ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 2ο

5

Μάθημα 2ο – Lectio secunda «Διδώ και Αινείας»

① Μετάφραση κειμένου

Κείμενο στα λατινικά Μετάφραση στην ελληνική

Aeneas est Ο Αινείας είναι

filius Anchisae. γιος του Αγχίση. Troia Η Τροία

est patria Aeneae. είναι η πατρίδα του Αινεία. Graeci oppugnant Οι Έλληνες πολιορκούν

Troiam et την Τροία και expugnant (την) κυριεύουν

dolo. με δόλο. Aeneas navigat ad Italiam Ο Αινείας πλέει στην Ιταλία

cum Anchisa, μαζί με τον Αγχίση, cum nato μαζί με τον γιο

et cum sociis. και μαζί με τους συντρόφους.

Sed venti Όμως οι άνεμοι turbant pontum ταράζουν την θάλασσα

et portant και φέρνουν Aenean in Africam. τον Αινεία στην Αφρική.

Ibi Dido regina Εκεί, η Διδώ, η βασίλισσα, fundat ιδρύει

novam patriam. νέα πατρίδα. Aeneas renarrat Ο Αινείας διηγείται από την

αρχή reginae στην βασίλισσα

insidias Graecorum. το τέχνασμα των Ελλήνων. Regina amat Aenean Η βασίλισσα αγαπά τον

Αινεία et Aeneas reginam. και ο Αινείας την βασίλισσα.

Denique Aeneas Τελικά ο Αινείας navigat πλέει

in Italiam προς την Ιταλία et regina exprirat. και η βασίλισσα πεθαίνει.

② Γραμματική κειμένου

1) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

β’ κλίση : σ’ αυτή τη κλίση ανήκουν ονόματα αρσενικού γένους που λήγουν σε -us και -er και ουδετέρου γένους που λήγουν σε -um. Προσοχή ! Στην β’ κλίση ουσιαστικών ανήκουν και τα θηλυκού γένους κύρια ή προσηγορικά ονόματα που προέρχονται από την ελληνική γλώσσα καθώς και τα ονόματα δέντρων και φυτών. Η β’ κλίση ουσιαστικών σχηματίζεται από το θέμα του ονόματος (το βρίσκουμε από την γενική ενικού αφαιρώντας την κατάληξη ) και από τις καταλήξεις της β’ κλίσης ουσιαστικών.

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 2ο

6

Ενικός αριθμός - Singularis πτώση /γένος αρσενικό ουδέτερο

NOM. dol - us sign - um GEN. dol - i sign - i DAT dol - o sign - o ACC. dol - um sign - um VOC. dol - e sign - um ABL. dol - o sign - o

Πληθυντικός αριθμός - Pluralis πτώση/γένος αρσενικό ουδέτερο

NOM. dol - i sign - a GEN. dol - orum sign - orum

DAT. dol - is sign - is ACC. dol - os sign - a VOC. dol - i sign - a ABL. dol - is sign - is

Ενικός αριθμός – Singularis πτώση κύριο όνομα β’ κλίσης κύριο όνομα α’ κλίσης κύριο όνομα α’ κλίσης

NOM. Ovidi - us Aene - as Anchis - a + es GEN. Ovidi - i + Ovidi Aene - ae Anchis - ae DAT. Ovidi - o Aene - ae Anchis - ae ACC. Ovidi - um Aene - am + an Anchis - am + en VOC. Ovidi Aene - a Anchis - a + e ABL. Ovidi - o Aene - a Anchis - a + e

2) ΕΠΙΘΕΤΑ

Τα επίθετα της λατινικής χωρίζονται σε δύο κλίσεις, την δεύτερη και την τρίτη, όπως εξάλλου συμβαίνει και μα την αρχαία ελληνική. Σ’ αυτό το μάθημα θα ασχοληθούμε με την δεύτερη κλίση των επιθέτων. β’ κλίση επιθέτων : σ’ αυτήν την κλίση ανήκουν επίθετα και των τριών γενών - αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο - τα οποία κλίνονται με τον ίδιο τρόπο που κλίνονται και τα αντίστοιχα επίθετα στην αρχαία ελληνική. Έτσι το αρσενικό και το ουδέτερο γένος των δευτερόκλιτων επιθέτων κλίνεται σύμφωνα με την β’ κλίση των ουσιαστικών της Λατινικής, ενώ το θηλυκό γένος σύμφωνα με την πρώτη κλίση των ουσιαστικών.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

i. Τα κύρια ονόματα και το filius-ii σχηματίζουν την κλητική του ενικού αριθμού σε - i και την γενική ενικού σε - ii και σε -i (μετά από συναίρεση των δύο -ii ).

ii. Κατά την δεύτερη κλίση ουσιαστικών κλίνονται από τα τριγενή επίθετα της δεύτερης κλίσης , το αρσενικό και το ουδέτερο (το θηλυκό όπως ήδη μάθαμε στο προηγούμενο μάθημα κλίνεται σύμφωνα με την πρώτη κλίση ουσιαστικών).

iii. Τα κύρια ονόματα που κλίνονται κατά τη β’ κλίση, όπως ήδη είπαμε, παρουσιάζουν κάποιες ιδιομορφίες. Θα κλίνουμε ένα κύριο όνομα για να δούμε αναλυτικότερα ποιες είναι αυτές. Ιδιομορφίες, όμως, παρουσιάζουν και τα ονόματα ελληνικής προέλευσης ανεξαρτήτου κλίσης τα οποία σε ορισμένες πτώσεις δανείζονται τύπους της ελληνικής. Γι’ αυτό το λόγο θα κλίνουμε και ένα κύριο όνομα της α’ κλίσης για να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει.

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 2ο

7

Ενικός αριθμός - Pluralis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. gelid - us gelid - a gelid - um GEN. gelid - i gelid - ae gelid - i DAT. gelid - o gelid - ae gelid - o ACC. gelid - um gelid - am gelid - um VOC. gelid - e gelid - a gelid - um ABL. gelid - o gelid - a gelid - o

Πληθυντικός αριθμός - Pluralis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. gelid - i gelid - ae gelid - a GEN. gelid - orum gelid - arum gelid - orum DAT. gelid - is gelid - is gelid - is ACC gelid - os gelid - as gelid - a VOC. gelid - i gelid - ae gelid - a ABL. gelid - is gelid - is gelid - is

3) ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Οι αντωνυμίες στην λατινική γλώσσα εξυπηρετούν τους ίδιους στόχους με αυτές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και σε γενικές γραμμές διακρίνονται στις ίδιες κατηγορίες.

☞ 1) ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

Ενικός αριθμός - Singularis πτώση α’ πρόσωπο β’ πρόσωπο γ’ πρόσωπο

NOM. ego tu - GEN. mei tui sui DAT. mihi tibi sibi ACC. me te se VOC. - - - ABL. ( a ) me ( a ) te ( a ) se

Πληθυντικός αριθμός - Pluralis πτώση α’ πρόσωπο β’ πρόσωπο γ’ πρόσωπο

NOM. nos vos -

GEN. nostri – nostrum vestri – vestrum sui

DAT. nobis vobis sibi

ACC. nos vos se

VOC. - - -

ABL. ( a ) nobis ( a ) vobis ( a ) se

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 2ο

8

☞ 2) ΚΤΗΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ (για έναν κτήτορα)

α’ πρόσωπο = δικός μου / δική μου / δικό μου

ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο αρσενικό θηλυκό ουδέτερο NOM. me – us me – a me – um me – i me – ae me – a GEN. me – i me – ae me – i me – orum me – arum me – orum DAT. me – o me – ae me – o me – is me – is me – is ACC. me – um me – am me – um me – os me – as me – a VOC. me – us me – a me – um me – i me – ae me – a ABL. me - o me – a me – o me – is me – is me – is

β’ πρόσωπο= δικός σου / δική σου / δικό σου

ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο αρσενικό θηλυκό ουδέτερο NOM. tu – us tu – a tu – um tu – i tu – ae tu – a GEN. tu – i tu – ae tu – i tu – orum tu – arum tu – orum DAT. tu – o tu – ae tu – o tu – is tu – is tu – is ACC. tu – um tu – am tu – um tu – os tu – as tu – a VOC. - - - - - - ABL. tu – o tu – a tu – o tu – is tu – is tu – is

γ’ πρόσωπο= δικός του / δική του / δικό του

ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο αρσενικό θηλυκό ουδέτερο NOM. su – us su – a su – um su – i su – ae su – a GEN. su – i su – ae su – i su – orum su – arum su – orum DAT. su – o su – ae su – o su – is su – is su – is ACC. su – um su – am su – um su – os su – as su – a VOC. - - - - - - ABL. su – o su – a su – o su – is su – is su – is

Παρατηρήσεις στις προσωπικές αντωνυμίες

i. Οι προσωπικές αντωνυμίες δεν σχηματίζουν κλητική. ii. Οι γενικές πληθυντικού του α’ & β’ προσώπου σχηματίζουν και δεύτερους τύπους

nostrum & vestrum οι οποίοι χρησιμοποιούνται στις περιπτώσεις που έχουμε το συντακτικό φαινόμενο της γενικής διαιρετικής. Αντίθετα, οι πρώτοι τύποι του α’ & β’ προσώπου, nostri & vestri αντίστοιχα, χρησιμοποιούνται όταν έχουμε το φαινόμενο της γενικής αντικειμενικής ή της γενικής κτητικής.

Παρατηρήσεις στις κτητικές αντωνυμίες

i. Το αρσενικό του ενικού στο πρώτο πρόσωπο, εκτός από τον τύπο meus, σχηματίζει και τον δεύτερο τύπο mi, γιατί ο πρώτος, όταν συνοδεύει όνομα, τότε το όνομα αυτό είναι πάντα σε πτώση ονομαστική, ενώ ο δεύτερος τύπος χρησιμοποιείται αποκλειστικά σε πτώση κλητική.

ii. Όλα τα πρόσωπα δεν παρουσιάζουν τύπους στην κλητική εκτός από το α’ πρόσωπο που έχει κανονικά κλητική.

iii. Η προσωπική αντωνυμία κλίνεται σύμφωνα με τα επίθετα της β’ κλίσης.

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 2ο

9

☞ 3) ΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ ( ille – illa – illud = εκείνος , -η ,-ο)

Ενικός αριθμός – Singularis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. ille illa illud GEN. illius illius illius DAT. illi illi illi ACC. illum illam illud VOC. - - - ABL. illo illa illo

Πληθυντικός αριθμός – Pluralis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. illi illae illa

GEN. illorum illarum illorum DAT. illis illis illis ACC. illos illas illa VOC. - - - ABL. illis illis illis

③ Συντακτικό κειμένου

1) ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Στη λατινική γλώσσα τοποθετείται πρώτα το υποκείμενο, ακολουθούν το αντικείμενο / κατηγορούμενο / επιρρηματικός προσδιορισμός και στο τέλος της πρότασης συνήθως τίθεται το ρήμα.

Οι δεικτικές αντωνυμίες τοποθετούνται πρίν από την λέξη που προσδιορίζουν, ενώ οι κτητικές αντωνυμίες τοποθετούνται μετά την λέξη που προσδιορίζουν.

Ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός τοποθετείται πρίν από το όνομα που προσδιορίζει, αν δείχνει μόνιμη σχέση μαζί του, ενώ αν αποδίδει μια παροδική ιδιότητα τοποθετείται μετά το όνομα.

2) ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

Η πρόθεση in συντάσσεται με αφαιρετική όταν δείχνει τη στάση σε τόπο και με αιτιατική όταν δείχνει τη κίνηση προς ένα τόπο.

Η πρόθεση de συντάσσεται πάντοτε με αφαιρετική και φανερώνει την αναφορά. Η πρόθεση contra συντάσσεται πάντα με αιτιατική και φανερώνει την εναντίωση. Η πρόθεση cum συντάσσεται με αφαιρετική και φανερώνει την συνοδεία. Όταν όμως

συντάσσεται με ρήματα που δεν φανερώνουν κίνηση, τότε είναι εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας.

© Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr

ΠΡΟΣΟΧΗ :

Sociis : προσοχή ! δεν σχηματίζει δεύτερο συνηρημένο τύπο στην γενική ενικού. Άρα η γενική ενικού είναι μόνο socii. insidias : δεν σχηματίζει ενικό αριθμό, αλλά παρουσιάζει μόνο πληθυντικό αριθμό. προσοχή ! Το ουσιαστικό filius-filii(i) έχει κλητική ενικού το fili.