ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ · 2006. 9. 19. · δεύτερη πατρίδα και...

ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗ

Η διάλυση των laquoατάκτωνraquoΟ Βαυαρός συνταγmicroατάρχης Κάρολος Έυδεκ (1787-1861) αρmicroόδιος για τα στρατιωτικά ζητήmicroατα ως microέλος της Αντιβασιλείας είχε να αντιmicroετωπίσει σοβαρά προβλήmicroατα όταν έφτασε στην Ελλάδα το 1833Στον στρατό έναν θεσmicroό νευραλγικής σηmicroασίας προκειmicroένου να εmicroπεδωθεί το νέο καθεστώς η κατάσταση παρουσίαζε εικόνα πλήρους αποσύνθεσης Τα στρατιωτικά σώmicroατα που είχε οργανώσει ο κυβερνήτης microετά το 1828 είχαν διαλυθεί microετά τη φυσική του εξόντωση και οι άνδρες των Χιλιαρχιών και των Ελαφρών Ταγmicroάτων χωρίς microισθοδοσία και στοιχειώδη πειθαρχία άρχισαν να ακολουθούν τις αλληλοmicroισούmicroενες πολιτικές και στρατιωτικές φατρίες Παρατηρείται έτσι microέσα στις συνθήκες της προϊ-ούσας αποσύνθεσης που παρουσίαζε το κράτος microια επιστροφή των στρατιωτικών στις συνήθειες της προκαποδιστριακής περιόδου microε τη σύνδεσή τους στα στρατιωτικά και πολιτικά πελατειακά δίκτυα χωρίς καmicroία κεντρική οργάνωση και καθοδήγηση microε τους παραδοσιακούς οπλαρχηγούς να επανακτούν τον έλεγχο των laquoπαλικαριώνraquo και από θέση οπλικής ισχύος να διεκδικούν προνόmicroια και σηmicroαντικές θέσεις microέσα στον νεοσύστατο κρατικό microηχανισmicroόΑυτή η ζοφερή κατάσταση έπρεπε να ανατραπεί και η νέα κεντρική εξουσία έθεσε ως πρώτη προτεραιότητα την αντιmicroετώπιση του προβλήmicroατος των ατάκτων στρατευmicroά-των τα οποία microπορούσαν να λειτουργήσουν δυνάmicroει ως φορείς αmicroφισβήτησης ίσως και ανατροπής της κεντρικής εξουσίας Με το ΒΔ της 2ας (14ης) Μαρτίου 1833 laquoΠερί διαλύσεως των ατάκτων στρατευmicroάτωνraquo επιχειρήθηκε η διάλυση των ενόπλων οmicroάδων Αποκλείστηκαν microάλιστα όλοι εκείνοι οι υπαξιωmicroατικοί και οι στρατιώτες που είχαν καταταγεί microετά την 1η Δεκεmicroβρίου 1831 από τον νέο Τακτικό Στρατό (άρθρο 2 του διατάγmicroατος) Το σκεπτικό αυτής της απόφασης βασιζόταν στην άποψη ότι πολλοί εκmicroεταλλευόmicroενοι τις εmicroφύλιες έριδες των ετών 1831-1832 απέκτησαν παράνοmicroα στρατιωτικούς τίτλους και κυρίως ότι ήταν συνδεδεmicroένοι microε τις παρατάξεις εκείνες

Ο συνταγmicroατάρχης Κάρολος Έυδεκ ως microέλος της Αντιβα-

που είχαν πρωτοστατήσει στις παρανοmicroίες της συγκεκριmicroένης περιόδου Αντίθετα όσοι υπηρέτησαν πριν από την 1η Δεκεmicroβρίου 1831 είχαν το δικαίωmicroα να επανακαταταγούν στον υπό διαmicroόρφωση στρατό υπό ορισmicroένους όρους και προϋποθέσεις (άρθρο 3) Το γεγονός αυτό ο αποκλεισmicroός δηλαδή ενός microεγάλου αριθmicroού στρατιωτικών από τον Τακτικό Στρατό παράλληλα microε την άφιξη 3500 Βαυαρών θα αποτελέσει σηmicroείο οξείας κριτικής κατά του νέου καθεστώτος ενώ συνάmicroα κυοφόρησε το ληστρικό φαινόmicroενο ένα πρόβληmicroα που ταλάνισε έντονα το ελληνικό κράτος τις επόmicroενες δεκαετίες

Το βαυαρικό στρατιωτικό σώmicroα Ως προς το ζήτηmicroα της έλευσης των Βαυαρών στρατιωτικών αυτό προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις αλλά και αντιδράσεις Η άφιξη και η παραmicroονή τους στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια της οθωνικής απολυταρχίας βασίστηκε στη συνθήκη της 25ης Απριλίου (7ης Μαΐου) 1832 η οποία υπογράφηκε στο Λονδίνο microεταξύ των εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάmicroεων και της Βαυαρίας και microε την οποία αποφασίστηκε η εκλογή του ανήλικου Όθωνα ως βασιλιά της ΕλλάδαςΟ 14ος όρος λοιπόν της συγκεκριmicroένης συνθήκης όριζε τα εξής laquoΗ ΑΜ ο Βασιλεύς της Βαυαρίας θέλει διευκολύνει προς τον πρίγκιπα Όθωνα τα microέσα του να στρατολο-γήσει εν Βαυαρία και να παραλάβη εις την υπηρεσίαν αυτού ως Βασιλεύς της Ελλάδος σώmicroα στρατιωτικών microέχρι τριών χιλιάδων πεντακοσίων ανδρών του οποίου τον οπλι-σmicroόν την αποσκευήν και microισθοδοσίαν θέλει χορηγήση το ελληνικό κράτοςraquoΕπίσης το συγκεκριmicroένο σώmicroα προβλεπόταν ότι θα παρέmicroενε microέχρι να αποχωρήσουν τα ndashελάχιστα ούτως ή άλλωςndash συmicromicroαχικά στρατεύmicroατα τα οποία είχαν αποσταλεί για την τήρηση της τάξης ήδη από το 1828 χωρίς ωστόσο να εκπληρώνουν τη δύσκολη αποστολή τους Βάσει αυτού του άρθρου υπογράφηκε τον Νοέmicroβριο του ίδιου έτους ξεχωριστή συνθήκη microεταξύ Ελλάδας και Βαυαρίας τα 43 άρθρα της οποίας ρύθmicroιζαν κάθε λεπτοmicroέρεια σχετικά microε τη microισθοδοσία τη διαmicroονή και το καθεστώς το οποίο θα διείπε την παρουσία τους στο ελληνικό κράτος Το επικουρικό αυτό στρατιωτικό σώmicroα περιλάmicroβανε α) 4 τάγmicroατα πεζικού β) 2 ίλες ιππικού γ) 1 κανονιοστοιχία της γραmicro-microής την οποία θα κατείχε πεζό πυροβολικό σώmicroα δ) τους αναγκαίους επιτελείς Για τη σηmicroασία που είχε το συγκεκριmicroένο αυτό σώmicroα για τη νέα εξουσία αλλά και για τις αντιλήψεις υπεροχής και τελικά επιβολής των Βαυαρών είναι χαρακτηριστικά τα

Οι Βαυαροί στρατιώτες και αξιω-microατικοί microέλη του σώmicroατος που

όσα όριζε το 7ο άρθρο το laquoΒ Βαυαρικόν σώmicroα microένει υποτεταγmicroένον εις τους επι-κρατούντας Β Βαυαρικούς νόmicroους διατάγmicroατα και κανονισmicroούς καθrsquo όσον αφορά τον οργανισmicroόν την υπηρεσίαν και την δικαστικήν και οικονοmicroικήν αυτού διαχείρισινraquo Η πρόβλεψη αυτή και η διαφοροποίηση microεταξύ Ελλήνων και Βαυαρών στρατιωτικών αποτέλεσαν ένα ακόmicroη πρόσκοmicromicroα στις σχέσεις των δύο πλευρών και ακύρωναν εν microέρει τους όρους για ισότιmicroη και αρmicroονική συνύπαρξη στο πλαίσιο λειτουργίας του ενιαίου κράτουςΈνα άλλο σηmicroείο τριβής στη σχέση των Ελλήνων microε τους Βαυαρούς στρατιωτικούς αφορούσε τις υψηλές δαπάνες που απαιτήθηκαν για τη συντήρησή τους δεδοmicroένου microάλιστα του γεγονότος ότι η ελληνική πολιτεία ξεκινούσε από την αρχή microε τις παρα-γωγικές δυνάmicroεις της χώρας κατεστραmicromicroένες ενώ οι επαχθείς όροι των δανείων που συνάφθηκαν κατά την Επανάσταση (1824 και 1825) παρέmicroεναν διαρκής απειλή για τα γλίσχρα οικονοmicroικά του νεότευκτου κράτους Το σύνολο των ιστορικών συmicroφωνεί ότι οι συγκεκριmicroένες δαπάνες ήταν δυσανάλογες microε τις δυνατότητες της ελληνικής οικο-νοmicroίας Ο Leconte στο έργο του Eacutetude Economique de la Grece (1847) υπολογίζει ως συνολικό ποσό που δαπανήθηκε τα 4748050 δραχmicroές Ο ίδιος ο Έυδεκ αρmicroόδιος για τα στρατιωτικά ζητήmicroατα αντιβασιλιάς παραδέχθηκε αργότερα στα Αποmicroνηmicroονεύmicroατά του ότι laquoεσπαταλήθησαν εκατοmicromicroύρια τινά αναλώmicroασι της Ελλάδος χάριν της ταξι-αρχίας ταύτης της microισθοδοτούmicroενης ως εν εmicroπολέmicroω καταστάσειraquo Μια άλλη πτυχή της κριτικής που ασκήθηκε αφορά την ποιότητα των ανδρών του επικουρικού αυτού σώmicroατος Πράγmicroατι τόσο microία microερίδα του Τύπου της εποχής όσο και αρκετοί ιστορικοί δεν εφεί-σθησαν αρνητικών χαρακτηρισmicroών laquoσυρφετός αλητώνraquo laquoτυχοδιώκτεςraquo laquoσmicroήνος άπειρον τυχοδιωκτών πάσης της Βαυαρίαςraquo είναι microερικοί microόνο από τους χαρακτηρι-σmicroούς που επιφυλάσσουν για τους συγκεκριmicroένους Βαυαρούς Από την άλλη ο αντιβα-σιλιάς Μάουρερ microόνο θετικά λόγια είχε να πει για τους συmicroπατριώτες του τονίζοντας ιδιαίτερα τις τεχνικές γνώσεις ορισmicroένων αξιωmicroατικών οι οποίοι πράγmicroατι βοήθησαν στην αναδιοργάνωση της χώρας Η αλήθεια πάντως για το συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα πρέ-πει να αναζητηθεί κάπου στη microέση Διότι microεγάλο microέρος των Βαυαρών αποφάσισαν να αφήσουν την πατρίδα τους αναζητώντας καλύτερη τύχη στην Ελλάδα χωρίς να πληρούν τις προϋποθέσεις για να σταδιοδροmicroήσουν ως στρατιωτικοί Στις εφηmicroερίδες

Το στρατιωτικό σώmicroα του Όθωνα περιελάmicroβανε στρατιώ-

Αιών και Αθηνά του 1842 δηmicroοσιεύτηκε κατάλογος microε τους Βαυαρούς που παρέmicroεναν microέχρι τότε στην Ελλάδα και διαπιστώνεται ότι πολλοί ασκούσαν εντελώς διαφορετικό επάγγελmicroα στην πατρίδα τους όπως microυροπώλης παντοπώλης ηθοποιός αρτοποιός κλπ Ωστόσο δεν πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι πολλοί αξιωmicroατικοί του επικου-ρικού σώmicroατος διαδραmicroάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση των νέων Ελλήνων αξιωmicroατικών και υπαξιωmicroατικών και συνετέλεσαν microε τις εξειδικευmicroένες γνώσεις τους στη δηmicroιουργία των πρώτων στοιχειωδών έργων υποδοmicroής στη microετεπαναστατική κατε-ρειπωmicroένη χώρα

Δύο διαφορετικές απόψεις διατυπώθηκαν για την ποιότητα των ανδρών του βαυαρικού επικουρικού σώmicroατος το οποίο συνόδευσε τον νεαρό Όθωνα στην Ελλάδα το 1833 laquoΗ Βαυαρία είχε χαρίσει στη χώρα ένα βασιλιά Τι πιο λογικό από το να χαρίσει η Ελλάδα [στους Βαυαρούς] microία ζωή όσο γίνεται πιο άνετη Οι περισσότεροι κατάφεραν να βρουν αυτό που ήθελαν Εκείνοι που δεν microπόρεσαν να κάνουν τίποτα έβριζαν τη χώρα και το λαό δεν έφευγαν όmicroως γιατί δεν microπορούσαν να κινούνται πιο ελεύθεροι στη Βαυαρία όπου έπρεπε να υποταχθούν σε αυστηρούς νόmicroουςraquo Χριστιάνα Λυτ laquoΜια Δανέζα στην Αυλή του Όθωνα Μαρτυρία της εποχήςraquo εκδ Ερmicroής Αθήνα 1988 σ 34

laquoΑπό τη Βαβαρία επιδιώκαmicroε να στρατολογήσουmicroε κυρίως τεχνίτες γιατί η Ελλάδα τους είχε απόλυτη ανάγκη Έτσι κατορθώσαmicroε να στρατολογήσουmicroε πάνω από χίλιους τεχνίτες που χρησιmicroοποιήθηκαν σε κατασκευές δηmicroοσίων κτιρίων ιδιωτικών σπιτιών καθώς και στα κεραmicroουργεία στις αγροτικές καλλιέργειες της Τίρυνθας και όπου γενικά υπήρχε ανάγκη Είmicroαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι απrsquo αυτούς θα βρουν στην Ελλάδα microια δεύτερη πατρίδα και ότι κοντά τους θα εκπαιδευθεί microια γενιά από άξιους Έλληνες τεχνί-τες Γιατί ακριβώς η έλλειψη από Έλληνες τεχνίτες ήταν που microας ανάγκασε να σχηmicroα-τίσουmicroε microόνον από Γερmicroανούς της Βαβαρίας όλους τους λόχους του microηχανικού και των σκαπανέων Εννοείται φυσικά ότι εκεί εντάξαmicroε και τους λίγους εργάτες και τεχνίτες που βρήκαmicroε στην Ελλάδαraquo Γκέοργκ Λούντβιχ Μάουρερ laquoΟ Ελληνικός Λαός Δηmicroόσιο Ιδιωτικό και Εκκλησιαστικό Δίκαιο από την έναρξη του Αγώνα για την ανεξαρτησία ως την 31 Ιουλίου 1834raquo εκδ Αφών Τολίδη Αθήνα 1976 σ 562-563

Το κυριότερο πάντως στοιχείο της κριτικής εστιάζεται στην έλλειψη αξιοκρατίας microε τους Έλληνες να αιτιώνται την ηγεσία του στρατού για προκλητική εύνοια προς τους Βαυαρούς συναδέλφους τους Οι αιτιάσεις δεν πρέπει να ήταν αβάσιmicroες αφού το νέο καθεστώς απέφυγε να δηmicroοσιεύσει επετηρίδα microε αποτέλεσmicroα το αίσθηmicroα της αδικίας να είναι διάχυτο microεταξύ των Ελλήνων στρατιωτικών Εξάλλου ήταν οι στρατιωτικοί οι οποίοι microε νωπές ακόmicroη τις δάφνες από τον εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα της προ-ηγούmicroενης δεκαετίας διαπίστωναν ότι laquoαπήλαυσαν βαθmicroούς εντός στρατοπέδων (hellip) δικαιωmicroένους από αυτάς τας πληγάς των οποίων τα σηmicroεία φαίνονται εισέτι εις τα πολυπαθή σώmicroαταraquo Ο συγκεκριmicroένος καταγγελτικός λόγος της εφηmicroερίδας Η Εποχή του 1834 αποτέλεσε στην πραγmicroατικότητα τη βάση και το πρόταγmicroα για να στηλιτευτεί η βαυαροκρατία εκείνη την περίοδο και κυρίως τις επόmicroενες δεκαετίεςΗ επιmicroονή αυτή της νέας κρατικής αρχής για την ύπαρξη αλλά και την παράταση της παραmicroονής πέραν του 1835 των Βαυαρών στρατιωτικών εξηγείται αν ληφθεί υπόψη η ανάγκη που ένιωθε ο microονάρχης και η Αντιβασιλεία για έναν στρατό απολύτως αφοσιω-microένο στην κεντρική εξουσία και στις επιλογές της ενώ η ανασφάλεια από έναν στρατό αποτελούmicroενο αποκλειστικά από Έλληνες ήταν κάτι περισσότερο από εmicroφανής Δεν είναι καθόλου τυχαίος λοιπόν ο τρόπος που δοmicroήθηκε το στράτευmicroα τα πρώτα χρόνια της οθωνικής περιόδου Κάθε τάγmicroα απαρτιζόταν από 3 ελληνικούς και 3 βαυ-αρικούς λόχους έτσι που οι δεύτεροι να παίζουν ρόλο επιτήρησης στους πρώτους Το σπουδαιότερο βέβαια ήταν ότι Βαυαροί είχαν τοποθετηθεί σε καίριες στρατιωτικές θέσεις ώστε ο έλεγχος του στρατιωτικού microηχανισmicroού να είναι απόλυτος Έτσι ο GW Lesuire ανέλαβε Γραmicromicroατέας (υπουργός) των Στρατιωτικών ο Ch Schmaltz γενικός επιθεωρητής του στρατού αλλά και για microεγάλο διάστηmicroα επίσης υπουργός Στρατιωτι-κών ο Fuchs ανέλαβε γενικός διοικητής φρουρίων και ναυστάθmicroων ο Zech τοποθετή-θηκε διοικητής του Μηχανικού και ο Luders διοικητής του πυροβολικού Επιπλέον ο Άγγλος Th Gordon διορίστηκε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου και ο Γάλλος Fr Graillard αρχηγός της Χωροφυλακής Όλοι αυτοί οι διορισmicroοί λαmicroβάνουν χώρα τη δεκαετία της απολυταρχίας κατά τη διάρκεια της οποίας σηmicroειώνονται αλλεπάλληλες microεταβολές στην ηγεσία του στρατεύmicroατος χωρίς ωστόσο να αφίστανται από τον κύριο στόχο ο οποίος ήταν ο απόλυτος έλεγχος του κατασταλτικού microηχανισmicroού του κράτους Κυρίως όmicroως δεν microπορεί να ειδωθεί το συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα ανεξάρτητα από την πολιτική

Η έλευση του σώmicroατος των Βαυ-αρών στρατιωτών στην Ελλάδα

και διπλωmicroατική βούληση των laquoΠροστάτιδωνraquo Δυνάmicroεων Σε laquoαπόρρητη απάντησηraquo της συνέλευσης του Λονδίνου (Μάιος 1832) προς τον Βαυαρό πληρεξούσιο τονιζόταν ότι το βαυαρικό επικουρικό σώmicroα έπρεπε να συσταθεί laquoάνευ ουδεmicroίας αναβολής (hellip) και να σταλή εις την Ελλάδα όσον ένεστι τάχιονraquo

Η οργάνωση του νέου στρατούΩστόσο αν στο ζήτηmicroα του βαυαρικού επικουρικού σώmicroατος προκρίθηκε η λύση microε τη βίαιη και εκ των άνω επιβολή της νέας πραγmicroατικότητας η Αντιβασιλεία βρέ-

ΔΙΑΤΑΓΜΑΠερί διαλύσεως των ατάκτων στρατευmicroάτων

Άρθρον 1Τα microέχρι τούδε υπάρχοντα εις την Ελλάδα άτακτα στρατεύmicroατα διαλύονται(----)Άρθρον 4Θέλοmicroεν λάβει εις σκέψιν χωρίς αναβολήν τας περιστάσεις των αξιωmicroατικών υπαξιω-microατικών και στρατιωτών των ατάκτων στρατευmicroάτων όσοι συναγωνισάmicroενοι τον υπέρ ελευθερίας αγώνα εξεπλήρωσαν πιστώς τα χρέη των προς την πατρίδα και microάλιστα θέλοmicroεν φροντίσει να δοθή γη εις τους microη έχοντας εστίας εντός των ορίων του Βασι-λείου δια να την καλλιεργώσιν εις όφελός των(----)Άρθρον 10Έκαστος υπαξιωmicroατικός και απλούς στρατιώτης των ατάκτων στρατευmicroάτων όστις έχει εθνικά όπλα υποχρεούται να τα παραδώσει εις τον οποίον έχει να παρουσιασθή κατά το άρθρον 6 πολιτικόν υπάλληλον(----)Άρθρον 18Οι αξιωmicroατικοί οι υπαξιωmicroατικοί και οι στρατιώται των υπαρχόντων ατάκτων στρατευ-microάτων οίτινες δεν ήθελον διαλυθή ευθύς microετά την δηmicroοσίευσιν του παρόντος διατάγ-

θηκε αmicroέσως αντιmicroέτωπη microε το οξύ ζήτηmicroα των στρατιωτικών και των αγωνιστών του Αγώνα Το ΒΔ της 2ας (14ης) Μαρτίου 1833 αποφάσιζε τη διάλυση των ατάκτων στρατευmicroάτων Δικαίωmicroα επανακατάταξης στον στρατό είχαν όσοι είχαν υπηρετήσει πριν από την 1η Δεκεmicroβρίου 1831 αλλά και αυτοί υπό ορισmicroένες προϋποθέσεις Ορίστηκαν microάλιστα και τρία κέντρα κατάταξης Για όσους έmicroεναν έξω από τους καταλόγους των διορι-σmicroένων συστάθηκε ειδική επιτροπή στην οποία θα microπορούσαν να προσφύγουν οι ενδιαφερόmicroενοι κοmicroίζοντας τα αποδεικτικά των υπηρεσιών τους κατά την Επανάσταση Την επιτροπή επικεφαλής της οποίας ήταν ο Γραmicromicroατέας των Στρατιωτικών απο-τελούσαν οκτώ επιφανείς προσωπικότητες του Αγώνα Κώστας Μπότσαρης Ανδρέας Λόντος Βάσος Μαυροβουνιώτης Δηmicroήτριος Πλαπούτας Γεώργιος Γιατράκος Δηmicroή-τριος Μακρής Πανουργιάς Πανουριάς και Αλεξάκης Βλαχόπουλος Με microια πρόχειρη microατιά διαπιστώνεται η αντιπροσωπευτικότητα των microελών της επιτροπής ως προς τον τόπο προέλευσης (ετερόχθονες Στερεοελλαδίτες και Πελοποννήσιοι) ή τον κοmicromicroατικό προσανατολισmicroό (Αγγλικό Γαλλικό ή Ρωσικό Κόmicromicroα) γεγονός που φανερώνει την πρό-

microατος καταδιώκονται κατά το άρθρον 4 των από 9 Φεβρουαρίου ποινικών microας διατά-ξεων των αναφεροmicroένων εις τα κατά της δηmicroοσίας εσωτερικής ασφαλείας του Κράτους εγκλήmicroατα και πταίσmicroατα

Εν Ναυπλίω την 2 (14) Μαρτίου 1833

Εν ονόmicroατι του ΒασιλέωςΗ ΑντιβασιλείαΚόmicroης Άρmicroανσπεργ Πρόεδρος Μάουρερ Έιδεκ

Οι Γραmicromicroατείς της Επικρατείας

Σ Τρικούπης Α Μαυροκορδάτος Κ Ζωγράφος Χ Κλονάρης Δ Βούλγαρης Δ Χρη-στίδης

Ο Κώστας Μπότσαρης (1792-1853) αγωνιστής του 1821

Ο laquoεπί των Στρατιωτικών Γραmicro-microατέας της Επικράτειαςraquo των

θεση των Βαυαρών να καλλιεργήσουν ένα πνεύmicroα διαλλακτικότητας απέναντι σε όλες τις microέχρι τότε αντιmicroαχόmicroενες πλευρές Αξιοσηmicroείωτο είναι το γεγονός ότι όσοι ένο-πλοι δεν υπάκουαν στις διατάξεις laquoπερί διαλύσεωςraquo έρχονταν αντιmicroέτωποι microε βαριές κατηγορίες που αφορούσαν τη διατάραξη της laquoδηmicroοσίας εσωτερικής ασφαλείας του κράτουςraquo Προβλέφθηκε επίσης το προνόmicroιο της απονοmicroής χάριτος microόνο από τον ίδιο τον microονάρχη ο οποίος microε διακήρυξη του υπουργικού συmicroβουλίου στις 9 (21) Μαρτίου 1833 παρουσιαζόταν ως ενοποιητικός συντελεστής όλων των κοινωνικών τάξεων και οmicroάδων αιρόmicroενος πάνω από τα επιmicroέρους αντιτιθέmicroενα κοινωνικά συmicroφέροντα Ως προς την ηγεσία του στρατού η οργάνωση της κορυφής της ιεραρχίας αφορά πρώτα τον laquoεπί των Στρατιωτικών Γραmicromicroατέα της Επικρατείαςraquo ο οποίος ήταν ο πολιτικός προϊστάmicroενος του στρατού Η ονοmicroασία laquoΓραmicromicroατέαςraquo παρέmicroεινε microέχρι το 1846 οπότε microετονοmicroάστηκε σε υπουργό Στρατιωτικών Η Γραmicromicroατεία χωριζόταν σε δύο τmicroήmicroατα στο τmicroήmicroα προσωπικού και στο τmicroήmicroα στρατιωτικής δικαιοσύνης Καθένα από αυτά τα τmicroήmicroατα είχε επικεφαλής έναν διευθυντή ο οποίος επιλέγεται από εκείνους τους αξιωmicroατικούς και υπαλλήλους laquoοίτινες διέπρεψαν δια των γνώσεων και της αξίας τωνraquo Τους δύο διευθυντές πλαισίωνε απροσδιόριστος αριθmicroός αξιωmicroατικών και υπαλλήλων ανάλογα microε τις ανάγκες της υπηρεσίας Πριν από τη θεσmicroοθέτηση της Γραmicromicroατείας προβλέφθηκε [ΒΔ 9 (21) Φεβρουαρίου 1833] η θέση του γενικού επιθεωρητή του στρατού ο οποίος ήταν ο αmicroέσως microετά τον υπουργό υπεύθυνος για την οργάνωση και την εύρυθmicroη λειτουργία του στρατεύmicroατος Δεν ήταν καθόλου τυχαία microάλιστα η επι-λογή γιrsquo αυτήν τη θέση στην πρώτη δεκαετία δύο ξένων του Schmaltz microέχρι το 1836 και του Church κατόπιν Αmicroέσως microετά στην ιεραρχία της ηγεσίας του στρατού ήταν το Σώmicroα των Γενικών Επιτελών επικεφαλής του οποίου τέθηκε ο Gordon Επίσης από τον Ιανουάριο του 1834 δηmicroιουργήθηκε η θέση του νοmicroοεπιθεωρητή προκειmicroένου να ελεγχθεί αποτελεσmicroατικότερα η πειθαρχία του στρατεύmicroατος στο σύνολο της επικρά-τειας Έτσι σε κάθε νοmicroό τοποθετήθηκε ένας νοmicroοεπιθεωρητής ο οποίος έφερε τον βαθmicroό του συνταγmicroατάρχη και αποτελούσε τον εκπρόσωπο της κεντρικής εξουσίας σε περιφερειακό επίπεδο Για τις στρατιωτικές δαπάνες συστάθηκε το ίδιο έτος το Στρατι-ωτικόν Λογιστήριον το οποίο προεπεξεργαζόταν όλα τα έξοδα του στρατεύmicroατος πριν αυτά ενσωmicroατωθούν στον ετήσιο κρατικό προϋπολογισmicroό προέβαινε σε ελέγχους και υπέβαλε αναφορές στη Γραmicromicroατεία των Στρατιωτικών

Ο Βρετανός στρατηγός και φιλέλληνας Τόmicroας Γκόρντον

Με το ΒΔ της 25ης Φεβρουαρίου (9ης Μαρτίου) 1833 έmicroπαιναν τα θεmicroέλια της οργά-νωσης του Τακτικού Στρατού για πρώτη φορά στο νεοελληνικό κράτος και οριζόταν η σύσταση και η λειτουργία των διαφόρων σωmicroάτων Συγκεκριmicroένα το πεζικό περιλάmicro-βανε οκτώ τάγmicroατα της γραmicromicroής microε έξι λόχους το καθένα Η συνολική δύναmicroή του ανερχόταν σε 5760 άνδρες Στο ίδιο σώmicroα ανήκαν και δέκα τάγmicroατα Ακροβολιστών τα οποία επανδρώθηκαν αποκλειστικά από Έλληνες των διαλυθέντων ατάκτων στρατευ-microάτων Ο σχηmicroατισmicroός των ταγmicroάτων των Ακροβολιστών απέβλεπε στην ένταξη περί-που 2000 ατάκτων στρατιωτικών δηλαδή στην επαγγελmicroατική αποκατάσταση ενός ποσοστού που άγγιζε τα δύο πέmicroπτα του συνόλου των παλαιών αγωνιστών Μάλιστα για να περιοριστεί η δυσφορία που ένιωθαν οι παλαιοί πολεmicroιστές προς τη δυτική ενδυmicroασία (laquoστενάraquo) προβλέφθηκε να διατηρηθεί η παραδοσιακή φουστανέλα για όλους τους Ακροβολιστές Το σώmicroα των Ακροβολιστών ως επικουρικό του πεζικού είχε microάλλον τιmicroητικό και συνταξιοδοτικό χαρακτήρα αν microάλιστα ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι δεν γίνονταν δεκτοί όσοι ήταν κάτω από τριάντα ετών αλλά ούτε προβλεπόταν η ένταξη νέων στρατιωτικών αφού το σώmicroα θα διατηρείτο για microια γενιά Τα τάγmicroατα αυτά έχασαν τη

Το ιππικό σώmicroα του Τακτι-κού Στρατού η λειτουργία του

laquoΔιορίζουν τον Γραλλιάρη τον Γάλλο και microε διορίζουν κrsquo εmicroένα εις την οδηγίαν του και να βάλω τα στενά ldquoΟύτε εις την οδηγίαν του Γραλλιάρη microπαίνω τους είπα ούτε τα φορέmicroατά microου βγάζωrdquo Τότε σαν δεν θέλησα να microπω εις αυτείνη την lsquoπηρεσία πήρα την άδεια και microε τη φαmicroελιά microου πέρασα εις την Αθήνα ότι είδα ότι του κάκου κοπιά-ζοmicroεν Και δυστυχία εmicroάς και της πατρίδος microαςraquo Μακρυγιάννη laquoΑποmicroνηmicroονεύmicroαταraquo εκδ Πέλλα τ Βrsquo σ 68 Εδώ ο στρατηγός Μακρυγιάννης αναφέρεται στον Γάλλο φιλέλληνα Fr Graillard ο οποίος είχε συmicromicroετάσχει από τον Νοέmicroβριο του 1821 στον Αγώνα Υπήρξε στενός συνεργάτης του Δηmicro Υψηλάντη και λόγω των υπηρεσιών προς την Ελλάδα έλαβε τον τίτλο του συνταγmicroατάρχη Άνθρωπος της εmicroπιστοσύνης των Βαυαρών διορίστηκε τον Φεβρουάριο του 1833 αρχηγός του Στρατιωτικού Οίκου του Όθωνος απrsquo όπου microεταπήδησε στην αρχηγία της Χωροφυλακής Λέγεται ότι ήταν επηρεασmicroένος από τους laquoουτοπιστές σοσι-αλιστέςraquo και ιδιαίτερα τον Σαίν Σιmicroόν γεγονός που του στοίχισε την αποmicroάκρυνσή του από τη Χωροφυλακή Κατά microία άλλη εκδοχή ndashτην πιθανότερηndash υπέβαλε την παραίτησή

σχετική αυτονοmicroία τους και ενσωmicroατώθηκαν οργανικά microετά το 1836 στα υπόλοιπα τάγmicroατα της γραmicromicroής διατηρώντας όmicroως τον τίτλο Ακροβολιστές Με τον επανασχηmicroα-τισmicroό του στρατού (ΒΔ 1325 Ιανουαρίου 1836) η δύναmicroη του πεζικού περιορίστηκε από οκτώ σε τέσσερα τάγmicroατα της γραmicromicroής microε δύο ελληνικά και δύο βαυαρικά Η λύση αυτή ήταν αποτέλεσmicroα της πολιτικής του κράτους για περιορισmicroό των στρατιωτικών δαπανών λόγω της δηmicroοσιονοmicroικής καχεξίας αφορούσε δε και τα υπόλοιπα σώmicroατα Το πυροβολικό περιλάmicroβανε έξι λόχους microε εκατό άνδρες ο καθένας Ο αριθmicroός των ανδρών αυτού του σώmicroατος υπολειπόταν πολύ του πεζικού λόγω του ειδικού χαρα-κτήρα του αφού απαιτούσε εξειδικευmicroένες γνώσεις και ιδιαίτερη παιδεία Στο πυρο-βολικό υπήρχε επίσης η διεύθυνση του Κεντρικού Οπλοστασίου αποτελούmicroενη από 22 άνδρες ο Λόχος των Ζευγιτών microε 126 άνδρες και ο Λόχος των Τεχνιτών microε 132 Το ιππικό ένα άλλο ξεχωριστό σώmicroα πήρε την επίσηmicroη ονοmicroασία Σύνταγmicroα Λογχοφόρων Ιππέων και χωριζόταν σε έξι ίλες καθεmicroία από τις οποίες είχε 111 άνδρες

Τρία σώmicroατα microε ιδιαίτερη σηmicroασίαΤο ΜηχανικόΤρία σώmicroατα microε ιδιαίτερη σηmicroασία η ίδρυση των οποίων δείχνει εναργέστερα τους

του (Δεκέmicroβριος 1834) επειδή δεν υιοθετήθηκαν οι προτάσεις του για την ενίσχυση της Χωροφυλακής Διετέλεσε και φρούραρχος των Αθηνών (1837-1838) και επανήλθε για λίγους microήνες (1848) στην αρχηγία της Χωροφυλακής Ο Μακρυγιάννης θίγει επίσης το ζήτηmicroα των laquoστενώνraquo δηλαδή τη δυτικής προέλευσης ενδυmicroασία που προσπάθησαν να επιβάλουν οι Βαυαροί αντικαθιστώντας για τους στρα-τιωτικούς την παραδοσιακή φουστανέλα Το εγχείρηmicroα πέτυχε αλλά προκάλεσε πολλές συζητήσεις και αντιδράσεις Προβληmicroατισmicroένος ο Μάουρερ γράφει laquoΌποιος δεν ξέρει καλά τους Έλληνες και τις κοmicromicroατικές τους διαφορές δεν είναι σε θέση να καταλάβει microε πόσες δυσκολίες είχαmicroε να παλαίψουmicroε Γιατί εκτός από τη φυσική αντίδραση των Ελλήνων microπροστά σε κάθε καινούργιο microέτρο προσκρούαmicroε τώρα και στα αντίθετα συmicro-φέροντα των πρώην αρχηγών των παλληκαριώνraquo

στόχους της στρατιωτικής πολιτικής των Βαυαρών ήταν το Μηχανικό η Χωροφυλακή και η laquoΒασιλική Φάλαγξraquo Το πρώτο αποτέλεσε το κύριο microέσο για τη δηmicroιουργία των πρώτων στοιχειωδών έργων υποδοmicroής το δεύτερο υπήρξε το κατεξοχήν όργανο κατα-στολής όσων ήταν αντίθετοι microε τις πολιτικές επιλογές της κρατικής εξουσίας ενώ η laquoΒασιλική Φάλαγξraquo προσπαθούσε να αντιmicroετωπίσει το οξύ κοινωνικό πρόβληmicroα της αποκατάστασης των αγωνιστών του ΑγώναΠιο συγκεκριmicroένα το Μηχανικό ιδρύθηκε microαζί microε τα υπόλοιπα σώmicroατα το 1833 έχο-ντας ως αποστολή την laquoκατασκευήν των στρατιωτικών οικοδοmicroήσεων δρόmicroων και γεφυρώνraquo (ΒΔ 214 Μαρτίου 1833) και το αποτελούσαν δύο Λόχοι Σκαπανέων Δηλαδή το Μηχανικό ήταν το σώmicroα το οποίο ανέλαβε την κατασκευή έργων τόσο στρατιωτικών όσο και άλλων δηmicroόσιων και πολιτικών Τον Ιούνιο του 1836 ιδρύθηκε ιδιαίτερο laquoτmicroήmicroα οικοδοmicroώνraquo στη Γραmicromicroατεία Στρατιωτικών το οποίο το 1838 microετονο-microάστηκε σε laquoτmicroήmicroα Μηχανικούraquo Επειδή η κατάταξη στο Μηχανικό όπως εξάλλου και στο πυροβολικό σώmicroατα κατεξοχήν τεχνικά προϋπέθετε ειδικές γνώσεις συστάθηκε ειδική επιτροπή για να εξετάσει τα προσόντα ενός εκάστου αξιωmicroατικού ή υπαξιω-microατικού οι οποίοι περνούσαν από ειδικές εξετάσεις συναφείς microε το αντικείmicroενο της αποστολής τους Ως προς τη διάρθρωση των ανδρών του σώmicroατος ανά την επικράτεια αυτή γινόταν microε βάση ένα σύστηmicroα αποκέντρωσης σύmicroφωνα microε το οποίο κάθε νοmicroός είχε δύναmicroη Μηχανικού microε επικεφαλής έναν λοχαγό ή υπολοχαγό Αξιοσηmicroείωτη ήταν η πρόβλεψη microε την οποία απαγορευόταν στον επιβλέποντα οποιουδήποτε έργου να διαχειρίζεται χρήmicroατα προφανώς για να αποφευχθούν ατασθαλίες και τυχόν καταχρή-σεις Το 1834 δηmicroιουργήθηκε και τρίτος Λόχος Σκαπανέων αλλά το 1836 η δύναmicroη ελαττώθηκε ξανά σε δύο λόχους ενώ δύο χρόνια αργότερα οι δύο λόχοι συγχωνεύτη-καν σε έναν προκειmicroένου να laquoισορροπηθώσι τα έξοδα της Επικρατείας microε τα έσοδαraquo (ΒΔ 24 Ιουνίου 1838) Ήταν περίοδος οικονοmicroίας καχεξίας microε τα δηmicroοσιονοmicroικά σε διαρκές αδιέξοδο Η οργάνωση του Μηχανικού παρέmicroεινε έτσι microέχρι τον Απρίλιο του 1843 οπότε διαλύθηκε ο υφιστάmicroενος Λόχος των Σκαπανέων ενώ διατηρήθηκε η Επιθεώρηση του Μηχανικού και συστάθηκαν οι laquoΔιευθύνσεις Μηχανικού νοmicroώνraquo microε απροσδιόριστο αριθmicroό ανδρών Τον Οκτώβριο του 1854 συστάθηκε ο Λόχος των Πυροσβεστών και τον Ιούνιο του 1861 σχηmicroατίστηκε microία διλοχία Σκαπανέων και Πυρο-σβεστών microε δύναmicroη 120 ανδρών ο κάθε λόχος

Η κατασκευή της οδού Αθηνών-Πειραιώς στην οποία εργά-

Το Μηχανικό όπως όριζε το ιδρυτικό διάταγmicroα του 1833 ήταν ένα σώmicroα ελάχιστα ή σχεδόν καθόλου microαχητικό και η συνεισφορά του εξαίρεται ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη η εικόνα που παρουσίαζε το νεόδmicroητο κράτος τα πρώτα χρόνια microετά την Επανάσταση Όπως παραδέχεται ο Μάουρερ laquoόπου και αν γύριζες τα microάτια σου βράχοι γυmicroνοί και ξεραΐλα χωράφια ακαλλιέργητα πουθενά δρόmicroος πουθενά γεφύριαraquo ενώ για την πρώτη πρωτεύουσα το Ναύπλιο δεν επιφύλασσε καλύτερους χαρακτηρισmicroούς laquoΛιθό-στρωmicroα η πόλις δεν είχε Δροmicroάκια στενά απrsquo όπου αmicroάξι δεν χωρούσε να περάσει (hellip) Τα οχυρωmicroατικά έργα και ο ναύσταθmicroος ερείπιαraquo Ανάλογες ήταν οι microαρτυρίες Άγγλων όπως του Φρ Τιρς ή του F Strong Αν λοιπόν οι Βαυαροί ήθελαν να συγκροτή-σουν ένα ισχυρό κράτος και να θέσουν τα θεmicroέλια microιας αναπτυξιακής πορείας έπρεπε να ξεκινήσουν microε τη δηmicroιουργία έργων υποδοmicroής ακολουθώντας το παράδειγmicroα της προηγmicroένης Ευρώπης Το κύριο πρόβληmicroα για την υλοποίηση αυτής της πολιτικής ήταν η έλλειψη του κατάλληλου προσωπικού microε υψηλό επίπεδο κατάρτισης το οποίο θα ηγείτο αυτής της προσπάθειας Δεν ήταν τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι ένας microεγάλος αριθmicroός στρατολογηθέντων Βαυαρών στρατιωτικών ήταν τεχνίτες και αποτελούσαν την πλειονότητα των αξιωmicroατικών του σώmicroατος microε πρώτο διοικητή τον Zech Η ανα-λογία Βαυαρών-Ελλήνων αξιωmicroατικών άρχισε να microεταβάλλεται microετά το 1840 όταν αφενός αποχωρούσαν σταδιακά οι πρώτοι ενώ αφετέρου είχαν αρχίσει να αποφοι-τούν από τη Σχολή Ευελπίδων καταρτισmicroένοι Έλληνες αξιωmicroατικοί Ελλείψει συνεπώς Πολυτεχνικής Σχολής η ανάθεση όλων των δηmicroόσιων ή ιδιωτικών έργων γινόταν σε αξιωmicroατικούς του Μηχανικού καθώς και σε λιγοστούς ξένους και Έλληνες αρχιτέκτονες που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό Σηmicroειώθηκε λοιπόν microια αξιόλογη προσπάθεια κατασκευής έργων τόσο στρατιωτικού όσο και πολιτικού χαρακτήρα Στον στρατιω-τικό τοmicroέα έχουmicroε την ανέγερση ενός σηmicroαντικού αριθmicroού κτιρίων όπως στρατώνες στην Αθήνα στο Ναύπλιο και στις παραmicroεθόριες περιοχές όπως στο Καλλιδρόmicroι και στη Βόνιτσα Επίσης αmicroαξοστάσια εργαστήρια microηχανικών και σκαπανέων στην Αθήνα και στο Μεσολόγγι και γενικότερα κάθε είδους κτιριακές εγκαταστάσεις απόλυτα αναγκαίες για τις νεοσύστατες microονάδες και τη διοίκησή τους Στον πολιτικό τοmicroέα τα έργα του Μηχανικού ήταν σηmicroαντικότερα και αφορούσαν τη χάραξη και διαπλάτυνση δρόmicroων την κατασκευή γεφυριών τις αποξηράνσεις ελών λειτουργικές βελτιώσεις ορισmicroένων λιmicroανιών ενώ στην περίοδο 1853-1858 ξεχωρίζει η διάνοιξη του πορθmicroού

Το Μηχανικό ήταν ένα microαχητικά ανενεργό σώmicroα όmicroως προσέ-

Ο στρατώνας του πεζικού στην Αθήνα όπως απεικονίστηκε σε

του Ευρίπου έργο στηριγmicroένο σε σχέδιο του υπολοχαγού Δηmicroητρίου ΣκαλιστήρηΕξάλλου Βαυαροί αξιωmicroατικοί εκπόνησαν έναν σηmicroαντικό αριθmicroό σχεδίων πόλεων οι οποίες αναπτύχθηκαν έκτοτε πάνω σε αυτούς τους σχεδιασmicroούς Χαρακτηριστικά παραδείγmicroατα αποτελούν το σχέδιο πόλεως της Σπάρτης πάνω σε τοπογράφηση του λοχαγού Jochmus της Ερmicroούπολης σχέδιο του υπολοχαγού W Von Weiler και τοπο-

Εκθέσεις microηχανικών microε χαράξεις και προϋπολογισmicroούς για τους δρόmicroους στους οποίους δόθηκε προτεραιότητα σε χρονολογική

σειρά 1833-1839

Ηmicroεροmicroηνία της έκθεσης Δρόmicroος Συντάκτης(microηχανικός ή γεωmicroέτρης)

921 Μαρτίου 1833 Άργος-ΝαύπλιοΟ microηχανικός Παλαιολόγοςκαι ο λοχαγός του Μηχανικού Σταυρίδης

1729 Ιουνίου 1834 Άργος-Τρίπολη Ο ταγmicroατάρχης Bracker

1527 Νοεmicroβρίου 1834 Λαmicroία-Αγ Μαρίνα Ο αντισυνταγmicroατάρχης Zaech

22 Μαΐου4 Ιουνίου 1835

Αθήνα-ΚηφισιάΑθήνα-ΜενίδιΑθήνα-ΦάληροΑθήνα-Πατήσια

Οι γεωmicroέτρες Bernhard και Holter

Νοέmicroβριος 1835 Κόρινθος-Καλαmicroάκι Ο λοχαγός Sigl

30 Ιουνίου 1836 Αθήνα-Ελευσίνα Ο λοχαγός Spiess

1123 Σεπτεmicroβρίου 1836 Θήβα-Λιβαδειά Ο υπουργικός σύmicroβουλος Goebhard

γράφηση του υπολοχαγού Weber της Λαmicroίας του λοχαγού Εmicromicro Μανιτάκη της Χαλκίδας του υπολοχαγού Luft της Καρύστου του συνταγmicroατάρχη Ράγκου κά Ένα από τα σηmicroα-ντικότερα δηmicroόσια κτίρια των Αθηνών ήταν το Στρατιωτικό Νοσοκοmicroείο Μακρυγιάννη (κατόπιν σύνταγmicroα Χωροφυλακής) το οποίο χτίστηκε την περίοδο 1834-1836 πάνω σε σχέδιο του υπολοχαγού Weiler Τα βασιλικά ανάκτορα έργο εξαιρετικά φιλόδοξο ήταν βασισmicroένο στα σχέδια του Andreas Gartner και τη διεύθυνση της εκτέλεσης είχε ο υπολοχαγός Hoch Την προσπάθεια προστασίας των αρχαίων microνηmicroείων ανέλαβε το 1835 ο λοχίας B Heller εκτελώντας σχέδιο του περίφηmicroου αρχιτέκτονα Schaubert Από τα παραπάνω συνάγεται η σηmicroασία που είχε το Μηχανικό όχι microόνο στρατιωτική αλλά και πολιτική Η προφανής ωστόσο προσπάθεια των Βαυαρών για τη δηmicroιουργία έργων υποδοmicroής microπορεί να χαρακτηριστεί ηmicroιτελής και αποσπασmicroατική διότι σε καmicroία περίπτωση δεν οδήγησε σε microια συντονισmicroένη αναπτυξιακή πορεία της χώρας Για να συmicroβεί κάτι τέτοιο χρειάζονταν άλλες βασικές προϋποθέσεις τις οποίες το φτωχό ελληνικό κράτος δεν διέθετε Για να αποτιmicroηθεί συνολικά η πολιτική των Βαυαρών στον συγκεκριmicroένο τοmicroέα θα πρέπει να ληφθεί υπόψη εκτός από τη microόνιmicroη οικονο-microική δυσπραγία που microάστιζε το υπερχρεωmicroένο ελληνικό δηmicroόσιο η προκαπιταλιστικού

15 Σεπτεmicroβρίου 1836 Ελευσίνα-Θήβα Ο υπουργικός σύmicroβουλος Goebhard

10 Απριλίου 1837 Κόρινθος-Πάτρα Οι microηχανικοί Spis και Bracker

921 Ιουλίου 1837 Καλαmicroάκι-Λουτράκι Ο λοχαγός Herter

618 Ιανουαρίου 1839 Μέγαρα-Ελευσίνα Ο λοχαγός Funker

9 Ιανουαρίου 1839 Σπάρτη-Γύθειο Ο λοχαγός Brunbouer

Πηγή ΓΑΚ Οθωνικό Υπουργείο Εσωτερικών φ 233-237Πηγή Μαρία Συναρέλλη laquoΔρόmicroοι και λιmicroάνια στην Ελλάδα 1830-1880raquo έκδ Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ 1989 σ 211

Το Στρατιωτικό Νοσοκοmicroείο Μακρυγιάννη ένα από τα

Ένα από τα σχέδια του Γκάρ-τνερ πάνω στα οποία βασίστηκε

τύπου microορφή παραγωγικής οργάνωσης η οποία είχε ως συνέπεια τον εγκλωβισmicroό της οικονοmicroίας σε microια microορφή στενά εmicroπορευmicroατική microέσα σε ασφυκτικά όρια τόσο γεωγρα-φικά όσο και πληθυσmicroιακά και microε κύριο γνώρισmicroα την αυτοκατανάλωση Επιπλέον στις πρώτες δεκαετίες το ελληνικό κράτος έθετε άλλες προτεραιότητες την εmicroπέδωση της τάξης και την κατίσχυση της κεντρικής εξουσίας σε βάρος των φυγόκεντρων τάσεων του ισχυρού τοπικισmicroού Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι οι δαπάνες που αφορούσαν στη συντήρηση του βαυαρικού εθελοντικού σώmicroατος ή στη λειτουργία της χωροφυλακής αmicroφότερα σώmicroατα καταστολής ήταν πολύ υψηλότερες σε σχέση microε άλλα στρατιωτικά σώmicroατα ιδιαίτερα microάλιστα του Μηχανικού Ενδεικτικό αυτής της τάσης είναι το γεγονός ότι από το σύνολο των στρατιωτικών δαπανών αυτές που αφορούσαν το βαυαρικό σώmicroα έφταναν στο 197 στην τριετία 1833-1835 ενώ για τη χωροφυλακή έφτανε στο 6 Στο ίδιο διάστηmicroα οι δαπάνες για στρατιωτικές οικο-δοmicroές και άλλα έργα υποδοmicroής κυmicroαίνονταν microεταξύ 27 και 76 ενώ η συντήρηση του Λόχου των Σκαπανέων το 1836 microόλις το 35 Με δεδοmicroένο γεγονός λοιπόν τα γλίσχρα οικονοmicroικά του κράτους δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαία η αmicroηχανία των ιθυνόντων όταν διαπίστωσαν ότι απουσίαζε η αναγκαία από τη σκοπιά των εργατικών χεριών συνδροmicroή για την εκτέλεση των εκπονηθέντων έργων Απόρροια της άγνοιας των συνηθειών του τόπου ήταν η επιλογή των Βαυαρών να επιβάλουν στον αγροτικό πληθυσmicroό τον θεσmicroό της laquoαγγαρείαςraquo που παρέπεmicroπε στο δυτικοευρωπαϊκό παρελθόν της φεουδαρχίας και λόγω των σφοδρών αντιδράσεων εφαρmicroόστηκε σε πολύ περιο-ρισmicroένη κλίmicroακα Ανεξάρτητα πάντως από τις αντιφάσεις και τις δυσλειτουργίες που προέκυψαν το Μηχανικό microε το εξειδικευmicroένο προσωπικό του συνετέλεσε στη δηmicroι-ουργία των πρώτων αναγκαίων έργων υποδοmicroής

Η χωροφυλακή Τον Μάιο του 1833 microε ξεχωριστό ΒΔ ιδρύθηκε το σώmicroα της Χωροφυλακής ως laquoσυmicroπληρωmicroατικόν microέρος του στρατούraquo (άρθρο 2) σώmicroα συνεπώς καθαρά στρατιω-τικό όπως προκύπτει εξάλλου τόσο από τη δοmicroή του όσο και από τη λειτουργία του γενικά τις πρώτες δεκαετίες Στην πραγmicroατικότητα ο νοmicroοθέτης έκανε microεταφορά του αντίστοιχου γαλλικού διατάγmicroατος της 29ης Οκτωβρίου 1829 microε το οποίο δινό-ταν σαφώς στρατιωτικός χαρακτήρας για να αποφευχθεί η πολιτική διοίκηση και να

Χωροφύλακες υπεύθυνοι για τη διαφύλαξη της κοινής ασφάλειας

επιτευχθεί ο σκοπός που δεν ήταν άλλος από την πιστή και απαρέγκλιτη στήριξη του καθεστώτος Τον τίτλο laquoΧωροφυλακήraquo έδωσε ο Σκαρλάτος Σούτσος microεταφράζοντας το γαλλικό laquoGendarmerieraquo Ο σκοπός της χωροφυλακής όπως οριζόταν από το άρθρο 1 του διατάγmicroατος ήταν να laquoστερεώση και να διαφυλάττη την κοινήν ασφάλειαν (hellip) να διατηρή την ισχύν των νόmicroων καθrsquo όλην την περιφέρειαν του Κράτους κατά τα στρατόπεδα και εις τον στρατόνraquo Προκύπτει συνεπώς ένας διπλός ρόλος που αφορούσε τόσο στην αστυνό-microευση και στην τάξη microεταξύ των πολιτών όσο και στη στρατιωτική πειθαρχία Ένα είδος δηλαδή στρατιωτικής αστυνοmicroίας κάτι που καθιστούσε το σώmicroα αυτό ιδιαίτερα σηmicroαντικό δεδοmicroένου ότι γινόταν φύλακας της πειθαρχίας και αυτού ακόmicroη του στρα-τεύmicroατος Η δοmicroή της ακολουθούσε τον χωρισmicroό του κράτους σε δέκα νοmicroούς και έτσι δηmicroιουργήθηκαν οι ανάλογες Μοίρες επικεφαλής των οποίων τέθηκαν οι microοίραρχοι Η δύναmicroη της κάθε Μοίρας δεν ήταν σταθερή αλλά αυξοmicroειωνόταν ανάλογα microε τις ανάγκες της υπηρεσίας κάθε νοmicroού Από τις προϋποθέσεις για κατάταξη στο σώmicroα αξιοσηmicroείωτες ήταν εκείνες που θεω-ρούσαν απαράβατο όρο τη συmicromicroόρφωση microε τον νόmicroο laquoπερί διαλύσεως των ατάκτων στρατευmicroάτωνraquo αλλά και οι εξαιρέσεις όσων είχαν ξεπεράσει το όριο των 45 ετών ακόmicroη και αν δεν γνώριζαν γραφή και ανάγνωση Αν θέλουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε το πνεύmicroα του νοmicroοθέτη οδηγούmicroαστε στο συmicroπέρασmicroα ότι καταρχάς επιδιωκόταν η στελέχωση του σώmicroατος από αποδεδειγmicroένα νοmicroιmicroόφρονες και παράλληλα απέβλεπε στην όσο το δυνατό microεγαλύτερη απορρόφηση microέρους των αγωνιστών Ως προς το ζήτηmicroα των γραmicromicroατικών γνώσεων οι συντάκτες του διατάγmicroατος δεν microπορούσαν να αγνοήσουν ότι το πρόβληmicroα του αναλφαβητισmicroού στις πρώτες microετεπαναστατικές δεκα-ετίες ήταν τεράστιο Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι εν αντιθέσει microε τον στρατό δεν προβλέφθηκε η δηmicroιουργία κάποιας σχολής microέσω της οποίας θα παρεχό-ταν η ενδεδειγmicroένη εκπαίδευση στα στελέχη της χωροφυλακής Το microόνο που όριζε ο Κανονισmicroός Υπηρεσίας ήταν ότι ο χωροφύλακας προκειmicroένου να αποκτήσει ορισmicroένες γραmicromicroατικές γνώσεις microπορούσε να αντιγράφει σε ένα τετράδιο άρθρα του κανονισmicroού Η ανύπαρκτη στην ουσία παιδεία των ανδρών της χωροφυλακής συντελούσε στο να δηmicroιουργηθεί microια αρνητική εικόνα για τα στελέχη της η οποία διαχεόταν σε ολόκληρη την επικράτεια και ταύτιζε τους χωροφύλακες microε τη βίαιη και άξεστη συmicroπεριφορά

έναντι των πολιτών Το Σχολείο Εκπαιδεύσεως Ενωmicroοταρχών που ιδρύθηκε το 1842 έκλεισε σύντοmicroα λόγω της έλλειψης οικονοmicroικών microέσων και των αυξηmicroένων αναγκών της χωροφυλακής για τη δίωξη της ληστείας Το κενό πάντως καλύφθηκε το 1861 microε την ίδρυση στην Αθήνα του Σχολείου των Ενωmicroοταρχών Πρώτος αρχηγός του σώmicroατος διορίστηκε ο συνταγmicroατάρχης Franccedilois Graillard ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Βαυαρό Maximillian Rossner ενώ το 1841 στο πλαίσιο της πολιτικής του Θρόνου για αποmicroάκρυνση των Βαυαρών τοποθετήθηκε για πρώτη φορά Έλληνας διοικητής ο αντισυνταγmicroατάρχης Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος Παρά τα κίνητρα που έδωσε το κράτος για τη στελέχωση του σώmicroατος παρατηρή-θηκε microια απροθυmicroία για κατάταξη γεγονός που προκαλεί εντύπωση δεδοmicroένου ότι το πρόβληmicroα της επαγγελmicroατικής αποκατάστασης των παλαιών πολεmicroιστών ήταν οξύ Μάλιστα η αντιβασιλεία για να αντιmicroετωπίσει το πρόβληmicroα εξέδωσε διάταγmicroα τον Ιανουάριο του 1834 microε το οποίο καλούσε σε κατάταξη άνδρες laquomicroέχρι συmicroπληρώσεως του σώmicroατοςraquo Την αντίφαση αυτή επιχείρησε microάλλον εύστοχα να ερmicroηνεύσει ο ίδιος ο Μάουρερ ο οποίος απέδωσε την απροθυmicroία αυτή σε τρεις βασικούς λόγους στην αντιπάθεια των Ελλήνων σε οτιδήποτε δυτικογενές και επείσακτο στην ιδιοτέλεια που διείπε ορισmicroένους πρώην καπετάνιους και στη ροπή πολλών ανδρών προς τον άτακτο βίο microη υποτασσόmicroενων στη σκληρή πειθαρχία που επέβαλε το σώmicroα Σε ότι αφορά τον πρώτο λόγο είναι γεγονός ότι οι δυτικότροπες microορφές οργάνωσης όχι microόνο του στρατού αλλά και των άλλων θεσmicroών (Διοίκηση Εκκλησία κά) προσέκρουαν στην άρνηση microεγάλου microέρους της κοινωνίας το οποίο αρνιόταν να αποδεχθεί και να αφοmicroοι-ώσει οτιδήποτε ερχόταν σε αντίθεση microε τις βιωmicroατικές παραδοσιακές αντιλήψεις Ως προς τον ρόλο των πρώην καπεταναίων και οπλαρχηγών σηmicroειώνεται ότι πολλοί από αυτούς αποκλείστηκαν από τα νεοσυσταθέντα στρατιωτικά σώmicroατα είτε επειδή είχαν πρωτοστατήσει στις εmicroφύλιες συγκρούσεις της περιόδου 1831-1832 είτε λόγω αδυνα-microίας του κράτους να τους αποκαταστήσει επαγγελmicroατικά Ήταν επόmicroενο λοιπόν αυτοί οι laquoαδικηmicroένοιraquo καπετάνιοι διαθέτοντας ως κύριο microέσο και δύναmicroη την προσήλωση των παλικαριών προς το πρόσωπό τους να επιδιώξουν την αναπαραγωγή των σχέσεων κυριαρχίας microέσω της παραδοσιακής οδού των πελατειακών δικτύων Ενόψει του κιν-δύνου να χάσουν τα παραδοσιακά τους προνόmicroια αντιδρούν διαβάλλοντας τη χωρο-φυλακή ή υποσχόmicroενοι microεγαλύτερες απολαβές στα παλικάρια τους Έτσι ως βασική

Ο Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος Φιλικός και αγωνιστής του 1821

διέξοδος παρουσιαζόταν η προσφυγή στη ληστεία microέσω της οποίας πράγmicroατι προ-σπαθούσαν να προσποριστούν σηmicroαντικά οφέλη χωρίς microάλιστα να διατρέχουν microεγάλο κίνδυνο από την παράνοmicroη δραστηριότητά τους λόγω του τρόπου λειτουργίας των κυκλωmicroάτων της ληστείας Αγροτικής προέλευσης οι άνδρες της χωροφυλακής είχαν βέβαια το πλεονέκτηmicroα να γνωρίζουν καλύτερα τον τρόπο καταδίωξης των ληστών αλλά δοθείσης ευκαιρίας δεν δίσταζαν να περάσουν στο αντίπαλο στρατόπεδο αν οι προοπτικές προσπορισmicroού ήταν καλύτερες Η microεταπήδηση από τη χωροφυλακή στη ληστρική ζωή και το αντίστροφο δεν ήταν σπάνιο φαινόmicroενο και αυτό λόγω της αδυνα-microίας του κράτους να ελέγξει και να περιορίσει τις παγιωmicroένες εξωθεσmicroικές σχέσεις των στρατιωτικών Απελπισmicroένος ο αρχηγός του σώmicroατος Κ Βλαχόπουλος σε αναφορά προς τον αρmicroόδιο υπουργό τον Δεκέmicroβριο του 1842 διαπίστωνε ότι οι laquoδραπετεύσεις πολλαπλασιάζονταιraquo και ζητούσε τη λήψη αυστηρότερων microέτρων Αλλά και η στάση των πολιτικών ήταν αmicroφίθυmicroη και αντιφατική ως προς το ζήτηmicroα της λειτουργίας της χωροφυλακής ιδιαίτερα microάλιστα σε ότι αφορά την πάταξη της ληστείας Η ενεργός ανάmicroειξη των πολιτικών στο πρόβληmicroα της ληστείας προκειmicroένου να αποκοmicroίσουν κοmicromicroατικά κέρδη οmicroολογείται και καταγγέλλεται Σε microελέτη του 1869 ο ανθυπολοχαγός του πεζικού Ανδρέας Μοσχονήφιος επισηmicroαίνει την παλινδρόmicroηση των ενόπλων ανάmicroεσα στη νοmicroιmicroότητα και την παρανοmicroία laquoΕάν ερωτήση τις συστηmicroα-τικόν ληστήν περί του επαγγέλmicroατός του ουδέν άλλο θrsquo ακούση ή ότι θα έλθη ηmicroέρα κατά την οποίαν θα λάβη η Πατρίς την ανάγκην του ως εκ του παληκαρισmicroού τουraquo Και ο ίδιος υποδεικνύει ένα γενεσιουργό αίτιο του φαινοmicroένου laquoΕις την ύπαρξιν της ληστείας στηρίζωσι πάντα τα πολιτικά των συmicroφέροντα Δια των ληστών εκφοβίζωσι τους ψηφοφόρους (hellip) δυνάmicroει αυτών εισέρχονται εις τον περίβολον της Βουλήςraquo Η άποψη αυτή χωρίς να αναιρεί τους κοινωνικούς λόγους ndashπεριθωριοποίηση πολλών στρατιωτικών ανέχεια αδικίες παγιωmicroένες συνήθειεςndash φανερώνει microία επιπλέον όψη την κοmicromicroατική που συνετέλεσε στην αναποτελεσmicroατική λειτουργία της χωροφυλακής και στην αναπαραγωγή του ληστρικού φαινοmicroένου Επιπλέον η λειτουργία της χωροφυλακής οδηγούσε συχνά σε microία microετωπική αντιπα-ράθεση microεταξύ των Ελλήνων Από τη microία microεριά ήταν οι νοmicroοταγείς εκείνοι που υπη-ρετούσαν στήριζαν ή έστω ανέχονταν την κρατική εξουσία και από την άλλη οι laquoπαράνοmicroοιraquo όλοι όσοι επέλεξαν τη σύγκρουση

Όσοι αγωνιστές δεν microπόρεσαν να συmicroπεριληφθούν στα νεο-

Η ένταξη στο συγκεκριmicroένο σώmicroα εmicroπεριείχε microία επιλογή microε ιδιαίτερο νόηmicroα και συχνά λειτουργούσε αρνητικά στη λαϊκή συνείδηση αν ληφθεί υπόψη ότι microια σηmicroαντική microερίδα του λαού διέκειτο ευνοϊκά προς τους ληστές έστω και από αντίδραση προς την πολιτική της κεντρικής εξουσίας Πολλές φορές τα ληστρικά κυκλώmicroατα σχηmicroάτι-ζαν ένα ιδεολογικά θολό αντιδυναστικό microέτωπο ndashιδιαίτερα microέχρι το 1862ndash το οποίο περιλάmicroβανε ετερόκλητα στοιχεία κάθε microορφής Μολονότι αυτό δηmicroιούργησε ανά-microεικτα συναισθήmicroατα τρόmicroου και θαυmicroασmicroού δηmicroιουργείται η εντύπωση microέσα στα δηmicroοτικά τραγούδια του 19ου αιώνα ότι υπερισχύει ο θαυmicroασmicroός ή έστω η συmicroπάθεια απέναντι στους ληστές Σε άρθρο του στρατιωτικού περιοδικού Ονήσανδρος του 1865 διαβάζουmicroε laquoΤον ληστήν και εις την λαιmicroητόmicroον φερόmicroενον η γνώmicroη των πολλών δεν περιβάλλει microε τον άτιmicroον του κακούργου microανδύα τον λυπάται microάλιστα και ασmicroένως ακούουσα το τελευταίον του γηστρικόν άσmicroα ένδακρις επιφωνεί rdquoκρίmicroα το παληκάριrdquo Ο ληστής (hellip) θύmicroα απανθρώπων νόmicroων λογιζόmicroενος αναβαίνει microεθrsquo υπερηφανείας εις το ικρίωmicroαraquo Στον αντίποδα η χωροφυλακή συγκεντρώνει τα πυρά της κριτικής εξαιτίας όχι microόνο της αντίθεσης προς την εκάστοτε κυβερνητική πολιτική αλλά και της συmicroπεριφοράς των ανδρών της οι οποίοι υπερέβαλαν σε ζήλο προκειmicroένου να αποδείξουν την αφοσίωσή τους προς την ηγεσία Μέσα από τις σελίδες του περιοδικού Στρατιωτικός Άγγελος το 1845 καταγγελλόταν η βάναυση συmicroπεριφορά των χωροφυλά-

Η λαϊκή συνείδηση της εποχής ήταν συχνά ευνοϊκή προς τους

Επιστολή των λήσταρχων Χρήστου Νταβέλη και Γιώτη Ντουντούmicroη προς τους κατοίκους του χωριούΚύριε Δήmicroαρχε [δυσανάγνωστο όνοmicroα] Κόλια και Πάρεδρε και Νοικοκυραίοι όλοι και όλο το χωριό να microας φτιάσετε τρεις χιλιάδες τάληρα οπότε σας στείλουmicroε να microας τα στείλετε Να εξεύρετε αν δεν microας τα στείλετε τα χρήmicroατα θα σας κάψοmicroεν το χωριό σας και τα βοΐδια σας θα τα σκοτόσοmicroεν και εσάς θα σας σκοτόσοmicroεν και όχι σταθmicroόν να έχετε microέσα αλλά και λόχον Δεν είχαmicroε χαρτί Χρίστος ΝταβέληςΓιότης Ντουντούmicroηςδεν είχαmicroεν χαρτί να γράψοmicroενΕπιστολή του λήσταρχου Αλέξη Μπέλεχα προς κατοίκους του χωριού Ασβέστη της Φθι-

ώτιδας Κερατάδες Πολυζαίοι να έλθητε να πάρητε κρέας και σεις κερατάδες του χωριού όλοι να φκιάσητε χίλιαις λίραις και αν δεν τας φκιάσητε να πάτε να γένητε Εβραίοι εις το Σαλονίκι διότι microας έχετε τrsquo αδέλφια σκοτωmicroένα κερατάδες όλους θα σας σφάξωmicroεν άλλο δεν σας γράφοmicroεν και να φροντίσητε microε οκτώ ηmicroέρας περάσουν και θα πάθετε ότι έπαθον τούτοι Ο φονιάς και χαζιλήςΑλεξ ΜπέλεχαςΜε την έκφραση laquoκρέαςraquo ο λήσταρχος αναφέρεται στον φόνο δύο αγοριών από το χωριό Ασβέστη που είχε διαπράξει για λόγους εκδίκησης Γιάννης Κολιόπουλος laquoΛηστές Η κεντρική Ελλάδα στα microέσα του 19ου αιώναraquo εκδ Ερmicroής 1979 σ 282 285

Για τις αυθαιρεσίες των οργάνων της τάξης σε βάρος των ανυπεράσπιστων χωρικών χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω δηmicroοσίευmicroα laquoΠερί δε των Χωροφυλάκων τι πρώτον και τι ύστερον να είπωmicroεν Τρόmicroος και φόβος των χωρικών ο χωροφύλαξ θεωρείται παρά τούτων ως παντοδύναmicroος τα πάντα υποχωρούσι και υποκύπτωσι εις έν microόνον της κεφαλής του νεύmicroα διότι παρίσταται και ως ανακριτής και ως εισαγγελεύς και ότι άλλο θέλει Εξυβρίσας βροντοφωνεί την ιερότητα του νόmicroου και το πρόβατον ο γάλος η χήν η όρνις του χωρικού θυσιάζονται προς εξιλέωσιν του υποτιθέmicroενου αmicroαρτήmicroατος και τι να πράξη ο δύστηνος χωρικός να καταφύγη εις την δκαιοσύνην Αλοίmicroονον Ο χωρικός προτιmicroά και ευλόγως να προσφέρη και τον τελευταίον των τέκνων του άρτον ή να σύρεται χρόνους ολοκλήρους εις τα Δικαστήρια να περιπέση εις τας χείρας των δικηγόρων και να ιδή τον microεν αγρόν του ακαλλιέργητον την δε οικογένειάν του λιmicroώτ-τουσαν και επί τέλους τον Χωροφύλακα πολλάκις αθωούmicroενον διότι αν πιστεύσωmicroεν τους microοιράρχους υποmicroοιράρχους και ενωmicroοτάρχας οι Χωροφύλακες είναι περιστέρια αθώα ήπια και αναmicroάρτητα οι δε χωρικοί λύκοι άγριοι αιmicroοχαρείς και ατίθασοιraquo Εφη-microερίδα laquoΗχώ των Επαρχιώνraquo 20 Οκτωβρίου 1842

κων προς τους πολίτες οι οποίοι υφίσταντο laquoκαταδιώξεις και προσβολάςraquo Το πλέον πιστό στην κρατική εξουσία στρατιωτικό σώmicroα υπήρξε η χωροφυλακή και δεν είναι τυχαίο ότι στο κίνηmicroα της 3ης Σεπτεmicroβρίου 1843 οι microόνοι που αποστασιοποιή-θηκαν από τη συνωmicroοτική δράση των άλλων στρατιωτικών ήταν οι άνδρες της Επίσης καθόλου συmicroπτωmicroατικό δεν είναι το γεγονός ότι τα microόνα θύmicroατα του συγκεκριmicroένου κινήmicroατος ήταν χωροφύλακες ένας νεκρός ο ενωmicroοτάρχης Ζ Μπασδέκης και δύο τραυmicroατίες Δικαιολογηmicroένη συνεπώς και η ικανοποίηση του Μάουρερ ο οποίος σηmicroείωνε ότι laquoτο Σώmicroα της Χωροφυλακής ανταποκρίθηκε στα καθήκοντά του και εξετέλεσε τις ειδι-κές εντολές που του ανατέθηκαν microε τόση ευσυνειδησία και αφοσίωση όση έδειχναν microόνον παλιοί Γερmicroανοί ή Γάλλοι Χωροφύλακεςraquo

Η Βασιλική ΦάλαγγαΈνα από τα microεγάλα προβλήmicroατα που είχε να αντιmicroετωπίσει το ελληνικό κράτος από τα πρώτα χρόνια ήταν η τύχη των αγωνιστών του 1821 Στην αντιmicroετώπιση αυτού του ηθικά και εθνικά ευαίσθητου ζητήmicroατος προσπάθησε το κράτος να δώσει λύση microε τη δηmicroιουργία της Βασιλικής Φάλαγγας το 1835 Το ιδρυτικό διάταγmicroα της 18ης (30ής) Σεπτεmicroβρίου δικαιολογεί την ανάγκη ίδρυσης του σώmicroατος ως laquoδείγmicroα της βασιλικής ευνοίας και της ευγνωmicroοσύνης της πατρίδος εις τους γενναίους άνδρας (hellip) και δια να δώσωmicroεν ευκαιρίαν να διαπρέψωσιν εις την φωνήν του Βασιλέως των δια νέων εκδουλεύσεων έχοντες υπrsquo όψιν την οικονοmicroικήν κατάστασιν του Βασιλείουraquo Έτσι η ένταξη σε ένα στρατιωτικό σώmicroα όσων το microόνο που διέθεταν στη συγκεκριmicroένη συγκυρία ήταν η γνώση της πολεmicroικής τέχνης και ένα από τα λίγα επαγγέλmicroατα που microπορούσαν να εξασκήσουν ήταν το στρατιωτικό φαινόταν να αποτελεί microία διέξοδο για τους ίδιους αλλά και ένα στήριγmicroα της νέας εξουσιαστικής αρχής Οι laquoεκδουλεύσειςraquo προς τον θρόνο αυτή τη φορά των πρώην αγωνιστών θα λειτουργούσαν ως microηχανι-σmicroός ενσωmicroάτωσης στις κρατικές λειτουργίες και θα τους αποmicroάκρυνε από πιθανές εκτροπές αντικυβερνητικής φύσεως οι οποίες ήδη είχαν κάνει την εmicroφάνισή τους στα δύο πρώτα χρόνια της αντιβασιλείας Βέβαια η πρόταση laquoέχοντες υπrsquo όψιν την οικο-νοmicroικήν κατάστασιν του Βασιλείουraquo αποτελούσε microια υπαινικτική αναφορά στα πενιχρά

Στρατιώτες και αξιωmicroατικοί από τη Μάνη και τη Ρούmicroελη που

οικονοmicroικά του κράτους γεγονός που συνεπαγόταν τις περιορισmicroένες δυνατότητες πλήρους αποκατάστασης των αγωνιστών Για τους φαλαγγίτες στρατιωτικούς οριζόταν ότι laquoόλοι οι βαθmicroοί της Φάλαγγας είναι θέσεις τιmicroήςraquo Για να τονιστεί ο τιmicroητικός χαρακτήρας του σώmicroατος προβλεπόταν ότι θα είχε laquoεις όλας τας στρατιωτικάς ποmicroπάς τον πρώτον τόπον και microάλιστα (hellip) εγγύτατα Ηmicroών (ενν του Όθωνος) όταν εmicroφανιζόmicroεθα αυτοπροσώπωςraquo Για να δοθεί microάλιστα συmicroβολικός χαρακτήρας στη λειτουργία του σώmicroατος δινόταν η δυνατότητα να διατηρήσουν οι άνδρες του την παραδοσιακή φουστανέλα και να παραmicroεριστούν έτσι τα αντιπαθή laquoστενάraquo ρούχα που τόσες αντιδράσεις είχαν προκαλέσει Επιπλέον οι φαλαγγίτες θα έφεραν τα όπλα που είχαν κατά τον Αγώνα laquoπρος ανάmicroνησιν των ενδόξων ηmicroερώνraquo κυρίως όmicroως αυτό φανέρωνε τον τιmicroητικό και συνταξιοδοτικό χαρα-κτήρα που είχε η Φάλαγγα Εύλογη απορία δηmicroιουργεί το περιεχόmicroενο του άρθρου 31 του ΒΔ το οποίο προέ-βλεπε ότι εξαιρούνταν κάποιας ευεργετικής ρυθmicroίσεως οι φαλαγγίτες που δεν είχαν συmicroπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους Η απορία έγκειται στο γεγονός ότι microε τον επιεικέστερο υπολογισmicroό ndashκαι αν λάβουmicroε ως χρόνο λήξης του Αγώνα το 1829ndash οι συγκεκριmicroένοι άνδρες δεν υπερέβαιναν το 18ο έτος της ηλικίας και φαίνεται παράδοξο να αποτέλεσαν τους laquoοδηγούς των συστρατιωτών τωνraquo όπως όριζε το ιδρυτικό διά-ταγmicroα Η αβλεψία αυτή του νοmicroοθέτη ndashαν τη θεωρήσουmicroε ως τέτοιαndash άφηνε κάποια περιθώρια καταχρηστικών διορισmicroών στη Φάλαγγα και ίσως αδικιών Σε microία συζήτηση στη Γερουσία τον Οκτώβριο του 1856 microε θέmicroα laquoΠερί Φαλαγγιτώνraquo ο γερουσιαστής Κων Μαγγίνας κατήγγειλε ότι σκοπός laquoτης συστάσεως του σώmicroατος ήτο να συmicroπερι-λάβη τους αξιωmicroατικούς του αγώνος αλλά αι εισχωρήσασαι καταχρήσεις έκαmicroαν ώστε να είναι φαλαγγίται και άνθρωποι οίτινες δεν ήσαν γεννηmicroένοι κατά την επανάστασινraquo Ο Γάλλος περιηγητής Ε Αmicroπού στο ίδιο κλίmicroα σηmicroείωνε ίσως microε λίγη δόση υπερβολής ότι laquoη φάλαγξ έχει στις γραmicromicroές της ανθρώπους που ποτέ δεν microύρισαν microπαρούτιraquo Είκοσι χρόνια microετά την ίδρυση του σώmicroατος η Βουλή υποχρεώθηκε να συζητήσει για συγκεκριmicroένες laquoκαταχρήσειςraquo που διαπιστώθηκαν διασπάθιση δηmicroόσιου χρήmicroατος και για το πνεύmicroα ευνοιοκρατίας που χαρακτήριζε τις τάξεις της Φάλαγγας διαπιστώσεις που δεν βρήκαν σοβαρό και τεκmicroηριωmicroένο αντίλογο για να διασκεδαστούν οι άσχηmicroες εντυπώσεις που δηmicroιουργήθηκαν

Είναι ευνόητο ότι η σύσταση της Φάλαγγας απέβλεπε στην αποκατάσταση ενός microέρους πρώην στρατιωτικών παράλληλα όmicroως επιδιωκόταν η επιβράβευση της νοmicroιmicroόφρο-νος διαγωγής και αυτό διότι ως προαπαιτούmicroενο για τους υποψηφίους προς κατάταξη ετίθετο ο όρος ότι θα έπρεπε να είχαν επιδείξει laquoεις πάσαν περίστασιν τιmicroιωτάτην διαγωγήνraquo Διαγωγή laquoτιmicroιωτάτηraquo δεν σήmicroαινε βέβαια την αποχή από τις εmicroφύλιες δια-microάχες του Αγώνα ή της microετακαποδιστριακής περιόδου οπότε αποκλείονταν συλλήβδην οι αξιωmicroατικοί αλλά την επίδειξη νοmicroιmicroόφρονος πνεύmicroατος microετά το 1833 Ωστόσο η πρακτική εφαρmicroογή αυτής της προϋπόθεσης ήταν δύσκολη Εκτός του ότι κάτι τέτοιο ήταν δυσαπόδεικτο ndashλόγω των διαβλητών και υποκειmicroενικών κριτηρίων αξιολόγησης και κρίσεωςndash microε το να επιδιώκουν οι Βαυαροί τον αποκλεισmicroό όσων microέχρι εκείνη τη στιγmicroή είχαν εmicroπλακεί σε ενέργειες στρεφόmicroενες κατά της θεσmicroοθετηmicroένης εξουσίας ήταν σαν να παραβλέπουν το γεγονός ότι microε την ένταξη αυτών των στοιχείων εξα-σφαλιζόταν η λειτουργική ενσωmicroάτωσή τους στον κρατικό microηχανισmicroό και πιθανότατα η πειθαρχηmicroένη πλέον διαγωγή τους Το πνεύmicroα του νόmicroου αυτοαναιρείτο από αυτήν την πολιτική πρακτική Πολλές φορές η συγκεκριmicroένη ρύθmicroιση καταστρατηγήθηκε και διατυπώθηκαν πολλά παράπονα από όσους ένιωθαν αδικηmicroένοι microε τους διορισmicroούς στη Φάλαγγα το 1836 Επιπλέον η απόδειξη της συmicromicroετοχής στην Επανάσταση microε την εξασφάλιση των laquoνοmicroίmicroων διπλωmicroάτωνraquo υποχρέωνε τους πρώην αγωνιστές να επανακάmicroψουν στους παραδοσιακούς τους ηγέτες τους οπλαρχηγούς τους microόνους νοmicroιmicroοποιηmicroένους για να τους τα παράσχουν Η πρακτική αυτή όmicroως φαινόταν να δηmicroιουργεί τον κίνδυνο αναπαραγωγής των ήδη υπαρχουσών πελατειακών σχέσεων microεταξύ καπετάνιων και παλικαριών γεγονός που έθετε σε δοκιmicroασία τη συστηmicroατική προσπάθεια εmicroπέδωσης της πειθαρχίας στο στράτευmicroα Με τη Βασιλική Φάλαγγα συνδέθηκε και ένα άλλο σηmicroαντικό πρόβληmicroα της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα το ζήτηmicroα των εθνικών γαιών Την 1η (13η) Ιανουαρίου 1838 microε νόmicroο προβλεπόταν η παραχώρηση εθνικών κτηmicroάτων στους αξιωmicroατικούς του σώmicroατος Ο νόmicroος στηριζόταν στο σκεπτικό ότι έπρεπε να παρασχεθεί laquoδιαρκής ασφάλειαraquo στους laquoεν ενεργεία ενδεείς αξιωmicroατικούςraquo Προϋπόθεση για την παραχώ-ρηση της γης ήταν η προηγούmicroενη παραίτηση από τον microισθό του φαλαγγίτη Ανάλογα microε το ύψος του microισθού καθοριζόταν η έκταση του παραχωρούmicroενου κλήρου Ο λόγος που οδήγησε το κράτος στην ίδρυση της λεγόmicroενης προικοδοτηmicroένης φάλαγγας ήταν

Αξιωmicroατικοί και οπλίτες από τη Ρούmicroελη στρατιώτες πεζικού

οικονοmicroικός και συνδεόταν microε την πρόθεση του κράτους να microειώσει τις στρατιωτικές δαπάνες Τα ετήσια έξοδα για τη συντήρηση της φάλαγγας είχαν φτάσει τότε στο πολύ υψηλό ποσό του ενός εκατοmicromicroυρίου Με την προικοδοτηmicroένη φάλαγγα ο αριθmicroός των εν ενεργεία φαλαγγιτών microειώθηκε σε 350 και τα έξοδα περιορίστηκαν στις 400000 δραχmicroές Πρέπει να τονιστεί ότι κύριο γνώρισmicroα της αγροτικής πολιτικής των Βαυ-αρών όπως και του Καποδίστρια νωρίτερα ήταν η προσπάθεια να διατηρηθεί από το κράτος το microεγαλύτερο microέρος της έγγειας ιδιοκτησίας και να αποκλειστεί έτσι η ανάπτυξη microεγαλοϊδιοκτησίας Στόχος ήταν να microην αναπαραχθεί αλλά τελικά να συρ-ρικνωθεί η δύναmicroη των παραδοσιακών τοπικών αρχόντων οι οποίοι φιλοδοξούσαν να αντικαταστήσουν την οθωmicroανική επικυριαρχία στην καλλιεργήσιmicroη γη microε τη δική τους παρουσία Στην περίπτωση της προικοδοτηmicroένης φάλαγγας το πρόβληmicroα της αποκατάστασης των άκληρων αγωνιστών καταβλήθηκε προσπάθεια να λυθεί εκ των άνω microε την ανα-διανεmicroητική πολιτική του κράτους Τα οφέλη από την ευόδωση microιας τέτοιας πολιτι-κής microε την οποία θα σχηmicroατιζόταν microία νέα τάξη microικροϊδιοκτητών γης αφοσιωmicroένης στον Θρόνο microπορούσε να αποτελέσει το κύριο έρεισmicroα της κεντρικής εξουσίας Η ίδρυση της προικοδοτηmicroένης φάλαγγας αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγ-microατα πολιτικής συmicroπεριφοράς ενός υπανάπτυκτου κράτους το οποίο επιδιώκοντας να δώσει λύση στο στρατιωτικό πρόβληmicroα επιχειρεί ταυτόχρονα microια αναδιανεmicroητική πολιτική γης τη στιγmicroή που απουσίαζε το επενδυmicroένο ιδιωτικό κεφάλαιο και η ένταση των καλλιεργειών Απλώς έτσι έτειναν να επαναπροσδιοριστούν τα δίκτυα των σχέ-σεων πελατείας-προστασίας microε το κράτος να επιφυλάσσει για το ίδιο τον ρόλο του προστάτη Ωστόσο ο θεσmicroός της προικοδοτηmicroένης φάλαγγας υπήρξε βραχύβιος Πολύ γρήγορα οι γαίες πέρασαν στα χέρια τοκογλύφων και κερδοσκόπων οι οποίοι προέρ-χονταν κυρίως από τις τάξεις του παροικιακού ελληνισmicroού Είτε επειδή η παραχωρού-microενη γη ήταν laquoεις τόπους βαλτώδειςraquo (άποψη του Χριστόφορου Νέεζερ) είτε επειδή πολλοί φαλαγγίτες δεν είχαν τα αναγκαία microέσα παραγωγής (καταγγελία της αντικυ-βερνητικής εφηmicroερίδας Αθηνά) σηmicroασία έχει ότι τα περισσότερα από τα φαλαγγιτικά γραmicromicroάτια αντί να ανταλλαγούν από τους δικαιούχους microε γη πουλήθηκαν αντί 25 και 30 της αξίας τους Έτσι όπως τονιζόταν το 1856 στη Γερουσία laquoη κατάστασις των φαλαγγιτών εγένετο ελεεινή (hellip) και απέθανον εις εσχάτην ένδειαν αφήσαντες

Η ίδρυση της προικοδοτηmicroένης φάλαγγας είχε στόχο να εmicroπο-

τας οικογενείας των χωρίς σπιθαmicroήν γηςraquo Με τη Βασιλική Φάλαγγα επιχειρήθηκε να επιλυθεί το microεγάλο κοινωνικό πρόβληmicroα της αποκατάστασης των αγωνιστών Η ίδρυσή της microάλιστα συνέπεσε microε την ενηλικίωση του Όθωνα και microπορούσε να λειτουργήσει ως microέσο ανόδου της δηmicroοτικότητας του microονάρχη Στην ουσία ήταν το microόνο άξιο λόγου microέτρο κοινωνικής πολιτικής microε όλες τις δυσλειτουργίες και τις αντιφάσεις που εmicroπεριέκλειε Το 1856 ο υπουργός Στρατι-ωτικών Λ Σmicroολένσκης εισηγήθηκε την ψήφιση του νοmicroοσχεδίου laquoΠερί συντάξεως ή προικοδοτήσεως των αξιωmicroατικών της εν ενεργεία Φάλαγγος και λοιπώνraquo Με το νοmicroο-σχέδιο γίνονταν ρυθmicroίσεις βάσει των ήδη ειληmicromicroένων αποφάσεων της δεκαετίας του 1830 Το σώmicroα έπαψε να υπάρχει όταν πλέον πέθαναν και τα τελευταία στελέχη του

Ο Παύλος Καλλιγάς (1814-1896) καθηγητής του πανεπιστηmicroίου και πολιτικός (είχε δια-τελέσει το 1863 υπουργός Εξωτερικών και το 1864-65 υπουργός Δικαιοσύνης) δηmicroο-σίευσε για πρώτη φορά σε συνέχειες στο περιοδικό laquoΠανδώραraquo το microυθιστόρηmicroά του laquoΘάνος Βλέκαςraquo (1855) Το έργο αυτό αποτελεί microία γλαφυρή όσο και ρεαλιστική απεικό-νιση της Ελλάδας των microέσων του 19ου αιώνα Ο συγγραφέας θίγει πολλά και σηmicroαντικά θέmicroατα που απασχολούσαν τους Έλληνες εκείνη την περίοδο και microεταξύ των άλλων το ζήτηmicroα της laquoΠροικοδοτηmicroένης Φάλαγγαςraquo διεκτραγωδώντας την ελεεινή κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει πρώην φαλαγγίτες πέφτοντας θύmicroατα της αβελτηρίας τους των κενών του νόmicroου και της microόνιmicroης οικονοmicroικής δυσπραγίας που τους microάστιζε laquoΕπί τέλους ο νόmicroος της 1ης Ιανουαρίου 1838 κατέστησε τα φαλαγγίτικα γραmicromicroάτια δεκτά εις όλας τας δηmicroοπρασίας και εισήγαγεν αυτό το νέο εmicroπόρευmicroα διrsquo ου ο δυνάmicroενος να επιτύχη την έγκρισιν της κατακυρώσεως Ιακώβ αγοράζει τα πρωτοτόκια του αγωνιστού και λιmicroώττοντος Ησαύ αντί εψήmicroατος φακού (hellip) Ο Τάσος εφωδιάσθη microε φαλαγγιτικά γραmicromicroάτια τα οποία απέκτησεν εβδοmicroήκοντα επί τοις εκατόν κάτω της ονοmicroαστικής αυτών αξίας και πάλιν υπό όρον αν πραγmicroατοποιήση αυτά άλλως να διαmicroένουν πάλιν εις τους αθλίους δικαιούχους στερουmicroένους παντού microέσου να τα ανταλλάξουν αντί γηςraquo Οι εύπιστοι χωρικοί του microυθιστορήmicroατος έπεσαν έτσι θύmicroατα του απατεώνα Τάσου laquoτον οποίον εθεώρουν και ελάτρευον ως άνωθεν πεmicroφθέντα λυτρωτήνraquo για να διαπιστώσουν όmicroως αργότερα ότι είχαν χάσει τα χωράφια τους και ότι η ήδη δυσχερής θέση τους είχε επιδεινωθεί microέχρι εξαθλιώσεως

Ο Λόχος των Αποmicroάχων που ιδρύθηκε microε το ΒΔ της 27ης Ιουλίου 1833 είχε σκοπό την ανακούφιση των αποmicroάχων του Αγώνα Στον λόχο αυτό εντάχθηκαν όσοι από τους απλούς πολίτες είχαν καταστεί ανίκανοι κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας τους Οι εντασσόmicroενοι στον συγκεκριmicroένο λόχο λάmicroβαναν microερίδα άρτου και συσσίτιο ενώ χρησιmicroοποιούνταν σε διάφορες βοηθητικές υπηρεσίες Το 1852 ρυθmicroίστηκε οριστικά ο Οργανισmicroός του Λόχου αυτού στον οποίο εντάσσονταν όλοι οι οπλίτες που είχαν microεί-νει ανίκανοι κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας τους Ο Λόχος των Αποmicroάχων δεν έπαιξε κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στα στρατιωτικά ζητήmicroατα της εποχής και δεν απασχόλησε την επικαιρότητα όπως τα άλλα σώmicroατα Καταργήθηκε το 1871 Ήταν το microοναδικό σώmicroα στο οποίο λόγω της φύσης του δεν ανατίθεντο καθόλου υπηρεσίες microάχιmicroης microονάδας Συγκρίνοντας το σώmicroα αυτό microε τη Φάλαγγα διαπιστώνουmicroε ένα κοινό γνώρισmicroα την επιδίωξη του κράτους να αmicroβλύνει τις αρνητικές συνέπειες της ασκούmicroενης στρατιω-τικής πολιτικής microε τον τιmicroητικό παροπλισmicroό microερίδας αγωνιστών Ωστόσο microία διαφορά microεταξύ των δύο σωmicroάτων ήταν ότι στον Λόχο των Αποmicroάχων υπηρετούσαν microόνο απλοί στρατιώτες και υπαξιωmicroατικοί ενώ η Φάλαγγα περιλάmicroβανε στους κόλπους της πρώην οπλαρχηγούς ή απλούς laquoοδηγούς συστρατιωτώνraquo Στο ίδιο πνεύmicroα λειτούργησε από τον Ιανουάριο του 1853 το Ταmicroείο Χηρών και Ορφα-νών Αξιωmicroατικών το οποίο προέβλεπε την παροχή τακτικών βοηθηmicroάτων στα microέλη της οικογένειας αξιωmicroατικών που είχαν χάσει τη ζωή τους κατά την υπηρεσία ενώ αργότερα άρχισε και η προικοδότηση των θυγατέρων microε χρηmicroατικό ποσό ανάλογο προς τον βαθmicroό του αξιωmicroατικού Για τους άρρενες λειτούργησε για ένα διάστηmicroα το Προ-παιδευτήριο στο οποίο φοιτούσαν τα ορφανά παιδιά των αξιωmicroατικών ηλικίας 13-15 ετών microε σκοπό να αποκτήσουν τα προσόντα για να εισαχθούν στη Σχολή Ευελπίδων Επίσης τον Αύγουστο του 1861 ιδρύθηκε το Ταmicroείο Αποστράτων Αξιωmicroατικών από τα έσοδα του οποίου προέκυπτε ένα ισόβιο βοήθηmicroα για τους αποστράτους Με το ίδιο σκεπτικό συστάθηκε το 1861 το Ταmicroείο Περιθάλψεως Οικογενειών Οπλιτών που αντικα-τέστησε το προηγούmicroενο του 1853

Η ΕθνοφυλακήΔύο επικουρικά σώmicroατα microε κύρια αποστολή τη δίωξη της ληστείας ήταν η Εθνοφυλακή και η Οροφυλακή Η πρώτη ιδρύθηκε τυπικά το 1843 λειτουργούσε όmicroως άτυπα ολό-

κληρη την προηγούmicroενη δεκαετία Οι στρατολογήσεις των ανδρών γίνονταν από πρώην ατάκτους microισθοφόρους των Ρουmicroελιωτών καπετάνιων (Σπύρος Μήλιος Παπακώστας Τζαmicroάλας Γεώργιος Πράπας κά) και ήταν άmicroισθη Η επιλογή του κράτους να χρησι-microοποιήσει πρώην επικεφαλής ατάκτων υπαγορεύθηκε από την ανάγκη της καλύτερης αντιmicroετώπισης των ληστρικών συmicromicroοριών Από τη στιγmicroή που η αρχική χρησιmicroοποίηση βαυαρικών στρατευmicroάτων είχε αποτύχει η στρατολόγηση ανδρών που γνώριζαν την τακτική των ληστών ήταν επιβεβληmicroένη Τυπικά η Εθνοφυλακή λειτούργησε από το 1843 βάσει νόmicroου και microε κύρια αποστολή την παροχή βοήθειας στη χωροφυλακή Υπαγόταν στη Γραmicromicroατεία των Εσωτερικών αλλά όποτε είχε ενεργή στρατιωτική υπη-ρεσία (καταδιώξεις ληστών) η ευθύνη λειτουργίας της microεταβιβαζόταν στη Γραmicromicroατεία των Στρατιωτικών Η σύσταση και όλα τα έξοδα συντήρησης του σώmicroατος επιβάρυναν την τοπική αυτοδιοίκηση Οι δαπάνες βέβαια ήταν περιορισmicroένες καθώς η υπηρεσία στην Εθνοφυλακή ήταν άmicroισθη Ωστόσο τα λειτουργικά έξοδα όσο microικρά και αν ήταν αποτελούσαν δυσβάσταχτο οικονοmicroικό φορτίο για τους δήmicroους Το γεγονός αυτό λει-τούργησε ανασχετικά ως προς την εύρυθmicroη λειτουργία του σώmicroατος κυρίως όmicroως το πρόβληmicroα εστιαζόταν στην άmicroισθη υπηρεσία των εθνοφυλάκων Αγρότες στο σύνολό τους οι υποψήφιοι για κατάταξη θα έπρεπε στην περίπτωση που στρατεύονταν να αφήσουν τις γεωργικές τους εργασίες κάτι που τους υποχρέωνε να microετέλθουν ποικί-λους τρόπους και microέσα για να αποφύγουν την κατάταξη Στην Εθνοφυλακή ήταν υποχρεωmicroένοι να καταταγούν κατόπιν κληρώσεως όλοι οι Έλληνες ηλικίας 25-50 ετών microε κάποιες εξαιρέσεις όπως κληρικοί δηmicroόσιοι υπάλ-ληλοι laquoαγύρται τυχοδιώκται αργοίraquo κά Καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή της έντα-ξης στην Εθνοφυλακή όπως και στη στράτευση γενικότερα έπαιζε η κοινωνική και οικονοmicroική δυνατότητα της οικογένειας καθώς λειτουργούσε η άτυπη και παράνοmicroη συναλλαγή microε τους τοπικούς άρχοντες όπως επίσης και τα δίκτυα πελατείας-προστα-σίας microε τους τοπικούς πολιτευτές να συντελούν στη διαβλητότητα της κλήρωσης υπέρ των ευνοουmicroένων τους Η απροθυmicroία για κατάταξη είχε και microία επιπλέον αφορmicroή η συστράτευση στην Εθνοφυλακή για την καταδίωξη των ληστρικών συmicromicroοριών εmicroπερι-είχε κινδύνους για τις οικογένειες των εθνοφυλάκων καθώς οι ληστές στρέφονταν microε εκδικητική microανία εναντίον τους Το 1862 η Εθνοφυλακή αναδιοργανώθηκε και διαιρέ-θηκε σε δύο τmicroήmicroατα στην Ενεργό όπου ανήκαν οι άνδρες ηλικίας 20-50 ετών και σε

Η αντιmicroετώπιση της ληστείας υπήρξε κύριος στόχος των

εκείνη των Διαθεσίmicroων microε άνδρες ηλικίας 18-20 και 50-61 ετών Το 1867 ορίστηκε ότι στην Ενεργό Εθνοφυλακή θα περιλαmicroβάνονται οι άνδρες ηλικίας 21-40 ετών και στη Διαθεσίmicroων άνδρες ηλικίας 18-20 και 41-50 ετών Τελευταία microέριmicroνα για το συγκεκρι-microένο σώmicroα συναντάmicroε τον επόmicroενο χρόνο οπότε διατέθηκαν 100 ανθυπασπιστές οι οποίοι ανέλαβαν την εποπτεία της εκγύmicroνασης των εθνοφυλάκων Το σώmicroα έπαψε να υφίσταται το 1879 Ως προς την Οροφυλακή αυτή ιδρύθηκε το 1839 περιλάmicroβανε 8 ελαφρά τάγmicroατα και όπως φανερώνει ο τίτλος της είχε σκοπό τη φύλαξη των βορείων συνόρων από τις ληστρικές συmicromicroορίες οι οποίες καταδιωκόmicroενες έβρισκαν ασφαλές καταφύγιο στο laquoτουρκικόraquo Με τον καιρό όmicroως λόγω της κοινωνικά θεσmicroοποιηmicroένης τακτικής να εναλλάσσονται οι διώκτες microε τους διωκόmicroενους άρχισαν οι οροφύλακες να λυmicroαίνο-νται τις παραmicroεθόριες περιοχές microε χαρακτηριστικότερη περίπτωση εκείνη του 8ου τάγmicroατος της Ακαρνανίας οι άνδρες του οποίου στασίασαν και προέβησαν σε ληστείες τον Νοέmicroβριο του 1847 Το 1854 για να τερmicroατιστούν οι συχνές υπερβάσεις των οροφυλάκων το κράτος αποφάσισε να διαλύσει το σώmicroα εντάσσοντας όσους δεν βαρύνονταν microε ληστρικές πράξεις σε 4 τάγmicroατα Ακροβολιστών του πεζικού Από τους πίνακες της microισθοδοσίας προκύπτει ότι οι αξιωmicroατικοί και οι υπαξιωmicroατικοί του ιππικού του πυροβολικού και του microηχανικού απολάmicroβαναν υψηλότερους microισθούς σε σχέση microε τους συναδέλφους τους των άλλων σωmicroάτων Για παράδειγmicroα ο λοχαγός του πεζικού σύmicroφωνα microε το ιδρυτικό διάταγmicroα του 1833 είχε microηνιαίο microισθό 200 δραχmicroές των Ακροβολιστών 120 του ιππικού 220 του πυροβολικού και του Μηχανι-κού οmicroοίως Αυτό εξηγείται αν λάβουmicroε υπόψη ότι τα τρία αυτά συγκεκριmicroένα σώmicroατα προϋπέθεταν ειδικές γνώσεις και ιδιαίτερη παιδεία Επιπλέον ο microισθός διακρινόταν σε microισθό βαθmicroού και microισθό υπηρεσίας Ο πρώτος ήταν συνήθως ο ίδιος για όλους τους αξιωmicroατικούς και υπαξιωmicroατικούς ενώ ο δεύτερος σχετιζόταν microε την άσκηση διοικητι-κών καθηκόντων και άλλων σηmicroαντικών υπηρεσιών Από τη διάκριση αυτή προέκυπταν ανισότητες microεταξύ των στρατιωτικών ndashάρα και φανερές ή υφέρπουσες αντιπαλότητεςndash καθόσον microάλιστα ο microισθός υπηρεσίας ήταν πολύ υψηλότερος από αυτόν του βαθmicroού ενώ παράλληλα συνοδευόταν και από άλλα προνόmicroια όπως για παράδειγmicroα παροχή στέγης στην οικογένεια του αξιωmicroατικού Εφόσον το κράτος δεν microπορούσε να εξασφα-λίσει στέγη παρείχε ένα είδος επιδότησης ενοικίου Συγκρίνοντας τους microισθούς των

Το σώmicroα των οροφυλάκων διαλύθηκε το 1854 στην προ-

αξιωmicroατικών των διαφόρων βαθmicroών καταλήγουmicroε στη διαπίστωση ότι το ριπίδιο των microισθολογικών διαφορών είναι σχετικά περιορισmicroένο τουλάχιστον συγκρινόmicroενο microε τα αντίστοιχα δεδοmicroένα των δυτικοευρωπαϊκών στρατών Σε σχέση microε άλλες κατηγορίες υπαλλήλων που εξαρτώνται και microισθοδοτούνται από το κράτος οι στρατιωτικοί απο-λάmicroβαναν ικανοποιητικό microισθό

Η ΣτρατολογίαΠροκειmicroένου να διευκολυνθεί η στράτευση των νέων τον Οκτώβριο του 1836 θεσπί-στηκε η τήρηση ληξιαρχικών βιβλίων Τον επόmicroενο χρόνο εκδόθηκε νόmicroος περί απο-γραφής ο οποίος καθόριζε τα της στρατολογίας Συγκεκριmicroένα η στρατολογία γινόταν από εθελοντές και από τους laquoεξ απογραφήςraquo Οι εθελοντές έπρεπε να ήταν ηλικίας 18-30 ετών και είχαν το δικαίωmicroα της επιλογής του Όπλου Οι υπόλοιπες θέσεις καλύπτονταν από τους laquoεξ απογραφήςraquo Όλοι οι Έλληνες από 18-24 ετών ήταν υπο-χρεωmicroένοι να εγγραφούν στους απογραφικούς καταλόγους από τους οποίους επιλέ-

laquoΠρώτην αρmicroοδίαν περίστασιν διά να εκδικήσουν το πάθος των οι παρακουσθέντες προστάται έδραξαν την κλήρωσιν στρατευσίmicroων Ενώ ο δήmicroος του οποίου microικρόν microόριον αι Τριβαί εχρεώστει να δώση όλους τρεις στρατευσίmicroους και οι τρεις εκληρώ-θησαν ως εκ τύχης εκ του ευτελούς τούτου χωριδίου Είχεν ήδη έκτοτε τελειοποιηθή δια της ελληνικής ευφυΐας η περί τας κάλπας τέχνη Τα περιέχοντα τα ονόmicroατα των στρατευσίmicroων των Τριβών ψηφοδέλτια υπερείχον κατά microέγεθος ώστε το παχύτερον ενείληmicroα αυτών ήτον εις την αφήν ευδιανάγνωστον Εν γένει ο γεωργός και ο ποιmicroήν δεν εναλλάσσουν ευχαρίστως το άροτρον και τον καλαύροπα χάριν των όπλων (hellip) Την πικρίαν του παθήmicroατος επαυξάνει το αίσθηmicroα ότι το αποτέλεσmicroα της κληρώσεως δεν ήτον έργον της τύχης αλλά αδικίας και απάτης και microόνον όστις ευρέθη εις την θέσιν του αδικουmicroένου δύναται να εννοήση πόσον διά τοιούτων πράξεων εξαγριούται ο άνθρωπος (hellip) Δια να καταστήσουν αυτήν [την αδικία] έτι προδηλοτέραν οι γεννάδαι τους έλεγον [ενν των κατοίκων] ότι δεν πρέπει νrsquo αθυmicroούν έχοντες προστάτην τον microέγαν οπλαρχηγόνraquo

Παύλος Καλλιγάς laquoΘάνος Βλέκαςraquo εκδ Νεφέλη 1987 σ 183-184

γονταν microε κλήρωση που διενεργούσαν οι δηmicroοτικές αρχές οι υπόχρεοι στράτευσης Οι laquoκληρωτοίraquo ndashόρος που καθιερώθηκε και παρέmicroεινε microέχρι τις πρόσφατες δεκαετίες ασχέτως αν άλλαξε η διαδικασίαndash υπηρετούσαν 4 χρόνια και είχαν το δικαίωmicroα να αντικατασταθούν από άλλους που δεν είχαν κληρωθεί Η διαδικασία της κλήρωσης ήταν συχνά διαβλητή Παρεmicroβάλλονταν πολλοί παράγοντες ndashοικονοmicroικοί κοινωνικοί κοmicromicroατικοίndash προκειmicroένου να αποφύγουν τη στράτευση ορισmicroένοι γόνοι laquoευυπόλη-πτωνraquo οικογενειών ή microε ισχυρές πελατειακές σχέσεις που τους συνέδεαν microε τους κοmicromicroατικούς laquoπροστάτεςraquoΤο 1851 εκδόθηκε ένας νέος νόmicroος laquoΠερί Στρατολογίαςraquo ο οποίος προσπαθούσε να microειώσει τις δυσλειτουργίες του προηγούmicroενου νόmicroου Συγκεκριmicroένα ο απαιτούmicroενος αριθmicroός κληρωτών κατανεmicroόταν κάθε χρόνο στους νοmicroούς ανάλογα microε τον πληθυσmicroό τους Οι νοmicroάρχες τους κατένεmicroαν στους επάρχους και εκείνοι στους δήmicroους Μάλιστα ορίστηκαν και οι ποινές για τους ανυπότακτους και για όσους καθιστούσαν τον εαυτό τους σωmicroατικά ανίκανο Οι ρυθmicroίσεις αυτές έγιναν διότι οι ανυπότακτοι ndashβασικά λόγω της microεγάλης θητείαςndash ήταν πολλοί Σε έκθεση του τmicroηmicroατάρχη του Υπουργείου Εσωτε-ρικών Θεόδωρου Δηλιγιάννη το 1858 διαβάζουmicroε ότι το 1839 οι ανυπότακτοι ήταν microόλις 25 ενώ πέντε χρόνια αργότερα έφταναν τους 940 Το 1859 microε νέο νόmicroο η θητεία έγινε τριετής ενώ οι απολυόmicroενοι microεταφέρονταν στην Εφεδρεία για microία τριετία στη διάρκεια της οποίας καλούνταν να συmicromicroετάσχουν σε ασκήσεις Την περίοδο εκείνη ο αριθmicroός των κληρωτών ανερχόταν σε 2000 άνδρες ενώ την περίοδο 1860-1862 έφτασε τις 2750 Η διαδικασία της κλήρωσης καταργήθηκε microε νόmicroο το 1878 οπότε καθιερώθηκε η καθολική στρατολογία τριετούς διάρκειας Το 1882 η θητεία ορίστηκε να είναι ενός έτους κατrsquo εξαίρεση στα ειδικά σώmicroατα του ιππικού του πυροβολικού και του microηχανικού η θητεία ήταν διετής

Στρατιωτική ΔικαιοσύνηΈκτακτα δικαστήρια και απονοmicroή χάριτοςΜία από τις σηmicroαντικές πτυχές της στρατιωτικής πολιτικής κατά τον 19ο αιώνα ήταν η σύσταση και η λειτουργία των έκτακτων στρατιωτικών δικαστηρίων Ήταν αποτέλεσmicroα της ανάγκης να αντιmicroετωπιστεί το πρόβληmicroα της ληστείας Ο νόmicroος της 5ης (17ης) Σεπτεmicroβρίου 1833 laquoΠερί εκτάκτου στρατιωτικής δίκηςraquo καθόριζε λεπτοmicroερώς στα 20

άρθρα του όλα όσα αφορούσαν τα συγκεκριmicroένα δικαστήρια Όταν λοιπόν η Πολιτεία είχε να αντιmicroετωπίσει εγκλήmicroατα ληστρικών συmicromicroοριών προβλεπόταν η άρση της λει-τουργίας της τακτικής ποινικής διαδικασίας και η έναρξη εντός 24 ωρών έκτακτης δικαστικής στρατιωτικού χαρακτήρα Τυχόν ενοχή των εναγοmicroένων επέσυρε τη θανα-τική καταδίκη ανεξάρτητα αν για τα παρόmicroοια εγκλήmicroατα οι γενικοί ποινικοί νόmicroοι προέβλεπαν microικρότερες ποινές Στα έκτακτα στρατιωτικά δικαστήρια οδηγούνταν και όσοι laquoσυνέπραξαν ή συνεβοήθησαν εις το έγκληmicroαraquo Η προσαγωγή των microαρτύρων ήταν υποχρεωτική έστω και laquoδιά της βίαςraquo Εδώ βρίσκεται ίσως ένα microεγάλο πρόβληmicroα καθώς οι κάτοικοι των επαρχιών όπου δρού-σαν οι ληστές ένιωθαν να βρίσκονται microεταξύ σφύρας και άκmicroονος Από τη microία microεριά το κράτος microπορούσε εύκολα να τους κατηγορήσει ότι υποθάλπουν τις ένοπλες αυτές οmicroάδες ή έστω ότι δεν διευκολύνουν το έργο των διωκτικών αρχών Από την άλλη ένιωθαν απειλούmicroενοι από την τάση εκδίκησης των ληστών εφόσον συνεργάζονταν microε τη θεσmicroοθετηmicroένη Αρχή Δεν θα πρέπει να αγνοηθεί βέβαια και η εικόνα συmicroπάθειας που είχε ένα microεγάλο ποσοστό της ελληνικής κοινωνίας προς τους laquoπαρανόmicroουςraquo Οι καταδικαστικές αποφάσεις των στρατιωτικών δικαστηρίων εφαρmicroόζονταν αmicroέσως καθώς δεν επιτρεπόταν η άσκηση έφεσης Η καταδίκη σε θάνατο εκτελείτο microέσα σε δύο ώρες διά τυφεκισmicroού Αφηνόταν κάποιο microικρό περιθώριο αναβολής της εκτέλεσης στις περιπτώσεις που το δικαστήριο έκρινε ότι θα έπρεπε να αναφερθεί προηγουmicroένως στη Γραmicromicroατεία Δικαιοσύνης ή όταν δεν λαmicroβανόταν καταδικαστική απόφαση παmicroψη-φεί Δικαίωmicroα απονοmicroής χάριτος είχε microόνο ο microονάρχης Το προνόmicroιο απονοmicroής χάριτος του microονάρχη καθώς και της σύστασης εκτάκτου στρα-τοδικείου ήταν ένας ακόmicroη ενισχυτικός συντελεστής των εξουσιών του Όθωνα τον οποίο χρησιmicroοποίησε επιδέξια η κεντρική εξουσία για να εφαρmicroόσει την πολιτική της Συγκεκριmicroένα τα αυστηρά microέτρα καταστολής απέβλεπαν στην περιστολή του ληστρι-κού φαινοmicroένου Από την άλλη η απονοmicroή χάριτος λειτουργούσε ως microέσο εκτόνωσης της δυσφορίας και ως microέτρο ευεργεσίας του microονάρχη προς τους παρανοmicroούντες οι οποίοι εκφράζοντας την ευαρέσκειά τους προς το κράτος θα microπορούσαν να γίνουν λειτουργοί του microε αποστολή τη δίωξη της ληστείας Η παροχή χάριτος ή αmicroνηστίας από τον Όθωνα ήταν συχνή και παρουσιαζόταν συνήθως έπειτα από microία εκτεταmicroένη και σοβαρής έντασης ανταρσία Ενδεικτικό ήταν το διάταγmicroα του 1834 laquoΠερί αmicroνηστείας

Στην περίπτωση της ανάγκης για αντιmicroετώπιση εγκληmicroάτων

Η απονοmicroή χάριτος σε ληστές εκ microέρους του microονάρχη εντασ-

προς τους microετασχόντας των της Μάνης ταραχώνraquo το οποίο αποτελούσε για τους συντάκτες του laquoνέον τεκmicroήριον της Βασιλικής επιεικείας και της πατρικής ευmicroενείαςraquo ενώ παράλληλα η laquoεπιείκειαraquo αυτή συνδυαζόταν microε τη βούληση να γιορταστούν laquoτα γενέθλια του Βασιλικού Ηmicroών Πατρός επαξίωςraquo Άλλη αmicroνηστία δόθηκε τον επόmicroενο χρόνο και αφορούσε λιποτάκτες υπαξιωmicroατικούς και στρατιώτες Δεν αναφέρεται ο λόγος της χορηγηθείσης αmicroνηστίας θα πρέπει πάντως να συνδέεται microε το γεγονός της ενηλικίωσης του microονάρχη και της πλήρους ανάληψης των καθηκόντων του Αφορmicroές για παροχή αmicroνηστίας υπήρξαν πάmicroπολλες όπως το 1836 microε τον επικείmicroενο γάmicroο Όθωνα-Αmicroαλίας και αφορούσε στη microείωση των ποινών σε 11 στρατιωτικούς ή ακόmicroη microε αφορmicroή τον ίδιο τον γάmicroο το 1837 όταν επωφελήθηκε ένας σηmicroαντικός αριθmicroός στρατιωτικών που είχε λιποτακτήσει Είναι αλήθεια ότι το όλο πλέγmicroα λειτουργίας αυτών των στρατοδικείων συνιστούσε ένα έκτακτο και καταπιεστικό καθεστώς microέσα στο οποίο συνθλιβόταν microέχρι αφανισmicroού η αmicroυντική και δικανική θωράκιση των κατηγορουmicroένων Βέβαια η αρχική βούληση του νοmicroοθέτη για απαρέγκλιτη τήρηση της προβλεπόmicroενης (αυστηρής) διαδικασίας συχνά έmicroενε κενό γράmicromicroα γιατί η πρακτική πολιτική αναιρούσε τη διατυπωmicroένη από τον νοmicroοθέτη βούληση Κατά τον Μάουρερ η απονοmicroή χάριτος απαγορευόταν για τους στρατιωτικούς Αυτή λοιπόν η πολιτική όχι microόνο δεν τηρήθηκε αλλά αντιθέτως αποτέλεσε βασικό άξονα της τακτικής της κεντρικής εξουσίας οι φορείς της οποίας προτίmicroησαν τους τακτικούς ελιγmicroούς και τις (αναγκαστικές) υποχωρήσεις microπροστά σε microια κοινωνική πραγmicroατικότητα που λειτουργούσε microε τους δικούς της εξωθεσmicroικούς κανόνες Τέλος ως προς το συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα η microόνη άξια λόγου αλλαγή έγινε το 1860 microε τη σύσταση ενός αναθεωρητικού δικαστηρίου και δύο διαρκών στρατοδικείων Πάντως τον επόmicroενο χρόνο λειτούργησε για πρώτη φορά ο Πειθαρχικός Λόχος στον οποίο εντάσσονταν οι απείθαρχοι οπλίτες σε περίπτωση που οι επιβαλλόmicroενες ποινές δεν έφερναν αποτέλεσmicroα Ο Πειθαρχικός Λόχος διαιρείτο σε έναν ουλαmicroό οπλιτών και έναν ουλαmicroό εργατών Στον πρώτο εργάζονταν οι οπλίτες 6-8 ώρες σε έργα δηmicroόσιας ωφέλειας ενώ στο δεύτερο 6-10 ώρες Εύκολα συνάγεται το συmicroπέρασmicroα ότι επρό-κειτο microάλλον για έναν λόχο ανεπιθύmicroητων microε σκληρούς έως εξαντλητικούς όρους διαβίωσης των απείθαρχων οπλιτών

ΟπλισmicroόςΜε τα πρώτα microέτρα για τη σύσταση του νέου στρατού η αντιβασιλεία καθόρισε και τον οπλισmicroό των ανδρών των διαφόρων σωmicroάτων Έτσι το πεζικό εφοδιάστηκε microε λογχοφόρο τυφέκιο και σπάθα ενώ οι Ακροβολιστές δεν έφεραν τη σπάθα Οι άνδρες του ιππικού έφεραν σπάθη microε σιδερένια λαβή πιστόλι και microακριά λόγχη Οι άνδρες του πυροβολικού και του microηχανικού διέθεταν λογχοφόρο καραmicroπίνα και δίστοmicroη σπάθη microε ορειχάλκινη λαβή και microόνο οι Ζευγίτες έφεραν σπάθη όmicroοια microε αυτή του ιππικού Τον Οκτώβριο του 1843 καθορίστηκε το οβιδοβόλο (οβουζοβόλο) ως πυροβόλο του Ορειβατικού Πυροβολικού Μέχρι το 1855 υπήρχε στο στράτευmicroα ποικιλία οπλισmicroού από πλευράς τύπου και προ-έλευσης (γαλλικά βελγικά κά) Μόνο για τους επίλεκτους λόχους και τους υπαξιωmicroα-τικούς είχε καθιερωθεί το γαλλικό τυφέκιο Mignet (Μινιέ) Από τον Ιούνιο του 1855 όmicroως όλα τα τάγmicroατα πεζικού και Ακροβολιστών εφοδιάστηκαν microε γαλλικά αυλακωτά τυφέκια Σε ότι αφορά το πυροβολικό το Ορειβατικό εφοδιάστηκε microε οβιδοβόλα των 12 λίτρων και το Πεδινό microε πυροβόλα (σφαιροβόλα) των 6 και 12 λίτρων Το 1868 διανεmicroήθηκαν δοκιmicroαστικά σε microερικές microονάδες το γαλλικό τυφέκιο Chassepo (Σασσεπώ) ενώ το 1876 αγοράστηκαν 8000 τυφέκια και 500 αραβίδες Μυλωνά microε τα οποία οπλίστηκαν ορισmicroένες microονάδες Η αραβίδα ήταν βραχύκανο πυροβόλο όπλο κάτι σαν καραmicroπίνα και το συγκεκριmicroένο όπλο πήρε την ονοmicroασία του από τον Έλληνα αρχιτεχνίτη του πυροβολικού Ευστάθιο Μυλωνά ο οποίος επινόησε το πρωτότυπο αυτό για την εποχή του τυφέκιο Τον Μάρτιο του 1877 τα έφιππα σώmicroατα εφοδιά-στηκαν microε το γαλλικό περίστροφο υποδείγmicroατος 1877 ενώ τον Δεκέmicroβριο του ίδιου χρόνου ορίστηκε το γαλλικό τυφέκιο Gras (Γκρας) υποδείγmicroατος 1874 και διαmicroέτρου 11 χιλιοστών ως το τυφέκιο του στρατού Αναλυτικότερα καθορίστηκε ότι τα τάγmicroατα πεζικού και Ευζώνων καθώς και η χωροφυλακή από το 1880 θα φέρουν τυφέκιο Γκρας το σύνταγmicroα πυροβολικού οι Λόχοι των Αγωγέων και οι Λόχοι Νοσοκόmicroων βραχύκανα τυφέκια Γκρας το σύνταγmicroα ιππικού και οι σπουδαστές της Σχολής Ευελπίδων αραβί-δες ιππικού Γκρας Το πυροβολικό τον Δεκέmicroβριο του 1866 εφοδιάστηκε microε γαλλικά πυροβόλα και τον Δεκέmicroβριο του 1877 αποφασίστηκε ο εξοπλισmicroός του microε πυροβόλα Krupp (Κρούπ) των 75 χιλιοστών για τις πεδινές πυροβολαρχίες και microε λυόmicroενα ορεινά

Άνδρες microονάδας πεζικού από τη Μάνη και τη Ρούmicroελη σε υδατο-

Το microέγαρο της Δούκισσας Πλα-κεντίας το κτίριο που σήmicroερα

οι ορειβατικές

Στρατιωτική ΕκπαίδευσηΗ Σχολή ΕυελπίδωνΓια την εκπαίδευση και την κατάρτιση των Ελλήνων αξιωmicroατικών είχε ιδρυθεί στο Ναύπλιο από τον Καποδίστρια ο Λόχος Εκγυmicroνάσεως Ευελπίδων Από το στρατιωτικό αυτό σχολείο αποφοίτησαν microετά διετή εκπαίδευση οι οκτώ πρώτοι ανθυπολοχαγοί Ο λόχος αυτός λειτούργησε υποτυπωδώς τα επόmicroενα τέσσερα χρόνια δεδοmicroένου ότι οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής δεν επέτρεψαν την οmicroαλή εκπαιδευτική διαδι-κασία και την περαιτέρω ανάπτυξη Έτσι το 1834 το νέο καθεστώς έθεσε σε νέα βάση τη λειτουργία της στρατιωτικής εκπαίδευσης microε το διάταγmicroα της 25ης Απριλίου (7ης Μαΐου) 1834 laquoΠερί διοργανισmicroού του Στρατιωτικού Σχολείου των Ευελπίδωνraquo το οποίο περιλάmicroβανε 71 άρθρα που ρύθmicroιζαν microε λεπτοmicroερή τρόπο τα σχετικά microε τη λειτουργία της σχολής Λίγο microετά τη δηmicroοσίευση του διατάγmicroατος η έδρα της σχολής microεταφέρθηκε από το Ναύπλιο στην Αίγινα επειδή οι κτιριακές εγκαταστάσεις κρίθηκαν καταλληλότερες Η σχολή microεταφέρθηκε το 1837 στον Πειραιά επειδή ήταν κοντά στην πρωτεύουσα και κυρίως γιατί εξυπηρετούσε την εκπαίδευση των ναυτικών Ευελπίδων Το 1854 και microέχρι το 1857 η σχολή φιλοξενήθηκε στην Αθήνα (στο microέγαρο της Δούκισσας Πλακε-ντίας το σηmicroερινό Βυζαντινό Μουσείο) εξαιτίας της επιδηmicroίας χολέρας που ξέσπασε και της κατοχής του Πειραιά από τους Αγγλογάλλους Το χρονικό διάστηmicroα των σπουδών ήταν οκτώ έτη Στα τέσσερα πρώτα παρέχονταν γενικές γνώσεις Η σχολή λειτουργούσε έτσι ως Γυmicroνάσιο που προετοίmicroαζε τους σπου-δαστές για την παρακολούθηση των εξειδικευmicroένων microαθηmicroάτων που ακολουθούσαν στα επόmicroενα τέσσερα έτη Οι τέσσερις laquoπροπαιδευτικέςraquo τάξεις θεωρήθηκαν απαραί-τητες για την παροχή κάποιας εγκύκλιας παιδείας δεδοmicroένου του χαmicroηλού επιπέδου της δηmicroόσιας εκπαίδευσης Στις laquoεκπαιδευτικέςraquo τάξεις δινόταν βαρύτητα στις θετικές επιστήmicroες στις ξένες γλώσσες (γαλλικά γερmicroανικά) και βέβαια στην εξειδικευmicroένη στρατιωτική εκπαίδευση Ο αριθmicroός των σπουδαστών της σχολής οριζόταν στους 140 microε τα εξής δίδακτρα50 microε πλήρη υποτροφία του κράτους

20 microε 250 δραχmicroές ετησίως30 microε 500 δραχmicroές ετησίως20 microε 750 δραχmicroές ετησίως20 microε 1000 δραχmicroές ετησίωςΟ αριθmicroός των 140 σπουδαστών δεν συmicroπληρώθηκε στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της σχολής Αυτό microε microια πρώτη microατιά φαίνεται παράδοξο αν microάλιστα ληφθεί υπόψη ο microεγάλος αριθmicroός των αιτήσεων για εισαγωγή στην Ευελπίδων Ωστόσο σπάνια οι αιτούντες γονείς ήταν πρόθυmicroοι να καταβάλουν όλα τα δίδακτρα ή έστω ένα microέρος τους επιδιώκοντας πλήρη υποτροφία ως ανταmicroοιβή για τις υπηρεσίες των οικογε-νειών τους στην Επανάσταση Ακόmicroη θα πρέπει να συνυπολογιστεί το γεγονός ότι στη σχολή είχαν εmicroπεδωθεί από την πρώτη στιγmicroή πολύ σκληρές συνθήκες εκπαίδευσης και τυφλής πειθαρχίας κάτι που οδηγούσε πολλούς Ευέλπιδες σε παραίτηση Επι-πλέον ένας αριθmicroός σπουδαστών αποmicroακρυνόταν από τη στιγmicroή που αποτύγχανε στις ετήσιες προαγωγικές εξετάσεις Με βάση λοιπόν αυτά τα δεδοmicroένα microοιάζει microε ειρω-νεία η πρόβλεψη του νοmicroοθέτη που όριζε ότι microπορούσε να γίνει δεκτός στη σχολή microεγαλύτερος αριθmicroός σπουδαστών αν το επέτρεπε η χωρητικότητα του καταστήmicroατος (άρθρο 6) Και προδίδει microάλλον άγνοια των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν και υπερβολική αισιοδοξία εκ microέρους των κρατούντων Έτσι σε κατάλογο της σχολής έντεκα χρόνια microετά τη λειτουργία της οι Ευέλπιδες ήταν microόλις 51 Μείζον κοινωνικό ζήτηmicroα ήταν η είσοδος ενός νέου στη σχολή ιδιαίτερα microάλιστα αν τύγχανε γενναίας υποτροφίας Η εισαγωγή γινόταν χωρίς εξετάσεις έπειτα από αίτηση του γονέα και η τελική απόφαση ήταν προνοmicroιακό δικαίωmicroα του Όθωνα Έτσι η απουσία αντικειmicroενικών κριτηρίων παρείχε ένα ισχυρό microέσο στην κεντρική εξουσία για την ενίσχυση των σχέσεων εξάρτησης microέσω ενός είδους πελατειακών δικτύων Μέσα στις συνθήκες της οικονοmicroικής δυσπραγίας και του οξυmicroένου προβλήmicroατος της επαγγελmicroατικής αποκατάστασης των αγωνιστών του Εικοσιένα το κράτος-προστάτης χρησιmicroοποίησε επιδέξια προς ίδιον όφελος τη θέση ισχύος έναντι των πολιτών-προ-στατευόmicroενών του Η απόσπαση της κρατικής εύνοιας λειτουργούσε έτσι για τους απο-δέκτες της ως microέσο λειτουργικής ενσωmicroάτωσης στον κρατικό microηχανισmicroό και microάλιστα στις κατασταλτικές του λειτουργίες Ταυτόχρονα ισοδυναmicroούσε microε τη δηmicroιουργία ενός ισχυρού ερείσmicroατος για τη νεοσύστατη κεντρική εξουσία και αντιστρόφως η απόρριψη

των υπολοίπων λειτουργούσε ως δυνάmicroει στοιχείο αmicroφισβήτησής της και δυναmicroικής ρήξης κράτους και πολιτών που τις περισσότερες φορές έπαιρνε τη microορφή ληστρικής εκτροπής Σηmicroαντικό κριτήριο πάντως για την αποδοχή των υποψηφίων ήταν η δυνατότητα του γονέα να καταβάλει ολόκληρο το ποσό των διδάκτρων οπότε και παρακάmicroπτονταν άλλα τυπικά κωλύmicroατα Σε αναφορά του διοικητή της σχολής Σπύρου Μήλιου το 1841 προτείνεται για τον υποψήφιο Κίmicroωνα Νικολάου Χριστοδούλου η laquoπαραδοχή του microrsquo όλον ότι εις τας εξετάσεις εφάνη αγνοών την διαίρεσιν επί των ακεραίων αριθmicroώνraquo επειδή ο πατέρας του ήταν πρόθυmicroος να πληρώσει ολόκληρο το απαιτούmicroενο ποσό των διδάκτρων Να σηmicroειωθεί ότι το 1841 ήταν η χρονιά που θεσπίστηκε η διαδικασία των εξετάσεων για την εισαγωγή στην Ευελπίδων διαδικασία microάλλον τυπική αφού οι πολιτικές διασυνδέσεις έπαιζαν πρωταρχικό ρόλο Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που υπάρχει στην ίδια αναφορά για τον υποψήφιο Εmicromicroανουήλ Ξένο ο οποίος επειδή ο πατέρας του ήταν πρόξενος στη Σmicroύρνη προτείνεται από τον Σπύρο Μήλιο laquomicrorsquo όλον ότι εις τας εξετάσεις εφάνη αγνοών όλως διόλου την αριθmicroητικήνraquo Ένας περιορισmicroένος αριθmicroός αποφοίτων της σχολής συνέχιζε microετεκπαίδευση στο εξωτερικό κυρίως στη Γαλλία (Μετς) και στη Γερmicroανία (Στρατιωτική Σχολή του Μονάχου) κάτι που προϋπέ-θετε είτε τη λήψη υποτροφίας (τέτοιες παρέσχε σε ορισmicroένες περιπτώσεις ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Αrsquo) είτε ίδιους οικονοmicroικούς πόρους πράγmicroα σπανιότερο Αν κρίνουmicroε από τα αναλυτικό πρόγραmicromicroα και των οκτώ τάξεων της σχολής διαπιστώ-νουmicroε ότι στις τέσσερις πρώτες καταβαλλόταν προσπάθεια να καλυφθούν τα κενά από την ελλιπέστατη στοιχειώδη εκπαίδευση ενώ οι τέσσερις βασικές παρείχαν υψηλή κατάρτιση ιδίως σε ότι αφορά τις ανάγκες του microηχανικού (αρχιτεκτονική οδοποιία γεφυροποιία κλπ) Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι από το 1836 και microέχρι την ίδρυση του Μετσόβειου Πολυτεχνείου (1887) η Ευελπίδων χρησίmicroευε επιπλέον laquoδιά την ανω-τέραν διδασκαλίαν της αρχιτεκτονικήςraquo όπως όριζε διάταγmicroα του 1836 Κυρίως όmicroως σε αντίθεση microε το γενικό πλαίσιο λειτουργίας της microέσης και ανώτατης παιδείας που ήταν διαποτισmicroένο από ένα πνεύmicroα στείρας προγονοπληξίας και απίσχνασης των θετι-κών επιστηmicroών το αναλυτικό πρόγραmicromicroα των microαθηmicroάτων της Ευελπίδων αποτελούσε ndashτηρουmicroένων των αναλογιώνndash ένα καινοτόmicroο εγχείρηmicroα συστηmicroατικότερης στροφής προς τις θετικές επιστήmicroες

Ο αντιστράτηγος Σπύρος Μήλιος (1800-1880) αγω-

Επικεφαλής της σχολής ήταν ο διοικητής microε αυξηmicroένες αρmicroοδιότητες που αντιστοι-χούσαν σε αυτές που είχε ο διοικητής ενός συντάγmicroατος και υπαγόταν απευθείας στη Γραmicromicroατεία των Στρατιωτικών Από το 1832 είχε διοριστεί ως διοικητής ο Ed Rheineck Βαυαρός microε προσφορά στον ελληνικό Αγώνα της ανεξαρτησίας Ό Όθων τον διατήρησε στη θέση αυτή microέχρι το 1840 παρά τις συχνές εναντίον του αιτιάσεις Η επιmicroονή αυτή του microονάρχη εξηγείται από το γεγονός ότι η κεντρική εξουσία ήθελε πάση θυσία να ελέγχει πλήρως τον στρατιωτικό microηχανισmicroό Με σπουδές στην πρωσική στρατιωτική σχολή ο Rheineck προσηλωmicroένος στην αυστηρή στρατιωτική πειθαρ-χία και microε αδιαmicroφισβήτητες γνώσεις αποτελούσε το καταλληλότερο πρόσωπο για τη διοίκηση της σχολής Στο πλαίσιο της σταδιακής αποmicroάκρυνσης των Βαυαρών ο Όθων απάλλαξε από τα καθήκοντά του τον Rheineck το 1840 τοποθετώντας στη θέση του τον αντισυνταγmicroατάρχη του πεζικού Σπύρο Μήλιο οπλαρχηγό της Επανάστασης και microε στρατιωτικές σπουδές στην Ιταλία Υπέρmicroαχος της παραχώρησης συντάγmicroατος ο νέος διοικητής υποκίνησε τους Ευέλπιδες να συmicromicroετάσχουν στο κίνηmicroα της 3ης Σεπτεmicro-βρίου 1843 Τέσσερα χρόνια microετά τη διοίκηση ανέλαβε ο Φαναριώτης Γεώργιος Καρα-τζάς microε συmicromicroετοχή στον Αγώνα και microε τυφλή αφοσίωση στον microονάρχη Μέχρι το τέλος της οθωνικής περιόδου (1862) διοικητής ήταν ο Δηmicroήτριος Σταυρίδης (1855-1856) και από το 1855 επανήλθε ο Γ Καρατζάς Οι επόmicroενοι microέχρι το 1881 διατελέσαντες διοικητές ήταν κατά σειρά οι εξής 1862-1863 Ταγmicroατάρχης Βασίλειος Πετmicroεζάς1863-1869 Αντισυνταγmicroατάρχης Βασίλ Σαπουντζάκης1869 Αντισυνταγmicroατάρχης Πέτρος Γεννατάς1869-1877 Συνταγmicroατάρχης Χαράλαmicroπος Ζυmicroβρακάκης1877 Ταγmicroατάρχης Δ Αντωνόπουλος1877-1881 Αντισυνταγmicroατάρχης Ιωάννης Ζυmicroβρακάκης Βασικό microέληmicroα της εκάστοτε ηγεσίας του Υπουργείου Στρατιωτικών ήταν να τοποθε-τούνται στη διοίκηση της σχολής πρόσωπα της απόλυτης εmicroπιστοσύνης του και αυτό είναι microάλλον ευνόητο Με εξαίρεση τον Σπύρο Μήλιο η διοίκηση του οποίου συνέπεσε microε τη συνταγmicroατική microεταβολή του 1843 όλοι οι διοικητές πληρούσαν αυτήν την προ-ϋπόθεση άσχετα από το γεγονός ότι πολλοί Ευέλπιδες ανέπτυξαν κατά καιρούς αντι-κυβερνητικές δραστηριότητες Το 1839 εκδηλώθηκαν πράξεις βίας από ορισmicroένους

Μέχρι την ίδρυση του Μετσό-βειου Πολυτεχνείου το 1887 η

Ευέλπιδες οι οποίοι laquoσυνέτριψαν δύω κάτοπτρα του κοιτώνος των [και] εξέσχισαν τας υπογραφάς του Διοικητούraquo Από microία έmicromicroεση αναφορά της εφηmicroερίδας Αιών προκύπτει ότι παρόmicroοια περιστατικά συνέβησαν και το 1836 Ως αιτία των ταραχών φαίνεται ότι υπήρξε η υπερβολικά αυστηρή διοίκηση του Rheineck ο οποίος πράγmicroατι είχε επι-βάλει αυστηρότατους όρους εκπαίδευσης και πειθαρχίας Πάντως το ίδιο το ιδρυτικό διάταγmicroα είχε θεσπίσει ένα αυστηρό θεσmicroικό πλαίσιο θέλοντας να πετύχει laquoεντελή ευπείθειαν διά καταλλήλου και απαραmicroειώτου αυστηρότητοςraquo Στη σηmicroαντικότερη και microάλιστα ένοπλη εξέγερση των Ευελπίδων το 1846 παρενέβη ο Όθων και microε απόφασή του ανέστειλε τη λειτουργία της σχολής για έναν χρόνο Η εκπαίδευση των νέων αξιωmicroατικών microε microία για πρώτη φορά εγχαρασσόmicroενη γνώση και παιδεία δυτικοευρωπαϊκού τύπου ενίσχυε την προσπάθεια του καθεστώτος για αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας και microάλιστα microέσα στη δοmicroή του κατασταλτικού microηχανισmicroού του στρατού Η αποφοίτηση από τη Σχολή Ευελπίδων και η ένταξη στις τάξεις του στρατού ισοδυ-ναmicroούσε microε επαγγελmicroατική και συνακόλουθα κοινωνική καταξίωση Συνιστούσε microία ανοδική κοινωνική κινητικότητα η οποία άλλοτε διασφάλιζε την αναπαραγωγή του laquoκαλούraquo ονόmicroατος της οικογένειας και άλλοτε σήmicroαινε την εισδοχή σε microία νέα κοι-νωνική ελίτ Αυτό επέτρεπε την πρόσβαση στην κρατική εξουσία αλλά κυρίως την ίδια τη διαχείρισή της αφού ένας αξιωmicroατικός microπορούσε πολύ εύκολα να εκλεγεί βουλευτής διότι έχαιρε γενικής εκτίmicroησης στην ελληνική κοινωνία του 19ου αιώνα Ας σηmicroειωθεί microάλιστα ότι microέχρι να ψηφιστούν από την κυβέρνηση Χ Τρικούπη οι νόmicroοι ΑΣΤrsquo και ΑΤΠΘrsquo το 1886 ένας αξιωmicroατικός microπορούσε να θέσει υποψηφιότητα για βου-λευτής και έπαιρνε υποχρεωτικά laquoσυνταγmicroατική άδειαraquo microε αποτέλεσmicroα αν κατάφερνε να εκλεγεί να microη διακόπτεται η στρατιωτική εξέλιξη και προαγωγή του Η περίοδος της βουλευτικής υπηρεσίας προσmicroετράται στον χρόνο της στρατιωτικής θητείας και έτσι ερmicroηνεύεται εν microέρει η τάση των στρατιωτικών να αναmicroειγνύονται ενεργά στην πολι-τική ζωή της χώρας Επιπλέον το γεγονός ότι πολλοί αξιωmicroατικοί εκλέγονταν microε χαρα-κτηριστική ευκολία βουλευτές ή γίνονταν υπουργοί ndashσυνήθως Στρατιωτικώνndash παρέχει το microέτρο του γενικότερου κύρους που απολάmicroβαναν οι αξιωmicroατικοί Το υψηλό αυτό γόητρο των αξιωmicroατικών microπορεί να ειδωθεί και ως απόρροια της υψηλής microόρφωσης που είχαν λάβει από την Ευελπίδων αν ταυτόχρονα ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η

Ο Γεώργιος Καρατζάς (1802-1882) γόνος της microεγάλης

συγκεκριmicroένη σχολή ήταν ουσιαστικά το πρώτο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυmicroα που λει-τούργησε στη χώρα microία δεκαετία πριν ανοίξει τις πύλες του το οθωνικό πανεπιστήmicroιο (1838) Παράλληλα οι αξιωmicroατικοί ndashιδιαίτερα οι ανώτεροι και ανώτατοιndash εισέπρατ-ταν εξαιρετικά ικανοποιητικούς microισθούς Ο στρατηγός και ο συνταγmicroατάρχης το 1846 είχαν microισθό 7000 δραχmicroών ετησίως ενώ ο πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και του Αρείου Πάγου 6000 Ο αντισυνταγmicroατάρχης λάmicroβανε ετησίως 5400 δραχmicroές τη στιγmicroή που ένας γενικός γραmicromicroατέας υπουργείου ή εισαγγελέας 4800 και ο δικαστής του Αρείου Πάγου 3822 Έτσι ο αξιωmicroατικός microέσα στην ελληνική κοινωνία περιβάλλεται microε εκτίmicroηση και συνο-δεύεται από υψηλό κύρος Ωστόσο το νέο επάγγελmicroα αυτό του αξιωmicroατικού του αποφοίτου της Σχολής Ευελπίδων είχε ποιοτική διαφορά από το ανάλογο της γενιάς της Επανάστασης Ο καπετάνιος ο οπλαρχηγός ndashποτέ δεν αποκαλείται αξιωmicroατικόςndash διέθετε αναmicroφισβήτητη λαϊκή απήχηση κερδισmicroένη microέσα από την πολεmicroική εmicroπειρία και τα στρατιωτικά ανδραγαθήmicroατα του Αγώνα Ευρισκόmicroενος στην κορυφή microιας κοι-νωνικά αποδεκτής ιεραρχίας ενόπλων λειτουργούσε microε όρους που συνήθως ο ίδιος προσδιόριζε ενώ όφειλε να φροντίζει για τη microισθοδοσία των laquoπαλικαριώνraquo του και καθόριζε την εσωτερική ιεράρχηση microέσα στο πλαίσιο ενός εξωθεσmicroικού συστήmicroατος πελατειακών σχέσεων Ο εmicroπειρικός laquoαξιωmicroατικόςraquo microε τις αδιαmicroφισβήτητες στρατιωτι-κές ικανότητες έγινε microέσα από τον Αγώνα λαϊκός ήρωας και πρότυπο θαυmicroασmicroού υπό τις συνθήκες που επέβαλαν οι ανάγκες της δεκαετίας του 1820 Από την άλλη microεριά οι πρώτες γενιές των αξιωmicroατικών της Σχολής Ευελπίδων έζησαν στην αρχή στη σκιά αυτών των ηρώων τους είχαν ζωντανά ακόmicroη παραδείγmicroατα ταυτόχρονα όmicroως ακο-λουθούσαν ένα επάγγελmicroα microε σκοπό να σταδιοδροmicroήσουν ως microισθοδοτούmicroενοι από το νεότευκτο κράτος Βιώνοντας και εmicroπεδώνοντας την οκταετή αυστηρή πειθαρχία του πνεύmicroατος που διείπε την Ευελπίδων αποκτώντας κατάρτιση και εξειδίκευση πρω-τόγνωρη για τα ελληνικά δεδοmicroένα αφοmicroοιώνοντας σταδιακά τα δυτικοευρωπαϊκής προέλευσης πρότυπα αποστασιοποιούνταν από τις συνήθειες των γονέων τους Κάποιες επιmicroέρους αλλαγές ως προς την οργάνωση της σχολής πραγmicroατοποιήθηκαν κυρίως microετά την έξωση του Όθωνα Έτσι microε τον νέο οργανισmicroό (Νοέmicroβριος 1864) καθορίστηκε η διάρκεια της εκπαίδευσης σε έξι χρόνια Στη σχολή εισάγονταν νέοι ηλικίας 15-18 ετών λαmicroβάνοντας γενική εκπαίδευση τριετούς διάρκειας πριν εξειδι-

Όσοι αποφοιτούσαν από τη Σχολή Ευελπίδων και συνέ-

κευτούν στη στρατιωτική τέχνη Με νέα τροποποίηση του οργανισmicroού τον Αύγουστο του 1866 η θητεία περιορίστηκε στα πέντε χρόνια microε τα τρία πρώτα να αποτελούν την προπαιδευτική περίοδο Με τις αλλαγές του 1870 η φοίτηση αυξήθηκε σε επτά χρόνια και γίνονταν δεκτοί microόνον απόφοιτοι Σχολαρχείου Η εκπαίδευση χωρίστηκε σε δύο περιόδους τη θεωρητική διάρκειας πέντε ετών (διδάσκονταν κυρίως φυσικοmicroα-θηmicroατικές επιστήmicroες) και το διετή κύκλο microε το τmicroήmicroα εφαρmicroογής των στρατιωτικών microαθηmicroάτων Ο αριθmicroός των Ευελπίδων ήταν 40 για κάθε τάξη αλλά υπήρχε η δυνατό-τητα εισαγωγής περισσοτέρων οι οποίοι microετά την αποφοίτησή τους από το θεωρητικό τmicroήmicroα ονοmicroάζονταν πολιτικοί microηχανικοί γεωmicroέτρες ή έπαιρναν το δίπλωmicroα του καθη-γητή Αυτό συνεχίστηκε microέχρι το 1877 οπότε και ιδρύθηκε το Πολυτεχνείο Παράλληλα microε την Ευελπίδων λειτούργησαν κατά καιρούς και διάφορα άλλα εκπαι-δευτικά κέντρα όπως το Σχολείο αξιωmicroατικών Πυροβολικού (1861) το Σχολείον Ριπής (1861) κά

Ο ρόλος του στρατού microία τελική αποτίmicroησηΔεκαετίες microετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους η στρατιω-τική πολιτική απέβλεπε κυρίως στην ικανοποίηση microιας ανάγκης να δηmicroιουργήσει τις προϋποθέσεις που θα συντελούσαν στην παγίωση του καθεστώτος Με άλλα λόγια ο ελληνικός στρατός αποτελούσε τον φύλακα της εννόmicroου τάξης και σε καmicroία περίπτωση δεν αποτέλεσε το microέσο για την υλοποίηση ορισmicroένης αλυτρωτικής πολιτικής Ακόmicroη και αν δεχτούmicroε την άποψη εκείνη που θεωρεί ότι οι microισοί τουλάχιστον από τους αξι-ωmicroατικούς προέρχονταν από τις αλύτρωτες περιοχές και συνεπώς τους οιστρηλατούσε ο πόθος να διοικήσουν τον απελευθερωτικό στρατό η επίσηmicroη κρατική πολιτική δεν microπορεί να χαρακτηριστεί αλυτρωτική Διαβάζοντας κανείς το έργο του Ανωνύmicroου Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι διαπιστώνει ότι ο ανώνυmicroος δεκαοχτάχρονος εθελοντής της δεκαετίας του 1860 εγκατέλειψε τον άνετο βίο του στην Κωνσταντινούπολη προκει-microένου να καταταγεί microε ενθουσιασmicroό στον ελληνικό στρατό ωστόσο οι microεγαλοϊδεατικές προσδοκίες του διαψεύδονται αφού συναντά microία άλλη ολωσδιόλου πραγmicroατικότητα Οι πρόχειρες και τελικά εθνικά επιζήmicroιες κινητοποιήσεις σε αυτήν τη περίοδο εξέθε-ταν διεθνώς τη χώρα και αποκάλυπταν την αδυναmicroία του ελληνικού στρατού να υλο-ποιήσει αυτό που στο εσωτερικό από το 1844 αποτελούσε όραmicroα και microόνιmicroη επωδό

Συνεπώς αυτό που πέτυχε το ελληνικό κράτος microε τον στρατό ήταν να δηmicroιουργήσει ένα ασφαλές έρεισmicroα για τους εκάστοτε φορείς της κεντρικής εξουσίας

laquoΈθεσα την χείρα επί του ευαγγελίου έρριψε τους οφθαλmicroούς εις microέρος το οποίον microε έδειξαν εντός του βιβλίου εκείνου το οποίον ήτον ο εσωτερικός Καυσησmicroός του Στρατού και ενέγνωσα καθαρά microεν αλλrsquo όχι και χωρίς η φωνή microου να τρέmicroει ldquoΟρκίζοmicroαι να φυλάττω πίστιν επί τους νόmicroους και επί του βασιλέα να υπακούω αδιστάκτως και τυφλώς εις τις διαταγάς των ανωτέρων microου και να υπερασπισθώ εν ανάγκη την πατρίδα και την σηmicroαίαν του τάγmicroατος microου microέχρι της τελευταίας ρανίδας του αίmicroατός microουldquo Έπειτα υπέγραψα έγγραφον διrsquo ου υπεχρεώθην να υπηρετήσω τέσσερα έτσι ως εθελο-ντής εις τον ελληνικόν στρατόν αν και οι εθελονταί εδύναιτο και διrsquo ου microόνον έτος να καταταχθώ αν ήθελονΜετά ταύτα ωδηλώθην ενωπίον του κουρέως (hellip) και microετά τρία λεπτά η κεφαλή microου γυmicroνηθείσα από microαλιά ωmicroοίαζε πολύ microε κολοκύνθην (hellip) Ο τρόπος microε τον οποίον εγνωρίσθηmicroεν εγώ και ο επιλοχίας δεν microε ήρεσε καθόλου Τον άνθρωπον ο οποίος ενδύει τους στρατιώτες και από πολίτας και ασήmicroαντα όντα τους δίδει το σχήmicroα φρου-ράν της πατρίδος (hellip) επερίmicroενα να ίδω να microε δεχθή microε ανοικτάς αγκάλας (hellip)raquo (laquoΗ Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδιraquo επιmicro-εισαγωγή M Vitt Εστία 1993)

που είχαν πρωτοστατήσει στις παρανοmicroίες της συγκεκριmicroένης περιόδου Αντίθετα όσοι υπηρέτησαν πριν από την 1η Δεκεmicroβρίου 1831 είχαν το δικαίωmicroα να επανακαταταγούν στον υπό διαmicroόρφωση στρατό υπό ορισmicroένους όρους και προϋποθέσεις (άρθρο 3) Το γεγονός αυτό ο αποκλεισmicroός δηλαδή ενός microεγάλου αριθmicroού στρατιωτικών από τον Τακτικό Στρατό παράλληλα microε την άφιξη 3500 Βαυαρών θα αποτελέσει σηmicroείο οξείας κριτικής κατά του νέου καθεστώτος ενώ συνάmicroα κυοφόρησε το ληστρικό φαινόmicroενο ένα πρόβληmicroα που ταλάνισε έντονα το ελληνικό κράτος τις επόmicroενες δεκαετίες

Το βαυαρικό στρατιωτικό σώmicroα Ως προς το ζήτηmicroα της έλευσης των Βαυαρών στρατιωτικών αυτό προκάλεσε ποικίλες συζητήσεις αλλά και αντιδράσεις Η άφιξη και η παραmicroονή τους στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια της οθωνικής απολυταρχίας βασίστηκε στη συνθήκη της 25ης Απριλίου (7ης Μαΐου) 1832 η οποία υπογράφηκε στο Λονδίνο microεταξύ των εκπροσώπων των Μεγάλων Δυνάmicroεων και της Βαυαρίας και microε την οποία αποφασίστηκε η εκλογή του ανήλικου Όθωνα ως βασιλιά της ΕλλάδαςΟ 14ος όρος λοιπόν της συγκεκριmicroένης συνθήκης όριζε τα εξής laquoΗ ΑΜ ο Βασιλεύς της Βαυαρίας θέλει διευκολύνει προς τον πρίγκιπα Όθωνα τα microέσα του να στρατολο-γήσει εν Βαυαρία και να παραλάβη εις την υπηρεσίαν αυτού ως Βασιλεύς της Ελλάδος σώmicroα στρατιωτικών microέχρι τριών χιλιάδων πεντακοσίων ανδρών του οποίου τον οπλι-σmicroόν την αποσκευήν και microισθοδοσίαν θέλει χορηγήση το ελληνικό κράτοςraquoΕπίσης το συγκεκριmicroένο σώmicroα προβλεπόταν ότι θα παρέmicroενε microέχρι να αποχωρήσουν τα ndashελάχιστα ούτως ή άλλωςndash συmicromicroαχικά στρατεύmicroατα τα οποία είχαν αποσταλεί για την τήρηση της τάξης ήδη από το 1828 χωρίς ωστόσο να εκπληρώνουν τη δύσκολη αποστολή τους Βάσει αυτού του άρθρου υπογράφηκε τον Νοέmicroβριο του ίδιου έτους ξεχωριστή συνθήκη microεταξύ Ελλάδας και Βαυαρίας τα 43 άρθρα της οποίας ρύθmicroιζαν κάθε λεπτοmicroέρεια σχετικά microε τη microισθοδοσία τη διαmicroονή και το καθεστώς το οποίο θα διείπε την παρουσία τους στο ελληνικό κράτος Το επικουρικό αυτό στρατιωτικό σώmicroα περιλάmicroβανε α) 4 τάγmicroατα πεζικού β) 2 ίλες ιππικού γ) 1 κανονιοστοιχία της γραmicro-microής την οποία θα κατείχε πεζό πυροβολικό σώmicroα δ) τους αναγκαίους επιτελείς Για τη σηmicroασία που είχε το συγκεκριmicroένο αυτό σώmicroα για τη νέα εξουσία αλλά και για τις αντιλήψεις υπεροχής και τελικά επιβολής των Βαυαρών είναι χαρακτηριστικά τα

Οι Βαυαροί στρατιώτες και αξιω-microατικοί microέλη του σώmicroατος που



































σειρά 1833-1839















































































































σειρά 1833-1839













































































ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ · 2006. 9. 19. · δεύτερη πατρίδα και...

Documents

Transcript of ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ · 2006. 9. 19. · δεύτερη πατρίδα και...