ελλάδα ξεκινάει το microεγάλο εκσυγχρονιστικό και ευρωπαϊκό της ταξίδι Η ασβεστωmicroένη γλάστρα microε το βασιλικό απαλλοτριώνεται microε αντάλλαγmicroα το διαmicroέρισmicroα microε αντιπαροχή microε θεά στο Θερmicroαϊκό Το δανέζικο() έπιπλο αντικαθιστά την ντιβανοκασέλα οι πρώτοι κρατούmicroενοι του εmicroφυλίου απελευθερώνονται και γίνονται οι πρώτες πωλήσεις ιδιωτικών αυτοκινήτων ψυγείων και τηλεοράσεων Η νέα ιθύνουσα τάξη των εργοστασίων των κατασκευών και της επιστηmicroονικοτεχνικής παραγωγής που αναπτύχθηκε κάτω από τα φτερά του σχεδίου Μάρσαλ microπαίνει δυναmicroικά στο προσκήνιο Τότε λοιπόν το 1955 ο Κ Καραmicroανλής αφαίρεσε συmicroβολικά microια ράγα της τροχιοδροmicroικής γραmicromicroής microπροστά στο Λευκό Πύργο Θα ακολουθήσει η microεγαλύτερη microεταmicroόρφωση στην ιστορία της πόλης Το 1959 ξεκινάει η microεγάλη επιχωmicroάτωση microε το ξήλωmicroα των υπαίθριων καφενείων και ταβερνών το microπάζωmicroα της ακτής από το πάρκο του Λευκού Πύργου microέχρι το Καραmicroπουρνάκι και την κατασκευή της νέας ανατολικής παραλίας Χιλιάδες τόνοι microπάζα από τις κατεδαφίσεις και τις εκσκαφές των νέων οικοδοmicroών της πόλης microετέτρεψαν τη δαντελένια ανατολική ακτή του όρmicroου του Θερmicroαϊκού σε ευθύγραmicromicroη προκυmicroαία Στη νέα γη -το Ελντοράντο της Θεσσαλονίκης- προσφέρονται οικοδοmicroικά τετράγωνα microε πλειστηριασmicroό σε νέους προνοmicroιούχους ιδιοκτήτες και τα παραθαλάσσια αρχοντικά microε τις ξύλινες σκάλες στη θάλασσα microετατρέπονται σε σπίτια της τσιmicroεντένιας ενδοχώρας Πάνω στις φηmicroισmicroένες παραλίες όπου κάποτε έκαναν microπάνιο έπαιζαν και ερωτεύονταν οι κάτοικοι της πόλης laquoΜιραmicroάρraquo laquoΤάmicroαριξraquo laquoΑνάκτοραraquo και laquoΑλλατίνηraquo απλώθηκαν αποστειρωmicroένα πάρκα microε κάγκελα το χουντικού ρυθmicroού τερατούργηmicroα του ΟΤΕ laquoΜακεδονία Παλλάςraquo microπετονένιες οκταώροφες πολυκατοικίες και η λαιmicroητόmicroος Μ Αλεξάνδρου (το νέο τείχος ανάmicroεσα στην πόλη και τη θάλασσα)

19

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Η ανατολική παραλία έγινε το νέο σύmicroβολο της πόλης ένα microνηmicroείο που αναπαριστά το πέρασmicroα από τη φτωχή ψωροκώσταινα στη νέα δυναmicroική microικροαστικοποιηmicroένη ελλάδα της microίζας της κακογουστιάς και των λαmicroογιών Οι laquoθεσσαλονικείςraquo από το lsquo50 και microετά έπαψαν να κατοικούν σε κάποια συνοικία της πόλης η πόλη έπαψε να είναι microια microεγάλη γειτονιά και πλέον κατοικούνε κάπου microέσα στην εξουσία Η ιεραρχία microετριέται microε το ύψος του ορόφου την πρόσβαση στα υπουργεία αλλά και microε τη βλακεία της κατανάλωσης Τέλος τους αρέσει να βλέπουν την θάλασσα microέσα από το παρmicroπρίζ των αυτοκοινήτων καθότι εάν βγουν στην παραλία θα τους δεις απλώς να περπατάνε ο ένας πίσω από τον άλλο σαν να είναι microαλωmicroένοι

Εκτός από τον συmicroβολισmicroό του νέου microικροαστικού τρόπου ζωής η κατασκευή της ανατολικής παραλίας πρόκειται για έργο που είχε προταθεί από το σχέδιο Μάρσαλ ως πίστα απόβασης νατοϊκών στρατευmicroάτων σε περίπτωση κατάληψης της πόλης από τους κοmicromicroουνιστές (microε τρία διακριτά σηmicroεία ακόmicroα και σήmicroερα ορατά ένα στο microακεδονία παλλάς ένα στο φάληρο και ένα στο microέγαρο microουσικής) Η microόνη φορά που χρησιmicroοποιήθηκε γι αυτό το σκοπό ήταν τις πρώτες microέρες της χούντας όταν πολεmicroικά σκάφη δεmicroένα στο ύψος του Ποσειδωνίου microετέφεραν αριστερούς στο ξερονήσι Γιούρα

τέταρτη στιγmicroή

Πάνω από την Άσφαλτο υπάρχει Παραλία

Σήmicroερα 150 χρόνια microετά φαίνεται ότι τα κατεδαφισmicroένα τείχη του Σαmicroπρή Πασά θα πάρουν microεγαλοπρεπώς την εκδίκησή τους Σε λίγους microήνες θα microεταλλαχθούν στην περιβόητη υποθαλάσσια αρτηρία Το παραλιακό microέτωπο της πόλης θα υποταχθεί στο γιγαντιαίο σιδερένιο σκουλήκι που θα εισχωρεί στα σπλάχνα της πόλης από τον κόmicroβο του δικαστικού microεγάρου θα βουτάει στη συνέχεια κάτω από τους αγωγούς αποχέτευσης λυmicroάτων και φυσικού αερίου microέσα στον λασπωmicroένο πυθmicroένα του Θερmicroαϊκού και θα ξεπροβάλει γλοιώδες βρώmicroικο και εθνικά υπερήφανο λίγο microετά το χουντοmicroέγαρο του laquomicroακεδονία παλλάςraquo

Στα εντόσθια του σκουληκιού θα κυκλοφορούν καθηmicroερινά εκατοντάδες χιλιάδες λαmicroαρινένια κύτταρα microοναχικοί στρατιώτες microε τετράτροχες πανοπλίες ενώ τα ευωδιαστά αέριά του θα αποβάλλονται στα microούτρα των νεοελλήνων που θα απολαmicroβάνουν τον καφέ τους στην microαγευτική νεοπεζοδροmicroηmicroένη λεωφόρο νίκης Ο πιο τέλεια ελεγχόmicroενος ιδιωτικός αυτοκινητόδροmicroος της χώρας 65 km θα σουβλίζει ως microεταmicroοντέρνα γιγαντιαία σιδεράκια την οδοντοστοιχία της πόλης Το νέο όριο θα σφραγίσει και θα βουλώσει τα κουτοπόνηρα microελοδραmicroατικά αδικηmicroένα από τον αθηνοκεντρισmicroό επαρχιώτικα στόmicroατα των κατοίκων της πόλης Θεσσαλονικείς είστε και φαίνεστε Είναι φανερό ότι η αδυναmicroία των κατοίκων αυτής της πόλης να αποβάλουν τον αυτισmicroό τους τους οδηγεί σε ένα ιδιότυπο είδος αυτοτιmicroωρίας το οποίο λαmicroβάνει τη microορφή laquoόσα λιγότερα τους δίνει η ελλάδα τόσο περισσότερο πατριώτες γίνονταιraquo

Το σχέδιο βέβαια δεν τελειώνει στην τοποθέτηση της σιδερένιας microασέλας Για να microπορούν να κινηθούν ανατολικά τα χιλιάδες microικρά τετράτροχα κλουβιά θα κοπεί το ένα τρίτο των πάρκων της παραλίας ούτως ώστε η λεωφόρος micro αλεξάνδρου να αυξήσει τις έξι λωρίδες κυκλοφορίας που διαθέτει σήmicroερα σε εννιά Ο νέος αυτοκινητόδροmicroος θα βαφτιστεί εθνική λεωφόρος και θα ντυθεί microε δίmicroετρα προστατευτικά τοιχία Η πρόσβαση στο κοmicromicroάτι της παραλίας που θα έχει αποmicroείνει θα γίνεται αποκλειστικά από τέσσερις φουτουριστικές πεζογέφυρες Τελικά η κουτσουρεmicroένη παραλία θα αποκοπεί παντελώς από τον αστικό ιστό

Η παραλία microε τον νέο υποθαλάσσιο οδικό άξονα συmicroπυκνώνει για άλλη microια φορά τον κοινωνικό ανταγωνισmicroό σε αυτή την πόλη Αυτή τη φορά η νέα ανάπλαση δεν αντανακλά απλώς τις εθνικές και ταξικές συγκρούσεις του 1917 ή την βίαιη microικροαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας του rsquo60 Εκφράζει τη συνολική πλέον άρνηση της πόλης την καθολική κοινωνική αποσύνθεση και την ψυχική διάλυση του ατόmicroου Τα αιτήmicroατα για ταχύτητα ασφάλεια και για τον microεταmicroοντέρνο life style πατριωτοπικισmicroό αντανακλούν την ήττα της πόλης Η κατασκευή της υποθαλάσσιας αρτηρίας έρχεται ως το φυσικό επακόλουθο microιας ατοmicroικοποιηmicroένης κοινωνικά και πολιτιστικά αποξεραmicroένης πόλης που αναζητά επίmicroονα διόδους διαφυγής αλλά βρίσκει microόνο σύmicroβολα ως αντιστάθmicroισmicroα στην απουσία νοηmicroάτων Η κρατική προπαγάνδα θα την παρουσιάσει ως τον νέο life style αυτοκινητόδροmicroο κάτω από τα glamour τραπεζοκαθίσmicroατα ενώ θα είναι ένας συσσωρευτής ντροπής εκmicroετάλλευσης και δυσοσmicroίας

Ταυτόχρονα η κατασκευή του νέου οδικού άξονα θα εισάγει για πρώτη φορά στην ζωή της πόλης την έννοια του ιδιωτικού - εταιρικού δρόmicroου Η ιδιωτικοποίηση των αρτηριών το microπαι-πας στο κυκλοφοριακό σύστηmicroα microε τερτίπια όπως η υποθαλάσσια αρτηρία αποδεικνύουν ότι το καπιταλιστικό σύστηmicroα γεννά τέτοιες ανεπανόρθωτες βλάβες και ανισορροπίες στο σώmicroα της

20

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

πόλης γεννά microποτιλιαρίσmicroατα ρύπανση σκουπίδια άγχος microια αβίωτη τελικά δηmicroόσια ζωή που microόνο microε βοηθητικά ακαλαίσθητα θεόρατα εταιρικά δεκανίκια όπως το microετρό η υποθαλάσσια αρτηρία και τα περιφερειακά δακτυλίδια microπορεί κουτσαίνοντας να επιβιώσει η πόλη Είναι βέβαια ζήτηmicroα εάν όλα τα παραπάνω laquomicroεγάλα έργαraquo λύνουν τα προβλήmicroατα ή απλώς τα microεταθέτουν γεωγραφικά και χρονικά

Να κλείσουmicroε πονηρά το microάτι στο microέλλον

Εmicroείς δεν πρόκειται να προτείνουmicroε καmicroία συνταγή για την αστική αναζωογόνηση ούτε θα αναζητήσουmicroε αισθητικά ευαίσθητες παρεmicroβάσεις όπως ίσως θα όφειλαν οι εξαφανισmicroένοι αριστεροί και οικολόγοι πολεοδόmicroοι Οποιαδήποτε πρόταση εντός των κυρίαρχων θεσmicroικών πλαισίων λειτουργεί ως υποκατάστατο των κοινωνικών σχέσεων Το πρόβληmicroα δεν βρίσκεται απλώς στον ατελή σχεδιασmicroό στις microίζες των εργολάβων στην έλλειψη διαφάνειας στο ότι το microποτιλιάρισmicroα από την κουντουριώτη θα microετατοπιστεί γεωγραφικά στην ανθέων και στο ότι θα κουτσουρευτούν τα πάρκα της παραλίας αλλά εστιάζεται πρωταρχικά στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστηmicroα και τις δοmicroές του

Εmicroείς αυτό που προτείνουmicroε είναι να προβούmicroε όλοι microαζί σε άγριες ανυπότακτες αδίστακτες δράσεις που θα αποδεικνύουν ότι η πόλη εξακολουθεί να είναι η microήτρα της κοινότητας της αλληλεγγύης της εξέγερσης Στόχος microας είναι να γονιmicroοποιήσουmicroε τα εναποmicroείναντα σπέρmicroατα άρνησης στο σώmicroα της πόλης ώστε να γεννηθούν νέες ανταγωνιστικές αυτοδιευθυνόmicroενες microορφές ζωής Να αποικίσουmicroε τους τόπους που microας έχει κλέψει η εξουσία σαmicroποτάροντας microε κάθε microέσο τα νέα σχέδια των εργολάβων

Να πάρουmicroε πίσω τους δρόmicroους της πόλης hellipεκτός από έναν

Ευχή microας είναι να γίνει η υποθαλάσσια αρτηρία ένα εξαίσιο ναυάγιο ένα microνηmicroείο microαταιότητας που θα θυmicroίζει στους δύτες του ελευθεριακού microας microέλλοντος πως γκρεmicroοτσακίσαmicroε και πνίξαmicroε τον παλιό κόσmicroο της εκmicroετάλλευσης

21

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Πανεπιστήmicroιο και κοινωνία το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας ∆ιονύσης

Το κείmicroενο αυτό θα αναφερθεί σε ένα microείζον ζήτηmicroα της πόλης αυτό της υποθαλάσσιας αρτηρίας εκφέροντας άποψη τόσο για αυτό καθrsquo αυτό το έργο όσο και για το ρόλο που τέτοια έργα θα microπορούσαν να παίξουν στη σύνδεση του πανεπιστηmicroίου microε τη κοινωνία Αποσκοπεί έτσι να δώσει ένα παράδειγmicroα του πώς η πολιτεία αντιλαmicroβάνεται τη διακυβέρνηση και πώς αυτή θα microπορούσε να γίνει καλύτερα και πιο συmicromicroετοχικά και ειδικότερα επιφυλάσσοντας στο πανεπιστήmicroιο έναν ζωτικό και ουσιαστικό κοινωνικό ρόλο

Καταρχήν για το ίδιο το έργο Εξαρχής πρέπει να ειπωθεί πως η συζήτηση για το έργο

αυτό γίνεται κυρίως σε επίπεδο συmicroβολικό Η υποθαλάσσια παρουσιάζεται ως καλή για τη πόλη γιατί είναι microεγάλο έργο Αυτό σηmicroαίνει πολλά χρήmicroατα πολλές θέσεις εργασίας και laquoδια microαγείαςraquo λύσεις των κυκλοφοριακών προβληmicroάτων του κέντρου Η πολιτεία δε προωθεί αυτό το έργο και για τη συmicroβολική του αξία όπως και το microετρό Οι λόγοι όmicroως κατασκευής ενός έργου ειδικά microε τόσο σοβαρές επιπτώσεις στον αστικό ιστό δε microπορεί να είναι αποκλειστικά πολιτικοί Ένα microεγάλο έργο πρέπει να εξυπηρετεί και σε κάτι Και επιπλέον ακριβώς επειδή είναι microεγάλο να εξετάζεται πάντα το ενδεχόmicroενο ηπιότερες (από άποψη οικονοmicroική περιβαλλοντική κλπ) παρεmicroβάσεις να βοηθούν εξίσου ή και περισσότερο στη λύση του προβλήmicroατος

Η υποθαλάσσια όταν προτάθηκε αρχικά ήταν ένα διαφορετικό έργο και αποτελούσε

κοmicromicroάτι ενός γενικότερου σχεδιασmicroού της κυκλοφορίας της Θεσσαλονίκης Σαν microέρος του Ρυθmicroιστικού Σχεδίου του 1985 ήταν ενταγmicroένη σε ένα συνολικό σχέδιο ρύθmicroισης που σκοπό είχε στη παράκαmicroψη του κέντρου από τα αυτοκίνητα που ως σήmicroερα διέρχονται από αυτό microε προορισmicroό το ∆υτικό ή το Ανατολικό άκρο της πόλης Έτσι η υποθαλάσσια δηmicroιουργούσε microε τη περιφερειακή ένα δακτύλιο γύρω από το κέντρο Αυτό σε συνδυασmicroό microε συνολικές ρυθmicroίσεις microπορούσε ίσως τότε να αποτελέσει microια λύση για το κυκλοφοριακό πρόβληmicroα της Θεσσαλονίκης Ποτέ όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε Και τώρα επανεmicroφανίζεται αποσπασmicroατικά το έργο της υποθαλάσσιας να αντικαταστήσει microια απαραίτητη συνολική παρέmicroβαση στο κέντρο της πόλης Όπως όmicroως λεει η κα Γερόλυmicroπου καθηγήτρια του τmicroήmicroατος Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ laquoπολεοδοmicroία a la carte δε γίνεταιraquo Η υποθαλάσσια από microόνη της microε το τρόπο που θα κατασκευαστεί (δηλαδή microόνο αυτό το κοmicromicroάτι και όχι ως τη Καλαmicroαριά ώστε να σχηmicroατίζει δακτύλιο) και microάλιστα στα σηmicroερινά τελείως διαφορετικά δεδοmicroένα σε σχέση microε το 1985 microπορεί εν τέλει να δηmicroιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήmicroατα από αυτά που θα λύσει

Το ζήτηmicroα του συνολικού σχεδιασmicroού είναι σηmicroαντικό και για κάποιους ακόmicroη λόγους

Μετά από δεκαετίες πειραmicroατισmicroών και συmicroπερασmicroάτων έχει επικρατήσει πως το ζητούmicroενο είναι να διατηρηθεί ο ζωντανός χαρακτήρας του κέντρου χωρίς ταυτόχρονα να πνίγεται αυτό από τα αυτοκίνητα Η τελευταία λύση που προτείνεται παγκοσmicroίως δεν είναι τόσο να κατασκευαστούν τεράστιοι αυτοκινητόδροmicroοι που να παρακάmicroπτουν το κέντρο όπως ανισόπεδοι κόmicroβοι κλπ γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποκόψουν το κέντρο από την υπόλοιπη πόλη και να το απονεκρώσουν Αντίθετα προκρίνονται παρεmicroβάσεις για διατήρηση microιας σχετικής κυκλοφορίας microέσα στο κέντρο microε την αποθάρρυνση χρήσης του ΙΧ microε περιφερειακά πάρκινγκ και δηmicroόσιες συγκοινωνίες ή και microε άλλους τρόπους Σηmicroειωτέον ότι το microεγάλο πρόβληmicroα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι η έλλειψη δρόmicroων αλλά η απουσία χώρων στάθmicroευσης και η σχεδόν αποκλειστική λύση του ΙΧ ως microέσου microετακίνησης Σε αυτό το πλαίσιο η υποθαλάσσια έργο που ουσιαστικά ενθαρρύνει τη χρήση του ΙΧ θα αυξήσει τη γενικότερη κυκλοφορία των οχηmicroάτων και ταυτόχρονα θα κάνει το κέντρο πιο ελκυστικό για αυτά σε περίπτωση που όντως το αποσυmicroφορήσει Έτσι το κέντρο που λόγω της κατασκευής της υποθαλάσσιας θα έχει λιγότερες πια διόδους (βλ πεζοδρόmicroηση Νίκης) θα κορεσθεί πολύ σύντοmicroα και το έργο microπορεί να αποδειχθεί άχρηστο

Μαζί microε αυτά και άλλα ζητήmicroατα που εγείρονται προκύπτουν και σοβαρά περιβαλλοντικά

και πολιτιστικά ζητήmicroατα Η υποθαλάσσια αρτηρία θα καταστρέψει τη περιοχή του λιmicroανιού όπου θα εισέρχεται Εκεί υπάρχουν ανοιχτοί και πράσινοι χώροι καθώς και κάποια ιστορικά κτίρια του λιmicroανιού Επιπλέον από την άλλη πλευρά θα περιορίσει δύο πολύ σηmicroαντικά πάρκα της πόλης αυτό τη παραλίας αφού κοmicromicroάτι του και microάλιστα αυτό microε την υψηλότερη βλάστηση θα κοπεί για να διαπλατυνθεί η λεωφόρος Μ Αλεξάνδρου που θα αmicroφιδροmicroηθεί Χειρότερα θα συmicroβούν στο Πεδίο του Άρεως το πάρκο της ανθοέκθεσης απέναντι από την Ετ3 της λεωφ Στρατού αφού microια έξοδος της υποθαλάσσιας θα το κόβει στη microέση Έτσι το 10 περίπου του πρασίνου του ∆ήmicroου Θεσσαλονίκης θα καταστραφεί Ταυτόχρονα δε γίνεται καmicroία microέριmicroνα για την αύξηση του απελπιστικά ελάχιστου πρασίνου της πόλης microας που αντιθέτως συνεχώς (και λόγω του microετρό) microειώνεται

22

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

Μαζί microrsquo αυτά κρίσιmicroο είναι και το ζήτηmicroα της εξόδου των ρύπων των αυτοκινήτων Το φουγάρο που θα κατασκευαστεί άγνωστο ακόmicroη ακριβώς του πού θα προκαλέσει πρόβληmicroα στο συγκεκριmicroένο σηmicroείο Έτσι το πρόβληmicroα των καυσαερίων microετατίθεται από το ένα σηmicroείο στο άλλο όπως ακριβώς και το πρόβληmicroα του κυκλοφοριακού microετατίθεται από το κέντρο στις εξόδους ndash εισόδους της υποθαλάσσιας Η λογική λοιπόν του έργου είναι δυστυχώς microια λογική που microεταθέτει και microετασχηmicroατίζει αλλά δε λύνει τα προβλήmicroατα

Μία άλλη πτυχή του ζητήmicroατος είναι η σύmicroβαση της κατασκευής του έργου Το έργο θα

γίνει microε παραχώρηση η οποία περιλαmicroβάνει τη κατασκευή και τη λειτουργία της υποθαλάσσιας για τριάντα χρόνια ή microέχρι η ανάδοχος να αποκοmicroίσει το απαιτούmicroενο κέρδος Είναι δε χαρακτηριστικό πως η εν λόγω ανάδοχος (η Θερmicroαϊκή Οδός συmicroφερόντων Μπόmicroπολα) πρόσφερε πολύ λίγα χρήmicroατα σε σχέση microε τις άλλες εταιρίες για τη κατασκευή του έργου Προβλέπει βέβαια και τη χαmicroηλότερη αποδοτικότητα Είναι πολλοί αυτοί που εκφράζουν αmicroφιβολίες και ως προς το απαιτούmicroενο κόστος του έργου αλλά και ως προς την αποδοτικότητά του Και microια που στη παραχώρηση έργου η ανάδοχος είναι αυτή που έχει την ευθύνη (microε 20 συγχρηmicroατοδότηση του ∆ηmicroοσίου του ύψους των 100 εκ Ευρώ) είναι άξιο απορίας το τί θα συmicroβεί στο έργο αν αποδειχθεί ακριβότερο ή microη αποδοτικό

Επίσης η σύmicroβαση παραχώρησης προβλέπει τη δηmicroιουργία ζωνών Προνοmicroίων και

Επιρροής όπου η ανάδοχος εταιρία θα έχει λόγο για τις κυκλοφοριακές ρυθmicroίσεις που θα λαmicroβάνουν χώρα στη περιοχή του κέντρου και θα έχει επιπλέον τη δυνατότητα να ζητήσει αποζηmicroίωση σε περίπτωση που αποδείξει ότι microια ανταγωνιστική κυκλοφοριακή ρύθmicroιση microειώνει την απόδοση της υποθαλάσσιας αρτηρίας Αυτές οι φεουδαρχικής έmicroπνευσης υπερεξουσίες δηmicroιουργούν το κίνδυνο να εmicroποδιστούν πολλές εναλλακτικές και ήπιες παρεmicroβάσεις στο κέντρο που θα microπορούσαν να απαλύνουν το κυκλοφοριακό αλλά και να διοχετεύονται τεχνητά τα αυτοκίνητα στην υποθαλάσσια τα διόδια της οποίας θα ανέρχονται στα 2 ευρώ το 2011 που αυτή θα λειτουργήσει ∆εν είναι άνευ προβληmicroατισmicroού και η ίδια η παραχώρηση έργου σαν τρόπος κατασκευής δηmicroοσίων έργων Με αυτή όπως δείχνει το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας microετακυλύεται ένα σηmicroαντικό κοmicromicroάτι δηmicroόσιας εξουσίας σε ιδιώτες και το κράτος microετασχηmicroατίζει το ρόλο του από τον κύριο δρώντα σε επόπτη Χωρίς να υποστηρίζουmicroε ότι το κράτος ήταν ο καλύτερος εργοδότης εργολάβος ή πάροχος υπηρεσιών θεωρούmicroε πως ο ιδιώτης θα ασκήσει την εξουσία microε βάση το microόνο κριτήριο που έχει σηmicroασία για αυτόν η απόδοση του έργου Το κράτος είναι δυστυχώς ο microόνος φορέας ως δηmicroόσιος πολιτικός φορέας που ελέγχεται microερικώς από τη κοινωνία που microπορεί να εξαναγκασθεί να λάβει υπόψιν του και να φροντίσει και τις κοινωνικές ανάγκες που δεν παρέχουν οικονοmicroική ανταποδοτικότητα

Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή το ζήτηmicroα της υποθαλάσσιας έχει ενδιαφέρον και για

έναν ακόmicroη λόγο το πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης έχει εmicroπλακεί ενεργά στο διάλογο για το έργο αυτό Το τmicroήmicroα της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ έχει βγάλει απόφασή του microε την οποία αντιτίθεται στη κατασκευή της υποθαλάσσιας Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που το συγκεκριmicroένο τmicroήmicroα είχε βγάλει απόφαση για ζήτηmicroα που αφορά τόσο άmicroεσα τη πόλη Πολλοί καθηγητές δε έχουν εmicroπλακεί ενεργά στη διαδικασία ενηmicroέρωσης και αγώνα ενάντια στη υποθαλάσσια όχι microόνο ως πολίτες αλλά και χρησιmicroοποιώντας την ακαδηmicroαϊκή τους ιδιότητα και τις ανάλογες γνώσεις τους Και στη Νοmicroική καθηγητές έχουν επιδοθεί σε δικαστικό αγώνα ενάντια στην υποθαλάσσια σε συνεργασία microε άλλους πολιτικούς φορείς Ως τώρα έχουν ασκηθεί τρεις αιτήσεις ακυρώσεως (ενάντια στον αποχαρακτηρισmicroό των microνηmicroειακών αποθηκών του λιmicroανιού ενάντια στην έγκριση περιβαλλοντικών όρων και στην ανάθεση του έργου) και τουλάχιστον η microία από αυτές παρουσιάζει ευοίωνες προοπτικές

Αλλά και οι φοιτητές δεν έχουν microείνει πίσω στη διαδικασία αυτή Κατά τη διάρκεια των

φετινών καταλήψεων έγιναν πολλές συζητήσεις γύρω από την υποθαλάσσια σε διάφορες σχολές κυρίως του Πολυτεχνείου Το Πολυτεχνείο αλλά και η Νοmicroική έχουν λάβει αποφάσεις σε γενικές συνελεύσεις τους ενάντια στην κατασκευή της υποθαλάσσιας Ταυτόχρονα φοιτητικής σύνθεσης οmicroάδες έχουν microπει ενεργά στη διαδικασία αγώνα

Τα παραπάνω αποτελούν ένα νέο ποιοτικό στοιχείο για τη παραδοσιακά αποmicroονωmicroένη

από τη πόλη και τα προβλήmicroατα της πανεπιστηmicroιακή κοινότητα Ειδικά το φοιτητικό κίνηmicroα λόγω της σύνθεσης του δεν είχε στο παρελθόν ενσκήψει στα ζητήmicroατα που απασχολούν τη πόλη στην οποία και οι ίδιοι οι φοιτητές έστω και διαχωρισmicroένα ζουν Αυτή τη φορά όmicroως εν όψει των εκπαιδευτικών κινητοποιήσεων και της ανάγκης του κινήmicroατος να microιλήσει στη πόλη έγινε κατανοητό πως πρέπει επιτέλους το πανεπιστήmicroιο να αναλάβει υπεύθυνα το κοινωνικό του ρόλο και να έχει λόγο για τα microεγάλα ζητήmicroατα της πόλης

Η πόλη χρειάζεται το πανεπιστήmicroιο Χρειάζεται τη γνώση του Χρειάζεται την ενέργεια τη

δηmicroιουργικότητα τη φαντασία και το αγωνιστικό πάθος των φοιτητών του Χρειάζεται τη στράτευση των καθηγητών του Αλλά και το πανεπιστήmicroιο χρειάζεται τη πόλη Τη χρειάζεται για να ξαναθυmicroηθεί ότι αποτελεί αναπόσπαστο κοmicromicroάτι της Τη χρειάζεται για να προασπιστεί το

23

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24

δηmicroόσιο και κοινωφελή χαρακτήρα του Το παράδειγmicroα της υποθαλάσσιας είναι πολύ σηmicroαντικό για να κατανοήσουmicroε το ρόλο που πρέπει να έχει ένα πανεπιστήmicroιο Για το είδος της έρευνας που πρέπει να κάνει Όχι απλά πώς αλλά γιατί πρέπει να γίνει ένα τέτοιο έργο Πώς θα βελτιωθεί το επίπεδο ζωής της πόλης Η λειτουργία του πανεπιστηmicroίου εκπαιδευτική και ερευνητική πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τα σηmicroαντικά ζητήmicroατα των κοινωνιών των οποίων αυτό αποτελεί microέρος Το πανεπιστήmicroιο πρέπει να αποκτήσει θεσmicroικό και αποφασιστικό ρόλο στα δρώmicroενα της πόλης και του τόπου Να βοηθήσει στη λύση των προβληmicroάτων Και ταυτόχρονα να προασπίσει το δηmicroόσιο χαρακτήρα του ως απαραίτητη προϋπόθεση της ανεξαρτησίας του και της ελευθερίας του από κερδοσκοπικούς φορείς Γιατί microόνο το δηmicroόσιο πανεπιστήmicroιο microπορεί να βρίσκει λύσεις που δεν θα περιστρέφονται γύρω από όρους αποδοτικότητας και κέρδους (κάτι που αποτελεί το αποκλειστικό ενδιαφέρον της επιχειρηmicroατικής πρωτοβουλίας) αλλά λύσεις που θα ανακουφίζουν το κοινωνικό σύνολο θα ενισχύουν τη συνοχή του και θα του εξασφαλίζουν microια ποιοτικότερη ζωή ειδικά για τα λιγότερο προνοmicroιούχα κοινωνικά στρώmicroατα

24