Δραγώνα, Θ. (2004) Οικογένεια Και Σχολείο Αθήνα...

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΠΑΙ∆ΩΝ 2002-2004

Κλειδιά και Αντικλείδια ΕΜ

Κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο της εκπαίδευσης

Οικογένεια και Σχολείο

Θάλεια ∆ραγώνα

ΥΠΕΠΘ

Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

Αθήνα 2004

Μέτρο 11 ΕΠΕΑΕΚ II

Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004

Επιστηmicroονική υπεύθυνη της σειράς

laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo

ΑΑλλεεξξάάννδδρραα ΑΑννδδρροούύσσοουυ

Η Θάλεια ∆ραγώνα είναι Καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυ-

χολογίας στο Τmicroήmicroα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προ-

σχολική Ηλικία στο Πανεπιστήmicroιο Αθηνών

ΕΜ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ

Κλειδιά και Αντικλείδια

Eίναι άραγε δυνατόν να δουλέψει κανείς αποτελεσmicroα-

τικά σε ένα αποmicroονωmicroένο ορεινό χωριό της Θράκης

όταν νιώθει αδυναmicroία επικοινωνίας λόγω γλώσσας Πώς

βρίσκει ένας εκπαιδευτικός ισορροπία ανάmicroεσα στους

κανόνες του σχολικού θεσmicroού στις απαιτήσεις των εξε-

τάσεων στα περιεχόmicroενα του αναλυτικού προγράmicromicroατος

και στις ανάγκες των παιδιών Πώς διδάσκει κανείς ελ-

ληνικά όταν πάνω από τα microισά παιδιά στην τάξη είναι

αλλόγλωσσα Yπάρχουν τρόποι να κινητοποιήσουmicroε τα

παιδιά ώστε να ενδιαφερθούν για το σχολείο Πώς αξιο-

λογούmicroε εάν οι microαθητές έmicroαθαν ή όχι ιστορία Aντέχεται

η σιωπή των microαθητών από το δάσκαλο Πώς διορθώ-

νουmicroε τα λάθη των παιδιών Πώς επικοινωνούmicroε σε microια

σχολική τάξη Yπάρχει χώρος για ευχαρίστηση στο

σηmicroερινό σχολείο

Tα παραπάνω ερωτήmicroατα και πολλά άλλα απασχολούν

τους εκπαιδευτικούς και συνδέονται άmicroεσα microε την καθη-

microερινή διδακτική τους πράξη Kάθε τάξη ορίζεται ως συ-

νάντηση υποκειmicroένων microε διαφορετική το καθένα προ-

σωπική ιστορία που καλούνται να δράσουν σε ένα ενιαίο

πλαίσιο Aυτή η συνάντηση δεν είναι εύκολη ούτε ανέ-

3

ΕΜ ΚΛΕΙ∆ΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΛΕΙ∆ΙΑ

φελη και δεν υπακούει σε προδιαγεγραmicromicroένους κανόνες

Aντιθέτως είναι γεmicroάτη συγκρούσεις δυσκολίες συγκι-

νήσεις απογοητεύσεις ικανοποιήσεις και δηmicroιουργεί

συνεχώς νέα ερωτήmicroατα που αναζητούν απαντήσεις

Tα Kλειδιά και Aντικλείδια δεν πρόκειται να αποπειρα-

θούν να δώσουν απαντήσεις αλλά εερργγααλλεείίαα που θα επι-

τρέψουν στους αναγνώστεςχρήστες τους να συνθέσουν

τις δικές τους λύσεις που αντιστοιχούν στη δική τους

πραγmicroατικότητα Αυτό βασίζεται στην αρχή ότι η σχο-

λική πραγmicroατικότητα είναι πολύπλοκη δυναmicroική απρό-

βλεπτη και κυρίως microοναδική Άρα δεν υπάρχει microία microόνο

λύση microία συνταγή microαγική που λύνει τα προβλήmicroατα

Kάθε εκπαιδευτικό πλαίσιο έχει τις δικές του παραmicroέ-

τρους που πρέπει πριν από όλα να εντοπιστούν για να

αναζητηθούν στη συνέχεια οι κατάλληλες λύσεις

Tα Kλειδιά και Aντικλείδια είναι εερργγααλλεείίαα ααννάάγγννωωσσηηςς της

σχολικής πραγmicroατικότητας ∆ηλαδή κάθε κείmicroενο που

έχετε στα χέρια σας αποτελεί microια προσπάθεια σύντοmicroης

απάντησης σε ένα ερώτηmicroα (πχ πώς microαθαίνουν τα παι-

διά) από τη σκοπιά microιας επιστηmicroονικής προσέγγισης

(πχ της γνωστικής ψυχολογίας) Mπορεί ωστόσο σε

άλλο κείmicroενο να συναντήσετε απάντηση στο ίδιο ερώ-

τηmicroα από διαφορετική επιστηmicroονική σκοπιά (πχ την

4


κοινωνιολογία) Tα κείmicroενα γραmicromicroένα από εκπαιδευτι-

κούς και πανεπιστηmicroιακούς διάφορων ειδικοτήτων ακο-

λουθούν την ίδια δοmicroή ξεκινούν από microια σκηνή σε ένα

σχολικό πλαίσιο αναλύουν τι συmicroβαίνει και ύστερα δια-

τυπώνουν απαντήσεις στηριγmicroένες σε microία επιστήmicroη ∆η-

λαδή microε αφετηρία την εκπαιδευτική ππρράάξξηη περνούν

microέσα από microια διαδικασία ανάλυσης και σύνθεσης από τη

θθεεωωρρίίαα για να καταλήξουν στα χέρια σας σαν κκλλεειιδδιιάά

για τη δική σας διδακτική πρακτική

Tα κείmicroενα συνδέονται λειτουργικά microεταξύ τους γιατί

καθένα αναδεικνύει και microια ξεχωριστή ψηφίδα από την

πραγmicroατικότητα της εκπαιδευτικής πράξης Mελετώντας

και δουλεύοντας πάνω στον τρόπο microε τον οποίο τα κεί-

microενα συνδέονται microεταξύ τους φανταστήκαmicroε πολλά από

τα κλειδιά που microπορούν να ξεκλειδώσουν πολλά από τα

φαινόmicroενα που αναλύουmicroε Ωστόσο microόνο εσείς microπο-

ρείτε να κατασκευάσετε τα αντικλείδια που έχουν νόηmicroα

τη συγκεκριmicroένη στιγmicroή για το δικό σας πλαίσιο που

κάνουν κλικ και ανοίγουν microια laquoπόρταraquo που οδηγεί σε

δικές σας λύσεις

Aυτή η πολυπρισmicroατική διεπιστηmicroονική προσέγγιση της

καθηmicroερινής εκπαιδευτικής πράξης είναι προφανές ότι

χρησιmicroοποιεί ως έναυσmicroα microια ευρεία ποικιλία αναφορών

5


σε σχολικές πραγmicroατικότητες τάξεις στην πόλη στο

βουνό microονοθέσια σχολεία microειονοτικά σχολεία της Θρά-

κης σχολεία microε πολλούς αλλόγλωσσους microαθητές σχο-

λεία σηmicroερινά στην Eλλάδα και αλλού άλλοτε και

τώρα Eίναι κοινή πεποίθηση όλων όσοι συmicromicroετέχουmicroε

σε αυτή τη σειρά ότι συχνά βοηθάει να αναγνώσει κα-

νείς τη δική του εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα βλέπο-

ντας κάτι ανάλογο που συmicroβαίνει σε microια άλλη τάξη σε

ένα άλλο πλαίσιο ώστε microέσα από την ανάλυση και την

κατανόησή του να microεταφέρει την εmicroπειρία αυτής της

γνώσης στη δική του πραγmicroατικότητα στο δικό του

πλαίσιο H απόσταση από τα δικά microας πράγmicroατα τελικά

βοηθάει να τα καταλάβουmicroε καλύτερα

Tρεις θεmicroατικές ενότητες η ∆ιδακτική Μεθοδολογία το

Κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο της εκπαίδευσης και τα

ζητήmicroατα Ταυτότητας και Ετερότητας αποτελούν τον

καmicroβά πάνω στον οποίο microέσα από διαφορετικές επιστη-

microονικές προσεγγίσεις προσπαθούmicroε να απαντήσουmicroε

στα ερωτήmicroατα της καθηmicroερινής εκπαιδευτικής πρακτι-

κής ∆εν κρύβουmicroε τις δυσκολίες ούτε αποσιωπούmicroε τα

όρια των προτάσεων που κάνουmicroε και δεν πιστεύουmicroε

ότι η ευθύνη για τις λύσεις είναι microόνο στα χέρια των

εκπαιδευτικών Yποστηρίζουmicroε όmicroως ότι microπορούν οι εκ-

παιδευτικοί να πάρουν στα χέρια τους τα εργαλεία που

6


θα τους επιτρέψουν να καταλάβουν καλύτερα το πλαίσιο

microέσα στο οποίο εργάζονται να το βελτιώσουν και να

αντλήσουν ικανοποίηση από τη δουλειά τους

Tα Kλειδιά και Aντικλείδια ευτύχησαν να συναντήσουν

στη διαδροmicroή τους άξιους τεχνίτες που τόσο στην

έντυπη όσο και στην ηλεκτρονική microορφή τα έκαναν αν-

θεκτικά λειτουργικά καιhellip έτοιmicroα να ξεκλειδώσουν Tους

ευχαριστώ όλους και όλες θερmicroά

Aλεξάνδρα Aνδρούσου Εκπαιδευτική Ψυχολόγος

Νοέmicroβριος 2002

7


Από τη σειρά laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo κυκλοφορούν τα βιβλία

θεmicroατικό πεδίο ∆ιδακτική Μεθοδολογία

bull ∆ιδάσκοντας ιστορία Αβδελά Ε

bull Κίνητρο στην εκπαίδευση Ανδρούσου Α

bull Ανάγνωση και ετερότητα Αποστολίδου Β

bull Εmicroψύχωση στην τάξη ∆ηmicroητρίου Α Λαγοπούλου Β Νικολάου Β

bull Η επικοινωνιακή προσέγγιση του γλωσσικού microαθήmicroατος Ιορδανίδου Α Σφυρόερα Μ

bull ∆ηmicroιουργικές δραστηριότητες και διαδικασίες microάθησης Κουτσούρη Α

bull Για τη microέθοδο project Μάγος Κ

bull ∆ιαθεmicroατική προσέγγιση της γνώσης Σφυρόερα Μ

bull Η επεξεργασία της εικόνας στη σχολική τάξη Σφυρόερα Μ

bull Το λάθος ως εργαλείο microάθησης και διδασκαλίας Σφυρόερα Μ

bull Φυσικές Επιστήmicroες διδασκαλία και εκπαίδευση Τσελφές Β

bull Μουσική στο σχολείο Τσιρίδης Π

bull Η επανατροφοδότηση των microαθητών στα γραπτά τους κείmicroενα Χοντολίδου Ε

8


θεmicroατικό πεδίο Κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο της εκπαίδευσης

bull Κοινωνικές ανισότητες στο σχολείο Ασκούνη Ν

bull Η microη λεκτική επικοινωνία στο σχολείο Κούρτη Ε

bull Πολιτισmicroός και σχολείο Πλεξουσάκη Ε

bull Η microειονοτική εκπαίδευση της Θράκης Τσιτσελίκης Κ

bull Γλώσσα του σπιτιού και γλώσσα του σχολείου Φραγκουδάκη Α

bull Η ικανότητα του λόγου και η γλωσσική διδασκαλία Φραγκουδάκη Α

θεmicroατικό πεδίο Ταυτότητες και Ετερότητες

bull Ταυτότητα και εκπαίδευση ∆ραγώνα Θ

bull Γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα Μπαλτσιώτης Λ

bull Ταυτότητες και λογοτεχνία στο σχολείο Χοντολίδου Ε

9


Για περισσότερα laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo

wwwkleidiakaiantikleidianet

10



Σκηνή 1η

Κυρίως το σπίτι είναι υπεύθυνο για την πρόοδο των παι-

διών Οι γονείς δεν έρχονται παρά microόνο όταν τους κα-

λέσουmicroε Πολλοί ξέρουν ελληνικά αλλά κάνουν ότι δεν

καταλαβαίνουν γιατί δεν τους συmicroφέρει Ξέρουν ότι

φταίνε για την κατάσταση των παιδιών τους Οι γονείς

που ενδιαφέρονται έρχονται Τι να τους κάνω αυτούς

Τα παιδιά τους δεν έχουν πρόβληmicroα Τους άλλους θέλω

Αλλά αυτοί δε νοιάζονται ∆ε νοιάζονται να το στείλουν

στο σχολείο να το ρωτήσουν laquoΤι σας έβαλε ο δάσκα-

λος σήmicroεραraquo

Σκηνή 2η

Κάποια παιδιά ξεχωρίζουν και microπορούν να προχωρήσουν

άνετα Έχουν φροντίδα από το σπίτι τα παιδιά αυτά Από

την οικογένεια ξεκινάνε όλα Όταν ξέρεις την οικογέ-

νεια ξέρεις και πώς θα πάει το παιδί Καmicroιά φορά συνα-

ντάmicroε και εξαιρέσεις αλλά όπως λέmicroε laquoοι εξαιρέσεις

επιβεβαιώνουν τον κανόναraquo

11


Σκηνή 3η

Οι γονείς δεν έχουν καταλάβει την αξία του σχολείου

∆εν τα στέλνουν τα παιδιά Λένε laquoΘα γίνει εργάτης θα

γίνει νοικοκυρά ∆ε χρειάζεται τα γράmicromicroαταraquo Τα κρα-

τάνε στο σπίτι και δεν τrsquo αφήνουν να έρθουν Είναι η

νοοτροπία αυτή που υπάρχει

Σκηνή 4η

Επικοινωνία δεν υπάρχει Οι γονείς εδώ είναι όλοι αγρό-

τες ∆εν ενδιαφέρονται για το σχολείο Τα βάζουν τα

παιδιά σε δουλειές Θέλουν τα παιδιά να δουλεύουν για

να φέρουν λεφτά Ή τα κρατάνε στο σπίτι τα κορίτσια

για να προσέχουν τα πιο microικρά Τα κορίτσια από τα 14-

15 τα παντρεύουν

Όλα αυτά τα παραθέmicroατα προέρχονται από εκπαιδευτι-

κούς που εργάζονται στα microειονοτικά σχολεία της Θρά-

κης Θα microπορούσαν να προέρχονται από οποιονδήποτε

εκπαιδευτικό εργάζεται σε άλλη αγροτική ή κοινωνικά

υποβαθmicroισmicroένη περιοχή microε παιδιά microη προνοmicroιούχων οι-

κογενειών Σε άλλα βιβλία της σειράς γραmicromicroένα από

την Άννα Φραγκουδάκη και τη Νέλλη Ασκούνη τεκmicroη-

12


ριώνεται ότι η χαmicroηλή επίδοση η κακή βαθmicroολογία η

εγκατάλειψη του σχολείου η απουσία ενδιαφέροντος

για την παιδεία οι χαmicroηλές προσδοκίες για το σχολικό

microέλλον χαρακτηρίζουν microαζικά ορισmicroένες κοινωνικές κα-

τηγορίες παντού τις ίδιες τα παιδιά των οικογενειών

που προέρχονται από τα λαϊκά στρώmicroατα (αγρότες ερ-

γάτες και τεχνίτες microετανάστες και microειονότητες) Η απο-

τυχία των παιδιών που προέρχονταν από κοινωνικά microη

προνοmicroιούχες οικογένειες για πολλά χρόνια θεωρούνταν

laquoφυσικήraquo Ήταν σχεδόν αυτονόητο τα παιδιά των κοι-

νωνικά προνοmicroιούχων και microορφωmicroένων τάξεων να

έχουν καλύτερη επίδοση από αυτά των αγροτών και των

εργατών Ωστόσο η επιστήmicroη της κοινωνιολογίας της

εκπαίδευσης έχει κλονίσει αυτό το laquoφυσικόraquo και laquoαυτο-

νόητοraquo που κάνει τους εκπαιδευτικούς από τη microια microεριά

να laquoσηκώνουν τα χέριαraquo και από την άλλη να εκλογι-

κεύουν την αποτυχία η οποία ενδεχοmicroένως αισθάνονται

ότι τους βαραίνει Για να αντισταθmicroιστεί λοιπόν αυτή η

διαφορά λαmicroβάνονται όλο και περισσότερα microέτρα για τη

βελτίωση της χαmicroηλής επίδοσης των παιδιών που προ-

έρχονται από λαϊκά κοινωνικά στρώmicroατα όπως ενισχυ-

τικές διδασκαλίες ειδικές τάξεις πρόσθετα υλικά

13


ΣΣυυσσττηηmicromicroιικκήή ππρροοσσέέγγγγιισσηη

ΑΑλλλληηλλεεππίίδδρραασσηη κκααιι κκυυκκλλιικκήή ααιιττιιόόττηητταα

Το αντικείmicroενό microας όmicroως εδώ δεν είναι να επαναλά-

βουmicroε το θέmicroα της σχολικής αποτυχίας σε σχέση microε την

κοινωνικο-οικονοmicroική καταγωγή της οικογένειας και τις

παρεmicroβάσεις που microπορούν να γίνουν microε ενισχυτικά προ-

γράmicromicroατα διδασκαλίας Εξάλλου παραmicroένει ανοικτή η

συζήτηση διεθνώς για το βαθmicroό στον οποίο η εκπαί-

δευση microπορεί να αναπληρώσει τις ελλείψεις ενός κοινω-

νικά στερηmicroένου σπιτιού1 Η αρχικά πιο απαισιόδοξη

άποψη σε σχέση microε τις δυνατότητες παρέmicroβασης microε ενι-

σχυτικά προγράmicromicroατα ανασκευάστηκε microέσα από microελέ-

τες Αυτές έδειξαν ότι η ενεργητική συmicromicroετοχή των εκ-

παιδευτικών στην κοινότητα και η εδραίωση επαφής microε

τους γονείς ήταν από τα πιο σηmicroαντικά χαρακτηριστικά

1 Αυτός ο προβληmicroατισmicroός υπήρξε ιδιαίτερα έντονος στην Αmicroε-ρική microε την απογοήτευση που προήλθε από την εφαρmicroογή προγραmicromicroάτων όπως είναι το γνωστό Headstart και στην Αγ-γλία τη δεκαετία 1965-75 microε την ευκαιρία ερευνών που ειση-γούνταν την πολύ microικρή επιτυχία στην αλλαγή των στάσεων των γονιών (βλ Osborne E στο κεφάλαιο laquoΗ σχέση των δα-σκάλων microε τις οικογένειες των microαθητών τουςraquo στο Salzberger-Wittenberg I Henry G amp Osborne E Η συναισθηmicroατική εmicroπει-ρία της microάθησης και της διδασκαλίας Καστανιώτης Αθήνα 1996)

14


προγραmicromicroάτων που αποδείχθηκαν επιτυχή στην κατα-

πολέmicroηση της σχολικής αποτυχίας ακόmicroη και αν τα σχο-

λεία βρίσκονταν σε κοινωνικά υποβαθmicroισmicroένες περιοχές

Αυτό που θα εξετάσουmicroε εδώ λοιπόν είναι η σχέση της

οικογένειας microε το σχολείο υιοθετώντας τη θεωρητική

προσέγγιση της αλληλεπίδρασης και της συστηmicroικής θε-

ωρίας2 Μια τέτοια προσέγγιση δεν ενδιαφέρεται για τη

σχέση αιτίας και αποτελέσmicroατος microε ένα γραmicromicroικό τρόπο

Εάν microείνουmicroε σε microια microονολογική εκδοχή αιτίου και αιτια-

τού σε microια λογική δηλαδή που αναζητεί ένα microοναδικό

αίτιο αναπόφευκτα θα οδηγηθούmicroε στην αναζήτηση του

υπεύθυνου για τη σχολική αποτυχία Με άλλα λόγια

laquoποιος ή τι είναι που φταίειraquo Εάν δε φταίει το παιδί

τότε θα φταίει ο δάσκαλος εάν δε φταίει ο δάσκαλος

τότε θα φταίνε οι γονείς ή ακόmicroη χειρότερα θα φταίνε

και οι δύο Η αναζήτηση της λύσης microέσα από αυτού του

είδους το σκεπτικό δεν microπορεί παρά να οδηγήσει σε

απογοήτευση Τέτοια microεγάλη απογοήτευση αποπνέει και

ο λόγος των εκπαιδευτικών στα παραδείγmicroατα microε τα

οποία ξεκινήσαmicroε

2 Βλ Πετρογιάννης Κ Η microελέτη της ανθρώπινης ανάπτυξης Οικοσυστηmicroική προσέγγιση Καστανιώτης Αθήνα 2003

15


Μια κεντρική έννοια της συστηmicroικής θεωρίας είναι ότι οι

αιτιώδεις σχέσεις στο πλαίσιο ενός οργανισmicroού νοηmicroα-

τοδοτούνται πολύ περισσότερο εάν τις δούmicroε microέσα από

microια κυκλική λογική Μέσα από microια τέτοια οπτική όλα και

όλοι αλληλεξαρτώmicroεθα Όλοι επηρεάζουmicroε τους άλλους

και εκείνοι εmicroάς Αυτό microας αποτρέπει από το να ψάξουmicroε

για microια αιτία ενός προβλήmicroατος για ένα φταίχτη

Στην ψυχολογία ο τρόπος να εξετάζουmicroε τα φαινόmicroενα

microέσα από το πρίσmicroα της αλληλεπίδρασης δεν είναι και-

νούρια υπόθεση3 Στο χώρο της microάθησης και ειδικότερα

σε ότι αφορά στη σχέση οικογένειας και σχολικής επί-

δοσης ένα από τα πρώτα αντικείmicroενα έρευνας ήταν οι

δυσκολίες στην ανάγνωση microέσα από τη λογική της αλ-

ληλεπίδρασης Η βασική υπόθεση στηρίζεται στην αλλη-

λεπίδραση των παραγόντων οι δυσκολίες στην ανά-

γνωση microπορεί να επηρεάσουν τη σχέση παιδιού-οικογέ-

νειας και παράλληλα το κίνητρο στην οικογένεια συνει-

δητό ή ασυνείδητο microπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες

3 Είναι κλασική η δουλειά του Bowlby (1969) για τη δηmicroιουργία του δεσmicroού που δείχνει πως το βρέφος από την πρώτη στιγmicroή συναλλάσσεται και microε τους δυο του γονείς επηρεαζόmicroενο από αυτούς αλλά παράλληλα τους επηρεάζει και αυτό microε τη σειρά του Η σηmicroασία της δουλειάς του Bowlby για τη microάθηση έγκει-ται στην επισήmicroανση ότι η microάθηση προωθείται εφόσον το παιδί διαθέτει microια ασφαλή βάση από την οποία ξεκινάει να εξερευνά το περιβάλλον

16


του παιδιού στην ανάγνωση Η συστηmicroική προσέγγιση

ωστόσο πήγε ένα βήmicroα πιο πέρα Ενδιαφέρθηκε λιγό-

τερο για τα ασυνείδητα κίνητρα κάθε microέλους της οικο-

γένειας ξεχωριστά και επικέντρωσε την προσοχή της στα

αποτελέσmicroατα που microπορεί να έχει η παρέmicroβαση του εκ-

παιδευτικού σε όλη την οικογένεια ως σύνολο Αυτή η

προσέγγιση οδηγεί σε προσπάθειες microε στόχο να αλλάξει

η συνθήκη ή να αλλάξουν οι παραστάσεις που έχει ο

καθένας για τον άλλο και όχι να αλλάξει ένα συγκεκρι-

microένο υποκείmicroενο (είτε αυτό είναι ο microαθητής είτε είναι ο

δάσκαλος είτε ακόmicroη ο γονιός) Έτσι οι εκδοχές του

καθενός έχουν εξίσου σηmicroασία και αποφεύγουmicroε να

αξιολογήσουmicroε ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο ποιος

είναι αυτός που φταίει για την αποτυχία του παιδιού Η

αλληλεπίδραση λοιπόν έχει τεράστια σηmicroασία και αποτε-

λεί το κλειδί για την κατανόηση Η αλληλεπίδραση microαζί

microε την έννοια της κυκλικής αιτιότητας αποτελούν δύο

από τις βασικές έννοιες της θεωρίας των συστηmicroάτων

στην οποία αναφέρθηκαmicroε παραπάνω

ΑΑννοοιικκττήή εεππιικκοοιιννωωννίίαα κκααιι εευυέέλλιικκτταα όόρριιαα

Μια ακόmicroη έννοια που microας διευκολύνει να καταλάβουmicroε

το σχολείο ως σύστηmicroα ως όλον δηλαδή είναι αυτή

17


των laquoανοικτώνraquo και laquoκλειστώνraquo συστηmicroάτων Το κλει-

στό σύστηmicroα αντιστέκεται στην επικοινωνία microε άλλα συ-

στήmicroατα έξω απrsquo αυτό επιδιώκοντας να microην αλλάξει να

microείνει όπως είναι Προφανώς όταν microιλάmicroε για ανθρώ-

πινη συmicroπεριφορά δεν microπορεί να υπάρχει κανένα απο-

λύτως κλειστό σύστηmicroα Ωστόσο ξέρουmicroε πολλές οικο-

γένειες και πολλά σχολεία που προσπαθούν να κρατή-

σουν όσο πιο πολύ microπορούν τα όριά τους κλειστά σε

ότι τους περιβάλλει Αντίθετα ένα ανοικτό σύστηmicroα

αναγνωρίζει το ευρύτερο περιβάλλον και επιτρέπει σε

microικρό ή microεγαλύτερο βαθmicroό τη διάρρηξη των ορίων

Στην εκπαίδευση έχουmicroε να κάνουmicroε microε το microεmicroονωmicroένο

παιδί microε την αναπτυξιακή του πορεία microε τις ιδιαίτερες

ανάγκες του και τη δυνατότητά του να αξιοποιήσει τη

βοήθεια που του παρέχεται αλλά και microε την οικογένειά

του τις διάφορες οmicroάδες microε τις οποίες συναλλάσσεται

microέσα στο σχολείο και τις άλλες εκτός σχολείου που

συνθέτουν την κοινωνία Το σχολείο που λειτουργεί ως

ανοικτό σύστηmicroα δεν το ξεχνάει αυτό ποτέ

Σε ένα σχολείο που λειτουργεί ως ανοικτό σύστηmicroα εάν

ένας δάσκαλος αλλάξει τον τρόπο δουλειάς του συmicroπα-

ρασύρει αλλαγές και στους υπόλοιπους Αντίθετα σε

ένα σχολείο που λειτουργεί ως κλειστό σύστηmicroα εάν

18


ένας δάσκαλος αλλάξει τρόπο δουλειάς αποmicroονώνεται

Αυτό δε σηmicroαίνει ότι το σχολείο πρέπει να microη θέτει τα

όριά του σε σχέση microε τον έξω κόσmicroο Ένα ευέλικτο σύ-

στηmicroα έχει τα όρια του ξέρει να καθορίζει την ιδιαίτερη

ταυτότητά του και να προστατεύεται από αλόγιστες ει-

σβολές Αυτό που όλοι αναζητούmicroε και ασφαλώς δεν

είναι καθόλου εύκολο να το πετύχουmicroε είτε λειτουρ-

γούmicroε ως άτοmicroα είτε ως σύνολα είναι όρια αρκετά στι-

βαρά ώστε να προσφέρουν ασφάλεια και παράλληλα

αρκετά ευέλικτα ώστε να επιτρέπουν ανταλλαγή microε το

περιβάλλον Ένα τέτοιο σύστηmicroα είναι έτοιmicroο να δεχθεί

νέες ιδέες να αποδεχθεί και να διαπραγmicroατευτεί την

αλλαγή Αυτό αναπόφευκτα σηmicroαίνει να δεχθεί να πάρει

ρίσκα Και όσο πιο δύσκολες οι συνθήκες τόσο πιο δύ-

σκολο για τα άτοmicroα και τα συστήmicroατα να πάρουν ρίσκα

Ανοίγοντας τις πύλες του στους γονείς και στην υπό-

λοιπη κοινότητα το σχολείο παίρνει οπωσδήποτε κάποια

ρίσκα Επιτρέπει να έχουν και άλλοι λόγο στον τρόπο microε

τον οποίο κάνει τη δουλειά του Το θέmicroα δεν είναι να

καλέσει ο δάσκαλος το γονιό και να του πει τι πρέπει να

κάνει για το παιδί του όταν υπάρχει πρόβληmicroα ούτε να

θεωρήσει το ευρύτερο περιβάλλον υπεύθυνο για την

αποτυχία ή τα προβλήmicroατα στη συmicroπεριφορά του microα-

θητή Αν θέλει ο δάσκαλος να λειτουργήσει ο ίδιος και

19


το σχολείο του ως ανοικτό σύστηmicroα θα καλέσει το γονιό

και θα συνδιαλλαγεί microαζί του Αυτό σηmicroαίνει πρωτίστως

εγκατάσταση κλίmicroατος εmicroπιστοσύνης microεταξύ δασκάλου

και γονιού Ο δάσκαλος θα ακούσει το γονιό θα κατα-

νοήσει τις ιδιαιτερότητές του (προσωπικές κοινωνικές

πολιτισmicroικές) θα υπολογίσει τις απόψεις του θα σεβα-

στεί τη γνώmicroη του θα τον καταστήσει συmicromicroέτοχο σε

αυτό που συmicroβαίνει microέσα στην τάξη και ακόmicroη θα τον

συmicroπεριλάβει όπου microπορεί Μιλάmicroε για microια ιδιαίτερα δύ-

σκολη δουλειά διότι προστίθεται microια άλλη διάσταση πο-

λυπλοκότητας στην εκπαιδευτική διαδικασία

ΠΠααρρααδδεείίγγmicromicroαατταα σσύύννδδεεσσηηςς ττοουυ σσχχοολλεείίοουυ micromicroεε ττηηνν οοιικκοογγέέννεειιαα

Θα αντλήσουmicroε παραδείγmicroατα σύνδεσης του σχολείου

microε την οικογένεια από χώρες οι οποίες έχουν από χρόνια

ασχοληθεί microε αυτό τον προβληmicroατισmicroό και έχουν επι-

διώξει την ενεργητική συmicromicroετοχή των γονιών στην εκ-

παιδευτική διαδικασία

Ένα πολύ ωραίο παράδειγmicroα προέρχεται από ένα σχο-

λείο σε microια υποβαθmicroισmicroένη περιοχή των Βρυξελλών

όπου φοιτά πολύ microεγάλος αριθmicroός παιδιών microεταναστών

ανάmicroεσα στους οποίους πολλοί από την Κεντρική και τη

20


Βόρεια Αφρική Το σχολείο έχει να διαχειριστεί πολλές

διαφορετικές κουλτούρες και εθνικές οmicroάδες καθώς και

25 διαφορετικές microητρικές γλώσσες Οι εκπαιδευτικοί

που συγκεντρώνονται κάθε πρωί microισή ώρα πριν αρχίσει

το microάθηmicroα αντιλαmicroβάνονται ότι οι microετανάστες γονείς

δεν πλησιάζουν καν το σχολείο Όταν τους καλούν

αντιδρούν σαν να αδιαφορούν για την πρόοδο των παι-

διών τους και δεν ανταποκρίνονται στο κάλεσmicroα Οι εκ-

παιδευτικοί αντιδρώντας ως ανοικτό σύστηmicroα αποφασί-

ζουν να θέσουν σε λειτουργία microια φορά την εβδοmicroάδα

microια άτυπη συνάντηση microε τους γονείς για microια ώρα το

πρωί πριν αρχίσουν τα microαθήmicroατα Στην πρωινή αυτή

συνάντηση προσφέρουν καφέ κουλουράκια και κρουα-

σάν που εκ περιτροπής προσφέρει και ένας άλλος

φούρνος της γειτονιάς εmicroπλέκοντας microε αυτό τον τρόπο

και την ευρύτερη κοινότητα Οι εκπαιδευτικοί αναλαmicro-

βάνουν βάρδιες ώστε να microοιράζονται την παραπάνω

δουλειά Στην αρχή έρχονται οι βέλγοι γονείς και αργό-

τερα δειλά δειλά αρχίζουν να έρχονται και οι microετανά-

στες Στο άτυπο αυτό πλαίσιο οι εκπαιδευτικοί αρχίζουν

να αξιοποιούν και τους microεταφραστές οι οποίοι υπήρχαν

στο σχολείο αλλά έmicroεναν microέχρι εκείνη τη στιγmicroή αχρη-

σιmicroοποίητοι microια και οι γονείς δεν έρχονταν ποτέ Σιγά

σιγά εγκαθίσταται κλίmicroα εmicroπιστοσύνης και οι γονείς

ανοίγονται και συζητούν τόσο microεταξύ τους όσο και microε

21


τους εκπαιδευτικούς για τα παιδιά τους για τις δυσκο-

λίες που αντιmicroετωπίζουν οι ίδιοι για τις προσδοκίες τους

από την εκπαίδευση Οι εκπαιδευτικοί έχουν και αυτοί

την ευκαιρία να εκφράσουν microε τη σειρά τους τι περιmicroέ-

νουν από τους γονείς Το σχολείο έτσι αποκαλύπτει

στους γονείς έναν κόσmicroο που τους ήταν άγνωστος ενώ

παράλληλα microαθαίνει πολλά για την οικογενειακή κατά-

σταση των microαθητών του Πρόκειται για ένα πολύ ενδια-

φέρον πείραmicroα που δείχνει ανάγλυφα τι σηmicroαίνει αλλη-

λεπίδραση σχολείου και οικογένειας τι σηmicroαίνει ευέλι-

κτα όρια microε το περιβάλλον έξω από το σχολείο και τι

σηmicroαίνει ανοικτή επικοινωνία

Άλλα ενδιαφέροντα παραδείγmicroατα microπορούmicroε να συνα-

ντήσουmicroε στο Λονδίνο Εκεί πολλά προγράmicromicroατα εγ-

γραmicromicroατισmicroού έχουν εmicroπλέξει τους γονείς microέσα και έξω

από το κανονικό σχολικό ωράριο Με στόχο τη γεφύ-

ρωση των γενεών και των διαφορετικών πολιτισmicroών σε

σχολεία microιας περιοχής microε πολλούς Ασιάτες οι γονείς είτε

microετά το microάθηmicroα είτε τα Σαββατοκύριακα εmicroπλέκονται σε

microια δραστηριότητα κατασκευής από κοινού microε τα παιδιά

τους microικρών βιβλίων και επιτραπέζιων παιχνιδιών Αν οι

γονείς είναι αναλφάβητοι τα παιδιά γράφουν το κείmicroενο

και αυτοί συmicroβάλλουν στο εικαστικό microέρος αν πάλι

είναι εγγράmicromicroατοι βοηθούν τα παιδιά τους στην ανά-

22


γνωση και τη γραφή Οι εκπαιδευτικοί συντονίζουν και

καθοδηγούν Υπάρχουν επίσης σχολεία που επιτρέπουν

έπειτα από διαδικασία επιλογής την είσοδο των γονιών

στην τάξη και την αξιοποίησή τους ακόmicroη και στη διδα-

κτική διαδικασία Οι γονείς microπορούν ακόmicroη ως εθελο-

ντές να προσφέρουν βοήθεια σε άλλου τύπου ανάγκες

του σχολείου Σε πολλά σχολεία επίσης διατίθεται ένας

χώρος όπου προσφέρεται καφές και οι γονείς microπορούν

να συναντήσουν άλλους γονείς και να συζητήσουν στο

πλαίσιο microιας χαλαρής ατmicroόσφαιρας για τα παιδιά τους

και για τη δική τους ζωή

Τα παραπάνω παραδείγmicroατα εκφράζουν είναι αλήθεια

microια αισιόδοξη πλευρά των πραγmicroάτων Για να πετύχει η

συmicromicroετοχή των γονέων σε όλες τις περιπτώσεις απαιτή-

θηκαν microεγάλες προσπάθειες και τα σχολεία τα οποία

συνδέθηκαν microε επιτυχία microε την οικογένεια χρειάστηκε

να διανύσουν πολύ δρόmicroο ώσπου να το καταφέρουν Σε

ένα σχολείο της Αθήνας microε microεγάλο αριθmicroό παιδιών εσω-

τερικών microεταναστών από τη Θράκη όπου πραγmicroατο-

ποιήθηκε ένα πρόγραmicromicroα microετατροπής του από κλειστό

σε ανοικτό σύστηmicroα η διαδικασία αποδείχθηκε πολύ

επίπονη Τόσο το ίδιο το σχολείο όσο και οι γονείς της

περιοχής λειτούργησαν προβάλλοντας microεγάλες αντιστά-

σεις Η παρέmicroβαση στην αρχή λειτούργησε ρίχνοντας

23


φως στην οmicroάδα microαθητών και γονιών που όλοι προτι-

microούσαν να laquoξεχνάνεraquo την ύπαρξή της Έτσι αναδείχθη-

καν οι διαφορές microεταξύ των οmicroάδων microαθητών Αντί να

αmicroβλυνθούν όmicroως οι διαφορές οξύνθηκαν καθώς δια-

ταράχθηκε η microέχρι εκείνη τη στιγmicroή ισορροπία Η καχυ-

ποψία εντάθηκε Όταν microια εκπαιδευτικός ζήτησε από τα

παιδιά να φέρουν για το απογευmicroατινό πρόγραmicromicroα από

το σπίτι ένα microαξιλαράκι ώστε να microπορούν να κάθονται

στο πάτωmicroα οι γονείς που ήταν χριστιανοί θεώρησαν

ότι το σχολείο έmicromicroεσα ευνοούσε τη microουσουλmicroανική προ-

σευχή και αντέδρασαν microε microεγάλο θυmicroό Χρειάστηκε microα-

κρόχρονη προσπάθεια microε τους εκπαιδευτικούς και τους

πιο προνοmicroιούχους γονείς ώστε να δηmicroιουργηθεί χώρος

και για τους υπόλοιπους Ο θυmicroός και οι αντιστάσεις έδω-

σαν σταδιακά τη θέση τους σε δηmicroιουργικότερες λύσεις

∆∆υυσσππιισσττίίεεςς κκααιι ααννττιισσττάάσσεειιςς

Μέχρι στιγmicroής microιλήσαmicroε κυρίως για την αλληλεπίδραση

σχολείου και οικογένειας και δεν αναλύσαmicroε τι γίνεται

στο επίπεδο των ενδοψυχικών διεργασιών οι οποίες επι-

τελούνται τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στο γονιό

όταν συναντιούνται Θα αναφερθούmicroε και σε αυτό το

24


επίπεδο ώστε να προσπαθήσουmicroε να καταλάβουmicroε τη

σχέση σχολείου και οικογένειας πληρέστερα

Οι εκπαιδευτικοί εκπροσωπούν ένα είδος αυθεντίας και

ως εκ τούτου δέχονται τις προβολές και τις προσδοκίες

της κοινωνίας που περιmicroένει απrsquo αυτούς να είναι σοφοί

δίκαιοι ικανοί βαθείς γνώστες Όπως οι γιατροί ή ο

κλήρος είναι και οι εκπαιδευτικοί δέκτες προβολών πα-

ντοδυναmicroίας Την ίδια στιγmicroή ωστόσο όχι microόνο στην

Ελλάδα αλλά και σε όλο το δυτικό κόσmicroο οι εκπαιδευτι-

κοί αισθάνονται ότι όλο και περισσότερο η κοινωνία

παίρνει microια κριτική στάση απέναντί τους απέναντι στο

σχολείο και στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα γενικότερα Όσο

πιο παραδοσιακό το κοινωνικό περιβάλλον τόσο microεγα-

λύτερη η αυθεντία του δασκάλου και τόσο microικρότερη η

αmicroφισβήτηση του σχολείου Αντίθετα στο νεωτερικό και

microετα-νεωτερικό κοινωνικό πλαίσιο ενθαρρύνεται microια πο-

λυλογική αντιmicroετώπιση microια αντιmicroετώπιση δηλαδή που

θεωρεί ότι microπορεί να υπάρχουν πολλαπλά επίπεδα ευθύ-

νης Εκεί η όποια αυθεντία τίθεται σε επερώτηση Αυτή

η κριτική microατιά κάνει τους εκπαιδευτικούς να απειλού-

νται και να υιοθετούν αmicroυντική στάση να αποφεύγουν

να πάρουν ρίσκα και να κλείνονται απέναντι στον έξω

κόσmicroο Μια τέτοια στάση microπορεί να τους κάνει καχύπο-

πτους απέναντι στους γονείς και οποιονδήποτε άλλο

25


προτείνει εναλλακτικές πρακτικές Έτσι τόσο το σχολείο

όσο και οι γονείς κινδυνεύουν να περιχαρακωθούν ο

καθένας στο καβούκι του σε ένα κλειστό σύστηmicroα microα-

κριά από microια ανοικτή κουλτούρα η οποία είναι προϋπό-

θεση της microάθησης

Εξάλλου και οι γονείς microπορεί να αισθανθούν ευάλωτοι

και απειληmicroένοι από τις προσπάθειες του σχολείου να

τους εντάξει microε κάποιους τρόπους Ερχόmicroενοι πιο κοντά

στο σχολείο αποκαλύπτονται οι αδυναmicroίες τους και φο-

βούνται ότι θα είναι ανοικτοί σε κριτική για τον τρόπο

που microεγαλώνουν τα παιδιά τους Ενεργοποιούνται όλων

των ειδών οι καταδιωκτικοί φόβοι ταυτίσεις και προβο-

λές Οι γονείς microπορεί να ταυτιστούν microε τα παιδιά τους

και να φοβούνται ότι ο δάσκαλος laquoθα τους microαλώσειraquo για

τις ελλείψεις τους και τις ανεπάρκειές τους Και οι εκ-

παιδευτικοί όmicroως microπορεί να αισθανθούν ότι ελέγχονται

από τους γονείς και να ταυτιστούν microε τους microαθητές τους

ως φορείς εκσυγχρονιστικών αντιλήψεων απέναντι στις

πεπαλαιωmicroένες και αναχρονιστικές απόψεις των γονιών

laquoπου δεν ξέρουνraquo Έτσι ασυνείδητα microπορεί γονιός και

εκπαιδευτικός να εmicroπλακούν σε ανταγωνισmicroούς και σε

microια microάχη συσχετισmicroού δυνάmicroεων Τα πράγmicroατα microπορεί να

περιπλακούν ακόmicroη περισσότερο όταν έχουmicroε να κά-

νουmicroε microε γονείς που ανήκουν σε microειονοτικές οmicroάδες Η

26


ευαισθησία τους απέναντι στις προκαταλήψεις που κυ-

ριαρχούν δυσκολεύει τους γονείς να διακρίνουν ανά-

microεσα στην αντίδραση του εκπαιδευτικού την οποία προσ-

λαmicroβάνουν ως ρατσιστική προκατάληψη και σε εκείνη την

αντίδραση η οποία αφορά σε ένα πραγmicroατικό πρόβληmicroα

που η αντιmicroετώπισή του απαιτεί χειρισmicroό και όχι αmicroυντική

στάση Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται ακόmicroη πιο

οξυmicromicroένη ευαισθησία από τη microεριά του σχολείου

Ο δάσκαλος όπως και πολλοί άλλοι επαγγελmicroατίες σαν

το γιατρό το νοσοκόmicroο τον κοινωνικό λειτουργό ή τον

ψυχολόγο συχνά υιοθετεί ένα γονικό ρόλο Ιδιαίτερα

στις πρώτες τάξεις του δηmicroοτικού σχολείου ο ρόλος αυ-

τός είναι όχι microόνο αναπόφευκτος αλλά και επιθυmicroητός

Ο δάσκαλος φροντίζει παίρνει και δίνει στοργικά συναι-

σθήmicroατα έχει σωmicroατική επαφή microε τα παιδιά νοιάζεται

για την ασφάλειά τους Ωστόσο αυτός ο ρόλος microπορεί

δυνάmicroει να οδηγήσει και σε δυσκολίες Μπορεί να δη-

microιουργηθεί ένα ακόmicroη πεδίο ανταγωνισmicroού ανάmicroεσα σrsquo

αυτόν και το γονιό που ξεκινάει από microια βαθύτερη

ασυνείδητη επιθυmicroία του δασκάλου να αγαπηθεί από το

microαθητή του σαν να ήταν πραγmicroατικός του γονιός

Τέλος για microερικά παιδιά οι πολιτισmicroικές διαφορές ανά-

microεσα στο σχολείο και στο σπίτι αντανακλούν ένα διαφο-

27


ρετικό σύστηmicroα αξιών το οποίο δύσκολα γεφυρώνεται

στα microάτια τους Για να βγούν απrsquo αυτή τη σύγκρουση τα

παιδιά microε διαφορετικές πολιτισmicroικές ταυτότητες είτε

υποτιmicroούν τους γονείς τους είτε υποτιmicroούν την αυθεντία

του σχολείου Και οι δύο εκδοχές είναι επίπονες για το

παιδί και αρνητικές για τη διαδικασία της microάθησης Ας

σκεφθούmicroε microια συνθήκη όπου οι κανόνες του σχολείου

διαφέρουν από τους κανόνες της οικογένειας Εάν σε

microια οικογένεια ακολουθείται ο κανόνας ότι laquoη θέση της

γυναίκας είναι στο σπίτιraquo η πρακτική αυτή έρχεται σε

σύγκρουση microε τον κανόνα ενός σχολείου που προσπαθεί

να ωθήσει τα κορίτσια στην τριτοβάθmicroια εκπαίδευση Σε

microια τέτοια συνθήκη ο microαθητής microπορεί να βρεθεί διχα-

σmicroένος ανάmicroεσα στις προσδοκίες δύο κόσmicroων Ανοίγεται

έτσι ένα microεγάλο πεδίο διαπραγmicroάτευσης ανάmicroεσα στην

οικογένεια και το σχολείο Φυσικά δεν είναι απαραίτητο

σπίτι και σχολείο να συmicroφωνήσουν πάντα σε όλα Τα

παιδιά microπορούν να κερδίσουν από την αναγνώριση της

διαφοράς ανάmicroεσα στους δύο κόσmicroους εάν δεν την

αντιλαmicroβάνονται ως στοιχείο ανταγωνισmicroού και αντιπα-

ράθεσης Όταν ξέρουν ότι ο δάσκαλος και ο γονιός απο-

δέχονται ο ένας τον άλλο νιώθουν ασφάλεια παρά τις

διαφορές και τους προσφέρεται ένα σταθερό σηmicroείο

εκκίνησης για εξερεύνηση πειραmicroατισmicroό και microάθηση

28


ΣΣυυmicromicroππέέρραασσmicromicroαα

Ο βασικός στόχος τόσο του σχολείου όσο και της οικο-

γένειας είναι η ανατροφή και η εκπαίδευση των παιδιών

Για να επιτευχθεί αυτός ο κοινός στόχος προϋποτίθεται

στενή συνεργασία και των δύο εταίρων Ωστόσο όταν

υπάρχουν δυσκολίες είτε στην επίδοση είτε στη συmicroπε-

ριφορά του παιδιού είναι κοινό φαινόmicroενο αντί να συ-

νεργάζονται να microπαίνουν σε microια ανταγωνιστική λογική

Η οικογένεια θεωρεί ότι το πρόβληmicroα ανάγεται στη

σφαίρα του σχολείου και microε έmicromicroεσο ή άmicroεσο τρόπο ανα-

θέτει την ευθύνη στο σχολείο τόσο για τη γέννηση όσο

και για τη λύση του προβλήmicroατος Κατά κάποιον τρόπο

microια τέτοια οικογένεια αρνείται την ύπαρξη προβληmicroάτων

στο σπίτι Το σχολείο από τη microεριά του αποδίδει την

αιτία του προβλήmicroατος στην οικογένεια Όποια και αν

θεωρεί ότι είναι η αιτία (κοινωνικο-οικονοmicroικοί λόγοι

ψυχοκοινωνικά προβλήmicroατα οικογενειακή κρίση) το

έmicromicroεσο microήνυmicroα είναι ότι το σχολείο δεν microπορεί να κάνει

πολλά πράγmicroατα αν δεν αλλάξει η κατάσταση στο σπίτι

Ανεξάρτητα από την laquoαιτίαraquo τα δύο συστήmicroατα οικογέ-

νεια και σχολείο microένουν άκαmicroπτα στις θέσεις τους και

είναι πεπεισmicroένα ότι το φταίξιmicroο είναι του άλλου Μια

τρίτη εκδοχή είναι σχολείο και οικογένεια να συmicroφωνή-

29


σουν ότι το πρόβληmicroα βρίσκεται στο ίδιο το παιδί από τη

φύση του Φταίει η προσωπικότητά του που είναι laquoτε-

microπέληςraquo ή που laquoδεν microπορεί να συγκεντρωθείraquo ή φταίει

το νοητικό του επίπεδο που laquoδεν παίρνει τα γράmicromicroαταraquo

Μόνο αν φύγει κανείς από microια τέτοια microονολογική προ-

σέγγιση και εστιάσει στη διεργασία θα microπορέσει αφενός

να κατανοήσει το πρόβληmicroα και αφετέρου να σχεδιάσει

microια στρατηγική παρέmicroβασης Εάν δει το πρόβληmicroα σε

όλες του τις πτυχές θα αναγνωρίσει τις επιλογές δράσης

που ανοίγονται αντί να αναλώνεται σε επιχειρηmicroατολο-

γίες για το ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο ποιος είναι ο

καλός και ποιος ο κακός ποιος ο φταίχτης και ποιος όχι

Εξάλλου αν εξετάσουmicroε βαθύτερα τη διαδικασία της

όποιας microάθησης θα αναγνωρίσουmicroε ότι microαθαίνουmicroε

microέσα από την αβεβαιότητα και τη microαταίωση την ανα-

γνώριση της έλλειψης και την ανακάλυψη της απώλειας

Αν ήmicroαστε αυτάρκεις δε θα microαθαίναmicroε4 Και επειδή αυτή

η διαδικασία είναι επίπονη λαχταρούmicroε απλές και εύκο-

λες λύσεις που θα αναπληρώσουν την ανεπάρκεια που

νιώθουmicroε Αυτό που έχουν οι εκπαιδευτικοί να microάθουν

όταν προσπαθούν να προσεγγίσουν την οικογένεια

4 Coren A A Psychodynamic Approach to Education Sheldon Press London 1997

30


περνάει microέσα από την αβεβαιότητα και τη microαταίωση Για

να πετύχουν τη γέφυρα ανάmicroεσα στο σχολείο και την

οικογένεια χρειάζεται να ασκηθούν στο σεβασmicroό των

διαφορών στην ανοχή απέναντι στις διαφορετικές από-

ψεις στην ανάληψη ρίσκου και στην αντοχή απέναντι

στις αβεβαιότητες που όπως η επιτυχία και η αποτυχία

είναι αναπόφευκτα συστατικά της microάθησης

Βιβλιογραφία

Bowlby J Attachment and Loss Volume 1 Attachment Pe-

likan Books London 1984

Γεωργίου Σ Σχέσεις σχολείου-οικογένειας και ανάπτυξη του

παιδιού Ελληνικά Γράmicromicroατα Αθήνα 2000

Coren A A Psychodynamic Approach to Education Sheldon

Press London 1997

Chiland C Το παιδί η οικογένεια το σχολείο Πατάκης

Αθήνα 1994

Danou B amp Xenakis F (επιmicro) Feeling Communicating and

Thinking Readings on the Emotional and Communicational

Aspects of Learning Papazissis Publishers Αθήνα 1998

Πετρογιάννης Κ Η microελέτη της ανθρώπινης ανάπτυξης Οικο-

συστηmicroική προσέγγιση Καστανιώτης Αθήνα 2003

Salzberger-Wittenberg I Henry G amp Osborne E Η συναισθη-

microατική εmicroπειρία της microάθησης και της διδασκαλίας Καστα-

νιώτης Αθήνα 1996

31

Επιmicroέλεια κειmicroένου Μαρία Ζωγραφάκη

Τυπογραφική επιmicroέλεια Παναγιώτα ∆ιδάχου

Σελιδοποίηση Ειρήνη Μίχα

Εξώφυλλο ∆άφνη Κονταργύρη Ειρήνη Μίχα

Φωτογράφηση-microοντάζ εκτύπωση

και βιβλιοδεσία ∆ Ε Ταmicroπακόπουλος


Συστημική προσέγγιση

Ανοικτή επικοινωνία και ευέλικτα όρια

Παραδείγματα σύνδεσης του σχολείου με την οικογένεια

Συμπέρασμα


Μέτρο 11 ΕΠΕΑΕΚ II

Εκπαίδευση Μουσουλmicroανοπαίδων 2002-2004

Επιστηmicroονική υπεύθυνη της σειράς

laquoΚλειδιά και Αντικλείδιαraquo

ΑΑλλεεξξάάννδδρραα ΑΑννδδρροούύσσοουυ

Η Θάλεια ∆ραγώνα είναι Καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυ-

χολογίας στο Τmicroήmicroα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προ-

σχολική Ηλικία στο Πανεπιστήmicroιο Αθηνών
























3

























4

























5


























6












7

















8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31




































3

























4

























5


























6












7

















8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31





































4

























5


























6












7

















8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31





































5


























6












7

















8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































6












7

















8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31
























7

















8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31





























8













9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31

























9




10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31
















10



Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31















Σκηνή 1η











Σκηνή 2η







11


Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31














Σκηνή 3η






Σκηνή 4η














12
























13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31




































13


















14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






























14























15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31



































15





















16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31

































16
























17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31




































17

























18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31





































18


























19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































19























20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31



































20



























21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31







































21


























22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































22


























23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































23























24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31



































24


























25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































25


























26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































26

























27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31





































27


























28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31






































28

























29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31





































29
























30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31




































30















Press London 1997


Αθήνα 1994









31



























Press London 1997


Αθήνα 1994









31













Δραγώνα, Θ. (2004) Οικογένεια Και Σχολείο Αθήνα...

Documents

Transcript of Δραγώνα, Θ. (2004) Οικογένεια Και Σχολείο Αθήνα...