ΕΠΟ-ΕΛΠ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ Ι Σύνοψη

ΠΡΟΤΑΣΗ Είναι η οργανωµένη οµάδα λέξεων που εκφράζει µόνο ένα νόηµα µε σύντοµη συ-νήθως διατύπωση. Οι λέξεις που απαρτί-ζουν την πρόταση παίζουν συγκεκριµένο λειτουργικό ρόλο. π.χ.: Ο κηπουρός (=ποιος έκανε την πράξη) κλάδεψε (=ενέργεια) τα δέντρα (=τι έκανε).

ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ 1. Ονοµατικό Μέρος Είναι το µέρος της πρότασης όπου βασική λέξη είναι το όνοµα. 2. Ρηµατικό Μέρος Είναι το µέρος της πρότασης όπου βασική λέξη είναι το ρήµα.

ΜΟΡΦΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΡΗ-ΜΑΤΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 1. Ονοµατικό Μέρος α) Απλή µορφή : αποτελείται από ένα απλό ονοµατικό σύνολο : Η µητέρα γέλασε. β) Ανεπτυγµένη µορφή : αποτελείται από ένα απλό ονοµατικό σύνολο συµπληρωµένο µε άλλες λέξεις : Ο γιατρός του χωριού, ο κ. ∆ηµητριάδης, επέστρεψε. 2. Ρηµατικό Μέρος α) Απλή µορφή : τρεις είναι οι απλές µορ-φές του Ρηµατικού Συνόλου, από τις οποίες η καθεµία ονοµάζεται Κατηγόρηµα 1) Αµετάβατο ρήµα: Η µητέρα έτρεξε. 2) Μεταβατικό Ρήµα + αντικείµενο : Ο Κώστας χτύπησε την πόρτα. 3) Συνδετικό Ρήµα + Κατηγορούµενο : Η Ελένη έγινε καθηγήτρια. β) Ανεπτυγµένη µορφή : Αποτελείται από ένα απλό ρηµατικό σύνολο µαζί µε άλλες λέξεις : Η Μαρία παίζει κάθε απόγευµα στην πλατεία.

ΛΕΚΤΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ Είναι οµάδες λέξεων που έχουν ως πυρήνα µια λέξη που δίνει τη βασική τους σηµασία.

ΕΙ∆Η ΛΕΚΤΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ 1. Ονοµατικό Σύνολο: Έχει ως πυρήνα ένα όνοµα : Ο αδερφός µου έφυγε. Ένα πρωινό είδα ένα µεγάλο λαγό. 2. Ρηµατικό Σύνολο : Έχει ως πυρήνα ένα ρήµα. : Ο παππούς καθόταν στο πεζούλι. 3. Επιρρηµατικό Σύνολο : Αποτελείται από ένα ή περισσότερα επιρρήµατα. : Ο Σταµάτης ήρθε αργά. Ο Πέτρος πήγε αρ-κετά καλά. 4. Προθετικό Σύνολο : Εισάγεται µε πρό-θεση. : Ο παππούς µου πέθανε σε βαθιά γεράµατα.

ΜΟΡΦΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΡΗ-ΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ 1. Ονοµατικό Σύνολο αποτελείται από: • άρθρο και ουσιαστικό : Ο ήλιος έδυσε • επίθετο και ουσιαστικό : Ο λαµπερός ήλιος έδυσε. • µετοχή και ουσιαστικό : Ο ευτυχισµέ-νος άνθρωπος φαίνεται.

• αντωνυµία και ουσιαστικό : Κάποιος άνθρωπος χτύπησε την πόρτα. • περισσότερα ουσιαστικά µε τα άρθρα τους: Ο Γιάννης και η Μαρία σπουδά-ζουν Ελληνικό Πολιτισµό στο Ε.Α.Π. 2. Ρηµατικό σύνολο αποτελείται από : • µονολεκτικό ρήµα : Ο µαθητής διαβάζει. • περιφραστικό ρήµα: Ο µαθητής θα διαβάσει. • περιφραστικό ρήµα και ουσιαστικό : Ο µαθητής θα έχει διαβάσει τα µαθήµατά του µέχρι να έρθει ο δάσκαλος. • µονολεκτικό ρήµα και ουσιαστικό : Ο µαθητής διαβάζει τα µαθήµατα. • µονολεκτικό ρήµα και επίθετο : Ο µα-θητής είναι έξυπνος. • ρήµα και αντωνυµία : Την είδα χθες το πρωί. • ρήµα και επίρρηµα : Ο µαθητής ξύ-πνησε πολύ νωρίς. • ρήµα και προθετικό σύνολο : Ο µαθη-τής διαβάζει στην αυλή. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΜΕ-ΣΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ Α. ΡΗΜΑ ∆είχνει πράξη ή ενέργεια Έχει δύο φωνές : Ενεργητική και Παθητική. Έχει τέσσερις διαθέσεις: ενεργητική, πα-θητική, µέση, ουδέτερη. Είδη Ρήµατος Προσωπικό : δείχνει την ενέργεια που κάνει ένα πρόσωπο, π.χ. : Ο πατέρας έφυγε. Απρόσωπο : βρίσκεται σε γ΄ ενικό πρό-σωπο, έχει ως υποκείµενο µια ολόκληρη πρόταση και όχι πρόσωπο ή πράγµα. Α-πρόσωπα ρήµατα είναι τα : απαγορεύε-ται, διαδίδεται, βρέχει, συµφέρει, ται-ριάζει, χιονίζει, λέγεται, χρειάζεται, εί-ναι δίκαιο, είναι ανάγκη, είναι σωστό, π.χ. : Ακούγεται ότι θα βρέξει. Β. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ Συνδυάζεται µε ένα ή περισσότερα ρήµα-τα. π.χ. : Τα πουλιά κελαηδούν.

Η ∆ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Α. ΡΗΜΑ Είναι βασικός όρος της πρότασης γύρω από τον οποίο κινούνται όλοι οι άλλοι όροι της πρότασης. π.χ. : Οι διακοπές τελείωσαν. Β. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ Είναι ουσιαστικό, επίθετο ή αντωνυµία, το οποίο δείχνει εκείνον που κάνει την πράξη. π.χ. : Ο µαθητής διαβάζει. • Μπαίνει πάντα σε πτώση ονοµαστική. • Συµφωνεί µε το ρήµα στον αριθµό και στο πρόσωπο. π.χ. : Ο Νίκος πέρασε (γ΄ ενικό) στο Πανεπιστήµιο. Εσύ διαβάζεις (β΄ ενικό) πολύ. Γ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Είναι η λέξη που συµπληρώνει το νόηµα του ρήµατος και απαντά στην ερώτηση ποιον, τι. Συνήθως είναι:

α) ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυµία ή µετοχή σε µια από τις πλάγιες πτώσεις (γε-νική - αιτιατική) π.χ. : Οι τροχονόµοι ρυθ-µίζουν την κυκλοφορία. β) µια ολόκληρη πρόταση. π.χ. : Του φώ-ναξε να γυρίσει πίσω.

∆. ΣΥΝ∆ΕΤΙΚΟ ΡΗΜΑ Χρησιµεύει για να συνδέσει το υποκείµενο µε κάποια ιδιότητά του, π.χ. : Το φαγητό είναι νόστιµο. Τέτοια είναι: είµαι, γίνοµαι, αναγνωρίζο-µαι, βρίσκοµαι, γεννιέµαι, υπηρετώ, πα-ρουσιάζοµαι, λέγοµαι, θεωρούµαι, φαίνοµαι, ονοµάζοµαι κ.ά.

Ε. ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ Είναι επίθετο, ουσιαστικό, µετοχή, αντωνυ-µία, εµπρόθετος προσδιορισµός, ολόκληρη πρόταση που αναφέρεται στο υποκείµενο του ρήµατος και του δίνει µια ιδιότητα. π.χ. : Ο Ελληνικός Πολιτισµός είναι κοιτίδα του Ευρωπαϊκού Πολιτισµού.

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ

ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΟΙ Είναι τα δευτερεύοντα συστατικά του ονο-µατικού συνόλου, επίθετα, µετοχές, αντω-νυµίες, αριθµητικά, επιρρηµατικά ή προ-θετικά σύνολα και ολόκληρες προτάσεις, τα οποία προσδιορίζουν τους κύριους ό-ρους της πρότασης.

ΕΙ∆Η ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΩΝ 1. Ονοµατικοί Προσδιορισµοί Είναι ονόµατα ουσιαστικά, τα οποία χρη-σιµοποιούνται ως οµοιόπτωτοι ή ετερό-πτωτοι προσδιορισµοί. α) Οµοιόπτωτοι προσδιορισµοί Είναι οι προσδιορισµοί (ουσιαστικά – επί-θετα) που βρίσκονται στην ίδια πτώση µε τη λέξη που προσδιορίζουν. • Παράθεση : είναι ένα ουσιαστικό που δείχνει µια γενική έννοια, η οποία αναλύε-ται σε αναφορική πρόταση, π.χ. : Ο Κώ-στας, ο θερµαστής, µας επισκέφτηκε. • Επεξήγηση : είναι ένα ουσιαστικό που δείχνει µια ειδική έννοια, η οποία εξηγεί τη λέξη που προσδιορίζει. π.χ. : Τα πρώτα ποιήµατα του εθνικού µας ποιητή του ∆ιο-νυσίου Σολωµού γράφτηκαν στα ιταλικά. • Επιθετικός : είναι ένα επίθετο, το οποίο δίνει µια µόνιµη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει , π.χ. : Ο καλός καραβο-κύρης στη φουρτούνα φαίνεται. • Κατηγορηµατικός : είναι ένα επίθετο που δίνει µια προσωρινή ιδιότητα στο ουσιαστι-κό που προσδιορίζει. π.χ. : Κατάχλοµος ο παπάς κοίταζε το νερό. β) Ετερόπτωτοι Προσδιορισµοί Είναι οι προσδιορισµοί (ουσιαστικά – επί-θετα) που βρίσκονται σε διαφορετική πτώση (σε γενική ή αιτιατική) από τη λέξη που προσδιορίζουν.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr fast & easy

• Σε πτώση γενική Γενική Κτητική : Τα µάτια του µωρού είναι ορθάνοιχτα. Γενική του ∆ηµιουργού : Τα έργα του Οµήρου είναι αριστουργήµατα. Γενική της Ιδιότητας : Είναι παιδί εννέα ετών. Γενική του Περιεχοµένου : Βρήκα ένα καλάθι σταφυλιών. Γενική ∆ιαιρετική : Έφαγα ένα κοµµάτι τούρτας. Γενική Υποκειµενική : Ακούγεται το σφύριγµα του καραβιού. Γενική Αντικειµενική : Η µητέρα έχει τη φροντίδα της γιαγιάς. Γενική της Αιτίας : Είναι υπεύθυνος φόνου. Γενική του Σκοπού : Ο λόγος της επί-σκεψης είναι οικονοµικός. Γενική της Καταγωγής : Ο Θουκυδίδης ο γιος του Ολόρου έγραψε τον Πελοποννη-σιακό πόλεµο. Γενική της Προέλευσης : ∆οκίµασα σταφί-δες Κορίνθου. Γενική του Τόπου : Έφτασαν στο λιµάνι του Πειραιά. Γενική του Χρόνου : Θα πάµε στην Τήνο της Παναγίας. Γενική της Ποσότητας : Αγόρασα µήλα καλής ποιότητας. Γενική της Παροµοίωσης : Είναι ίδιος του πατέρα. • Σε πτώση αιτιατική: Αιτιατική της αναφοράς : Αγόρασα ένα καλάθι σταφύλια. Αιτιατική του ποσού ή του µέτρου : Περπάτησα ένα χιλιόµετρο δρόµο. 2. Επιρρηµατικοί Προσδιορισµοί Είναι στοιχείο του ρηµατικού συνόλου. Αποτε-λείται από λέξεις που προσδιορίζουν ρήµατα, επίθετα και επιρρήµατα. Αποτελούνται από επιρρήµατα, επιρρηµατικές εκφράσεις, εµπρό-θετους προσδιορισµούς και επιρρηµατικές προτάσεις. ∆ηλώνουν επιρρηµατικές σχέσεις και φανερώνουν : τόπο – χρόνο – τρόπο – ποσό – αιτία – σκοπό – αποτέλεσµα – προϋπό-θεση – βεβαίωση – άρνηση – δισταγµό. Είδη Προσδιορισµών Μονολεκτικοί: • Απλά επιρρήµατα : Τα παιδιά ήρθαν σήµερα. • Ουσιαστικά σε πλάγιες πτώσεις : Ώρες καθόµουν στη θάλασσα. • Επίθετα : Ο ένοχος περπατούσε σκυφτός. • Μετοχές : Ο µικρός ήρθε τρέχοντας. Περιφραστικοί: • Επαναλαµβανόµενη λέξη : Περπατούσε τοίχο – τοίχο • ∆ύο επιρρήµατα µαζί : Λίγο πολύ το ήξερε. • Επίρρηµα και λέξη : Ερχόταν κάθε µέρα. • επίρρηµα και εµπρόθετος προσδιορι-σµός : Τον συνάντησα ύστερα από µέρες. • Εµπρόθετος προσδιορισµός : Έφτασε στις πέντε. • ∆ευτερεύουσες επιρρηµατικές προτά-σεις : Όπως έστρωσες θα κοιµηθείς. 3. Εµπρόθετοι προσδιορισµοί Είναι ένα σύνολο λέξεων που αποτελείται από κάποια πρόθεση και τη λέξη που συ-

νοδεύει. Συνήθως συνοδεύουν ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυµίες, µετοχές, αριθµητικά, άκλιτες λέξεις, ακόµη και ολόκληρες δευ-τερεύουσες προτάσεις. Οι λέξεις που συ-νοδεύονται από προθέσεις µπαίνουν σε πτώση αιτιατική. Οι περισσότεροι εµπρό-θετοι προσδιορισµοί δηλώνουν: Τόπο : Τα παιδιά παίζουν στην αυλή. Χρόνο : Θα έρθουν τα Χριστούγεννα. Τρόπο : Έφτασαν µε το αυτοκίνητο. Ποσό : Είναι µεγαλύτερος κατά δέκα χρόνια. Αιτία : Έχει παγώσει από το κρύο.

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΡΗΜΑ Αµετάβατο : δεν παίρνει αντικείµενο, π.χ. : η µητέρα µου θα έρθει αύριο. Μεταβατικό : δέχεται αντικείµενο, π.χ. : Τα παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο. α) Μονόπτωτα ρήµατα: συντάσσονται µε ένα αντικείµενο σε πτώση αιτιατική ή γενική, π.χ. : Ο πατέρας αγόρασε φρούτα. (αιτιατ.) Ο Χρίστος µοιάζει του πατέρα του. (γεν.) β) ∆ίπτωτα ρήµατα : συντάσσονται µε δυο αντικείµενα σε διαφορετική πτώση. • σε αιτιατική (άµεσο) και σε γενική (έµ-µεσο), π.χ. : Τα παιδιά έφεραν λουλούδια της δασκάλας. • σε δυο αιτιατικές : Ο δάσκαλος εξετάζει τον Παναγιώτη γεωγραφία. • η µια αιτιατική κατηγορούµενο στην άλλη, π.χ. : Ο δάσκαλος όρισε τον Κώστα επιµελητή.

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ Το ρήµα συµφωνεί µε το υποκείµενό του στο πρόσωπο και στον αριθµό. • Σχήµα κατά το νοούµενο: Όταν το υπο-κείµενο είναι όνοµα περιληπτικό, το ρήµα εκφέρεται σε πληθυντικό αριθµό, ενώ το ίδιο το υποκείµενο βρίσκεται σε ενικό αριθµό, π.χ. : Ο κόσµος αγοράζουν πράγµατα. • Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υπο-κείµενα, το ρήµα µπαίνει κανονικά στον πληθυντικό αριθµό και στο επικρατέστερο πρόσωπο. Το πρώτο πρόσωπο είναι επικρα-τέστερο από τα άλλα δυο και το δεύτερο από το τρίτο. π.χ. : Εγώ κι εσύ διαβάζουµε. – Εγώ και η µητέρα µου πήγαµε για ψώνια. • Όταν προηγείται το ρήµα τότε εκφέρε-ται σε ενικό αριθµό και συµφωνεί µε το πρώτο υποκείµενο. π.χ. : Ήρθε αυτός και ο πατέρας του.

ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ - ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ Απλές προτάσεις Κατηγορούµενο: • αν είναι επίθετο, συµφωνεί µε το υπο-κείµενο του ρήµατος στο γένος, στον α-ριθµό και στην πτώση. π.χ. : Ο Αριστεί-δης ήταν δίκαιος. • Αν είναι ουσιαστικό συµφωνεί στην πτώση και µπορεί να συµφωνεί και στο γένος και στον αριθµό. π.χ. : Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια.

Σύνθετες προτάσεις Όταν η πρόταση έχει δύο ή περισσότερα υποκείµενα: • το κατηγορούµενο µπαίνει πάντοτε σε πληθυντικό αριθµό. π.χ. : Ο Γιάννης και ο Κώστας είναι ευγενικοί. • αν τα υποκείµενα είναι πρόσωπα του ίδιου γένους, το κατηγορούµενο, που είναι επίθετο εκφέρεται στο κοινό γένος των υποκειµένων. π.χ. : Η Άννα και η Φρόσω είναι ζωηρές. • αν τα υποκείµενα είναι πρόσωπα διαφορε-τικού γένους, το κατηγορούµενο συµφωνεί µε το πιο ισχυρό γένος (το αρσενικό είναι πιο ισχυρό από το θηλυκό). π.χ. : Ο πατέρας και η κόρη του είναι περιποιητικοί. • αν ένα από τα έµψυχα υποκείµενα είναι στο ουδέτερο γένος, τότε θα υπολογίσουµε το φυσικό γένος. π.χ. : Η κυρία και το αγόρι είναι ευγενικοί. • αν τα υποκείµενα φανερώνουν πράγµατα ή αφηρηµένες έννοιες, το επιθετικό κατη-γορούµενο εκφέρεται στο ουδέτερο γένος ανεξάρτητα από το γένος του υποκειµένου. π.χ. : Η ντροπή κι ο φόβος είναι έµφυτα.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ Ονοµαστική : Είναι η πτώση του υποκει-µένου, του κατηγορουµένου και των ο-µοιόπτωτων προσδιορισµών. Γενική : Χρησιµεύει ως : αντικείµενο - ετε-ρόπτωτος προσδιορισµός - επιρρηµατικός προσδιορισµός του χρόνου ή του τρόπου. Αιτιατική : Χρησιµεύει ως: αντικείµενο - οµοιόπτωτος προσδιορισµός του αντικειµένου - αιτιατική προσωπική σε απρόσωπη σύνταξη - επιρρηµατικός προσδιορισµός τόπου, χρό-νου, ποσού, τρόπου - συνοδευτικό επιρρηµά-των και επιφωνηµατικών εκφράσεων. Κλητική: Χρησιµοποιείται στις προσφω-νήσεις, στις αναφωνήσεις και στις επικλή-σεις. Χωρίζεται µε κόµµατα και λέγεται στο συντακτικό κλητική προσφώνηση.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ Λέξεις µε ορισµένη θέση • Τα αρνητικά επιρρήµατα µη, δε µπαί-νουν µπροστά από τα ρήµατα. π.χ. : Μήπως γνώριζες τι ήθελαν; ∆εν γνώριζα τίποτα. • Οι εγκλιτικοί τύποι των αντωνυµιών µπαίνουν µετά το ρήµα, όταν αυτό είναι σε έγκλιση προστακτική ή µετοχή. π.χ. : Ά-κουσέ µε. Ακούγοντάς τον απόρησα. • Όταν έχουµε δυο εγκλιτικούς αντωνυµι-κούς τύπους, προηγείται αυτός που είναι σε πτώση γενική. π.χ. : Σου το πήρα.

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΕΑΠ

∆ΕΟ–ΕΛΠ–ΕΠΟ–ΠΛΗ–ΦΥΕ

Φροντιστηριακά Μαθήµατα

Εξ’ αποστάσεως στήριξη

Εκπαιδευτικό υλικό

Εκδόσεις βιβλίων

Τηλ.: 210.38.22.157 – 210.38.22.495 www.arnos.gr