Αρχές Κοινωνικών Επιστημών, Β’ τάξη-Ανθρωπιστικές ΣπουδέςΚριπαροπούλου Αντιγόνη

Τζον Στιούαρτ Μιλλ (1806 – 1873)

Βρετανός φιλόσοφος, πολιτικός

οικονομολόγος και μέλος του Αγγλικού κοινοβουλίου, ήταν

σημαντικός κλασικός φιλελεύθερος

στοχαστής του 19ου αιώνα.

Ο πραγματικός τομέας στον οποίο λειτουργούν οι οικονομικοί νόμοι

είναι η παραγωγή και όχι η διανομή των εμπορευμάτων (όταν

δηλ. παραχθεί ο πλούτος, τότε μπορεί να διατεθεί έτσι όπως

πρέπει).

Η ίδια η κοινωνία μπαίνει στο προσκήνιο της οικονομίας. Δηλ. εάν η κοινωνία δεν συμφωνεί με τα αποτελέσματα που παράγει η λειτουργία της οικονομίας (π.χ. μεγάλη ανισότητα), τότε μπορεί

να τα αλλάζει (π.χ. φορολογία στους πλούσιους, επιδοτήσεις

στους φτωχούς, απαλλοτριώσεις περιουσιακών στοιχείων και

διανομή σε φτωχότερα στρώματα κ.ά.) – Βελτίωση της κοινωνίας (η

εργατική τάξη μπορούσε να μορφωθεί και να ζήσει καλύτερα).

Εισάγει το στοιχείο της πολιτικής επιλογής στη διανομή των προϊόντων. Πίστευε ότι η τιμή του προϊόντος δεν

μπορεί να κινηθεί κάτω από το κόστος παραγωγής (νόμος). Το πώς θα μοιραστεί

το παραγόμενο προϊόν είναι θέμα πολιτικής επιλογής.

Στην εποχή του Μιλ η κοινωνική δικαιοσύνη (δίκαιη κατανομή του

πλούτου), παρέμενε ακόμα ζητούμενο. Κατά την γνώμη του, το κράτος

μπορούσε να παίξει ρόλο ρυθμιστή για ζητήματα δίκαιης κατανομής του

πλούτου. Π.χ. πρότεινε το κράτος να επιβάλλει μεγάλη φορολογία στην

ακίνητη περιουσία των γαιοκτημόνων (που είχαν μεγάλη πρόσοδο χωρίς να

εργάζονται). Επίσης, πρότεινε να ιδρυθούν εργατικοί συνεταιρισμοί, ώστε

οι εργάτες να μην είναι έρμαια στα συμφέροντα των βιομηχάνων.

Οι μεγαλύτερες αντιδράσεις στις απόψεις του Μιλ σχετίζονται με την

εισαγωγή της πολιτικής στην λειτουργία της οικονομίας (π.χ. σε περίπτωση

μεγάλης φορολογίας στους επιχειρηματίες υπάρχει πιθανότητα

αυτοί ή να διακόψουν την επιχειρηματική τους δράση ή να

μεταφέρουν αλλού την επιχείρηση όπου υπάρχει μικρότερη φορολογία-σύγχρονο

φαινόμενο: «αποβιομηχάνιση»). Οι επικριτές του διαφωνούν με την άποψη

ότι ο τρόπος παραγωγής είναι ανεξάρτητος από τον τρόπο διανομής.

Ο Μιλ δεν εξηγεί επαρκώς το πώς η εργατική τάξη-που ζούσε σε άθλιες

συνθήκες και με το άγχος της επιβίωσης-θα μπορούσε να μορφωθεί για να

βελτιώσει τους όρους ζωής (ανισότητα ευκαιριών).

Δύο είναι οι βασικές έννοιες που ανέπτυξε: ο ωφελιμισμός («ωφελιμότητα»: ορίζεται

στο έργο του ως «απόλαυση», και αργότερα ονομάστηκε «χρησιμότητα») και

η ελευθερία. Η απόλαυση (που δεν ταυτίζεται με τον

όρο «ηδονή») μπορεί να σχετίζεται με την ικανοποίηση που νιώθει κάποιος όταν

βοηθάει τους συνανθρώπους του. Σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

ακολουθούσαν παθητικά τους κανόνες που πίστευαν ότι τους είχε στείλει ο Θεός, ο Μιλ

υποστήριξε ότι μοναδικό κριτήριο για να αξιολογηθεί ο ηθικός χαρακτήρας μιας πράξης είναι η αύξηση της συλλογικής ευτυχίας και η μείωση του συλλογικού

πόνου (Το ηθικό ταυτίζεται με το ωφέλιμο). Και ο καλύτερος τρόπος να

μεγιστοποιηθεί η ανθρώπινη ευτυχία είναι να μεγιστοποιηθεί η ανθρώπινη ελευθερία.

Είχε μεγάλη ευαισθησία σε θέματα

περιβάλλοντος. Τόνιζε ότι η

υπερεκμετάλλευση της φύσης θα την

καταστρέψει και επομένως, θα

καταστραφεί και η οικονομία.

Αυτό θα έχει αρνητικές συνέπειες για την

ανθρωπότητα.

Η σχέση του με την Χάρριετ Τέυλορ ενέπνευσε τη

συνηγορία του Μιλ για τα γυναικεία δικαιώματα.

Ο Μιλ θεωρείται ως ένας από τους πρώτους

φεμινιστές. Το άρθρο του The Subjection

of Women (1861) είναι από τα πρώτα έργα πάνω στο

θέμα των δικαιωμάτων των γυναικών που γράφτηκαν από άντρες συγγραφείς.

Στο έργο του «Αρχές της πολιτικής

οικονομίας» (1848) ο Μιλ εκφράζει την

άποψη ότι «ο καπιταλισμός μπορεί

να βελτιωθεί». Την ίδια χρονιά οι Μαρξ και Ένγκελς

εκδίδουν το «Κομμουνιστικό

μανιφέστο», όπου αντικρούουν τις

απόψεις του Μιλ.