1

Ψυχολογικές ανάγκες παιδιών Ανάπτυξη του παιδιού και πρόληψη Σχολικός εκφοβισμός - Bullying

2 3

Διμηνιαίο Παιδαγωγικό ΠεριοδικόΧρονιά 44η, Μάρτιος 2012, Αρ. 210

Συντακτικό ΣημείωμαΣελ. 4

Kτίζοντας επικοινωνία με τα παιδιά μέσα από τη συναισθηματική αγωγήΔώρα ΠαπαγεωργίουΣελ. 5

Ψυχολογικές ανάγκες παιδιώνΜιχάλης ΙωάννουΣελ. 11

Γονείς και Διαπαιδαγώγηση των παιδιών…Δημήτρης ΜικελλίδηςΣελ. 14

Ουφ! Βαρέθηκα να καβγαδίζωμε το παιδί μου...Γεωργία Χατζηκυριάκου – ΣταυρινούΣελ. 21

Παιδί και ΘυμόςΖωή ΜάγουΣελ. 26

Ανάπτυξη του παιδιού και πρόληψηΜιχάλης ΙωάννουΣελ. 30

Δεξιότητες- Κλειδιά στην επιτυχή αντιμετώπιση σημαντικών, ποικίλων και άγνωστων καταστάσεωνΆννα Δαλώση Σελ. 32

Σχολικός εκφοβισμός - BullyingΔέσπω ΧαραλάμπουςΣελ. 34

Γνωμικά για τα παιδιάΣελ. 38

ΕΚΔΟΤΗΣΠαγκύπρια Σχολή ΓονέωνΤο Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής αποτελούν εκπρόσωποι από:Συνομοσποδίες Συνδέσμων Γονέων Σχολείων Μέσης, Δημοτικής και Προδηματικής Εκπαίδευσης, Παγκύπρια Οργάνωση Ελλήνων Δασκάλων - ΠΟΕΔ, Οργάνωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης - ΟΕΛΜΕΚ, Οργάνωση Λειτουργών Τενικής Εκπαίδευσης Κύπρου - ΟΛΤΕΚ και Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.

ΓΡΑΦΕΙΑΙφιγενείας 73, 2003, Στρόβολος, Λευκωσία,Τηλέφωνο: 22 754466Τηλεομοιότυπο: 22 345103email: scholigoneon@cytanet.com.cywww.scholigoneon.org.cy

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΓια σχολεία, σωματείακαι βιβλιοθήκες €10.00Για άτομα:Μέσω Ταχυδρομείου €10.00Μέσω σχολείου €10.00Δεμένοι τόμοι για Κύπρο €15.00Δεμένοι τόμοι για το εξωτερικό €20.00Για συνδρομητές του εξωτερικού €15.00Τιμή τεύχους στην Κύπρο € 2.00

Συντακτική Επιτροπή:Λοϊζος ΓιάσουμαςΝίκος ΜουλαζίμηςΜιχάλης ΤσιάρλιστοςΛευτέρης ΑριστείδουΚυριάκος ΣαμάραςΑνθή Αυλωνίτου

ΣΕΛΙΔΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΤΥΠΩΣΗ:H. LOIZIDES LTD

Τα χειρόγραφα δεν επιστρέφονται.Τα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά απόψειςτων συγγραφέων τους. Αναδημοσιεύσεις επιτρέπονται, φτάνει να αναφέρεται η πηγή.

ISSN 0253 - 0910

4 5

Αγαπητοί γονείς,Συνεχίζοντας το έργο της η Σχολή Γο-

νέων στο τεύχος αυτό δημοσιεύει επι-στημονικά άρθρα που σκοπό έχουν να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα που πιστεύουμε ότι εγείρονται από την καθη-μερινή επαφή με τα παιδιά σας. Ο σχο-λικός εκφοβισμός, οι σχέσεις των γονέ-ων με τα παιδιά τους, οι αποκλίνουσες συμπεριφορές των παιδιών, είναι μερικά από τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι γονείς και στα οποία ζητούν απαντήσεις και ενίσχυση.

Ο Μπχνο Μπετελέμ αναφέρει σχετι-κά: «Στόχος της διαπαιδαγώγησης είναι πρώτα απ’ όλα να επιτρέψει στο παιδί ν’ ανακαλύψει το είδος του προσώπου που

θέλει να είναι και χάρη στο οποίο θα μπορεί να είναι ευχαριστημένο από τον εαυτό του κι απ’ τον τρόπο της ζωής του. Να είναι ικανό να κάνει στη ζωή του όλα όσα του φαίνονται σπουδαία και επιθυ-μητά. Να οικοδομεί με τους άλλους δη-μιουργούς ικανοποιητικές και αμοιβαία ωφέλιμες σχέσεις. Να αντέχει τις εντά-σεις και τις δυσκολίες που αναπόφευκτα θα συναντήσει στη διάρκεια της ζωής του. Για όλα αυτά οι γονείς δεν είναι μόνο οι πρώτοι εκπαιδευτές του παιδιού, αλλά και οι άνθρωποι που θα δώσουν στο παιδί τον προσανατολισμό του».

ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Συντακτικό Σημείωμα

Της Δώρας Παπαγεωργίου

Κλινικής Ψυχολόγου

Μια νέα πραγματικότητα:

Ποιες οι ανάγκες των παιδιών σήμερα;

Οι καιροί που ζούμε είναι δύσκολοι, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς. Οι δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά μας έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση και πολλοί γονείς δεν ξέρουν πως να τις αντιμε-τωπίσουν. Νιώθουν ότι οι αλλαγές στη φύση της παιδικής ηλικίας είναι τόσο μεγάλες, σε βαθμό που να μη μπορούν να τις χειριστούν και αυτό τους οδηγεί συχνά σε αδιέξοδο.

Η νέα πραγματικότητα σπρώχνει τους γονείς σε μια διαρκή αναζήτηση αποτελεσματικών τρόπων διαπαιδαγώγησης. Η πληθώρα αντι-κρουόμενων γνωμών, που εστιάζονται κυρίως στην αντιμετώπιση της προβληματικής συμπε-ριφοράς των παιδιών, προκαλεί περισσότερη σύγχυση στους γονείς παρά καθοδήγηση.

Οι γονείς φαίνεται να έχουν ανάγκη από «τεχνικές» που να τους βοηθούν να κατανοή-σουν τα παιδιά τους και να αποκαταστήσουν μαζί τους μια ποιοτική και διαρκή επικοινωνία. Να μπορούν δηλαδή να τα καθοδηγούν, με στόχο την κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη και ωρίμανση.

Συχνά οι συμβουλές που δίνονται στους γονείς, αγνοούν τον κόσμο των συναισθημά-

των. Βασίζονται σε θεωρίες ανατροφής των παιδιών, πλείστες από τις οποίες αποδίδουν ιδιαίτερη προσοχή στην κακή συμπεριφορά και παραγνωρίζουν τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από αυτή.

Οι περισσότεροι γονείς πιστεύουν ότι ο ρό-λος τους είναι να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναπτυχθούν σύμφωνα με τα δικά τους ενδιαφέροντα και τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες. Πέρα από το να δημιουργήσουν υπάκουα και παθητικά άτομα, επιθυμούν να πετύχουν πολύ περισσότερα για τα παιδιά τους ή μέσω των παιδιών τους.

Επιδιώκουν να τα μεγαλώσουν εξασφαλίζο-ντάς τους δεξιότητες ενός υπεύθυνου αυρια-νού πολίτη, που θα μπορεί να κάνει τις δικές του επιλογές, που θα έχει καλές σχέσεις και θα χαίρεται τη ζωή του.

Μέσα από τη μακρόχρονη εμπειρία μου με γονείς και παιδιά, διαπίστωσα ότι, μόνο η αγά-πη και το ενδιαφέρον δεν επαρκούν. Πολλοί γονείς που αγαπούν τα παιδιά τους και ενδια-φέρονται γι΄ αυτά, όταν έρχονται αντιμέτωποι με το θυμό, το φόβο ή τη λύπη των παιδιών τους, βρίσκονται σε αδιέξοδο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι γονείς σή-μερα βρίσκονται αντιμέτωποι με προκλήσεις που ήταν άγνωστες στις προηγούμενες γε-νιές. Οι γονείς σήμερα οφείλουν να κάνουν για τα παιδιά τους, πολύ περισσότερα από το να τους εξασφαλίσουν τροφή, μια καλή εκ-παίδευση και μια άνετη ζωή.

ΚΤΙΖΟΝΤΑΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

6 7

μερινά προβλήματα της οικογενειακής ζωής. Δεν σημαίνει ότι με την εφαρμογή της, θα εξαλειφθούν όλες οι οικογενειακές συγκρού-σεις, που αποτελούν μια πραγματικότητα της οικογενειακής ζωής, ούτε ότι θα σταματή-σουν να υπάρχουν πληγωμένα συναισθήματα ή αισθήματα λύπης, άγχους, θυμού ή φόβου.

Εύλογα λοιπόν οι γονείς μπορεί να διε-ρωτηθούν: Γιατί λοιπόν μας εισηγείστε να εφαρμόσουμε αυτού του είδους την αγω-γή; Τι έχουμε να πετύχουμε;

Και η απάντηση, συνοπτικά: Αν εφαρμόσε-τε αυτού του είδους την αγωγή, θα νιώσετε ότι βρίσκεστε πιο κοντά στο παιδί σας. Στην οικογένεια αρχίζει να υπάρχει οικειότητα και σεβασμός. Και όταν υπάρχει οικειότητα και σεβασμός, τα προβλήματα μεταξύ των μελών της οικογένειας σταματούν να μοιάζουν άλυ-τα.

Όταν ακόμη βρίσκεστε κοντά στα παιδιά σας, από συναισθηματική άποψη, είστε σε θέση να εμπλακείτε περισσότερο στη ζωή του και να ασκήσετε μεγαλύτερη επίδραση. Όταν βρίσκεστε συναισθηματικά κοντά στο παιδί σας τότε, όχι μόνο δεν φοβάστε να θέ-σετε όρια, αλλά:

• Αυτά τα όρια γίνονται αποδεκτά από τα παιδιά,

• τα λόγια σας έχουν βαρύτητα,

• τα παιδιά νοιάζονται για τις απόψεις σας και δεν θέλουν να σας δυσαρεστήσουν,

• μπορείτε να προσφέρετε κίνητρα και κα-θοδήγηση,

• μπορείτε επίσης να έχετε επικοινωνία με τα παιδιά σας.

Η αναγνώριση και έκφραση των συναι-σθημάτων μέσα στην οικογένεια, δημιουργεί πλαίσια ασφάλειας και εμπιστοσύνης, που βοηθούν το παιδί να ηρεμεί και να ρυθμίζει τα συναισθήματά του. Το βοηθά επίσης να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες, να γίνεται αποδεκτό από τους συνομήλικούς του, να δη-μιουργεί φιλίες και υγιείς σχέσεις.

Όταν τα παιδιά νιώθουν συναισθηματικά δεμένα με τους γονείς τους, τότε μόνο θετι-κά στοιχεία μπορούν να προκύψουν. Όταν επιδιώκουμε να κατανοήσουμε τις εμπειρίες των παιδιών μας, τα βοηθούμε να νιώσουν ότι έχουν ένα σημαντικό στήριγμα.

Όταν αποφεύγουμε να τα επικρίνουμε, να μειώσουμε αυτά που νιώθουν ή να τα αλλά-ξουμε τους στόχους τους, τότε μας αφήνουν να μπούμε στο κόσμο τους. Μας λένε πως αισθάνονται. Εκφράζουν τη γνώμη τους. Τα κίνητρά τους αποσαφηνίζονται περισσότερο και αυτό μας οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανό-ηση. Τότε τα παιδιά αρχίζουν να μας εμπι-στεύονται.

Έτσι, όταν εμφανιστούν συγκρούσεις, έχου-με έδαφος για την από κοινού επίλυσή τους. Με την υποστήριξή μας, μπορούν ακόμα να βρουν λύσεις στα αδιέξοδα των εσωτερικών τους συγκρούσεων . Και μπορεί πραγματικά να έρθει η ώρα που θα θέλουν να ακούσουν τις συμβουλές μας.

Μικρά, απλά και καθημερινά στοιχεία, για να κτίσουμε επικοινωνία με τα παιδιά μας:

• Αποφεύγουμε να υποκύπτουμε στην «ύπουλη» συνήθεια να επικρίνουμε και να κάνουμε ταπεινωτικά σχόλια για τα

Συναισθηματική αγωγή

Με ποιους τρόπους μπορούν, άραγε, οι σημερινοί γονείς να δώσουν στα παιδιά τους εκείνα τα εφόδια που θα τα κρατή-σουν μακριά από τους καθημερινούς κιν-δύνους; Με ποιους τρόπους μπορούν να τα ενδυναμώσουν και να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν την αυτοεκτίμησή τους, ώστε να είναι ώριμα και υπεύθυνα άτομα και να κάνουν τις σωστές επιλογές στη ζωή τους;

Η απάντηση φαίνεται να βρίσκεται, σύμφω-να με έρευνες, στο κτίσιμο στενού συναισθη-ματικού δεσμού μεταξύ παιδιών και γονιών.

Εντοπίζεται επίσης στη προσπάθεια των τε-λευταίων να διοχετεύσουν την αγάπη και το ενδιαφέρον τους, να βοηθήσουν τα παιδιά τους ώστε να αναπτύξουν κοινωνικές και συ-ναισθηματικές δεξιότητες. Εκείνες δηλαδή τις δεξιότητες που χρειαζόμαστε σε όλες τις ανθρώπινές μας σχέσεις, είτε με ενήλικες, είτε με παιδιά.

Απαιτείται λοιπόν από τους γονείς μια δική τους προσωπική ανάπτυξη, χρειάζεται να αγωνιστούν για να μάθουν και να μπορέσουν να διδάξουν περισσότερο τα παιδιά τους. Η συναισθηματική εκπαίδευση και διαπαιδαγώ-γηση - αλλιώς συναισθηματική αγωγή - προ-σφέρει το πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η συ-ναισθηματική επικοινωνία.

Όταν υπάρχει συναισθηματική επικοινωνία, τότε μπορούμε να αποκαταστήσουμε ποιοτική επικοινωνία με τα παιδιά μας ή, με άλλο τρό-πο, συνεννόηση, δημιουργικό διάλογο. Να μιλά ο ένας και να ακούει ο άλλος. Να αντι-λαμβάνεται ο ένας τα λόγια του άλλου και να απαντά. Να υπάρχει αλληλοσεβασμός στις διαφορετικές γνώμες που εκφράζονται.

Οι γονείς να μπορούν να θέσουν όρια: Η συμμόρφωση, η υπακοή και η υπευθυνότητα, στοιχεία που πρέπει να πηγάζουν από μια αί-σθηση αγάπης και συναισθηματικών δεσμών, που τα μέλη της οικογένειας να νιώθουν ότι υπάρχει ανάμεσά τους.

Η συναισθηματική αγωγή, σύμφωνα με επι-στημονικές μελέτες, φαίνεται να βοηθά τα παιδιά να γίνουν υγιέστεροι και πιο πετυχημέ-νοι ενήλικες.

Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι η συναισθη-ματική αγωγή είναι η λύση για όλα τα καθη-

8 9

τείνουμε λύσεις στα παιδιά, πριν δεί-ξουμε αναγνώριση και κατανόηση στα συναισθήματά τους, είναι σαν να τους ζητούμε να βάψουν μιαν επιφάνεια που μόνο εμείς βλέπουμε.

• Ενδυναμώνουμε το παιδί μας, προσφέ-ροντάς του επιλογές και σεβόμενοι την επιθυμία του. Βέβαια, δεν είναι κακό να ζητούμε από το παιδί να υπακούει ή να συνεργάζεται. Ως γονείς πρέπει να κα-ταλάβουμε ότι, όσο νωρίτερα μάθουμε το παιδί να εκφράζει τις προτιμήσεις του και να κάνει σωστές επιλογές, τόσο γρηγορότερα το βοηθούμε να αναπτύ-ξει την αυτοεκτίμησή του, έχοντας κατά νου ότι η δεξιότητα λήψης σωστών απο-φάσεων και επιλογών, αποτελεί ανα-γκαίο εφόδιο στην εφηβεία.

• Συμμεριζόμαστε τα όνειρα και τη φα-ντασία του παιδιού μας. Η τεχνική αυτή βοηθά πολύ να δείξουμε κατανόηση και να μοιραστούμε τα συναισθήματα των παιδιών μας. Το να εκφράζουν τα παιδιά επιθυμίες, έστω κι αν ξεπερ-νούν τις δυνατότητές μας, είναι καλό και χρήσιμο. Το να ακούσουμε το παιδί μας, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να το ικανοποιήσουμε. Είναι όμως πολύ ση-μαντικό να καταλαβαίνουμε το ίδιο και τις επιθυμίες του.

• Κάνουμε διάφορα πράγματα μαζί με τα παιδιά μας.

Διαβάζουμε ένα βιβλίο,

παρακολουθούμε μια ταινία ή ένα θεατρι-κό έργο,

ακούμε μαζί μουσική,

παίζουμε ένα παιχνίδι,

κάνουμε ποδήλατο, περπάτημα ή τρέξιμο,

κάνουμε μαζί γυμναστική,

φτιάχνουμε ένα φαγητό ή ένα γλυκό,

λύνουμε ένα σταυρόλεξο.

• Είμαστε σταθεροί και υπομονετικοί. Η συναισθηματική αγωγή χρειάζεται στα-θερότητα και υπομονή.

• Θυμόμαστε ότι, για την επικοινωνία και την κατανόηση, τα λόγια δεν είναι πά-ντοτε απαραίτητα. Ένα αγκάλιασμα ή ένα χάδι, είναι πολύ συχνά πιο εύγλωτ-τα από οποιαδήποτε λέξη, ιδίως εάν το παιδί νιώθει λύπη ή φόβο.

• Σεβόμαστε τις περιπτώσεις που το παιδί μας δεν είναι έτοιμο να μιλήσει για ένα θέμα. Ορίζουμε μια ημερομηνία για να το συζητήσουμε αργότερα και επανερ-χόμαστε στο θέμα, όπως είχαμε υπο-σχεθεί.

• Δίνουμε υποσχέσεις γι αυτά που μπο-ρούμε να κάνουμε και τηρούμε την υπό-σχεσή μας.

• Αποφεύγουμε τους αγώνες υπεροχής. Όταν οι γονείς και το παιδί βρίσκονται μπλεγμένοι σε ανταγωνιστική πάλη και ο καθένας προσπαθεί να υποτάξει τον άλλο, μπορεί να αναπτυχθεί ανάμεσά τους μια σχέση με έντονα εκδικητικά στοιχεία.

• Θυμόμαστε ότι όλες οι συγκρίσεις εί-ναι βλαβερές.

παιδιά μας.

• Προσέχουμε να μην τα περιγελάμε.

• Αποφεύγουμε τις ταμπέλες. Προσπα-θούμε να σχολιάζουμε μόνο τις συ-γκεκριμένες συμπεριφορές και να μην κάνουμε γενικεύσεις στο χαρακτήρα τους.

• Χρησιμοποιούμε τις μικρές επιτυχίες τους για τον έπαινο, για να αυξήσουμε την εμπιστοσύνή τους και να τα βοηθή-σουμε να προχωρήσουν.

• Επιδιώκουμε να τους αποδείξουμε ότι ο κόσμος τους είναι σημαντικός για μας, για μια μεγαλύτερη και καλύτερη προσέγγιση. Δείχνουμε ενδιαφέρον για τους ανθρώπους, τους χώρους, τα γε-γονότα της ζωής των παιδιών μας.

• Περνούμε κάποιο χρόνο στον παιδικό σταθμό, στο σχολείο, στις εξωσχολι-κές δραστηριότητες των παιδιών μας.

Μιλούμε με τα ίδια τα παιδιά, ώστε να μάθουμε για τους φίλους τους .

• Είμαστε πάντα ειλικρινείς με τα παιδιά μας. Οι επινοήσεις και τα τεχνάσματα, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα να χά-σουμε την αξιοπιστία μας και να χαλά-σουμε τη σχέση μας.

• Θυμόμαστε ότι ο στόχος μιας συζήτη-σης με τα παιδιά δεν είναι κατ’ ανάγκη η επίτευξη συμφωνίας, αλλά η επίδειξη κατανόησης. Πετυχαίνουμε καλύτερα αποτελέσματα, όταν αφήνουμε ανοικτή την προοπτική του διαλόγου.

• Προσπαθούμε να μην επιβάλουμε τις δικές μας λύσεις στα προβλήματα των παιδιών, ιδιαίτερα εάν δεν μας έχουν ζητηθεί τέτοιες λύσεις. Ως γονείς, μπο-ρεί να ενοχληθούμε με την απροθυμία των παιδιών μας να δεχτούν συμβου-λές που δεν έχουν ζητήσει. Το να προ-

10 11

Του Μιχάλη ΙωάννουΕκπαιδευτικού Ψυχολόγου

Το συμπέρασμα πολλών ερευνών είναι πως η επιτυχία του παιδιού στο σχολείο, σχετίζε-ται με την οργάνωση, τη δόμηση της προσω-πικότητάς του, ιδιαίτερα το συναισθηματικό του κομμάτι. Η ανάπτυξη της προσωπικότη-τας, της αυτοεκτίμησης είναι αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, του βαθμού της ικανοποίησης βασικών ψυχολογικών αναγκών της παιδικής

ηλικίας. Είναι επίσης σίγουρο πως το επίπε-δο μάθησης ενός παιδιού, η κοινωνική του προσαρμογή και σ’ ένα μεγάλο ποσοστό η ευτυχία του, θα εξαρτηθεί από το βαθμό και ποιότητα που το άτομο πέτυχε να οργανώσει την προσωπικότητά του.

Οι ψυχολογικές ανάγκες για τις οποίες μι-λούμε είναι οι ακόλουθες:

1. Η ανάγκη για αγάπη: Είναι μια ανάγκη πολύ βασική και σημαίνει πως το παιδί θα πρέπει να έχει τις ευκαιρίες να αναπτύξει

Ψυχολογικές ανάγκες παιδιώνΠοια είναι λοιπόν η συνταγή για να χτί-σουμε επικοινωνία με τα παιδιά μας;

Εκείνο που ποτέ δεν μπορεί να αποτελέσει συνταγή. Γιατί είναι πολύ ζωντανό, πηγαίο, προσωπικό, δεν διδάσκεται, αλλά βιώνεται: Είναι η αγάπη.

Βοηθήστε τα παιδιά σας να σας αγαπήσουν, να σας εκτιμήσουν και να σας εμπιστευτούν. Να έχετε πάντα κατά νου ότι τα παιδιά ζητούν τη ζεστασιά και την οικειότητα με τους γονείς. Επίσης πρέπει να ξέρετε ότι πάντα υπάρχουν πολλές δεύτερες ευκαιρίες, ότι η συγγνώμη είναι αμφίδρομη.

Μπορείτε να κτίσετε επικοινωνία με τα παι-διά σας, αν έχετε καταφέρει να κτίσετε μια σχέση που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και όχι στον εκφοβισμό. Πρέπει, λοιπόν,να ανα-θεωρήσετε πεπαλαιωμένα πρότυπα πειθαρ-χημένης συμπεριφοράς και να εντάξετε τη συναισθηματική αγωγή στη σχέση σας.

Θα χρειαστείτε να καταβάλλετε μεγάλη προσπάθεια, αλλά να είστε σίγουροι ότι, από τη στιγμή που θα αποφασίσετε να είστε παρό-ντες στα συναισθήματα του παιδιού σας, τότε θα βρείτε ευκαιρίες να συνδεθείτε μαζί του, σε καθημερινή βάση.

Η επικοινωνία ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά πρέπει να βασίζεται στον αυτοσε-βασμό και των δύο πλευρών. Χωρίς εμπιστο-σύνη και οικειότητα, χάνεται η ακρόαση, η προσοχή φθίνει και η από κοινού επίλυση των προβλημάτων καθίσταται αδύνατη.

Για να πετύχουμε αυτό το έργο πρέπει να θυμόμαστε ότι όλα τα συναισθήματα επιτρέ-πονται, όχι όμως και όλες οι συμπεριφορές.

Κλείνω με αυτό που συχνά ακούμε στα μα-θήματα της ψυχολογίας, τα 3 στοιχειώδη και αναγκαία εφόδια, που ο κάθε γονιός πρέπει να προσφέρει στο παιδί του: την ασφάλεια, την τρυφερότητα και την αναγνώριση. Αυτά είναι τα βασικά στοιχεία της πραγματικής αγάπης. Αυτά θα βοηθήσουν το παιδί να πλαστεί και να δέσει ως άνθρωπος δυνατός, ανεξάρτητος, θετικός και χαρούμενος.

Πάντοτε βέβαια θα υπάρχουν δοκιμασίες, δυσκολίες, ακόμα και συμφορές, «όμως δια-φορετικά αντιμετωπίζει τις ανεμοθύελλες ένα καλαμένιο καλυβάκι και διαφορετικά μια πέ-τρινη πυραμίδα».

Βιβλιογραφία

1. John Gottman, «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στα παι-διά» ( Ελληνικά Γράμματα, 2000)

2. Daniel Goleman, “ Social Intelligence” ( Arrow books, 2007)

3. Daniel Goleman, “ Η Συναισθηματική Νοημοσύνη» (Ελ-ληνικά Γράμματα, 1998)

4. Χρύση Γ. Χατζηχρίστου, «Εισαγωγή στη Σχολική Ψυχολο-γία» (Ελληνικά Γράμματα, 2004)

5. Robert Sternberg, “Η Νοηοσύνη της Επιτυχίας» (Ελληνι-κά Γράμματα, 1999)

6. Φρανσουάζ Ντολτό, « ‘Εφηβοι» (Εκδόσεις Πατάκη, 1993)

7. Ντ. Βίννικοτ, « Το παιδί, η οικογένεια και ο εξωτερικός του κόσμος» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 1976)

8. Ρουντολφ Ντραικωρς , «Το παιδί μια νέα αντιμετώπιση» (Εκδόσεις Γλάρος, 1979)

9. Dorothy Nolte, “ Τα παιδιά μαθαίνουν αυτό που ζουν» (Εκδόσεις Θυμάρι, 2004)

10. Μάρω Βαμβουνάκη, « Ο παλιάτσος και η Άνιμα» (Εκδό-σεις Ψυχογιός, 2006)

12 13

μια καλή σχέση με τους γονείς του. Η σχέ-ση τούτη ξεκινά με τη μητέρα, αργότερα με τον πατέρα και στη συνέχεια με τους άλλους. Να κάνω εδώ μιαν παρένθεση και να πω πως τα περισσότερα ψυχοσυ-ναισθηματικά προβλήματα όπως η ανα-σφάλεια, τα αισθήματα κατωτερότητας κ.α. φαίνεται να έχουν σχέση μ’ αυτή την ανάγκη της πρώτης σχέσης του παιδιού με το άμεσο οικογενειακό του περιβάλ-λον, σχέση που για διάφορους λόγους δεν λειτουργεί σωστά. Μέσα από αυτή τη σχέση, το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη δική του ταυτότητα και αξία. Ένα πολύ βασικό στοιχείο της αγάπης, είναι πως θα πρέπει οι γονείς να αγαπούν το παιδί χω-ρίς όρους, ανεξάρτητα από το φύλο του, την εμφάνισή του και γενικά την προσωπι-κότητά του. Είναι ξεκάθαρο πως το παιδί που αισθάνεται ότι αγαπιέται, θα αγαπήσει και τους άλλους (θα παρουσιάσει λοιπόν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς και λιγότερες μαθησιακές δυσκολίες).

2. Η ανάγκη για ασφάλεια: Είναι μια ανά-γκη που ικανοποιείται όταν το παιδί ζει και μεγαλώνει σε μια οικογένεια στην οποία κυριαρχούν σταθερές ενδο-οικογενεια-κές σχέσεις και όπου η στάση και η συ-μπεριφορά των γονιών απέναντι στο παιδί χαρακτηρίζονται από συνέπεια. Ξέρουμε πολύ καλά πως το συναίσθημα ανασφά-λειας στο παιδί μπορεί να του δημιουργή-σει πολλά προβλήματα, τόσο στις σχέσεις του με τα άλλα παιδιά όσο και σ’ ό,τι αφο-ρά την προσαρμογή και επίδοση του στο σχολείο αργότερα. Το παιδί που τελικά αρνείται να υπακούσει είναι γιατί αισθάνε-ται ένα βαθύ συναίσθημα ανασφάλειας.

3. Η ανάγκη για νέες εμπειρίες: Οι νέες εμπειρίες ανοίγουν για το παιδί το δρόμο που οδηγεί στην πνευματική, συναισθημα-τική και κοινωνική ανάπτυξη. Το παιχνίδι είναι το βασικότερο μέσο για προσφορά στο παιδί νέων εμπειριών. Από πολλούς ει-δικούς, η έλλειψη ικανότητας του παιδιού να παίξει, θεωρείται ως ένδειξη ότι αυτό δεν εξελίσσεται φυσιολογικά. Το παιχνί-δι πραγματικά προσφέρει τη δυνατότητα στο παιδί να εκφραστεί και να εκτονωθεί συναισθηματικά. Ορισμένες εξωσχολικές δραστηριότητες όπως τα μαθήματα κο-λύμβησης, το judo, η ζωγραφική, ο προ-σκοπισμός κλπ, ωριμάζουν πνευματικά και συναισθηματικά το παιδί.

4. Η ανάγκη για υπευθυνότητα: Είναι ανά-γκη οι γονείς να ενισχύσουν την υπευθυ-νότητα στο παιδί, η οποία με τη σειρά της θα οδηγήσει στην ανεξαρτητοποίηση του παιδιού. Η ανεξαρτητοποίηση τούτη αρχί-ζει από πράγματα απλά, όπως το να μάθει το παιδί να φροντίζει τον εαυτό του, να τρώει και να ντύνεται μόνο του και καταλή-γει σε πιο πολύπλοκες καταστάσεις. Είναι καλό η υπευθυνότητα που καλλιεργείται στο παιδί να συμβαδίζει με τη χρονολο-γική του ηλικία. Οι γονείς θα πρέπει εδώ να χρησιμοποιήσουν πολύ την ενθάρρυν-ση και να είναι έτοιμοι να αποδεχτούν τα λάθη από πλευράς του παιδιού τους, γιατί είναι γνωστό πως φθάνουμε στο σωστό περνώντας πρώτα από το λάθος.

5. Η ανάγκη να μπουν όρια στη συμπερι-φορά του παιδιού: Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουν τα παιδιά οποιασδήποτε ηλικίας, πως χρειάζεται να υπάρχουν όρια

στη συμπεριφορά τους. Οι γονείς δεν θα πρέπει να φοβούνται πως θα δημιουργή-σουν ψυχολογικά τραύματα στα παιδιά επιμένοντας αυτά να λειτουργούν μέσα σε προαποφασισμένα και συμφωνημένα πλαίσια συμπεριφοράς. Η έλλειψη ορί-ων συμπεριφοράς έχει σαν αποτέλεσμα να νομίζουν τα παιδιά πως μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν και όποτε θέλουν. Η κατάσταση αυτή δυσκολεύει τα παιδιά να ωριμάσουν συναισθηματικά και κοινωνι-κά.

6. Η ανάγκη να ανήκει το παιδί σε μια ομάδα: Είναι μια βασική ανάγκη του παι-διού, η σημασία της οποίας είναι κατανοη-τή από όλους. Το παιδί μέσω της ομάδας μαθαίνει να δέχεται κανόνες, να μοιράζε-ται αντικείμενα, μ’ άλλα λόγια δηλαδή του προσφέρεται η ευκαιρία να κοινωνικοποι-ηθεί.

7. Η ανάγκη για υποστήριξη: Το παιδί εξαρτάται συναισθηματικά από τους με-γάλους και έτσι έχει μεγάλη ανάγκη να νιώθει ότι στηρίζεται και υποστηρίζεται από αυτούς. Είναι ανάγκη οι μεγάλοι να επιβραβεύουν, όχι μόνο το αποτέλεσμα μιας προσπάθειας του παιδιού, αλλά την ίδια την προσπάθεια. Μην ξεχνάμε πως τόσο πνευματικά όσο και συναισθηματικά, το παιδί είναι ακόμα ανώριμο και πως θα πρέπει πάντοτε να του δικαιολογούνται ορισμένα λάθη στη συμπεριφορά. Ο κα-νόνας λέει πως, επιβραβεύουμε, ενισχύου-με κάθε θετική συμπεριφορά του παιδιού και έντεχνα δείχνουμε πως αδιαφορούμε για τα περισσότερα λάθη της αρνητικής του συμπεριφοράς.

14 15

Γονείς και Διαπαιδαγώγηση των παιδιών…Του Δημήτρη Μικελλίδη

Εκπαιδευτικού

Στο άρθρο μου αυτό θα αναφερθώ στη σημασία του ρόλου των γονιών σε σχέση με την αγωγή του παιδιού και θα αναφερθώ σε τομείς μέσα από τους οποίους μπορούν οι γονείς να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους. Ο στόχος μου είναι διπλός. Από τη μια να πείσω ή αν προτιμάτε να υπενθυμίσω στους γονείς την ανάγκη να ασχοληθούν περισσό-τερο με την αγωγή των παιδιών τους και από την άλλη να εντοπίσω κάποια απλά πράγματα που μάλλον τα ξέρουμε αλλά τα παραγνωρί-ζουμε μέσα στην παραζάλη του σύγχρονου τρόπου ζωής.

Κάθε γονιός οφείλει να βάλει το δικό του λιθαράκι στην οικοδόμηση μιας υγιούς κοι-νωνίας. Τούτο θα γίνει εφικτό, αν προσφέρει στην κοινωνία σωστά παιδιά. Η διάπλαση, όμως, σωστών παιδιών περνά μέσα από τη διαδικασία της αγωγής. Είτε αυτή γίνεται στο σχολείο συστηματικά είτε γίνεται στο σπίτι και στο γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον.

Η αγωγή είναι πολυσύνθετο φαινόμενο. Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή γίνεται ολο-ένα πιο σαφές, ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη και δυσκολότερη τέχνη από αυτήν. Η αγωγή ποτέ δε σταματά. Είναι μια λειτουργία ισόβια. Το έργο της σωστής διαπαιδαγώγησης του παιδιού είναι μεγάλο και πολύπλοκο. Είναι μια ολόκληρη επιστήμη. Για να διαδραμα-τίσει όσο γίνεται πιο σωστά το ρόλο του ο κάθε γονιός πρέπει να γίνει, σε κάποιο βαθ-μό, ένας επιστήμονας. Χρειάζεται συνεχής

επιμόρφωση. Υπάρχουν τόσα πολλά που πρέπει να γνωρίζει ένας γονιός, ώστε είναι απαραίτητο να χρησιμοποιεί κάθε ευκαιρία για να επαυξάνει την παιδαγωγική του ικανό-τητα. Συζητώντας με το δάσκαλο του παιδιού του, διαβάζοντας ένα παιδαγωγικό βιβλίο ή περιοδικό, συμμετέχοντας σε διαλέξεις για γονείς, με την ενεργό συμμετοχή του στη Σχο-λή Γονέων και με άλλους τρόπους μπορεί ο κάθε γονιός να αποκτήσει μεγαλύτερο εύρος γνώσεων και ικανοτήτων, ώστε να είναι έτοι-μος να προσφέρει όσο το δυνατό καλύτερη αγωγή στο παιδί του.

Όλοι οι γονείς, άλλοι λιγότερο κι άλλοι περισσότερο, μπορούμε να καθοδηγήσουμε, να συμβουλεύσουμε, να παραδειγματίσου-με, να ενθαρρύνουμε, να προβληματίσουμε τα παιδιά μας, να συνεργαστούμε με αυτά. Μπορούμε με άλλα λόγια να διαπαιδαγωγή-σουμε τα παιδιά μας κι εξαρτάται από εμάς σε ποιο βαθμό θα αυξήσουμε την ικανότητά μας αυτή.

Εκείνο στο οποίο φαίνεται να υστερούμε οι σύγχρονοι γονείς είναι στο χρόνο τον οποίο αφιερώνουμε για να ασχοληθούμε με τα παι-διά μας.

Η σύγχρονη μορφή της κοινωνίας οδηγεί πολλούς γονείς να εργάζονται από νωρίς το πρωί ως αργά το βράδυ. Συχνά κάνοντας δυο και τρεις δουλειές ή επαυξάνοντας συ-νεχώς τον κύκλο των εργασιών τους. Όταν ρωτήσεις αυτούς τους γονείς, γιατί επέλεξαν αυτό τον τρόπο ζωής συνήθως σου απαντούν με τον ίδιο κοινότυπο τρόπο: «Για μια καλύτε-ρη ζωή για τα παιδιά μου».

Για τα παιδιά μας, λοιπόν, επιλέγουμε συχνά το ανελέητο κυνηγητό περισσότερου χρήμα-τος, μεγαλύτερου σπιτιού, δεύτερου και τρί-του πολυτελούς αυτοκινήτου κ.ο.κ. Μόνο που τα παιδιά μας δεν τα βλέπουμε όλη μέρα. Δε γνωρίζουμε τα προβλήματά τους, ούτε τα προσωπικά ούτε τα σχολικά. Η επαφή κι η επικοινωνία μας μαζί τους είναι από ελάχι-στη ως ανύπαρκτη. Ενώ φροντίζουμε να τους εξασφαλίσουμε τις βιολογικές τους ανάγκες και το οικονομικό τους μέλλον, ξεχνάμε κά-ποιες άλλες πολύ σημαντικές τους ανάγκες. Δε φροντίζουμε αρκετά για την ψυχική τους υγεία, την ικανοποίηση της ανάγκης τους για ασφάλεια μέσω της ορθόδοξης επικοινωνίας κι επαφής μαζί μας, ξεχνάμε να τους δώσου-με τα γονεϊκά πρότυπα, τα αφήνουμε μόνα κι απροστάτευτα μπροστά στην αρνητική επιρ-ροή της τηλεόρασης. Με χρήματα και πανά-κριβα δώρα προσπαθούμε να εξαργυρώσου-με τις τύψεις και τις ενοχές μας για την ελλιπή παρουσία μας δίπλα τους. Είναι επιτακτική η ανάγκη ν’ αφιερώνουμε χρόνο όχι απλά για το παιδί μας αλλά με το παιδί μας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να εκπληρώσουμε σωστά το γονεϊκό μας ρόλο.

Τα σημερινά παιδιά νιώθουν την ανάγκη συχνά να καταφεύγουν κοντά στους γονείς τους, αφού κοντά τους νιώθουν σιγουριά κι ασφάλεια. Τους δίνουμε όμως την ευκαιρία ή μήπως τα αποπαίρνουμε γιατί θέλουμε να διαβάσουμε την εφημερίδα μας ή να παρα-κολουθήσουμε την αγαπημένη μας σαπουνό-περα ή να κάνουμε τις δουλειές του σπιτιού ή ακόμη να βγούμε έξω με την παρέα μας για διασκέδαση αφήνοντας τα παιδιά μας σε κά-ποια άλλα χέρια;

Ας κάνουμε, λοιπόν, μιαν αυτοκριτική κι ας σκεφτούμε πόσο χρόνο βρισκόμαστε δίπλα από το παιδί μας κι ασχολούμαστε μαζί του. Ας ρωτήσουμε απλά τον εαυτό μας κάποια πράγματα:

Μιλάμε στο παιδί μας για ό,τι το φοβί-ζει και το απασχολεί; Σχολιάζουμε μαζί του ό,τι συμβαίνει στο περιβάλλον μας; Δείχνουμε γνήσιο ενδιαφέρον για την πορεία του στο σχολείο; Γνωρίζουμε τις δυσκολίες που συναντά σε αυτό; Κάνου-με κάτι για να μας νιώσει πραγματικούς συμπαραστάτες στα προβλήματά του; Καταφεύγει με άνεση σε μας, για να πει το πρόβλημά του; Αν όχι, ποιος ευθύνε-ται γι’ αυτό;

Στη συνέχεια του άρθρου μου θα αναφερ-θώ σε κάποιους τομείς τους οποίους θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικούς στην αγωγή των παι-διών από τους γονείς.

1. Πρώτιστα η σύγχρονη κυπριακή οικογέ-νεια πρέπει να θέσει στο κέντρο της συ-μπεριφοράς της τη διαλεκτική διαδικασία.

16 17

Ο διάλογος μέσα στην οικογένεια είναι η βάση για τη δημιουργία κλίματος εμπι-στοσύνης και εκτίμησης μεταξύ των μελών της. Αυτός συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, αφού το βοηθά να καλλιεργήσει το πνεύμα του, να αποκτήσει δημοκρατικές στάσεις και να οξύνει την κρίση του. Βοηθά επίσης, στη γλωσσική καλλιέργεια του παιδιού, αφού του δίνεται η ευκαιρία να εκφραστεί, ν’ ακούσει τους άλλους, ν? αποκτήσει εννοι-ολογικό υπόβαθρο και ποικίλα μέσα απο-τελεσματικής επικοινωνίας. Μέσα από το διάλογο λύονται πολλά προβλήματα,

αποφεύγονται αχρείαστες συγκρούσεις μεταξύ γονιών και παιδιών και κυρίως το παιδί αποκτά εμπιστοσύνη στους γονείς του. Πρέπει να προσέξουμε ώστε ο διάλο-γος να γίνεται σε ισότιμο επίπεδο μεταξύ γονιών και παιδιών και πρέπει να περιλαμ-βάνει όλα τα θέματα που απασχολούν την οικογένεια.

2. Σημαντικό ενδιαφέρον πρέπει να δείχνουν οι γονείς στην ανάπτυξη από μέρους των παιδιών τους κριτικής σκέψης. Πολλά μα-θησιακά προβλήματα στο σημερινό σχο-λείο ξεκινούν από το σπίτι, όπου προσφέ-ρουμε τα πάντα έτοιμα στα παιδιά μας.

Έτσι τα παιδιά δεν έχουν την ευκαιρία για κουβέντα, προβληματισμό, ενασχόληση με διάφορα ερωτήματα κι εισηγήσεις. Στην προσπάθειά μας να κυνηγήσουμε το χρόνο που μας πιέζει δεν δίνουμε κα-τάλληλες ευκαιρίες στα παιδιά μας για να προβληματιστούν, να δυσκολευτούν, να δοκιμάσουν λύσεις και να βρουν μόνα τους τις κατάλληλες απαντήσεις. Τους δί-νουμε έτοιμα τα πάντα.

Θα δώσω κάποιες αρχές που πρέπει να εφαρμόζουμε ως γονείς και που τις θε-ωρώ βασικές, αν θέλουμε να δημιουργή-σουμε σήμερα σκεπτόμενα παιδιά και αύ-ριο σκεπτόμενους πολίτες:

α. Όταν το παιδί μου λέει τη γνώμη του, την ακούω με προσοχή.

β. Όταν η γνώμη του παιδιού μου είναι διαφορετική από τη δική μου, τη δέχο-μαι, έστω για συζήτηση.

γ. Απαντώ πρόθυμα στις ερωτήσεις απο-ρίες του παιδιού μου. Όπου δεν γνω-ρίζω τι να απαντήσω φροντίζω να ερευνήσω μαζί του για να βρούμε από κοινού τις απαντήσεις.

δ. Κάνω ερωτήσεις στο παιδί μου που ν’ απαιτούν «ανοιχτή» σκέψη.

ε. Στο σπίτι κάνουμε οικογενειακές συζη-τήσεις για διάφορα θέματα οικογενει-ακού αλλά και κοινωνικού ενδιαφέρο-ντος.

στ. Αφιερώνω καθημερινά χρόνο για επικοινωνία με το παιδί μου. Εκμεταλ-λεύομαι κάθε περίπτωση γι’ αυτή την επικοινωνία.

3. Στα σχολεία μας παρατηρούμε πως πολ-λά παιδιά αδιαφορούν για ό,τι συμβαίνει γύρω τους, αντικρίζουν επιπόλαια τις ευ-θύνες τους ως μαθητές, δεν αναλαμβά-νουν πρωτοβουλίες. Λείπει με άλλα λόγια η υπευθυνότητα από σημαντικό αριθμό μαθητών. Έχω την άποψη πως οι γονείς μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά μέσα από μικρές καθημερινές συνήθειες στο να κάνουν παιδιά υπεύθυνα και πρόθυ-μα να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και ευθύνες. Μπορώ να αναφέρω τομείς της καθημερινότητας μέσα από τους οποίους μπορούμε να καλλιεργήσουμε την υπευ-θυνότητα στα παιδιά μας. Χωρίς λεπτομέ-ρειες, μπορώ να αναφερθώ στο παιδικό υπνοδωμάτιο και τις ευθύνες του παιδιού μας για τον ευπρεπισμό του, την προε-τοιμασία της οικογένειας για φαγητό, το χαρτζιλίκι των παιδιών και την ευθύνη δι-αχείρισής του, την ευθύνη έναντι κάποιου κατοικίδιου ζώου που το ίδιο το παιδί επέ-λεξε, τον κήπο του σπιτιού κ.ά.

4. Ένας σημαντικός επίσης τομέας στον οποίο οι γονείς έχουν τη δική τους ευθύνη είναι η καλλιέργεια στα παιδιά της αγάπης για τα βιβλία. Η αγάπη για το διάβασμα εί-ναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σχολι-κή επιτυχία των παιδιών. Αυτή η αγάπη για τα βιβλία είναι μια στάση η οποία μπορεί να καλλιεργηθεί από το σπίτι. Οι ίδιοι οι γονείς οφείλουν να αποτελούν ζωντανό παράδειγμα για τα παιδιά τους. Με άλλα λόγια να διαβάζουν οι ίδιοι. Το φαινόμε-νο, βιβλία σε κάποια σπίτια να υπάρχουν μόνο στο ψηλότερο ράφι ενός σύνθετου επίπλου πρέπει να εκλείψει. Το σπίτι πρέ-πει να είναι γεμάτο ερεθίσματα. Δηλαδή

19

βιβλία. Οι γονείς να αφιερώνουν χρόνο για επισκέψεις σε βιβλιοπωλεία και εκθέ-σεις βιβλίου, να ενθαρρύνουν το παιδί τους να αγοράζει βιβλία και να γίνεται συνδρομητής σε παιδικά περιοδικά, να μάθουν το παιδί να εκτιμά ως δώρα αξίας όχι μόνο τα παιχνίδια αλλά και τα βιβλία. Να δείχνουν ενδιαφέρον για ό,τι διαβάζει το παιδί τους, να το ρωτούν σχετικά, να συζητούν μαζί του.

5. Η διαπαιδαγώγηση του παιδιού πρέπει να επεκτείνεται στην αγάπη και εκτίμηση που το παιδί θα αναπτύξει για το σχολείο του και το δάσκαλό του. Η θετική στάση του παιδιού έναντι του σχολείου και του δασκάλου του είναι απαραίτητη προϋπό-θεση για ευτυχισμένα παιδιά στο σχολείο και μαθητές με ικανοποιητική επίδοση σ’ αυτό.

Η θετική αντίκριση του σχολείου από το μαθητή βασικά ξεκινά από το σπίτι.

Αν θέλουμε το παιδί μας ν’ αγαπήσει το σχολείο του, πρέπει πρώτα εμείς, ως γο-νείς, να έχουμε θετική στάση απέναντί του. Η θετική μας στάση πρέπει να είναι ορατή από τα παιδιά μας. Γι’ αυτό οι γονείς που πραγματικά εκτιμούν το έργο του σχολεί-ου:

Εκφράζονται με θετικά σχόλια για το σχο-λείο. Αν έχουν κάποια παράπονα, απο-φεύγουν να τα εκφράσουν μπροστά στα παιδιά τους.

Συμμετέχουν ενεργά στις εκδηλώσεις του σχολείου.

Έρχονται σ’ επαφή με τους δασκάλους

των παιδιών τους για συνεργασία μαζί τους. Ο στόχος δασκάλων και παιδιών, ας το θυμόμαστε αυτό, είναι κοινός, κι αφορά την ευτυχία και την πρόοδο των παιδιών.

Όταν τα παιδιά μας κάνουν κάποια παρά-πονα για το δάσκαλο ή το σχολείο πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στις αντιδράσεις μας. Να μην καταφεύγουμε σε ύβρεις και αφορισμούς. Συζητούμε το πρόβλημα με τα παιδιά μας και αν μπορούμε το επιλύου-με με αυτά ή αν χρειαστεί επισκεπτόμαστε το σχολείο και συζητούμε με το δάσκαλο ή το διευθυντή μέσα σε ήπιο και πολιτι-σμένο κλίμα. Ο σωστός διάλογος γονιών και δασκάλου λύει προβλήματα χωρίς ν? αφήνει σημάδια αρνητικής εκτίμησης των παιδιών απέναντι στο σχολείο.

6. Σε μια ημικατεχόμενη πατρίδα η διαπαιδα-γώγηση δεν μπορεί παρά να αγκαλιάζει και την ανάγκη να καλλιεργήσουμε στα παιδιά μας την αγάπη για ολόκληρο το νησί, αφού φροντίσουμε, με κάθε ευκαι-ρία, να μιλούμε σ? αυτά για τα κατεχό-μενα χωριά και τις πόλεις. Μακριά από σωβινισμό και φανατισμούς οφείλουμε να βιώσουμε το σύνθημα που η ίδια η πολιτεία υιοθέτησε και ανέδειξε σε πρώ-τιστο μέλημα της κυπριακής εκπαίδευσης. Το «Γνωρίζω Δεν Ξεχνώ και Αγωνίζομαι». Κανένας λαός δεν επιβίωσε παραγνωρί-ζοντας τους κινδύνους που διέτρεχε και μένοντας προσκολλημένος στον υλισμό μακριά από την πνευματική ζωή και την πα-ράδοσή του. Οφείλουμε ν’ αντιληφθούμε πως όσα υλικά πλούτη κι αν αποκτήσουμε ποτέ δε θα τα χαρούμε αληθινά, αν δεν

20 21

Της Γεωργίας Χατζηκυριάκου – ΣταυρινούΕκπαιδευτικού

Μήπως πιάνεις συχνά τον εαυτό σας να επα-ναλαμβάνει ξανά και ξανά εκφράσεις όπως: «μάζεψε τα παιχνίδια σου απ’ το πάτωμα!», «φάε το φαϊ σου», «διάβασε τα μαθήματά σου», «σταμάτα να γκρινιάζεις» και πολλές άλ-λες τέτοιες «χαριτωμένες» προτάσεις;

Τι καλά θα ήταν, σκέφτεσαι, να υπήρχε μια συνταγή (ας πούμε, δύο μεζούρες αγάπης, μία μεζούρα υπομονής και μισή διαπραγμάτευση) για το πώς να μεγαλώνεις ήρεμα τα παιδιά σου! ‘Ελα, όμως, που δε θα βρεις πουθενά καμιά τέ-τοια συνταγή, γιατί απλά κανείς δεν είναι τόσο τέλειος γονιός, ώστε να σου προτείνει μία.

Κάθε παιδί είναι και μια ξεχωριστή οντότητα με τις δικές της ιδιαιτερότητες και τις ατομικές της διαφορές.

Το πιο κάτω κείμενο σου δίνει μονάχα μερι-κές προτάσεις για το πώς ενδεχομένως μπο-ρείς να αντεπεξέλθεις στις παράλογες συνή-θως απαιτήσεις του παιδιού σου. Δεν αποτελεί σίγουρα πανάκεια. Επέλεξε ό,τι σε αφορά και παράκαμψε ό,τι σου φαίνεται παράλογο ή μη εφαρμόσιμο. Πάμε, λοιπόν!

Αλήθεια, πόσο συχνά το βλαστάρι σου δεν υπακούει την οδηγία που του δίνεις; Πόσες φορές πρέπει να επαναλάβεις « πήγαινε να ντυ-θείς» ή «καθάρισε το δωμάτιό σου». Την επό-μενη φορά που θα θελήσεις να του ζητήσεις τα πιο πάνω άλλαξε τον τόνο της φωνής σου και

επέλεξε ένα μη διατακτικό ύφος. Πές: «ήρθε η ώρα να ντυθείς» ή «όταν θα έχεις καθαρίσει το δωμάτιό σου, μπορείς να δεις τηλεόραση». Και αυτό γιατί η διαταγή αποτελεί πρόκληση για τα παιδιά και κατ’ επέκταση οδηγεί σε αντί-σταση. Έστω κι αν ακόμα το παιδί συνεχίσει να γκρινιάζει ότι όλο το βάζεις να κάνει δουλείες, τότε δεν είναι κακό να παραδεχτείς πως «ναι μεν είναι αγγαρεία, όμως πρέπει να γίνει».

Τι γίνεται αν το παιδί δεν αναλαμβάνει τις υποχρεώσεις που του αναλογούν; Άφησε το να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της ασυνέπειας και της ανευθυνότητάς του.

Έτσι, λοιπόν, την επόμενη φορά που το παι-δί σου θα ξεχάσει να πάρει το σάντουίτς του για το διάλειμμα, μην τρέξεις να του το πάρεις. Άφησε το να μάθει ν’ αντιμετωπίζει τις συνέ-πειες των πράξεών του (επιστροφή στο σπίτι για να το πάρει, ανάγκη να δανειστεί φαγητό ή χρήματα από ένα φίλο του ή να μείνει νηστι-κό – κανείς δεν πέθανε από την πείνα). Κι αν ακόμα δεν ξυπνά το πρωί κι έτσι αργεί να πάει στο σχολείο, μην του δώσεις δικαιολογητικό σημείωμα για την αργοπορία του. Ακόμα και όταν το παιδί δε διαβάσει τα μαθήματά του ή δε βάλει στη σχολική του τσάντα τα βιβλία της ημέρας, μην προστρέξεις στο δάσκαλο για να το δικαιολογήσεις.

Μην αναλώνεσαι αναλαμβάνοντας τις υπο-χρεώσεις του. Δεν έχει να κάνει με την κατάρ-ρευση της εικόνας σου ως καλού γονιού. Κι αν νιώσεις πως πιθανόν να θεωρηθείς αδιάφορος γονιός ή σε τρώνε οι ενοχές, τότε ενημέρωσε

Ουφ!Βαρέθηκα να καβγαδίζω με το παιδί μου...

πετύχουμε την απαλλαγή της Κύπρου από τα κατοχικά στρατεύματα.

Η επιβίωση του κυπριακού Ελληνισμού περ-νά μέσα από την ετοιμότητά του και τη θέλη-σή του για αγώνα. Αυτή τη θέληση χρειάζεται να χαλυβδώσουμε στα παιδιά μας, για να υπάρξει συνέχεια στις προσπάθειες του λαού μας γι’ απελευθέρωση. Τρόποι υπάρχουν πολλοί για να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας για αγώνα.

Τέλος, επιγραμματικά αναφέρω κι άλλους τομείς στους οποίους μπορούμε να συμβά-λουμε στην ολόπλευρη ανάπτυξη της προσω-πικότητας των παιδιών μας και της δημιουρ-γίας του ικανού κοινωνικοποιημένου πολίτη που θ? αντιμετωπίσει μ’ επιτυχία τις όποιες προκλήσεις του 21ου αιώνα:

Η περιβαλλοντική αγωγή κι η ευαισθητοποί-ηση των παιδιών για τα μεγάλα περιβαλλοντι-κά θέματα, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η επιλεκτικότητα σε ότι αφορά την τηλεθέαση, η γνωριμία κι εκτίμηση της παράδοσης και

του πολιτισμού μας σοβαρό και θεμελιώδες ζήτημα που βοηθά το παιδί ν’ αποκτήσει αυ-τογνωσία κι εθνική συνείδηση και το βοηθά ν’ αντιληφθεί πού πηγαίνει και ποιο νόημα έχει η πορεία του στο σύγχρονο κόσμο, η θρησκευτική αγωγή σε μια εποχή που τόσες αξίες προσβάλλονται και δοκιμάζονται είναι επίσης ευθύνη και των γονιών και όχι μόνο της Εκκλησίας και του σχολείου. Η αγάπη για την άθληση είναι μέρος επίσης της διαπαιδα-γώγησης που οι γονείς έχουν υποχρέωση να προσφέρουν. Δεν πρέπει δε να ξεχνάμε την αισθητική αγωγή και την αγάπη για το θέατρο.

Απ’ όσα ανέφερα νομίζω βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα πως έχουμε πολλά να κάνου-με έναντι των παιδιών μας. Ας μη μας φαίνε-ται ακατόρθωτο κι ας έχουμε πάντα κατά νου πως η καλύτερη διδασκαλία για τα παιδιά μας είναι το δικό μας προσωπικό παράδειγμα. Μπορούμε να προσφέρουμε πολλά φτάνει και εμείς οι ίδιοι να προσπαθούμε συνεχώς να αυτοβελτιωνόμαστε για να προβάλλουμε ένα καλύτερο πρότυπο στα παιδιά μας.

22 23

το δάσκαλο ότι προσπαθείς να κάνεις το παιδί σου υπεύθυνο άτομο. Χτίσε από τώρα για το μέλλον: το τεράστιο οικοδόμημα της υπευθυ-νότητας πρέπει να δομηθεί αργά και σταθερά, λιθαράκι – λιθαράκι, ώστε να είναι ανθεκτικό.

Πολύ συχνά τα παιδιά, θέλοντας να εξαντλή-σουν την υπομονή του γονιού ώστε να τους επιτρέψει να κάνουν το δικό τους, τον παρα-σέρνουν στο παιχνίδι των «αιώνιων γιατί».

Έτσι, συχνά θα ακούσεις το παιδί σου να σε ρωτά απανωτά για χιλιάδες πράγματα. Καλό είναι να έχεις υπόψη σου ότι τα μικρότερα παιδιά ρωτούν πολλά «γιατί» λόγω του ότι θέ-λουν να μάθουν (πιστεύουν ότι οι γονείς έχουν απαντήσεις για όλα). Τα μεγαλύτερα παιδιά, ωστόσο, χρησιμοποιούν τα «γιατί», για να αμ-φισβητήσουν αποφάσεις και να παγιδεύσουν το γονιό σε ατέλειωτες συζητήσεις.

Δε χρειάζεται, λοιπόν, να απαντήσεις σε κάθε «γιατί». Αν έχεις δώσει μια λογική απά-ντηση, τότε η ευθύνη σου ως γονιός έχει ολο-κληρωθεί. Ένα χαμόγελο είναι αρκετό για να κλείσει το παιχνίδι των «γιατί». Κι αν ακόμα επιμένει, τότε ρώτησέ το: «Τι είναι αυτό που δεν καταλαβαίνεις στην αρνητική μου απάντηση σ’ αυτό που ρώτησες/ζήτησες;»

Παράλληλα με τα ατέλειωτα «γιατί» το παι-δί εφαρμόζει και μια άλλη μέθοδο χειρισμού: την γκρίνια και το κλαψούρισμα. Ίσως, ο πιο καλός τρόπος αντιμετώπισής του είναι να το αγνοήσεις εντελώς κατά τη διάρκεια του κλα-ψουρίσματος και να του δώσεις σημασία μό-λις σταματήσει.

Κι αν συχνά το παιδί σου αρχίσει την γκρί-νια και το κλαψούρισμα εκτός σπιτιού (πχ στην υπεραγορά ή στο πολυκατάστημα, γιατί θέλει

να του αγοράσεις κάτι), τότε να ‘σαι σίγουρος πως έχει αντιληφθεί πως φοβάσαι τις σκηνές σε δημόσιους χώρους και γι’ αυτό εκμεταλλεύ-εται την αμηχανία σου. Κατ’ ανάγκη θα πρέπει να παραμείνεις σταθερός στις συνέπειες που έχεις ορίσει. Επιστρέφοντας, λοιπόν, στο σπίτι οφείλεις να του επιβάλεις τις ίδιες, αν όχι αυ-στηρότερες, συνέπειες γι’ αυτή του την πράξη.

Καλό είναι να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι δεν πρέπει να θέτεις τις συνέπειες όταν είσαι θυμωμένος, γιατί πιθανόν να είναι πολύ αυστη-ρές, μη εφαρμόσιμες ή και δεν επηρεάζουν μόνο το παιδί, αλλά κι άλλους αθώους (πχ «δε θα πάμε σινεμά ή στο ματς για τιμωρία σου»). Έτσι, όταν θα έχεις πια γαληνέψει τότε κι εσύ ο ίδιος θα αναγνωρίσεις τη σκληρότητά τους και ίσως γίνεις πιο επιεικής, δίνοντας, άθελά σου, το μήνυμα ότι δεν είσαι συνεπής σ’ αυτά που λες. Καλύτερα να μη θέσεις κάποια συ-νέπεια, παρά να την αθετήσεις ή να την τρο-ποποιήσεις ή και να μην την τηρήσεις εν τέλει. Κατά συνέπεια, επιβάλλεται να υπάρχουν εκ των προτέρων ξεκάθαροι κανόνες για απλά καθημερινά πράγματα (πχ «τακτοποιώ πάντα τα παιχνίδια μου, αλλιώς δε θα δω τηλεόραση» - Μην πέσεις στην παγίδα να το κάνεις εσύ γιατί δεν ανέχεσαι την ακαταστασία, γιατί περνάς το μήνυμα πως οι συνέπειες των πράξεών του είναι διαπραγματεύσιμες).

Έχω διαβάσει κάπου πως «η τελειομανία των γονέων μπορεί να γίνει η κατάρα της οι-κογένειας» (Curran, σελ. 75). Πόση αλήθεια κρύβει αυτή η πρόταση! Απαιτούμε ένα σπίτι στην εντέλεια, τα παιδιά μας να είναι άριστοι μαθητές και τέλειοι με ό,τι καταπιάνονται. Και όταν το παιδί μας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μας, τότε παραπονιόμαστε για-

τί προκαλούν μια έκρυθμη οικογενειακή ατμό-σφαιρα. Δώστε εύσημα στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα. Να θυμάστε πως είναι η ζωή του παιδιού σας κι όχι η δική σας. Μην το πιέζεται να κάνει κάτι που δεν του αρέσει, απλά και μόνο γιατί αποτελεί για σας παιδικό σας απωθημένο. Έχει δικαίωμα επιλογής.

Μάθε να διαπραγματεύεσαι για μικρά καθη-μερινά πράγματα. Αν δεν ανέχεσαι το μονίμως ακατάστατο δωμάτιο του, τι λες για μια μικρή διαπραγμάτευση του τύπου: «αν δεν υπάρχουν παιχνίδια στο πάτωμα και ρούχα πεταμένα εδώ κι εκεί, τότε δε θα θυμώσω που έχεις άστρω-το το κρεβάτι σου». Διαπραγματεύσου και την ώρα επιστροφής του από μια νυχτερινή του έξοδο. Ρώτησέ το τι ώρα πιστεύει πως πρέπει να γυρίσει. Αν προτείνει μια παράλογη για την ηλικία του ώρα, τότε απλά ανακοίνωσέ του πως «απ’ ό,τι φαίνεται δεν είναι αρκετά μεγά-λος για μια τέτοια συζήτηση, άρα θα ορίσεις εσύ την ώρα». Είναι σίγουρο πως την επόμενη φορά θα αναφέρει μια πιο λογική ώρα!

Έτσι, με μικρές καθημερινές διαπραγματεύ-σεις το παιδί γίνεται παρωδικά ένα υπεύθυνο άτομο κι ένας μελλοντικός ανεξάρτητος πολί-της.

Τέλος, δείξε το θυμό σου: «οι σοφοί γονείς διατηρούν τη δυνατότητα να εκδηλώσουν το θυμό τους για θέματα και συμπεριφορές στις οποίες αρμόζει αυτή η αντίδραση. Όταν ο θυμός χρησιμοποιείται υπερβολικά γίνεται συ-νήθεια και αχρηστεύεται ως τεχνική αλλαγής συμπεριφοράς» (Curran, σελ. 56).

Αν συσσωρεύεις το θυμό σου, τότε η έκρηξη θυμού για ένα ασήμαντο γεγονός είναι η πιο πιθανή αντίδρασή σου. Έτσι, λοιπόν, μπορεί να

24 25

αρχίσεις να ουρλιάζεις στα καλά καθούμενα, γιατί δε γέμισε κανείς τα μπουκάλια του νε-ρού («Ουφ! Πάλι περιμένουν από ‘μένα να το κάνω»). Τα παιδιά ακούγοντας το ξέσπασμά σου σε θεωρούν παράλογο («σιγά το πράγ-μα!»), αφού ουρλιάζεις για κάτι φαινομενικά ασήμαντο. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η αντίδρα-σή σου αποτελεί τη συσσωρευμένη απογοή-τευσή σου.

Όταν νιώσεις τα πρώτα κύματα θυμού ανα-κοίνωσε τους πως άρχισες να θυμώνεις και εξήγησε τους λόγους. Σημαντικό είναι να το-νιστεί ότι πρέπει να επιτείθεσε το πρόβλημα κι όχι το παιδί «στολίζοντας» το με επίθετα του τύπου εγωιστής, απαράδεκτος, τεμπέλης. Εν-νοείται, βέβαια, ότι η επίπληξη θα πρέπει να διαρκεί λίγο (περίπου ένα λεπτό), γιατί αν έχει μεγαλύτερη διάρκεια αποβαίνει αναποτελε-σματική, μια και τα παιδιά παύουν να ακούνε κι αρχίζουν να αραδιάζουν ένα σωρό δικαιολο-γίες. Κατ’ επέκταση απέφυγε το κήρυγμα για παλαιότερα πταίσματα στα οποία πιθανόν να επέπεσε.

Α, και κάτι άλλο: αν το παιδί σου ξέρει πως είσαι μονίμως θυμωμένος, τότε απλά θα αγνο-εί το θυμό σου, αφού θα αποτελεί σημείο αναφοράς(Peine, 2003). Να θυμάσαι: ο θυ-μός παράγει θυμό και σιγά – σιγά ανάγεται σε καθημερινή μορφή επικοινωνίας. Αν, όμως, θυμώνεις αραιά και πού (κι όταν αξίζει πραγ-ματικά), τότε θα αναγνωρίσει ότι έχεις στ’ αλή-θεια θυμώσει και θα το λάβει υπόψη του. Μην νιώσεις τύψεις όταν θυμώσεις για κάτι αληθινά εκνευριστικό. Μην προσπεράσεις συμπεριφο-ρές μη θέλοντας να χαλάσεις τις λίγες ώρες συνεύρεσης με το παιδί σου. Δίνεις το μήνυμα της ανεκτικότητας (Friel & Friel) και αφήνεις το

παιδί σου να σε χειρίζεται σαν μαριονέττα σε μια καλά στημένη παράσταση παραλόγου.

Μην αναλώνεις τη γονεϊκή σου ενέργεια στο παιχνίδι της άσκησης εξουσίας. Αντί να το παίξεις αυστηρός γονιός – όταν δεν υπάρχει λόγος – άφησε τον εαυτό σου ελεύθερο να απολαύσει τη σχέση του με τα παιδιά σου και αντίδρασε με χιούμορ παρά με θυμό όταν κάτι είναι πραγματικά αστείο.

Απόλαυσε ως το μεδούλι το ταξίδι της γονεϊ-κότητας. Κάθε ηλικιακός σταθμός του παιδιού σου να ‘ναι και μια δική σου Ιθάκη. Ζήσε την εμπειρία του ταξιδιού και μην αφήσεις τις κατά καιρούς φουρτούνες να επισκιάσουν τη συνή-θη νηνεμία και την όμορφη διαδρομή.

Καθόλη τη διάρκεια της πορείας υπενθύμιζε στο παιδί σου πως είναι μοναδικό, ότι το αγα-πάς άνευ όρων και πως δε θα το άλλαζες με τίποτα στον κόσμο. Να ‘χεις για οδηγό σου το φάρο της αγάπης, αυτός μονάχα να σε οδηγεί.

Ρίξε μόνο άγκυρα όταν θα ‘σαι σίγουρος πως το μακραίωνο ταξίδι της γονεϊκότητας χά-ρισε στο παιδί σου υπευθυνότητα, ανεξαρτη-σία και αυτοεκτίμηση. Καλό σου ταξίδι!

Βιβλιογραφία• Dolores Curran, Κουραστήκατε να μαλώνετε με τα παιδιά

σας; Αθήνα, ΩΡΙΩΝ, 2003

• Doug Peine, Δεν είναι τόσο περίπλοκο, Αθήνα, ΩΡΙΩΝ, 2005

• Friel & Friel, Τα 7 λάθη που κάνουν οι γονείς, Νέα Χαλκη-δόνα, ΕΝΑΛΙΟΣ, 1999

• Αναστασία Χουντουμάδη, Παιδιά και γονείς στο ξεκίνημα μιας σχέσης, Αθήνα, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, 1998

• David Fontana, Ψυχολογία για εκπαιδευτικούς, Αθήνα, ΣΑΒΒΑΛΑΣ, 1995

26 27

Της Ζωής Μάγου Κοινωνιολόγου / Ψυχοθεραπεύτριας

ΜΑ Eπικοινωνία D/Prof (Cant) Ψυχολογία

Zoe.magou@gmail.com

Ο θυμός, η οργή, η επιθετικότητα είναι μία συνηθισμένη αντίδραση από τα παιδιά στην παιδική ηλικία. Ανάλογα με τα ηλικιακά χαρα-κτηριστικά του παιδιού, αντιδρά και ανάλο-γα. Ως βρέφος χρησιμοποιεί το κλάμα. Μετά τον πρώτο χρόνο της ζωής εκδηλώνει εκρή-ξεις οργής, κατά τις οποίες η επιθετικότητα

Παιδί και Θυμόςστρέφεται κυρίως στον εαυτό του (πέφτει στο πάτωμα, τσιρίζοντας, χτυπώντας τα χέρια και τα πόδια του). Αργότερα, από την ηλικία των δύο με τριών ετών, η επιθετικότητα εκφράζε-ται προς τα αντικείμενα και τους ανθρώπους γύρω του. Τα μεγαλύτερα παιδιά που έχουν αποκτήσει ικανό αυτοέλεγχο χρησιμοποιούν περισσότερο ύβρεις και απειλές και λιγότερο σωματική βία.

Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθη-μα φτάνει όμως να μην ξεφεύγει από τον έλεγχο του παιδιού και των γονιών. Τα ξέσπα-σμα θυμού είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στα παιδιά, από την νηπιακή ηλικία μέχρι την εφηβεία αλλά και μέχρι την ενηλικίωση. Μην πανικοβληθείτε, είναι μία συνηθισμένη συ-μπεριφορά όταν ματαιώνονται τις πιο πολλές φορές οι επιθυμίες τους.

Οι κρίσεις θυμού είναι τις περισσότερες φορές αποτέλεσμα, απογοήτευσης κάθε φορά που «δεν γίνεται το δικό του». Κάθε φορά που οι γονείς αρνούνται μία επιθυμία στο παιδί, το παιδί αμέσως αντιδρά με φω-νές, κραυγές και γοερό κλάμα. Επίσης, τα παιδιά μαθαίνουν πολύ νωρίς ότι αν συμπερι-φέρονται επιθετικά εξασφαλίζουν κάποιο επι-θυμητό αποτέλεσμα. Πολύ εύκολα, επίσης, μιμούνται επιθετικές συμπεριφορές τόσο των ενηλίκων όσο και των συνομηλίκων τους, αλλά επηρεάζονται και πολύ συχνά από βί-αια παιχνίδια ή από ταινίες που βλέπουν στην τηλεόραση

Το παιδί δεν έχει όμως πάντα ξεσπάσματα θυμού γιατί δεν πραγματοποιήθηκε μία επιθυ-μία του, αλλά επειδή το παιδί έχει ελάχιστους

τρόπους να εκδηλώσει τα συναισθήματα του (προπαντός στη νηπιακή ηλικία). Έτσι το παιδί που ακόμη δεν έχει τον τρόπο να εκφραστεί λεκτικά, αγανακτεί πιο εύκολα, διαπραγμα-τεύεται έντονα και με αγένεια. Επίσης το μι-κρό παιδί που ακόμη δεν έχει την αίσθηση του χρόνου, η λέξη «όχι τώρα» στο μυαλό του σημαίνει «ποτέ» με αποτέλεσμα να νομίζει πώς αυτό που ζητά δεν θα γίνει ποτέ.

Σημαντικό είναι να καταλάβετε ότι το παι-δί έχει δικαίωμα στο να νιώθει θυμό, αλλά ο στόχος κάθε γονιού είναι να μην αφήνει το παιδί να φτάσει σε αυτό το σημείο. H διαχεί-ριση του θυμού πρέπει να γίνεται με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο ώστε να εξασφαλί-ζεται μία ομαλή και ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή.

Τα παιδιά δεν είναι όπως τους ενήλικες που μπορούν να διαχειριστούν το θυμό με τη λογι-κή, ιδιαίτερα τα μικρά παιδιά δεν είναι πάντα κατάλληλα να κάνουν αυτό, αφού δεν γνωρί-ζουν την διαφορά των συναισθημάτων με την λογική.

Τα ξεσπάσματα θυμού δεν είναι πάντα προ-σχεδιασμένα από τα παιδιά, και το παιδί δεν προσπαθεί να σας εκμεταλλευτεί. Μπορεί όμως να το κάνει καθώς δοκιμάζει τις δυ-νάμεις του αλλά και τα όρια σας. Σε τέτοιες στιγμές οι γονείς δεν ξέρουν πώς να αντιδρά-σουν και δυστυχώς πολλές φορές νιώθουν ντροπή ότι τους «ακούει η γειτονιά», ή όταν έχει άλλους μπροστά. Τα όρια που βάζετε στα παιδιά σας είναι αυτά που θα το κάνουν να διαχειρίζεται το θυμό του.

Το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε σε

28 29

τέτοιες περιπτώσεις, είναι να διαπραγματευ-τείτε προσανατολίζοντας το παιδί από την παράλογη, απαίτηση, προς την πιο λογική και εφικτή. Αν όμως δείτε πως δεν γίνεται τίποτα απλώς αφήστε το να ξεσπάσει. Σημαντικό εί-ναι όμως να προσέξετε να μην χτυπήσει, άρα απομακρύνετε το σε πιο ασφαλή τόπο χωρίς βίαιες κινήσεις, και στην συνέχεια δείξετε του πως το αγνοείτε. Υπερπροστατευτικές μητέρες, σε τέτοιες περιπτώσεις δεν πρέπει να νιώθουν ενοχές, και αμέσως να κάνετε το χατίρι του παιδιού σας, γιατί το λυπάστε ή για να μην γίνεται ρεζίλι. Μην ξεχνάτε επίσης πώς λόγω της εγωιστικής συμπεριφοράς των παιδιών δεν σκέφτονται τις συνέπειες αυτών που κάνουν και λένε.

Οι αυστηρές ποινές και κυρίως η σωματική τιμωρία έχουν ακριβώς τα αντίθετα αποτελέ-σματα από αυτά που αναμένονται. Τα παιδιά που έχουν τιμωρηθεί αυστηρά, κυρίως με ξύλο, εμφανίζουν μακροπρόθεσμα διαταρα-χές συμπεριφοράς και μεγαλύτερη επιθετικό-τητα από ό,τι τα παιδιά που είχαν επιεικέστερη μεταχείριση. Η επιθετικότητα γεννά επιθετικό-τητα και ο γονέας-τιμωρός αποτελεί πρότυπο για μίμηση.

Σαν γονείς έχετε την ευθύνη να προλαμβά-νετε τις κρίσης θυμού, και να μην αφήσετε τον θυμό να ελέγχει το παιδί σας. Πρέπει να προσπαθήστε να κάνετε το παιδί να ελέγχει τον θυμό του και όχι ο θυμός να ελέγχει το παιδί.

Όπως με τους ενήλικες, έτσι και εσείς σαν γονείς πρέπει να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει γιατί θυμώνει. Με αυτό τον τρό-πο, όταν το παιδί σας εξηγήσει γιατί θυμώνει αφενός θα ηρεμήσει αφού θα μιλήσει για τον

θυμό του και αφετέρου, θα νιώθει και χαρού-μενο αφού οι γονείς του έχουν καταλάβει τους λόγους που θύμωσε.

Αν ο εκνευρισμός του παιδιού έχει περάσει τα όρια, σταματήστε το άμεσα και στείλτε το στο δωμάτιό του (αν είναι ασφαλές) για να ηρεμήσει. Αργότερα, όταν θα έχει ηρεμήσει, αφιερώστε όσο χρόνο χρειάζεται για να του εξηγήσετε με ακρίβεια τι έκανε και για ποιο λόγο δεν εγκρίνετε τέτοιες πράξεις και συ-μπεριφορές. Μην ξεχνάτε, πως αν δείξετε στο παιδί σας τη δική σας αποφασιστικότη-τα, το παιδί θα νιώθει πιο ασφαλές και θα αποδεχτεί την τιμωρία ή αυτά που του λέτε θα γίνουν αποδεχτά από το παιδί αφού θα γνω-ρίζει πώς δεν υπάρχει τρόπος να διαπραγμα-τευτεί. Όσο πιο συγκεκριμένοι και ξεκάθαροι είστε στο τι του ζητάτε, τόσο λιγότερα περι-θώρια αντίδρασης και αντίρρησης του αφή-νετε.

Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει ένα σχέδιο ελέγχου του θυμού του. Μπορείτε σε κάποια στιγμή όταν το παιδί σας είναι ήρε-μο ή σε κάποια οικογενειακή εκδρομή, να συζητήσετε μαζί του για το θυμό. Μπορείτε μαζί με το παιδί να του προτείνετε τι θα κάνει, κάθε φορά που θυμώνει, π.χ. να ακούει μου-σική, να πηγαίνει έξω για να παίξει ή να κάνει ένα ντους. Καλό είναι το ίδιο το παιδί να κα-ταγράψει τις ιδέες του, και να τις τοποθετήσει σε ένα εμφανές σημείο, και κάθε φορά που τις υλοποιεί να του λέτε μπράβο που τα κα-τάφερε.

Επίσης μπορείτε να φέρετε αντιμέτωπο το παιδί σας με τις φυσικές συνέπειες των πρά-ξεών του. Αν για παράδειγμα, το παιδί σας την ώρα που παίζει με τα αδέρφια ή φίλους

του αρχίζει να χτυπά τα άλλα παιδιά, απομα-κρύνετε τον από το χώρο του παιχνιδιού, κα-θίστε μαζί του βλέποντας τα άλλα παιδιά που συνεχίζουν το παιχνίδι τους και εξηγήστε στο παιδί σας ότι θα μπορέσει να παίξει ξανά με τα άλλα παιδιά μόνο όταν θα είναι έτοιμο να παίξει χωρίς να χτυπάει. Αν τη μία φορά το απομακρύνετε από το παιχνίδι ενώ την άλλη το αφήνετε να παίζει κάνοντάς του απλά μια παρατήρηση, δεν θα έχετε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Θα πρέπει να επιλέξετε μια συγκεκριμένη αντιμετώπιση για τις αναποτελε-σματικές του συμπεριφορές, την οποία καλό είναι να εφαρμόζετε κάθε φορά.

Κάποιες μικρές συμβουλές

Παρατηρήστε πότε συμβαίνουν

Προσανατολίστε το παιδί σε κάτι που το ευχαριστεί

Κάντε συμφωνία μαζί του, ΑΛΛΑ αποφύ-γετε τους εκβιασμούς

Μην καταρρέετε γιατί η δική σας συμπερι-φορά αντανακλά στη δική του συμπεριφο-ρά

Βοηθήστε το παιδί σας να καταλάβει τις λάθος συμπεριφορές

Ο αρνητικός και απαισιόδοξος τρόπος που έχουν οι γονείς στην καθημερινότητά τους προκαλούν θυμό και δεν αφήνουν τα παιδιά τους να σκέφτονται θετικά.

Προσπαθήστε την ώρα του θυμού να κά-νετε τα παιδιά να σκεφτούν τι πραγματικά θέλουν έτσι θα τους αποσπάσετε την προ-σοχή από το θυμό στην επιθυμία.

Πέστε στο παιδί πώς αν ηρεμήσει, σταμα-

τήσει να φωνάζει θα μπορείτε να το συζη-τήσετε και να βρείτε μαζί μία λύση.

Βοηθήστε τον να ανακαλύψει τρόπους να εκφράζεται όταν θυμώνει αντί να χτυπά άλλα άτομα ή να σπάζει αντικείμενα. Π.χ. γεμίστε μία μαξιλαροθήκη με πούπουλα και όταν το παιδί θυμώνει αφήστε το να την χτυπάει. Έτσι του δείχνουμε πως δεν πρέπει χτυπάμε κανένα άτομο, αλλά ούτε να σπάζουμε αντικείμενα.

Ο θυμός και ο εκνευρισμός από τους γο-νείς μπορεί να το μιμηθεί το παιδί.

Προσπαθήστε να εξηγήσετε τις συνέπειες που έχει η συμπεριφορά του προς εσάς. Π.χ. μπορείτε να πείτε στο παιδί σας πώς με αυτή του τη συμπεριφορά σας πληγώ-νει.

Μην ανταποκρίνεστε στο δικό του θυμό με τον δικό σας γιατί με αυτό του δείχνετε πώς είναι εντάξει να θυμώνει.

Θέστε ως κανόνα στο σπίτι «ότι οι διαφο-ρές και τα προβλήματα πάντα λύνονται όταν ηρεμήσουμε και είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε το θέμα που μας θύμωσε»

Δώστε την ευκαιρία στο παιδί σας να περ-νά αρκετές ώρες στο παιχνίδι στα πάρκα όπου μπορεί να τρέξει και να παίξει έντο-να, για να μπορεί να διοχετεύσει την ενέρ-γεια του σε ευχάριστες δραστηριότητες αντί σε θυμό και τσακωμούς.

Πρέπει να βοηθήσετε το παιδί σας να μά-θει πως τα συναισθήματα θυμού είναι φυ-σιολογικά, αλλά υπάρχουν αποδεκτοί και μη αποδεκτοί τρόποι αντιμετώπισής τους.

30 31

Του Μιχάλη ΙωάννουΕκπαιδευτικού Ψυχολόγου

Η οικογένεια είναι η πρώτη μικροκοινωνία με την οποία το παιδί έρχεται σε επαφή. Η σημασία των πρώτων χρόνων ζωής είναι τε-ράστια σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της προ-σωπικότητας, τη δόμηση της αυτοεικόνας και αυτοεκτίμησης του παιδιού, αλλά και προπα-

ντός της καλλιέργειας των συναισθηματικών του δεξιοτήτων.

Αναφέρομαι εδώ στα στοιχεία που θα κα-θορίσουν αργότερα την κοινωνική προσαρ-μογή του ατόμου. Όλα τούτα σχετίζονται με την ποσότητα, την ποιότητα και το είδος της επικοινωνίας που υπάρχει ανάμεσα στα μέλη του οικογενειακού συστήματος. Με άλλα λόγια, υποστηρίζεται πως η ψυχοκοινωνική υγεία και η ανάπτυξη, η εξέλιξη του ανθρώ-

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗπου, η προσαρμογή της συμπεριφοράς τους, εξαρτώνται και καθορίζονται σε μεγάλο βαθ-μό από τα πρώτα βιώματα, τις πρώτες εμπει-ρίες και κυρίως την ποιότητα των πρώτων σχέσεων μέσα στην οικογένεια. Αυτή η ποιό-τητα των πρώτων εμπειριών και η ικανοποίηση βασικών ψυχοσυναισθηματικών αναγκών που παρουσιάζει το μικρό παιδί στην ηλικία αυτή, θα αποτελέσουν τη βάση για να νιώσει το παι-δί σιγουριά για τον εαυτό του, να νιώσει την παραδοχή από την πρώτη κοινωνική ομάδα, την οικογένεια και να αισθανθεί υπολογίσιμο μέσα σ’ αυτήν.

Τονίζω ιδιαίτερα πως αυτά τα συναισθήματα είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας για τη μετέ-πειτα κοινωνική του προσαρμογή, ιδιαίτερα στην ηλικία της εφηβείας.

Σημαντικό παράγοντα αποτελεί η πρόληψη. Η πρόληψη αποτελεί τη διεργασία πριν την ανάπτυξη του προβλήματος, η οποία ενδυνα-μώνει τα άτομα και τα συστήματα για να αντι-μετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής και των μεταβατικών φάσεων, δημιουργώντας και ενι-σχύοντας υγιείς συμπεριφορές και τρόπους ζωής. Συνεπώς, πρόληψη ορίζεται ως η ανά-πτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων καθώς και δεξιοτήτων αντίστασης. Δηλαδή η ενθάρρυνση των σχέσεων με τους συνομηλί-κους, η ανάπτυξη αυτοελέγχου, της θετικής αυτοεικόνας, της ικανότητας λήψης σωστών αποφάσεων, του χειρισμού της πίεσης των συ-νομηλίκων και των συναισθημάτων.

Η προσπάθεια αυτή ξεκινά από πολύ μικρές ηλικίες εκεί όπου σχηματίζεται η προσωπικό-τητα, οι στάσεις, οι αρχές και οι συμπεριφο-

ρές των νέων.

Από την άλλη ιδιαίτερο ρόλο παίζει και ο καθορισμός των ορίων, όπως ανέφερα σε προηγούμενα άρθρα. Θα πρέπει συνεπώς να γίνουν ξεκάθαρα τα όρια που τίθενται, τα κριτήρια βάσει των οποίων βάζουμε αυτά τα όρια, αλλά και την ίδια ώρα θα πρέπει να γί-νεται κατανοητή η σπουδαιότητα και η κοινή αποδοχή αυτών των ορίων, καθώς επίσης και οι συνέπειες παράβασής τους.

Καταλήγοντας, παραθέτω κάποιες απλές και καλές πρακτικές που στοχεύουν στην ολόπλευρη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη του παιδιού:

1. Η επικοινωνία με το παιδί

2. Η σταθερότητα και η συνέπεια

3. Το καλό παράδειγμα εκ μέρους του γονιού

4. Η απουσία βίας (ψυχολογικής και φυσι-κής)

5. Η ενθάρρυνση για ανάπτυξη πρωτοβουλι-ών

6. Η ενθάρρυνση της θετικής συμπεριφοράς και η παράβλεψη της αρνητικής συμπερι-φοράς

7. Η εκδήλωση τρυφερότητας και αγάπης

8. Η αποδοχή του παιδιού χωρίς όρους

9. Η συνεργασία με όλους όσους ασχολού-νται με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού και

10.Η συνεργασία και επικοινωνία με τους δα-σκάλους

32 33

Της Άννας Δαλώση MA, Education

Diploma, Counseling & Careers GuidanceBA, Education & Psychology

https://sites.google.com/site/dalosianna/

Στην ευρωπαϊκή κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας, όπου όλοι οι τομείς δραστηριο-τήτων εξαρτώνται από τη γνώση και την παρα-γωγή νέας γνώσης, αναγνωρίζεται πως κύριοι πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι. Κι αυτό που μετράει εδώ είναι η ικανότητα των ανθρώπων να παράγουν γνώση και αυτή τη γνώση να την αξιο¬ποιούν αποτελεσματικά και έξυπνα σε ένα πλαίσιο που διαρκώς αλλάζει. Η διαρκής εξέ-λιξη και αλλαγή των συνθηκών ζωής σε όλα τα επίπεδα (προσωπικό, κοινωνικό, επαγγελματικό) είναι το κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνίας της γνώσης και της πληροφορίας. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται η σημασία των «δεξιοτήτων- κλειδιών». Οι δεξιότητες- κλειδιά βοηθούν στην επιτυχή αντιμετώπιση σημαντικών, ποικίλων και άγνωστων καταστάσεων. Δεξιότητες- κλειδιά εί-ναι οι δεξιότητες που έχουν ανάγκη όλοι οι άν-θρωποι για την προσωπική ανάπτυξή τους, την κοινωνική ενσωμάτωσή τους, την ενεργό δράση τους ως πολίτες και την ικανότητά τους για απα-σχόληση. Οι δεξιότητες- κλειδιά εξασκούνται αλλά και απαιτούνται στο πλαίσιο της εκπαίδευ-σης. Στην αγορά εργασίας, οι δεξιότητες αυτές εξασφαλίζουν στο άτομο Απασχολησιμότητα.

Απασχολησιμότητα είναι η ικανότητα ενός ατόμου να βρει ή να διατηρήσει μία θέση ερ-γασίας σε ένα δεδομένο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον. Η απασχολησιμότητα αφορά την καταλληλότητα των προσόντων σε σχέση με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας προκειμένου το άτομο να μπορεί να βρει ή/ και να διατηρή-σει μία θέση εργασίας υπό κανονικές συνθήκες και μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα. Η απα-σχολησιμότητα ενός ατόμου εξετάζεται έμμεσα με βάση προαποφασισμένους δείκτες (π.χ. προ-σόντα, εμπειρία, κινητικότητα, προτάσεις απα-σχόλησης).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ένα πλαί-σιο αναφοράς από οκτώ θεμελιώδεις δεξιό-τητες- κλειδιά, εξίσου σημαντικές και αλληλο-συνδεόμενες για την προσωπική ανάπτυξη και την απασχόληση.

Δεξιότητες- Κλειδιά στην επιτυχή αντιμετώπιση σημαντικών, ποικίλων και άγνωστων καταστάσεων

• Επικοινωνία στη μητρική γλώσσα

Οι καλές γνώσεις και ικανότητες στη μητρική γλώσσα αποτελούν βασική προϋπόθεση της διαδικασίας μάθησης. Η γλώσσα δημιουρ-γεί τη βάση για τη συλλογή πληροφοριών και το έρεισμα για την επικοινωνία με τρί-τους, για τη συμμετοχή και την υπευθυνότη-τα.

• Επικοινωνία στις ξένες γλώσσες

Σήμερα είναι πολύ σημαντική η πολυγλωσ-σία. Δημιουργεί δυνατότητες για ευρύτερες επαφές, για την βαθύτερη κατανόηση άλλων πολιτισμών, νοοτροπιών και συνθηκών δια-βίωσης. Αποτελεί επίσης σημαντική προϋ-πόθεση για την πραγματοποίηση σπουδών υψηλότερου επιπέδου καθώς και για μεγα-λύτερη κινητικότητα στην αγορά εργασίας.

• Μαθηματική παιδεία και βασικές ικανό-τητες στις θετικές επιστήμες και τεχνο-λογίες

Οι επιστημονικές ικανότητες είναι σημαντι-κές για να μπορεί κανείς να αντιλαμβάνεται συσχετισμούς, αιτίες και αλληλεπιδράσεις μεταξύ παραγόντων καθώς και για να μπο-ρεί να αποκτά εμπειρίες κατανόησης του φυ-σικού περιβάλλοντος.

• Ψηφιακή παιδεία

Τα προσόντα που σχετίζονται με τις τεχνο-λογίες της Πληροφορίας & Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και μας χρειάζονται για να ζούμε και να εργαζόμαστε στην ψηφιακή εποχή με δυνατότητα διαχείρισης μεγάλων ροών πλη-ροφοριών και αντιμετώπισης πολυσύνθετων προβλημάτων.

• Μεταγνωστικές δεξιότητες και ικανότητα μάθησης

Η δυνατότητα εκμάθησης και απόκτησης νέων γνώσεων καθώς και η δυνατότητα αξιοποίη-σης των υφιστάμενων γνώσεων, δεξιοτήτων και εμπειριών με προσαρμογή τους σε διαφο-ρετικές καταστάσεις. Πρόκειται επίσης για τα κίνητρα και την αυτοπεποίθηση.

• Κοινωνική ευθύνη και ευθύνη των πολιτών

Ανάπτυξη προσωπικών ικανοτήτων για την επαφή και συνεργασία με άλλα άτομα. Η επι-κοινωνιακή ικανότητα είναι πολύ σημαντική ικανότητα στον εργασιακό και κοινωνικό βίο που χαρακτηρίζει μία κοινωνία της γνώσης. Η ικανότητα αυτή περιλαμβάνει επίσης τη διαπο-λιτισμική κατανόηση.

• Πρωτοβουλία κι Επιχειρηματικότητα

Η ενεργή στάση απέναντι στα πράγματα, η δημιουργικότητα και η καινοτομία, η μετα-τροπή της θεωρίας σε πράξη, η τόλμη για ανάληψη ρίσκου, η διαχείριση έργου (project management) κ.ο.κ.

• Πολιτισμική Συνείδηση & Έκφραση

Εκτίμηση των διαφόρων μορφών έκφρασης της πολιτιστικής παράδοσης, όπως η μουσική, η τέχνη, η λογοτεχνία και η γλώσσα. Η δημι-ουργική έκφραση με οποιαδήποτε μορφή τέ-χνης.

Ο Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολι-σμού μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να ανα-πτύξουν τις δεξιότητες- κλειδιά. Μπορεί επίσης να τους βοηθήσει να εντοπίσουν τις ειδικές δεξιότη-τες που ζητούν τα πανεπιστήμια και οι εργοδότες.

34 35

Της Δέσπως ΧαραλάμπουςΣχολικής ψυχολόγου

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ή bullying, όπως είναι γνωστός ο όρος στη διεθνή βιβλιογραφία, έχει αρχίσει να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις στη σχολική κοινό-τητα και να τρομάζει τους γονείς. Καθημερινά όλο και περισσότερα παιδιά παραπονιούνται ότι έχουν κατά καιρούς πέσει θύματα κοροϊ-δίας άλλων παιδιών και εκφράζουν την από-γνωσή τους και τις εμπειρίες τους ως θύματα εκφοβισμού από συμμαθητές, συνομηλίκους τους ή παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας.

Με τον όρο σχολικός εκφοβισμός εννο-ούμε μια επαναλαμβανόμενη σωματική ή ψυχολογική βία που ασκείται από έναν ή πε-ρισσότερους μαθητές σ’ ένα θύμα που δεν μπορεί να αμυνθεί επειδή βρίσκεται σε θέση αδυναμίας ενώ ο επιτιθέμενος δρα με πρό-θεση να βλάψει το θύμα.

Οι πιο συχνές μορφές του σχολικού εκφο-

βισμού που παρατηρούνται ανάμεσα σε παι-διά σχολικής ηλικίας είναι:

α. ο σωματικός εκφοβισμός, ο οποίος συνήθως περιλαμβάνει σπρωξίματα, κλο-τσιές, μπουνιές, χαστούκια, κτυπήματα με χρήση «όπλων» (π.χ ρόπαλο, ξύλο), τρά-βηγμα μαλλιών, καταστροφή ή αρπαγή περιουσίας κ.ά.

«Κάθε μεσημέρι, στο δρόμο για το σπίτι, με περίμενε στη γωνία ή ίδια παρέα για να με κτυπήσει και να μου σκίσει τα ρού-χα…»

β. ο λεκτικός εκφοβισμός ο οποίος χαρα-κτηρίζεται από πειράγματα, απειλές, προ-σβολές, ειρωνείες, ρατσιστικά σχόλια, συνθήματα σε τοίχους, εξευτελισμούς, χειρονομίες, απειλητικές ματιές.

«Με κορόιδευαν για το ντύσιμο μου… έκαναν σχόλια για τα κιλά μου…έκαναν ότι μύριζα άσχημα μόλις τους πλησία-ζα…»

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ - BULLYING γ. ο κοινωνικός/ψυχολογικός εκφοβι-σμός. Συχνά περιλαμβάνει διάδοση φη-μών, αποκλεισμό από την ομάδα των συ-νομηλίκων ή την παρέα και το παιχνίδι κλπ

«Κάθε φορά που τους πλησίαζα είτε για να μιλήσουμε έιτε για να παίξουμε αυτοί απομακρύνονταν…»

δ. ο σεξουαλικός εκφοβισμός κατά τον οποίον το θύμα εξευτελίζεται, ντρέπεται και αισθάνεται αδύναμο όταν ο θύτης προβαίνει σε ανεπιθύμητα αγγίγματα ή στέλνει προσβλητικά μηνύματα με πονηρό περιεχόμενο χωρίς τη θέληση του παιδιού. Η πρόθεση του θύτη δεν είναι να εμπλέξει ένα άλλο πρόσωπο σε ένα υγιές flirt – η επίθεση έχει πρόθεση να πληγώσει.

«Συνέχεια με στρίμωχνε και προσπαθού-σε να με αγγίξει. Παρόλο που εγώ δεν το ήθελα αυτός επέμενε και έλεγε να μην συμπεριφέρομαι σαν μωρό. Στο τέλος δεν ήθελα να πάω σχολείο...»

ε. ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός στον οποίο ο θύτης με τη χρήση Ίντερνετ, email, chat room, και κινητών στέλνει μηνύματα με προσβλητικό και απειλητικό περιεχόμε-νο, με σκοπό την απειλή και την ταπείνωση του παιδιού).

«Άνοιξαν ξαφνικά την τουαλέτα, μ’ έβγα-λαν φωτογραφία με το κινητό και μετά την έδειχναν στ’ άλλα παιδιά...»

Όταν ένα παιδί γίνεται θύμα σχολικού εκ-φοβισμού με οποιαδήποτε από τις πιο πάνω μορφές συνήθως αυτό μπορεί να εντοπιστεί από τα ακόλουθα σημάδια:

Το παιδί επιστρέφει στο σπίτι με ανεξήγητες

μελανιές ή χτυπήματα για τα οποία δεν μπορεί να δώσει εξηγήσεις που ευσταθούν. Τα ρού-χα του μπορεί να είναι σχισμένα ή λερωμένα και τα βιβλία του καταστραμμένα. Μπορεί να ζητά ή να παίρνει κρυφά χρήματα κυρίως με σκοπό να τα δώσει στον θύτη-εκβιαστή του.

Στις περιπτώσεις που ο εκφοβισμός δεν είναι σωματικός τα σημάδια μπορεί να μην είναι τόσο εμφανή. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις παρατηρούνται όμως σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού. Πιο συγκεκρι-μένα μπορεί να αρχίσει ξαφνικά να αισθά-νεται φόβο και άγχος όταν πλησιάζει η ώρα για το σχολείο. Μπορεί επικαλούμενο διά-φορους πόνους να αρνείται ή να μην θέλει να πάει σχολέιο. Στις περιπτώσεις που πειατεί να το κάνει μπορεί να ζητά επίμονα από τους γονείς του να το συνοδεύσουν στο σχολείο. Συχνά αισθάνεται λύπη και ανασφάλεια, μει-ώνεται η σχολική του επίδοση και παραιτείται από χόμπι και ενδιαφέροντα.

Πολλά παιδιά που γίνονται θύματα σχο-λικού εκφοβισμού μπορεί να γίνουν τόσο επιθετικά ώστε και τα ίδια να θυματοποιούν άλλα παιδιά ή ακόμα και τα αδέρφια τους στο σπίτι.

Η παρουσία κάποιων από τα πιο πάνω ση-μάδια θα πρέπει να κινήσει τις υποψίες ότι ίσως το παιδί σας να έχει πέσει θύμα σχολι-κού εκφοβισμού.

Τι μπορείτε να κάνετε;

Αν το παιδί σας είναι θύμα εκφοβισμού τότε...

• Προσπαθήστε να είστε κοντά του, να του μιλάτε καθημερινά, να το ρωτάτε για το

36 37

πώς πέρασε στο σχολείο και να συζη-τάτε μαζί του. Επιβραβεύστε το που σας μίλησε και ενθαρρύνετε το να συνεχίσει να το κάνει.

• Μην αγνοήσετε τα σημάδια εκφοβισμού και μην πείτε «δε βαριέσαι, παιδιά είναι», ή «δεν παθαίνει τίποτα, θα γίνει πιο σκλη-ρός έτσι».

• Τονίστε ότι δε φταίει για ότι έγινε. Τονώ-στε του την αυτο-πεποίθηση και διδάξτε το να επαινεί τον εαυτό του καθημερινά. Διδάξτε του να μην απαντά στις κοροϊ-δίες και να μην δίνει σημασία. Ενθαρρύ-νετέ το αν θέλει να πει κάτι να στέκεται όρθιο με αυτοπεποίθηση και να λέει στο θύτη «πίστευε ότι θέλεις» ή «άποψή σου», αγνοώντας οποιαδήποτε άλλη κουβέντα.

• Αν το φαινόμενο συνεχίζεται, ενθαρρύ-νετέ το να κοιτάξει το άλλο παιδί στα μά-τια και να του πει καθαρά και σταθερά ΣΤΑΜΑΤΑ ή ΠΑΡΑΤΑ ΜΕ ΗΣΥΧΟ και να φύγει.

• Ενθαρρύνετέ το να αναφέρει νέα περι-στατικά στο δάσκαλό του ή σε κάποιον άλλον ενήλικα που θα τον βοηθήσει. Μπορείτε να του πείτε: «Δεν είναι ντροπή να το πεις και δεν είναι «κάρφωμα». Αν δε μιλάς, εξυπηρετείς τον εκφοβιστή. Να αναφέρεις ξεκάθαρα τι ακριβώς συνέβη, πότε, πού και από ποιους, προσπάθησε να κρατάς αποδείξεις.

• Αν το παιδί σας φοβάται ότι θα το κτυ-πήσουν, συμβουλεύστε το να είναι με κάποιο φίλο του, μέσα και έξω από το σχολείο. Αν έχει να κάνει με ολόκληρη παρέα τότε ενθαρρύνετέ το να πιάσει

το πιο αδύναμο μέλος και να του πει ότι αυτό δεν είναι σωστό και δεν θα του άρε-σε να του φέρονταν εκείνου έτσι. Αν το παιδί επίμονα αρνείται να πάει σχολείο, επειδή φοβάται, μην το απειλήσετε. Προ-σπαθήστε να το ακούσετε και να συζητή-σετε μαζί του τις επιλογές του.

• Ενισχύστε την ικανότητά του να δοκιμά-ζει και να χειρίζεται από μόνο του νέες καταστάσεις. Ενθαρρύνετε το να κάνει νέες φιλίες εντός και εκτός σχολείου μέσω της απασχόλησής του π.χ. με τον αθλητισμό, τον προσκοπισμό, τα καλλιτε-χνικά κλπ.

• Μεταδώστε στο παιδί σας λεκτικά αλλά και έμπρακτα το μήνυμα ότι έχει δικαιώ-ματα και είναι σημαντικό να τα διεκδικεί. Μπορείτε να πείτε: «Έχεις το δικαίωμα να λες όχι, χωρίς να απολογείσαι και χωρίς να χαμογελάς. Έχεις το δικαίωμα να σου φέρονται με σεβασμό. Έχεις το δικαίω-μα να κάνεις λάθη και να επανορθώνεις. Έχεις το δικαίωμα να αρνείσαι αυτό που σου ζητούν οι άλλοι, χωρίς να νιώθεις ένοχος ή εγωιστής. Έχεις το δικαίωμα να ζητάς αυτό που θες κι άλλος να σου αρνηθεί. Έχεις το δικαίωμα να λες «δεν ξέρω», να σε ακούν, να σε παίρνουν στα σοβαρά, να ρωτάς τις απορίες σου.

• Αν το σχολείο εξακολουθεί να μην είναι ασφαλές για το παιδί σας παρ’ όλες τις προσπάθειες που έγιναν, να θυμάστε ότι έχει το δικαίωμα να αλλάξει σχολείο.

• Αν το παιδί χρειαστεί, ζητήστε ψυχολο-γική στήριξη από κατάλληλο επαγγελμα-τία.

Σε περίπτωση όμως που είστε οι γονείς του παιδιού που εκφοβίζει άλλα παιδιά

στο χώρο του σχολείου τότε…

• Σταματήστε το αμέσως και εξηγήστε του ότι η συμπεριφορά του δεν είναι αποδε-κτή. Εφαρμόστε σταθερά όρια και ποινές με συνέπεια. Οι ποινές ΔΕΝ περιλαμβά-νουν σωματική τιμωρία.

• Συζητήστε μαζί του για το τι μπορεί να του συμβαίνει- μήπως το απασχολεί ή στενα-χωρεί κάτι. Εξηγείστε του ότι η συμπεριφο-ρά αυτή είναι απαράδεκτη και ότι ο αντί-κτυπος στα άλλα παιδιά είναι πολύ βαρύς.

• Αποθαρρύνετε άλλα μέλη της οικογενεί-ας σας να παρουσιάζουν εκφοβιστικές συμπεριφορές. Διδάξετε στο παιδί σας τε-χνικές χαλάρωσης και τρόπους επίλυσης συγκρούσεων, χωρίς βία : πώς να λένε όχι και πώς να ζητούν αυτό που θέλουν με ευγενικό και ήρεμο τρόπο

• Βοηθήστε το να δει μια τέτοια κατάσταση από τη σκοπιά του θύματος.

• Μη χτυπάτε το παιδί σας ως τιμωρία για την επιθετική του συμπεριφορά. Του διδά-σκετε ακριβώς αυτό που θέλετε να σταμα-τήσει: τη βία. Προτιμήστε την αφαίρεση προνομίων ως τιμωρία.

• Γίνεται θετικά πρότυπα στο σπίτι: «το παιδί σας παρακολουθεί».

• Επικοινωνήστε με το σχολείο και συζητεί-στε με το δάσκαλο για την αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς του παιδιού σας

• Συζητείστε με το δάσκαλο για την αντιμε-τώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς του

παιδιού σας. Επικοινωνήστε με τους γο-νείς του παιδιού-θύματος και καθησυχά-στε τους ότι αντιμετωπίζετε το πρόβλημα.

• Επαινείτε και ενισχύετε το παιδί σας κάθε φορά που επιδεικνύει συνεργατικές και φι-λικές συμπεριφορές προς άλλα παιδιά. Αν το παιδί εκφοβίζει επειδή είναι απομο-νωμένο, προσπαθήστε να το βοηθήσετε να βρει έστω κι έναν φίλο, στον οποίο θα φέρεται με σεβασμό.

• Προσπαθήστε να του δώσετε πρωτοβου-λίες και ευθύνες, να το εντάξετε σε δημι-ουργικές δραστηριότητες, όπως εθελοντι-σμό.

• Ελέγχετε συχνά το παιδί σας για να βεβαι-ωθείτε ότι δεν έχει επιστρέψει σε επιθετι-κές συμπεριφορές

• Αποφύγετε την αγορά παιχνιδιών βίας και την παρακολούθηση σκηνών βίας από την τηλεόραση.

• Αν το παιδί εκφοβίζει επίμονα και κατανα-γκαστικά, ίσως είναι χρήσιμη η βοήθεια κάποιου ειδικού (π.χ. σχολικού/εκπαιδευ-τικού ή κλινικού ψυχολόγου)

Είναι αναντίρρητα λοιπόν πολύ σημαντικό να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι «η βία με οποιαδήποτε μορφή της δεν εί-ναι μαγκιά» και πολύ περισσότερο δεν μπο-ρεί να λύσει τις διαφορές που ίσως έχουν μεταξύ τους στο σχολικό και εξωσχολικό πε-ριβάλλον. Όσο για τα παιδιά θύματα έχουν την ανάγκη να ακούσουν ότι «Δεν είναι μόνα! Πολλά παιδιά πέφτουν θύματα εκφοβισμού από τους συμμαθητές τους. Δεν είναι ντροπή ούτε αδυναμία να ζητήσουν βοήθεια».

38

ΓΝΩΜΙΚΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Τα παιδιά ακούνε πολύ πιο προσεκτικά

όταν δεν μιλάμε σ’ αυτά.Eleanor Roosevelt, 1884-1962, Αμερικανίδα, σύζυγος του

Φ.Ρούζβελτ

Τα παιδιά είναι εντελώς εγωκεντρικά. Αι-σθάνονται τις ανάγκες τους έντονα και αγωνίζονται ανηλεώς για να τις ικανοποι-ήσουν.

Ζίγκμουντ Φρόυντ, 1856-1939, Αυστριακός ψυχίατρος

Οι περισσότεροι από μας γινόμαστε γο-νείς πολύ πριν πάψουμε να είμαστε παι-διά.Mignon McLaughlin, 1913-1983, Αμερικανίδα αρθρογράφος

Ένα παιδί μπαίνει στο σπίτι σου και κάνει τόσο θόρυβο για είκοσι χρόνια, που δύ-σκολα το αντέχεις. Μετά φεύγει και αφή-νει το σπίτι τόσο σιωπηλό, που νομίζεις ότι θα τρελαθείς.

John Andrew Holmes, 1773-1843, Αμερικανός πολιτικός

Τα δύο μεγαλύτερα θέματα για τα οποία οι γονείς υποτίθεται ότι πρέπει να βοηθή-σουν τα παιδιά τους -το σεξ και το χρή-μα- είναι τα θέματα για τα οποία οι γονείς δυσκολεύονται, περισσότερο απ’ όλα, να μιλήσουν.

Robert Duvall, γ. 1931, Αμερικανός ηθοποιός

ΠΩΣ ΜΑΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Σε μια έρευνα που έγινε σε σχολείο της Αμερικής ρωτήθηκαν τα παιδιά πώς βλέπουν τους γονείς τους. Να μερικές από τις πιο χα-ρακτηριστικές απαντήσεις:

* Οι μεγάλοι δίνουν υποσχέσεις και έπειτα τις ξεχνούν ή λένε πως δεν επρόκειτο για πραγματική υπόσχεση, αλλά μόνο για ένα ίσως.

* Οι μεγάλοι δεν αφήνουν τα παιδιά τους να ντύνονται όπως θέλουν, ενώ οι ίδιοι ντύνονται όπως τους αρέσει, ακόμα κι αν αυτό που αποφασίζουν να φορέσουν δεν ταιριάζει στην περίπτωση ή είναι βέβαιο ότι μ’ αυτό θ’ αρπάξουν καμιά πούντα.

* Οι μεγάλοι δεν κάθονται ν’ ακούσουν τι τους λένε τα παιδιά. Και παρ’ όλα αυτά έχουν έτοιμη την απάντηση.

* Οι μεγάλοι κάνουν λάθη μα ποτέ δεν τα παραδέχονται, ή το λάθος τους δεν είναι λάθος ή κάποιος άλλος φταίει για το λά-θος που έκαναν.

* Οι μεγάλοι διακόπτουν συνεχώς τα παιδιά όταν αυτά διηγούνται κάτι. Αν όμως ένα παιδί διακόψει ένα μεγάλο αρχίζουν αμέ-σως οι παρατηρήσεις.

* Οι μεγάλοι δε μπορούν να καταλάβουν ότι ένα παιδί μπορεί να επιθυμεί ένα πράγ-μα για το χρώμα του, το σχήμα του, ή το μέγεθος του. Ακόμα και όταν το έχει αγο-ράσει με δικά του χρήματα. Αν δεν τους αρέσει, λένε: Δεν μπορώ να καταλάβω τι το ωραίο βρίσκεις σ’ αυτή την αηδία.

* Οι μεγάλοι κάνουν πάντοτε κουτσομπο-λιό. Αν όμως τα παιδιά κάνουν το ίδιο και πουν τα ίδια πράγματα για τα ίδια πρόσω-πα, τότε τους λένε ότι είναι αναιδέστατα κι ότι τους λείπει ο σεβασμός.