ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Διπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακού Προγράμματος

ΜΑΘΗΜΑ: Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο

ΘΕΜΑ:

Η κρατική ασυλία ως εμπόδιο στην εκδίκαση υποθέσεων για

παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Επιμέλεια:

Ταλουμτζής Δημήτριος

Επιβλέπων καθηγητής:

Κων/νος Χατζηκωνσταντίνου

Λέκτορας: Μιλτιάδης Χ. Σαρηγιαννίδης

1

1. Πρόλογος

Η έντονη ευαισθητοποίηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στο θέμα

των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από όλη τη διεθνή κοινότητα, θέτει έναν σημαντικό

προβληματισμό όσον αφορά τις προσπάθειες των θυμάτων περιπτώσεων παραβίασής

τους για αποκατάσταση των ζημιών που υπέστησαν και αποζημίωσή τους. Σε πολλές

περιπτώσεις έτσι ανακύπτει ένα περίπλοκο πρόβλημα στην απονομή δικαιοσύνης

καθώς τα εθνικά δικαστήρια ενός κράτους βρίσκονται στην δυσάρεστη θέση να

δικάσουν τις πράξεις ενός άλλου κυρίαρχου κράτους και να επιβάλλουν

αποζημιώσεις εξαιτίας τους. Στο σημείο αυτό εμπλέκεται η έννοια της κρατικής

ασυλίας και τα εμπόδια που θέτει η ύπαρξή της στην προοπτική θετικής έκβασης των

δικών αυτών για τα θύματα των παραβιάσεων. Στην μελέτη που ακολουθεί θα

προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε, μετά την πάροδο τόσων ετών ύπαρξης του

κανόνα αυτού, αν ο τρόπος απονομής της ασυλίας τελικά καταλήγει όντως να

αποτελεί εμπόδιο στην προσπάθεια των θυμάτων για αποκατάσταση. Ιδωμένο το

πρόβλημα από την σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της εξεύρεσης του

καλύτερου τρόπου για την αποκατάσταση των παραβιάσεών τους, θα πρέπει να το

εξετάσουμε κυρίως ως προς τις αστικές υποθέσεις και όχι τις ποινικές, με αποτέλεσμα

να οδηγηθούμε κυρίως στην πλούσια νομολογία που υπάρχει σχετικά με την

παραβίαση ενός βασικού ανθρωπίνου δικαιώματος, της απαγόρευσης υποβολής

ατόμων σε βασανιστήρια.

2. Κυριαρχία και δικαιοδοσία

Η κρατική κυριαρχία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του διεθνούς δικαίου1.

Ήδη από τις απαρχές του διεθνούς δικαίου βλέπουμε ότι ο Hugo Grotjus, ο πατέρας

του διεθνούς δικαίου , διαμορφώνοντας τις θεωρητικές βάσεις πάνω στις οποίες

στηρίχθηκε όλη η μετέπειτα επιστήμη του διεθνούς δικαίου, θεώρησε σαν θεμέλιο

1 Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, 26 Ιουνίου 1945, άρθρο 2(1)

2

της θεωρίας του την εδαφική κυριαρχία2, το δικαίωμα δηλαδή ενός κράτους να

εξασκεί όλες τις κρατικές λειτουργίες μέσα στα όρια της επικράτειάς του, όντας

πλήρως ανεξάρτητο από οποιοδήποτε άλλο κράτος3. Η σημασία του θεωρήματος

αυτού φαίνεται από την επιρροή που έχει ασκήσει στην διαμόρφωση των διεθνών

σχέσεων μεταξύ των κρατών αλλά και την διαχρονικότητά του. Δεν είναι άλλωστε

τυχαίο ότι στην Declaration on Principles of International Law concerning Friendly

Relations and Co-operation της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ρητά αναφέρεται ότι

κάθε κράτος έχει δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού τόσο σε πολιτικό όσο και σε

οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο χωρίς να δέχεται καμία απολύτως

παρέμβαση από οποιοδήποτε άλλο κράτος, ενώ αναλύει την έννοια αυτή και από την

αντίθετη οπτική γωνία τονίζοντας παράλληλα και την υποχρέωση που υπέχουν τα

κράτη της μη εμπλοκής στα εσωτερικά άλλου κράτους4.

Η κρατική κυριαρχία βέβαια δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή σαν ένα

πραγματικό γεγονός, παρά μόνο σαν μια έννοια ή μια αξίωση για το πώς θα πρέπει να

ασκείται η πολιτική εξουσία και παρά τις πολλές έννοιες με τις οποίες έχει ταυτισθεί

όλα αυτά τα χρόνια όπως το εθνικό συμφέρον, την εθνική ανεξαρτησία και ασφάλεια,

τον αυτοπροσδιορισμό, την ισότητα ή τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις σε διεθνές

επίπεδο, αν το εξετάσουμε από τη σκοπιά της εξουσίας και της πολιτικής δύναμης

μας οδηγεί τελικά στην ικανότητα του κράτους να επιβάλλει την ισχύ του τόσο στους

πολίτες του όσο και σε άλλα κράτη5. Για τους φιλελεύθερους θεωρητικούς η

κυριαρχία συνίσταται στην ικανότητα του κράτους να ελέγχει όλους τους δρώντες

αλλά και τις δραστηριότητες μέσα στα εδαφικά του όρια. Για τους ρεαλιστές ο

2 Ali Khan, The extinction of Nation-States, American University International Law Review, Vol. 7, p. 197, 19923 Island of Palmas Case (Netherlands v. United States) 1928, Reports of International Arbitral Awards, 4 April 1928, Vol II σελ. 8384 Declaration on Principles of International Law concerning Friendly Relations and Co-operation among states in accordance with the Charter of the United Nations, 1970 GA Res. 2625 (XXV), UN GAOR. 25th Sess., Supp. No. 28, UN Doc. A/RES?2625 (XXV) 121 at 1235 Joseph Camilleri, σελ 11

3

πυρήνας της κυριαρχίας είναι η δυνατότητα του κράτους να λαμβάνει και να υλοποιεί

αποφάσεις που δηλώνουν την εξουσία του με απώτερο όριο την κήρυξη πολέμου6.

Το ανεξάρτητο κράτος αποτελεί σήμερα τον πυρήνα του διεθνούς δικαίου.

Είναι η οντότητα με την πληρέστερη ικανότητα να δρα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο

και να υπέχει διεθνή ευθύνη για όλες τις διεθνώς παράνομες πράξεις του. Είναι

επομένως ο βασικός δρων γύρω από τον οποίο περιστρέφονται όλοι οι άλλοι δρώντες

του διεθνούς δικαίου, αλλά και ο μοναδικός αποδέκτης της έννοιας της κυριαρχίας7.

Μέγιστη εκδήλωση της κυριαρχίας και της ανεξαρτησίας ενός κράτους είναι η

ικανότητά του να διαμορφώνει μόνο του τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα κράτη αλλά

και την διεθνή κοινότητα στο σύνολό της. Η ίδια απαίτηση υπάρχει λοιπόν και για τα

εσωτερικά του ζητήματα, με αποτέλεσμα η αρχή της μη επέμβασης στα εσωτερικά

άλλου κράτους να καταστεί μια από τις θεμελιωδέστερες του διεθνούς δικαίου. Η

αρχή αυτή εκφράζεται και στο άρθρο 41 της Σύμβασης της Βιέννης για τις

Διπλωματικές σχέσεις του 1961 και στο άρθρο 55 της Σύμβασης της Βιέννης για τις

Προξενικές σχέσεις του 1963. Γίνεται έτσι σαφές ότι με την αρχή αυτή γεννάται μια

υποχρέωση και προς τους διπλωματικούς και προξενικούς αντιπροσώπους των άλλων

κρατών να μην επεμβαίνουν στα εσωτερικά του κράτους υποδοχής, υποχρέωση που

αναπόφευκτα επεκτείνεται και προς όλους τους κρατικούς λειτουργούς ακόμα και τον

αρχηγό κράτους κατά την διάρκεια των επίσημων επισκέψεών τους. Η Γενική

Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών έχει υιοθετήσει κι άλλες αποφάσεις πάνω στο θέμα

αυτό, με μια από τις σημαντικότερες την «Διακήρυξη για το Ανεπίτρεπτο της

Επέμβασης και Παρέμβασης στις Εσωτερικές Υποθέσεις άλλου Κράτους» στην

6 State Sovereignty in International relations: Bringing the gap between theory and empirical research, Janice E. Thompson, International Studies Quarterly (1995) 39, 213-2337 Shabtai Rosenne, σελ 237

4

απόφαση 36/103 του 1981, όπου γίνεται μια οριοθέτηση των δικαιωμάτων αλλά και

των υποχρεώσεων των κρατών στον τομέα αυτόν8.

Με τον τρόπο αυτό λοιπόν απονέμεται διεθνή προσωπικότητα στους

κρατικούς δρώντες, όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ικανότητα μιας

οντότητας να ενεργεί στο διεθνές προσκήνιο. Το Διεθνές Δικαστήριο επικύρωσε τη

χρήση του όρου με αυτήν την έννοια στην γνωμοδότησή του “Reparation for Injuries

suffered in the Service of the United Nations” το 1949. Το ανεξάρτητο κυρίαρχο

κράτος είναι σήμερα η οντότητα με την πληρέστερη διεθνή νομική ικανότητα και

προσωπικότητα. Απόλυτο συνακόλουθο της διεθνούς νομικής προσωπικότητας ενός

κράτους είναι η δυνατότητά του να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες που διέπονται από

το διεθνές δίκαιο και να είναι σε θέση να ανταποκριθεί πλήρως σε ένα αίτημα που

προκύπτει από αυτές αποδεχόμενο την διεθνή ευθύνη του στην περίπτωση αδυναμίας

του να συμμορφωθεί. Η έλλειψη αυτής της δυνατότητας αφαιρεί από την οντότητα

την διεθνή της προσωπικότητα. Μια οντότητα όμως που είναι ικανή να κατέχει

δικαιώματα και να αναλαμβάνει υποχρεώσεις σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο,

αποτελεί δρώντα του διεθνούς δικαίου και είναι σε θέση να διεκδικεί και τα

δικαιώματά της με όλα τα κατάλληλά μέσα που της προσφέρονται.

Η δικαιοδοσία αναφέρεται σε συγκεκριμένες όψεις της γενικής ικανότητας

δικαίου των κρατών, που πολύ συχνά σαν όρος αναφέρεται και ως κυριαρχία. Η

δικαιοδοσία είναι μια πλευρά της κυριαρχίας που παραπέμπει κυρίως στην δικαστική,

νομοθετική και εκτελεστική αρμοδιότητα. Εξειδικεύεται όμως ο όρος στην

δυνατότητα λήψης εκτελεστικών πράξεων ως ακολουθία ή αποτέλεσμα της

δικαιοδοτικής ικανότητας, δηλαδή αποκλειστική αρμοδιότητα επιβολής9. Είναι

επομένως το δικαίωμα του κράτους να νομοθετεί και μετά με καταναγκαστικά μέτρα

8 Shabtai Rosenne, σελ 2419 Ian Brownlie, σελ .297

5

αν χρειαστεί να απαιτεί την εφαρμογή των νόμων του από όλα τα φυσικά και νομικά

πρόσωπα που βρίσκονται μέσα στον εδαφικό του χώρο. Μια αρχική εκτίμηση της

έτσι μας οδηγεί στην έννοια της εδαφικής κυριαρχίας μιας και λόγω της ύπαρξης

αυτής της έννοιας είναι επόμενο το κράτος να διεκδικεί την εφαρμογή της νομοθεσίας

του σε όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται μέσα σε αυτό. Μετά από πολύχρονη

επεξεργασία όμως αυτή η εδαφική θεώρηση της κυριαρχίας και της δικαιοδοσίας

φαίνεται ότι παρόλο που αποτελεί το βασικότερο θεμέλιο του δικαίου, εντούτοις

αδυνατεί να εξηγήσει πολλές σύγχρονες διαφορές που προκύπτουν ανάμεσα στα

κράτη και επίσης, ότι η αρχή του σημαντικού και αυθεντικού δεσμού μεταξύ του

υποκειμένου και της εδαφικής βάσης πάνω στην οποία θα θεμελιωνόταν η

αρμοδιότητα, θα πρέπει κάθε φορά να εξετάζεται10. Το πλαίσιο εφαρμογής επομένως

αυτής της δικαιοδοσίας και ο τρόπος με τον οποίο αυτή επιβάλλεται ακόμα και μέσα

στα εδαφικά όρια ενός κράτους δεν μπορεί παρά να υπόκειται σε περιορισμούς από

την ύπαρξη άλλων δογμάτων που υπάρχουν στο διεθνές δίκαιο. Χαρακτηριστική

είναι η επίδραση του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως έχει

διαμορφωθεί πλέον με την πάροδο των ετών, που θέτει πολλούς περιορισμούς

κρίνοντας πράξεις κρατών που έχουν παραβιάσει ανθρώπινα δικαιώματα ακόμα και

στην περίπτωση που πρόκειται για πράξεις που λαμβάνουν χώρα μέσα στην εδαφική

τους επικράτεια και αφορούν άτομα με την εθνικότητα του κράτους αυτού. Η Γενική

Συνέλευση έχει προσπαθήσει να καταστήσει σαφή αυτήν την υποχρέωση των κρατών

για σεβασμό των δικαιωμάτων των ανθρώπων που βρίσκονται κάτω από την

δικαιοδοσία τους κωδικοποιώντας την, όπως έκανε για παράδειγμα στην περίπτωση

του International Covenant on Civil and Political Rights το 196611.

10 Ian Brownlie, p. 29811 International Covenant on Civil and Political Rights, G.A. res. 2200A (XXI), 21 U.N. GAOR Supp. (No. 16) at 52, U.N. Doc. A/6316 (1966), 999 U.N.T.S. 171, entered into force Mar. 23, 1976

6

Ακριβώς λόγω αυτής της ίδιας της ύπαρξης της κυριαρχίας που σε διεθνές

επίπεδο είναι επόμενο να συγκρούεται με την κυριαρχία των υπολοίπων κρατών, το

διεθνές δίκαιο έχει αναγκαστεί να προσπαθήσει να οριοθετήσει τα όρια της

κυριαρχίας ώστε να αποφεύγονται τυχόν διενέξεις και διαφορές. Μέσα σε αυτήν την

προσπάθεια εντάσσεται και η ύπαρξη της έννοιας της κρατικής και της διπλωματικής

ασυλίας που αποτελούν τις δύο κυριότερες εξαιρέσεις από την άσκηση της εδαφικής

δικαιοδοσίας ενός κράτους12.

Η ύπαρξη σημαντικού και αυθεντικού δεσμού μεταξύ του υποκειμένου και

της εδαφικής βάσης πάνω στην οποία θα θεμελιωνόταν η αρμοδιότητα προκύπτει από

την υπόθεση Nottebohm στην οποία το βασικό κριτήριο ήταν η ιθαγένεια του

προσώπου υπέρ του οποίου ένα κράτος επιθυμούσε να ασκήσει διπλωματική

προστασία. Στην περίπτωση αυτή το πρόβλημα ήταν η έλλειψη πραγματικού και

αποτελεσματικού δεσμού ανάμεσα στον Nottebohm και το κράτος του Λιχτενσταϊν,

με αποτέλεσμα να μην νομιμοποιείται το τελευταίο να ασκήσει διπλωματική

προστασία υπέρ του, δικαιώνοντας έτσι τις αιτιάσεις της Γουατεμάλας για την

Γερμανική υπηκοότητα του Nottebohm. Άλλες υποθέσεις του δικαστηρίου που

υποστηρίζουν αυτήν την θεωρία του δεσμού είναι και η υπόθεση Canavaro(1912)

όπου η Ιταλία δεν μπόρεσε να ασκήσει διπλωματική προστασία λόγω της ύπαρξης

στενότερου δεσμού του ιδιώτη Raphael Cane με το Περού. Φαίνεται έτσι λοιπόν ότι

δεν αρκεί να υπάρχει μόνο το εδαφικό στοιχείο προκειμένου να θεμελιωθεί η

αρμοδιότητα ενός κράτους πάνω σε ένα άτομο, θέτοντας έτσι αφενός μεν έναν

περιορισμό στο κράτος για τις περιπτώσεις όπου λείπει ο δεσμός αυτός, αφετέρου δε

και μια επέκταση της δικής του αρμοδιότητας και κυριαρχίας σε πρόσωπα που μπορεί

να είναι στο εξωτερικό, εντούτοις όμως έχουν σημαντικό και αυθεντικό δεσμό μαζί

του.

12 Rebecca Wallace σελ 121

7

Η διπλωματική προστασία είναι ένας θεσμός του εθιμικού δικαίου που

επιτρέπει σε ένα κράτος να παρέμβει προκειμένου να απαιτήσει από ένα άλλο κράτος

την αποκατάσταση της ζημιάς που αυτό προκάλεσε σε έναν υπήκοο του. Στην αρχή

και κυρίως στον 19ο αιώνα ασκήθηκε σαν μέσο νομιμοποίησης της επέμβασης των

ισχυρών κρατών σε εσωτερικές υποθέσεις των αδύναμων κρατών. Περιλήφθηκε όμως

από κάποιες προϋποθέσεις ώστε να διασφαλισθεί ο περιορισμός της επέμβασης αυτής

στα εσωτερικά άλλων κρατών με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διαδικασίες

προστασίας των ατόμων σε περιπτώσεις όπου παραβιάζονται τα δικαιώματά τους από

ξένο κράτος. Εφόσον λοιπόν παραβιασθεί δικαίωμα που προστατεύεται διεθνώς, το

κράτος με το οποίο υπάρχει ο ισχυρότερος δεσμός του υποκειμένου έχει διακριτική

ευχέρεια να την ασκήσει έναντι του άλλου κράτους, μετά την εξάντληση των

εσωτερικών ενδίκων μέσων και με δεδομένο ότι το ζήτημα δεν προκύπτει από

παράνομη πράξη του ιδιώτη που το κράτος επιθυμεί να προστατέψει.

Όσον αφορά την αστική δικαιοδοσία των κρατών, για να είναι σύμφωνα με το

διεθνές δίκαιο τα κράτη δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν σε ευρεία κλίμακα το

κριτήριο της εδαφικότητας προκειμένου να αναλαμβάνουν τα ίδια την εκδίκαση

υποθέσεων όπου υπεισέρχεται το ξένο στοιχείο καθώς έτσι υπάρχει ενδεχόμενο

ύπαρξης διεθνούς ευθύνης. Το ίδιο ισχύει και στις ποινικές υποθέσεις όπου το

κριτήριο της εδαφικότητας είχε δεχθεί παγκόσμια αναγνώριση δεδομένου και των

πλεονεκτημάτων που προσφέρει στην εκδίκαση των υποθέσεων αυτών λόγω της

εγγύτητας που βοηθάει στην συγκέντρωση των απαιτούμενων στοιχείων αλλά και της

ύπαρξης των συμφερόντων του κράτους στο έδαφος του οποίου συνέβη η πράξη.

Αυτό το πλέγμα κανόνων λοιπόν που υπάρχει στο διεθνές δίκαιο δημιουργεί

αρκετά προβλήματα τα οποία για χρόνια η νομική επιστήμη προσπάθησε να επιλύσει.

Η σύγκρουση της κυριαρχίας των κρατών σε υποθέσεις που ανακύπτουν μεταξύ τους

8

έχει οδηγήσει σε προσπάθειες εύρεσης λύσης και οριοθέτησης των ορίων της

θέτοντας τις εξαιρέσεις που προαναφέρθηκαν. Σημαντικότερη ίσως είναι η έννοια της

κρατικής ασυλίας καθώς αποτελεί την εξαίρεση που πιο συχνά επικαλούνται τα

κράτη στις μεταξύ τους διαφορές.

3. Κρατική Ασυλία

Η κρατική ασυλία εμποδίζει την υποβολή ενός κράτους σε δικαιοδοτικές

διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα σε ένα άλλο κράτος που προκύπτουν από διαφορές

μετά από άσκηση κυβερνητικής εξουσίας13. Αποτελεί λοιπόν βασικό κανόνα του

διεθνούς δικαίου η αρχή ότι ένα κράτος δεν μπορεί να δικαστεί με βάση τους

δικαιοδοτικούς κανόνες ενός άλλου κράτους καθώς έχει δικαίωμα σε ασυλία από την

διαδικασία, του διαδικαστικού κανόνα αυτού που το απαλλάσσει από την υποχρέωση

αυτή της υπαγωγής σε νομικές διαδικασίες που αφορούν τόσο αστικές όσο και

ποινικές υποθέσεις.

Οι λόγοι που υπαγόρευσαν την δημιουργία και εφαρμογή του κανόνα της

κρατικής ασυλίας ήταν πολλαπλοί. Ο πιο σημαντικός ήταν ίσως η αρχή της

κυρίαρχης ισότητας που πρέπει να συνδυαστεί με την αποκλειστική δικαιοδοσία των

κρατών στην εδαφική τους περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Lord Millet

στην Βουλή των Λόρδων για την υπόθεση Holland v Lampen-Wolfe (2000) όπου

αναφέρει ότι η κρατική ασυλία δεν είναι ένας αυτοεπιβαλόμενος περιορισμός στην

δικαιοδοσία μιας χώρας αλλά ότι η επιβολή του έρχεται από έξω, από την ίδια την

κυριαρχία των κρατών και την πεποίθηση ότι όλα τα κράτη είναι ίσα14 , δήλωση που

αντανακλά μια από παλιά υπάρχουσα αντίληψη ότι η κυριαρχική ισότητα των κρατών

μπορεί να αποτελεί ακόμα και κανόνα του jus cogens. Η αρχή par in parem non habet

imperium εκφράζει την ιδέα ότι είναι νομικά αδύνατο για ένα κράτος να επιβάλει την

13 Hazel Fox, The law of state immunity, Oxford, Oxford University Press, 200214 http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/ld199900/ldjudgmt/jd000720/hollan-2.htm

9

εξουσία του σε ένα άλλο κυρίαρχο κράτος. Αυτή η δικαιολόγηση της κρατικής

ασυλίας υπήρχε από τα πολύ πρώιμα στάδια της ύπαρξης του κανόνα αυτού όπως

φαίνεται και από την υπόθεση The Schooner Exchange v Faddon (1812)15, ευρέως

θεωρούμενη ως η πρώτη αποφασιστική δήλωση αναγνώρισης του δόγματος της

κρατικής ασυλίας16.

Η διαφορά αυτή προέκυψε όταν το πλοίο Exchange που έπλεε έξω από τις

Αμερικάνικες ακτές καταλήφθηκε από το Γαλλικό ναυτικό και μετά από εντολή του

αυτοκράτορα Ναπολέοντα Βοναπάρτη μετατράπηκε από εμπορικό σε πολεμικό

γαλλικό πλοίο, αλλά λόγω κακοκαιρίας αναγκάστηκε να εισέλθει σε αμερικάνικο

λιμάνι. Τότε οι αρχικοί ιδιοκτήτες του πλοίου εκκίνησαν μια διαδικασία διεκδίκησης

της κυριότητας πλοίου για αποκατάσταση της ζημίας που υπέστησαν. Η Γαλλική

Κυβέρνηση θέλησε να αποκρούσει αυτήν την ενέργεια αντιλέγοντας ότι το πλοίο

ανήκε στο γαλλικό πολεμικό ναυτικό και επομένως δικαιούνταν του ίδιου προνομίου

της κρατικής ασυλίας που θα απολάμβανε και ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Με τον τρόπο

αυτό ανέκυψαν σημαντικά νομικά προβλήματα όπως αυτά της εξαίρεσης προσώπου

από σύλληψη, της ασυλίας ξένων υπουργών και της δυνατότητας περάσματος ξένων

δυνάμεων από ξένο έδαφος μετά από άδεια17. Το ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ

αναγνώρισε την ασυλία του Γαλλικού κράτους επικαλούμενο ακριβώς αυτήν την

ισότητα μεταξύ των κρατών δηλώνοντας ότι ένα κράτος δεν είναι υπόλογο σε ένα

άλλο απλά θέτοντας το ίδιο ή τα κυριαρχικά του δικαιώματα στην εδαφική

επικράτεια του άλλου κράτους, και ότι μπορεί να εισέλθει σε ξένη εδαφική

επικράτεια έχοντας όμως σαν προαπαιτούμενο την πεποίθηση ότι η ασυλίες που

απονέμονται σε ένα κυρίαρχο κράτος θα διατηρηθούν και θα τύχουν εφαρμογής.

15 Ian Brownlie, p.32216 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory 74517 Ian Brownlie, p.322

10

Στην υπόθεση The Schooner Exchange v Faddon (1812) αναπτύχθηκε και η

αρχή ότι η αρμοδιότητα ενός κράτους μέσα στην περιφέρειά του είναι απαραίτητα

απόλυτη και αποκλειστική. Δεν είναι δεκτική σε κανέναν περιορισμό που δεν τίθεται

από τον εαυτό της. Όταν λοιπόν ένα άλλο κράτος είναι διάδικος, η ασυλία στηρίζεται

σε μια παραίτηση δικαιοδοσίας μέσα στην εδαφική κυριαρχία με την οποία αυτή

χάνει τον απόλυτο χαρακτήρα της. Περιγράφηκε σαν ένα υπονοούμενο προνόμιο που

δίνεται σε άλλα κράτη που δρουν στο έδαφός του ώστε να προωθηθούν οι σχέσεις

μεταξύ των κρατών18. Αυτό προκύπτει από το σκεπτικό του δικαστή Marschall, ο

οποίος αναγνώρισε ότι όλα τα κυρίαρχα κράτη έχουν αποδεχθεί μια ελαστικοποίηση

του κανόνα της απόλυτης δικαιοδοσίας τους μέσα στην εδαφική τους επικράτεια ως

μέρος μιας διμερούς συμφωνίας μεταξύ των κρατών ώστε να διασφαλισθεί η

δυνατότητα των αντιπροσώπων τους που στέλνονται στο άλλο κράτος να λειτουργούν

απρόσκοπτα, χωρίς φόβο για σύλληψη ή δίωξη προκειμένου να εκπληρώσουν τις

αρμοδιότητες που τους έχουν ανατεθεί. Επομένως όλες οι εξαιρέσεις στην

δικαιοδοσία ενός κράτους υπάρχουν με την συναίνεσή του19.

Στη διεθνή αβρότητα στηρίχθηκε και μια ακόμα προσπάθεια αναζήτησης του

θεωρητικού υποβάθρου της κρατικής ασυλίας, υποστηρίζοντας και ότι είναι πρακτικά

αδύνατη η επιβολή μιας δικαστικής απόφασης ενός εθνικού δικαστηρίου σε ένα ξένο

κυρίαρχο κράτος. Δεδομένου λοιπόν του κινδύνου να μην γίνει σεβαστή η απόφαση

απένειμαν κρατική ασυλία σε κάθε περίπτωση. Αυτή η άποψη όμως θα οδηγούσε

πλήρη ασυλία όλων των περιπτώσεων εμπλοκής ενός κράτους που τελικά δεν είναι

και πρακτικά εφαρμόσιμο20. Γι’αυτό άλλωστε αυτό το θεώρημα έχει εγκαταλειφθεί

πλέον, με αποτέλεσμα να παρέχεται η δυνατότητα να δεσμεύονται τα περιουσιακά

18 Martin Dixon, p17719 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory 75020 Martin Dixon, p178

11

στοιχεία ενός κράτους που βρίσκονται στην επικράτεια ενός άλλου προκειμένου να

ικανοποιηθούν οικονομικές κυρώσεις που προέρχονται από δικαστικές αποφάσεις εις

βάρος του21.

Είναι φανερό λοιπόν ότι ο κανόνας της κρατικής ασυλίας που έχει προέλθει

από το διεθνές εθιμικό δίκαιο22, έχει υποστεί μεγάλες αλλαγές ως προς το

περιεχόμενο και την εφαρμογή του κατά την πάροδο των ετών. Μπορούμε έτσι να

διαπιστώσουμε την ύπαρξη δύο διακριτικών περιόδων όσον αφορά την λειτουργία

του κανόνα της. Η πρώτη περίοδος καλύπτει τα πρώτα στάδια της διαμόρφωσής του

κατά τον 18ο και 19ο αιώνα που μπορεί να χαρακτηριστεί και σαν η περίοδος της

απόλυτης εφαρμογής του κανόνα καθώς τα κράτη απολάμβαναν πλήρη ασυλία από

οποιαδήποτε εθνική δικαιοδοτική διαδικασία. Αυτό είχε βέβαια σαν αποτέλεσμα

πολλοί ιδιώτες να ζημιωθούν από τις πρακτικές των ξένων κρατών, θέτοντας έτσι

πολλά εμπόδια στην συνεργασία μεταξύ των κρατών κυρίως σε οικονομικό επίπεδο.

Τα προβλήματα αυτά έγιναν πιο καίρια όταν νέες ιδεολογίες ήλθαν στο προσκήνιο,

οπότε και τα σοσιαλιστικά κράτη με τον παρεμβατικό κρατικό μηχανισμό που

διέθεταν αποτελούσαν σημαντικό παράγοντα και του διεθνούς εμπορίου.

Προκειμένου λοιπόν να προσαρμοστεί ο κανόνας της κρατικής ασυλίας σε

αυτήν την συνεχώς αυξανόμενη οικονομική και εμπορική δραστηριότητα των

κρατικών κυβερνήσεων, ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα η δεύτερη περίοδος που

σηματοδοτεί μια πιο περιοριστική αντιμετώπισή του23. Η σημαντική εξέλιξη που

συντελέστηκε την περίοδο αυτή και έθεσε την πρακτική εφαρμογή της κρατικής

ασυλίας σε νέες βάσεις ήταν η καθιέρωση ενός θεωρητικού διαχωρισμού των

21 Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State Immunity, (2007) 52 McGill L.J.13322 Report of the International Law Commission on the work of its thirty second session, UN GAOR, 35th Sess., Supp. No. 10, UN Doc A/35/10 (1980), όπου ρητά αναφέρεται ότι εξετάζοντας την πρακτική των κρατών ως απόδειξη για την ύπαρξη εθιμικού δικαίου, προκύπτει χωρίς αμφιβολία ότι η κρατική ασυλία προέκυψε ως εθιμικός κανόνας (σελ. 344)23 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory

12

κρατικών πράξεων αφενός σε jure imperii για τις κυβερνητικές πράξεις στις οποίες

απονέμονταν κρατική ασυλία, και αφετέρου σε jure gestionis για τις εμπορικού και

αστικού χαρακτήρα πράξεις, στις οποίες δεν απονέμονταν. Διασφαλίζεται έτσι ότι το

κράτος είναι κυρίαρχο μόνο όταν λειτουργεί ασκώντας κυριαρχικές πράξεις. Παίζουν

ρόλο δηλαδή ο σκοπός της πράξης και η φύση της προκειμένου να διαγνωστεί σε

ποια από τις δύο αυτές κατηγορίες ανήκει24. Ο διαχωρισμός αυτός στηρίχθηκε στην

πεποίθηση ότι άσκηση δικαιοδοσίας πάνω σε πράξεις jure gestionis δεν έθιγαν σε

καμία περίπτωση την κυριαρχία του επίδικου κράτους. Υπήρξαν όμως αρκετές

δυσκολίες ως προς τον σαφή προσδιορισμό των κρατικών πράξεων που κατά καιρούς

προέκυπταν σε διαφορές ενώπιον εθνικών δικαστηρίων, με αποτέλεσμα να

ξεκινήσουν προσπάθειες για περαιτέρω ανάλυση και πιο συγκεκριμένη διαμόρφωση

της περιοριστικής αντιμετώπισης της κρατικής ασυλίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα

είναι η Foreign Sovereign Immunities Act του 1976 των ΗΠΑ ή η UK State

Immunity Act του 1978.

4. Αντικείμενο της Κρατικής Ασυλίας

Η κρατική ασυλία απονέμεται στο ίδιο το κράτος, για να επιτευχθεί όμως η

πλήρης εφαρμογή της είναι απαραίτητο να απονεμηθεί το προνόμιο αυτό και σε

πρόσωπα που λειτουργούν με την ιδιότητα του κρατικού λειτουργού. Επομένως είναι

αναγκαίο να βρεθεί το θεωρητικό υπόβαθρο προκειμένου να δικαιολογηθεί η

εφαρμογή της και στα διάφορα όργανα του κράτους.

4.Α. Ratione personae

Ένα κριτήριο βάση του οποίου απονέμεται η κρατική ασυλία σε κρατικά

όργανα είναι το προσωπικό κριτήριο. Χαρακτηριστική περίπτωση απόφασης στην

οποία αναλύεται η κρατική ασυλία ratione personae είναι η απόφαση του Διεθνούς

Δικαστηρίου Congo v. Belgium, όπου το δικαστήριο ανέφερε ότι η προσπάθεια του

24 Martin Dixon, p178-182

13

Βελγίου να επιτύχει την σύλληψη του Υπουργού Εξωτερικών του Κονγκό για

εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έβρισκε εμπόδιο στην κρατική ασυλία που

απονέμεται στον Υπουργό λόγω της υψηλής θέσης που κρατούσε στην χώρα του.

Αναγνωρίστηκε έτσι ότι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο υπάρχουν κάποιες κατηγορίες

προσώπων που απολαμβάνουν ασυλία τόσο για αστικές όσο και για ποινικές

υποθέσεις λόγω της υψηλής θέσης που κατέχουν, όπως οι διπλωματικοί και

προξενικοί αξιωματούχοι, οι Αρχηγοί του κράτους, Αρχηγοί Κυβερνήσεων και

Υπουργοί Εξωτερικών25. Το εύρος στο οποίο εκτείνεται η κρατική ασυλία ratione

personae αποτελεί ένα ζήτημα που δεν έχει καταστεί δυνατό να οριοθετηθεί πλήρως.

Υπάρχει η άποψη ότι η ασυλία δίνεται προκειμένου να βοηθήσει τα πρόσωπα αυτά να

επιδίδονται απρόσκοπτα στην άσκηση των αρμοδιοτήτων τους εκπροσωπώντας το

κράτος αποστολής τους, επομένως είναι αναγκαίο να επεκτείνεται η ασυλία και σε

πράξεις ιδιωτικού χαρακτήρα, τουλάχιστον για όσο χρόνο κατέχουν το αξίωμά τους26.

Μια τέτοια αντιμετώπιση διαπιστώνουμε στην υπόθεση Congo v. Belgium, ενώ η

Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου το 1985 κατά την επεξεργασία της για την προετοιμασία

της σύμβασης για τις ασυλίες, υιοθέτησε μια πιο περιοριστική αντίληψη τονίζοντας

ότι η ασυλία που δίνεται στα πρόσωπα αυτά για ιδιωτικές πράξεις δεν είναι απόλυτη

και ότι δεν θα πρέπει να επεκτείνεται τόσο ώστε να καλύπτει προσωπική περιουσία

που το άτομα αυτό έχει στο εξωτερικό ή και εμπορικού ή επαγγελματικού χαρακτήρα

πράξεις του27.

Επειδή όμως η πρακτική έχει αποδείξει ότι ο αριθμός των δημόσιων

λειτουργών ενός κράτους που μπορούν να το δεσμεύσουν διεθνώς και να οδηγήσουν

25 Arrest Warrant of 11 April 2000, Democratic Republic of Congo v. Belgium, 14 February 2002

26 Michael A. Tunks, Diplomats or Defendants? Defining the Future of Head-of-State Immunity, Duke Law Journal, Vol. 52, 200227 Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State Immunity, (2007) 52 McGill L.J 137

14

ενδεχομένως και σε διεθνή ευθύνη του είναι μεγαλύτερος από αυτόν που αριθμεί

όσους απολαμβάνουν ασυλία βάση του κριτηρίου ratione personae, αναγκαίο είναι να

υπάρξει ρύθμιση και για τους κατώτερους κρατικούς αξιωματούχους. Ενώ λοιπόν η

ασυλία ratione personae προστατεύει τα άτομα που εκπροσωπούν αλλά και

προσωποποιούν το κράτος, η ασυλία ratione materiae επιτρέπει στο κράτος να

προστατέψει με την ασυλία του κατώτερους αξιωματούχους που δικάζονται μετά από

υλοποίηση δικών του επίσημων πολιτικών. Η ασυλία ratione materiae διερευνήθηκε

κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία κατά την εξέταση από τη Βουλή των Λόρδων της

υπόθεσης έκδοσης του Pinochet. Οι βρετανικές αρχές συνέλαβαν τον Augusto

Pinochet σε βρετανικό έδαφος το 1988 λόγω της ύπαρξης ενός διεθνούς εντάλματος

σύλληψης από την Ισπανία για πράξεις βασανιστηρίων κατά τη διάρκεια της

δικτατορίας του στην Χιλή. Εξετάζοντας την δυνατότητα να αναγνωριστεί το

προνόμια της ασυλίας στον Pinochet, αναγνωρίσθηκε ότι παρόλο που δεν

δικαιούνταν ασυλία ratione personae, μη όντας πλέον Αρχηγός κράτους, εντούτοις

δικαιούνταν ασυλία ratione materiae που προερχόταν από την επίσημη και κρατική

φύση των πράξεών του, ενεργώντας ως Αρχηγός κράτους28. Βέβαια η ερμηνεία αυτή

της ασυλίας ratione materiae δεν έχει εφαρμογή μόνο στους Αρχηγούς κρατών αλλά

σε όλους τους κρατικούς αξιωματούχους που αναλαμβάνουν την υποχρέωση να

διεκπεραιώσουν κρατικές λειτουργίες εφόσον δρουν μέσα στα όρια των

αρμοδιοτήτων που το κράτος αποστολής τους έχει θέσει29.

Φαίνεται λοιπόν ότι ακόμα και Αρχηγοί κρατών μπορούν να βρεθούν

εναγόμενοι είτε σε διεθνές είτε σε εθνικό δικαστήριο. Για τα πρώτα υπάρχει

28 Jürgen Bröhmer  , Immunity of a Former Head of State General Pinochet and the House of Lords: Part Three, Leiden Journal of International Law (2000), 13:1:229-237 Cambridge University Press

29 Jaffe v Miller, όπου το Εφετείο του Οντάριο ερμήνευσε την State immunity Act πιο επεκτετικά παρέχοντας ασυλία σε χαμηλόβαθμους αξιωματούχους εφόσον δρουν μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους.

15

δυνατότητα να τους δικάσουν εφόσον στο καταστατικό τους ορίζονται τα όρια της

δικαιοδοσίας τους και περιλαμβάνουν αυτές τις περιπτώσεις. Για παράδειγμα οι όροι

της Συνθήκης των Βερσαλλιών το 1919 (άρθρο 227), ο Χάρτης του Διεθνούς

Πολεμικού Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης 1945 (αρ 7) και το καταστατικό των

δικαστηρίων για τους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας και της Ρουάντας (αρ 7 και 6

αντίστοιχα) ξεκάθαρα αναφέρουν ότι ατομική ποινική ευθύνη θα αναγνωρισθεί

ανεξάρτητα από την ιδιότητα του προσώπου ακόμα και αν αυτή είναι του αρχηγού

κράτους, ενώ στα εθνικά δικαστήρια η κατάσταση είναι πιο δύσκολη καθώς θα

πρέπει πρώτα εξετασθεί αν υπάρχει στην επίδικη περίπτωση δυνατότητα εφαρμογής

της αρχής της ασυλίας των αρχηγών κρατών.

Η επέκταση αυτή της ασυλίας και στο πρόσωπο του αρχηγού του κράτους

προέρχεται από τον παραδοσιακό σεβασμό του προσώπου αυτού ως εκπροσώπου και

εκφραστή του κράτους του, αλλά και από έναν πιο πρακτικό λόγο, την ενίσχυση και

διευκόλυνση του ρόλου που καλείται να παίξει ο αρχηγός κράτους όταν ταξιδεύει στο

εξωτερικό περιβάλλοντάς τον με εγγυήσεις που προερχόμενες από το διεθνές δίκαιο

θα γίνουν σεβαστές από όλους. Επειδή όμως έχει διαχωριστεί το πρόσωπο του

αρχηγού από το κράτος, έχει υιοθετηθεί μια πιο περιοριστική θεώρηση της κρατικής

ασυλίας και έχει ισχυροποιηθεί η προσπάθεια ενίσχυσης και προστασίας των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων διεθνώς, φαίνεται να υπάρχει ένας σταδιακός περιορισμός

της προστατευτικής αυτής ασπίδας που κάλυπτε τους αρχηγούς κρατών με την

άρνηση της χορήγησης της σε μερικές περιπτώσεις.

Οι πιο πρόσφατες πρακτικές δείχνουν ότι τα κράτη είναι πιο πρόθυμα να

δικάσουν πρώην αρχηγούς κρατών παρά αυτούς που είναι εν ενεργεία. Όταν λοιπόν

οι βρετανικές αρχές συνέλαβαν τον Augusto Pinochet σε βρετανικό έδαφος το 1988,

το βρετανικό δικαστήριο αρνήθηκε να του παραχωρήσει το προνόμιο της ασυλίας και

16

θέλησε να τον εκδώσει στην Ισπανία για να δικασθεί. Παρόλο που τελικά για λόγους

υγείας ο Pinochet δεν εκδόθηκε στην Ισπανία, φάνηκε ότι η ασυλία που καλύπτει

τους αρχηγούς κρατών δεν μπορεί να παραμερίσει διεθνή εγκλήματα όπως στην

προκειμένη τα βασανιστήρια, και να τύχει εφαρμογής απαλλάσσοντας το επίδικο

πρόσωπο των ευθυνών του. Αυτή ακριβώς η λογική έχει οδηγήσει στην περιοριστική

θεώρηση της ασυλίας που εξετάζουμε, χωρίς να σημαίνει ότι κάτι τέτοιο δημιουργεί

προβλήματα στο κράτος και την κυριαρχία του, μιας και τα συμφέροντα του κράτους

εξυπηρετούνται με την τιμωρία διεθνώς υπόλογων πρώην αξιωματούχων του, αλλά

ούτε και στους νυν αρχηγούς κρατών οι οποίοι ουδόλως κωλύονται στην άσκηση της

πολιτικής τους με τέτοιες δικαστικές αποφάσεις30.

Εντούτοις όμως, ακόμα και για περιπτώσεις παραβιάσεων ανθρωπίνων

δικαιωμάτων όπως είναι τα βασανιστήρια, πολλές απόψεις έχουν ακουστεί ως προς

την δυνατότητα εφαρμογής της προστασίας που προσφέρει η κρατική ασυλία σε

κρατικούς αξιωματούχους.

4.Β. Ερμηνείες του κανόνα της κρατικής ασυλίας ratione materiae

4.Β.Ι Αυστηρή ερμηνεία και εφαρμογή

Σύμφωνα με μια πιο αυστηρή και στενή εφαρμογή του κανόνα της ασυλίας

ratione materiae, η ασυλία μπορεί να εφαρμοσθεί ακόμα και αν οι επίδικες πράξεις

είναι παράνομες, αντισυνταγματικές ή τουλάχιστον έξω από τα όρια εξουσιοδότησης

βάσει του εσωτερικού δικαίου της χώρας υποδοχής. Αυτό δικαιολογείται από τον ίδιο

τον σκοπό της ύπαρξης της κρατικής ασυλίας που είναι η προσπάθεια να προληφθεί

μια δικαστική κρίση για την νομιμότητα τω κυβερνητικών αυτών πράξεων από

εθνικά δικαστήρια του εξωτερικού. Αυτή είναι μια άποψη που υποστηρίχθηκε από

τον Λόρδο Millett στην υπόθεση του Pinochet, και έχει δεχθεί κριτική καθώς

ουσιαστικά ελάχιστες πράξεις των κρατικών αξιωματούχων που δρουν στο εξωτερικό

30 Michael Tunks σελ 659

17

καταλήγει να μην περιβάλει με ασυλία, δεδομένης και της δυσκολίας ενδεχομένως

που προκύπτει σε πολλές περιστάσεις να χαραχθούν σαφώς τα όρια μεταξύ της

ιδιωτικής ζωής του αλλοδαπού κρατικού αξιωματούχου και του δημόσιου

λειτουργήματός του31.

Παρόλες τις κριτικές όμως, η άποψη αυτή, που μπορεί να θυμίζει πρακτικές

του παρελθόντος, έχει βρει υποστηρικτές όπως φαίνεται από την νομολογία..

Χαρακτηριστικό είναι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε το Ομοσπονδιακό

Δικαστήριο της πολιτείας της Κολούμπια στην υπόθεση Herbage v. Meese το 1990

ότι κατά την εφαρμογή της Foreign State Immunity Act (FSIA), επίδικη πράξη που

πραγματοποιήθηκε από κρατικούς αξιωματούχους του αλλοδαπού κράτους και είναι

κυβερνητικής φύσης δεν μπορεί να δικαστεί από τα δικαστήρια του κράτους

υποδοχής όσο σοβαρές και αν είναι οι ισχυριζόμενες κατηγορίες32. Επίσης στην

υπόθεση Jones v. Ministry of Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya AS Saudiya (2006) η

Βουλή των Λόρδων υιοθέτησε μια αυστηρή ερμηνεία της κρατικής ασυλίας,

δηλώνοντας ότι τα κράτη προκειμένου να ζητήσουν την εφαρμογή της δεν απαιτείται

ο κρατικός αξιωματούχος να έχει ενεργήσει σύμφωνα με τις οδηγίες που είχε λάβει ή

την αρμοδιότητα που του είχε δοθεί, εξελίσσοντας μάλιστα το σκεπτικό της

περιλαμβάνοντας στις πράξεις που δικαιούνται το προνόμιο της ασυλίας ακόμα και

αυτές που αποσκοπούν ακόμα και γενικά στην πραγματοποίηση του στόχου που το

κράτος έχει θέσει. Δεν δίστασαν έτσι να θεωρήσουν ότι απονέμεται κρατική ασυλία

ακόμα και σε άτομα που κατηγορούνται για βασανισμό, όπως στην προκειμένη

περίπτωση, χρησιμοποιώντας μάλιστα τον ορισμό που χρησιμοποιήθηκε στο

Convention Against Torture των Ηνωμένων Εθνών, την χρήση των βασανιστηρίων

31 Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State Immunity, (2007) 52 McGill L.J 14032 Herbage v. Meese, 747 F.Supp. 60 (D.D.C.1990)

18

δηλαδή ως μέρος των ενεργειών κρατικού αξιωματούχου ή των επιτρεπόμενων από

αυτόν ενεργειών δρώντας μέσα στα όρια της κρατικής του αρμοδιότητας.33

4.Β.ΙΙ Περιοριστική ερμηνεία και εφαρμογή

Σε πολλές περιπτώσεις τα εθνικά δικαστήρια υιοθέτησαν μια πιο περιοριστική

ερμηνεία της κρατικής ασυλίας κατανοώντας ότι η αυστηρή εφαρμογή της θα

οδηγούσε σε ευρεία απόδοση του προνομίου αυτού σε υποθέσεις που αφορούν

βασανιστήρια ή καταπάτηση άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή λοιπόν η πιο

εγκρατής ερμηνεία της ασυλίας δεν απονέμει ασυλία σε κρατικούς αξιωματούχους

των οποίων οι πράξεις υπερβαίνουν τις οδηγίες που τους έχουν δοθεί, κατανοώντας

όμως ότι οι πράξεις αυτές γίνονται από κρατικούς αξιωματούχους . Επομένως οι

πράξεις αυτές έχουν έναν επίσημο χαρακτήρα γεγονός που τις εντάσσει μέσα στα

πλαίσια εφαρμογής του Convention Against Torture των Ηνωμένων Εθνών και τις

καθιστά παράνομες δεδομένου ότι ελάχιστα κράτη απροκάλυπτα θα επέτρεπαν

βασανιστήρια34.

Δημιουργείται έτσι ένα δόγμα που φαίνεται να είναι αντίθετο με αυτό που

σχηματίζεται με την αυστηρή εφαρμογή της ασυλίας. Δεν απονέμεται λοιπόν ασυλία

σε κρατικούς αξιωματούχους που με τις πράξεις τους φαίνεται να ξεπερνούν τα όρια

των εξουσιών που τους αναγνωρίζονται και επιτρέπονται από το νομικό καθεστώς

του ξένου κράτους στο οποίο βρίσκονται. Ότι ξεπερνάει τα όρια αυτά δεν μπορεί να

είναι πράξη που καλύπτεται από την κυριαρχία του κράτους αποστολής άρα και από

την προστασία που η κυριαρχία μπορεί να προσφέρει35.

33 Jones v. Ministry of Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya AS Saudiya (the Kingdom of Saudi Arabia), SESSION 2005-06, [2006] UKHL 26 Παρ 12

34 Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State Immunity, (2007) 52 McGill L.J 14235 Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State Immunity, (2007) 52 McGill L.J 142

19

4.Β.ΙΙΙ Περιοριστική ερμηνεία και εφαρμογή λόγω σύγκρουσης με το διεθνές

δίκαιο

Αυτή η περιοριστική ερμηνεία υιοθετήθηκε και στην υπόθεση του Pinochet,

όπου όμως οι επίδικες πράξεις των βασανιστηρίων τέθηκαν σε πιο σταθερή βάση

καθώς αναγνωρίσθηκε ότι αποτελούσαν διεθνές έγκλημα με ισχύ αναγκαστικού

δικαίου. Αποτελούν με τον τρόπο αυτό τα βασανιστήρια πράξεις που δεν μπορούν σε

καμιά περίπτωση να είναι συμβατές με επίσημη άσκηση εξουσίας, γεγονός που

σημαίνει ότι είναι δυνατόν να ξεπεραστούν έτσι προβλήματα που προκύπτουν από τις

άλλες δύο ερμηνείες. Άρα θα μπορούν να τιμωρηθούν εγκλήματα όπως αυτό των

βασανιστηρίων καθώς θα θεωρούνται πράξεις που γίνονται από επίσημο όργανο του

κράτους βέβαια, χωρίς όμως να υπονοείται ότι αποτελούν μέρος της κυβερνητικής

πολιτικής ενός ανεξάρτητου κράτους.

5. Υπόθεση Al - Adsani και ο αντίκτυπος αυτής

Στην αναζήτηση ενός πιο αποτελεσματικού και προσβάσιμου παγκόσμιου

συστήματος για αποκατάσταση μετά από παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα

θύματα των παραβιάσεων αυτών επιδιώκουν ολοένα και πιο πολύ την αποζημίωσή

τους από εθνικά πολιτικά δικαστήρια, με αποτέλεσμα τα εθνικά δικαστήρια να

αναλαμβάνουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια προστασίας του ατόμου

που συμπληρώνει τις ποινικές διώξεις εναντίον των δραστών. Η διάπραξη όμως των

αδικημάτων αυτών από άτομα που κατέχουν την ιδιότητα του κρατικού

αξιωματούχου θέτει επί τάπητος το πρόβλημα της απονομής της κρατικής ασυλίας

που οδηγεί στην παρεμπόδιση της εκδίκασης των υποθέσεων αυτών από τα

δικαστήρια της ιθαγένειας του θύματος. Έτσι καταλήγουν να υπάρχουν υποθέσεις

που αναγνωρίζουν την ιδιαίτερη θέση που λαμβάνει στη διεθνή έννομη τάξη το θύμα

της παραβίασης κανόνων αναγκαστικού δικαίου και υποχρεώσεων που ισχύουν erga

20

omnes που αποτελούν φωτεινά παραδείγματα που εξελίσσουν το διεθνές δίκαιο. Μια

τέτοια υπόθεση είναι η Al-Adsani v. United Kingdom36. Σ’αυτήν την υπόθεση η

τελική ετυμηγορία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

αναγνώρισε ότι το διεθνές δίκαιο δεν έχει δεχτεί ακόμα την αντίληψη ότι τα κράτη

και οι αξιωματούχοι τους δεν δικαιούνται ασυλίας σε περιπτώσεις εκδίκασης

υποθέσεων σε εθνικά δικαστήρια άλλων κρατών για περιπτώσεις βασανιστηρίων ή

άλλων σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρόλη την ύπαρξη του

προηγουμένου υποθέσεων όπως αυτό της υπόθεσης Pinochet37.

Ο διάδικος στην υπόθεση αυτή ήταν υπήκοος τόσο της Μεγάλης Βρετανίας

όσο και του Κουβέιτ. Έφερε λοιπόν ενώπιον των βρετανικών δικαστηρίων υπόθεση

εναντίον της Κυβέρνησης του Κουβέιτ και τριών υπηκόων του για σωματικές και

ηθικές βλάβες που υπέστη ο ίδιος μετά από πράξεις βασανισμού που υπέστη στο

Κουβέιτ αλλά και για απειλές κατά της ζωής του μετά την επάνοδό του στην

Βρετανία το 1991. Το δικαστήριο απέρριψε την αίτησή του θεωρώντας ότι η

Κυβέρνηση του Κουβέιτ είχε ασυλία σύμφωνα με την State Immunity Act του 197838.

To ίδιο αποτέλεσμα είχε και η έφεσή του39. Tα βρετανικά δικαστήρια προκειμένου να

οδηγηθούν στην απόφασή τους αυτή να αποδώσουν στο Κουβέιτ το προνόμιο της

κρατικής ασυλίας εξέτασαν την νομολογία των Ομοσπονδιακών Δικαστηρίων των

Ηνωμένων Πολιτειών που για περιπτώσεις ασυλίας εξετάζουν την Foreign Sovereign

Immunities Act του 1976. Κατά την εξέτασή τους αυτή διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει

ούτε και υπονοείται εξαίρεση από την εφαρμογή της ασυλίας για παραβίαση

ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξαν και για το περιεχόμενο

των ρυθμίσεων της British State Immunity Act που ομοιάζει πολύ με αυτήν των 36 Al-Adsani v. the United Kingdom, Νο. 35763/97, 21 November 200137 After Pinochet:Foreign Sovereign Immunity in respect of serious human rights violations-The decision of the European Court of Human Rights in the Al-Adsani case, Markus Rau, German Law Journal Vol.3, No 6, 1 June 200238 Al-Adsani v. Kuwait, 103 ILR 420 (QB 1995)39 Al-Adsani v. Kuwait, 107 ILR 536 (CA 1996)

21

Ηνωμένων Πολιτειών, θεωρώντας ότι η μη συμπερίληψη της εξαίρεσης αυτής σε

αυτές που ρητά αναφέρονται στην πράξη αυτή δεν μπορεί να οδηγεί στο συμπέρασμα

ότι αυτή υπονοείται.

Όταν δεν έγινε δεκτό το αίτημά του να εφεσιβάλλει την απόφαση αυτή στη

Βουλή των Λόρδων, ο Al-Adsani απευθύνθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας αυτή τη φορά

ισχυριζόμενος ότι δεν μπόρεσε να προστατέψει το δικαίωμά του να μην υποστεί

βασανισμό και ότι του αρνήθηκε την πρόσβαση στην δικαιοδοτική διαδικασία που

δικαιούνταν, επικαλούμενος παραβίαση των άρθρων 3, 6(1)και 13 της Ευρωπαϊκής

Σύμβασης για την Προστασία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Θεμελιωδών

Ελευθεριών40. Το καθοριστικό ερώτημα στο οποίο καλούνταν να απαντήσει η

απόφαση αυτή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ήταν

φυσικά το ζήτημα αν η απονομή του προνομίου της κρατικής ασυλίας στο Κουβέιτ

από τα βρετανικά δικαστήρια, παρόλες τις σοβαρές κατηγορίες για καταπάτηση

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήταν συμβατή με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου που

αναφέρονται στην κρατική ασυλία. Και αυτό το δικαστήριο όπως άλλωστε και τα δύο

βρετανικά θεώρησε ότι δεν ήταν ασυμβίβαστη με το διεθνές δίκαιο η απονομή

ασυλίας στην περίπτωση αυτή. Ενώ λοιπόν αναγνώρισε ότι η απαγόρευση των

βασανιστηρίων θεωρείται επιτακτικός κανόνας του διεθνούς δικαίου, εντούτοις δεν

στάθηκε δυνατό να βρεθεί ακράδαντος κανόνας που να μην απονέμει κρατική ασυλία

στο κράτος για πολιτικές αγωγές εξαιτίας βασανιστηρίων που συνέβησαν στο έδαφος

40 European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, Nov. 4 1950, 213 UNTS 222 ECIIR Judgment

22

του κράτους αυτού41. Φαίνεται λοιπόν ότι το δικαστήριο απομακρύνθηκε από την

άποψη που είχε υιοθετηθεί στην υπόθεση Pinochet42.

Όντας η πρώτη απόφαση διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου που ασχολείται με

την κρατική ασυλία σε αναφορά με παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων η υπόθεση

Al-Adsani αποτελεί ένα πολύ σημαντικό προηγούμενο με αντίκτυπο σ’όλες τις

μελλοντικές διεκδικήσεις αποζημιώσεων εναντίον ξένων κρατών. Επηρέασε μάλιστα

καταλυτικά και μελλοντικές αποφάσεις δικαστηρίων, δηλώνοντας ότι οι διεθνείς

κανόνες που διέπουν την κρατική ασυλία δεν μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα

για την δημιουργία ενός γενικού κανόνα εξαίρεσης της εφαρμογής της ασυλίας σε

περιπτώσεις παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή jus cogens κανόνων43.

6. Θεωρία Κανονιστικής Ιεραρχίας 44

Παρόλο όμως που ο Al-Adsani δεν δικαιώθηκε στην απόφαση αυτή, έπεισε

πολλούς από τους δικαστές να υιοθετήσουν μια ιδιαίτερα δημοφιλή θεωρία που

αποσκοπεί στο να προλάβει τέτοιου είδους φαινομενικά άδικες αποφάσεις στο

μέλλον, την Θεωρία της Κανονιστικής Ιεραρχίας, η οποία αποσκοπεί στην

υπερπήδηση αυτού του πολύ σοβαρού εμποδίου που εμφανίζεται στην προσπάθεια

της ικανοποίησης των θυμάτων παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η θεωρία αυτή της ιεραρχίας των διεθνών κανόνων λειτουργεί

αναγνωρίζοντας ότι μια δέσμη κανόνων με ανώτερη νομική ισχύ, όπως το

αναγκαστικό δίκαιο, υπερισχύει έναντι άλλων κανόνων όπως για παράδειγμα αυτών

στην περίπτωση της κρατικής ασυλίας. Εντούτοις όμως η θεωρία αναγνωρίζει ότι η

41 After Pinochet:Foreign Sovereign Immunity in respect of serious human rights violations-The decision of the European Court of Human Rights in the Al-Adsani case, Markus Rau, German Law Journal Vol.3, No 6, 1 June 200242 The impact of Al-Adsani v. the United Kingdom: Towards an effective and enforceable civil remedy for reparation for torture in the United Kingdom, House of Lords, 13 February 200243 After Pinochet:Foreign Sovereign Immunity in respect of serious human rights violations-The decision of the European Court of Human Rights in the Al-Adsani case, Markus Rau, German Law Journal Vol.3, No 6, 1 June 200244 Normative Hierarchy Theory

23

κρατική ασυλία ακόμα και σε περιπτώσεις καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων

αποτελεί ένα προνόμιο που πηγάζει από το διεθνές δίκαιο είτε προερχόμενο από ένα

θεμελιώδες δικαίωμα που αναγνωρίζεται στα κυρίαρχα κράτη, είτε από το διεθνές

εθιμικό δίκαιο. Στη διεθνή έννομη τάξη όμως η κρατική ασυλία δεν αποτελεί ένα

απόλυτο δικαίωμα που αποδίδεται στα κράτη με την δυνατότητα να υπερισχύσει

έναντι όλων των άλλων45. Ούτε η προέλευσή της από το εθιμικό δίκαιο δικαιολογεί

την προστασία κρατικών πράξεων που παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα. Έχει

αναγνωρισθεί ακόμα και νομολογιακά ότι η κρατική ασυλία δεν αποτελεί τίποτα

παραπάνω από μια εξαίρεση στην δικαστική δικαιοδοσία των κρατών46.

Στην υπόθεση Al-Adsani λοιπόν η απόφαση του δικαστηρίου προκάλεσε αυτή

τη διχογνωμία μεταξύ των δικαστών με μερικούς από αυτούς όπως ο Matti Pellonpaa

και ο Nicolas Bratza να απορρίπτουν αυτήν την νέα θεωρία που προέκυψε από την

γνώμη των μειοψηφούντων δικαστών θέτοντας τον προβληματισμό ότι αν γίνει δεκτή

η στάση αυτή απέναντι στην κρατική ασυλία ως προς την δικαιοδοσία τότε θα έπρεπε

να εφαρμοσθεί και ως προς την εκτέλεση των αποφάσεων που εκδίδονται μιας και η

αναγκαστική εκτέλεση από μόνη της σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί κανόνα jus

cogens και άρα ιεραρχικά ανώτερο των κανόνων που παραβιάζονται. Μια τέτοια

όμως πρακτική θα έθετε σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις και την συνεργασία

μεταξύ των κρατών καθώς θα οδηγούσε σε δέσμευση μέσω των κανόνων της

αναγκαστικής εκτέλεσης σημαντικού ποσοστού κρατικής περιουσίας που βρίσκεται

στο εξωτερικό, από ακίνητα μέχρι τραπεζικούς λογαριασμούς. Από την αντίθετη

πλευρά βέβαια, ένας σημαντικός αριθμός από τους δικαστές όπως ο Χρήστος

Ροζάκης, ο Lucjus Caflisch, ο Luzjus Wildhaber, o Jean Paul Costa, η Ireneu Cabral

Barreto και η Nina Vajic διαφώνησαν και υπερασπίστηκαν την επίλυση της διαφοράς

45 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory 74446 Verlinden v. Central Bank of Nigeria, 461 US 480, 486 (1983)

24

βάση της θεωρίας κανονιστικής ιεραρχίας. Ανέφεραν έτσι ότι η αποδοχή της

αναγκαστικού δικαίου ισχύος της απαγόρευσης των βασανιστηρίων υπαγορεύει ότι

σε περίπτωση παραβίασής της, δεν μπορεί κανένα κράτος να επικαλεστεί ιεραρχικά

κατώτερους κανόνες προκειμένου να αποφύγει τις συνέπειες των διεθνώς παράνομων

πράξεών του47. Κατά την έκδοση όμως της απόφασης μόνο μια μειοψηφία κατέληξε

στο συμπέρασμα ότι «το Κουβέιτ δεν θα έπρεπε να κρύβεται πίσω από τους κανόνες

της κρατικής ασυλίας προκειμένου να αποφύγει δικαιοδοτικές διαδικασίες για μια

σοβαρή καταγγελία για βασανιστήρια που ανακύπτουν στα πλαίσια της αρμοδιότητας

ενός ξένου κράτους48».

Η εξεταζόμενη θεωρία παίρνει σαν δεδομένο ότι η κρατική ασυλία σε

περιπτώσεις παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων προέρχεται από το διεθνές δίκαιο

καθώς ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο κινείται είναι αυτός της ιεραρχίας των

διεθνών κανόνων, με αποτέλεσμα να αναγνωρίζει την υπεροχή των κανόνων jus

cogens έναντι των κανόνων της κρατικής ασυλίας. Κινείται λοιπόν πάνω στην

αντίληψη ότι το γενικό συμφέρον της διεθνούς κοινότητας υπερακοντίζει τα

συμφέροντα των μεμονομένων κρατών.

Πρέπει να οδηγηθούμε όμως στο σημείο αυτό στην σύγκρουση των κανόνων

που περιγράφονται στην απόφαση The Schooner Exchange, της κυρίαρχης ισότητας

των κρατών και της αποκλειστικής δικαιοδοσίας στα όρια της εδαφικής επικράτειάς

τους, που οδήγησε στην πρώτη αποφασιστική δήλωση αναγνώρισης του δόγματος της

κρατικής ασυλίας. Παρά το γεγονός ότι το σύγχρονο διεθνές δίκαιο δεν αποδέχεται

πλέον πλήρως την έννοια των έμφυτων δικαιωμάτων των κρατών, η ορθολογική

βάση της θεμελιώδους αρχής par in parem non habet imperium έχει επιδείξει

47 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory 74248 Al-Adsani v. the United Kingdom, Νο. 35763/97, 21 November 2001, Concurring opinion of Judges Pellonpaa and Bratza p. 25

25

ιδιαίτερη ανθεκτικότητα. Έτυχε μεγάλης αναγνώρισης τόσο νομολογιακά όσο και σε

θεωρητικό επίπεδο ότι μεταξύ δύο ίσων ο ένας δεν μπορεί να ασκήσει την κυριαρχική

του θέληση ή εξουσία πάνω στον άλλον, κυρίως μετά την συμβολή των σοσιαλιστών

θεωρητικών στην ανάλυση του ζητήματος αυτού. Επομένως η αρχή της εδαφικής

δικαιοδοσίας θα πρέπει να υποχωρήσει ενώπιον της κυρίαρχης ισότητας , θέτοντας

όμως έτσι σημαντικά προβλήματα σε αντιδικίες για παραβίαση ανθρωπίνων

δικαιωμάτων μιας και οι αιτούντες προστασία θα πρέπει να ξεπεράσουν τον σκόπελο

της κρατικής ασυλίας η οποία παίρνει μια θεμελιώδη θέση στην ιεραρχία των διεθνών

κανόνων49.

Η αρχή par in parem non habet imperium όμως ειδικά σε περιπτώσεις

παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να εξεταστεί πιο διεξοδικά. Το

αληθινό νόημα της κυρίαρχης ισότητας δεν πρέπει να μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι

δημιουργείται ένα δόγμα που απαγορεύει σε κάθε περίπτωση την επέκταση της

δικαιοδοσίας ενός κράτους πάνω σε ένα άλλο. Πιο ορθό είναι το συμπέρασμα ότι τα

κράτη έχουν βάση της αρχής αυτής μια δεδομένη ισότητα ως προς την ικανότητα που

έχουν να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Αυτή η ανάλυση της ικανότητας των

κρατών να διεκδικήσουν παραπέμπει περισσότερο προς την έννοια της διεθνούς

προσωπικότητας καθώς προσομοιάζει με την ελευθερία και την δυνατότητα των

κρατών να ασκήσουν επίσημη εξουσία που συνδέεται με την κρατική οντότητα,

δηλαδή την διαμόρφωση και υλοποίηση εγχώριας και εξωτερικής πολιτικής,

εκτέλεση διεθνών συνθηκών και συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς50. Επομένως

αυτή του η ικανότητα για διεκδίκηση των δικαιωμάτων του βρίσκεται στο απόγειο

της μέσα στα δικά του εδαφικά όρια, ενώ εξασθενεί στο εξωτερικό όπου εισέρχεται

49 Sompong Sucharitkul, Immunities of Foregn States Before National Authorities, 149 RECUEIL DES COURS 87, 117, 197650 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory 752

26

στη σφαίρα εξουσίας ενός άλλου κράτους. Άρα δεν υπάρχει έμφυτο δικαίωμα στην

κρατική ασυλία. Άλλωστε η πρακτική των κρατών να δίνουν ασυλία δημιούργησε

κάποιους δεσμευτικούς κανόνες κρατικής συμπεριφοράς που όμως δεν θα μπορούσαν

να υποτιμήσουν και να παραβλέψουν τον σκοπό και την επιδίωξη της διεθνούς

έννομης τάξης.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η κρατική ασυλία δεν εμπίπτει στην

αρμοδιότητα του κράτους που καλείται να υπερασπιστεί τον εαυτό του και τους

πολίτες του, αλλά σ’αυτήν του κράτους στο έδαφος του οποίου εκκινείται η

δικαιοδοτική διαδικασία. Επομένως αν δίνεται ασυλία σε περιπτώσεις παραβίασης

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δίνεται από το εθνικό δικαστήριο. Μπορούμε έτσι να

καταλάβουμε τα λάθη της Θεωρίας της Κανονιστικής Ιεραρχίας καθώς δεν υπάρχει

σύγκρουση μεταξύ κανόνων jus cogens με αυτούς της κρατικής ασυλίας αλλά με

αυτούς της δικαστικής δικαιοδοσίας των κρατών. Η εφαρμογή τελικά της Θεωρίας

της Κανονιστικής Ιεραρχίας, λόγω του μη πλήρως προσδιορισμένου χαρακτήρα του

jus cogens, θα δημιουργούσε τεράστια προβλήματα στα εθνικά δικαστήρια που θα

καλούνταν να πάρουν αποφάσεις σε περιπτώσεις γενοκτονίας, δουλείας ή

βασανιστηρίων. Αυτό ισχύει γιατί η εφαρμογή της θα δημιουργούσε προβλήματα όχι

μόνο στον προσδιορισμό της δικαιοδοσίας των κρατών αλλά και θα ανάγκαζε τα

εθνικά δικαστήρια να εξετάζουν κάθε φορά αν ο κανόνας που παραβιάσθηκε έχει

αποκτήσει τον χαρακτήρα αναγκαστικού δικαίου, κάτι που έχει αποδειχθεί ότι είναι

πολύ δύσκολο ακόμα και για τους θεωρητικούς του διεθνούς δικαίου51.

7. Απόφαση Καλογεροπούλου εναντίον Ελλάδας και Γερμανίας 52

51 Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the normative hierarchy theory 77352 Eur. Court H.R., Kalogeropoulou et al. v. Greece and Germany, admissibility Decision of 12 december 2002

27

Στις 12 Δεκεμβρίου 2002 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτων θεώρησε απαράδεκτη την αίτηση που υπέβαλαν εναντίον της Ελλάδας

και της Γερμανίας 257 θύματα και συγγενείς θυμάτων για εγκλήματα πολέμου που

συνέβησαν στην Ελλάδα το 1944. Η απόφαση αυτή έδωσε στο Δικαστήριο μια

δεύτερη ευκαιρία να ασχοληθεί με το ζήτημα της κρατικής κυριαρχίας σε

περιπτώσεις παραβίασης κανόνων jus cogens μετά την υπόθεση Al-Adsani που

εξετάσθηκε παραπάνω. Και στην περίπτωση αυτή το Δικαστήριο φάνηκε να

επιβεβαιώνει την υπόθεση Al-Adsani παρά την διχογνωμία και τις θεωρητικές

συζητήσεις που αυτή προκάλεσε. Θεώρησε έτσι ότι η Ελλάδα δεν παραβίασε το

δικαίωμα των διαδίκων να απευθυνθούν στα δικαστήρια επιτρέποντας στην

Γερμανία να χρησιμοποιήσει το προνόμιο της κρατικής ασυλίας προκειμένου να

αποφύγει την πιθανότητα να αναγκασθεί να αποζημιώσει τα θύματα αυτά53.

Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης που θεμελίωσαν το δικαίωμα

αποζημίωσης των θυμάτων και που αποτέλεσαν παραβίαση κανόνων jus cogens

συνέβησαν τον Ιούνιο του 1944 κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής στην

Ελλάδα το 1944. Σε ένα ελληνικό χωριό, το Δίστομο στην περιοχή της Βοιωτίας,

Γερμανικές δυνάμεις των SS προέβησαν στην εν ψυχρώ εκτέλεση 218 κατοίκων του

χωριού, ακόμα και παιδιών, ενώ παράλληλα σημειώθηκαν περιπτώσεις βιασμών και

εκτεταμένων καταστροφών ιδιωτικής περιουσίας λεηλατώντας και καίγοντας σπίτια,

ως αντίποινα για την επίθεση που δέχθηκαν από Έλληνες αντάρτες στην περιοχή54.

Οι διάδικοι στράφηκαν το 1995 στο Πρωτοδικείο της Λιβαδειάς, το οποίο με

την απόφασή του αριθμ. 137/1997 αναγνώρισε ότι είχε δικαιοδοσία να δικάσει την

υπόθεση παρόλο που στρεφόταν εναντίον ενός κυρίαρχου ξένου κράτους. Η

53 Kerstin Bartsch and Bjorn Elberling, Jus Cogens vs. State Immunity, Round Two: The Decision of the European Court of Human Rights in the Kalogeropoulou et al. v. Greece and Germany DecisionGerman Law Journal Vol. 4, No. 5, 1 May 200354 Απόφαση Αρείου Πάγου Βοιωτία εναντίον Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Αριθμ. 11/2000

28

συλλογιστική που χρησιμοποίησε το δικαστήριο για να φτάσει στο συμπέρασμα αυτό

στηρίχθηκε στην διάκριση των κρατικών πράξεων σε πράξεις jure imperii και jure

gestionis θεωρώντας ότι μόνο οι πρώτες δικαιούνται κρατικής ασυλίας ενώ η

εξακρίβωση του χαρακτήρα των πράξεων γίνεται από το εθνικό δικαστήριο της

χώρας στην περιφέρεια της οποίας προκύπτει η δίκη55. Αναφερόμενο μάλιστα στην

απόφαση της Νυρεμβέργης θεώρησε ότι δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί κρατική

ασυλία σε περιπτώσεις παραβίασης κανόνων jus cogens, δικαιολογώντας την

απόφαση αυτή αναφέροντας ότι η παραβίαση κανόνων jus cogens δεν αποτελεί

κυριαρχική πράξη και συνεπάγεται παραίτηση από την ασυλία, ενώ η αναγνώριση

ασυλίας για τέτοιες πράξεις από την πλευρά του δικαστηρίου θα σήμαινε αποδοχή

τους, την στιγμή που είναι από την φύση τους καταδικαστέες από την διεθνή

κοινότητα και επιπλέον κατάχρηση του δικαιώματος της ασυλίας56.

Μετά την έκδοση της απόφασης αυτής η Γερμανία απευθύνθηκε στον Άρειο

Πάγο ο οποίος με την απόφασή του το 2000 δεν την δικαίωσε με αποτέλεσμα να

ξεκινήσει νέος γύρος δικαστικών διαμάχεων μιας και η Γερμανία αρνήθηκε να

πληρώσει το ποσό της αποζημίωσης. Ενώ λοιπόν είχε ξεκινήσει η διαδικασία

αναγκαστικής εκτέλεσης στην Ελλάδα με την δέσμευση γερμανικής κινητής και

ακίνητης περιουσίας που βρισκόταν στην Ελλάδα μετά από την έκδοση αποφάσεων

ελληνικών δικαστηρίων που το επέτρεπαν, η Γερμανία στράφηκε εκ νέου στον Άρειο

Πάγο προκειμένου να αποκρούσει τις ελληνικές αυτές αποφάσεις που δεν

αναγνώριζαν κρατική ασυλία. Με την απόφασή του στις 17 Σεπτεμβρίου 2002 ο

Άρειος Πάγος αναγνώρισε κρατική ασυλία στην Γερμανία θεωρώντας ότι δεν υπάρχει

55 Ilias Bantekas, Prefecture of Voiotia v. Federal Republic of Germany, case No. 137/1997, American Journal of International Law, Vol. 92, No 4 (1998) σελ. 765-76856 Πρωτοδικείο Λιβαδειάς απόφασή αριθμ. 137/1997

29

κανόνας εθιμικού διεθνούς δικαίου που να εξαιρεί κάποιες πράξεις από το προνόμιο

της κρατικής ασυλίας57.

Μετά από αυτές τις εξελίξεις λοιπόν η διαφορά κατέληξε στο Ευρωπαϊκό

Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το οποίο εξέδωσε την απόφασή του στις 12

Δεκεμβρίου 2002. Πρέπει να υπογραμμιστεί στο σημείο αυτό ότι η απαγόρευση

εγκλημάτων πολέμου όμως αυτό της δολοφονίας πολιτών αποτελεί κανόνα jus

cogens. Δεδομένου λοιπόν ότι η κρατική ασυλία επιδέχεται περιορισμούς και

επομένως μπορεί να αποκλειστεί σε κάποιες περιπτώσεις, το λογικό συμπέρασμα θα

ήταν ότι δεν θα μπορούσε να εφαρμοσθεί εμποδίζοντας την δικαστική επιβολή

κανόνων jus cogens που απαγορεύουν εγκλήματα πολέμου. Οι υπερασπιστές όμως

της Al-Adsani απόφασης θεωρούν ότι δεν υπάρχει πραγματική σύγκρουση μεταξύ

των δύο αυτών κατηγοριών δικαιϊκών κανόνων μιας και η κρατική ασυλία αφορά την

επιβολή και όχι το περιεχόμενό του. Απαγορεύει δηλαδή ο κανόνας μια συγκεκριμένη

δέσμη πράξεων που οδηγούν στην διάπραξη του εγκλήματος όχι όμως και την

χρησιμοποίηση της κρατικής ασυλίας από την πλευρά των κρατών σε περιπτώσεις

υπαγωγής τους σε εθνικά δικαστήρια για αποκατάσταση και αποζημίωση των

πληγέντων.58. Η αντίθετη γνώμη βέβαια θεωρεί ότι ένας κανόνας jus cogens επειδή

συνήθως προέρχεται από το εθιμικό δίκαιο μπορεί να εξελιχθεί με την πάροδο των

ετών με την προϋπόθεση ομοιόμορφης πρακτικής και opinion juris και να πείσει την

πλειοψηφία των κρατών ότι ένας κανόνας jus cogens είναι θεμελιώδους σημασίας και

δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί η παραβίασή του. Είναι αλήθεια βέβαια ότι ειδικά στις

περιπτώσεις των διαδικασιών στα πολιτικά δικαστήρια, δεν υπάρχει χωριστός

υποχρεωτικός κανόνας που να αφορά την επιβολή του jus cogens, παρόλο που κάτι

57 Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εναντίον Μιλτιάδη Μαργέλλου αριθμ. 6/17-09-200258 Kerstin Bartsch and Bjorn Elberling, Jus Cogens vs. State Immunity, Round Two: The Decision of the European Court of Human Rights in the Kalogeropoulou et al. v. Greece and Germany Decision German Law Journal Vol. 4, No. 5, 1 May 2003

30

τέτοιο φαίνεται να έχει αρχίσει να διαμορφώνεται στις ποινικές υποθέσεις κυρίως

μετά την υπόθεση Pinochet.

Θα μπορούσε όμως να υποστηριχθεί και η αντίθετη άποψη ότι υπάρχει

κανόνας που οδηγεί τα κράτη στην προστασία του κανόνα jus cogens και στις αστικές

υποθέσεις με την έννοια ότι κάθε τέτοιος κανόνας προϋποθέτει την ύπαρξη της

υποχρέωσης διαδικαστικής προστασίας του. Το σκεπτικό των συγγραφέων που

υποστηρίζουν την άποψη αυτή ξεκινάει από το γεγονός της ανυπαρξίας κεντρικής

εξουσίας σε διεθνές επίπεδο που να επιβλέπει την εκτέλεση και επιβολή του διεθνούς

δικαίου. Αυτή η απουσία οδηγεί στην διαμόρφωση της έννοιας της υποχρέωσης erga

omnes, που αναγνωρίζεται στο διεθνές δίκαιο, η οποία στηρίζεται στην γνώμη ότι η

παραβίαση μιας υποχρέωσης erga omnes αποτελεί αδίκημα τιμωρητέο από όλα τα

κράτη της διεθνούς κοινότητας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την θεμελίωση ενός

δικαιώματος όλων των ενδιαφερομένων κρατών να αναλάβουν δράση εναντίον της

παραβίασης αυτής, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος για αποκατάσταση. Οι

erga omnes υποχρεώσεις επομένως υπόκεινται σε υψηλής προτεραιότητας

διαδικασίες επιβολής που αναγκαστικά επιφέρουν περιορισμούς στην κυριαρχία των

κρατών. Οι κανόνες jus cogens λοιπόν θέτοντας θεμελιώδους σημασίας απαγορεύσεις

στην διεθνή κοινότητα αποτελούν υποχρεώσεις erga omnes, με λογικό συνακόλουθο

να προϋποθέτει και η δική του ύπαρξη την εφαρμογή υψηλής προτεραιότητας

διαδικασιών επιβολής, και άρα την δυνατότητα απόκρουσης του δικαιώματος των

κρατών στην χρήση του προνομίου της κρατικής ασυλίας59.

Φαίνεται λοιπόν ότι μπορεί να υποστηριχθεί, παρά την αντίθετη άποψη

πολλών συγγραφέων και την ύπαρξη αποφάσεων όπως η Al-Adsani και η

εξεταζόμενη απόφαση, η θεωρία ότι δεν υπάρχουν νομικοί ή πολιτικοί λόγοι που να

59 Kerstin Bartsch and Bjorn Elberling, Jus Cogens vs. State Immunity, Round Two: The Decision of the European Court of Human Rights in the Kalogeropoulou et al. v. Greece and Germany DecisionGerman Law Journal Vol. 4, No. 5, 1 May 2003

31

επιτρέπουν στα κράτη να απολαμβάνουν ασυλία προκειμένου να παρεμποδίσουν

απαιτήσεις που προέρχονται από παραβίαση κανόνων jus cogens όπως αυτοί της

προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το γεγονός άλλωστε ότι και στην

υπόθεση Καλογεροπούλου εναντίον Ελλάδας και Γερμανίας υπήρξε ισχυρή

μειοψηφία που αντιδρούσε στην αναγνωριζόμενη από την απόφαση ασυλία δείχνει

ότι υπάρχει γόνιμο έδαφος για μια αλλαγή στο ζήτημα αυτό από την πλευρά του

Δικαστηρίου του Στρασβούργου.

8. Υπόθεση Ferrini v. Federal Republic of Germany 60

Στην υπόθεση αυτή το Ανώτατο Ιταλικό Δικαστήριο θεώρησε ότι η Γερμανία

δεν δικαιούνταν κρατική ασυλία για μια σειρά παραβιάσεων ανθρωπίνων

δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η απόφαση

είναι σημαντική για την συζήτηση που ήδη υπήρχε σχετικά με την σχέση που

αναπτύσσεται μεταξύ της κρατικής ασυλίας και της παραβίασης θεμελιωδών

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μετά κυρίως από την έκδοση αποφάσεων κάποιων

δικαστηρίων των ΗΠΑ αλλά και της απόφασης που εξετάσθηκε πριν, δηλαδή της

Βοιωτίας εναντίον της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και την εξέλιξη

αυτής. Αυτό συνέβη γιατί το δικαστήριο χρησιμοποίησε μια ευρύτατη επίκληση

διεθνών νομικών κανόνων προκειμένου να αναλυθεί η σχέση της κρατικής ασυλίας

με τα ανθρώπινα δικαιώματα, απεικονίζοντας με την έκβασή της μια πραγματική

ανατροπή στην τάση που είχε διαμορφωθεί με την προηγούμενη νομολογία61.

Η διαφορά προέκυψε όταν ο Luigi Ferrini αιχμαλωτίσθηκε από τις Γερμανικές

αρχές στο Arezzo της Ιταλίας και μεταφέρθηκε στην Γερμανία όπου υποχρεώθηκε να

δουλέψει για την γερμανική πολεμική βιομηχανία. Άσκησε έτσι αίτηση στο

Πρωτοδικείο του Arezzo το 1998 για αποζημίωση λόγω των σωματικών και ψυχικών

60 Corte di Cassazione (Sezioni Unite), judgment No 5044 of 6 Nov 2003, registered 11 Mar 200461 Pasquale De Sena and Francesca De Vittor, State Immunity and Human Rights:The Italian Supreme Court Decision on the Ferrini Case, European Journal of International Law Vol. 16, No. 1, 2005,σελ.91

32

βλαβών που είχε υποστεί εξαιτίας της απάνθρωπης συμπεριφοράς που συνάντησε

στην Γερμανία. Το δικαστήριο παρόλο που αναγνώρισε ότι η Γερμανία είχε διαπράξει

έγκλημα πολέμου παραβιάζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα του αιτούντα, τελικά

απέρριψε την υπόθεση επιδίδοντας ασυλία στην Γερμανία χαρακτηρίζοντας τις

ενέργειές της κυριαρχικές. Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η έφεση που άσκησε ο

Ferrini, γεγονός που συνέβαλε στην υποβολή της υπόθεσης στο Ανώτατο Δικαστήριο

της Ιταλίας το οποίο κατέληξε στο ακριβώς αντίθετο συμπέρασμα σε σχέση με τις

δύο προηγούμενες αποφάσεις62.

Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο έπαιξε στην απόφαση αυτή το γεγονός ότι το

έγκλημα τελέστηκε στην Ιταλία. Αυτή ήταν η διαφορά της υπόθεσης αυτής με τις

υπόλοιπες που εκδόθηκαν τα προηγούμενα χρόνια και έτσι μπόρεσε το δικαστήριο να

διαχωρίσει την θέση του από την υπόθεση Al-Adsani όπου το έγκλημα τελέστηκε στο

Κουβέιτ. Η διαφορά με την απόφαση του Αρείου Πάγου της Βοιωτίας εναντίον της

Γερμανίας έγκειται στον διαφορετικό συλλογισμό που χρησιμοποίησε καθώς στην

ελληνική απόφαση υπήρχε ο τοπικός δεσμός και το δικαστήριο θεώρησε αυτόν ως το

κύριο ζήτημα που παρέπεμπε στην ελληνική δικαιοδοσία. Το ιταλικό δικαστήριο

όμως στηρίχθηκε περισσότερο στην οικουμενική δικαιοδοσία για διεθνή εγκλήματα,

η οποία έκρινε ότι επεκτείνεται και στις δίκες αστικής φύσης που προκύπτουν.

Φυσικά θα έπρεπε να αναγνωρίσει τα εγκλήματα που τελέσθηκαν ως διεθνή

εγκλήματα, οπότε έσπευσε στον χαρακτηρισμό των εγκλημάτων της εξόρισης και της

υποβολής σε αναγκαστική εργασία ως εγκλήματα πολέμου και επομένως jus cogens

στηριζόμενο σε διεθνή κείμενα όπως αυτά της Δίκης της Νυρεμβέργης, του Hague

Convention on Laws and Customs of War on Land του 1907, των αρχών του

Διεθνούς Δικαίου όπως αναγνωρίστηκαν από την Διεθνή Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου

τον Ιούνιο του 1950 αλλά των Ψηφισμάτων του Συμβουλίου7 Ασφαλείας για την

62 Corte di Cassazione (Sezioni Unite), judgment No 5044 of 6 Nov 2003, registered 11 Mar 2004

33

σύσταση των Διεθνών Διαιτητικών Δικαστηρίων για την Ρουάντα και την πρώην

Γιουγκοσλαβία63. Θεώρησε έτσι το δικαστήριο ότι συνέπεια αυτών είναι το

συμπέρασμα ότι η αναγνώριση κρατικής ασυλίας σε κράτη που ενεργούν σαφώς σε

αντίθεση με αυτό το σύστημα αξιών του διεθνούς δικαίου θα ήταν ασυμβίβαστη με

μια συστηματική και συνεπή ερμηνεία της διεθνούς έννομης τάξης, επεκτείνοντας

μάλιστα το συλλογισμό του περιλαμβάνοντας στο ασυμβίβαστο αυτό όχι μόνο τις

ποινικές αλλά και τις αστικές υποθέσεις . Θέλησε έτσι να δείξει ότι η θέση που

λαμβάνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στη διεθνή έννομη τάξη δεν θα μπορούσαν να

μην επηρεάσουν την κρατική ασυλία.64.

Η σημασία της υπόθεσης Ferrini έγκειται στο γεγονός ότι είναι πιο ξεκάθαρη

και ευθύς από την απόφαση του Αρείου Πάγου στην μη αναγνώριση κρατικής

ασυλίας στην Γερμανία. Ενώ λοιπόν υπήρχαν αποφάσεις που οδηγήθηκαν στο ίδιο

αποτέλεσμα με αυτή, ο συλλογισμός που χρησιμοποίησαν δεν στάθηκε ικανός να

αποφύγει έντονη κριτική ή τουλάχιστον να φανεί ικανός να επιφέρει μια μεταστροφή

της νομολογίας σε υποθέσεις παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε

αυτή τη διαπίστωση καταλήγουμε εξετάζοντας την συλλογιστική του Αρείου Πάγου

περί παραίτησης από την ασυλία σε περίπτωση παραβίασης κανόνα jus cogens αλλά

και αυτή που ακολουθήθηκε στην υπόθεση Princz65 όπου υποστηρίχθηκε ότι το

κράτος που κάνει τέτοιες παραβιάσεις βγάζει τον εαυτό του εκτός του διεθνούς

νομικού συστήματος και επομένως δεν δικαιούται κρατικής ασυλίας. Σε αντίθεση

λοιπόν με τις αποφάσεις αυτές, η συστηματική προσέγγιση που υιοθετήθηκε στην

υπόθεση Ferrini και το προβάδισμα που απονεμήθηκε στην αξία της προστασίας των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων έναντι της παραδοσιακής αρχής της κρατικής ασυλίας 63 Pasquale De Sena and Francesca De Vittor, State Immunity and Human Rights:The Italian Supreme Court Decision on the Ferrini Case, European Journal of International Law Vol. 16, No.1, 2005,σελ10064 Andrea Gattini, War Crimes and State Immunity in the Ferrini Decision, Journal of International criminal Justice 3, Oxford University Press (2005) σελ 23865 Hugo Princz v. Federal Republic of Germany, Court of Appeals, District of Columbia Circuit, 26 F 3d 1166 (1994) 103 ILR (1996)604

34

έθεσε ένα σημαντικό μεθοδολογικό έναυσμα για την αρχή της εξέλιξης του δικαίου

στον τομέα αυτό66.

9. Υπόθεση Bouzari v.Islamic Republic of Iran

Η υπόθεση αυτή αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα όπου η κρατική ασυλία

αποτέλεσε εμπόδιο στην επίτευξη δικαστικής αποκατάστασης θύματος

βασανισμού.Το 1991 ο Houshang Bouzari, Ιρανός επιχειρηματίας, μετά από την

άρνησή του να υποκύψει στις πιέσεις για δωροδοκία από την πλευρά του γιού του

Προέδρου του Ιράν προκειμένου να μεσολαβήσει ώστε να κλειστεί μια

επιχειρηματική συμφωνία εκατομμυρίων, φυλακίστηκε στην Τεχεράνη και

οδηγήθηκε στην φυλακή όπου για 8 μήνες υπέστη εξευτελιστικά για την

προσωπικότητά του και επιβαρυντικά για την υγεία του βασανιστήρια. Μετά την

πληρωμή από μέρους της οικογενείας του ποσού των 3 εκατομμυρίων δολαρίων ως

λύτρα για να εξασφαλιστεί η αποφυλάκισή του, ο Bouzari δραπέτευσε στην Βιέννη

και από εκεί μετανάστευσε στον Καναδά το 1998. Εν των μεταξύ ο γιος του

Προέδρου του Ιράν ίδρυσε μια εταιρία που έκλεισε τελικά την επιχειρηματική

συμφωνία που ο Bouzari είχε προετοιμάσει χρησιμοποιώντας μάλιστα το συμβόλαιο

που ο ίδιος είχε συντάξει πριν την φυλάκισή του. Έτσι λοιπόν ο Bouzari μήνησε την

Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν στο Ανώτερο Δικαστήριο του Οντάριο διεκδικώντας

αποζημίωση67.

Το νομικό καθεστώς του Καναδά αναγνωρίζει κρατική ασυλία σε κυρίαρχα

κράτη εκτός από τις περιπτώσεις που περιέχονται στην State Immunity Act του

198568. O Bouzari βάσισε την αίτησή του σε 3 εξαιρέσεις από την ασυλία που

αναγνωριζόταν στην πράξη αυτή, την εξαίρεση για ποινικές διαδικασίες, για

66 Pasquale De Sena and Francesca De Vittor, State Immunity and Human Rights:The Italian Supreme Court Decision on the Ferrini Case, European Journal of International Law Vol. 16, No.1, 2005,σελ11067 Bouzari v.Islamic Republic of Iran, Cour Superieur de l’Ontario 1 May 2002 και Cour D’appel de l’Ontario 30 June 200468 State Immunity Act, RSC 1985, c. S-18 (SIA)

35

περιπτώσεις που σχετίζονται με θάνατο, τραυματισμό ή περιουσιακές ζημιές και για

εμπορικές δραστηριότητες. Υποστηρίζοντας μάλιστα ότι η State Immunity Act

λαμβανομένη υπόψη βάσει των διεθνών νομικών υποχρεώσεων του Καναδά,

δικαιολογεί αστική αποκατάσταση εναντίον ενός ξένου κράτους για πράξεις

βασανισμού που συνέβησαν στο εξωτερικό. Το δικαστήριο όμως θεώρησε ότι η

υπόθεση αυτή δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στις εξαιρέσεις που αναγνωρίζει η State

Immunity Act , και ότι το νομικό καθεστώς άρμοζε περισσότερο σε υποθέσεις

ποινικής και όχι αστικής φύσης..Όσον αφορά μάλιστα την κατηγορία για βασανισμό,

θεώρησε ότι δεν ενέπιπτε στην εξαίρεση που προβλεπόταν μιας και συνέβη στο

εξωτερικό. Το πόρισμα αυτό επιβεβαιώθηκε και από την απόφαση του Εφετείου του

Οντάριο, αναγνωρίζοντας έτσι την ασυλία του Ιράν. Επίσης υπογραμμίσθηκε ότι ούτε

από την πρακτική των κρατών ούτε από το άρθρο 14 της Συνθήκης εναντίον των

Βασανιστηρίων είναι υποχρεωμένος ο Καναδάς να αναλάβει πολιτική δικαιοδοσία

για πράξεις που τελέσθηκαν στο εξωτερικό69.

Τον Μάιο όμως του 2005 η Επιτροπή του ΟΗΕ κατά των βασανιστηρίων

εξέφρασε την ανησυχία της για την αδυναμία του Καναδά να προσφέρει

αποκατάσταση αστικών ζημιών στα θύματα βασανιστηρίων, τονίζοντας την απουσία

αποτελεσματικών μέτρων προς αυτή την κατεύθυνση και πρότεινε στον Καναδά να

αναθεωρήσει την ερμηνεία του στο άρθρο 14 της Συνθήκης εναντίον των

Βασανιστηρίων70.

Ένας λόγος που εξηγεί την σημασία που έχει η απόφαση Bouzari είναι η

απουσία ισχυρού δεσμού του αιτούντος με τον Καναδά λόγω της Ιρανικής ιθαγένειάς

του αλλά και του γεγονότος ότι δεν αποτελούσε ο Καναδάς ούτε την μόνιμη κατοικία

69 Bouzari v.Islamic Republic of Iran, Cour Superieur de l’Ontario 1 May 2002 και Cour D’appel de l’Ontario 30 June 200470 Committee Against Torture, ‘Conclusions and Recommendations of the Committee Against Torture: Canada, 7 July 2005, CAT/C/CR34/CAN

36

του. Τέθηκε λοιπόν ο προβληματισμός ότι αν η απόφαση δικαίωνε τον Bouzari,

ενδεχομένως θα δημιουργούσε σοβαρό πρόβλημα με την μελλοντική νομιμοποιημένη

δυνατότητα προσφύγων και μεταναστών να εγείρουν πολιτικές αγωγές στον Καναδά

για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εξωτερικό.

Επίσης το Καναδικό Εφετείο απορρίπτοντας τα επιχειρήματα του αιτούντος

μη αναγνωρίζοντας την εφαρμογή της Θεωρίας της Κανονιστικής Ιεραρχίας, ούτε την

υπονοούμενη παραίτηση από την ασυλία λόγω παραβίασης κανόνα jus cogens αλλά

ούτε και τα επικαλούμενα εμπόδια που θέτουν οι κανόνες του common law στην

επίκληση ασυλίας, υπογράμμισε την απροθυμία του Καναδά να δικάσει πράξεις

ξένων κυρίαρχων κρατών όσο ειδεχθείς κι αν είναι αυτές. Έθεσε έτσι ένα σημαντικό

προηγούμενο που θα δημιουργήσει τεράστια εμπόδια σε μελλοντικές διεκδικήσεις

αποζημιώσεων για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνέβησαν στο

εξωτερικό. Αυτό φάνηκε άλλωστε και από την υπόθεση Arar v. Syrian Arab

Republic71, όπου το Ανώτατο δικαστήριο του Καναδά απέρριψε την αγωγή του Arar

εναντίον της Συρίας για αποζημίωση λόγω βασανιστηρίων μετά από αναγωγή στα

πορίσματα της απόφασης Bouzari72.

10. Υπόθεση Jones v. Saudi Arabia 73

Στην υπόθεση Jones παρόλο που αναγνωρίσθηκε για ακόμα μια φορά η

πλήρης αποδοκιμασία της διεθνούς κοινότητας απέναντι στο έγκλημα του

βασανισμού, το δικαστήριο έσπευσε να επιβεβαιώσει με ομοφωνία ότι αυτή η

αποδοκιμασία δεν καταλήγει στην μη απονομή κρατικής ασυλίας στο κράτος ή τους

αξιωματούχους του όσον αφορά πολιτικές αγωγές που εγείρονται για την

αποζημίωση των θυμάτων. Δίνοντας μάλιστα μια στενή ερμηνεία στα πορίσματα του 71 Arar v. Syrian Arab Republic, (2005) OJ No. 752 par. 2872 Noah Benjamin Novogrodsky, Immunity for Torture: Lessons from Bouzari v. Iran, European Journal of International Law, (2007) Vol. 18 No 5 σελ. 94573 Ronald Grant Jones v. The Ministry of the Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya Saudiya(The Kingdom of Saudi Arabia and Lieutenant Colonel Abdul Aziz), High Court of justice (Queen’s Bench Division), 30 July 2003

37

δικαστηρίου της υπόθεσης Pinochet έφερε ένα σημαντικό πλήγμα στους

υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Και η περίπτωση αυτή που παρουσιάστηκε στα βρετανικά δικαστήρια

αφορούσε βασανιστήρια που υπέστη ο διάδικος στο εξωτερικό και συγκεκριμένα

στην Σαουδική Αραβία και την προσπάθειά του να διεκδικήσει αποζημίωση τόσο από

το κράτος της Σαουδικής Αραβίας όσο και από τους κρατικούς αξιωματούχους που

τον υπέβαλαν στα βασανιστήρια. Θεωρήθηκε λοιπόν ότι όσον αφορά την διαδικασία

εναντίον της Σαουδικής Αραβίας όντως η κρατική ασυλία αποτελούσε εμπόδιο στην

εκδίκαση της υπόθεσης, ενώ όσον αφορά τους κρατικούς αξιωματούχους το ζήτημα

ήταν πιο περίπλοκο. Το Εφετείο θεώρησε ότι οι διεθνώς παράνομες πράξεις που

τέλεσαν τα πρόσωπα αυτά δεν τους επέτρεψαν να διεκδικήσουν την εκπορευόμενη

από την επίσημη φύση των πράξεων ασυλία ratio materiae. Το σημείο αυτό της

απόφασης του Εφετείου ήταν ιδιαίτερα σημαντικό και για την εξαγωγή του

πορίσματος αυτού αναφέρθηκε κυρίως στην απόφαση Pinochet όπου είχε εξετασθεί

το ζήτημα αυτό, αναφέροντας μάλιστα ότι αυτό το θεώρημα θα πρέπει να

εφαρμόζεται τόσο σε ποινικές όσο και σε πολιτικές δίκες74.

Η απόφαση του Εφετείου προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο από

θεωρητικούς όσο και από οργανισμούς που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα

δικαιώματα και την αποκατάσταση τους όπως η Διεθνής Αμνηστία, το Διεθνές

Κέντρο για την Νομική Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Interights) ή το

Redress Trust, έναν οργανισμό προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τα θύματα

βασανιστηρίων. Η Βουλή των Λόρδων όμως κατέληξε να αποδίδει ομόφωνα το

προνόμιο της ασυλίας στη Σαουδική Αραβία αλλά και στους κρατικούς

αξιωματούχους της τονίζοντας ότι δεν μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ του κράτους

και των αξιωματούχων του ως προς την εκτέλεση επίσημων κρατικών πράξεων.

74 Ed Bates, State Immunity for Torture, Human Rights Law Review7:4 (2007) σελ 653

38

Χαρακτήρισε τις πράξεις των βασανιστηρίων ως επίσημες κρατικές πράξεις ατόμων

που λειτουργούσαν ως αντιπρόσωποι του κράτους και άρα δικαιούνταν ασυλία ratio

materiae για πολιτικές αγωγές, διαχωρίζοντας έτσι την θέση της από την απόφαση

Pinochet αλλά και την απόφαση του Εφετείου75. Η άποψη αυτή στηρίχθηκε και στην

Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων, δίνοντας έμφαση στην

ερμηνεία που της έδωσαν κυρίως οι δικαστές Hoffman και Bingham, ότι δηλαδή τα

συμβαλλόμενα μέρη της αποδέχονται τον περιορισμό της ασυλίας σε περιπτώσεις

ποινικής μόνο και όχι αστικής ευθύνης, καθώς και ότι από το άρθρο 1 προκύπτει ο

χαρακτηρισμός των βασανιστηρίων ως επίσημη πράξη του κράτους76.

Σχετικά με την σχέση του κανόνα jus cogens που παραβιάσθηκε και των

κανόνων που διέπουν την κρατική ασυλία, η Βουλή των Λόρδων απέρριψε την

Θεωρία της Κανονιστικής Ιεραρχίας, που είχε διαμορφωθεί όπως προαναφέραμε στην

απόφαση Al-Adsani, υποστηρίζοντας ότι η ύπαρξη ενός κανόνα jus cogens δεν

συνεπάγεται την αυτόματη παραγκώνιση άλλων κανόνων του διεθνούς δικαίου. Αυτό

της το συμπέρασμα το στήριξε και νομολογιακά αναφέροντας την απόφαση Congo v.

Belgium του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης όπου επιβεβαιώθηκε ότι ο εν ενεργεία

Υπουργός Εξωτερικών του Κονγκό δεν θα μπορούσε να αποστερηθεί του προνομίου

της ασυλίας όσο κατείχε το αξίωμά του παρά την αναγκαστικού δικαίου φύση των

εγκλημάτων του77.

11. Κρατική ασυλία ως γενικός κανόνας εφαρμογής

Η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της κρατικής ασυλίας και της παραβίασης

των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω όλων αυτών των πρόσφατων υποθέσεων μας

οδηγεί τελικά στο συμπέρασμα ότι παρά τον αρχικό ενθουσιασμό που προκάλεσαν

75 Jones (Respondent) v. Ministry of Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya AS Saudiya (the Kingdom of Saudi Arabia)(2006 UKHL 26, 14 June 2006

76 Ed Bates, State Immunity for Torture, Human Rights Law Review7:4 (2007) σελ 66077 Arrest Warrant of 11 April 2000, Democratic Republic of Congo v. Belgium, 14 February 2002

39

αποφάσεις όπως αυτή που αφορούσε τον Pinochet ή οι απόψεις της μειοψηφίας των

δικαστών στην απόφαση Al-Adsani, η κρατική ασυλία φαίνεται να είναι ο βασικός

κανόνας που καθοδηγεί την πρακτική των κρατών σε περιπτώσεις πολιτικών δικών

για αποζημίωση λόγω παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Διεθνείς συμφωνίες και

πρακτικές κρατών που προσπαθούν να δυναμώσουν την διεθνή υποστήριξη των

διεθνών πολιτικών διεκδικήσεων για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων

καταλήγουν να υπερτονίζουν την αδυναμία της νομικής βάσης των επιχειρημάτων

υπέρ της υποχώρησης της κρατικής ασυλίας. Νομολογιακές θεωρίες και νομικές

ρυθμίσεις που απομακρύνονται από την εφαρμογή της κρατικής ασυλίας γρήγορα

αναθεωρούνται ή αποτάσσονται78. Η διαπίστωση για παράδειγμα που έγινε από το

Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία στην υπόθεση

Furundzija79 για την ύπαρξη νομικής βάσης που επιτρέπει διεθνείς αστικές

διεκδικήσεις για βασανιστήρια, γρήγορα απορρίφθηκε ως παρεμπίπτουσα γνώμη

δικαστή. Άλλωστε ούτε στη Σύμβαση για τις Ασυλίες του ΟΗΕ το 2004 έγινε λόγος

για εξαίρεση σε τέτοιες περιπτώσεις, ενώ και το άρθρο 14 της Επιτροπής Κατά των

Βασανιστηρίων του ΟΗΕ ξεκαθαρίζει ότι τα συμβαλλόμενα κράτη υποχρεούνται να

αξιώσουν αστικές αποζημιώσεις για περιπτώσεις βασανιστηρίων που εμπίπτουν στην

δική τους δικαιοδοσία και όχι διεθνώς80.

12. To μέλλον των διεθνών διεκδικήσεων για αποζημίωση

Οι διάδικοι της υπόθεσης Jones έχουν προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, χωρίς όμως να μπορούμε να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι

για μια θετική έκβαση της υπόθεσης ως προς την ενίσχυση της προστασίας των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων έναντι της κρατικής ασυλίας. Στη Βουλή των Λόρδων

αμφισβητήθηκε κατά πόσο θα μπορούσε να τύχει εφαρμογής το άρθρο 6(1) της

78 Ed Bates, State Immunity for Torture, Human Rights Law Review7:4 (2007) σελ 66379 Prosecutor v. Furundzija (1998) 38 ILM 31780 Ed Bates, State Immunity for Torture, Human Rights Law Review7:4 (2007) σελ 664

40

Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και

Θεμελιωδών Ελευθεριών στην περίπτωση Jones, ενώ ακόμα και αν εφαρμοσθεί το

αποτέλεσμα δεν προμηνύεται διαφορετικό και καινοτόμο καθώς το Ευρωπαϊκό

Δικαστήριο προκειμένου να διαπιστώσει την ύπαρξη περιορισμών στην κρατική

ασυλία θα εξετάσει την πρακτική των κρατών κυρίως και όχι την γενική

αποτελεσματικότητα των διεθνών κανόνων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όσον

αφορά όμως κυρίως τις αστικές υποθέσεις αποζημιώσεων, η άποψη που επικρατεί

ακόμα είναι ότι η απονομή κρατικής ασυλίας ενισχύει την πρόθεση των κρατών να

είναι σε αρμονία με το διεθνές δίκαιο και να προωθούν φιλικές σχέσεις με τα άλλα

κράτη σεβόμενα την κυριαρχία τους81.

13. Συμφιλιώνοντας την κρατική ασυλία με τα ανθρώπινα δικαιώματα

Το συμπέρασμα το οποίο καταλήγουμε να εξάγουμε από όλες τις αποφάσεις

που εξετάσαμε είναι ότι η νομολογία είναι δεν είναι πρόθυμη να συμβάλει στην

δημιουργία μιας εξαίρεσης από την κρατική ασυλία για παραβίαση ανθρωπίνων

δικαιωμάτων ή κανόνων jus cogens όταν αυτή προκύπτει σε δικαστήρια άλλων

κρατών. Οι απόψεις της μειοψηφίας στην υπόθεση Al-Adsani και οι παρατηρήσεις

της Επιτροπής του ΟΗΕ κατά των βασανιστηρίων προς τον Καναδά είναι φωτεινές

εξαιρέσεις που όμως δεν επαρκούν προκειμένου να ανατραπεί το τελικό συμπέρασμα

των περισσότερων δικαστηρίων, ότι δηλαδή η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά

των βασανιστηρίων δεν οδηγεί υποχρεωτικά σε αστικές αποζημιώσεις εναντίον των

κρατών που παραβιάζουν το θεμελιώδες αυτό ανθρώπινο δικαίωμα για δίκες που

λαμβάνουν χώρα σε άλλα κράτη. Όσον αφορά μάλιστα το ζήτημα αυτό βλέπουμε ότι

άλλες συνθήκες όπως για παράδειγμα η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα

Προνόμια και τις Ασυλίες αλλά και το νομικό καθεστώς που υπάρχει σε χώρες με

πλούσια παράδοση και εμπειρία στον τομέα αυτόν του δικαίου όμως οι ΗΠΑ ή η

81 Ed Bates, State Immunity for Torture, Human Rights Law Review7:4 (2007) σελ 666

41

Μεγάλη Βρετανία διστάζουν να πάρουν θέση υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και

της αποκατάστασης των παραβιάσεών τους. Επομένως τα θύματα των παραβιάσεων

θα πρέπει να εμπιστεύονται την τύχη των υποθέσεών τους στα δικαστήρια των χωρών

που κατηγορούνται για την εκτέλεση των βασανιστηρίων μέσω των κρατικών

αξιωματούχων τους δεδομένου και ότι δεν υπάρχουν διεθνή δικαστήρια με την

αρμοδιότητα να δικάσουν τέτοιου είδους υποθέσεις και να αποδώσουν αποζημίωση82.

Οι αστικές υποθέσεις σε δικαστήρια κρατών του εξωτερικού που δικάζουν

κράτη και κρατικούς αξιωματούχους για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων συχνά

αποτελεί την μοναδική αποτελεσματική εναλλακτική από τις παραδοσιακές μεθόδους

του διεθνούς δικαίου που αποδεικνύονται αδύναμες να προσφέρουν αποζημιώσεις

στα θύματα εγκλημάτων που απαγορεύονται διεθνώς. H Foreign Sovereign

Immunities Act του 1976 των ΗΠΑ με την αναθεώρησή της το 1996 απένειμε

δικαιοδοσία στα αμερικανικά δικαστήρια πάνω σε ξένα κράτη για υποθέσεις

αποζημιώσεων μετά από πράξεις βασανισμού, θανατώσεων χωρίς δικαστική

απόφαση, αεροπειρατειών, ομηρίας κλπ, εφόσον η πράξη διαπράχθηκε από κρατικό

αξιωματούχο ή υπηρεσία δρώντας μέσα στα πλαίσια της αποδιδομένης από το κράτος

του εξουσίας. Μπορεί να περιορίζεται η εφαρμογή της εξαίρεσης αυτής της κρατικής

ασυλίας για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων μόνο στα κράτη που οι Ηνωμένες

Πολιτείες θεωρούν ότι υποθάλπτουν ή ενισχύουν την τρομοκρατία, εντούτοις δεν

παύει να αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη όντας ουσιαστικά η μοναδική τέτοια ρητή

εξαίρεση που υπάρχει προς το παρόν83.

Μια πιθανή λύση στο πρόβλημα που εξετάζουμε είναι αυτή που προτάθηκε

από το Ανώτατο Δικαστήριο του Οντάριο στην υπόθεση Arar, το οποίο μετά την

82 Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State Immunity, (2007) 52 McGill L.J 163

83 Bouzari v.Islamic Republic of Iran, Cour Superieur de l’Ontario 1 May 2002 και Cour D’appel de l’Ontario 30 June 2004

42

αναγνώριση της αδυναμίας του να δικαιώσει τον Arar και τις διεκδικήσεις του για

αποζημίωση εις βάρος της Συρίας, έκρινε ότι από τη στιγμή που η κρατική ασυλία

βάση της State Immunity Act του Καναδά είναι πολύ περιοριστική όσον αφορά

υποθέσεις παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι αρμοδιότητα του

Κοινοβουλίου να την αναθεωρήσει λαμβάνοντας υπόψη του και τις διεθνείς

συνέπειες όμως που θα είχε αυτό84. Η ίδια πρόταση επαναλήφθηκε και από την

Επιτροπή του ΟΗΕ κατά των βασανιστηρίων στην εισήγηση που έκανε προς τον

Καναδά μετά την απόφαση Bouzari. Αναγνωρίζοντας τον χαρακτήρα της αποτροπής

και τιμωρίας των βασανιστηρίων ως μια jus cogens αρχή του διεθνούς δικαίου και ως

μια erga omnes υποχρέωση, υπογράμμισε ότι συνθέτει η παραβίαση αυτή μια

υποχρέωση προς όλη τη διεθνή κοινότητα και κυρίως για τα συμβαλλόμενα μέρη της

Σύμβασης για τα βασανιστήρια. Γεννάται έτσι κρατική ευθύνη του παραβιάζοντος

κράτους που μπορεί να δικαιολογήσει αντίμετρα και επιβολή των νόμιμων

συνεπειών, πάντα σε αναλογία βέβαια με την συντελεσθείσα παραβίαση, εφόσον το

κράτος δεν αποκαθιστά την παραβίαση μόνο του και δεν παραβιάζεται με τα

αντίμετρα καμία βασική αρχή του διεθνούς δικαίου. Ενώ λοιπόν οι διπλωματικές και

προξενικές ασυλίες μπορούν να ενταχθούν στις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου,

η κρατική ασυλία δεν φαίνεται να ανήκει σ’αυτές. Το γεγονός αυτό, τονίζει η

εισήγηση, θα μπορούσε να επιτρέψει στον Καναδά να ελαστικοποίησει τις ρυθμίσεις

του για την κρατική ασυλία85.

Οι προτάσεις αυτές μπορεί να έγιναν με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις στον

Καναδά πάνω στο ζήτημα αυτό, εντούτοις όμως θα μπορούσαν να έχουν ως στόχο

και όλη τη διεθνή κοινότητα προτρέποντάς την τόσο ως σύνολο όσο και κάθε κράτος

χωριστά να αναθεωρήσει την στάση του και τα σχετικά νομικά κείμενα που

84 Arar v. Syrian Arab Republic, (2005) OJ No. 75285 Committee Against Torture, ‘Conclusions and Recommendations of the Committee Against Torture: Canada, 7 July 2005, CAT/C/CR34/CAN

43

εφαρμόζονται στο εθνικό του δίκαιο προκειμένου να καταστεί δυνατό να ανοίξει ο

δρόμος για περισσότερες ατομικές διεκδικήσεις αποζημιώσεων για παραβίαση

ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμβάλλοντας έτσι και στην ενίσχυση της προσπάθειας για

πρόληψη και καταπολέμηση των παραβιάσεών τους σε όλο τον κόσμο εξαιτίας της

ορατής απειλής για αποζημίωση.

14. Επίλογος

Η δυνατότητα να υπάρξουν σοβαρές και γρήγορες εξελίξεις υπάρχει

δεδομένου όχι μόνο του αριθμού αλλά και της βαρύτητας που έχουν υποθέσεις που

ανακύπτουν στο διεθνές σκηνικό για τιμώρηση παραβιάσεων ανθρωπίνων

δικαιωμάτων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ισπανού δικαστή Baltasar

Garzon οποίος ζήτησε να αποδοθούν κατηγορίες σε έξι υψηλά αξιωματούχους της

Κυβέρνησης των ΗΠΑ κατά την διακυβέρνηση του George W. Bush για την στήριξη

που παρείχαν στη τέλεση βασανιστηρίων στις φυλακές του Γκουαντάναμο. Την

υπόθεση εκκίνησαν τέσσερις Ισπανοί πολίτες που υπέστησαν βασανιστήρια στις

φυλακές αυτές. Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει μεγάλη διαφωνία και πολλές

συζητήσεις στην Ισπανία για την ύπαρξη δικαιοδοσίας, γεγονός που δείχνει ότι το

ζήτημα αυτό δεν έχει λυθεί ικανοποιητικά με τις αποφάσεις που προαναφέραμε, όπως

φαίνεται από τις συνεχιζόμενες προσπάθειες για καταδίκη και αναγνώριση την

υποχρέωσης για αποζημίωση των θυμάτων από την πλευρά όλων των υπευθύνων για

παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Συνθηκες

44

Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, 26 Ιουνίου 1945

International Covenant on Civil and Political Rights, G.A. res. 2200A (XXI), 21 U.N.

GAOR Supp. (No. 16) at 52, U.N. Doc. A/6316 (1966), 999 U.N.T.S. 171, entered

into force Mar. 23, 1976

European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental

Freedoms, Nov. 4 1950, 213 UNTS 222 ECIIR Judgment

State Immunity Act, RSC 1985, c. S-18 (SIA)

Foreign Sovereign Immunities Act (1976) των ΗΠΑ

UK State Immunity Act 20 July 1978

United Nations Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading

Treatment or Punishment

Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations, 13 February

1946

Σύμβασης της Βιέννης για τις Διπλωματικές σχέσεις, 18 Απριλίου 1961

Σύμβασης της Βιέννης για τις Προξενικές σχέσεις, 24 Απριλίου 1963

Αποφάσεις

Island of Palmas Case (Netherlands v. United States) 1928, Reports of International

Arbitral Awards, 4 April 1928, Vol II

The Nottebohm Case (Liechtenstein v. Guatemala), International Court of Justice, April 6, 1955 I.C.J. 4

 Canevaro Case (Italy v Peru (1912) Permanent Court of Arbitration, 11 RIAA 397

Holland v Lampen-Wolfe (2000), House of Lords, 20 July 2000

45

Herbage v. Meese, 747 F.Supp. 60 (D.D.C.1990)

Jones v. Ministry of Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya AS Saudiya (the Kingdom of

Saudi Arabia), SESSION 2005-06, [2006] UKHL 26

Al-Adsani v. Kuwait, 103 ILR 420 (QB 1995)

Al-Adsani v. Kuwait, 107 ILR 536 (CA 1996)

Al-Adsani v. the United Kingdom, Νο. 35763/97, 21 November 2001

Verlinden v. Central Bank of Nigeria, 461 US 480, 486 (1983)

Πολυμελές Πρωτοδικείο Λιβαδειάς απόφασή αριθμ. 137/1997

Απόφαση Αρείου Πάγου Βοιωτία εναντίον Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της

Γερμανίας, Αριθμ. 11/2000 AΠ (Ολομ.), ΝΟΜΟΣ/2000(1)

Eur. Court H.R., Kalogeropoulou et al. v. Greece and Germany, admissibility

Decision of 12 december 2002

Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εναντίον Μιλτιάδη Μαργέλλου αριθμ.

6/17-09-2002

International Court of Justice, Reparation for Injuries Suffered in the Service of the United nations, Advisory Opinion, 11 April 1949

Ferrini v. Federal Republic of Germany, Corte di Cassazione (Sezioni Unite),

judgment No 5044 of 6 Nov 2003, registered 11 Mar 2004

Hugo Princz v. Federal Republic of Germany, Court of Appeals, District of Columbia

Circuit, 26 F 3d 1166 (1994) 103 ILR (1996)604

46

Bouzari v.Islamic Republic of Iran, Cour Superieur de l’Ontario 1 May 2002 και Cour

D’appel de l’Ontario 30 June 2004

Arar v. Syrian Arab Republic, (2005) OJ No. 752

Ronald Grant Jones v. The Ministry of the Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya

Saudiya(The Kingdom of Saudi Arabia and Lieutenant Colonel Abdul Aziz), High

Court of justice (Queen’s Bench Division), 30 July 2003

Jones (Respondent) v. Ministry of Interior Al-Mamlaka Al-Arabiya AS Saudiya (the

Kingdom of Saudi Arabia)(2006 UKHL 26, 14 June 2006

Arrest Warrant of 11 April 2000, Democratic Republic of Congo v. Belgium, 14

February 2002

Prosecutor v. Furundzija (1998) 38 ILM 317

Βιβλια

Joseph Camilleri & Jim Falk, The end of sovereignty?, Edward Elgar Publishing,

1992

Shabtai Rosenne, The perplexities of modern international law, Martinus Nijhoff

publishers, The Hague Academy of International law, 2004

Ian Brownlie, Principles of public international law, Oxford University Press, Sixth

edition, 2003

Rebecca M.M. Wallace, Fourth edition, International law, Sweet & Maxwell,

London, 2002

Martin Dixon & Robert McConquodale, Cases and materials on international law,

Oxford University Press, 2003

47

Martin Dixon, Textbook on International Law, Sixth edition, Oxford University Press,

2007

Αρθρα

Ali Khan, The extinction of Nation-States, American University International Law

Review, Vol. 7, p. 197, 1992

Andrea Gattini, War Crimes and State Immunity in the Ferrini Decision, Journal of

International criminal Justice 3, Oxford University Press (2005)

Craig Forcese, De-immunizing Torture: Reconciling Human Rights and State

Immunity, (2007) 52 McGill L.J

Ed Bates, State Immunity for Torture, Human Rights Law Review7:4 (2007)

Hazel Fox, The law of state immunity, Oxford, Oxford University Press, 2002

Ilias Bantekas, Prefecture of Voiotia v. Federal Republic of Germany, case No.

137/1997, American Journal of International Law, Vol. 92, No 4 (1998)

Janice E. Thompson, State Sovereignty in International relations: Bringing the gap

between theory and empirical research, International Studies Quarterly (1995) 39

Jürgen Bröhmer  , Immunity of a Former Head of State General Pinochet and the

House of Lords: Part Three, Leiden Journal of International Law (2000), 13:1:229-

237 Cambridge University Press

Kerstin Bartsch and Bjorn Elberling, Jus Cogens vs. State Immunity, Round Two: The

Decision of the European Court of Human Rights in the Kalogeropoulou et al. v.

Greece and Germany Decision, German Law Journal Vol. 4, No. 5, 1 May 2003

48

Lee M. Caplan, State Immunity, Human Rights and Jus Cogens: A critique of the

normative hierarchy theory, American Journal of International Law (2004), volume

97 , issue 4 , p. 741-781

Markus Rau ,After Pinochet:Foreign Sovereign Immunity in respect of serious human

rights violations-The decision of the European Court of Human Rights in the Al-

Adsani case, German Law Journal Vol.3, No 6, 1 June 2002

Michael A. Tunks, Diplomats or defendants? Defining the future of Head-of-state

immunity, Duke Law Journal, Vol. 52, 2002

Noah Benjamin Novogrodsky, Immunity for Torture: Lessons from Bouzari v. Iran,

European Journal of International Law, (2007) Vol. 18 No 5

Pasquale De Sena and Francesca De Vittor, State Immunity and Human Rights:The

Italian Supreme Court Decision on the Ferrini Case, European Journal of

International Law Vol. 16, No. 1, 2005

Sompong Sucharitkul, Immunities of Foregn States Before National Authorities, 149

RECUEIL DES COURS 87, 117, 1976

Κειμενα

Declaration on Principles of International Law concerning Friendly Relations and Co-

operation among states in accordance with the Charter of the United Nations, 1970

GA Res. 2625 (XXV), UN GAOR. 25th Sess., Supp. No. 28, UN Doc. A/RES?2625

(XXV)

Report of the International Law Commission on the work of its thirty second session,

UN GAOR, 35th Sess., Supp. No. 10, UN Doc A/35/10 (1980),

Committee Against Torture, ‘Conclusions and Recommendations of the Committee

Against Torture: Canada, 7 July 2005, CAT/C/CR34/CAN

49

The impact of Al-Adsani v. the United Kingdom: Towards an effective and

enforceable civil remedy for reparation for torture in the United Kingdom, House of

Lords, 13 February 2002

General Assembly, Declaration on the Inadmissibility of Intervention and Interference in the Internal Affairs of States A/RES/36/103 9 December 1981

Περιεχόμενα

1. Πρόλογος σελ 2

2. Κυριαρχία και δικαιοδοσία σελ 2-9

3. Κρατική Ασυλία σελ 9-13

4. Αντικείμενο της Κρατικής Ασυλίας σελ 13-20

4.Α Ratione personae σελ 13-17

4.Β Ερμηνείες του κανόνα της κρατικής ασυλίας ratione materiae σελ 17-20

4.Β. Ι Αυστηρή ερμηνεία και εφαρμογή σελ 17-19

4.Β. ΙΙ Περιοριστική ερμηνεία και εφαρμογή σελ 19-20

4.Β. ΙΙ Περιοριστική ερμηνεία και εφαρμογή λόγω σύγκρουσης με το

διεθνές δίκαιο σελ 20

50

5. Υπόθεση Al-Adsani και ο αντίκτυπος αυτής σελ 20-23

6. Θεωρία Κανονιστικής Ιεραρχίας σελ 23-27

7. Απόφαση Καλογεροπούλου εναντίον Ελλάδας και Γερμανίας σελ 28-32

8. Υπόθεση Ferrini v. Federal Republic of Germany σελ 32-35

9. Υπόθεση Bouzari v.Islamic Republic of Iran σελ 35-37

10. Υπόθεση Jones v. Saudi Arabia σελ 38-40

11. Κρατική ασυλία ως γενικός κανόνας εφαρμογής σελ 40-41

12. To μέλλον των διεθνών διεκδικήσεων για αποζημίωση σελ 41

13. Συμφιλιώνοντας την κρατική ασυλία με τα ανθρώπινα δικαιώματα σελ 41-44

14. Επίλογος σελ 44-45

15. Βιβλιογραφία σελ 45-50

51