1

Χριζηίνα Κοσλούρη

Η Ιζηορία ηοσ Ελληνικού Αθληηιζμού:

ζπορ, θσζική αγωγή και Ολσμπιακοί Αγώνες

ην, Γηάλλεο Εατκάθεο θαη Διέλε Φνπξλαξάθε, Αζιεηηζκόο θαη

θνηλσλία ζηε λεώηεξε Διιάδα: Ηζηνξηθέο θαη θνηλσληνινγηθέο

πξνζεγγίζεηο, Αζήλα, Αιεμάλδξεηα, ππφ έθδνζε

Η ιζηορία ηων ζπορ ως επιζηημονικό ανηικείμενο

Ο Martin Polley μεθηλά ηε κειέηε ηνπ Sports History : A Practical Guide (2007) κε ην

εξψηεκα «ηη είλαη ε ηζηνξία ησλ ζπνξ;». Σν εξψηεκα κνηάδεη παξάδνμν, κεηά απφ θάπνηεο

δεθαεηίεο αλάπηπμεο ησλ «αζιεηηθψλ ζπνπδψλ» θαη αλαβάζκηζεο ηνπ επηζηεκνληθνχ

ελδηαθέξνληνο γηα ην ζψκα θαη ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ. Δίλαη βεβαίσο γεγνλφο φηη έσο

πξφζθαηα ηα ζπνξ, ην παηρλίδη αιιά θαη ε ζσκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ελ γέλεη ππνηηκήζεθαλ

σο αλνξζνινγηθέο, κε «ζνβαξέο» θαη ελ ηέιεη αζήκαληεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αλζξψπηλνπ

πνιηηηζκνχ, ζαθψο δηαθξηηέο απφ ηελ πλεπκαηηθή δεκηνπξγία. Ζ παξάδνζε ηνπ δπηηθνχ

νξζνινγηζκνχ θαη ηνπ δπηηθνχ ζπζηήκαηνο αμηψλ ππαγφξεπε ηε δηρνηνκηθή δηάθξηζε

αλάκεζα ζην πλεχκα θαη ην ζψκα. πλεπψο, ην πλεχκα κφλν ζεσξνχληαλ φηη παξήγε

«πνιηηηζκφ» ελψ ην ζψκα αλήθε ζηε δηθαηνδνζία ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ. Ζ αιιαγή

παξαδείγκαηνο πνπ ζπλέβε ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 επεξέαζε

αλαπφθεπθηα ηελ αλάιπζε ηνπ ζψκαηνο θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ. Ζ κειέηε ησλ ζπνξ

εηδηθφηεξα άιιαμε ξηδηθά κέζσ ηεο λέαο θνηλσληθήο ηζηνξίαο ηεο γαιιηθήο ρνιήο ησλ

Annales θαη ηεο βξεηαληθήο λέν-καξμηζηηθήο παξάδνζεο. Ζ ηζηνξηθή πξνζέγγηζε ηεο

ζσκαηηθήο άζθεζεο θαη ηεο αζιεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο επεξεάζηεθε εμάιινπ απφ

θνηλσληνιφγνπο, θηινζφθνπο θαη αλζξσπνιφγνπο φπσο ν Max Weber, ν Norbert Elias, ν

Michel Foucault θαη ν Clifford Geertz (Κνπινχξε 1997: 17-24). Ζ ηζηνξία ησλ ζπνξ

αλαπηχρζεθε σο άιιε κηα ηζηνξία «απφ θάησ», κε πνιιέο αλαινγίεο πξνο ηελ ηζηνξία ηνπ

εξγαηηθνχ θηλήκαηνο, δίλνληαο έκθαζε ζε πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο πξαθηηθέο ησλ

θαηψηεξσλ ηάμεσλ θαη εζηηάδνληαο ζε δεηήκαηα φπσο ε θνηλσληθή ηάμε, ην θχιν θαη ε

εζλνηηθή ηαπηφηεηα. Ζ κειέηε ησλ ζπνξ πξνβιήζεθε ινηπφλ σο κηα κέζνδνο θαηαλφεζεο

επξχηεξσλ ηζηνξηθψλ αιιαγψλ, φπσο ε αλάδπζε ηεο ζχγρξνλεο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο, ε

2

κεηάβαζε ζηε λενηεξηθφηεηα, ε απνηθηνθξαηία, ε ζπγθξφηεζε εζληθψλ ηαπηνηήησλ, ε

εκθάληζε θαη ε πηψζε ησλ ζχγρξνλσλ νινθιεξσηηθψλ θαζεζηψησλ, ν ςπρξνπνιεκηθφο

δηπνιηζκφο, ε καδηθή θνπιηνχξα, ε παγθνζκηνπνίεζε θιπ.

Φαίλεηαη, εληνχηνηο, φηη ν ζπγθεθξηκέλνο επηζηεκνληθφο θιάδνο αληηκεησπίδεη αθφκε

πξνβιήκαηα ηαπηφηεηαο θαη επηζηεκνληθνχ θχξνπο, φπσο ηνπιάρηζηνλ πξνθχπηεη απφ ηηο

δηαπηζηψζεηο ησλ ίδησλ ησλ ηζηνξηθψλ ησλ ζπνξ, νη νπνίνη εμαθνινπζνχλ λα ληψζνπλ ηελ

αλάγθε λα αηηηνινγήζνπλ γηαηί κειεηνχλ ηα ζπνξ (Hill 2003: 355-361). Μφιηο ην 2008, ζε

ζπλέδξην ηνπ Γεξκαληθνχ Ηζηνξηθνχ Ηλζηηηνχηνπ ζηελ Οπάζηγθηνλ, δηαηππψζεθε ε πξφηαζε

λα αλαδεηρζνχλ ηα ζπνξ ζε ηδηαίηεξε αλαιπηηθή θαηεγνξία, ζε αληηζηνηρία κε ην θχιν πνπ

είρε δηακνξθσζεί ζε δηαθξηηφ επηζηεκνληθφ αληηθείκελν θάπνηεο δεθαεηίεο λσξίηεξα, ψζηε

λα απνθηήζνπλ ην απαξαίηεην ζεσξεηηθφ θχξνο πνπ έρνπλ ζήκεξα νη ζπνπδέο θχινπ ζε

παγθφζκην επίπεδν (Schiller and Young 2009 : 313). Παξφιν πνπ ε ζχγθξηζε δελ επζηαζεί

απφ επηζηεκνινγηθή άπνςε, απνηππψλεη σζηφζν ηελ αγσλία αλαγλψξηζεο πνπ δηαθαηέρεη

ηνλ θιάδν δηεζλψο. Πνηα είλαη φκσο ε πξαγκαηηθφηεηα σο πξνο ηηο αζιεηηθέο ζπνπδέο θαη

εηδηθφηεξα ηελ ηζηνξία ησλ ζπνξ;

Ζ αλαγλψξηζε ησλ ζπνξ σο επηζηεκνληθνχ πεδίνπ κπνξεί λα δηαγλσζζεί κε θξηηήξηα

πξψηνλ, ηε δηεζλή ηνπ εκβέιεηα (ηελ εμάπισζε ησλ ζρεηηθψλ ζπνπδψλ θαη εξεπλψλ ζε

παγθφζκην επίπεδν), δεχηεξνλ, ηελ παξαγσγή ζεσξεηηθήο ζθέςεο θαη ηξίηνλ, ηε δηδαζθαιία

ηνπ αληηθεηκέλνπ ζε παλεπηζηεκηαθφ επίπεδν. Τπάξρνπλ πιένλ αξθεηά ηκήκαηα «Αζιεηηθψλ

πνπδψλ» (Sports Studies) ζε δηεζλέο επίπεδν, φπσο θαη ηα Σ.Δ.Φ.Α.Α. (Σκήκαηα

Δπηζηεκψλ Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ) ζηελ Διιάδα, φπνπ δηδάζθνληαη κηα ζεηξά

απφ γλσζηηθά αληηθείκελα, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε ηζηνξία ησλ ζπνξ, ελψ θπθινθνξνχλ

θαη αξθεηά εμεηδηθεπκέλα επηζηεκνληθά πεξηνδηθά ζε δηεζλέο αιιά θαη εζληθφ επίπεδν.

Γηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο θαη εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα εθπνλνχληαη εμάιινπ φιν θαη

ππθλφηεξα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Σν 1989 ηδξχζεθε ε Γηεζλήο Δηαηξεία γηα ηελ Ηζηνξία

ηεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη ησλ πνξ (ISHPES: the International Society for the History of

Physical Education and Sport), ε νπνία πξνήιζε απφ ηε ζπγρψλεπζε άιισλ εηαηξεηψλ κε

κηθξφηεξε εκβέιεηα, πνπ είραλ δεκηνπξγεζεί ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη 1970.

Δληνχηνηο, παξαηεξείηαη κηα αμηνζεκείσηε εζσζηξέθεηα: νη ηζηνξηθνί ησλ ζπνξ πνπ

δηδάζθνπλ ζε ηκήκαηα αζιεηηθψλ ζπνπδψλ ζπάληα δεκνζηεχνπλ ζε θαζηεξσκέλα ηζηνξηθά

πεξηνδηθά θαη ζπάληα κεηέρνπλ ζε επηζηεκνληθά ζπλέδξηα άιια απφ εθείλα πνπ

εμεηδηθεχνληαη ζηα ζπνξ θαη ηνλ αζιεηηζκφ. Ζ ηζηνξία ησλ ζπνξ κνηάδεη λα αλήθεη

πεξηζζφηεξν ζηα ζπνξ θαη ιηγφηεξν ζηελ ηζηνξία. Γη‟ απηφ ην ιφγν, ε απάληεζε ζην

3

εξψηεκα ηνπ Martin Polley «ηη είλαη ε ηζηνξία ησλ ζπνξ;» θαη επίζεο «πνηνη είλαη νη

ηζηνξηθνί ησλ ζπνξ;» δελ είλαη απηνλφεηε.

Έλα άιιν παξάδνμν ηεο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ είλαη φηη, παξφιν πνπ ηα ζπνξ απνηεινχλ

έλα απφ ηα θαηεμνρήλ παγθόζκηα θαηλφκελα, δηαζέηνπκε ζρεδφλ απνθιεηζηηθά εζληθέο

ηζηνξίεο ησλ ζπνξ (Guttmann 1983: 35-36 θαη Pope and Nauright 2012: 6). Οη Γεξκαλνί

γξάθνπλ γηα ηα γεξκαληθά Turnen (γπκλαζηηθφ θίλεκα ηνπ 19νπ

αηψλα) θαη ηελ πεξίνδν ηνπ

εζληθνζνζηαιηζκνχ1, νη Γάιινη εξεπλνχλ ηνλ πνδειαηηθφ γχξν ηεο Γαιιίαο θαη ηε

δηδαζθαιία ηεο γπκλαζηηθήο θαηά ηελ Γ΄ Γεκνθξαηία, νη Έιιελεο κειεηνχλ ηνπο αξραίνπο

θαη ζχγρξνλνπο αγψλεο θ.ν.θ. Ζ ππεξνρή θαη ε παγθφζκηα εκβέιεηα ηεο αγγινζαμνληθήο

βηβιηνγξαθίαο (ηφζν βξεηαληθήο φζν θαη ακεξηθαληθήο πξνέιεπζεο) είλαη βεβαίσο

πξνθαλήο, αιιά θαη εθείλε θαιχπηεη δεηήκαηα θπξίσο ηεο ακεξηθαληθήο ή ηεο βξεηαληθήο

ηζηνξίαο ησλ ζπνξ. Αθεηέξνπ, είλαη ζαθήο ν επξσθεληξηζκφο –ζσζηφηεξα

δπηηθνθεληξηζκφο- ησλ πξνζεγγίζεσλ, φπνπ θπξηαξρεί ε νπηηθή πνπ δίλεη έκθαζε ζηα ζπνξ

ηεο Ακεξηθήο θαη ηεο Δπξψπεο, αγλνψληαο ηηο εμειίμεηο ζηνλ ππφινηπν θφζκν (Brownell

2005).

Παξάδνμε είλαη επίζεο ε έιιεηςε δηεπηζηεκνληθφηεηαο ζε έλα θαηεμνρήλ

δηεπηζηεκνληθό αληηθείκελν φπσο είλαη ηα ζπνξ. Ζ ηζηνξία ησλ ζπνξ ζπλππάξρεη ζε

παλεπηζηεκηαθά ηκήκαηα αζιεηηθψλ ζπνπδψλ καδί κε κηα πιεηάδα θνηλσληθψλ θαη ζεηηθψλ

επηζηεκνληθψλ θιάδσλ. Δληνχηνηο, κνηάδεη λα αθνινπζεί έλαλ παξάιιειν δξφκν ρσξίο λα

δηαιέγεηαη κε ηηο φκνξεο επηζηήκεο, φπσο ζα αλακέλακε, κε ζηφρν ηελ παξαγσγή κηαο

πξαγκαηηθά δηεπηζηεκνληθήο αλαιπηηθήο πξνζέγγηζεο. Δμάιινπ, ν ζπγθεθξηκέλνο θιάδνο

δηαθαηέρεηαη απφ εζσηεξηθνχο δηραζκνχο πνπ νθείινληαη ζηε δηαθνξεηηθή εθπαίδεπζε θαη

πξνέιεπζε φζσλ δεκνζηεχνπλ κειέηεο γηα ην αζιεηηθφ παξειζφλ, έλα ζηνηρείν πνπ ηνλ

δηαθνξνπνηεί απφ άιινπο ππν-θιάδνπο ηεο ηζηνξηθήο επηζηήκεο.

ε κηα ζπλνπηηθή επηζθφπεζε ηεο ακεξηθαληθήο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ, ν Mark Dyreson

δηαθξίλεη κεηαμχ ηεο «αζιεηηθήο ηζηνξίαο» (sports history) θαη ηεο «ηζηνξίαο ησλ ζπνξ»

(history of sports). Ζ «αζιεηηθή ηζηνξία» εζηηάδεη ζην αζιεηηθφ παξειζφλ θαη ηελ

αλζξψπηλε θίλεζε ή ζσκαηηθή άζθεζε θαη γξάθεηαη απφ γπκλαζηέο, ελψ ε «ηζηνξία ησλ

ζπνξ» είλαη ην πεδίν ησλ επαγγεικαηηψλ ηζηνξηθψλ, νη νπνίνη εληάζζνπλ ηα ζπνξ ζε

επξχηεξεο ηζηνξηθέο αιιαγέο (Dyreson 2012 : 599-623). Οη δχν θαηεγνξίεο είλαη άληζεο

αξηζκεηηθά, δεδνκέλνπ φηη είλαη ιίγνη νη επαγγεικαηίεο ηζηνξηθνί πνπ αζρνινχληαη

εξεπλεηηθά κε ηνλ αζιεηηζκφ, ηφζν δηεζλψο φζν θαη ζηελ Διιάδα.

1 Γηα κηα εμαηξεηηθή επηζθφπεζε ηεο γεξκαληθήο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ έσο ην 1990, βι. Krüger 1990.

4

ηελ πεξίπησζε ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο ηνπ αζιεηηζκνχ, ηζρχεη ε ίδηα δηάθξηζε

αλάκεζα ζηηο δχν απηέο θαηεγνξίεο, αιιά κφλν γηα ηελ πεξίνδν κεηά ην 1990. ε νιφθιεξε

ηελ πεξίνδν απφ ηηο αξρέο πεξίπνπ ηνπ 19νπ

αηψλα, ζηελ Διιάδα ππάξρεη κφλν ε «αζιεηηθή

ηζηνξία», εθφζνλ δελ ππάξρνπλ επαγγεικαηίεο ηζηνξηθνί πνπ κειεηνχλ ηε θπζηθή αγσγή θαη

ηα ζπνξ. Δμαίξεζε απνηειεί ε αξραηφηεηα θαη νη Οιπκπηαθνί αγψλεο, γηα ιφγνπο φκσο πνπ

ζπλδένληαη κε ηελ ειιεληθή εζληθή ηαπηφηεηα θαη ηε δηαθξηηή αλάπηπμε ηεο αξραηνινγίαο.

Πξηλ απφ ηελ αλάιπζε ηεο ζρεηηθήο ζπγγξαθηθήο παξαγσγήο, σζηφζν, είλαη

απαξαίηεην λα αλαθεξζνχκε ζηνλ ηνκέα ησλ ηζηνξηθψλ πεγψλ θαη ησλ αξρείσλ, ησλ νπνίσλ

ε ρξήζε απνηππψλεη εμάιινπ ηφζν επηζηεκνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηζηνξίαο ηνπ

αζιεηηζκνχ ζηελ Διιάδα φζν θαη ηε γεληθφηεξε αληίιεςε πνπ δηαθξίλεη ηε ζηάζε απέλαληη

ζην αζιεηηθφ παξειζφλ.

Πηγές

Ζ ρξήζε ησλ πεγψλ απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηεο κεζφδνπ ηεο ηζηνξηθήο επηζηήκεο είηε

κειεηά ηα πνιηηηθά θφκκαηα, είηε ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή είηε ηελ θνπιηνχξα ή ηα ζπνξ.

Ωζηφζν, ε απάληεζε ζην εξψηεκα «πνηα θαηάινηπα ηνπ παξειζφληνο απνηεινχλ ηζηνξηθέο

πεγέο;» δελ είλαη απηνλφεηε νχηε δεδνκέλε. Δλψ ε παξαδνζηαθή ηζηνξηνγξαθία έθαλε ρξήζε

απνθιεηζηηθά γξαπηψλ πεγψλ θαη κάιηζηα ηεθκεξίσλ πνπ πξνέξρνληαλ απφ επίζεκνπο

θνξείο (ππνπξγεία, ζπλζήθεο, δηπισκαηηθή αιιεινγξαθία θιπ.), ε «λέα» ηζηνξία δηεπξχλεη

ζπλερψο ηα είδε ησλ ηζηνξηθψλ πεγψλ πνπ αμηνπνηεί, ψζηε λα πεξηιάβεη ηεθκήξηα πνπ

πξνέξρνληαη απφ «αλψλπκνπο» δξάζηεο ηεο ηζηνξίαο αιιά θαη κηα κεγάιε πνηθηιία πιηθψλ

θαη κε πιηθψλ θαηαινίπσλ (εηθφλεο, πξνθνξηθέο καξηπξίεο, αληηθείκελα θιπ.).

Οη εμειίμεηο απηέο έρνπλ νπσζδήπνηε επεξεάζεη φινπο ηνπο θιάδνπο ηεο ηζηνξηθήο

έξεπλαο ζε κηθξφηεξν ή κεγαιχηεξν βαζκφ. Ζ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ σζηφζν θαίλεηαη φηη

αθνινπζεί κε κεγάιν δηζηαγκφ ηε ζηξνθή απηή πνπ παξαηεξείηαη ζηηο ηζηνξηθέο επηζηήκεο

απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη νη ηζηνξηθνί ησλ ζπνξ θαη ηεο θπζηθήο αγσγήο εμαθνινπζνχλ

λα ζηεξίδνληαη θαηεμνρήλ ζε γξαπηέο πεγέο2. ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, ειάρηζηνη είλαη

εθείλνη ρξεζηκνπνηνχλ πεγέο φπσο θηλεκαηνγξαθηθέο ηαηλίεο, θφκηθο, ηζηνζειίδεο, κνπζεία,

ζηάδηα, κλεκεία, ηξφπαηα, γξακκαηφζεκα. Αθφκε ιηγφηεξνη είλαη εθείλνη πνπ ρξεζηκνπνηνχλ

ηελ πξνθνξηθή ηζηνξία (παξφιν πνπ αθζνλνχλ νη ζπλεληεχμεηο θαη νη καξηπξίεο αζιεηψλ θαη

2 Δμαίξεζε απνηεινχλ νη κειέηεο πνπ αθνξνχλ ζηελ αξραηφηεηα ή ζε πνιηηηζκνχο ρσξίο γξαθή, φπνπ γίλεηαη

ρξήζε δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ ηεθκεξίσλ φπσο, γηα παξάδεηγκα, αξραηνινγηθψλ επξεκάησλ θαη πιηθψλ

θαηαινίπσλ.

5

παξαγφλησλ ηνπ αζιεηηζκνχ), ε νπνία φκσο ίζσο ζα έδηλε ηε δπλαηφηεηα ζχλδεζεο αλάκεζα

ζηελ αθαδεκατθή, ηε δεκφζηα θαη ηελ εθιατθεπκέλε ηζηνξία ησλ ζπνξ, κηα ζχλδεζε πνπ

ηψξα ιείπεη (Cahn 1994: 594-609).

Ζ ηζηνξία ησλ ζπνξ (φπσο θαη ε παξαδνζηαθή ηζηνξία ελ γέλεη) δηαθξίλεηαη επίζεο

απφ κηα ζαθή ηεξάξρεζε αλάκεζα ζηηο πξσηνγελείο θαη ηηο δεπηεξνγελείο πεγέο. Οη

πξσηνγελείο πεγέο ζεσξνχληαη νη πιένλ «απζεληηθέο» θαη αμηφπηζηεο, εθείλεο πνπ είλαη

ζχγρξνλεο κε ην ηζηνξηθφ θαηλφκελν ή πξφζσπν πνπ κειεηάηαη θαη ρσξίο ηηο νπνίεο είλαη

αδχλαηε ε ηζηνξηθή έξεπλα. Αληίζεηα, νη δεπηεξνγελείο πεγέο, νη νπνίεο είλαη

κεηαγελέζηεξεο θαη πεξηέρνπλ εξκελείεο ή ζρφιηα γηα ην ππφ κειέηε ηζηνξηθφ ζέκα,

αληηκεησπίδνληαη σο αλαμηφπηζηεο. Οη εμειίμεηο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο, κεηά ηε

γισζζνινγηθή θαη ηελ πνιηηηζκηθή ζηξνθή (linguistic turn, cultural turn), έρνπλ βεβαίσο

ππνλνκεχζεη ην πξσηείν ησλ πξσηνγελψλ πεγψλ θαζψο θαη ηελ πεπνίζεζε φηη κέζσ ηεο

κειέηεο ηνπο κπνξεί ν ηζηνξηθφο λα θαηαθηήζεη ηελ «αιήζεηα». Δληνχηνηο, ε ηζηνξία ησλ

ζπνξ, κε εμαίξεζε ηελ ηζηνξία ηνπ γπλαηθείνπ αζιεηηζκνχ, κνηάδεη λα κελ έρεη αθνινπζήζεη

απηά ηα ξεχκαηα θαη εμαθνινπζεί λα είλαη πξνζεισκέλε ζηε ζρνιαζηηθή έξεπλα ησλ

πξσηνγελψλ γξαπηψλ πεγψλ θάλνληαο κφλν πεξηθεξεηαθή ή επηθνπξηθή ρξήζε άιισλ πεγψλ

(Osmond and Phillips 2012: 36-38).

Ζ ζηάζε απηή ζπκπιέεη κε επηζηεκνινγηθέο επηινγέο νη νπνίεο δηαθξίλνληαη απφ ηελ

θπξηαξρία ηνπ εκπεηξηζκνχ θαη ηεο πεξηγξαθηθήο κεζφδνπ έλαληη ηεο αλαιπηηθήο. πσο

ραξαθηεξηζηηθά γξάθεη ν Douglas Booth : «ε επηζηεκνινγία ζηελ θπξίαξρε αθαδεκατθή

ηζηνξία ησλ ζπνξ παξακέλεη θαηά θαλφλα ζθηθηά αγθηζηξσκέλε ζε έλα ππφβαζξν

εκπεηξηζκνχ θαη ζηελ αθιφλεηε πεπνίζεζε φηη νη ηζηνξηθνί κπνξνχλ λα αλαζπζηήζνπλ ην

παξειζφλ, ηηο πξαγκαηηθφηεηέο ηνπ θαη ηηο αιήζεηεο ηνπ» (Booth 2005: 210). Ζ έκθαζε ζηα

«γεγνλφηα» έρεη σο απνηέιεζκα ηε ιεπηνκεξή θαηαγξαθή ησλ επηδφζεσλ, ησλ ρξνλνινγηψλ,

ησλ νλνκάησλ θ.η.φ. θαη ηελ παξάιιειε ππνβάζκηζε ηεο θαηαλόεζεο ηνπ παξειζφληνο. Ζ

ρξήζε ησλ πεγψλ απφ ηνπο ηζηνξηθνχο ησλ ζπνξ κπνξεί επνκέλσο λα δηαθξηζεί αθελφο ζηελ

(θπξίαξρε) πεξηγξαθηθή, «θσηνγξαθηθή πξνζέγγηζε ηεο ηζηνξίαο», φπνπ νη εξσηήζεηο πνπ

ηίζεληαη είλαη «πνπ, πφηε, πνηνο, ηη», θαη αθεηέξνπ ζηελ (πξφζθαηα αλαδπφκελε) αλαιπηηθή

πξνζέγγηζε ηεο ηζηνξίαο σο «δηαδηθαζίαο», φπνπ ν ηζηνξηθφο εξεπλεηήο εξσηά «πσο» θαη

«γηαηί» (Booth 2005: 6). Ζ απινπζηεπηηθή θαη γεληθεπηηθή απηή δηάθξηζε παξαπέκπεη ζηελ

επαλαζηαηηθή αιιαγή ζηε ρξήζε ησλ πεγψλ, ε νπνία ζπλέβε κεηά ηε γισζζνινγηθή

ζηξνθή. ηελ πεξίπησζε ηεο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ σζηφζν, ε αιιαγή απηή δελ νθείιεηαη ζηε

ζεσξεηηθή ζπδήηεζε πνπ δηεμαγφηαλ ζην εζσηεξηθφ ηνπ ηζηνξηθνχ επαγγέικαηνο αιιά ζηελ

6

επίδξαζε πνπ δέρηεθε ε ηζηνξία ησλ ζπνξ απφ φκνξεο θνηλσληθέο επηζηήκεο, φπσο ε

θνηλσληνινγία θαη ε αλζξσπνινγία ησλ ζπνξ (Osmond and Phillips 2012: 41-43).

Αρτεία, μοσζεία, ζσλλογές

πσο αλαθέξζεθε, ε παξαδνζηαθή εκπεηξηζηηθή ζρέζε ησλ ηζηνξηθψλ κε ηηο αξρεηαθέο

πεγέο θινλίζηεθε κε ηελ εκθάληζε ηνπ κεηακνληεξληζκνχ: έσο ηφηε, ηα αξρεία ζεσξνχληαλ

ηόπνη γλώζεο, φπνπ ν εξεπλεηήο αλαδεηνχζε ηελ αιήζεηα. Ο κεηακνληεξληζκφο έζεζε ππφ

ακθηζβήηεζε ηελ αμηνπηζηία ησλ αξρείσλ θαη ησλ πεγψλ, επηζεκαίλνληαο ηε δηαδηθαζία

θαηαζθεπήο θαη επηινγήο3. Τπφ ην πξίζκα ηεο κεηακνληεξληζηηθήο θξηηηθήο, ηα αξρεία

αληηκεησπίδνληαλ πιένλ σο ηόπνη εμνπζίαο. πσο γξάθεη ν Achille Mbembe, «μερλάκε φηη

φια ηα έγγξαθα δελ πξννξίδνληαη λα γίλνπλ αξρεία. […] Σα αξρεία είλαη ην πξντφλ κηαο

δηαδηθαζίαο πνπ κεηαηξέπεη έλαλ νξηζκέλν αξηζκφ εγγξάθσλ ζε αληηθείκελα πνπ θξίλνληαη

άμηα δηαηήξεζεο θαη ζπληήξεζεο ζε δεκφζην ρψξν […] πξφθεηηαη θαηά βάζε γηα έλα δήηεκα

δηάθξηζεο θαη επηινγήο» (Mbembe 2002: 19-20 ζην Booth 2006: 467). Απηφ είλαη αθφκε

εληνλφηεξν ζηελ πεξίπησζε ησλ ιεγφκελσλ επίζεκσλ εγγξάθσλ, εθείλσλ δειαδή πνπ

πξνέξρνληαη απφ θπβεξλήζεηο, αζιεηηθέο νκνζπνλδίεο, παγθφζκηνπο αζιεηηθνχο

νξγαληζκνχο, ζπιιφγνπο θιπ. Δίλαη γλσζηφ, θαη φρη κφλν ζηνπο ηζηνξηθνχο ησλ ζπνξ, φηη νη

θπβεξλήζεηο θαη νη αζιεηηθέο νξγαλψζεηο απνθξχπηνπλ, δηαζηξεβιψλνπλ, απνζησπνχλ θαη

θαηαζηξέθνπλ πιεξνθνξίεο. Απηφ δελ ζεκαίλεη βεβαίσο φηη ν ηζηνξηθφο παχεη λα

ρξεζηκνπνηεί αξρεηαθέο πεγέο. Παχεη φκσο πιένλ λα ηηο αληηκεησπίδεη σο απνθιεηζηηθνχο

θνξείο αιήζεηαο θαη ηηο ρξεζηκνπνηεί σο ηεθκήξηα, ιακβάλνληαο ππφςε ηνπο φξνπο

παξαγσγήο ηνπο θαη ελ ηέιεη ηελ ηζηνξηθφηεηά ηνπο.

ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο σζηφζν, ην πξφβιεκα ζηελ ηζηνξηθή έξεπλα ησλ ζπνξ

θαη ηνπ αζιεηηζκνχ ελ γέλεη δελ ηίζεηαη ηφζν απφ ηελ πξνζήισζε ζηελ «απζεληία» ησλ

πεγψλ θαη ηελ «νπδεηεξφηεηα» ηνπ αξρείνπ αιιά θπξίσο απφ ηελ απνπζία ησλ αξρείσλ ή ηελ

άγλνηα ησλ πεγψλ. Τπάξρνπλ δειαδή δχν πξνβιήκαηα: αθελφο, ε αζιεηηθή ηζηνξία, θπξίσο

ζηελ εθιατθεπκέλε ηεο κνξθή αιιά φρη κφλν, έρεη γξαθηεί θαη εμαθνινπζεί λα γξάθεηαη

εξήκελ ησλ ηζηνξηθψλ ηεθκεξίσλ· αθεηέξνπ, δελ ππήξμε ζπζηεκαηηθφ ελδηαθέξνλ απφ ηνπο

αληίζηνηρνπο θνξείο γηα ηε ζπληήξεζε ησλ ηεθκεξίσλ νχηε γηα ηελ νξγάλσζε ησλ

αζιεηηθψλ αξρείσλ. ην πξψην πξφβιεκα ζα επαλέιζνπκε παξαθάησ, φηαλ γίλεη ιφγνο γηα

3 Ζ βηβιηνγξαθία γηα ηελ εμέιημε ηεο ηζηνξηνγξαθίαο θαη ηε κεηάβαζε απφ ηνλ ηζηνξηθηζκφ ζηνλ

κεηακνληεξληζκφ είλαη κεγάιε. ηελ ειιεληθή γιψζζα βι. Ίγθεξο 1999.

7

ηα είδε ηεο αζιεηηθήο ηζηνξίαο. Σψξα ζα αζρνιεζνχκε κε ην πξφβιεκα ησλ αζιεηηθψλ

αξρείσλ4.

Τπάξρνπλ πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο δελ ππάξρνπλ ζηε ρψξα

καο νξγαλσκέλα θαη πξνζβάζηκα ζηνπο εξεπλεηέο αζιεηηθά αξρεία. Καηαξράο, ππάξρεη έλα

πξφβιεκα ελ γέλεη κε ηα ηζηνξηθά αξρεία –φρη κφλν ηα αζιεηηθά– ηα νπνία έρνπλ

αληηκεησπίζεη ηελ αδηαθνξία ηεο πνιηηείαο αιιά θαη ησλ ηδησηψλ. Σα αζιεηηθά αξρεία

εμάιινπ έρνπλ αληηκεησπίζεη ηελ αδηαθνξία θαη ησλ ηζηνξηθψλ. πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί

εηζαγσγηθά, ε ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ δελ ζεσξήζεθε «ζνβαξφ» θαη «επηζηεκνληθφ»

αληηθείκελν απφ ηελ θνηλφηεηα ησλ επαγγεικαηηψλ ηζηνξηθψλ. Παξφιν πνπ ηα ζπνξ έρνπλ

αλαδεηρζεί ζε θνηλσληθφ ζεζκφ κε καδηθφ θαη δηεζλή ραξαθηήξα θαη θαηέρνπλ ζεκαληηθή

ζέζε ζηελ θαζεκεξηλή θνπιηνχξα (αζιεηηθφο ηχπνο, δηαθήκηζε, αζιεηηθφ ζέακα θιπ.),

θαλέλαο επαγγεικαηίαο ηζηνξηθφο ζηελ Διιάδα δελ είρε αζρνιεζεί εξεπλεηηθά κε ηα ζπνξ

κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1990. Αθεηέξνπ, αθξηβψο απηή ε επηθαηξφηεηα ησλ ζπνξ –ηδηαίηεξα

ηνπ δεκνθηινχο πνδνζθαίξνπ– επλφεζε ηηο δεκνζηνγξαθηθέο αλαιχζεηο πνπ δηαπλένληαλ

απφ ην χθνο ησλ πεξηγξαθψλ ησλ ξαδηνθσληθψλ θαη ηειενπηηθψλ αλακεηαδφζεσλ ησλ

αγψλσλ θαη αλαπαξήγαλ κηα αθήγεζε γηα ην παξειζφλ ρσξίο ηεθκήξηα θαη αξρεία. Ζ

θπξίαξρε απηή αληίιεςε, πνπ πξνβάιιεη ηηο «επηηπρίεο», ηνπο «ζξηάκβνπο» θαη ηα «ηξφπαηα»

κηαο νκάδαο, πεξηζσξηνπνηεί σο αζήκαληα (δειαδή σο θελά λνήκαηνο) ηεθκήξηα ηα νπνία δελ

ηξνθνδνηνχλ ηε ζπγθηλεζηαθή ζπκκεηνρή ηνπ νπαδνχ. Καηά ζπλέπεηα, ην ελδηαθέξνλ ησλ

ζπιιφγσλ θαη ησλ αζιεηηθψλ θνξέσλ δελ πξνζαλαηνιίζηεθε πξνο ηε δηαηήξεζε ησλ

αξρείσλ θαη ησλ ηζηνξηθψλ ηεθκεξίσλ. Ζ έιιεηςε «αξρεηαθήο ζπλείδεζεο» ζε ζπλδπαζκφ κε

ηε ζπλεηδεηή θαηαζηξνθή αξρείσλ, ηα νπνία ελδερνκέλσο ζπλδένληαλ κε ηελ ηαξαγκέλε

ειιεληθή πνιηηηθή ηζηνξία, είρε σο απνηέιεζκα κεγάιν κέξνο ηνπ πιηθνχ ζην νπνίν ζα

κπνξνχζε λα ζηεξηρζεί ε έξεπλα γηα ηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ θαη ησλ Οιπκπηαθψλ

αγψλσλ λα έρεη θαηαζηξαθεί γηα πάληα ή, πάλησο, λα κελ είλαη πξνζπειάζηκν.

4 Με ηνλ φξν «αζιεηηθά αξρεία» ελλνψ φια ηα αξρεία πνπ αλαθέξνληαη ζην αζιεηηθφ παξειζφλ είηε πξφθεηηαη

γηα αζιεηηθνχο ζπιιφγνπο, είηε γηα ηδξχκαηα φπνπ δηδάζθεηαη ε θπζηθή αγσγή, είηε ελ γέλεη γηα θνξείο

άζιεζεο θαη δηεμαγσγήο αζιεηηθψλ αγψλσλ. ηελ θαηεγνξία απηή δελ πεξηιακβάλνληαη αξρεηαθά ζχλνια φπνπ

απιψο εκπεξηέρνληαη θαη ηεθκήξηα ή ππνζχλνια αζιεηηθνχ ελδηαθέξνληνο αιιά δελ έρνπλ ζην ζχλνιφ ηνπο

αζιεηηθφ ραξαθηήξα. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηα αξρεία πξνζψπσλ πνπ είραλ κηα εκπινθή κε ηνπο Οιπκπηαθνχο

αγψλεο, φπσο ν Γ. Βηθέιαο, θαη ηα ζπνξ, φπσο ηα κέιε ησλ δηνηθεηηθψλ ζσκαηείσλ αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ.

Αληίζεηα, αζιεηηθνχ ραξαθηήξα κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ηα πξνζσπηθά αξρεία αζιεηψλ ή γπκλαζηψλ.

8

Καηά αληηθαηηθφ ηξφπν, ζην ρψξν ηνπ ειιεληθνχ αζιεηηζκνχ, πξνβαιιφηαλ αθελφο ε

ζεκαζία ηεο Ηζηνξίαο θαη ην παξάδεηγκα ηνπ παξειζφληνο θαη αθεηέξνπ, δελ ιακβαλφηαλ

θακία κέξηκλα γηα ηα αζιεηηθά αξρεία, εθηφο απφ ειάρηζηεο εμαηξέζεηο. Οη εμαηξέζεηο απηέο

νθείινληαη ζην πξνζσπηθφ κεξάθη θάπνησλ αλζξψπσλ, θπξίσο ζπιιεθηψλ, θαη ζε θάπνηεο

επλντθέο ζπγθπξίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηε δηεθδίθεζε ην 1996 θαη ελ ηέιεη απφ ηε

δηνξγάλσζε ην 2004 ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ζηελ Αζήλα. Λφγσ ηεο ζπγθπξίαο, θεληξηθφ

ξφιν ζηε δηάζσζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο ησλ ζχγρξνλσλ αγψλσλ έπαημε ε Διιεληθή

Οιπκπηαθή Δπηηξνπή (ΔΟΔ), ε νπνία ζήκεξα δηαζέηεη ην θαιχηεξα νξγαλσκέλν αξρείν

αζιεηηθνχ θνξέα ζηελ Διιάδα, ζηα γξαθεία ηεο ζην Υαιάλδξη (Κνπινχξε 2002).

Απφ ηελ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηψλα, αιιά θαη ράξε

ζ‟ απηήλ, ε ΔΟΔ ππήξμε ε βαζηθή αζιεηηθή αξρή ζηελ Διιάδα, κε ζεκαληηθφ πνιηηηθφ ξφιν.

Ζ ίδξπζε ηεο ΔΟΔ5 επηβιήζεθε σο αλαγθαηφηεηα ιφγσ ηεο ηέιεζεο ησλ πξψησλ ζχγρξνλσλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ζηελ Αζήλα ην 1896, αιιά απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα απέθηεζε

αξκνδηφηεηεο θαη εμνπζίεο πνπ ππεξέβαηλαλ ηα πιαίζηα πνπ φξηδε ε αλά ηεηξαεηία ηέιεζε

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ θαη αλαδείρζεθε ζε ζεζκφ κε πςειφ πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ θχξνο. Σν

γεγνλφο εμάιινπ φηη ε ΔΟΔ είρε ηε δηεχζπλζε θαη ηε δηαρείξηζε ησλ γηα πνιιά ρξφληα

βαζηθψλ αζιεηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ ζηελ πεξηνρή ηεο πξσηεχνπζαο (Παλαζελατθφ ηάδην,

Πνδειαηνδξφκην θαη θνπεπηήξην Καιιηζέαο) ελίζρπε ην ξφιν ηεο ζηελ νξγάλσζε θαη

δηαρείξηζε ηεο αζιεηηθήο θαη αγσληζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ πξνζπάζεηα γηα δηάζσζε,

ζπληήξεζε, ηαμηλφκεζε, θαηαγξαθή θαη ςεθηνπνίεζε ηνπ αξρείνπ ηεο ΔΟΔ μεθίλεζε ην

2000 φηαλ ην αξρείν κεηαθέξζεθε ζε εηδηθφ ρψξν, αζθαιή θαη κε ζπλζήθεο πγξαζίαο θαη

ζεξκνθξαζίαο θαηάιιειεο γηα ηε ζπληήξεζε ησλ εγγξάθσλ. ηε ζεκεξηλή ηνπ θαηάζηαζε,

ην αξρείν απηφ πεξηέρεη 18.442 έγγξαθα, απφ ηα νπνία ηα 15.888, πνπ θαιχπηνπλ ηελ

πεξίνδν έσο ην 1936, έρνπλ ςεθηνπνηεζεί, θαζψο θαη 9.824 θσηνγξαθίεο (8.033 πξσηφηππεο

θαη 1.791 αληίγξαθα) θαη 240 θαξη-πνζηάι.

ηνλ ηνκέα ηεο ηζηνξίαο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, εθηφο απφ ηελ ΔΟΔ,

θαηαγξάθεηαη ε δξάζε ηεο Διιεληθήο Αξρεηαθήο Δηαηξείαο (ΔΑΔ), ε νπνία ίδξπζε ην 1992

Δπηηξνπή Αζιεηηθψλ Αξρείσλ (ελ ζπλερεία κεηνλνκάζηεθε ζε Δπηηξνπή Αζιεηηθψλ θαη

Οιπκπηαθψλ Αξρείσλ). Ζ ΔΑΔ αζρνιήζεθε θπξίσο κε ηα ηεθκήξηα ηεο αλαβίσζεο ησλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ, ζπκκεηέρνληαο ζε εθζέζεηο ηζηνξηθψλ ηεθκεξίσλ πνπ νξγαλψζεθαλ

είηε ζηελ Αζήλα, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ζπιιέθηε Γ. Γνιηαλίηε θαη ηνλ Παλειιήλην

5 Ζ πξψηε ηεο νλνκαζία ήηαλ Δπηηξνπή Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (ΔΟΑ), νλνκαζία πνπ δηαηεξήζεθε κέρξη

πξφζθαηα (1999), φηαλ κεηνλνκάζηεθε ζε Διιεληθή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή (ΔΟΔ).

9

Γπκλαζηηθφ χιινγν, είηε ζην εμσηεξηθφ ζην πιαίζην ησλ ζπλεδξίσλ ηνπ Γηεζλνχο

πκβνπιίνπ Αξρείσλ (ΓΑ), ηνπ νπνίνπ ε ΔΑΔ είλαη κέινο. Μάιηζηα ε ΔΑΔ επηδίσμε απφ

ην 1996 λα ηδξπζεί ηδηαίηεξνο ηνκέαο αζιεηηθψλ αξρείσλ ζην ΓΑ, θάηη φκσο πνπ έγηλε

κφιηο ην 2004 (Αξρεηαθά Νέα 1992, 1993, 1996)6.

Δμάιινπ, ζηελ Διιάδα ιεηηνπξγνχλ ηξία κνπζεία νιπκπηαθώλ αγώλσλ. Σα δχν

παιαηφηεξα βξίζθνληαη ζηελ αξραία Οιπκπία: ην Μνπζείν ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ ηεο

Αξραηόηεηαο θαη ην Μνπζείν ησλ ύγρξνλσλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ. Σν πξψην, γλσζηφ σο

Παιαηφ Μνπζείν ή χγγξεηνλ, θηίζηεθε κε δσξεά ηνπ Αλδξέα πγγξνχ ην 1888 θαη

ιεηηνχξγεζε σο αξραηνινγηθφ κνπζείν. Mεηά ηελ θαηαζθεπή ηνπ Νένπ Αξραηνινγηθνχ

Μνπζείνπ, ην χγγξεην έκεηλε θιεηζηφ κέρξη ηελ αλαθαίληζή ηνπ, ε νπνία έγηλε κε αθνξκή

ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηεο Αζήλαο ην 2004. Σφηε, νξγαλψζεθε εθεί έθζεζε γηα ηελ

Ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηεο Αξραηφηεηαο, ε νπνία παξνπζίαδε ηελ ηζηνξία ησλ

αγψλσλ απφ ηα πξντζηνξηθά ρξφληα έσο ζην ηέινο ηεο αξραηφηεηαο. ήκεξα, ην Μνπζείν

ιεηηνπξγεί ππφ ηελ επνπηεία ηεο Ε΄ Δθνξείαο Πξντζηνξηθψλ θαη Κιαζηθψλ Αξραηνηήησλ. Σν

δεχηεξν, είλαη ζήκεξα θιεηζηφ, ιφγσ ησλ δεκηψλ πνπ ππέζηε απφ ηνλ ζεηζκφ ηνπ 2008.

Λεηηνχξγεζε αξρηθά ην 1961 κε ηίηιν «Αζινθηινηειηθφ Οιπκπηαθφ Μνπζείν», κε

πξσηνβνπιία ηνπ Γεψξγηνπ Παπαζηεθάλνπ-Πξνβαηάθη, θαη κε εθζέκαηα απφ ηελ ηδησηηθή

ηνπ ζπιινγή, ηελ νπνία δψξηζε ζηελ ΔΟΔ ην 1964. Ο ίδηνο δηνξίζηεθε θαη πξψηνο

δηεπζπληήο ηνπ Μνπζείνπ, ην νπνίν ζπλέρηζε λα εκπινπηίδεη κε λέεο πξνζθηήζεηο. Σν θηήξην

φπνπ ζηεγάδεηαη ζήκεξα ην Μνπζείν θαηαζθεπάζηεθε ην 1972 φηαλ άιιαμε θαη ν ηίηινο ηνπ

(Μνπζείν 2000).7

Σν Οιπκπηαθό Μνπζείν Θεζζαινλίθεο ηδξχζεθε ην 1998 σο «Μνπζείν Αζιεηηζκνχ»

γηα λα αλαγλσξηζηεί ην 2008 απφ ηε Γηεζλή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή σο «νιπκπηαθφ κνπζείν».

Καηά ηελ πξψηε πεξίνδν ιεηηνπξγίαο ηνπ, ηα εθζέκαηα ηνπ Μνπζείνπ πξνέξρνληαλ απφ

δσξεέο αζιεηψλ, δεκνζηνγξάθσλ, αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ θαη νκνζπνλδηψλ θιπ. Απφ ην 2008,

ην Μνπζείν έρεη πξνζαλαηνιηζηεί ζηε ζπιινγή ηεθκεξίσλ ζρεηηθψλ κε ηελ ηζηνξία ησλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ (ζηνιέο, κεηάιιηα, εθδφζεηο θ.η.φ.) ελψ βαζηθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα

απνηεινχλ κνπζεηνπαηδαγσγηθά πξνγξάκκαηα8.

6 http://www.eae.org.gr/Texts/Xronologio-20.pdf (αλάθηεζε: 30.08.2014)

7http://www.hoc.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=329&catid=46&Itemid=70&lang=el

(αλάθηεζε: 30.08.2014)

8 http://www.olympicmuseum-thessaloniki.org/ (αλάθηεζε: 15.10.2014)

10

Δθηφο απφ ηα ηξία απηά κνπζεία, έρνπλ δεκηνπξγεζεί ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο

κηθξφηεξα αζιεηηθά θαη νιπκπηαθά κνπζεία κε πξσηνβνπιία ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο,

ηα νπνία σζηφζν είηε ιεηηνχξγεζαλ πεξηζηαζηαθά κε αθνξκή ηνπο Οιπκπηαθνχο ηνπ

2004 είηε ππνιεηηνπξγνχλ ρσξίο ρξεκαηνδφηεζε. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο δελ ζα

έπξεπε λα ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο «κνπζείν» αιιά «ζπιινγή». Απφ ηελ θαηεγνξία ησλ

κηθξφηεξσλ κνπζείσλ, αμίδεη λα αλαθεξζνχλ ην Αζιεηηθό Μνπζείν ηνπ Οξγαληζκνύ

Νενιαίαο θαη Άζιεζεο ηνπ Γήκνπ Αζελαίσλ, ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε απφ ηνλ Γεκ.

Μπνληηθνχιε θαη ην Μνπζείν Μαξαζσλίνπ Γξόκνπ, πνπ ίδξπζε ν Γήκνο Μαξαζψλνο.9

Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο έιιεηςεο νπζηαζηηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ην νιπκπηαθφ

παξειζφλ είλαη ε πεξίπησζε ηνπ Μνπζείνπ Διιεληθώλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ θαη ηνπ

Παγθόζκηνπ Μνπζείνπ Κιαζηθνύ Αζιεηηζκνύ, ησλ νπνίσλ ε ίδξπζε πξνβιεπφηαλ απφ ηνλ

Νφκν 3342/2005 γηα ηε «Βηψζηκε αλάπηπμε θαη θνηλσληθή αμηνπνίεζε ησλ Οιπκπηαθψλ

εγθαηαζηάζεσλ» (ΦΔΚ 131/Α'/6.6.2005). Σα Μνπζεία επξφθεηην λα ζηεγαζηνχλ ζην

πξψελ Γηεζλέο Κέληξν Ραδηνηειεφξαζεο, ζε εηδηθέο πηέξπγεο. Μέρξη ζήκεξα, ην ζρέδην

απηφ δελ έρεη πινπνηεζεί.10

Ζ πξψηε παξαηήξεζε πνπ κπνξνχκε λα θάλνπκε σο πξνο ηε θπζηνγλσκία ησλ

αζιεηηθψλ θαη νιπκπηαθψλ κνπζείσλ ζηελ Διιάδα είλαη φηη εμαθνινπζνχλ λα έρνπλ ηελ

παξαδνζηαθή κνξθή ηνπ κνπζείνπ πνπ ιεηηνπξγεί σο «εγθπθινπαίδεηα ηνπ παξειζόληνο» θαη

κφλν ην Οιπκπηαθφ Μνπζείν ηεο Θεζζαινλίθεο έρεη κεηαηξαπεί ζε ρψξν πνιιαπιψλ

δξαζηεξηνηήησλ κε ζπλεηδεηή επηθνηλσληαθή πνιηηηθή. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε έθζεζε

κεηαιιίσλ, ζηνιψλ, ηξνπαίσλ, θαη άιισλ παξφκνησλ αληηθεηκέλσλ έμσ απφ ην ηζηνξηθφ ηνπο

πιαίζην δεκηνπξγεί ηνλ θίλδπλν ηεο «θεηηρνπνίεζεο» ηεο αζιεηηθήο ηζηνξίαο (βι. θαη

Vamplew 1998: 271). Ζ δεχηεξε παξαηήξεζε αθνξά ζηελ εκβέιεηά ηνπο: ηα κνπζεία απηά

είλαη εζληθά θαη θπξίσο ηνπηθά κνπζεία, ρσξίο δηεζλή δηάζηαζε11

. Αλαπαξάγνπλ επίζεο ηε

κνλνκεξή ελαζρφιεζε κε ηνπο ληθεηέο θαη ηα ξεθφξ πνπ ραξαθηεξίδεη ελ γέλεη ηε δεκφζηα

ηζηνξία ησλ ζπνξ. Σέινο, δελ έρνπλ ζπγθξνηεζεί κε θξηηήξην ηελ ηζηνξηθή αθξίβεηα, δειαδή

αθνχ έρεη πξνεγεζεί ζπζηεκαηηθή έξεπλα θαη κειέηε γηα ηελ επηινγή θαη ηνλ ηξφπν έθζεζεο

ησλ ηεθκεξίσλ, ζηνηρείν πνπ πξνθαλψο ζπλδέεηαη κε ηνπο φξνπο ίδξπζήο ηνπο.

Ωζηφζν, ε επηινγή ησλ αληηθεηκέλσλ, ε παξάιεηςε ή ν ζπλεηδεηφο απνθιεηζκφο

άιισλ, νη ιεδάληεο πνπ ηα ζπλνδεχνπλ, ε ηνπνζέηεζή ηνπο ζην ρψξν ζπλζέηνπλ κηα

9 http://site.marathon.gr/parousiasi.html (αλάθηεζε: 30.08.2014)

10 http://ggoa.gr/a66.php (αλάθηεζε: 30.08.2014)

11 Ζ έθζεζε αληηθεηκέλσλ απφ δηεζλείο αγψλεο (νιπκπηαθνχο, βαιθαληθνχο, παλεπξσπατθνχο θιπ.) δελ ζεκαίλεη

δηεζλή νπηηθή, εθφζνλ ε έκθαζε ηνπνζεηείηαη ζηελ εζληθή ζπκκεηνρή ζε απηνχο ηνπο αγψλεο.

11

αθήγεζε γηα ην παξειζφλ πνπ ζπληεξεί κχζνπο θαη θαιιηεξγεί ηε λνζηαιγία ελφο «ρξπζνχ

παξειζφληνο» (Vamplew 1998: 270). Ζ ηνπνζέηεζε ελφο αληηθεηκέλνπ ζην κνπζείν έρεη

ηδηαίηεξε ζεκαζία θαη βαξχηεηα δεδνκέλνπ φηη ηα κνπζεία ζεσξνχληαη ηδξχκαηα κε θχξνο.

«Οη ζεκαζίεο θαη νη αμίεο πνπ απνδίδνληαη ζηα αληηθείκελα κε ηελ έληαμή ηνπο ζε έλα

κνπζείν ζεσξνχληαη έγθπξεο, επηζηεκνληθέο -κε απζαίξεηεο» (Νάθνπ 2001: 108). Σα

κνπζεία είλαη ηφπνη αλαπαξάζηαζεο ηνπ παξειζφληνο αιιά θαη ηφπνη εκπεηξίαο, κάζεζεο θαη

ελζπλαίζζεζεο. Δίλαη επνκέλσο ηφπνη δεκφζηαο ηζηνξίαο, κε ζεκαληηθέο πνιηηηζκηθέο,

θνηλσληθέο θαη εθπαηδεπηηθέο ιεηηνπξγίεο. Τπ‟ απηή ηελ έλλνηα, ε αλάιπζε ηεο κνπζεηαθήο

γιψζζαο ζα απνθάιππηε πνηεο θπξίαξρεο αληηιήςεηο γηα ην αζιεηηθφ θαη νιπκπηαθφ

παξειζφλ κεηαδίδνληαη ζην επξχ θνηλφ.

ηελ πεξίπησζε ησλ κνπζείσλ ηεο αξραίαο Οιπκπίαο, δηαπηζηψλνπκε θαηαξράο φηη

ην ελδηαθέξνλ γηα ηνπο αξραίνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο ζπκπνξεχεηαη κε ηηο αλαζθαθέο ζηελ

Οιπκπία (μεθίλεζαλ ην 1874), ζηνρεχεη ζηελ αλάδεημε ησλ αξραηνινγηθψλ επξεκάησλ θαη

έρεη ηεζεί ππφ ηελ επνπηεία ηνπ ππνπξγείνπ πνιηηηζκνχ. Έρεη επίζεο απνθηήζεη κηα ζαθή

ηνπηθφηεηα, εθφζνλ ην κνλαδηθφ ζρεηηθφ κνπζείν ιεηηνπξγεί αθξηβψο ζηελ πεξηνρή ηεο

αξραίαο Οιπκπίαο. Σν Μνπζείν ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ ηεο Αξραηόηεηαο κπνξεί λα λνεζεί

ινηπφλ σο έλα παξάξηεκα ηνπ θεληξηθνχ Αξραηνινγηθνχ Μνπζείνπ, ην νπνίν εμάιινπ

πξνζειθχεη θαη ηνλ κεγαιχηεξν αξηζκφ επηζθεπηψλ12

. Πξέπεη λα επηζεκάλνπκε πάλησο φηη

ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα ησλ αλαζθαθψλ ηεο Οιπκπίαο δελ εθηίζεληαη σο ηεθκήξηα ηεο

αζιεηηθήο ηζηνξίαο αιιά σο ηεθκήξηα ηεο αξραίαο ειιεληθήο ηζηνξίαο ζπλνιηθά. Ο αξραίνο

αζιεηηζκφο δελ έρεη αμία θαζ‟ εαπηφο αιιά κφλν σο κέξνο ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ

πνιηηηζκνχ. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο άιισζηε πνπ δελ ππάξρεη έλα εληαίν κνπζείν ησλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ, πνπ λα πεξηιακβάλεη θαη ηελ αξραηφηεηα θαη ηε ζχγρξνλε επνρή.

Δπνκέλσο, ε αμηνδφηεζε ησλ αξραίσλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ δελ αθνξά θαη ζηνπο

ζχγρξνλνπο αγψλεο. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηε ζπιινγή θαη έθζεζε ηεθκεξίσλ ησλ ζχγρξνλσλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ (θαη ηνπ ζχγρξνλνπ αζιεηηζκνχ) νθείιεηαη ζηελ ηδησηηθή πξσηνβνπιία

θαη πξνέξρεηαη απφ ηδηψηεο, ζπιιφγνπο ή δήκνπο ησλ νπνίσλ ε ηαπηφηεηα ζπλδέεηαη κε ηνπο

αγψλεο. Δθηφο απφ ηελ πεξίπησζε ηεο Θεζζαινλίθεο, ηφζν ε Οιπκπία φζν θαη ε Αζήλα θαη

ν Μαξαζψλαο έρνπλ ζπλδέζεη ην φλνκά ηνπο κε νιπκπηαθέο δηνξγαλψζεηο. Σν ίδην ηζρχεη θαη

12

Δλδεηθηηθά, ην Αξραηνινγηθφ Μνπζείν είρε 224.150 επηζθέπηεο ην 2010, ελψ ην Μνπζείν ηεο Ηζηνξίαο ησλ

Αξραίσλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαηά ην δηάζηεκα απφ ηνλ Ηνχιην ηνπ 2012, νπφηε μεθίλεζε ε ιεηηνπξγία ηνπ κε

εηζηηήξην σο θαη ηνλ Ηνχλην ηνπ 2013 (12 πιήξεηο κήλεο ιεηηνπξγίαο) δέρζεθε 14.742 επηζθέπηεο (ζχκθσλα κε

ζηνηρεία ηεο Ε' Δθνξείαο Πξντζηνξηθψλ θαη Κιαζηθψλ Αξραηνηήησλ κε έδξα ζηελ Οιπκπία).

12

γηα ηνλ Παλειιήλην Γπκλαζηηθφ χιινγν (ΠΓ), ν νπνίνο δηαζέηεη έλα πινχζην θαη

δηαηεξεκέλν ηζηνξηθφ αξρείν, ην νπνίν πξνβιήζεθε κε αθνξκή αθξηβψο ηελ

εθαηνληαεηεξίδα ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ. Ζ ζπκκεηνρή ηνπ ΠΓ ζηελ

επηρείξεζε ηεο αλαβίσζεο ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηψλα απνηέιεζε ίζσο ηελ αθνξκή γηα ηελ

αμηνπνίεζε ηνπ αξρείνπ ηνπ ζε εθζέζεηο ηζηνξηθψλ ηεθκεξίσλ αιιά επίζεο γηα ηελ

αμηνπνίεζή ηνπ απφ εξεπλεηέο πεξίπνπ εθαηφ ρξφληα αξγφηεξα.

Σα αξρεία ησλ γπκλαζηηθώλ θαη αζιεηηθώλ ζσκαηείσλ ζπγθξνηνχλ κηα δεχηεξε

θαηεγνξία αξρείσλ ηα νπνία κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ πινχζην πιηθφ γηα ηελ ηζηνξία ησλ

ζπνξ. Με βάζε ηα φζα έρνπλ ήδε αλαθεξζεί, δελ απνηειεί έθπιεμε ην γεγνλφο φηη ειάρηζηα

ζσκαηεία έρνπλ δηαηεξήζεη ηα αξρεία ηνπο. Ζ έιιεηςε «αξρεηαθήο ζπλείδεζεο», ε

πξνζήισζε κφλν ζηα ζηνηρεία εθείλα πνπ δηέζσδαλ ηε κλήκε ησλ αγψλσλ, ησλ ζθνξ θαη

ησλ ξεθφξ θαη ε ηαξαγκέλε πνιηηηθή ηζηνξία ηεο Διιάδαο πνπ δηαζπνχζε ηελ αζιεηηθή

«ζπλέρεηα» είραλ σο ζπλέπεηα λα κελ δηαζσζνχλ ηα ηεθκήξηα ησλ ζπιιφγσλ. Αθφκε θαη ν

θεληξηθφο ζεζκφο ηνπ αζιεηηζκνχ, ν ΔΓΑ, δελ δηαζέηεη νξγαλσκέλν αξρείν. Σα αξρεία

ησλ παιαηψλ ζπιιφγσλ ηεο πξσηεχνπζαο πνπ ηδξχζεθαλ ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηψλα (κηινο

Δξεηψλ Πεηξαηψο, Παλειιήληνο Γπκλαζηηθφο χιινγνο, Δζληθφο Γπκλαζηηθφο χιινγνο,

κηινο Αληηζθαίξηζεο Αζελψλ) θαη εθείλα ησλ κεγάισλ πνδνζθαηξηθψλ ζπιιφγσλ

(Οιπκπηαθφο, Παλαζελατθφο, Παληψληνο, ΑΔΚ) εμαθνινπζνχλ λα είλαη θαηαθεξκαηηζκέλα

θαη απξφζηηα ζηνπο εξεπλεηέο13

. Με ηνλ ηξφπν απηφ έγηλε γλσζηή θαη ε χπαξμε απηψλ ησλ

αξρείσλ, ρσξίο φκσο λα εθδεισζεί πξσηνβνπιία απφ άιινπο ζπιιφγνπο γηα αλάδεημε ησλ

δηθψλ ηνπο. Γηαθξίλεηαη θη εδψ κηα εζσζηξέθεηα, δεδνκέλνπ φηη, θαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ

ππάξρνπλ αξρεία ζε θαιή θαηάζηαζε, ηα ζηειέρε ησλ ζπιιφγσλ αληηκεησπίδνπλ κε

δπζπηζηία ηνπο «παξείζαθηνπο» εξεπλεηέο.

Δμίζνπ δπζπξφζηηα είλαη αξρεηαθά ζχλνια πνπ αθνξνχλ ζηελ ηζηνξία ηεο θπζηθήο

αγσγήο θαη ησλ ζπνξ, ηα νπνία έρνπλ παξαρζεί απφ θξαηηθνύο θνξείο, ζηνπο νπνίνπο

ππάγνληαλ (ή θαη ππάγνληαη αθφκε) απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο: ην ππνπξγείν παηδείαο, ην

ππνπξγείν πνιηηηζκνχ θαη ε γεληθή γξακκαηεία αζιεηηζκνχ. Γηα ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο

ηνπ 2004, εηδηθφηεξα, είλαη απαξαίηεηε ε κειέηε ησλ αξρείσλ ηεο γεληθήο γξακκαηείαο

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαη ηεο Οξγαλσηηθήο Δπηηξνπήο Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (ΟΔΟΑ)

«Αζήλα 2004», ηα νπνία φκσο δελ είλαη αλνηρηά ζηνπο εξεπλεηέο. Μφιηο ηνλ Αχγνπζην

2014, έλα κέξνο ηνπ αξρείνπ ηνπ «Αζήλα 2004» κεηαθέξζεθε ζηηο εγθαηαζηάζεηο ηεο

13

Απφ ηνπο ζπιιφγνπο απηνχο, ζπζηεκαηηθή παξνπζίαζε ηνπ αξρείνπ ηνπ έρνπκε κφλν γηα ηνλ Οιπκπηαθφ, ν

νπνίνο κάιηζηα ίδξπζε ην 1995 ην Ηζηνξηθφ Αξρείν ηνπ Οιπκπηαθνχ Πεηξαηψο: Καξδάζεο 1996 θαη 1997.

13

Γηεζλνχο Οιπκπηαθήο Αθαδεκίαο ζηελ αξραία Οιπκπία θαη απνηέιεζε ηε βάζε γηα έλα

Μνπζείν ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004.

Η ιζηοριογραθία ηοσ αθληηιζμού ζηην Ελλάδα

Ζ ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο θαη ησλ ζπνξ μεθηλάεη λα γξάθεηαη ζηελ Διιάδα ζρεδφλ

ηαπηφρξνλα κε ηελ εκθάληζε ηεο γπκλαζηηθήο σο κέξνπο ηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη

ησλ ζπνξ σο ζηνηρείνπ ηεο ςπραγσγίαο θαη ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ ησλ κεζαίσλ αζηηθψλ

ζηξσκάησλ. Ο ίδηνο ν φξνο «ζπνξ», πνπ εμαθνινπζεί λα ρξεζηκνπνηείηαη ακεηάθξαζηνο

ζηελ ειιεληθή γιψζζα, εηζήρζε ζην ειιεληθφ ιεμηιφγην ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηψλα θαη, παξά

ηηο πξνζπάζεηεο λα απνδνζεί κε έλαλ ειιεληθφ φξν, φπσο «παίγληα», «αζιεηηθά παίγληα» ή

«αζιεηηθαί παηδηαί», παξέκεηλε ζηελ αγγιηθή ηνπ εθδνρή (Κνπινχξε 1997: 101-102). Ζ

πηνζέηεζε ηνπ αγγιηθνχ φξνπ έρεη σο ζπλέπεηα λα κελ κπνξεί λα απνδνζεί ζηα ειιεληθά ην

αληίζηνηρν επίζεην θαη λα ρξεζηκνπνηείηαη ελαιιαθηηθά ην επίζεην «αζιεηηθφο», παξφιν πνπ

ν αζιεηηζκφο δελ ηαπηίδεηαη κε ηα ζπνξ αιιά κάιινλ κε ηνπο αγψλεο θαη ηελ αγσληζηηθή.

Αθεηέξνπ, ππάξρεη ν θιάδνο ηεο θπζηθήο αγσγήο γηα ηνλ νπνίν επίζεο ππάξρεη κηα ζεηξά

απφ φξνπο, ήδε απφ ηνλ 19ν αηψλα, νη νπνίνη αληινχληαη απφ ηελ αξραία ειιεληθή γιψζζα ή

απνδίδνπλ μέλνπο φξνπο ή είλαη αληηδάλεηα, φπσο «ζσκαζθίαη», «γπκλαζηηθή», «ζσκαηηθή

αγσγή», θαη «θπζηθή αγσγή»14

. Οη φξνη απηνί ελαιιάζζνληαη θαη ζηηο επηζηεκνληθέο ή

εθιατθεπηηθέο κειέηεο πνπ ζπληάζζνληαη ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 19νπ

αηψλα, απνηππψλνληαο

επηζηεκνινγηθέο δηαθξίζεηο αιιά θάπνηε θαη κεηαθξαζηηθέο ακεραλίεο.

Παξφιν πνπ νη δχν θιάδνη ζπκθχξνληαη θαη ζπγρένληαη ζπρλά απφ ηελ

ηζηνξηνγξαθία ηνπ αζιεηηζκνχ, είλαη ζαθψο δηαθξηηνί ζην επίπεδν ηνπ πεξηερφκελνπ θαη ησλ

ζηφρσλ ηνπο: ε θπζηθή αγσγή ζπλδέεηαη κε ηελ εθπαίδεπζε, εληάζζεηαη ζην ζρνιηθφ

14

Οη αληίζηνηρνη μελφγισζζνη φξνη είλαη «Leibesübungen», «Leibeserziehung» θαη «physical education».

Πνιινί Έιιελεο γπκλαζηέο έρνπλ ππνζηεξίμεη ηε ρξήζε ηνπ φξνπ «γπκλαζηηθή» ιφγσ ηεο αξραηνειιεληθήο

ηνπ πξνέιεπζεο, ελψ ήηαλ ν θπξίαξρνο φξνο κέρξη ηα κέζα ηνπ 20νχ αηψλα, φηαλ επηβάιιεηαη ν φξνο

«ζσκαηηθή αγσγή», θπξίσο κε ηε κεηνλνκαζία ηεο Γπκλαζηηθήο Αθαδεκίαο ζε Δζληθή Αθαδεκία σκαηηθήο

Αγσγήο (ΔΑΑ) ην 1939. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε θξηηηθή πνπ δηαηππψλεηαη απφ ηνλ χιινγν Διιήλσλ

Γπκλαζηψλ ζηε ρξήζε ηνπ φξνπ «ζσκαηηθή αγσγή» σο φξνπ «ειιηπνχο» γηαηί δελ αλαθέξεηαη θαη ζηελ

θαιιηέξγεηα ηεο «ςπρήο»: Ζ Γπκλαζηηθή. Γειηίνλ ηνπ πιιόγνπ Διιήλσλ Γπκλαζηώλ, ηρ. 1-2, Μάξηηνο-Απξίιηνο

1952, ζ. 38. Ζ ηζηνξία ησλ φξσλ, ηεο πξνέιεπζήο ηνπο θαη ηεο λνεκαηνδφηεζήο ηνπο απφ ηνλ 18ν αηψλα έσο

ζήκεξα δελ έρεη γξαθηεί, παξφιν πνπ έρνπλ επηζεκαλζεί νη απνρξψζεηο θαη ε δηάθξηζε «θπζηθήο αγσγήο»,

«ζσκαζθίαο» θαη «γπκλαζηηθήο» ζηνλ 19ν αηψλα (Φνπξλαξάθε 1998).

14

πξφγξακκα θαη έρεη παηδαγσγηθνχο ζηφρνπο πνπ πνηθίιινπλ, κέζα ζην ρξφλν, απφ ηε

ζηξαηησηηθή πξνεηνηκαζία σο ηελ επηδίσμε ηεο πγείαο θαη ηεο ζσκαηηθήο επεμίαο· ηα ζπνξ

είλαη κηα δξαζηεξηφηεηα ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ, κε ζηφρν ηε δηαζθέδαζε θαη ηελ ηέξςε,

ηνλίδνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα, ελψ πξνβάιινπλ ηαπηφρξνλα ηε δεκνθξαηηθή νξγάλσζε

θαη ηελ αηνκνθεληξηθή αλακέηξεζε. Ζ δηάθξηζε απηή είλαη έληνλε ζηε βξεηαληθή ηζηνξία

ησλ ζπνξ, φπνπ ε θπζηθή αγσγή είλαη πεξηζσξηνπνηεκέλε –θαη επηζηεκνληθά- απέλαληη ζηελ

εγεκνλία ησλ ζπνξ (Holt 1992).

Παξά ηηο αλαπφθεπθηεο επηθαιχςεηο, είλαη σζηφζν δπλαηφ λα δηαθξίλνπκε ηελ

ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ ζε ηξεηο κεγάιεο ελφηεηεο: 1) Ζ ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο, ε

νπνία αληηκεησπίδεη ηε ζσκαηηθή άζθεζε σο κέξνο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη

απνηειεί αληηθείκελν δηδαζθαιίαο ζηα ηδξχκαηα εθπαίδεπζεο ησλ γπκλαζηψλ· 2) ε ηζηνξία

ησλ ζπνξ, ε νπνία παιηλδξνκεί θαη δηράδεηαη αλάκεζα ζε κηα εθιατθεπηηθή ηζηνξία ησλ

αγψλσλ θαη ησλ επηδφζεσλ θαη ζε κηα θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή ηζηνξία ησλ αζιεηηθψλ

ζπιιφγσλ θαη ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο, θαη 3) ε ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, ε νπνία

ζρεκαηηθά νξγαλψλεηαη πάλσ ζε ηξεηο άμνλεο αθήγεζεο: α) ηελ ηζηνξία ησλ αξραίσλ

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, β) ηελ ηζηνξία ηεο αλαβίσζεο θαη γ) ηελ ηζηνξία ησλ ζχγρξνλσλ

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Οη ηξεηο άμνλεο εμάιινπ είλαη δπλαηφ λα ζπλππάξρνπλ ζε θάπνηα

ζπλζεηηθά έξγα νιπκπηαθήο ηζηνξηνγξαθίαο (Κνπινχξε 2004α: 14-15).

Οη ηξεηο απηέο ελφηεηεο δελ επηθνηλσλνχλ απαξαίηεηα κεηαμχ ηνπο, κάιηζηα

αθνινπζνχλ ζπλήζσο παξάιιεινπο δξφκνπο. πληάθηεο έξγσλ πνπ αλήθνπλ ζηελ πξψηε

ελφηεηα είλαη γπκλαζηέο, θαζεγεηέο ζηε κέζε εθπαίδεπζε ή ζε ηδξχκαηα εθπαίδεπζεο

γπκλαζηψλ ή θάηνρνη θξαηηθψλ ζέζεσλ κε αξκνδηφηεηεο ζρεηηθέο κε ηε δηδαζθαιία ηεο

γπκλαζηηθήο. ηε δεχηεξε ελφηεηα, ε κεγαιχηεξε ζπγγξαθηθή παξαγσγή πξνέξρεηαη απφ

νπαδνχο, δεκνζηνγξάθνπο, δηνηθεηηθά ζηειέρε ζπιιφγσλ θαη νκνζπνλδηψλ θαη αζιεηέο. Ζ

ηξίηε ηέινο ελφηεηα δηαθξίλεηαη απφ ηε κεγαιχηεξε αλνκνηνγέλεηα, επεηδή ππάξρεη

εζσηεξηθφο δηραζκφο αλάκεζα ζηελ παξάδνζε ηεο αξραηνινγίαο σο πξνο ηελ ελαζρφιεζε κε

ηνπο αξραίνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο θαη ηελ παξάδνζε ηεο θπζηθήο αγσγήο ζρεηηθά κε ηε

λεφηεξε θαη ζχγρξνλε επνρή.

Ο αθληηιζμός ως ημήμα ηης ιζηορίας ηοσ ελληνικού έθνοσς15

15

Γηα ηελ αλαιπηηθή παξνπζίαζε απηνχ ηνπ ζέκαηνο βι. Koulouri 2010.

15

Καηαξράο, γηα λα θαηαλνήζνπκε ηελ πξαγκάηεπζε ηνπ αζιεηηθνχ παξειζφληνο απφ ηελ

ειιεληθή ηζηνξία ελ γέλεη, θαη ζπλαθφινπζα ηνπο Έιιελεο ηζηνξηθνχο, ζα πξέπεη λα

δηεξεπλήζνπκε, έζησ ελ ζπληνκία, θαηά πφζν ε γεληθή εζληθή ηζηνξία ελζσκαηψλεη ηνλ

αζιεηηζκφ ζηελ αθήγεζή ηεο, αλ δειαδή ζηηο ηζηνξίεο «ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο» θαη ζηηο

γεληθέο ηζηνξίεο ησλ δηαθφξσλ πεξηφδσλ (αξραηφηεηα, κεζαίσλαο, λεφηεξε θαη ζχγρξνλε

επνρή) πεξηέρνληαη θεθάιαηα ή έζησ αλαθνξέο ζηελ αζιεηηθή δξαζηεξηφηεηα.

Δπηγξακκαηηθά, κπνξνχκε λα δηαηππψζνπκε ηελ ππφζεζε φηη ν αζιεηηζκφο αλαθέξεηαη κφλν

ζηελ αξραία ηζηνξία θαη θαζφινπ ή πεξηζσξηαθά ζηε κεζαησληθή θαη λεφηεξε.

Ζ ππφζεζε απηή επηβεβαηψλεηαη απφ ηε κειέηε ηζηνξηθψλ έξγσλ αλαθνξάο απφ ηνλ

19ν αηψλα κέρξη ζήκεξα: πξψηνλ, ην έξγν ηνπ Κσλζηαληίλνπ Παπαξξεγφπνπινπ (1815-

1891), βαζηθνχ εθπξνζψπνπ ηεο ξνκαληηθήο ηζηνξηνγξαθίαο θαη θαζεγεηή ηεο γεληθήο

ηζηνξίαο ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ, πνπ εμαθνινπζεί αθφκε θαη ζήκεξα λα αζθεί επηξξνή

ζην ρψξν ηεο δεκφζηαο ηζηνξίαο· δεχηεξνλ, ην έξγν ηνπ επίζεο θαζεγεηή Αξραίαο Ηζηνξίαο

ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ θαη εθπξνζψπνπ ηνπ ηζηνξηθνχ ζεηηθηζκνχ ζηελ Διιάδα ηνπ

ηέινπο ηνπ 19νπ

αη., ππξίδσλα Λάκπξνπ (1851-1919), θαη ηέινο, ηελ πην πξφζθαηε

ζπλζεηηθή Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο16

απφ ηελ αξραηφηεηα έσο ην παξφλ, πνπ

δεκνζηεχηεθε ζηε δεθαεηία ηνπ 1970.

Ήδε ην 1853, ζηελ κηθξή Ηζηνξία ηνπ γηα ζρνιηθή ρξήζε, ν Παπαξξεγφπνπινο,

πηνζεηεί ηε δηάθξηζε ηνπ Άγγινπ θηιειεχζεξνπ ηξαπεδίηε, βνπιεπηή θαη ηζηνξηθνχ George

Grote (1794-1871) κεηαμχ κπζηθήο θαη ηζηνξηθήο Διιάδαο θαη ρξεζηκνπνηεί ην έηνο 777 π.Υ.

(φηαλ μεθίλεζαλ λα θαηαγξάθνληαη ηα νλφκαηα ησλ Οιπκπηνληθψλ) σο αξρή ηεο ειιεληθήο

ηζηνξίαο. Δίλαη ζεκαληηθφ γηα ηε ζέζε ηεο αξραίαο άζιεζεο ζηελ ηζηνξηθή αθήγεζε,

πξψηνλ, φηη επηιέγεηαη ην 777 π.Υ. σο έηνο-αθεηεξία γηα ηελ ειιεληθή ηζηνξία, έλα έηνο πνπ

ππνγξακκίδεη ηε ζεκαζία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηνλ εζληθφ απηνπξνζδηνξηζκφ θαη

δεχηεξνλ, ην γεγνλφο φηη ν Παπαξξεγφπνπινο εληάζζεη ηε ζσκαηηθή άζθεζε ζηα ζπζηαηηθά

ζηνηρεία ηνπ εζληθνχ ραξαθηήξα (Παπαξξεγφπνπινο 1853: 51).

ηελ πεληάηνκε Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο (1861-1874), ν Παπαξξεγφπνπινο

γξάθεη φηη νη παλειιήληνη αγψλεο ήηαλ ν «ηζρπξφηεξνο εζηθφο θαη θνηλσληθφο δεζκφο» πνπ

ζπλέδεε φιν ην ειιεληθφ έζλνο (Παπαξξεγφπνπινο 1861: 266), ζπλνςίδνληαο έηζη ηε βαζηθή

16

ηα ρξφληα 1970-1978 εθδφζεθε ε Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο ηεο Δθδνηηθήο Αζελψλ ζε 15 ηφκνπο, έξγν

αλαθνξάο γηα ηελ ειιεληθή ηζηνξία αθφκε θαη ζήκεξα. Έξγν πνιιψλ ζπγγξαθέσλ, κε αξθεηέο ηδενινγηθέο θαη

επηζηεκνληθέο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο, απνηππψλεη ηα βαζηθά δεδνκέλα ηεο ειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο ζην ηέινο

ηνπ 20νχ αηψλα. Σν 2000 εθδφζεθε ν 16νο

ηφκνο πνπ θαιχπηεη ηελ πεξίνδν 1941-2000.

16

ζέζε ηεο ξνκαληηθήο εζληθήο ηζηνξηνγξαθίαο γηα ηελ ειιεληθή αξραηφηεηα: παξά ηελ

απνπζία πνιηηηθήο ελφηεηαο, ππήξρε φκσο εζληθή (πνιηηηζκηθή) ελφηεηα. Δπνκέλσο, νη

αξραίνη αγψλεο εληάζζνληαη νξγαληθά ζηε γεληθή ηζηνξία ηνπ έζλνπο σο ζηνηρείν ηεο

εζληθήο ελφηεηαο. Αλ εληνχηνηο ε άζιεζε βξίζθεη ηε ζέζε ηεο ζηελ αθήγεζε ηεο αξραίαο

ειιεληθήο ηζηνξίαο, δελ ηζρχεη ην ίδην γηα ηε κεζαησληθή θαη ηε λεφηεξε ηζηνξία, γηα ηηο

νπνίεο ππάξρνπλ κφλν θάπνηεο ζθφξπηεο, ζχληνκεο αλαθνξέο.

Ο ππξίδσλ Λάκπξνο, παξά ηελ θξηηηθή πνπ δηαηππψλεη ζηνλ Παπαξξεγφπνπιν,

πηνζεηεί ηελ ίδηα άπνςε φηη νη αγψλεο ζηελ αξραηφηεηα δελ απνηεινχζαλ κφλν ζπζηαηηθφ

ζηνηρείν ηνπ αξραηνειιεληθνχ πνιηηηζκνχ αιιά θπξίσο ζηνηρείν εζληθήο ελφηεηαο. Ο

Λάκπξνο ηνλίδεη επίζεο ηε ζεκαζία ηεο γπκλαζηηθήο ζην βίν ησλ αξραίσλ Διιήλσλ

(Λάκπξνο 1886: 311). Δληνχηνηο, ν αζιεηηζκφο δελ απνηειεί γηα ηνλ Λάκπξν απηνηειέο

αληηθείκελν ηζηνξηθήο έξεπλαο θαη επεμεξγαζίαο παξά κφλν ζηε ζπγθπξία ηεο αλαβίσζεο

ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Πξάγκαηη, ελψ δηαπηζηψλνπκε ηελ πξψηε αλαθνξά ζηελ άζιεζε

ζε θείκελφ ηνπ ην 1870 (Λάκπξνο 1870), ν Λάκπξνο ζα αζρνιεζεί ζπζηεκαηηθά κε ην ζέκα

ηεο αξραίαο άζιεζεο κφλν ζηε ζπγθπξία ησλ πξψησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηελ Αζήλα

(απφθαζε γηα αλαβίσζε θαη ηέιεζε ησλ Αγψλσλ, 1894-1896). ην ζχλνιν ηεο πνιχηνκεο

Ηζηνξίαο ηνπ εμάιινπ, δελ εληάζζεη νξγαληθά ηνλ αζιεηηζκφ, παξά κφλν γηα ηελ πεξίνδν ηεο

αξραηφηεηαο. Σν ζηνηρείν απηφ απνθηά κεγαιχηεξε ζεκαζία ζηελ πεξίπησζε ηνπ Λάκπξνπ

απφ φ,ηη ζηελ πεξίπησζε άιισλ ηζηνξηθψλ επεηδή ν ππξίδσλ Λάκπξνο ππήξμε ν θαζεγεηήο

ηζηνξίαο κε ηηο πεξηζζφηεξεο ζρέζεηο κε ηνλ αζιεηηζκφ: πξφεδξνο ηνπ Παλειιελίνπ Γ..

(1896-1898), πξψηνο πξφεδξνο ηνπ ΔΑΓ (1897-1905), γεληθφο γξακκαηέαο ηεο ΔΟΑ

(1903-1917), επίηηκνο πξφεδξνο ηνπ Οκίινπ ησλ Δθδξνκψλ (ηδξχεηαη ην 1899), θαη επίζεο

κέινο ηεο Δπηηξνπείαο Παξαζθεπήο Διιήλσλ Αζιεηψλ γηα ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηνπ

1896 αιιά θαη ηεο Οξγαλσηηθήο Δπηηξνπήο ηεο Μεζνιπκπηάδαο ηνπ 1906.

Δπνκέλσο, ε κειέηε ηνπ έξγνπ ησλ δχν ζεκαληηθφηεξσλ Διιήλσλ ηζηνξηθψλ ηνπ

19νπ

αηψλα καο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ν αζιεηηζκφο δελ έρεη αλαδεηρζεί ζε θεληξηθφ

νχηε απηφλνκν ζέκα ηζηνξηνγξαθηθήο επεμεξγαζίαο αιιά εληάζζεηαη ζην ζρήκα ηεο

ζπλέρεηαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο σο ζηνηρείν ηαπηφηεηαο. Δπηρεηξψληαο κηα ιεπηή λνεκαηηθή

δηάθξηζε, ζα ιέγακε φηη ν αζιεηηζκόο ζηελ ειιεληθή ηζηνξία δελ έρεη «αζιεηηθό» πεξηερόκελν

αιιά απνθιεηζηηθά πνιηηηζκηθφ θαη πεξηνξίδεηαη ζηελ πεξίνδν ηεο Αξραηφηεηαο. Δμάιινπ,

δελ πξφθεηηαη γηα ηζηνξία ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο ελ γέλεη, αιιά κφλν ησλ αξραίσλ αγψλσλ,

θπξίσο ησλ Οιπκπηαθψλ. Ζ ηζηνξία ησλ αξραίσλ αγψλσλ ζηεξίρζεθε εμαξρήο ζηελ

αξραηνινγία, πνιχ πεξηζζφηεξν απφ φ,ηη ζηελ αξραία ηζηνξία. Απφ ηα κέζα ηνπ 19νπ

αηψλα,

νη αξραηνινγηθέο αλαζθαθέο, θπξίσο ζηελ Οιπκπία, θαη ε αλάπηπμε ηεο αξραηνινγίαο

17

ηξνθνδνηνχζαλ κε ζπλερψο λέα ζηνηρεία ηηο γλψζεηο γηα ηελ άζιεζε ζηελ αξραηφηεηα θαη

αξραηνιφγνη ήηαλ εθείλνη πνπ ζπλέηαζζαλ ηηο ζρεηηθέο κειέηεο.

Ζ ηδηαηηεξφηεηα απηή επηβεβαηψλεηαη απφ ηελ Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο ηεο

Δθδνηηθήο Αζελψλ πνπ εθδφζεθε ζηα ρξφληα 1970-1978 ζε 15 ηφκνπο, έλα έξγν αλαθνξάο

γηα ηελ ειιεληθή ηζηνξία αθφκε θαη ζήκεξα. Ζ Ηζηνξία απηή δελ απέρεη απφ ην εξκελεπηηθφ

ζρήκα πνπ είρε πξνηείλεη ν Κ. Παπαξξεγφπνπινο έλαλ αηψλα λσξίηεξα. Δίλαη αμηνζεκείσην

κάιηζηα φηη ηα επξήκαηα ηεο αξραηνινγηθήο θαη ηεο θηινινγηθήο έξεπλαο κέζα ζηνλ 20φ

αηψλα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα επηβεβαηψζνπλ θαη φρη γηα λα ακθηζβεηήζνπλ ην ζρήκα πνπ

είρε ζπλζέζεη ν Παπαξξεγφπνπινο ζηεξηδφκελνο ζε ιίγα πξσηνγελή ζηνηρεία θαη ζε

δεπηεξνγελή βηβιηνγξαθία έλαλ αηψλα λσξίηεξα. Ζ ππεξνρή ηεο αξραηφηεηαο επαιεζεχεηαη

εμάιινπ κε κηα απιή θαηαγξαθή ηνπ αξηζκνχ ησλ ζειίδσλ πνπ αθηεξψλνληαη ζηνλ

αζιεηηζκφ. πγθεθξηκέλα, ν αζιεηηζκφο ππάξρεη απηνηειψο κφλν ζηνπο ηφκνπο Β΄ – Σ΄ γηα

ηελ αξραηφηεηα (κέρξη θαη ηε ξσκατθή πεξίνδν). Αληίζεηα, ζηνπο ηξεηο ηφκνπο πνπ θαιχπηεη

ε βπδαληηλή ηζηνξία (η. Ε΄–Θ΄), ε κφλε ζρεηηθή αλαθνξά θαιχπηεη κφιηο 4 ζειίδεο θαη δελ

κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη αλήθεη ζηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ. Αλαθέξεηαη ζηνπο «δήκνπο»

σο πνιηηηθνχο ζεζκνχο, αλαιχνληαο ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπο απφ «νξγαλσκέλεο ιατθέο

νκάδεο αζιεηηθνχ ραξαθηήξα αξρηθά» ζε πνιηηηθέο νξγαλψζεηο (ΗΔΔ, η. Ε΄: 261-264). Σέινο,

ζηε λεφηεξε επνρή, αθηεξψλεηαη κία ζειίδα –ζε έλα ζχλνιν έμη ηφκσλ– γηα ηνπο

Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηεο Αζήλαο ην 1896 (ΗΔΔ, η. ΗΓ΄: 93), ελψ ζηνλ η. ΗΓ΄ αλεπξίζθεηαη θαη

κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηελ ηδέα ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαη ηνλ Δ. Εάππα.

Ο ηξφπνο αληηκεηψπηζεο ηνπ αζιεηηζκνχ απφ ηηο γεληθέο ηζηνξίεο ηεο Διιάδαο

αληαλαθιάηαη αλαπφθεπθηα θαη ζηηο εμεηδηθεπκέλεο ηζηνξίεο ηνπ αζιεηηζκνχ ζηηο νπνίεο ζα

αλαθεξζνχκε ζηε ζπλέρεηα, θαηαλέκνληάο ηηο ζε κεγάιεο δηαδνρηθέο ρξνλνινγηθέο ελφηεηεο.

Μπνξνχκε πξάγκαηη λα δηαθξίλνπκε ηε ζρεηηθή ζπγγξαθηθή παξαγσγή ζηηο αθφινπζεο

πεξηφδνπο: α) Απφ ηα ηέιε ηνπ 18νπ

αηψλα, φηαλ εκθαλίδνληαη ηα πξψηα ειιεληθά

ζπγγξάκκαηα γηα ηνπο αγψλεο θαη ηε γπκλαζηηθή, έσο ην 1896, έηνο ησλ πξψησλ δηεζλψλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ζηελ Αζήλα· β) απφ ην 1896 έσο ην 1930, κηα ζπγθπξία φπνπ

δεκνζηεχνληαη νη ζπζηεκαηηθφηεξεο έσο ηφηε ζπλζέζεηο γηα ηελ ηζηνξία ηεο άζιεζεο,

ιεηηνπξγψληαο σο πξφηππν γηα φιεο ηηο επφκελεο ζρεηηθέο κειέηεο: ηα έξγα ηνπ Δπ. Παπιίλε

(1927) θαη ηνπ Ησ. Υξπζάθε (1930)· γ) απφ ην 1930 έσο ην 1982, έηνο ίδξπζεο ησλ

Σκεκάησλ Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ, πνπ ζεκαδεχεη κηα ζεκαληηθή ηνκή

ζηελ ελαζρφιεζε κε ηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ θαη δ) απφ ην 1982 έσο ζήκεξα (2014).

18

Από ηα ηέλη ηοσ 18οσ

αιώνα έως ηοσς πρώηοσς διεθνείς Ολσμπιακούς αγώνες ζηην

Αθήνα: νέες πρακηικές, νέα γνωζηικά ανηικείμενα

Καηά ηελ πξψηε απηή πεξίνδν εκθαλίδνληαη δηάζπαξηα δεκνζηεχκαηα ηα νπνία αλαθέξνληαη

ζην παξειζφλ ηεο άζιεζεο κε βάζε δχν άμνλεο: α) ηνπο αξραίνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο θαη

β) ηε γπκλαζηηθή σο αλαπφζπαζην κέξνο ηεο αξραηνειιεληθήο αγσγήο. Καη ζηηο δχν

πεξηπηψζεηο, δελ πξφθεηηαη γηα έξγα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ φηη αλήθνπλ

απνθιεηζηηθά ζηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ. Πξφθεηηαη φκσο γηα έξγα πνπ αθηεξψλνπλ

ζεκαληηθφ κέξνο ηνπο ζηελ ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο ή ησλ αγψλσλ, θαη ηα νπνία ζα

επεξεάζνπλ κεηαγελέζηεξεο εθδφζεηο.

Ήδε πξηλ απφ ηε δεκηνπξγία ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, ηα έξγα ηνπ Γεψξγηνπ

αθειιάξηνπ (1796), ηνπ Ρήγα Βειεζηηλιή (1797) θαη ηνπ Γξεγφξηνπ Παιηνπξίηε (1815)

θάλνπλ εθηελείο αλαθνξέο ζηνπο παλειιήληνπο αγψλεο (Οιπκπία, Πχζηα, Νέκεα, Ίζζκηα) ή

εηδηθά ζηνπο Οιπκπηαθνχο. Καη ζηα ηξία έξγα, νη αξραίνη αγψλεο ζπλδένληαη κε ην παξφλ

θαη εληάζζνληαη ζηελ εζληθή ηζηνξία. ηα Πξνιεγόκελά ηνπ, ν Ρήγαο θηηάρλεη ζε κηα

ζηνηρεηψδε κνξθή ην ζρήκα ηεο ζχλδεζεο αξραίνπ θαη λεφηεξνπ αζιεηηζκνχ, ην νπνίν ζα

ζθξαγίζεη φιε ηε κεηαγελέζηεξε ειιεληθή βηβιηνγξαθία. Αθελφο γξάθεη φηη «νχηνη νη

αγψλεο επαλεγπξίδνλην απφ ηνπο πξνπάηνξάο καο» θαη αθεηέξνπ φηη «ν δξφκνο, ε πάιε, ν

δίζθνο, ην άικα, ην παγθξάηηνλ, παίδνληαη κέρξη ηεο ζήκεξνλ εηο ηελ Θεζζαιίαλ θαη εηο

φιελ ηελ Διιάδα» (Ρήγαο 2000: 103). Αληίζηνηρα, ν Παιηνπξίηεο ζπγθξίλεη ηνπο αξραίνπο

αγψλεο κε ηα ρξηζηηαληθά παλεγχξηα ηεο επνρήο ηνπ. Σελ ίδηα επνρή, εθδφζεηο αξραίσλ

ζπγγξαθέσλ, φπσο ηεο «Διιάδνο πεξηεγήζεσο» ηνπ Παπζαλία θαη ησλ «Δπηλίθσλ» ηνπ

Πηλδάξνπ, θαη αξραηνγλσζηηθψλ εθιατθεπηηθψλ έξγσλ, θαζψο θαη πεξηεγεηηθά θαη

θηιειιεληθά θείκελα δηέδηδαλ επξέσο ζηε δπηηθή Δπξψπε αιιά θαη ζηνλ ειιελφθσλν ρψξν

ηε γλψζε γηα ηνπο αξραίνπο αγψλεο θαη ην ρψξν φπνπ ηεινχληαλ.

Σν 1837 δεκνζηεχεηαη ζηελ Αζήλα ην πξψην ειιεληθφ εγρεηξίδην γπκλαζηηθήο, ε

Πεξίιεςηο ηεο γπκλαζηηθήο. πγγξαθέαο ήηαλ ν Γεψξγηνο Παγψλ, ν νπνίνο είρε ζπνπδάζεη

ζην Μφλαρν θαη είρε επεξεαζηεί απφ ην γεξκαληθφ γπκλαζηηθφ ζχζηεκα ηνπ Guts Muths θαη

ηνπ Jahn. Ζ Πεξίιεςηο πεξηιακβάλεη ζηνηρεία ηζηνξίαο ηεο γπκλαζηηθήο, ελψ ζην ηειεπηαίν

θεθάιαην πεξηγξάθνληαη νη αξραίνη αγψλεο, ηα Νέκεα, ηα Ίζζκηα θαη νη Οιπκπηαθνί.17

Ζ

ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο είλαη, ζχκθσλα κε ηνλ Παγψληα, παξάιιειε κε ηελ ηζηνξία ηεο

17

Σν θεθάιαην απηφ απνηειεί αλαηχπσζε απφ ηελ Χγπγίαλ ή Αξραηνινγίαλ ηνπ Αζαλάζηνπ ηαγεηξίηε (η. Γ΄,

Βηέλλε 1817, ζ. 452-499).

19

αλζξσπφηεηαο: «Ζ γπκλαζηηθή ππάξρεη ηφζνλ αξραία, φζνλ θαη ην αλζξψπηλνλ γέλνο»

(Παγψλ 1837: 13). ηε ζπλέρεηα, νη ηζηνξηθέο αλαθνξέο εληνπίδνληαη ζηνλ κεξν, ηνλ

Μίλσα, ηνλ Λπθνχξγν, ηνλ φισλα θαη ηνλ Πιάησλα, ελψ αλαπηχζζεηαη ην πεξηερφκελν ηεο

γπκλαζηηθήο εθπαίδεπζεο θαηά ηελ αξραηφηεηα. ηφρνο ηνπ Παγψληα ήηαλ λα παξνηξχλεη

ηνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο λα κηκεζνχλ ην παξάδεηγκα ησλ αξραίσλ θαη λα εηζαγάγνπλ ηε

γπκλαζηηθή ζηελ εθπαίδεπζε. Παξάιιεια κε ηνλ Παγψληα θαη άιινη ζπγγξαθείο ζα

πξνβάινπλ ηελ σθέιεηα ηεο γπκλαζηηθήο γηα ηελ πγεία θαη ηε δηάπιαζε ηνπ ραξαθηήξα.

Έσο ην 1896, ζα ηεζνχλ πξάγκαηη νη βάζεηο γηα ηελ εηζαγσγή ηεο ζσκαηηθήο

άζθεζεο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία: νξγαλψλεηαη ε γπκλαζηηθή εθπαίδεπζε (ην 1880 γίλεηαη

ππνρξεσηηθή ε δηδαζθαιία ηεο γπκλαζηηθήο ζηα γπκλάζηα θαη ην 1884 ηδξχεηαη ε πξψηε

ρνιή Γπκλαζηψλ), απφ ην 1870 ηδξχνληαη νη πξψηνη αζιεηηθνί ζχιινγνη θαη δηαδίδνληαη ηα

ζπνξ γηα ηελ ςπραγσγία ηεο αζηηθήο ηάμεο ζχκθσλα κε ην δπηηθνεπξσπατθφ πξφηππν, ελψ

επηρεηξείηαη ε πξψηε αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ κε ηηο Εάππεηεο νιπκπηάδεο (1859-

1889). Δπίζεο, βάζεη δηαθξαηηθήο ζπκθσλίαο κεηαμχ Γεξκαλίαο θαη Διιάδαο, γίλνληαη νη

αλαζθαθέο ζηελ Οιπκπία ππφ ηελ επνπηεία ηνπ Ernst Curtius (1874-1881). ηε γλψζε ησλ

αξραίσλ αγψλσλ πνπ πξφζθεξαλ σο ηφηε νη αξραίνη ζπγγξαθείο, πξνζηίζεληαη επνκέλσο ηα

δεδνκέλα ηεο αξραηνινγηθήο ζθαπάλεο.

Παξ‟ φια ηαχηα, δελ ππάξρνπλ απηνηειείο εθδφζεηο ηζηνξίαο ηεο γπκλαζηηθήο ή ησλ

Οιπκπηαθψλ αγψλσλ έσο ηελ αλαβίσζε ησλ Αγψλσλ ην 1896. Ζ πξψηε απηή πεξίνδνο

κπνξεί λα ζεσξεζεί σο πεξίνδνο πξνεηνηκαζίαο θαη σξίκαλζεο ησλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ

ζε ζρέζε κε ηελ απνδνρή ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ

ελαζρφιεζε κε ην αζιεηηθφ παξειζφλ. Πξάγκαηη, ε αμηνδφηεζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ

αζιεηηζκνχ ζα ζηεξηρζεί ζε δχν πξνυπνζέζεηο: αθελφο, ηε δηάδνζε ηεο αζιεηηθήο

δξαζηεξηφηεηαο κέζσ ησλ αγψλσλ θαη ησλ ζπνξ ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν θαη

αθεηέξνπ, ηελ αλαγλψξηζε ηεο ζπκβνιήο ηεο θπζηθήο αγσγήο ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνιίηε

θαη ηνπ ζηξαηηψηε.

Από ηην πρώηη Ολσμπιάδα ζηον Μεζοπόλεμο: οι πρώηες ιζηορίες ηοσ αθληηιζμού

Ζ αλακθηζβήηεηα επηηπρήο ηέιεζε ησλ πξψησλ δηεζλψλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ζηελ Αζήλα

ην 1896 ζεκαηνδφηεζε κηα ζεκαληηθή ηνκή γηα ηε ζέζε ηνπ αζιεηηζκνχ ζηελ ειιεληθή

θνηλσλία. Μεηαμχ άιισλ, επηηάρπλε ηελ θαζηέξσζε ηεο ζρνιηθήο άζιεζεο θαη ηε δηάδνζε

ηνπ ζσκαηεηαθνχ αζιεηηζκνχ θαη ελίζρπζε ηελ εζληθή απηνπεπνίζεζε ζε κηα επνρή έληνλνπ

αιπηξσηηζκνχ. Ζ ίδηα ε αλαβίσζε ησλ αγψλσλ ζεσξήζεθε σο απφδεημε ζπλέρεηαο απφ ηελ

20

αξραηφηεηα θαη εζληθήο «αλαγέλλεζεο», θάηη πνπ απνηππψζεθε ζε φια ηα δεκνζηεχκαηα ησλ

εηψλ 1895-189618

.

Απφ ηελ πιεζψξα ησλ δεκνζηεπκάησλ, αμίδεη λα αλαθεξζεί ε «επίζεκε» έθδνζε γηα

ηνπο Αγψλεο. Πξφθεηηαη γηα ην ζπιινγηθφ έξγν Οη Οιπκπηαθνί Αγώλεο 776 π.Υ.-1896 ζε δχν

ηφκνπο, έλαλ γηα ηνπο αξραίνπο αγψλεο θαη έλαλ γηα ηνπο αγψλεο ηνπ 1896, θαη ζε ηέζζεξηο

γιψζζεο –ειιεληθά, γαιιηθά, αγγιηθά θαη γεξκαληθά (Οιπκπηαθνί Αγψλεο 1896). Δίλαη

ραξαθηεξηζηηθφ φηη ε επεηεηαθή απηή έθδνζε δελ επηιέγεη λα πξνβάιεη ηε ζπλέρεηα ηεο

άζθεζεο αλά ηνπο αηψλεο αιιά κφλν ηε ζρέζε κε ηελ αξραηφηεηα. πλεπψο, παξφιν πνπ δελ

ακθηζβεηείηαη ην ζρήκα ηεο ζπλέρεηαο, ε ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνύ ηαπηίδεηαη κε ηελ ηζηνξία

ησλ αξραίσλ αγώλσλ.

Αληίζεηα ν Αληψληνο Θ. πειησηφπνπινο, λνκηθφο θαη δεκνζηνγξάθνο απφ ηελ

Πάηξα, ζηε κειέηε ηνπ κε ηνλ εχγισηην ηίηιν Οη Οιπκπηαθνί Αγώλεο δηα ησλ Αηώλσλ. Οη

αγώλεο παξ’ Έιιεζη, Ρσκαίνηο, Βπδαληίλνηο θαη Φξάγθνηο. Αξκαησιηθνί θαη Νεώηεξνη

ρξόλνη19

ζπλζέηεη κηα ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ «απφ ησλ αξραηνηάησλ ρξφλσλ» έσο ην

παξφλ. Ζ αξραηφηεηα εμαθνινπζεί λα αμηνινγείηαη σο ε πιένλ ζεκαληηθή πεξίνδνο, αιιά ν

ζπγγξαθέαο θαηλνηνκεί αθηεξψλνληαο μερσξηζηφ θεθάιαην γηα ηελ άζιεζε ζην Βπδάληην θαη

γηα ηελ πεξίνδν ηεο νζσκαληθήο θπξηαξρίαο, ελψ γίλεηαη εθηελήο αλάπηπμε γηα ηελ άζιεζε

ζηε Γ. Δπξψπε (Μεζαίσλαο θαη λεφηεξνη ρξφλνη).

Σελ ίδηα πεξίνδν, ε αλάπηπμε ηεο ιανγξαθίαο νδεγεί ζηε ρξήζε ησλ δεκνηηθψλ

ηξαγνπδηψλ σο πεγήο γηα ηελ άζιεζε επί Σνπξθνθξαηίαο. πληειείηαη ηφηε κηα θξίζηκε

κεηαηφπηζε σο πξνο ηελ εξκελεία ησλ αγσληζκάησλ ησλ θιεθηψλ φρη κφλν σο κέξνπο ηεο

θαζεκεξηλήο ηνπο δσήο θαη ηεο πνιεκηθήο ηνπο πξνεηνηκαζίαο αιιά σο επηβίσζεο θαη

ζπλέρεηαο ηεο αξραίαο άζιεζεο. Σελ επνρή ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ινηπφλ,

κέζσ ηεο ιανγξαθηθήο «κφδαο», νη θιέθηεο θαη νη αξκαηνινί αλαδεηθλχνληαη ζε ήξσεο ηεο

αζιεηηθήο ηζηνξίαο ελψ ηνπηθνί ιφγηνη αλαδεηνχλ ζηα ζξεζθεπηηθά παλεγχξηα νκνηφηεηεο κε

ηνπο αξραίνπο αγψλεο (Παρηίθνο 1893).

Δληνχηνηο, ε ζεκαληηθφηεξε αιιαγή σο πξνο ηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ πνπ

ζπληειείηαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα είλαη ε ζηαδηαθή ζπγθξφηεζε ζε ηδηαίηεξε

επαγγεικαηηθή νκάδα ησλ γπκλαζηψλ θαη ε δηεθδίθεζε λα γξάθνπλ νη ίδηνη ηελ ηζηνξία ηνπο.

Οη ηζηνξίεο ηεο γπκλαζηηθήο, πνπ μεθηλνχλ λα γξάθνληαη ηφηε, ζεσξνχλ νπζηαζηηθή ηε

δηάθξηζε κεηαμχ γπκλαζηηθήο θαη αγψλσλ θαη αλαζθεπάδνπλ ην ζρήκα πνπ είρε

18

Βι. αλαιπηηθά Koulouri 2010: 2025-2026.

19 Αζήλα 1896 (α΄ έθδ.) θαη 1906 (β΄ έθδ.).

21

θαηαζθεπάζεη ε ινγηνζχλε ηνπ 19νπ

αηψλα. Οη γπκλαζηέο επηθεληξψλνπλ ην έξγν ηνπο ζηελ

παηδαγσγηθή δηάζηαζε ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο, εκκέλνληαο ζηε ζρέζε γπκλαζηηθήο θαη

εθπαίδεπζεο, θαη απνξξίπηνληαο ηηο ππεξβνιέο ηνπ πξσηαζιεηηζκνχ πνπ θαιιηεξγνχλ ηα

αζιεηηθά ζσκαηεία θαη νη αγψλεο.

Ζ γεληά απηή ησλ γπκλαζηψλ, φπνπ πξσηαγσληζηνχλ ν Δπάγγεινο Παπιίλεο,20

ν

σηήξηνο Πέππαο21

ν Άγγεινο Φέηζεο22

θαη ν Ησάλλεο Υξπζάθεο,23

επηδεηθλχεη κεγάιε

δξαζηεξηφηεηα ζηνλ ηνκέα ηεο γπκλαζηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θξαηηθήο πνιηηηθήο γηα ηε

θπζηθή αγσγή. Οη γπκλαζηέο απηνί είραλ εθπαηδεπηεί αξρηθά κε ην γεξκαλνειβεηηθφ θαη ζηε

ζπλέρεηα κε ην ζνπεδηθφ ζχζηεκα γπκλαζηηθήο θαη είραλ επεξεαζηεί απφ ην αμηαθφ

πεξηερφκελφ ηνπο. Οη απφςεηο ηνπο γηα ηελ ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο ζηεξίδνληαλ ζηε

δηάθξηζε αλάκεζα ζηε γπκλαζηηθή πνπ είρε ζαθή παηδαγσγηθφ ζηφρν θαη ζηα παηρλίδηα θαη

ηα αγσλίζκαηα πνπ ζηεξνχληαλ ζθνπηκφηεηαο σο ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ

ραξαθηήξηδαλ ζρεδφλ φιεο ηηο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο. ηε δηάθξηζε απηή αθξηβψο δνκεί, ην

20

Ο Δπ. Παπιίλεο (1887-1953), μεθίλεζε ζπνπδέο ζηε λνκηθή αιιά ζηξάθεθε ζηε γπκλαζηηθή θαη πήξε πηπρίν

γπκλαζηή ην 1908. Δξγάζηεθε σο γπκλαζηήο ζηελ Ακπέηεην ρνιή ηνπ Καΐξνπ θαη ζηε Βέξνηα. Σν 1921

δηνξίδεηαη θαζεγεηήο ζην Γηδαζθαιείν ηεο Γπκλαζηηθήο ζηελ Αζήλα θαη απφ ην 1934-1939 θαη απφ ην 1945-

1949 ζα ππεξεηήζεη σο γεληθφο επηζεσξεηήο ηεο γπκλαζηηθήο. Ίδξπζε ηελ Δηαηξεία Γπκλαζηηθψλ Μειεηψλ

(1932) θαη εμέδσζε ην πεξηνδηθφ Διιεληθή Αγσγή (1933-1936, 1946-1947, 1949) θαη ζεηξά ζπγγξακκάησλ γηα

ηε γπκλαζηηθή.

21 Γελλήζεθε ζηελ Αίγηλα ην 1862 θαη εξγάζηεθε σο δεκνδηδάζθαινο ζηελ Αζήλα. Απφ ην 1882 εξγάζηεθε σο

γπκλαζηήο θαη απφ ην 1898 σο δηεπζπληήο ηεο Δηδηθήο Γπκλαζηηθήο ρνιήο. Τπήξμε επίζεο Γεληθφο

Δπηζεσξεηήο ηεο Γπκλαζηηθήο (1921-1931). Πέζαλε ην 1935. Υξ.Μ.Δληζιείδεο, Μνξθαί ηεο ηζηνξίαο ηνπ

ειιεληθνύ πξνζθνπηζκνύ, η.Α‟, Αζήλα 1972, ζ.24, ζεκ.2.

22 Γελλήζεθε ζηε Λεπθάδα ην 1877 θαη πέζαλε ζηελ Αζήλα ην 1968. Μαζεηήο ηνπ Φσθηαλνχ θαη δξνκέαο

αληνρήο, κεηείρε ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ηνπ 1896. Φνίηεζε ζηε Ννκηθή ρνιή Αζελψλ (1896-1898) αιιά

πξνηίκεζε λα εγγξαθεί ζηε ζρνιή γπκλαζηψλ (1900-1902). Γίδαμε σο γπκλαζηήο ζε γπκλάζηα ηεο Αζήλαο θαη

ζην Γηδαζθαιείν ηεο Γπκλαζηηθήο. Σα ρξφληα 1905-1906 πήγε ζηελ Αίγππην φπνπ αλέιαβε ηε ζέζε ηνπ

πξνπνλεηή ζηνλ ειιεληθφ γπκλαζηηθφ ζχιινγν Ηθηην ηνπ Καΐξνπ. Δθδφηεο ηνπ πεξηνδηθνχ ε Νίθε (1909-1928)

θαη ζηέιερνο ηνπ ειιεληθνχ πξνζθνπηζκνχ θαη θπζηνιαηξηθψλ ζπιιφγσλ. Βεληδειηθψλ θξνλεκάησλ, γλψξηζε

ηελ πεξηπέηεηα ησλ απνιχζεσλ φηαλ ζηελ εμνπζία βξηζθφηαλ ε αληηβεληδειηθή παξάηαμε. Υξ. Μ .Δληζιείδεο,

Μνξθαί ηεο ηζηνξίαο ηνπ ειιεληθνύ πξνζθνπηζκνύ, η.Β΄, Αζήλα 1977, passim.

23 Ο Ησ. Υξπζάθεο (1872-1932), πνπ είρε κεηεθπαηδεπηεί ζηε νπεδία θαη ήηαλ εηζεγεηήο ηεο ζνπεδηθήο

γπκλαζηηθήο ζηελ Διιάδα, ππήξμε γηα πνιιά ρξφληα θαζεγεηήο ζε ζρνιέο γπκλαζηψλ θαη επηζεσξεηήο

θπζηθήο αγσγήο (1910-1917). Άθεζε έλα ζεκαληηθφ ζπγγξαθηθφ έξγν γηα ηελ ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο,

θπξίσο γηα ηνλ 19ν αη. θαη ηελ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ.

22

1927, ηελ Ηζηνξία ηεο Γπκλαζηηθήο ν Δπ. Παπιίλεο, ηνπ νπνίνπ ην έξγν κπνξνχκε λα

ζεσξήζνπκε σο ηελ πξψηε ζπλζεηηθή απφπεηξα γηα κηα εζληθή ηζηνξία ηεο ζσκαηηθήο

άζθεζεο. Σν ζρήκα ηνπ Παπιίλε ζηεξίδεηαη ζηελ ελαιιαγή πεξηφδσλ αθκήο θαη παξαθκήο

ηεο γπκλαζηηθήο. Σν βαζηθφ θξηηήξην κε ην νπνίν νξγαλψλεη ηελ αθήγεζε ηεο ηζηνξίαο ηεο

γπκλαζηηθήο είλαη θαηά πφζν ε γπκλαζηηθή απνηεινχζε κέζν αγσγήο φρη κφλν ζσκαηηθήο

αιιά θαη πλεπκαηηθήο (σο κέζν δηάπιαζεο ηνπ ραξαθηήξα). Πξφηππν είλαη ε θιαζηθή

αξραηφηεηα, απφ ηελ νπνία θάζε δηαθνξνπνίεζε νξίδεηαη σο «δηαζηξνθή» θαη «παξαθκή».

χκθσλα κε ηνλ Παπιίλε, ε ηειεηφηεηα ηεο θπζηθήο αγσγήο πνπ είρε επηηεπρζεί θαηά ηνπο

θιαζηθνχο ρξφλνπο ζα γλσξίζεη ηελ παξαθκή γηα κηα ζεηξά απφ ιφγνπο νη νπνίνη

επηζσξεχνληαη δηαδνρηθά θαη ζηξεβιψλνπλ ην πεξηερφκελν ηεο άζιεζεο. Σν «θαίξην πιήγκα

θαηά ηεο γπκλαζηηθήο» ζεσξεί φηη δφζεθε απφ ηε λέα ζξεζθεία, ηνλ ρξηζηηαληζκφ, θαη ηε

δηδαζθαιία ηνπ πεξί αζθεηηζκνχ (Παπιίλεο 1927: 337). Ζ άπνςή ηνπ φηη ε «θξαηηθή βία»

θαη ν «ζξεζθεπηηθφο θαλαηηζκφο» θαηαδίσμαλ «παλ ην Διιεληθφλ» έηζη ψζηε ην 394 κ.Υ. λα

κπνξεί λα ζεσξεζεί «έηνο ζαλάηνπ» ηεο γπκλαζηηθήο νδεγεί ζηελ πιήξε ππνβάζκηζε ηνπ

Βπδαληίνπ θαη ηεο λεφηεξεο επνρήο. Ο Παπιίλεο είλαη εμαηξεηηθά θξηηηθφο απέλαληη ζην

ζεζκφ ησλ αλαβησκέλσλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ, σο αληίζεησλ κε ην αξραηνειιεληθφ πλεχκα,

ελψ δελ δηζηάδεη λα επηθξίλεη δεκνζηεχκαηα ηνπ π. Λάκπξνπ θαη ηνπ Ν. Πνιίηε, νη νπνίνη

εξκελεχνπλ σο «γπκληθνχο αγψλεο» (δει. αλάινγνπο ησλ αξραίσλ) κεζαησληθά αγσλίζκαηα

(Παπιίλεο 1927: 404-411).

Ο Ησ. Υξπζάθεο, ζην βηβιίν ηνπ Oη ζύγρξνλνη δηεζλείο νιπκπηαθνί αγώλεο, ην 1930,

αλαπαξάγεη ην ίδην ζρήκα ζρεηηθά κε ηελ αθκή θαη ηελ παξαθκή ηεο ζσκαηηθήο αγσγήο θαη

επαλαιακβάλεη ηελ άπνςε φηη ε αξραία άζιεζε εμαθαλίδεηαη κε ηελ έιεπζε ηνπ

ρξηζηηαληζκνχ γηα λα αλαβηψζεη ζηε Γ. Δπξψπε απφ ηελ επνρή ηεο Αλαγέλλεζεο (Υξπζάθεο

1930: 10-12).24

Δληνχηνηο, νη απφςεηο ηνπ Παπιίλε θαη ηνπ Υξπζάθε ζρεηηθά κε ηελ ηζηνξία

ηνπ αζιεηηζκνχ απέρνπλ νπζησδψο ιφγσ ησλ βαζηψλ ηδενινγηθψλ θαη πνιηηηθψλ ηνπο

δηαθνξψλ. Άιισζηε, ηελ επνρή ηνπ Δζληθνχ Γηραζκνχ, ζα βξεζνχλ ζε αληίπαια

ζηξαηφπεδα: ν Υξπζάθεο, ζηελφο ζπλεξγάηεο ηνπ Βεληδέινπ θαη ν Παπιίλεο, απνιπκέλνο

απφ ηε ζέζε ηνπ ιφγσ ησλ αληηβεληδειηθψλ ηνπ θξνλεκάησλ.

Ο Υξπζάθεο δελ ζπκκεξίδεηαη ηελ αξραηνιαηξία ηνπ Παπιίλε νχηε ηηο απφςεηο ηνπ

γηα ηελ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ην 1896. Με ζπνπδέο ζηε νπεδία, έλζεξκνο

24

Σν έξγν απηφ ηνπ Υξπζάθε απνηειεί ηελ πξψηε θαηαγξαθή ηεο ηζηνξίαο ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ

Αγψλσλ θαηά ηνλ 19ν αηψλα θαη ησλ πξψησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (Αζήλα 1896-αηλη Λνχηο 1904), ε νπνία

επεξέαζε πνιινχο έιιελεο θαη μέλνπο ηζηνξηθνχο ηνπ αζιεηηζκνχ.

23

ππνζηεξηθηήο ηνπ ζνπεδηθνχ γπκλαζηηθνχ ζπζηήκαηνο, δηεπζπληήο ηνπ Γηδαζθαιείνπ ηεο

Γπκλαζηηθήο (1918-1921) θαη ζηέιερνο ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο επί Βεληδέινπ, εθθξάδεη ηε

θηιειεχζεξε, εθζπγρξνληζηηθή ηδενινγία. Θα ζπκβάιεη ζηε δηακφξθσζε ηνπ ζεζκηθνχ

πιαηζίνπ γηα ηε γπκλαζηηθή πνπ ςεθίζηεθε απφ φιεο ηηο θπβεξλήζεηο ησλ Φηιειεπζέξσλ

(1917-1920 θαη 1928-1932). Λφγσ ησλ ηδενινγηθψλ θαη πνιηηηθψλ ηνπ πεπνηζήζεσλ αιιά

θαη ησλ επηζηεκνληθψλ ηνπ ζέζεσλ γηα ηε ζσκαηηθή αγσγή, ηα ρξφληα 1927-1930, απφ ηε

ζέζε ηνπ δηεπζπληή ηνπ Σκήκαηνο σκαηηθήο Αγσγήο ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο, ζα

αληηκεησπίζεη ςπρξά θαη δελ ζα ζηεξίμεη ηε δειθηθή πξνζπάζεηα ηνπ δεχγνπο ηθειηαλνχ.25

Ο Παπιίλεο αληίζεηα, ρσξίο ζπνπδέο ζην εμσηεξηθφ, αλ θαη γλψξηδε ηνπιάρηζηνλ

γαιιηθά, εληαγκέλνο ζην αληηβεληδειηθφ ζηξαηφπεδν, γεγνλφο πνπ ηνπ ζηνίρηζε

επαγγεικαηηθή πεξηζσξηνπνίεζε, ζηάζεθε αληίζεηνο πξνο ην εθζπγρξνληζηηθφ ξεχκα θαη ην

δπηηθφ πξφηππν αλάπηπμεο θαη αλαδήηεζε έκπλεπζε απνθιεηζηηθά ζηελ αξραία Διιάδα. Γελ

είλαη ηπραίν φηη ππήξμε έλζεξκνο ππνζηεξηθηήο ηεο δειθηθήο αλαβίσζεο. Οη ζέζεηο ηνπ

εμάιινπ γηα ην ρξηζηηαληθφ Βπδάληην ζπκίδνπλ απφςεηο γηα ηελ ππεξνρή ηνπ ειιεληζκνχ

έλαληη ηνπ ρξηζηηαληζκνχ πνπ εμέθξαδαλ ηδεαιηζηέο δηαλννχκελνη φπσο ν Πεξηθιήο

Γηαλλφπνπινο.

Οη δχν εθπξφζσπνη ηεο ηζηνξίαο ηεο γπκλαζηηθήο ζην Μεζνπφιεκν εθθξάδνπλ

ινηπφλ δχν δηαθνξεηηθέο ζέζεηο. Ζ άπνςε ηνπ Υξπζάθε ζα ραξαθηεξηδφηαλ

«εθζπγρξνληζηηθή», «θπζηθή» θαη «δεκνθξαηηθή»: βαζίδεηαη ζηε ζεηηθή αμηνιφγεζε ηεο

ζχγρξνλεο Δπξψπεο αιιά θαη ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο, ζέηεη ζε πξνηεξαηφηεηα ηελ πγεία ηνπ

παηδηνχ θαη επηδηψθεη ηε δηάδνζε ηεο γπκλαζηηθήο ζε φια ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα. Ζ άπνςε

ηνπ Παπιίλε ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί «ειιελνθεληξηθή», «πλεπκαηηθή» θαη

«αξηζηνθξαηηθή»: ζεσξεί ζεκαληηθφηεξε ηε δηάπιαζε ηνπ ραξαθηήξα θαη ηνπ ήζνπο κέζσ

ηεο γπκλαζηηθήο θαη πηνζεηεί κηα ηδεαιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο αγσγήο, απνξξίπηνληαο ηελ

«πξαγκαηηζηηθή», πγηεηληζηηθή πξνζέγγηζε, πεξηθξνλεί ηε ζχγρξνλε Δπξψπε σο παξαθκηαθή

θαη ζρεδφλ «βαξβαξηθή» θαη αλαηξέρεη ζηελ «θαζαξφηεηα» ηεο αξραίαο Διιάδαο.

Από ηον Χρσζάθη ζηην ίδρσζη ηων Σ.Ε.Φ.Α.Α.: η ιζηορία ηων γσμναζηών και ηων

δημοζιογράθων

25

Ο πνηεηήο Άγγεινο ηθειηαλφο θαη ε ζχδπγφο ηνπ Δχα Πάικεξ αλέπηπμαλ, κέζα ζηε δεθαεηία ηνπ 1920, κηα

ηδενινγία αλαβίσζεο ηνπ αξραίνπ πνιηηηζκνχ πνπ νλνκάζηεθε «Γειθηθή Ηδέα». Δίραλ σο ζηφρν λα αλαδείμνπλ

ηνπο Γειθνχο ζε «παγθφζκην ελσηηθφ θέληξν ηεο αλζξσπφηεηαο». Οξγάλσζαλ δχν Γειθηθέο Γηνξηέο, ην 1927

θαη ην 1930 αληίζηνηρα, νη νπνίεο πεξηιάκβαλαλ παξαζηάζεηο αξραίσλ δξακάησλ, ζπλαπιίεο εθθιεζηαζηηθήο

κνπζηθήο, έθζεζε ιατθήο ρεηξνηερλίαο θαη γπκληθνχο αζιεηηθνχο αγψλεο. Σν πξφγξακκα ησλ αζιεηηθψλ

αγψλσλ εκπλεφηαλ απφ κηα αληη-εθζπγρξνληζηηθή ηδενινγία πνπ εξρφηαλ ζε ζχγθξνπζε κε ηηο ζέζεηο ηνπ

Υξπζάθε.

24

Μέζα ζηε δεθαεηία ηνπ 1920, ν ειιεληθφο αζιεηηζκφο κεηαζρεκαηίδεηαη ζε φια ηα επίπεδα.

Καηαξράο, ε δηδαζθαιία ηεο γπκλαζηηθήο αλαβαζκίδεηαη κε ηε ζρεηηθή λνκνζεζία ηνπ

θφκκαηνο ησλ Φηιειεπζέξσλ θαη ηελ αλαγλψξηζε ηνπ Γηδαζθαιείνπ ηεο Γπκλαζηηθήο, πνπ

κέρξη ηφηε αλήθε ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, σο αλψηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ ηδξχκαηνο

(1929). Σα ζπνξ, εμάιινπ, ηφζν σο πξαθηηθή φζν θαη σο ζέακα, παχνπλ λα απνηεινχλ

«πξνλφκην» ησλ κεζαίσλ θαη αλψηεξσλ ζηξσκάησλ. Απνθηνχλ καδηθφηεηα θαη θαηαθηνχλ

επξχηεξα ζηξψκαηα ηνπ πιεζπζκνχ, θπξίσο ην πνδφζθαηξν, ην νπνίν ζα αλαδεηρηεί ν

αδηαθηινλίθεηνο πξσηαγσληζηήο ζηε ιατθή θνπιηνχξα ηνπ 20νχ αηψλα. Σέινο, κέζα ζηνλ

Μεζνπφιεκν ζα ππθλψζνπλ ηα πεξηνδηθά αζιεηηθά έληππα θαη ζα εκθαληζηνχλ νη πξψηεο

αζιεηηθέο εθεκεξίδεο. Οη κεγάιεο αζελατθέο εκεξήζηεο εθεκεξίδεο εμάιινπ θαζηεξψλνπλ

ζηαδηαθά εηδηθέο ζηήιεο κε αζιεηηθέο εηδήζεηο ελψ ην 1928 ηδξχεηαη ε Έλσζηο Αζιεηηθψλ

πληαθηψλ. Γεκηνπξγείηαη επνκέλσο έλα λέν επάγγεικα πνπ ζπλδέεηαη κε ηα ζπνξ, εθείλν

ηνπ αζιεηηθνχ ζπληάθηε. πσο νη γπκλαζηέο θαηά ηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν26

, έηζη θαη νη

δεκνζηνγξάθνη ζα ζπκβάινπλ ζηε ζπγγξαθή ηεο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ θαηά ηελ κεηαπνιεκηθή

πεξίνδν.

Με ην ζάλαην ηνπ Υξπζάθε (1932) θαη ηνπ Παπιίλε (1953), παξαθκάδεη ε ηζηνξία

ηεο θπζηθήο αγσγήο. Ζ ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ειιεληθνχ αζιεηηθνχ παξειζφληνο πνπ

επηρείξεζαλ νη δχν ζπγγξαθείο δελ βξίζθεη ζπλερηζηέο ζην ρψξν ησλ γπκλαζηψλ. Δλδεηθηηθφ

είλαη φηη ην 1953, ειιείςεη ζρεηηθψλ κειεηψλ, αλαδεκνζηεχεηαη ε Ηζηνξία ηεο Γπκλαζηηθήο

ηνπ Παπιίλε απφ ηνλ Οξγαληζκφ Δθδφζεσο ρνιηθψλ Βηβιίσλ (ΟΔΒ). Αληίζεηα, ε κεγάιε

εμάπισζε ηνπ ζσκαηεηαθνχ αζιεηηζκνχ θαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ησλ αζιεηηθψλ νπαδψλ

δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ εκθάληζε ελφο λένπ είδνπο αζιεηηθήο ηζηνξίαο, ηεο

ηζηνξίαο ησλ αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ.27

Λίγν πξηλ απφ ηα κέζα ηνπ 20νχ αηψλα, έρνπλ ήδε δηακνξθσζεί ζπλεπψο δχν ηάζεηο

ζηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ: αθελφο, ε ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο σο κέζνπ αγσγήο θαη

αθεηέξνπ, ε ηζηνξία ησλ ζπνξ θαη ησλ αγψλσλ. Σν πξψην είδνο θαιιηεξγείηαη απφ

επαγγεικαηίεο γπκλαζηέο, νη νπνίνη δηδάζθνπλ ζηηο ζρνιέο εθπαίδεπζεο γπκλαζηψλ,

επεξεάδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ μέλε βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ηελ ηζηνξηθή εμέιημε

26

Ο χλδεζκνο Διιήλσλ Γπκλαζηψλ ηδξχζεθε ην 1899 θαη ε Έλσζηο Διιήλσλ Αζιεηψλ ηίβνπ ην 1920

(Κνπινχξε 1997: 76 θαη 122, ζεκ.138).

27 Λίγν πξηλ ην 1930 δεκνζηεχηεθε ε κειέηε ηνπ Ν.Κ. Υξηζηνδνχινπ γηα ηνλ Ζξαθιή Θεζζαινλίθεο

(Υξηζηνδνχινπ Ν.Κ., 1927). Βι. θαη νινκσλίδεο Υ.. – Λσξέληεο Ν. Δκκ. 1967.

25

ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο θαη δηεθδηθεί επηζηεκνληθφ θχξνο. Σν δεχηεξν είδνο δελ έρεη

επηζηεκνληθφ ραξαθηήξα, θαιιηεξγείηαη απφ παξάγνληεο ηνπ αζιεηηζκνχ ή θίιαζινπο

ινγίνπο θαη δεκνζηνγξάθνπο θαη εληνπίδεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζε αζιεηηθνχο «άζινπο» αλά

ηνπο αηψλεο. Δλψ ηελ ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο δελ ηελ ελδηαθέξεη ε επίδνζε, ε ηζηνξία ησλ

ζπνξ αληίζεηα δνκείηαη κε βάζε ηελ επίδνζε. Ζ αληίζεζε απηή αληαλαθιά ηελ αληηπαξάζεζε

αλάκεζα ζε «Γπκλαζηέο» θαη «Φηιάζινπο» θαηά ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, φηαλ νη δεχηεξνη

επηηπγράλνπλ ηελ ίδξπζε ηεο Γεληθήο Γξακκαηείαο Αζιεηηζκνχ θαη ηελ αλεμαξηνπνίεζε ησλ

ζπνξ απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο θαη ηνπο γπκλαζηέο28

.

Γηα πνιιέο δεθαεηίεο, παξαηεξείηαη έιιεηςε πνζνηηθή θαη πνηνηηθή ηζηνξηθψλ έξγσλ

γηα ηελ άζιεζε. Μφιηο ην 1962 δεκνζηεχεηαη έλα έξγν πνπ θαηαγξάθεη ζρνιαζηηθά θαη

ζπζηεκαηηθά αλά έηνο ηελ ηζηνξία ηεο άζιεζεο ζην ειιεληθφ θξάηνο (1830-1930), ην νπνίν,

παξφιν πνπ δελ έρεη θακία παξαπνκπή ζε πεγέο ή βηβιηνγξαθία, βαζίδεηαη νπσζδήπνηε ζε

εμνλπρηζηηθή έξεπλα, ηνπιάρηζηνλ ζην αξρείν ηνπ ΔΓΑ. Πξφθεηηαη γηα ην έξγν ηνπ

Παχινπ Ν. Μαληηάθε, πξψελ αληηπξνέδξνπ ηνπ ΔΓΑ, 100 ρξόληα λενειιεληθνύ

αζιεηηζκνύ. Καηαγξάθνληαη αγψλεο, επηδφζεηο, ζχιινγνη, αζιεηηθφο ηχπνο, λνκνζεζία,

ειιεληθέο ζπκκεηνρέο ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο, αζιεηέο, παξάγνληεο ηνπ αζιεηηζκνχ θαη

ηεο θπζηθήο αγσγήο, ε δξάζε ηνπ ΔΓΑ θαη ηεο ΔΟΑ. Σν έξγν ηνπ Μαληηάθε, παξφιν πνπ

απνηειεί ηε ζεκαληηθφηεξε κεηά ηνλ Υξπζάθε ζχλζεζε αζιεηηθήο ηζηνξίαο θαη αμηνδνηεί ην

λεφηεξν αζιεηηζκφ, φπσο θαη ν Υξπζάθεο, αλήθεη ζηελ ηζηνξία ησλ αγψλσλ θαη φρη ζηελ

ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο. Ήξσέο ηνπ είλαη νη νιπκπηνλίθεο θαη νη πξσηαζιεηέο θαη

θεληξηθφ ηνπ ζέκα ηα ξεθφξ θαη νη επηδφζεηο.

Δμίζνπ ηζρλή είλαη ε επηζηεκνληθή αξζξνγξαθία γηα ζέκαηα θπζηθήο αγσγήο θαη

άζιεζεο. Γηάθνξα πεξηνδηθά έληππα είηε κε ελεκεξσηηθφ είηε κε εκη-επηζηεκνληθφ

ραξαθηήξα εθδίδνπλ νη ζπλδηθαιηζηηθέο ελψζεηο ησλ γπκλαζηψλ, νη νπνίεο αιιάδνπλ φλνκα

θαη πνιηηηθή ζέζε αλάινγα κε ηελ ηζηνξηθή πεξίνδν. Ζ ηαξαγκέλε απηή επνρή, απφ ηελ

πεξίνδν ηεο αβαζίιεπηεο δεκνθξαηίαο (1924-1935) κέρξη ηε Μεηαπνιίηεπζε ην 1974, πνπ

πεξηιακβάλεη δχν δηθηαηνξίεο, ηελ Καηνρή θαη ηελ Αληίζηαζε, θαζψο θαη έλαλ εκθχιην

πφιεκν, απεηθνλίδεηαη νπσζδήπνηε θαη ζηελ ηζηνξία ηεο επαγγεικαηηθήο νκάδαο ησλ

28

Βι. ηελ πεξηγξαθή ηεο ηδενινγηθήο θαη πνιηηηθήο αληηπαξάζεζεο ζην άξζξν ηνπ Γ. Παπαρξίζηνπ, «ρέζεηο

γπκλαζηψλ θαη θηιάζισλ παξαγφλησλ», Ζ Γπκλαζηηθή, ηρ. 11-15, Ηνχληνο 1959, ζ.208-215. Βι. επίζεο

χιινγνο Διιήλσλ Γπκλαζηψλ, «Έθθιεζηο πξνο ηνπο Κπξίνπο Βνπιεπηάο θαη πξνο ηαο ζπλεηδήζεηο ησλ

Διιήλσλ», Ζ Γπκλαζηηθή, ηρ. 3-6 (19-22), Μάξηηνο-Απξίιηνο 1957, ζ. 81-88.

26

γπκλαζηψλ. Σν 1932 ηδξχεηαη ε «Δηαηξεία Γπκλαζηηθψλ Μειεηψλ»29

κε πξφεδξν ηνλ Δπάγγ.

Παπιίλε, ε νπνία εθδίδεη ην πξψην γπκλαζηηθφ πεξηνδηθφ «Διιεληθή Αγσγή», ελψ

νξγαλψλεη θαη ην Α΄ Γπκλαζηηθφ πλέδξην. Απφ ην 1940 παχεη ε ιεηηνπξγία ηεο Δηαηξείαο

απηήο θαζψο θαη ε έθδνζε ηνπ πεξηνδηθνχ. Σν 1949 ηδξχεηαη ν «χιινγνο Διιήλσλ

Γπκλαζηψλ», ν νπνίνο απφ ην 1952 εθδίδεη ην πεξηνδηθφ Ζ Γπκλαζηηθή. Θα δηαιπζεί ην 1961

θαη ζηε ζέζε ηνπ ζα ηδξπζεί ε «Έλσζε Γπκλαζηψλ Διιάδνο», ε νπνία ζπλερίδεη ηελ έθδνζε

ηνπ πεξηνδηθνχ Ζ Γπκλαζηηθή.30

Ζ απξηιηαλή δηθηαηνξία (1967-1974) έδσζε έκθαζε ζηηο ζρνιηθέο παξειάζεηο θαη

γπκλαζηηθέο επηδείμεηο, ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο πεηζαξρίαο κέζσ ηνπ καζήκαηνο ηεο

γπκλαζηηθήο θαη ζηε δηεζλή ηεο πξνβνιή κέζσ ηεο αλάδεημεο πξσηαζιεηψλ. Δζλνιαηξηθά

ζεάκαηα θαη γηνξηέο πνπ ζθφπεπαλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ εζληθνχ θξνλήκαηνο έδηλαλ ην

ζηίγκα ηεο επνρήο (Van Steen G., 2010). Δληνχηνηο, νη ζπιινγηθέο δξάζεηο δελ

ελζαξξχλνληαλ. Ζ «Έλσζε Γπκλαζηψλ Διιάδνο» δηαιχεηαη κε ηε δηθηαηνξία γηα λα

επαλαιεηηνπξγήζεη ην 1975. Σν πεξηνδηθφ ηεο κε ηίηιν Γπκλαζηηθή θαη Αζιεηηζκόο, πνπ είρε

μεθηλήζεη λα εθδίδεηαη κάιινλ ην 1965, επίζεο δηαθφπηεηαη επί δηθηαηνξίαο θαη

επαλεθδίδεηαη ην 1975.

Από ηο 1982 ζηο 2004 και έως ηο παρόν: ανάμεζα ζηην «αθληηική ιζηορία» και ηην

ιζηορία ηοσ αθληηιζμού

Δπί πελήληα πεξίπνπ ρξφληα, επνκέλσο, γηα ιφγνπο πνπ πξνθαλψο ζρεηίδνληαη θαη κε ηελ

ηαξαγκέλε κεηαπνιεκηθή ηζηνξία ηεο Διιάδαο, ηφζν ε ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο φζν θαη

ε ηζηνξία ησλ ζπνξ βξίζθνληαλ ζε παξαθκή. Ζ θαηάζηαζε αιιάδεη κε ηελ πηψζε ηεο

δηθηαηνξίαο (1974) θαη θπξίσο κε ηελ ίδξπζε ησλ ΣΔΦΑΑ (1982), ελψ ζεκαληηθή ψζεζε ζα

29

Βι. ην θαηαζηαηηθφ ηεο ΔΓΜ ζην πεξ. Διιεληθή Αγσγή, ηρ. 2, Φεβξ. 1933, ζει.135-6. Απφ ηνλ απνινγηζκφ

ηνπ πξψηνπ έηνπο έθδνζεο ηνπ πεξηνδηθνχ πάλησο είλαη ζαθέο φηη ν αξηζκφο ησλ ζπλδξνκεηψλ ήηαλ πνιχ

κηθξφο θαη ε θπθινθνξία πεξηνξίζηεθε ζε έλαλ κηθξφ θχθιν αλζξψπσλ γχξσ απφ ηνλ Δπ. Παπιίλε: Διιεληθή

Αγσγή, ηρ. 12, Γεθ. 1933, ζει. 265-6.

30 Οη πιεξνθνξίεο απηέο πξνέξρνληαη απφ ηελ αλέθδνηε αλαθνίλσζε ησλ Υξ. Λάκπξνπ θαη Η. εξαθεηκίδε,

«113 ρξφληα ζπλδηθαιηζηηθψλ θνξέσλ, ελψζεσλ θαη ζπιιφγσλ ησλ επαγγεικαηηψλ θπζηθήο αγσγήο θαη

αζιεηηζκνχ (1899-2012), 15ν πλέδξην ηεο «Έλσζεο Γπκλαζηψλ Βνξείνπ Διιάδνο» (30/3-1/4/2012),

http://www.egve.gr/113years.asp (αλάθηεζε 20.09.2014).

27

δψζεη ν ενξηαζκφο ηεο εθαηνληαεηεξίδαο ησλ πξψησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηεο Αζήλαο

(1996) θαη ελ ηέιεη ε δηνξγάλσζε ησλ Αγψλσλ ζηελ Διιάδα ην 2004.

Ζ ηειεπηαία, ζχγρξνλε, πεξίνδνο ηεο ηζηνξίαο ηνπ αζιεηηζκνχ31

επηβεβαηψλεη ηε

βαξχηεηα ηεο ζπγθπξίαο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θιάδνπ. ηηο πξνεγνχκελεο

πεξηφδνπο, ε κελ ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο (θαη σο ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο) αλαπηχρζεθε

επίζεο ζπγθπξηαθά, παξάιιεια κε ηελ ίδξπζε ηδξπκάησλ γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ

γπκλαζηψλ (1884-1939), ε δε ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαη ηεο άζιεζεο ελ γέλεη

επλνήζεθε απφ ζπγθεθξηκέλα γεγνλφηα φπσο νη πξψηνη Οιπκπηαθνί Αγψλεο ηεο Αζήλαο

(1896), ε Μεζνιπκπηάδα (1906), θαη νη αλαβηψζεηο αξραίσλ αγψλσλ (Γειθηθνί, 1927 θαη

Κιαζηθνί, 1934). Μεηά ην 1982, ηα γεγνλφηα πνπ πξνζδηφξηζαλ ηελ εξεπλεηηθή ελαζρφιεζε

κε ηα ζπνξ ήηαλ θπξίσο ε ίδξπζε ησλ ΣΔΦΑΑ, απφ ην ρψξν ησλ νπνίσλ θαηά κείδνλα ιφγν

ζα παξαρζνχλ εξγαζίεο γηα ηελ ηζηνξία ηεο άζιεζεο ζε φιεο ηηο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο θαη

βεβαίσο ε εθαηνληαεηεξίδα ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (1996), θαη νη

Οιπκπηαθνί Αγψλεο ηεο Αζήλαο (2004).

Δθηφο απφ ηνπο ιφγνπο απηνχο, ε αλάπηπμε ηεο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ θαη ηεο θπζηθήο

αγσγήο έρεη επεξεαζηεί, ηα ηειεπηαία ηξηάληα ρξφληα, απφ ηελ έθξεμε ηεο δεκφζηαο

ηζηνξίαο, ηε καδηθνπνίεζε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε ησλ ζπνξ, κε ηαρείο πιένλ ξπζκνχο, θαη

απφ ηελ αιιαγή παξαδείγκαηνο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη ζηελ ηζηνξία, πνπ κε

θαζπζηέξεζε θζάλεη θαη ζηελ Διιάδα. Γηα πξψηε θνξά, κεηά ηε ζπγθπξία ηνπ 1896, ζα

αζρνιεζνχλ κε ηε ζσκαηηθή άζθεζε θαη άιινη εξεπλεηέο ησλ αλζξσπηζηηθψλ θαη ησλ

θνηλσληθψλ επηζηεκψλ εθηφο απφ ηνπο αξραηνιφγνπο.

Παλεπηζηεκηαθά θαη ζρνιηθά εγρεηξίδηα

Υάξε ζηε δεκηνπξγία παλεπηζηεκηαθψλ ηκεκάησλ γηα ηηο ζπνπδέο θπζηθήο αγσγήο θαη

αζιεηηζκνχ, επαλαπξνζδηνξίδεηαη κεηά ην 1982 ην πεξηερφκελν ηεο ηζηνξίαο ηεο άζιεζεο.

Οη αλάγθεο γηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα, νη πηπρηαθέο εξγαζίεο, νη κεηαπηπρηαθέο θαη

δηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο32

δίλνπλ λέα ψζεζε ζην πεδίν απηφ. Οξγαλψλνληαη ζπλέδξηα33

θαη

31

Υξεζηκνπνηψ ηνλ φξν «αζιεηηζκφο» γηα λα πεξηιάβσ φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο,

νξγαλσκέλεο θαη κε, ηα ζπνξ, ηε θπζηθή αγσγή θαη ηνπο αγψλεο.

32 Ο αξηζκφο ησλ δηδαθηνξηθψλ δηαηξηβψλ γηα ηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ είλαη πάλησο πεξηνξηζκέλνο, ελψ

ζρεδφλ φιεο, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο, έρνπλ εθπνλεζεί ζε ΣΔΦΑΑ. ην ζχλνιν πνπ θαηαγξάθεηαη ζην Δζληθφ

Αξρείν Γηδαθηνξηθψλ Γηαηξηβψλ ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Σεθκεξίσζεο, ππεξέρνπλ νη δηαηξηβέο γηα ηελ

αξραηφηεηα ελψ φζεο δηαηξηβέο αλαθέξνληαη ζηε ζχγρξνλε επνρή, ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο, αθνξνχλ ζηελ

28

εθδίδνληαη εηδηθεπκέλα επηζηεκνληθά πεξηνδηθά είηε απφ ηα αληίζηνηρα παλεπηζηεκηαθά

ηκήκαηα είηε απφ ζπιιφγνπο θαζεγεηψλ θπζηθήο αγσγήο34

. Ζ καθξνβηφηεξε απφ απηέο ηηο

εθδφζεηο είλαη ην πεξηνδηθφ Άζιεζε θαη Κνηλσλία ηξηκεληαία έθδνζε απφ ην ΣΔΦΑΑ ηνπ

ΓΠΘ απφ ην 1990. Αληίζεηα, ε Αζιεηηθή Ηζηνξία θαη Φηινζνθία, εηήζηα έθδνζε ηεο

Διιεληθήο Δηαηξείαο Αζιεηηθήο Ηζηνξίαο θαη Φηινζνθίαο (ηδξ. 1999), πνπ μεθίλεζε λα

εθδίδεηαη ην 2001 απφ παλεπηζηεκηαθνχο ησλ ειιεληθψλ ΣΔΦΑΑ κε πξσηνβνπιία ηνπ Η.

Μνπξαηίδε, δελ θαηφξζσζε λα επηβηψζεη. Σα πεξηνδηθά απηά πεξηιακβάλνπλ θαη ηζηνξηθά

άξζξα αιιά δελ ππάξρεη ειιεληθφ επηζηεκνληθφ πεξηνδηθφ πνπ λα εμεηδηθεχεηαη ζηελ ηζηνξία

ηεο θπζηθήο αγσγήο θαη ησλ ζπνξ, φπσο ζην εμσηεξηθφ.

Απφ ην 1982 ινηπφλ επαλαθάκπηεη ε «ηζηνξία ησλ γπκλαζηψλ», δειαδή

ηζηνξηνγξαθηθέο κειέηεο πνπ εθδίδνληαη απφ δηδάζθνληεο ζηα Σ.Δ.Φ.Α.Α., κε ζηφρν θπξίσο

λα κνηξαζηνχλ σο δηδαθηηθά ζπγγξάκκαηα. Ζ ηζηνξία απηή ζπλερίδεη ηελ παξάδνζε ηνπ

καζήκαηνο ηεο «Ηζηνξίαο ηεο Γπκλαζηηθήο», ην νπνίν πεξηιακβαλφηαλ ζε φια ηα σξνιφγηα

πξνγξάκκαηα ησλ ηδξπκάησλ εθπαίδεπζεο γπκλαζηψλ απφ ηελ πξψηε πξνζσξηλή ρνιή

Γπκλαζηψλ πνπ ιεηηνχξγεζε ζηελ Αζήλα ην 188435

, θαη ζηεξίδεηαη ζην έξγν ηνπ Παπιίλε

θαη ηνπ Υξπζάθε, θαη δεπηεξεπφλησο ηνπ Μαληηάθε θαη άιισλ εζζφλσλ ζπγγξαθέσλ.

Πξφθεηηαη γηα κηα ηζηνξηθή αθήγεζε πνπ μεθηλά απφ ηνπο πξντζηνξηθνχο ρξφλνπο θαη θζάλεη

ζην παξφλ, δίλνληαο έκθαζε ζηε γπκλαζηηθή θαη ζηνπο αγψλεο, θπξίσο ηνπο Οιπκπηαθνχο.

Σα ζπνξ απνπζηάδνπλ απφ ηελ αθήγεζε απηή: δελ ππάξρνπλ θεθάιαηα γηα ηνλ ζχγρξνλν

ζσκαηεηαθφ αζιεηηζκφ, γηα ηα δεκνθηιή ζπνξ, φπσο ην πνδφζθαηξν, νχηε γηα ηηο

θνηλσληθέο, νηθνλνκηθέο, πνιηηηζκηθέο θαη πνιηηηθέο δηαζηάζεηο ηεο νξγαλσκέλεο άζιεζεο.

Σέινο, ιαλζάλεη κηα απνινγεηηθή ζηάζε: πξφθεηηαη γηα κειέηεο πνπ κάιινλ ππεξαζπίδνληαη

εθπαηδεπηηθή ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο. Δλδεηθηηθά, Καξαληαΐδνπ 2000, Κατκαθάκεο 2001, Καληδίδεο 2002,

Σζνχκαο 2009.

33 ΠΔΠΦΑ 1983, πλέδξην 2002. Πξφθεηηαη γηα ζπλέδξηα πνπ νξγαλψλνληαη απφ ηνπο δηδάζθνληεο ζηα

ΣΔΦΑΑ, θάπνηα κάιηζηα έρνπλ θαη ζηαζεξή πεξηνδηθφηεηα.

34 Πεξηνδηθέο εθδφζεηο απφ ζπιιφγνπο γπκλαζηψλ ππήξραλ θαη ζε πξνεγνχκελεο επνρέο αιιά ήηαλ ζπλήζσο

βξαρχβηεο θαη δελ ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ επηζηεκνληθνχ ραξαθηήξα. Απφ ηε Μεηαπνιίηεπζε θαη θπξίσο

ηε δεθαεηία ηνπ 1990, ε ζρεηηθή εθδνηηθή δξαζηεξηφηεηα πιεζαίλεη δεδνκέλνπ φηη απμάλνληαη πιένλ

ζεκαληηθά νη πηπρηνχρνη θπζηθήο αγσγήο. Απφ ηηο εθδφζεηο απηέο αμίδεη λα αλαθέξνπκε ελδεηθηηθά: Φπζηθή

Αγσγή-Αζιεηηζκόο απφ ηελ Έλσζε Πηπρηνχρσλ Φπζηθήο Αγσγήο Ν. Ζξαθιείνπ (ΔΠΦΑΝΖ), εηήζηα έθδνζε

απφ ην 1995, πνπ ην 1997 κεηνλνκάδεηαη ζε Φπζηθή Αγσγή-Αζιεηηζκόο-Τγεία θαη Γπκλαζηηθή θαη Sport :

Σξίκελε έθδνζε ηεο Έλσζεο Γπκλαζηώλ Βνξείνπ Διιάδνο (2001-2004).

35 Βι. Αλησλίνπ 1989, 216-222, 252-255.

29

παξά αλαιχνπλ ην ξφιν ηεο θπζηθήο αγσγήο αλά ηνπο αηψλεο. Ζ βαζηθή επηρεηξεκαηνινγία

έρεη σο εμήο: ε ζσκαηηθή άζθεζε απνηειεί αλαπφζπαζην ζηνηρείν φισλ ησλ πνιηηηζκψλ·

γλψξηζε ηε κεγαιχηεξε αθκή ζηελ θιαζηθή Διιάδα πνπ ιεηηνχξγεζε σο πξφηππν γηα ηνπο

λεφηεξνπο αγψλεο· ε πεξηζσξηνπνίεζε θαη πεξηθξφλεζή ηεο ζε θάπνηεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο,

φπσο ην Βπδάληην, νθείιεηαη ζε «ιάζνο» εθηίκεζε σο πξνο ηε ζεκαζία ηεο. ηηο αξρέο ηεο

δεθαεηίαο ηνπ 1980, εμάιινπ, εηζάγεηαη κηα «αξηζηεξή» εξκελεία ηνπ αζιεηηθνχ

παξειζφληνο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν «ιαφο» δηαηεξεί ην «αγσληζηηθφ πλεχκα» θαη ηελ

«αγάπε» γηα ηελ άζιεζε ζε πείζκα ησλ «αξρφλησλ», ηεο Δθθιεζίαο, ησλ θνηδακπάζεδσλ,

θαη αξγφηεξα ησλ «ιεγφκελσλ επίζεκσλ αζιεηηθψλ αξρψλ» (ΠΔΠΦΑ 1983: 71-100).

ηα έξγα πνπ εθδίδνληαη απφ παλεπηζηεκηαθνχο ησλ ΣΔΦΑΑ ζηηο δεθαεηίεο ηνπ

1980-2000, απνηππψλνληαη βεβαίσο ζεκαληηθέο δηαθνξέο πνπ νθείινληαη ζηελ εηδίθεπζε

ηνπ θάζε ζπγγξαθέα (αξραηφηεηα, Βπδάληην θιπ.), ζηηο ζπνπδέο ηνπ, ηελ πνηφηεηα ηνπ έξγνπ

ηνπ αιιά θαη ζηελ ηδενινγηθή θαη πνιηηηθή ηνπ ηνπνζέηεζε (Γηαλλάθεο 1980, Γηάηζεο 1985,

Μνπξαηίδεο 1992, Αικπαλίδεο 1990 θαη 2004)36

. Ζ ζχληαμε απηψλ ησλ εγρεηξηδίσλ

βαζίδεηαη ζε ζχλζεζε μελφγισζζεο θαη ειιελφγισζζεο βηβιηνγξαθίαο θαη ζε κηθξφηεξν

βαζκφ ζε ηζηνξηθέο πεγέο. Γηα ηελ αθξίβεηα, ππάξρνπλ πεγέο γηα ηελ αξραηφηεηα θαη ελ κέξεη

γηα ην Βπδάληην, αλάινγα κε ηελ ηζηνξηθή πεξίνδν ζηελ νπνία εληάζζεηαη ε δηδαθηνξηθή

δηαηξηβή θαη ηα εξεπλεηηθά ελδηαθέξνληα ηνπ θάζε ζπγγξαθέα. Παξφιν πνπ ε έκθαζε

δίλεηαη ζηελ ηζηνξία ηεο ειιεληθήο άζιεζεο, ππάξρνπλ αξθεηά θεθάιαηα γηα ηελ Δπξψπε, ζε

κηα απφπεηξα λα θαιπθζεί παξάιιεια ε επξσπατθή θαη ειιεληθή ηζηνξία ηεο θπζηθήο

αγσγήο αλά ηνπο αηψλεο. Ζ ζπλνιηθή δνκή απηψλ ησλ εγρεηξηδίσλ κπνξεί λα ζρεκαηνπνηεζεί

σο εμήο: αξραίνη αλαηνιηθνί πνιηηηζκνί, κηλσηθή θαη κπθελατθή πεξίνδνο, θιαζηθή Διιάδα,

ειιεληζηηθά ρξφληα, ξσκατθή επνρή, Βπδάληην θαη δπηηθφο Μεζαίσλαο, νζσκαληθή

θπξηαξρία, δπηηθή Δπξψπε (18νο

-19νο

αη.), λεφηεξε θαη ζχγρξνλε Διιάδα, ζχγρξνλνη

Οιπκπηαθνί αγψλεο. Τηνζεηείηαη επνκέλσο θαη απφ ηελ ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο ε

πεξηνδνιφγεζε ηεο εζληθήο ειιεληθήο ηζηνξίαο, ε νπνία παξαπέκπεη ζηνλ ηξφπν νξγάλσζεο

ηεο ζρεηηθήο χιεο ζην ζρνιείν. Ζ θπξηαξρία ηνπ ζρήκαηνο ηεο ζπλέρεηαο ηεο ζσκαηηθήο

άζθεζεο ζηνλ ειιεληθφ ρψξν αλά ηνπο αηψλεο ελζαξξχλεη εμάιινπ ηελ ελαζρφιεζε κε

πεξηφδνπο παξακειεκέλεο απφ ηε δπηηθή ηζηνξηνγξαθία ηνπ αζιεηηζκνχ, φπσο ε ειιεληζηηθή

36

Οη Γηαλλάθεο, Γηάηζεο θαη Μνπξαηίδεο έρνπλ εθδψζεη πνιιά εγρεηξίδηα ηζηνξίαο ηεο θπζηθήο αγσγήο θαη

ησλ αγψλσλ κε δηαθνξεηηθνχο ηίηινπο, εθ ησλ νπνίσλ θάπνηα έρνπλ θάλεη αξθεηέο επαλεθδφζεηο. Πεξηνξίδνκαη

εδψ λα αλαθέξσ κφλν ηα παιαηφηεξα απφ ρξνλνινγηθή άπνςε εγρεηξίδηα (φρη ηηο παλεπηζηεκηαθέο ζεκεηψζεηο

πνπ δελ έρνπλ εθδνζεί απφ θάπνηνλ εθδνηηθφ νίθν).

30

επνρή37

, ε Ρψκε, ην Βπδάληην θαη ν ειιεληθφο 19νο

αηψλαο. ηελ πεξίπησζε ηνπ Βπδαληίνπ,

επηρεηξείηαη λα απνδεηρηεί φηη, παξά ηελ θαηάξγεζε ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ θαη ην ερζξηθφ

πξνο ηε ζσκαηηθή άζθεζε πλεχκα ηνπ ρξηζηηαληζκνχ, δηαζψδεηαη θαη επηβηψλεη ε ειιεληθή

αζιεηηθή παξάδνζε εληαγκέλε ζην πιαίζην θνηλσληθψλ δξαζηεξηνηήησλ (Γηάηζεο 2000).

ηελ πεξίπησζε ηνπ 19νπ

αηψλα, πξφθεηηαη γηα ηελ ηζηνξία ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ

αγψλσλ κέζα απφ έλα ειιελνθεληξηθφ πξίζκα.

Με ην πξφγξακκα νιπκπηαθήο παηδείαο ην νπνίν εθπφλεζε ε ΟΔΟΑ «Αζήλα 2004»,

εθδφζεθαλ ζεηξέο ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ γηα ην δεκνηηθφ θαη ην γπκλάζην ζηα νπνία

αλαπαξάγεηαη ε ειιελνθεληξηθή αθήγεζε ηεο αδηάζπαζηεο ζπλέρεηαο απφ ηελ αξραηφηεηα

έσο ην παξφλ. Δίλαη ελδηαθέξνλ, σο πξνο ηε ζπκβνιηθή βαξχηεηα ησλ δηαθφξσλ πεξηφδσλ

ηεο ηζηνξίαο ηνπ αζιεηηζκνχ, φηη ζην βαζηθφ εγρεηξίδην νιπκπηαθήο παηδείαο πνπ

πξννξίδεηαη γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, απφ ηηο 451 ζπλνιηθά ζειίδεο ηνπ, αθηεξψλνληαη 72

ζηελ αξραηφηεηα θαη 63 ζηελ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαηά ηνλ 19ν αηψλα

(Σδαρξίζηα 2013).

Ζ ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ

Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ε αλάιεςε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004 απφ ηελ Διιάδα

ιεηηνχξγεζε ελζαξξπληηθά γηα ηε ζρεηηθή επηζηεκνληθή δξαζηεξηφηεηα38

. Σν εξεπλεηηθφ

ελδηαθέξνλ γηα ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο γελλάηαη θαη θαιιηεξγείηαη ζπγθπξηαθά σο έλα

είδνο βξαρχβηαο κφδαο πνπ θαηαθηά θάζε δηνξγαλψηξηα ρψξα θαη πφιε πξηλ απφ ηνπο

Αγψλεο γηα λα ηελ εγθαηαιείςεη ακέζσο κεηά. Παξαηεξήζεθε ινηπφλ πξάγκαηη ζηελ Διιάδα

απφ ηε ζηηγκή ηεο αλάιεςεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαη κε απμαλφκελε ππθλφηεηα φζν

πιεζίαδαλ νη Αγψλεο έλαο πνιιαπιαζηαζκφο ησλ εθδφζεσλ, ησλ ζπλεδξίσλ θαη άιισλ

δξαζηεξηνηήησλ (π.ρ. εθζέζεηο) πνπ ζπλδένληαλ κε ηε κειέηε ηνπ αζιεηηζκνχ. Ζ παξαγσγή

απηή ήηαλ ζαθψο άληζε, εθφζνλ ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δελ ήηαλ θαλ επηζηεκνληθή. Σα

πεξηζζφηεξα έξγα πνπ γέκηδαλ ηηο πξνζήθεο ησλ βηβιηνπσιείσλ ήηαλ εθιατθεπηηθά,

αλαπαξήγαλ κηα γεληθή βηβιηνγξαθία ρσξίο θαλέλα ζηνηρείν πξσηφηππεο έξεπλαο θαη

ζπλήζσο είραλ πινχζηα εηθνλνγξάθεζε. Πνιιέο ήηαλ εμάιινπ απηέο πνπ ζα νλνκάδακε

37

Γηα ηελ ειιεληζηηθή θαη ξσκατθή επνρή ππάξρνπλ νη δηδ. δηαηξηβέο ηνπ Δπάγγ. Αικπαλίδε (1995) θαη ηνπ

Ολνχθξηνπ Παπινγηάλλε (2000).

38 Δπεηδή ε Διιάδα είρε δηεθδηθήζεη, αλεπηηπρψο, θαη ηε δηνξγάλσζε ηεο εθαηνληαεηεξίδαο, ζηελ νπζία ην

επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ μεθίλεζε κε αθνξκή πξψηα ην 1996 θαη ελ ζπλερεία ην 2004.

31

«παξάπιεπξεο» εθδφζεηο: παηδηθά βηβιία κε πξσηαγσληζηέο αξραίνπο Οιπκπηνλίθεο, νδεγνί

(ζπλήζσο μελφγισζζνη) γηα ηνπο επηζθέπηεο πνπ ζα έξρνληαλ ζηελ Αζήλα κε ηελ επθαηξία

ησλ αγψλσλ, εθδφζεηο αξραίσλ ζπγγξαθέσλ. Σέινο, ζεηξά ζρεηηθψλ άξζξσλ θαη απηνηειψλ

αθηεξσκάησλ ζηελ ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ εληνπίδνληαλ ζηηο θαζεκεξηλέο θαη

θπξηαθάηηθεο εθεκεξίδεο. ηελ έληππε δξαζηεξηφηεηα ζα πξέπεη λα πξνζζέζνπκε πιένλ θαη

ηελ ειεθηξνληθή: αξθεηά ληνθηκαληέξ πξνβιήζεθαλ ζηελ ειιεληθή ηειεφξαζε ζρεηηθά κε ηα

ζπνξ θαη ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο κε πξσηφηππε ζεκαηνινγία, φπσο γηα παξάδεηγκα ε

ηζηνξία ηνπ αζιεηηθνχ ελδχκαηνο, θαη ηα νπνία απνηχπσλαλ επίζεο επαηζζεζίεο ζε

ζχγρξνλα πνιηηηθά θαη θνηλσληθά ζέκαηα φπσο ε εκπνξεπκαηνπνίεζε, ε παγθνζκηνπνίεζε,

νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο, νη έκθπινη ξφινη θιπ. (Koulouri 2005a).

Σα έξγα ηα νπνία ζα κπνξνχζακε λα εληάμνπκε ζηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ

ζπλέρηδαλ ηηο δπν παξαδφζεηο πνπ είραλ δεκηνπξγεζεί απφ ηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηψλα αθελφο

απφ ηελ αξραηνινγία θαη αθεηέξνπ απφ ηε θπζηθή αγσγή, ελψ γηα πξψηε θνξά αζρνινχληαη

κε ηνλ ηνκέα απηφ θαη επαγγεικαηίεο ηζηνξηθνί. Καηά παξάδνμν ηξφπν, νη ηξεηο απηνί ρψξνη

δελ θαίλεηαη λα επηθνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο. Δπίζεο, ε πνζφηεηα ηεο ζρεηηθήο παξαγσγήο δελ

ζα πξέπεη λα καο παξαπιαλήζεη. Σα ηζηνξηθά έξγα γηα ηνπο ζχγρξνλνπο Οιπκπηαθνχο

Αγψλεο έρνπλ εθδνζεί κε ρξεκαηνδφηεζε είηε θξαηηθψλ θνξέσλ είηε κε θεξδνζθνπηθψλ

νξγαλψζεσλ θαη, επνκέλσο, δελ έρνπλ εκπνξηθή αμία θαη δηάδνζε κέζσ ηεο αγνξάο.

Υαξαθηεξηζηηθά, ε έθδνζε Αζήλα, πόιε ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ (1896-1906)

ρξεκαηνδνηήζεθε απφ ηε Γηεζλή Οιπκπηαθή Αθαδεκία (Αζήλα 2004) ελψ ν ζπιινγηθφο

ηφκνο Ζ Aζήλα ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηώλα θαη νη Πξώηνη Γηεζλείο Oιπκπηαθνί Aγώλεο εθδφζεθε

απφ ηελ Ηζηνξηθή θαη Δζλνινγηθή Δηαηξεία ηεο Διιάδαο κε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ Τπνπξγείνπ

Πνιηηηζκνχ (ΗΔΔΔ 2004). Οη δχν απηνί ηφκνη είλαη νη κφλνη, κε εμαίξεζε ηε κνλνγξαθία ζηα

αγγιηθά ηνπ Αιέμαλδξνπ Κηηξνέθ, Wrestling with the ancients39

, φπνπ επαγγεικαηίεο

ηζηνξηθνί αζρνινχληαη ζπζηεκαηηθά κε ηε ζχγρξνλε ειιεληθή ηζηνξία ησλ αγψλσλ (Kitroeff

2004). Ζ Αζήλα, πόιε ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ απνηειεί έλαλ ζπιινγηθφ δηεπηζηεκνληθφ

ηφκν, φπνπ ε ηζηνξία ησλ πξψησλ ζχγρξνλσλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ εληάζζεηαη ζηελ ηζηνξία

ηεο Διιάδαο ηεο ζηξνθήο ηνπ 19νπ

αηψλα, κε έκθαζε ζε δεηήκαηα ηζηνξίαο ησλ πφιεσλ,

ηζηνξηνγξαθίαο, δηαλνεηηθήο ηζηνξίαο, θνηλσληθήο αλζξσπνινγίαο θαη ηζηνξίαο ηνπ θχινπ.

Γελ πξφθεηηαη γηα κηα αζιεηηθή ηζηνξία ησλ πξψησλ αγψλσλ αιιά γηα έλα έξγν πνπ επηρεηξεί

λα δηεξεπλήζεη πσο ε Αζήλα ιεηηνχξγεζε σο «νιπκπηαθή πφιε» ην 1896 θαη ην 1906, πνηεο

ήηαλ νη εκπεηξίεο ησλ Διιήλσλ θαη μέλσλ επηζθεπηψλ, πνηεο ήηαλ νη ζπλέπεηεο ησλ αγψλσλ

39

Οχηε ην βηβιίν ηνπ Κηηξνέθ έρεη δεκνζηεπζεί απφ κεγάιν εθδνηηθφ νίθν.

32

γηα ηελ ειιεληθή εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή πνιηηηθή θαη πνηα εληέιεη ήηαλ ε ζρέζε αλάκεζα

ζηελ «ηδαληθή» Αζήλα ηνπ δπηηθνχ θαληαζηαθνχ θαη ηελ «πξαγκαηηθή» πξσηεχνπζα ηνπ

ειιεληθνχ θξάηνπο. Ο ηφκνο ηεο ΗΔΔΔ είλαη εγγχηεξνο ζηελ αξραηνινγηθή θαη θηινινγηθή

παξάδνζε αιιά πεξηιακβάλεη θαη άξζξα ηνπ επηθνηλσλνχλ αλακθίβνια κε ηε «λέα» ηζηνξία.

ιεο νη κειέηεο ησλ δχν ηφκσλ θνκίδνπλ ηεθκεξησηηθφ εκπινπηηζκφ θαη κεζνδνινγηθή

αλαλέσζε ζηελ ειιεληθή ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ, ε νπνία σζηφζν έκεηλε ρσξίο νπζηαζηηθή

ζπλέρεηα ζε επίπεδν ζπιινγηθψλ εξεπλεηηθψλ πξνγξακκάησλ, παξά ηελ παξαγσγή

κεκνλσκέλσλ δεκνζηεπκάησλ ζηα επφκελα ρξφληα.

Πξάγκαηη, κε εμαίξεζε ηα έξγα πνπ αλαθέξακε, ε ηζηνξία ησλ ζχγρξνλσλ

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηελ Διιάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εμηδαληθεπηηθή θαη ηδεαιηζηηθή

πξνζέγγηζε κηαο αθήγεζεο απφ ηελ αξραηφηεηα έσο ην παξφλ. Γελ ζα πξέπεη εμάιινπ λα

αγλνήζνπκε ηνλ επηθαζνξηζκφ απφ ηελ «επίζεκε» ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ, ε

νπνία εθπνξεχεηαη απφ ηε Γηεζλή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή. Ο θεληξηθφο δηεζλήο ζεζκφο πνπ

δηαρεηξίδεηαη ηηο νιπκπηαθέο δηνξγαλψζεηο ππνζηεξίδεη εξεπλεηηθέο θαη ζπγγξαθηθέο

δξαζηεξηφηεηεο πνπ θσδηθνπνηνχλ θαη αλαπαξάγνπλ ηελ επίζεκε εθδνρή ηνπ νιπκπηαθνχ

παξειζφληνο. ρεκαηηθά, ζηελ θπξίαξρε ειιεληθή νιπκπηαθή ηζηνξηνγξαθία ζπλππάξρνπλ

δπν ηάζεηο: α) ε ζεηηθηζηηθή, «εγθπθινπαηδηθή»40

πεξηγξαθή, ε νπνία δνκείηαη κε βάζε ηνπο

αλά ηεηξαεηία Οιπκπηαθνχο Αγψλεο θαη πεξηνξίδεηαη ζε θαηαγξαθή ησλ ζπκκεηνρψλ, ησλ

νλνκάησλ ησλ νιπκπηνληθψλ θαη ησλ ξεθφξ θαη β) ε εμηδαληθεπηηθή αθήγεζε, πνπ

αληηκεησπίδεη ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο κέζα ζην πλεχκα ηεο παηδεπηηθήο δηάζηαζεο ηνπ

νιπκπηζκνχ θαη σο κέζν πξαγκάησζεο εζηθψλ αμηψλ θαη ηδαληθψλ. ηηο πεξηζζφηεξεο

πεξηπηψζεηο πξφθεηηαη γηα επεηεηαθέο εθδφζεηο, εθφζνλ εθδίδνληαη κε ηελ επθαηξία ηεο

εθαηνληαεηεξίδαο ησλ αγψλσλ ηνπ 1896. Διάρηζηεο ηζηνξίεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ

έρνπλ εθδνζεί πξηλ απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990. Σα ζρεηηθά βηβιία πεξηέρνπλ

ζπλήζσο έλα πξψην κέξνο γηα ηνπο αξραίνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο θαη έλα δεχηεξν κέξνο

γηα ηνπο ζχγρξνλνπο, ρσξίο λα ππάξρνπλ ζπλδεηηθά θεθάιαηα (Μαπξνκαηάθε 2002). Άιιεο

εθδφζεηο, εζηηάδνπλ κφλν ζηνλ 19ν αηψλα ή, ην πνιχ, θαη ζηε Μεζνιπκπηάδα ηνπ 1906

(Σαξαζνπιέαο 1988, 1997, 2003), ελψ ππάξρνπλ θαη εθδφζεηο πνπ θαιχπηνπλ κφλν ηνπο

ζχγρξνλνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο (Φηιίππνπ 2002) έζησ θαη αλ ζπκπεξηιακβάλνπλ έλα

ζπλνπηηθφ θεθάιαην γηα ηνπο πξνεγνχκελνπο αηψλεο (θηαδάο 1996).

Ωο ηδηαίηεξε θαηεγνξία, ζην ίδην ζπγθπξηαθφ πιαίζην, ζα πξέπεη λα ζεσξήζνπκε ηελ

ηζηνξία ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ. Ο ίδηνο ν Coubertin κε ηα γξαπηά ηνπ, απφ

40

θηαδάο 1996: 10.

33

ηηο αξρέο ηνπ 20νπ

αηψλα, είρε επηβάιεη κηα πξνζσπνθεληξηθή πξνζέγγηζε, πνπ πξφβαιε

κνλνκεξψο ηε δηθή ηνπ πξσηνβνπιία γηα ηελ αλαβίσζε ησλ αξραίσλ αγψλσλ. Ζ απζεληία

ηνπ Coubertin δελ ακθηζβεηήζεθε έσο ηε δεθαεηία ηνπ 1980, φηαλ λέεο έξεπλεο επηρεηξνχλ

λα αλαδείμνπλ ηηο πξνζπάζεηεο αλαβίσζεο πνπ είραλ πξνεγεζεί –θπξίσο ηνπ Άγγινπ γηαηξνχ

William Penny Brookes (1860-1895) θαη ησλ Εάππεησλ Οιπκπηάδσλ ζηελ Αζήλα (1859–

1889), κε ζηφρν λα απνδεηρηεί φηη ν Coubertin είρε εκπλεπζηεί πνιιά ζηνηρεία γηα ην δηθφ

ηνπ εγρείξεκα απφ άιινπο, ησλ νπνίσλ ηε ζπκβνιή απνζηψπεζε. Οη απφςεηο απηέο είραλ

εθθξαζηεί θαηαξράο απφ ηνλ Ακεξηθαλφ ειιεληζηή, κειεηεηή ηνπ Πηλδάξνπ, David C.

Young ην 1987 θαη ελ ζπλερεία απφ αξθεηνχο Γεξκαλνχο ηζηνξηθνχο ησλ Οιπκπηαθψλ

αγψλσλ, κε ζεκαληηθφηεξν ηνλ Karl Lennartz (Young 1987, 1988· Decker-Dolianitis-

Lennartz 1996). H ειιεληθή αζιεηηθή ηζηνξία ρξεζηκνπνίεζε ηα δηθά ηνπο έξγα κε ζηφρν λα

πξνβάιεη ηελ ειιεληθή ζπκβνιή θαη πξσηνβνπιία γηα ηελ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ

αγψλσλ (Georgiadis 2000). Ζ πξνζέγγηζε απηή πεξηιακβάλεη ζπλνπηηθά ηηο εμήο ζέζεηο: α) ε

ηδέα γηα ηελ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ππήξρε ζηελ Διιάδα πνιχ πξηλ ηε

ζπιιάβεη ν Coubertin, κε θχξηα απφδεημε ηηο Εάππεηεο νιπκπηάδεο (ακάξαο 1992)· β) ηελ

ηδέα γηα λα δηεμαρζνχλ νη πξψηνη αγψλεο ζηελ Αζήλα ηε δηαηχπσζε πξψηνο ν Γεκήηξηνο

Βηθέιαο, εθπξφζσπνο ηεο Διιάδαο ζην πλέδξην ηεο νξβφλλεο, ην νπνίν απνθάζηζε ηελ

αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ην 1894, θαη πξψηνο πξφεδξνο ηεο Γηεζλνχο

Οιπκπηαθήο Δπηηξνπήο (Ληλάξδνο 1997)· γ) ράξε ζηελ επηηπρία ησλ πξψησλ αγψλσλ ηεο

Αζήλαο θαη θπξίσο ηεο Μεζνιπκπηάδαο ηνπ 1906 επηβίσζε ν ζεζκφο ησλ ζχγρξνλσλ

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Μέζα απφ απηφ ην ζρήκα, ε Διιάδα αλαδεηθλχεηαη ζε γελέζιην ηφπν

ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ φρη κφλν ζηελ αξραηφηεηα αιιά θαη ζηε λεφηεξε επνρή.

Ζ πεξίπησζε ηνπ Βηθέια είλαη απνθαιππηηθή γηα ηελ ειιεληθή ηζηνξία ηνπ

αζιεηηζκνχ: ε επηζηεκνληθή ελαζρφιεζε κε ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ δηράδεηαη αλάκεζα

ζηνπο ηζηνξηθνχο ηεο ινγνηερλίαο πνπ ηνλ κειεηνχλ σο ινγνηέρλε θαη ζπγγξαθέα θαη ζηνπο

ηζηνξηθνχο ηνπ αζιεηηζκνχ41

πνπ πξνβάιινπλ ηε «ζπκβνιή» ηνπ ζηελ αλαβίσζε ησλ

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Ο Γεκήηξηνο Βηθέιαο αλαθαιχθζεθε απφ ηελ ειιεληθή αζιεηηθή

ηζηνξία κάιινλ ιφγσ ηνπ έξγνπ ηνπ David C. Young θαη πηνζεηήζεθε σο ην ειιεληθφ

41

Καη εδψ πξφθεηηαη γηα ηζηνξηθνχο πνπ πξνέξρνληαη απφ αζιεηηθέο ζπνπδέο ή δεκνζηνγξάθνπο θαη

ηζηνξηνδίθεο. Μφλν ν Andreas Morbach πξνηείλεη κηα δηαθνξεηηθή αλάιπζε ηνπ Βηθέια αιιά δελ εληάζζεηαη

ζηελ ειιεληθή ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ. Ζ δηδαθηνξηθή ηνπ δηαηξηβή πάλησο, πνπ έρεη κεηαθξαζηεί θαη εθδνζεί

απφ ηνλ χιινγν πξνο Γηάδνζηλ Ωθειίκσλ Βηβιίσλ, δελ κνηάδεη λα έρεη αμηνπνηεζεί ζηελ ειιεληθή

βηβιηνγξαθία. Ίζσο θαη γηαηί ε έθδνζή ηεο είλαη αξθεηά κεηαγελέζηεξε απφ ηε «κφδα» ηεο ηζηνξίαο ησλ

Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (Morbach 2009).

34

αληίβαξν ζηνλ Coubertin. Ωζηφζν, φπσο γξάθεη ν Andreas Morbach, θάπνηνη ζπγγξαθείο

«παξαζχξνληαη ζπρλά ζηελ απφδνζε ζηνλ Βηθέια πξσηαγσληζηηθνχ ξφινπ γηα ηελ ηζηνξία

ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ, πνπ δελ αληαπνθξίλεηαη ζηα γεγνλφηα» (Morbach 2009: 17-18)42

.

ηνλ αληίπνδα ηεο εμηδαληθεπηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπνζεηείηαη ε θξηηηθή, θάπνηε θαη

θαηαγγειηηθή, πξνζέγγηζε ε νπνία απφ δηάθνξεο ζεσξεηηθέο ζθνπηέο επηθξίλεη ηνλ

επαγγεικαηηζκφ, ηελ «εκπνξεπκαηνπνίεζε» θαη ηελ πνιηηηθή εθκεηάιιεπζε ησλ Αγψλσλ.

Υαξαθηεξηζηηθά, ν Κπξηάθνο ηκφπνπινο ζην έξγν ηνπ Μύζνο, απάηε θαη βαξβαξόηεηα νη

Οιπκπηάδεο (1998) πξνηείλεη ηελ θαηάξγεζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ αιιά θαη φισλ ησλ

αζιεηηθψλ ζσκαηείσλ «επεηδή απνηεινχλ εζηίεο βίαο, ιατθήο παξαθξνζχλεο θαη

θεξδνζθνπηθνχ επαγγεικαηηζκνχ» (ζ.22). Δμίζνπ επηθξηηηθφο, αλ θαη κε επηφηεξεο

εθθξάζεηο, είλαη ν Παλαγηψηεο ίκηηζεθ πνπ δεκνζίεπζε ην βηβιίν κε ηνλ εχγισηην ηίηιν

Οιπκπηαθνί Αγώλεο, ην ρξνληθό κηαο κεηάιιαμεο. Από ηελ Διιαλόδηθν Δπηηξνπή ζηε ΓΟΔ …

από ηνλ Εάππα ζηνλ Coubertin θαη από ηελ θαινθαγαζία ζην doping… (2003). Ο ίκηηζεθ

δηαπηζηψλεη ηελ έθπησζε ηνπ «νιπκπηαθνχ κχζνπ» ζηνπο αγψλεο ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ

20νχ αηψλα, φπνπ θπξηαξρεί ε εκπνξηθή εθκεηάιιεπζε ηεο ζπγθίλεζεο πνπ πξνζθέξεη ην

νιπκπηαθφ ζέακα. Οη απφςεηο απηέο εληνχηνηο είλαη κάιινλ πεξηζσξηαθέο ζηελ ειιεληθή

βηβιηνπαξαγσγή πεξί Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Μηθξήο εκβέιεηαο είλαη άιισζηε θαη νη

εθδνηηθνί νίθνη φπνπ έρνπλ εθδνζεί ηα βηβιία ηνπ ηκφπνπινπ θαη ηνπ ίκηηζεθ. ηελ

Διιάδα δελ ππάξρνπλ έξγα αλάινγα κε εθείλα ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο, θπξίσο ηεο

λενκαξμηζηηθήο ζρνιήο, ηα νπνία θαηαδηθάδνπλ ηελ πνιηηηθή ρξήζε θαη εκπνξηθή

εθκεηάιιεπζε ησλ αγψλσλ, ηελ ππνθξηηηθή πξνβνιή ησλ νιπκπηαθψλ ηδεσδψλ θαη ελ ηέιεη

ζπλνιηθά ην νιπκπηαθφ θίλεκα θαη ηε Γηεζλή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή43

. Δλδερνκέλσο, ε

ηδηαίηεξε ηδενινγηθή βαξχηεηα ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ γηα ηελ Διιάδα θαη ν ξφινο ηνπ

«ζεκαηνθχιαθα» ησλ νιπκπηαθψλ αμηψλ πνπ αλέιαβαλ νη πνιηηηθέο ηεο ειίη απφ ην 1896, λα

έρνπλ ιεηηνπξγήζεη απνηξεπηηθά γηα θξηηηθέο ζέζεηο.

Δίλαη πάλησο αμηνζεκείσην φηη, παξά ηελ επλντθή ζπγθπξία ηνπ 2004, ε εξεπλεηηθή

δξαζηεξηφηεηα γηα ηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ, αλ θαη ππθλφηεξε ζε ζρέζε κε

πξνεγνχκελεο πεξηφδνπο, παξέκεηλε ρακειή. Δμίζνπ πεξηνξηζκέλε θαίλεηαη πσο ήηαλ θαη ε

απήρεζε ησλ ζρεηηθψλ εθδφζεσλ. Μφλε εμαίξεζε ίζσο λα απνηεινχλ ηα βηβιία πνπ

εθδφζεθαλ κε ηελ επθαηξία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004, θπξίσο ηα ιεπθψκαηα θαη

42

Γηα ηελ παξνπζία ηνπ Βηθέια ζην ζπλέδξην ηεο νξβφλλεο πβ. θαη Κνπινχξε 2004γ.

43 Γηα κηα παξνπζίαζε ησλ ζέζεσλ απηήο ηεο ζρνιήο ζηα ειιεληθά βι. Φνπξλαξάθε 2004.

35

εθείλα πνπ αθνξνχζαλ ηνπο αξραίνπο αγψλεο44

. Παξαδφμσο, επεηεηαθέο είλαη θαη νη εθδφζεηο

γηα ηελ ηζηνξία αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ, δειαδή εθδίδνληαη κε αθνξκή ηε ζπκπιήξσζε

ζπλήζσο εθαηφ ρξφλσλ απφ ηελ ίδξπζή ηνπο, θαη δελ έρνπλ νχηε απηέο εκπνξηθφ ραξαθηήξα.

Ζ «λέα» ηζηνξία ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο θαη ησλ ζπνξ

Ζ ηζηνξία ησλ αζιεηηθψλ ζπιιφγσλ δελ γλσξίδεη ηδηαίηεξε αλάπηπμε, παξά ηε κεγάιε

δηάδνζε ησλ ζπνξ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη ηε δεκνθηιία ηνπ πνδνζθαίξνπ45

. Μέζα ζηε

δεθαεηία ηνπ 1990 δεκνζηεχνληαη γηα πξψηε θνξά νγθψδεηο κνλνγξαθίεο-ιεπθψκαηα γηα

ηνπο πξψηνπο αζιεηηθνχο ζπιιφγνπο πνπ ζπκπιήξσλαλ ηφηε ηα εθαηφ ρξφληα ιεηηνπξγίαο46

.

Πξψηνο ν Παλειιήληνο Γπκλαζηηθφο χιινγνο θαη ελ ζπλερεία ν Δζληθφο Γ.., κε δχν

εθδφζεηο, ν κηινο Αληηζθαίξηζεο Αζελψλ θαη ν Παληψληνο47

. Πξφθεηηαη γηα εθδφζεηο

«εγθπθινπαηδηθέο», κε απαξίζκεζε πιεξνθνξηψλ, πνπ έρνπλ ρξεκαηνδνηεζεί απφ ηα ίδηα ηα

ζσκαηεία, ζηνηρείν πνπ εληζρχεη ηελ ππφζεζε φηη δελ ππάξρεη αλαγλσζηηθφ θνηλφ γηα ηελ

ηζηνξία ησλ αζιεηηθψλ ζσκαηείσλ πνπ λα ππεξβαίλεη ηα κέιε ηνπο. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη

νχηε κεγάινη πνδνζθαηξηθνί ζχιινγνη δελ έρνπλ απνηειέζεη αληηθείκελν ζπζηεκαηηθήο

ηζηνξηθήο κειέηεο, κε εμαίξεζε ηνλ Παλαζελατθφ γηα ηνλ νπνίν δεκνζίεπζε κηα κνλνγξαθία

ν Αιέμαλδξνο Κηηξνέθ (Κηηξνέθ 2010). Ο Κηηξνέθ αμηνπνίεζε ηζηνξηθά αξρεία, ηνλ Σχπν

θαη πξνθνξηθέο καξηπξίεο θαη ζπλέζεζε κηα πξσηφηππε κειέηε θνηλσληθήο ηζηνξίαο, φπνπ ην

πνδφζθαηξν αλαιχεηαη σο έλα ζθαηξηθφ θνηλσληθφ θαηλφκελν πνπ αμίδεη επηζηεκνληθήο

πξνζέγγηζεο. Δληνχηνηο, θαη απηή ε κειέηε κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί «επεηεηαθή» εθφζνλ

αθνξκή γηα ηελ έθδνζή ηεο ππήξμε ε εθαηνληαεηεξίδα απφ ηελ ίδξπζε ηνπ Παλαζελατθνχ,

ελψ έρεη εθδνζεί απφ έλαλ ειιελνακεξηθαληθφ εθδνηηθφ νίθν πεξηνξηζκέλεο δξαζηεξηφηεηαο

44

Παξφκνηεο εθδφζεηο πξνέξρνληαη ηνπιάρηζηνλ απφ εθδνηηθνχο νίθνπο θαη φρη απφ θξαηηθνχο ή ηδησηηθνχο

θνξείο φπσο νη ηζηνξίεο ησλ αγψλσλ ηνπ 1896. Γελ δηαζέηνπκε σζηφζν ζηνηρεία γηα ηηο πσιήζεηο απηψλ ησλ

εθδφζεσλ. Βι. ελδεηθηηθά Βαιαβάλεο 2004.

45 Γελ θαηαγξάθνπκε ηα βηβιία ηνπηθήο αζιεηηθήο ηζηνξίαο ηα νπνία πξνζθνκίδνπλ πνιιά πξαγκαηνινγηθά

ζηνηρεία γηα αγψλεο, παίθηεο, κέιε Γ.. ζπιιφγσλ θιπ. αιιά έρνπλ ραξαθηήξα εξαζηηερληθφ θαη δελ κπνξνχλ

λα ζεσξεζνχλ σο ηζηνξηνγξαθηθά έξγα. Σα πεξηζζφηεξα άιισζηε απνηεινχλ ηδησηηθέο εθδφζεηο.

46 Με κηθξή δηαθνξά έρεη πξνεγεζεί κηα ρακεινχ θφζηνπο έθδνζε απφ ηνλ κηιν Δξεηψλ, ην παιαηφηεξν

αζιεηηθφ ζσκαηείν πνπ εμαθνινπζεί λα ιεηηνπξγεί κέρξη ζήκεξα (κηινο Δξεηψλ 1985). Υακεινχ θφζηνπο

εθδφζεηο γηα επεηείνπο (50 ρξφλσλ, 75 ρξφλσλ) απφ ηελ ίδξπζε ζπιιφγσλ είραλ εθδνζεί δηάζπαξηα θαη ζε

πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο.

47 Παλειιήληνο 1991, Παληψληνο 1998, Δζληθφο 1994, Γηαλλάθεο 1994, κηινο Αληηζθαηξίζεσο Αζελψλ 1995.

36

θαη απήρεζεο. Αληίζεηα, ην βηβιίν ηνπ Γηάλλε Εατκάθε γηα ηνλ Δξγνηέιε, παξφιν πνπ

εθδφζεθε θαη απηφ κε αθνξκή ηα νγδφληα ρξφληα δξάζεο ηνπ ζσκαηείνπ, έρεη θπθινθνξήζεη

απφ θεληξηθφ εθδνηηθφ νίθν. Ο Εατκάθεο, αλ θαη θνηλσληνιφγνο, γξάθεη έλα απφ ηα ειάρηζηα

βηβιία θνηλσληθήο ηζηνξίαο ησλ ζπνξ, ην νπνίν βαζίδεηαη ζε θνπηψδε αξρεηαθή έξεπλα θαη

ζηηο κεζφδνπο ηεο πξνθνξηθήο ηζηνξίαο. Ζ κειέηε απηή απνηειεί έλα παξάδεηγκα ηνπηθήο

ηζηνξίαο θαη «κηθξν-ηζηνξίαο» ησλ ζπνξ, φπνπ ε ηζηνξία ηνπ αζιεηηθνχ ζσκαηείνπ θσηίδεη

θνηλσληθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο, ηδενινγηθέο ζπγθξνχζεηο, πνιηηηζκηθά ηξαχκαηα θαη

ζπγθξφηεζε ηαπηνηήησλ (Εατκάθεο 2010).

Απνπζηάδεη σζηφζν έσο ζήκεξα κηα ζπλζεηηθή ηζηνξία ησλ ζπνξ, κε εμαίξεζε ην

βηβιίν ηεο Υξηζηίλαο Κνπινχξε Αζιεηηζκόο θαη όςεηο ηεο αζηηθήο θνηλσληθόηεηαο.

Γπκλαζηηθά θαη αζιεηηθά ζσκαηεία (1870-1922), ην νπνίν, δεκνζηεπκέλν ην 1997, απνηέιεζε

ηελ πξψηε κειέηε θνηλσληθήο θαη πνιηηηζκηθήο ηζηνξίαο ηνπ αζιεηηζκνχ (θπζηθήο αγσγήο,

ζπνξ θαη Οιπκπηαθψλ αγψλσλ). Ζ κειέηε απηή επηρεηξεί λα ζπλζέζεη κηα ηζηνξία ηνπ

λεφηεξνπ ειιεληθνχ αζιεηηζκνχ, αλαιχνληαο ηηο θνηλσληθέο θαη ηδενινγηθέο πξνυπνζέζεηο

γηα ηελ εκθάληζε ζηελ Διιάδα ηεο νξγαλσκέλεο άζθεζεο (κέζσ ησλ γπκλαζηηθψλ θαη

αζιεηηθψλ ζσκαηείσλ), ησλ ηδηαίηεξσλ ηφπσλ άζιεζεο (γπκλαζηήξηα, γήπεδα, ζηάδηα), ησλ

αζιεηηθψλ ζεζκψλ θαη ηνπ αζιεηηθνχ ζεάκαηνο. Σν βηβιίν ππήξμε ην πξντφλ ζπζηεκαηηθήο

αξρεηαθήο έξεπλαο ζηα αηαμηλφκεηα αξρεία ηνπ Οκίινπ Δξεηψλ, ηνπ Παλειιελίνπ, ηνπ

Δζληθνχ, ηνπ Οκίινπ Αληηζθαίξηζεο -αξρηθά Lawn Tennis Club, θαη ηεο ΔΟΔ. ηφρνο ήηαλ

λα αλαδεηρηνχλ νη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο ηεο ζσκαηηθήο άζθεζεο θαη νη δηαζπλδέζεηο ηεο κε

ηελ εζληθή ηδενινγία, νη ηαπηφηεηεο πνπ αλαπαξάγνληαη ή δεκηνπξγνχληαη κέζσ ηνπ

ζσκαηεηαθνχ αζιεηηζκνχ, νη ζρέζεηο ησλ αζιεηηθψλ ζσκαηείσλ κε ηα δίθηπα εμνπζίαο,

θαζψο θαη νη κνξθέο, νη ηφπνη θαη νη ζπρλφηεηεο ηεο αζηηθήο θνηλσληθφηεηαο.

Ζ κειέηε απηή εληάζζεηαη ζηελ αλαλέσζε θαη άλζεζε ηεο ειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο

απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980, γηα ηελ νπνία έρεη ήδε γίλεη ιφγνο. Με παξφκνηα ζέκαηα

μεθίλεζαλ εμάιινπ ηελ ίδηα πεξίπνπ επνρή θαη άιιεο κειέηεο, νη νπνίεο δελ έγηλαλ βηβιία

αιιά απνηππψζεθαλ ζε ζπλέδξηα θαη αξζξνγξαθία, φπσο ηεο Διέλεο Φνπξλαξάθε θαη ηνπ

Γηψξγνπ Κφθθηλνπ γηα ηε ζσκαηηθή αγσγή ζηελ εθπαίδεπζε θαηά ηνλ πξψην αηψλα ηνπ

ειιεληθνχ θξάηνπο. Οη έξεπλεο απηέο εληάρζεθαλ ζην πξφγξακκα ηνπ Ηζηνξηθνχ Αξρείνπ

Διιεληθήο Νενιαίαο (ΗΑΔΝ) γηα ηελ ηζηνξία ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ηεο λεφηεηαο θαη

έδσζαλ έκθαζε ζηελ αλάδεημε ηεο γπκλαζηηθήο «ζε ηδηαίηεξν αληηθείκελν παηδαγσγηθνχ

ελδηαθέξνληνο θαη ζπγρξφλσο ζε δεκφζην εγρείξεκα πνπ αθνξά ηελ πνιηηεία» (Φνπξλαξάθε

1998: 293). Ο Γ. Κφθθηλνο αλέιπζε ηε ζηάζε ηεο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο (Παηξηαξρείν

Κσλζηαληηλνππφιεσο θαη Δθθιεζία ηεο Διιάδνο) απέλαληη ζηε ζσκαηηθή άζθεζε

37

(Κφθθηλνο 1998 θαη Kokkinos 2004) ελψ ε Δι. Φνπξλαξάθε κειέηεζε ηε ζσκαηηθή αγσγή

σο νπζηψδε παξάκεηξν ηεο δηακφξθσζεο ηνπ πνιίηε-ζηξαηηψηε θαη ην ιφγν πεξί

γπκλαζηηθήο σο θαζξέθηε θαη παξάγνληα ηεο ζπγθξφηεζεο ηεο έκθπιεο δηαθνξάο

(Fournaraki 2004).

ηε δεθαεηία ηνπ 1990 μεθίλεζε επνκέλσο ε ζπγθξφηεζε θαη ζηελ Διιάδα ηεο

«ηζηνξίαο ησλ ζπνξ» κε ηελ έλλνηα πνπ έδσζε ζηνλ φξν ν Mark Dyreson. Σελ παξάδνζε

απηή ζπλέρηζαλ ιίγεο κειέηεο πνπ εθδφζεθαλ κε αθνξκή ηνπο Οιπκπηαθνχο ηνπ 2004 θαη

ζηηο νπνίεο αλαθεξζήθακε παξαπάλσ, θαη, πξφζθαηα, ν ηφκνο ζηα αγγιηθά, ζε επηκέιεηα

Διέλεο Φνπξλαξάθε θαη Εήλσλα Παπαθσλζηαληίλνπ κε ηίηιν Sport, Bodily Culture and

Classical Antiquity in Modern Greece (Fournaraki θαη Papakonstantinou 2010). Ο ηφκνο

απηφο αθελφο πξνζθέξεη κηα πνιχπιεπξε θαη θξηηηθή αλάγλσζε ηεο θιαζηθήο θιεξνλνκηάο

ζηελ αζιεηηθή θνπιηνχξα ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο θαη αθεηέξνπ ζπλδέεη ηε κειέηε ησλ ζπνξ

κε ηε ζσκαηηθή θνπιηνχξα σο λέν πεδίν έξεπλαο ζηε ζχγρξνλε ειιεληθή ηζηνξηνγξαθία. Σηο

ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ηφζν ε ηζηνξία φζν θαη ε αλζξσπνινγία έρνπλ αλαιχζεη ην ζψκα σο

θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πξντφλ, σο θνξέα θαη παξαγσγφ ζεκαζηψλ, πξνζεγγίζεηο πνπ

αληρλεχνληαη θαη ζηελ εγρψξηα εξεπλεηηθή δξαζηεξηφηεηα. ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηφκν, δίλεηαη

έκθαζε ζηελ πξαγκάηεπζε θαη θαηαζθεπή εζληθψλ, ηαμηθψλ θαη έκθπισλ ηαπηνηήησλ κέζσ

ζσκαηηθψλ πξαθηηθψλ θαη δεκφζησλ ηειεηνπξγηψλ. Αλνίγεη έηζη έλα θαηλνηφκν πεδίν

έξεπλαο ζηνλ ηνκέα ηεο ηζηνξίαο ηνπ αζιεηηζκνχ, ην νπνίν σζηφζν είλαη αθφκε εμαηξεηηθά

πεξηζσξηαθφ. Σφζν ε αζιεηηθή ηζηνξία φζν θαη ε ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ

εμαθνινπζνχλ λα αλαπαξάγνπλ παξαδνζηαθέο θαη ζπρλά αλ-ηζηνξηθέο πξνζεγγίζεηο.

Πνδόζθαηξν θαη δεκόζηα ηζηνξία

Μεγαιχηεξε ππθλφηεηα παξνπζηάδνπλ, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, βηβιία πνπ αλαθέξνληαη

ζην πνδφζθαηξν, ηα νπνία εληνχηνηο δελ αλήθνπλ ζηελ ηζηνξία ησλ ζπνξ, εθηφο απφ εθείλα

πνπ αθνξνχλ πνδνζθαηξηθνχο ζπιιφγνπο θαη ζηα νπνία ήδε αλαθεξζήθακε. Αμίδεη πάλησο

λα ζεκεησζεί φηη ηα βηβιία γηα ην πνδφζθαηξν εθδίδνληαη απφ θεληξηθνχο εθδνηηθνχο νίθνπο

θαη φηη ππάξρνπλ αξθεηέο κεηαθξάζεηο μέλσλ ζπγγξαθέσλ. Σα ιίγα βηβιία48

πνπ

πξνέξρνληαη απφ Έιιελεο ζπγγξαθείο αλήθνπλ ζηελ θνηλσληνινγία ηνπ αζιεηηζκνχ

(Κππξηαλφο θαη Υνπκεξηαλφο 2009, Εατκάθεο θαη Κνηαξίδεο 2013) ή έρνπλ γξαθηεί απφ

δεκνζηνγξάθνπο, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ηζηνξηθή αλαδξνκή γηα λα θαηαγγείινπλ ηελ

48

Τπάξρνπλ θαη ειάρηζηα άξζξα θνηλσληθήο ηζηνξίαο ηνπ πνδνζθαίξνπ, φπσο Dagkas 2004 θαη Tsokopoulos

2004.

38

αιινίσζε ηνπ πνδνζθαίξνπ απφ καγεπηηθφ «παηρλίδη» ζε αληηθείκελν πνιηηηθψλ θαη

νηθνλνκηθψλ ζπλαιιαγψλ (Μπνγηφπνπινο θαη Μειάθαο 2005).

Λφγσ ηεο κεγάιεο απήρεζεο πνπ έρεη ην πνδφζθαηξν ζην επξχ θνηλφ, είλαη κεγάιε ε

παξνπζία ηνπ ζηε δεκφζηα ηζηνξία. Αλαθνξέο ζην αζιεηηθφ παξειζφλ αθζνλνχλ ζηηο

ηειενπηηθέο θαη ξαδηνθσληθέο αλακεηαδφζεηο φι σλ ησλ αγψλσλ ηνπηθψλ θαη δηεζλψλ (φρη

κφλν ησλ πνδνζθαηξηθψλ αιιά θαη ησλ άιισλ αζιεκάησλ θαη ηνπ ζηίβνπ). Οη αλαθνξέο

απηέο αθνξνχλ θαηά θαλφλα ηα πξνεγνχκελα ξεθφξ, αλέθδνηα πεξηζηαηηθά ζε

πξνεγνχκελνπο αγψλεο, βηνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ αζιεηψλ θ.η.φ. εκαληηθή πεγή ηζηνξηθψλ

πιεξνθνξηψλ απνηεινχλ νη ηζηνζειίδεο ησλ ειιεληθψλ πνδνζθαηξηθψλ ζπιιφγσλ, φπνπ

ππάξρνπλ εηδηθέο θαηεγνξίεο γηα ηελ ηζηνξία ηνπ ζσκαηείνπ, αιινχ πην ζπλνπηηθά θαη αιινχ

πην αλαιπηηθά 49

. Οη νπαδνί θάζε πνδνζθαηξηθήο νκάδαο ληψζνπλ ζπλδεδεκέλνη κε κηα

αίζζεζε ηδηαίηεξεο ηαπηφηεηαο πνπ παξαπέκπεη επίζεο ζε κηα ηζηνξία, απφ ηελ νπνία

αληινχλ ππεξεθάλεηα50

. Γη‟ απηνχο, ε νκάδα ηνπο είλαη κηα «κηθξή παηξίδα». Απηφο είλαη θαη

ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη ηζηνζειίδεο ησλ ειιεληθψλ πνδνζθαηξηθψλ ζπιιφγσλ

δηαθαηέρνληαη απφ ηελ επηζπκία λα εκπλεχζνπλ ζηνπο θηιάζινπο πεξεθάληα γηα έλα έλδνμν

παξειζφλ. Ωζηφζν, πνπζελά δελ ππάξρεη ηεθκεξίσζε ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ θαηαγξάθνληαη,

ελψ εχθνια δηαπηζηψλνληαη πξνθαλείο αλαθξίβεηεο θαη ζησπέο. Ζ ηζηνξία ησλ

πνδνζθαηξηθψλ ζπιιφγσλ έρεη δεκηνπξγήζεη ηε δηθή ηεο κπζνινγία, κε ήξσεο ηνπο

πνδνζθαηξηζηέο-βεληέηεο θαη κε ζεκεία αλαθνξάο δξακαηηθνχο αγψλεο κε κεγάια ζθνξ θαη

δχζθνιεο λίθεο. χκβνια απηήο ηεο κπζνινγηθήο ηζηνξίαο είλαη ηα ηξφπαηα θαη ηα θχπεια

πνπ θνζκνχλ ηα γξαθεία ησλ ζπιιφγσλ αιιά θαη ηηο ηζηνζειίδεο ηνπο. Έληνλε είλαη επίζεο ε

λνζηαιγία γηα έλαλ «ρακέλν παξάδεηζν» αζσφηεηαο θαη αγλφηεηαο, πξηλ απφ ηελ πιήξε

επαγγεικαηνπνίεζε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε. Ζ ζηάζε απηή πνπ δηαρέεηαη ζην ρψξν ηεο

δεκφζηαο ηζηνξίαο παξαηεξείηαη επίζεο θαη ζε ζρέζε κε ηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο: θαη εθεί

ε έκθαζε ζηελ εζηθή θαη παηδαγσγηθή δηάζηαζε ηνπ νιπκπηζκνχ νδεγεί ζηελ εμηδαλίθεπζε

49

Οη κεγάινη πνδνζθαηξηθνί ζχιινγνη ηνπ εμσηεξηθνχ έρνπλ πνιχ θαιά νξγαλσκέλα ηζηνξηθά αξρεία (θάπνηα

θαη ςεθηνπνηεκέλα) αιιά θαη κνπζεία. Βι. ραξαθηεξηζηηθά ηα παξαδείγκαηα ηεο Manchester United

(http://www.manutd.com/en/Club/History-By-Decade.aspx) θαη ηεο Barcelona

(http://www.fcbarcelona.com/club/history/centre-documentation)..

50 Δίλαη ραξαθηεξηζηηθά ηα αξρηηεθηνληθά ζρέδηα γηα ηελ «Αγηά νθηά», ην λέν γήπεδν ηεο ΑΔΚ, πνπ κηκνχληαη

βπδαληηλά ηείρε θαη παξαπέκπνπλ ζηελ ηζηνξηθή πξνέιεπζε ηεο νκάδαο απφ ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Βι.

http://www.aekfc.gr/stp/agia-sofia-42938.htm?lang=el&path=-233246111 (αλάθηεζε 23.10.2014).

39

ηνπ παξειζφληνο θαη ζηελ έθθιεζε γηα επηζηξνθή ζηηο ξίδεο. Δληνχηνηο, ν ιφγνο απηφο πεξί

αζιεηηθνχ παξειζφληνο αλήθεη ζηελ «αζιεηηθή ηζηνξία» θαη απέρεη πνιχ απφ ηελ «ηζηνξία

ηνπ αζιεηηζκνχ».

σμπεράζμαηα

Ζ επηζθφπεζε πνπ πξνεγήζεθε έδεημε φηη ε ειιεληθή ζπγγξαθηθή παξαγσγή γηα ην αζιεηηθφ

παξειζφλ αθνινπζεί παξάιιεινπο δξφκνπο, κε ρξνληθή δηαθνξά, κε ηε δπηηθή εξεπλεηηθή

θαη εθδνηηθή δξαζηεξηφηεηα. Ηζρχεη δειαδή θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, ε δηάθξηζε αλάκεζα

ζηελ «αζιεηηθή ηζηνξία» θαη ηελ «ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ». Σα θνηλά ζηνηρεία επνκέλσο

είλαη ε ππεξνρή ησλ γπκλαζηψλ έλαληη ησλ επαγγεικαηηψλ ηζηνξηθψλ, ε επηβίσζε ηεο

ζεηηθηζηηθήο, πεξηγξαθηθήο πξνζέγγηζεο σο θπξίαξρεο, ε ρξήζε παξαδνζηαθψλ θεηκεληθψλ

πεγψλ, ε ελ γέλεη αδηαθνξία γηα ηε δηαηήξεζε θαη ζπγθξφηεζε αζιεηηθψλ αξρείσλ θαη ε

παξαγσγή εζληθψλ ηζηνξηψλ ησλ ζπνξ. Δληνχηνηο ε ειιεληθή αζιεηηθή ηζηνξία έρεη θάπνηα

ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ζπλδένληαη κε ηηο εγρψξηεο ηζηνξηθέο εμειίμεηο,

δεδνκέλνπ φηη ε ηζηνξηνγξαθία θαη ε πλεπκαηηθή παξαγσγή ελ γέλεη έρνπλ ηε δηθή ηνπο

ηζηνξηθφηεηα θαη αληαλαθινχλ ην εθάζηνηε παξφλ. ηελ πεξίπησζε ινηπφλ ηεο ειιεληθήο

αζιεηηθήο ηζηνξίαο, ε ζρεηηθή ζπγγξαθηθή δξαζηεξηφηεηα ππήξμε ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ηε

ζπγθξφηεζε, απφ ηνλ 19ν αηψλα, ηεο εζληθήο ηζηνξηνγξαθίαο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο νκάδαο

ησλ γπκλαζηψλ. Απφ ηελ εζληθή ηζηνξηνγξαθία ε αζιεηηθή ηζηνξία πηνζέηεζε ην ζρήκα ηεο

αδηάζπαζηεο ζπλέρεηαο ηεο άζιεζεο απφ ηε κηλσηθή επνρή έσο ην παξφλ θαζψο θαη ηελ

ηεξάξρεζε ησλ ηζηνξηθψλ πεξηφδσλ ζε φθεινο ηεο αξραηφηεηαο. Με ηε δηακφξθσζε ηεο

νκάδαο ησλ επαγγεικαηηψλ γπκλαζηψλ εμάιινπ, ε αζιεηηθή ηζηνξία μεθίλεζε λα γξάθεηαη

σο ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο κε ζαθή δηάθξηζε απφ ηελ ηζηνξία ησλ ζπνξ θαη ησλ

αγψλσλ.

Γχν ηζηνξηθέο εμειίμεηο ππήξμαλ εμίζνπ θαζνξηζηηθέο γηα ηε δηακφξθσζε ηεο

ειιεληθήο αζιεηηθήο ηζηνξίαο: νη Οιπκπηαθνί αγψλεο αθελφο θαη ε κεγάιε δηάδνζε ησλ

λενηεξηθψλ ζπνξ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία αθεηέξνπ. Σν γεγνλφο φηη ε Διιάδα ππήξμε ν

ηφπνο γέλλεζεο ησλ αξραίσλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ηέιεζε ζηελ Αζήλα

ησλ πξψησλ ζχγρξνλσλ δηεζλψλ Αγψλσλ ην 1896 πξνζδηφξηζε ζε κεγάιν βαζκφ ηελ

αθήγεζε ηεο ειιεληθήο νιπκπηαθήο θαη αζιεηηθήο ηζηνξίαο. Καηαξράο, ε ηζηνξία ησλ

αξραίσλ Αγψλσλ δηράδεηαη αλάκεζα ζηνπο αξραηνιφγνπο θαη ηνπο ηζηνξηθνχο ηεο

αξραηφηεηαο αθελφο θαη ηνπο γπκλαζηέο αθεηέξνπ. Οη κελ πξψηνη εληάζζνπλ ηελ ηζηνξία

ησλ αξραίσλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηε ζπλνιηθή ηζηνξία ηεο αξραίαο Διιάδαο ελψ νη

δεχηεξνη ζεσξνχλ ηνπο αξραίνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο σο έλα θεθάιαην ηεο αζιεηηθήο

40

ηζηνξίαο. Δμάιινπ, ε δηαρείξηζε ηεο αξραίαο θιαζηθήο θιεξνλνκηάο ζην ρψξν ηεο δεκφζηαο

ηζηνξίαο ζέηεη κηα ζεηξά απφ δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ πξφζιεςε ησλ αξραίσλ Αγψλσλ.

Ζ δηάδνζε ησλ λενηεξηθψλ ζπνξ (ηέλληο, πνδήιαην, πνδφζθαηξν θιπ.) ζην ειιεληθφ θξάηνο

απφ ηνλ 19ν αηψλα θαη θπξίσο ε καδηθφηεηα πνπ απέθηεζαλ κέζα ζηνλ 20φ αηψλα, θαη

κάιηζηα κεηαπνιεκηθά, έδσζε ην έλαπζκα γηα ηε ζπγγξαθή κηαο άιιεο εθδνρήο ηεο

αζιεηηθήο ηζηνξίαο, ε νπνία αλαθέξεηαη ζε αζιεηηθνχο ζπιιφγνπο θαη δίλεη έκθαζε ζε

επηδφζεηο θαη αλακεηξήζεηο. ε πιήξε ελαξκφληζε κε ηε δπηηθή αζιεηηθή ηζηνξία, ε

ειιεληθή αζιεηηθή ηζηνξία ησλ λενηεξηθψλ ζπνξ θαη θπξίσο ηνπ πνδνζθαίξνπ γξάθεηαη απφ

κηα λέα επαγγεικαηηθή νκάδα, ηνπο αζιεηηθνχο ζπληάθηεο θαζψο θαη δηάθνξνπο

«παξάγνληεο» ηνπ αζιεηηζκνχ, ηνπο «θηιάζινπο», νη νπνίνη απηνπξνζδηνξίδνληαη ζε

αληίζεζε πξνο ηελ νκάδα ησλ γπκλαζηψλ.

Ζ αζιεηηθή ηζηνξία ησλ γπκλαζηψλ θαη ησλ αζιεηηθψλ ζπληαθηψλ ζα γλσξίζεη

ηδηαίηεξε άλζεζε ηελ επνρή ηεο Μεηαπνιίηεπζεο ιφγσ ζπγθπξηψλ φπσο ε ίδξπζε ησλ

ΣΔΦΑΑ ην 1982, ε εθαηνληαεηεξίδα ηεο αλαβίσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (1996) θαη ε

δηνξγάλσζε ηεο Οιπκπηάδαο ηνπ 2004. Σαπηφρξνλα φκσο, απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1990,

εκθαλίδεηαη ε «λέα» ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ (ζσκαηηθήο άζθεζεο, θπζηθήο αγσγήο, ζπνξ

θαη Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ), ηεο νπνίαο ζπληάθηεο είλαη επαγγεικαηίεο ηζηνξηθνί. Παξά ηνλ

πεξηνξηζκέλν αξηζκφ απηψλ ησλ πξνζεγγίζεσλ, εηζάγνπλ σζηφζν ην δηάινγν ηεο ηζηνξίαο κε

ηελ αλζξσπνινγία θαη ηελ θνηλσληνινγία θαζψο θαη ηε κέζνδν θαη ηα εξεπλεηηθά

εξσηήκαηα ηεο ζχγρξνλεο ηζηνξηνγξαθίαο ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή ηζηνξία

ησλ λενηεξηθψλ ζπνξ, ηελ ηζηνξία ηνπ ζψκαηνο θαη ηνπ θχινπ, ηελ αζιεηηθή θνπιηνχξα, ηε

ζπγθξφηεζε εζληθψλ, ηαμηθψλ θαη έκθπισλ ηαπηνηήησλ, ηελ αλάιπζε ησλ ιφγσλ γηα ηε

ζσκαηηθή αγσγή θαη ηνλ νιπκπηζκφ. Τπάξρνπλ βεβαίσο αθφκε πνιιά πεδία πξνο

δηεξεχλεζε απφ ηνπο ηζηνξηθνχο, φπσο είλαη απαξαίηεηε θαη ε κέξηκλα γηα ηε δηάζσζε ησλ

αζιεηηθψλ αξρείσλ. Δληνχηνηο, ειάρηζηα είλαη ηα παλεπηζηεκηαθά ηκήκαηα ηζηνξίαο ζηελ

Διιάδα, φπνπ δηδάζθνληαη παξφκνηα αληηθείκελα, φπσο ειάρηζηεο είλαη νη ζρεηηθέο

δηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο θαη ηα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα. Ο ρψξνο ησλ επαγγεικαηηψλ

ηζηνξηθψλ εμαθνινπζεί λα αδηαθνξεί γηα ζέκαηα ζρεηηθά κε ηα ζπνξ θαη ην ζψκα. Ζ «λέα

ηζηνξία», παξφιν πνπ έρεη εγθνιπσζεί κηα κεγάιε πνηθηιία πεδίσλ νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο

θαη δηαλνεηηθήο ηζηνξίαο, έρεη αθήζεη ζην πεξηζψξην ηε κειέηε ησλ ζσκαηηθψλ πξαθηηθψλ,

ηεο άζιεζεο θαη ηεο άζθεζεο. Ζ ζηάζε απηή ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο

αμίδεη ηδηαίηεξε αλάιπζε θαη πξαγκάηεπζε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

41

Ελληνόγλωζζη

Αικπαλίδεο Δπ., 1990, Ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο, Κνκνηελή: άθθνπιαο.

Αικπαλίδεο Δπ., 1995, Άζιεζε ζηε Θξάθε θαηά ηνπο ειιεληζηηθνύο θαη ξσκατθνύο ρξόλνπο, δηδ.

δηαηξηβή, ΣΔΦΑΑ ΓΠΘ, Ξάλζε: Δηαηξεία αμηνπνίεζεο θαη δηαρείξηζεο πεξηνπζίαο ΓΠΘ.

Αικπαλίδεο Δπ., 2004, Ηζηνξία ηεο άζιεζεο ζηνλ αξραίν ειιεληθό θόζκν (Με αλαθνξά ζηνπο

Οιπκπηαθνύο αγώλεο ηνπ 1896 θαη ζην ζύγρξνλν ειιεληθό αζιεηηζκό), Θεζζαινλίθε: Salto.

Αλησλίνπ Γ., 1989, Σα Πξνγξάκκαηα ηεο Μέζεο Δθπαίδεπζεο (1833-1929), η. Γ΄, Αζήλα: Ηζηνξηθφ

Αξρείν Διιεληθήο Νενιαίαο, Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο.

Αξρεηαθά Νέα, 1992: Αιέμεο Κξάνπο, «Αλαβίσζε Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ θαη ειιεληθά αζιεηηθά

αξρεία: Έθζεζε ηεθκεξίσλ ζην 12ν πλέδξην αξρείσλ», ηρ.6.

Αξρεηαθά Νέα, 1993: Αιέμεο Κξάνπο, «Δθαηφρξνλα Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (1996). Οη πξνηάζεηο

ησλ Διιήλσλ αξρεηαθψλ θαη ε ζεκαζία ηνπο», ηρ.7.

Αξρεηαθά Νέα, 1996: Αιέμεο Κξάνπο, «100 ρξφληα ζχγρξνλσλ Οιπκπηάδσλ" θαη Γηψξγνο

Γνιηαλίηεο, "Παγθφζκηα Έθζεζε Οιπκπηαθψλ Αζιεηηθψλ Γξακκαηνζήκσλ θαη Σεθκεξίσλ»,

Αζήλα 1896-1996'", ηρ. 13.

Βαιαβάλεο Π., 2004, Ηεξά θαη αγώλεο ζηελ αξραία Διιάδα: Οιπκπία, Γειθνί, Ίζζκηα, Νεκέα,

Αζήλα, Καπφλ.

Γηαλλάθεο Θ., 1980, Ζ Φπζηθή Αγσγή θαη ν αζιεηηζκόο δηαρξνληθά, Αζήλα: εθδ. Μαπξνγεψξγεο-

Πνπξλαηδήο.

Γηαλλάθεο Θ., 1994, Ζ ηζηνξία ηνπ Δζληθνύ Γπκλαζηηθνύ πιιόγνπ 1893-1993. Έλαο αηώλαο

πξνζθνξάο ηνπ Δ.Γ.. ζηνλ αζιεηηζκό θαη ηελ θνηλσλία, Αζήλα: Δ.Γ..

Γηάηζεο σηήξεο Γ., 1985, Δηζαγσγή ζηελ ηζηνξία ηεο θπζηθήο αγσγήο ζηνλ ειιεληθό θόζκν.

ηνηρεία γηα ηνλ ππόινηπν θόζκν, Θεζζαινλίθε, ρ.ε.

Γηάηζεο σηήξεο Γ., 2000, Ηζηνξία ηεο άζιεζεο θαη ησλ αγώλσλ ζηνλ ειιεληθό θόζκν θαηά ηνπο

ειιελνξσκατθνύο, ηνπο βπδαληηλνύο θαη ηνπο λεόηεξνπο ρξόλνπο. ηνηρεία από ηνλ επξσπατθό

αζιεηηζκό θαη ηνπο ζύγρξνλνπο Οιπκπηαθνύο αγώλεο, δεχηεξε έθδνζε, Θεζζαινλίθε: Elimia

Graphic arts.

Δζληθφο 1994: Δζληθόο Γπκλαζηηθόο ύιινγνο. 100 ρξόληα ζηελ ππεξεζία ηνπ ειιεληθνύ Αζιεηηζκνύ

θαη ηνπ θνηλσληθνύ ζπλόινπ, Αζήλα, ρ.ε.

Εατκάθεο Γ. θαη Κνηαξίδεο Ν., 2013: (επηκ.), Πνδόζθαηξν θαη θνηλόηεηεο νπαδώλ. Αληηπαιόηεηεο

θαη πνιηηηθέο ηεο ηαπηόηεηαο, Αζήλα: Πιέζξνλ.

Εατκάθεο Γ., 2010: Δξγνηέιεο (1919-2009). Φεθίδεο ηεο αζιεηηθήο θαη θνηλσληθήο ηζηνξίαο ελόο

θηινπξόνδνπ ζσκαηείνπ, Αζήλα: Αιεμάλδξεηα.

42

Ίγθεξο Γθ., 1999, Ζ ηζηνξηνγξαθία ζηνλ εηθνζηό αηώλα. Από ηελ επηζηεκνληθή αληηθεηκεληθόηεηα

ζηελ πξόθιεζε ηνπ κεηακνληεξληζκνύ, κεηάθξ. Παξ. Μαηάιαο, Αζήλα: Νεθέιε.

ΗΔΔ: Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνύ έζλνπο, η. Α΄-ΗΔ΄, Αζήλα: Δθδνηηθή Αζελψλ.

ΗΔΔΔ 2004: Ζ Aζήλα ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηώλα θαη νη Πξώηνη Γηεζλείο Oιπκπηαθνί Aγώλεο, επηζη.

επηκέιεηα Αιίθε νισκνχ-Πξνθνπίνπ θαη Ηθηγέλεηα Βνγηαηδή, Γ.Γ. Oιπκπηαθψλ Aγψλσλ,

Iζηνξηθή θαη Eζλνινγηθή Eηαηξεία ηεο Eιιάδνο, Αζήλα.

Κατκαθάκεο Β., 2001, Κύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εμέιημεο ηεο ελόξγαλεο γπκλαζηηθήο ζην πξώην

ήκηζπ ηνπ εηθνζηνύ αηώλα, αλέθδνηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην

Θεζζαινλίθεο, Σ.Δ.Φ.Α.Α.

Καληδίδεο Γ., 2002, Ο Ίσλ Ησαλλίδεο θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηε κεηαξξύζκηζε ηεο θπζηθήο αγσγήο,

αλέθδνηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Σ.Δ.Φ.Α.Α.

Καξαληαΐδνπ Μ. Α., 2000, Ζ θπζηθή αγσγή ζηελ ειιεληθή κέζε εθπαίδεπζε (1862-1990) θαη

ηδξύκαηα εθπαίδεπζεο γπκλαζηώλ (1882-1982), Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδεο.

Καξδάζεο Β., 1996, «Οιπκπηαθφο Πεηξαηψο: έλα αξρείν, κηα ηζηνξία», Ίζησξ 9 (Γεθ. 1996), 59-

86.

Καξδάζεο Β., 1997, Καηάινγνο Ηζηνξηθνύ Αξρείνπ Οιπκπηαθνύ Πεηξαηώο, Γνθηκέο: έθδνζε

Μεηαπηπρηαθψλ θνηηεηψλ ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληνινγίαο ηνπ Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ,

1997.

Κηηξνέθ Αι., 2010, Διιάο, Δπξώπε, Παλαζελατθόο! 100 ρξόληα ειιεληθήο ηζηνξίαο, 1908-2008,

Νέα Τφξθε, Greekworks.com.

Κφθθηλνο Γ., 1998, «Τγεία, αιθή, θαινθαγαζία: Οξζφδνμε Δθθιεζία θαη ζσκαηηθή αγσγή. Οη

αληηζηάζεηο θαη ε βαζκηαία πξνζαξκνγή» ζην Πξαθηηθά ηνπ Γηεζλνύο πκπνζίνπ «Οη ρξόλνη

ηεο Ηζηνξίαο. Γηα κηα ηζηνξία ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ηεο λεόηεηαο», Αζήλα: ΗΑΔΝ, 317-345.

Κνπινχξε Υ., 1997, Αζιεηηζκόο θαη όςεηο ηεο αζηηθήο θνηλσληθόηεηαο. Γπκλαζηηθά θαη αζιεηηθά

ζσκαηεία (1870-1922), Αζήλα: ΗΑΔΝ.

Κνπινχξε Υ., 2002, (επηκ.), Αξρεία θαη Ηζηνξία ηεο Δπηηξνπήο Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ, Αζήλα:

Γηεζλήο Οιπκπηαθή Αθαδεκία.

Κνπινχξε Υ., 2004α, (επηκ.), Αζήλα, πόιε ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ (1896-1906), Αζήλα: Γηεζλήο

Οιπκπηαθή Αθαδεκία, 2004.

Κνπινχξε Υ., 2004β, «Ζ ψξα ηεο αλαβίσζεο θαη ε ηέιεζε ησλ ζχγρξνλσλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ

ζηελ Αζήλα», ζην Ζ Aζήλα ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηώλα θαη νη Πξώηνη Γηεζλείο Oιπκπηαθνί

Aγώλεο, επηζη. επηκέιεηα Αιίθε νισκνχ-Πξνθνπίνπ θαη Ηθηγέλεηα Βνγηαηδή, Γ.Γ.

Oιπκπηαθψλ Aγψλσλ, Iζηνξηθή θαη Eζλνινγηθή Eηαηξεία ηεο Eιιάδνο, Αζήλα, 45-77.

43

Κνπινχξε Υ., 2004γ, «ην δξφκν γηα ηελ αλαβίσζε», ζην Ζ Aζήλα ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηώλα θαη νη

Πξώηνη Γηεζλείο Oιπκπηαθνί Aγώλεο, επηζη. επηκέιεηα Αιίθε νισκνχ-Πξνθνπίνπ θαη

Ηθηγέλεηα Βνγηαηδή, Γ.Γ. Oιπκπηαθψλ Aγψλσλ, Iζηνξηθή θαη Eζλνινγηθή Eηαηξεία ηεο

Eιιάδνο, Αζήλα, 13-43.

Κππξηαλφο Π. θαη Υνπκεξηαλφο Μ., 2009, Αλαηνκία ησλ πνδνζθαηξηθώλ παζώλ, Αζήλα: Γηφληθνο.

Λάκπξνο π., 1870, Σν Παλαζελατθόλ ηάδηνλ θαη ελ απηώ αλαζθαθαί. Δθζέζεηο αλαγλσζζείζαη ελ

ησ θηινινγηθώ ζπιιόγσ ν Παξλαζζόο, Αζήλα.

Λάκπξνο π., 1886, Ηζηνξία ηεο Διιάδνο κεη’εηθόλσλ από ησλ αξραηνηάησλ ρξόλσλ κέρξη ηεο

βαζηιείαο ηνπ Όζσλνο, η. Α΄, Αζήλα.

Ληλάξδνο Π., 1996, Γ. Βηθέιαο. Απφ ην φξακα ζηελ πξάμε, Αζήλα: Δπηηξνπή Οιπκπηαθψλ

Αγψλσλ.

Μαπξνκαηάθε Μ., 2002, Οιπκπία θαη Οιπκπηαθνί αγώλεο. Από ηελ αξραηόηεηα κέρξη ζήκεξα,

Αζήλα: Καζηαληψηεο.

Μνπξαηίδεο Ησ., 1992, Ηζηνξία θπζηθήο αγσγήο (κε ζηνηρεία θηινζνθίαο), Θεζζαινλίθε: εθδφζεηο

Κ. Υξηζηνδνπιίδε.

Μνπζείν 2000: Μνπζείν ύγρξνλσλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ. Ζ ηζηνξία ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ

κέζα από ηα εθζέκαηα ηνπ κνπζείνπ ζηελ αξραία Οιπκπία, θείκελα: Βαζηιηθή Σδαρξήζηα,

Διιεληθή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή, Γηεζλήο Οιπκπηαθή Αθαδεκία, Αζήλα.

Μπιαρνχξαο Κ.Υ., 1975, Ζ θπζηθή αγσγή ησλ Διιήλσλ (ηζηνξηθή εμέιημε ηεο θπζηθήο αγσγήο από

ηνπο αξραηνηάηνπο ρξόλνπο κέρξη ζήκεξα), Αζήλα, ρ.ε.

Μπνγηφπνπινο Ν. θαη Μειάθαο Γ., 2005, Μηα ζξεζθεία ρσξίο απίζηνπο: πνδόζθαηξν, Αζήλα:

Ληβάλεο.

Νάθνπ Δηξ. 2001, Μνπζεία: εκείο, ηα πξάγκαηα θαη ν πνιηηηζκόο, Αζήλα: Νήζνο.

Οιπκπηαθνί Αγψλεο 1896: Οη Οιπκπηαθνί Αγώλεο 776 π.Υ.-1896. Μέξνο Α΄. Οη αγώλεο ελ ηε

αξραηόηεηη, ππό π. Λάκπξνπ θαη Ν. Πνιίηνπ κεηά πξνιόγνπ ππό Σηκ. Φηιήκνλνο (κεηά

γαιιηθήο κεηαθξάζεσο ηνπ όινπ ππό Léon Olivier), Αζήλα: Κ. Μπεθ.

κηινο Αληηζθαηξίζεσο Αζελψλ, 1995: Δι. Γ. θηαδάο, 100 ρξόληα Ο.Α.Α. 1895-1995, Αζήλα:

Μηθξφο Ρσκεφο.

κηινο Δξεηψλ 1985: Όκηινο Δξεηώλ 1885-1985. Δθαηό ρξόληα ζύγρξνλνπ ειιεληθνύ αζιεηηζκνύ.

Μηα ηζηνξηθή αλαδξνκή, [Πεηξαηάο 1985].

Παγψλ Γ.Θ., 1837, Πεξίιεςηο ηεο γπκλαζηηθήο … πξνο ρξήζηλ ησλ δεκνδηδαζθάισλ…, Αζήλα.

Παλειιήληνο 1991: [Π. Ληλάξδνο], Παλειιήληνο Γ.. 1891-1991. 100 ρξόληα Παλειιήληνο Γ.. 100

ρξόληα ειιεληθόο αζιεηηζκόο, Αζήλα, ρ.ε.

44

Παληψληνο 1998: Π. Ληλάξδνο, Ζ κύξλε ηνπ Παλησλίνπ. Από ηε κηθξαζηαηηθή πξσηνπνξία ζηελ

αζελατθή αλαγέλλεζε 1890-1922-1940, Νέα κχξλε: Έθδνζε «Οη Φίινη ησλ Σερλψλ».

Παπαξξεγφπνπινο Κ., 1853: Ηζηνξία ηνπ ειιεληθνύ έζλνπο [ε πξώηε κνξθή: 1853], επηκέιεηα Κ.Θ.

Γεκαξάο, Αζήλα. Δξκήο, 1970.

Παπαξξεγφπνπινο Κ., 1861, Ηζηνξία ειιεληθνύ έζλνπο, η. Α΄, Αζήλα.

Παπιίλεο Δ., 1927, Ηζηνξία ηεο γπκλαζηηθήο, Αζήλα.

Παπινγηάλλεο Ολ.-π., 2000, Ζ εμέιημε ησλ γπκλαζηηθψλ θαη ησλ αζιεηηθψλ ηδεψλ ζηα

ειιεληζηηθά θαη ζηα απηνθξαηνξηθά ρξφληα, αλέθδνηε δηδ. δηαηξηβή, Ηφλην Παλεπηζηήκην,

Σκήκα Ηζηνξίαο.

Παρηίθνο Γ.Γ., 1893, Οιπκπηαθνί αγώλεο ελ Βηζπλία. Πξαγκαηεία αλαγλσζζείζα ελ ησ ελ Αζήλαηο

πιιόγσ ησλ Μηθξαζηαηώλ «Ζ Αλαηνιή», Αζήλα.

ΠΔΠΦΑ 1983: Παλειιήληα Έλσζε Πηπρηνχρσλ Φπζηθήο Αγσγήο, Α΄ Παλειιήλην πλέδξην

Φπζηθήο Αγσγήο-Αζιεηηζκνύ, Αζήλα 13, 14, 15, 16, 17 Ηνύλε 1983, Αζήλα.

Ρήγαο, 2000, Σα Οιύκπηα. Μεηάθξαζε ηνπ ιηκπξέηνπ ηνπ Πηέηξν Μεηαζηάζηνπ Βηέλλε 1797,

θηινινγηθή επηκέιεηα Βάιηεξ Πνχρλεξ, Αζήλα: Ίδξπκα Κψζηα θαη Διέλεο Οπξάλε.

ακάξαο Π., Ζ αλαβίσζε ησλ Οιπκπηαθώλ Αγώλσλ ζηελ Διιάδα 1797-1859. Νέα δεδνκέλα-Οη

πξώηνη αγώλεο, Αζήλα: .Βνγηαηδήο, 1992

ίκηηζεθ Π., 2003: Οιπκπηαθνί Αγώλεο, ην ρξνληθό κηαο κεηάιιαμεο. Από ηελ Διιαλόδηθν Δπηηξνπή

ζηε ΓΟΔ … Από ηνλ Εάππα ζηνλ Coubertin θαη από ηελ θαινθαγαζία ζην doping…, Αζήλα:

Europubli.

θηαδάο Δι., 1996, 100 ρξόληα λεώηεξε ειιεληθή νιπκπηαθή ηζηνξία. Δπηηξνπή Οιπκπηαθώλ

Αγώλσλ 1896-1996, Αζήλα: Σα Νέα.

πλέδξην 2002: Διιεληθή Δηαηξεία Αζιεηηθήο Ηζηνξίαο θαη Φηινζνθίαο, Πξαθηηθά 1νπ

Παλειιήληνπ πλεδξίνπ Αζιεηηθήο Ηζηνξίαο θαη Φηινζνθίαο (Σξίθαια, 12-14 Οθησβξίνπ

2001), Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδεο.

Σαξαζνπιέαο Θ., 2003: Οιπκπηαθά Γξώκελα IV Σύπνο 1896. Olympic Happenings IV The Press

1896, Αζήλα [Μπνχκπνπθαο Γξαθηθέο Σέρλεο].

Σαξαζνπιέαο Θ., 1988 : Οιπκπηάδεο ζηελ Αζήλα 1896-1906, Αζήλα.

Σαξαζνπιέαο Θ., 1997 : Οιπκπηαθά Γξώκελα I, 1895-1896, Αζήλα.

Σδαρξίζηα B., 2013: Oιπκπηζκόο θαη νιπκπηαθή παηδεία κέζα από ηε Γηεζλή Οιπκπηαθή Αθαδεκία

θαη ην πξόγξακκα νιπκπηαθήο παηδείαο «Αζήλα 2004», αλέθδνηε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή,

Σκήκα Κνηλσληθήο θαη Δθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο, Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ.

45

Σζνχκαο Αζ., 2009, Ζ γπκλαζηηθή ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε: από ηηο "ζσκαζθίεο" ζηε

"ζσκαηηθή αγσγή", αλέθδνηε δηδ. δηαηξηβή, Πάληεην Παλεπηζηήκην Κνηλσληθψλ θαη

Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ, Σκήκα Κνηλσληνινγίαο.

Φηιίππνπ Δπ. Αρ., 2002: Ζ ηζηνξία ησλ ζύγρξνλσλ Οιπκπηαθώλ αγώλσλ 1896-2000. Ζ ζεαηή θαη ε

αζέαηε πιεπξά ηνπο, Αζήλα: αββάιαο.

Φνπξλαξάθε Δι., 1998: «σκαηηθή αγσγή ησλ δχν θχισλ ζηελ Διιάδα ηνπ 19νπ

αηψλα» ζην

Πξαθηηθά ηνπ Γηεζλνύο πκπνζίνπ «Οη ρξόλνη ηεο Ηζηνξίαο. Γηα κηα ηζηνξία ηεο παηδηθήο

ειηθίαο θαη ηεο λεόηεηαο», Αζήλα: ΗΑΔΝ, 293-315.

Φνπξλαξάθε Δι., 2004: « Έλα θείκελν, κηα ηζηνξία: γηα ην γαιιηθφ ξεχκα ηεο „θξηηηθήο ζεσξίαο

ηνπ αζιεηηζκνχ‟», ύγρξνλα Θέκαηα, ρξφλνο 27νο

, ηρ. 85, Ηνχιηνο, 34-41.

Υξηζηνδνχινπ Ν.Κ., 1927: Ο Γπκλαζηηθφο χιινγνο Θεζζαινλίθεο «ν Ζξαθιήο» θαη ε εμέιημηο

ηνπ αζιεηηζκνχ ελ Θεζζαινλίθε, Θεζζαινλίθε.

Υξπζάθεο Η.Δ., 1930, Οη ζύγρξνλνη δηεζλείο νιπκπηαθνί αγώλεο, Αζήλα.

Ξενόγλωζζε

Booth D., 2005, The Field: Truth and Fiction in Sport History, London, Routledge.

Booth D., 2006, «Evidence revisited: Interpreting historical materials in sport history», Rethinking

History: The Journal of Theory and Practice, 9:4, 459-483.

Brownell S., 2005, «The View from Greece: Questioning Eurocentrism in the History of the

Olympic Games», Journal of Sport History 32/2, 203-216.

Cahn S. K., 1994, “Sports Talk: Oral History and Its Uses, Problems, and Possibilities for Sport

History,” The Journal of American History, 81/2, 594-609.

Dagkas Al., 2004, « Le sport ouvrier en Grèce pendant l‟entre-deux-guerres. Le cas de

Thessalonique », Études balkaniques, 11, 145-176.

Decker W.-Dolianitis G.-Lennartz K., 1996, (εθδ.), 100 Jahre Olympische Spiele. Der

Neugriechische Ursprung, Würzburg, Wuerzburg: Ergon.

Dictatorships”,” International Journal of the History of Sport, 27/12, 2121–2154.

Dyreson M., 2012, The United States of America in Pope and Nauright 2012, 599-623.

Fournaraki El. θαη Papakonstantinou Z., 2011, (eds.), Sport, Bodily Culture and Classical Antiquity

in Modern Greece. Sport in the global society: historical perspectives. London; New York:

Routledge.

Fournaraki El., 2004, « Genre et éducation physique en Grèce au XIXe s. Aspects idéologiques

d‟un nouveau champ pédagogique (1850-1900) », Études balkaniques, 11, 93-126.

46

Georgiadis K., 2000, Die ideengeschichtliche Grundlage der Erneuerung der Olympischen Spiele

im 19. Jahrhundert in Griechenland und ihre Umsetzung 1896 in Athen, εθδ. Agon Sport-

Verlag.

Guttmann A., 1983, “Recent Work in European Sport History,” Journal of Sport History, 0/1, 35-

52.

Hill J., 2003, “Introduction: Sport and Politics,” Journal of Contemporary History, 38/3, 355-361.

Holt R., 1992, “Sport and History: the state of the subject in Britain,” Stadion XVIII, 2, 279-308.

Kitroeff Al., 2004, Wrestling with the Ancients: Modern Greek Identity and the Olympics, New

York: Greekworks.com.

Kokkinos G., 2004, « La communauté grecque orthodoxe de l‟Empire ottoman et la culture

physique. Réactions et application graduelle », Études balkaniques, 11, 61-92.

Koulouri Ch., 2005a, «Athleticism, Society and Identity: A Survey of Scholarly Debate», Imeros

5.1, 333-343.

Koulouri Ch., 2005b, «The Inside View of an Outsider: Greek Scholarship on the History of the

Olympic Games», Journal of Sport History 32/2, 401-412.

Koulouri Ch., 2010, «From Antiquity to Olympic Revival: Sports and Greek National

Historiography (19th

– 20th

centuries)», International Journal of the History of Sport, 27/12,

2014-2052.

Krueger A., 1990, «Puzzle Solving: German Sport Historiography of the Eighties», Journal of

Sport History, 17/2, 261-277.

Mbembe A., 2002, «The power of the archive and its limits», in C. Hamilton et al. (eds), Refiguring

the Archive, David Philip, Cape Town, 19 – 26.

Morbach A., 2009, Γεκήηξηνο Βηθέιαο, παηξηώηεο, ζπγγξαθέαο θαη θνζκνπνιίηεο. Ζ δσή θαη ην

έξγν ηνπ πξώηνπ πξνέδξνπ ηεο Γηεζλνύο Οιπκπηαθήο Δπηηξνπήο, κεηάθξαζε Αλλέηε

Φψζβηλθει, Αζήλα: χιινγνο πξνο Γηάδνζηλ Ωθειίκσλ Βηβιίσλ.

Osmond G. and Phillips M., 2012, «Sources» in Pope and Nauright 2012, 34-50.

Polley M., 2007, Sports History: A Practical Guide, Basingstoke: Palgrave.

Pope S.W. and Nauright J., 2012, (eds.) Routledge Companion to Sports History, London:

Routledge.

Schiller K. and Young Ch., 2009, «The History and Historiography of Sport in Germany: Social,

Cultural and Political Perspectives», German History 27/3, 313–330.

Tsokopoulos V., 2004, « La formation de la vie sportive à Thessalonique (première moitié du XXe

s.) », Études balkaniques, 11, 127-144.

47

Vamplew W., 1998, «Facts and Artefacts: Sports Historians and Sports Museums», Journal of

Sport History, 25/2, 268-282.

Van Steen G., 2010, «Rallying the Nation: Sport and Spectacle Serving the Greek Dictatorships»,

The International Journal of the History of Sport, 27/12, 2121–2154.

Young D.C., 1987, «The Origins of the Modern Olympics: A New Version», Journal of the History

of Sport 4/3, 271-300.

Young D.C., 1988, «Demetrios Vikelas: First President of the IOC», Stadion 14, 85-102.