20

htt

p:/

/isto

rialy

ke

iou

.blo

gsp

ot.co

m

2. Η οπγάνυζη ηυν κομμάηυν καηά ηο ηελεςηαίο ηέηαπηο ηος 19ος αιώνα (ζελ. 82-84)

Σα κόμμαηα ζηη δεκαεηία ηος 1880

Γεθαεηία 1880: Τα θόκκαηα πην ζπγθξνηεκέλα απ’ ό,ηη ζην παξειζόλ

Γε δηαιύνληαη αλαγθαζηηθά κεηά ην ζάλαην ηνπ εγέηε ηνπο

Παξάγνληεο πνπ επηηξέπνπλ ηελ επηβίσζή ηνπο: ε ζέζε ηνπο ζηελ πνιηηηθή δσή

ε ηαθηηθή πνπ αθνινπζνύλ

Οπγάνυζη ηηρ βάζηρ ηυν κομμάηυν

Βάζη θνκκάησλ Γελ έρεη ηππηθή νξγάλσζε

Παξάγνληεο θηλεηνπνίεζεο νπαδώλ Οηθνγελεηνθξαηία

Πειαηεηαθέο ζρέζεηο

Δμαγνξά ςήθσλ

Πάληως (γηα ηα κεγάια θόκκαηα): Οη εθινγείο ςεθίδνπλ κε βάζε:

1. Τελ θξίζε ηνπο γηα ηελ πνιηηηθή ησλ θνκκάησλ

2. Τηο επηδξάζεηο ησλ θνκκάησλ θαηά πεξηνρή

3. Τα ζπκθέξνληα θάζε θνηλσληθήο νκάδαο

Δπιλογή ςποτηθίυν βοςλεςηών

Κξηηήξην ηνπνζέηεζεο ππνςεθίσλ βνπιεπηώλ ζηα ςεθνδέιηηα:

Ύπαξμε ηνπηθνύ θύθινπ νπαδώλ

θαζνξίδεηαη από πειαηεηαθέο ζρέζεηο θαη εμππεξεηήζεηο

Σο εκλογικό ζύζηημα

Δθινγηθό ζύζηεκα Γελ επέβαιιε ηελ ςήθηζε ελόο κόλν θόκκαηνο

Γπλαηόηεηα λα ςεθίδνληαη όινη νη ππνςήθηνη (αζρέησο θνκκάησλ) ζεηηθά ή αξλεηηθά

Οη εθινγείο κπνξνύζαλ λα ςεθίζνπλ παξάιιεια:

Υπνςεθίνπο ζηνπο νπνίνπο είραλ ππνρξέσζε

Υπνςεθίνπο ηνπο νπνίνπο ζεσξνύζαλ ηθαλνύο

Όκως:

Μεηά ηο 1882: Οη εθινγείο ςεθίδνπλ ζπρλόηεξα κε κομμαηικά κπιηήπια

Πεξηνξίδεηαη ε ζπλήζεηα γηα ζεηηθή ςήθν ζε πνιηηηθνύο άιισλ θνκκάησλ

Γεθαεηία 1890:

Οη εθινγείο ςεθίδνπλ πνιηηηθνύο κε επηξξνή

εθόζνλ έρνπλ ζαθή θνκκαηηθή ηνπνζέηεζε

Πεξηνξίδεηαη ε εθινγή αλεμάξηεησλ ηνπηθώλ πξνζσπηθνηήησλ

1879: 24 ηνπηθά ςεθνδέιηηα

1885: 4 ηνπηθά ςεθνδέιηηα

Οη αλεμάξηεηνη ππνςήθηνη ζε θνκκαηηθά ςεθνδέιηηα

Καζώς:

έηζη ζα έρνπλ πηζαλόηεηεο εθινγηθήο επηηπρίαο

Κόκκαηα:

Δληζρύεηαη ν ξόινο ηνπο

Απνθηνύλ θύξνο ζηε δεκόζηα δσή

Πποέλεςζη βοςλεςηών – κομμαηικών μελών

Υπνςήθηνη βνπιεπηέο Πξνέξρνληαη από ηα κεζαία θαη αλώηεξα θνηλσληθά ζηξώκαηα

Πνιινί δηθεγόξνη θαη δεκόζηνη ππάιιεινη

Κνκκαηηθά κέιε Πξνέξρνληαη θαη από ηα θαηώηεξα ζηξώκαηα

21

htt

p:/

/isto

rialy

ke

iou

.blo

gsp

ot.co

m

Οπγάνυζη κομμάηυν – Ρόλορ βοςλεςηών

Οξγάλσζε θνκκάησλ κόλν ζε επίπεδν ηγεζίαρ

Αξρεγόο

Κνηλνβνπιεπηηθή νκάδα είρε ηε ζεκαληηθόηεξε ζέζε κεηά ηνλ αξρεγό

Σεκαληηθή ε ζέζε ησλ βνπιεπηώλ

θαζώς

Φξεηαδόηαλ κεγάιε πιεηνςεθία γηα λα παξζνύλ

απνθάζεηο από ηε Βνπιή

Οη βνπιεπηέο κπνξνύζαλ λα αζθήζνπλ κεγάιε πίεζε

ζηελ εγεζία κε ηελ απνπζία ηνπο ή ηελ απεηιή ηεο

απνπζίαο ηνπο

Η θεληξηθή νξγάλσζε ηνπ θόκκαηνο δελ

κπνξνύζε λα αξλεζεί ζηνπο βνπιεπηέο ηελ

εθπιήξσζε επηζπκηώλ (γηα δηνξηζκνύο ή

επλντθέο ξπζκίζεηο)

Παπεμβάζειρ ζηην εκλογική διαδικαζία

Μέζνδνη εξαναγκαζμού εθινγέσλ:

Γε σπηζιμοποιούνηαι ζπζηεκαηηθά από ηηο θπβεξλήζεηο (όπως γηλόηαλ επί Όζωλα θαη Βούιγαρε)

Χπηζιμοποιούνηαι όκσο από:

θάπνηνπο δεκνζίνπο ππαιιήινπο

θαλαηηθνύο νπαδνύο ζηα ρσξηά

Οη θαηεγνξίεο γηα εμαγνξά ςήθσλ είλαη ζπάληεο

Παηπυνία κε ηε κνξθή δηνξηζκώλ, κεηαζέζεσλ, δαλείσλ

Σπζηεκαηηθή διαθθοπά κέζσ ηνπ δηνηθεηηθνύ κεραληζκνύ

απνηεινύλ ζπρλό θαηλόκελν

Γενικά σαπακηηπιζηικά κομμάηυν ηο ηελεςηαίο ηέηαπηο ηος 19ος

αι.

Γελ ππάξρνπλ ηαξικά θόκκαηα δηαθνξά κε άιιεο επξσπατθέο ρώξεο

Οη αληηζέζεηο (νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο) ακβιύλνληαη κε ηηο πειαηεηαθέο ζρέζεηο

ηε κεγάιε θνηλσληθή θηλεηηθόηεηα

Τα δύν κεγάια θόκκαηα δελ επηδηώθνπλ λα δώζνπλ ηνπηθό ή θνηλσληθό-ηαμηθό ζηίγκα

Αςηονομία πνιηηηθήο ειίη από ηελ θνηλσλία

Όκως:

Όια ηα θόκκαηα απεπζύλνληαη ζηνπο αγξόηεο Λόγος:

Απνηεινύλ ην κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ ελεξγνύ

πιεζπζκνύ

Δπεξηγήζειρ και ππόζθεηα ζηοισεία

Βάζε ησλ θνκκάησλ (ζει. 82)

Οη νπαδνί ησλ θνκκάησλ

«ε βάζε ησλ θνκκάησλ δελ είρε ηππηθή νξγάλσζε.» (ζει. 82)

Τα θόκκαηα δελ είραλ νξγαλώζεη ηνπο νπαδνύο ηνπο κε ηελ ίδξπζε ηνπηθώλ νξγαλώζεσλ, πνπ ζα

αληηπξνζώπεπαλ ην θόκκα ζηελ πεξηθέξεηα, νύηε ππήξραλ κεραληζκνί επηθνηλσλίαο θαη ειέγρνπ αλάκεζα ζηελ

εγεζία θαη ζηνπο θαηά ηόπνπο νπαδνύο ησλ θνκκάησλ. Γη’ απηό, πνιιέο θνξέο ε δξάζε ηνπηθώλ θνκκαηηθώλ

παξαγόλησλ ήηαλ αλεμέιεγθηε.

«Έηζη παξνπζηαδόηαλ θαη ην θαηλόκελν λα πεξηιακβάλνληαη ζε θνκκαηηθά ςεθνδέιηηα αλεμάξηεηνη

ππνςήθηνη, γηα λα έρνπλ πηζαλόηεηεο επηηπρίαο ζηηο εθινγέο.» (ζει. 83)

Δλώ παιηόηεξα εθιέγνληαλ πνιινί αλεμάξηεηνη ππνςήθηνη επεηδή είραλ πνιηηηθή επηξξνή, ζην ηειεπηαίν ηέηαξην

ηνπ 19νπ

αηώλα έραζαλ απηή ηε δπλαηόηεηα. Οη εθινγείο ηνπο ππεξςήθηδαλ κόλν αλ ππέβαιιαλ ππνςεθηόηεηα κε

ην ςεθνδέιηην ελόο θόκκαηνο.

22

htt

p:/

/isto

rialy

ke

iou

.blo

gsp

ot.co

m

Παηξσλία (ζει. 84)

Τν θαηαρξεζηηθό δηθαίσκα αμησκαηνύρνπ ή πνιηηηθνύ θόκκαηνο λα δηνξίδεη, λα παξαρσξεί ζπκβάζεηο θαη

γεληθά λα επλνεί πξόζσπα αξεζηά θαη ρξήζηκα (βι. επλνηνθξαηία, θαβνξηηηζκόο, ξνπζθεηνινγία)

Δηαθζνξά κέζσ ηνπ δηνηθεηηθνύ κεραληζκνύ (ζει. 84)

Καηάζηαζε θαηά ηελ νπνία δεκόζηνη ππάιιεινη ή πνιηηηθή ρξεζηκνπνηνύλ ηε ζέζε ή ηελ εμνπζία ηνπο κε ηξόπν

παξάλνκν, πξνθεηκέλνπ λα απνθνκίζνπλ πξνζσπηθά νθέιε.

Ταμηθά θόκκαηα (ζει. 84)

Κόκκαηα ηα νπνία εθθξάδνπλ θαη ππεξαζπίδνληαη ηα ζπκθέξνληα ζπγθεθξηκέλσλ θνηλσληθώλ ηάμεσλ (π.ρ.

εξγαηηθήο ή αζηηθήο ηάμεο).

Κνηλσληθή θηλεηηθόηεηα (ζει. 84)

Η δπλαηόηεηα γηα αιιαγή θνηλσληθήο ζέζεο/ηάμεο. Σηελ Διιάδα απηή ε δπλαηόηεηα ππήξρε θπξίσο κέζσ ησλ

πειαηεηαθώλ ζρέζεσλ θαη ησλ επλνηνθξαηηθώλ δηνξηζκώλ ζε δεκόζηεο ζέζεηο.

«Σηελ Ειιάδα πνιιέο θνηλσληθννηθνλνκηθέο αληηζέζεηο ακβιύλνληαλ κέζσ ησλ πειαηεηαθώλ ζρέζεσλ θαη

κε ηε κεγάιε, ζπγθξηηηθά κε άιιεο ρώξεο, θνηλσληθή θηλεηηθόηεηα.» (ζει. 84)

Σηελ Δπξώπε ζηα ηέιε ηνπ 19νπ

αηώλα ιεηηνπξγνύζαλ ηαμηθά θόκκαηα, ηα νπνία ππνζηήξηδαλ ηα ζπκθέξνληα

θάπνησλ θνηλσληθώλ ηάμεσλ. Σηελ Διιάδα δε ζπλέβε θάηη αλάινγν, επεηδή νη ηαμηθέο αληηζέζεηο δελ έπαηξλαλ

πνιύ κεγάιεο δηαζηάζεηο θαη έληαζε. Απηό νθεηιόηαλ ζηελ αηνκηθή επίιπζε πνιιώλ πξνβιεκάησλ κέζσ ησλ

πειαηεηαθώλ ζρέζεσλ θαζώο θαη ζηελ επθνιόηεξε, ζε ζρέζε κε άιιεο ρώξεο, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή άλνδν

ησλ αλζξώπσλ (θνηλσληθή θηλεηηθόηεηα). Η ειπίδα αηνκηθήο επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο απέηξεπε ηνπο

Έιιελεο από ηε ζπγθξόηεζε ηαμηθώλ θνκκάησλ.

«Τα δύν κεγάια θόκκαηα δελ πξνζπάζεζαλ λα δώζνπλ έλα ηνπηθό ή θνηλσληθό-ηαμηθό ζηίγκα.» (ζει. 84)

Τα δύν κεγάια θόκκαηα δελ έδεημαλ λα εθπξνζσπνύλ θπξίσο ηα ζπκθέξνληα κηαο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο ή

θάπνησλ ζπγθεθξηκέλσλ θνηλσληθώλ νκάδσλ ή θνηλσληθώλ ηάμεσλ. Βέβαηα, όπσο ζεκεηώλεηαη παξαθάησ, όια ηα

θόκκαηα ήζειαλ λα πξνζεγγίζνπλ ηνπο αγξόηεο (θάηη πνπ ήηαλ ινγηθό, θαζώο νη αγξόηεο απνηεινύζαλ ην

κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ ελεξγνύ εξγαζηαθά πιεζπζκνύ).

«...ζρεηηθή απηνλνκία ηεο πνιηηηθήο ειίη από ηελ θνηλσλία.» (ζει. 84)

Οη πνιηηηθνί δελ εθπξνζσπνύζαλ νπσζδήπνηε ζπγθεθξηκέλα πνιηηηθά θαη θνηλσληθά ζπκθέξνληα. Δίραλ

απνθηήζεη κηα ζρεηηθή αλεμαξηεζία από ην εθινγηθό ζώκα θαη κέρξη ελόο ζεκείνπ ηνπο ελδηέθεξε θπξίσο λα

παξακείλνπλ ζηελ εμνπζία.

Δηδηθόηεξα νη αξρεγνί θαη ηα αλώηεξα ζηειέρε ησλ θνκκάησλ, πνπ απνηεινύλ ηελ πνιηηηθή ειίη, δελ είραλ άκεζε

επαθή κε ηνπο απινύο ςεθνθόξνπο. Ήηαλ ζαλ λα απνηεινύζαλ κηα μερσξηζηή θνηλσληθή νκάδα, κε θνηλνύο

ζθνπνύο, απνθνκκέλνη από ηνπο ζθνπνύο ησλ ςεθνθόξσλ ηνπο.

Δπυηήζειρ

ΟΜΑΓΑ Α΄

1. Να αλαθέξεηε ηα θξηηήξηα κε ηα νπνία νη εθινγείο επέιεγαλ ην θόκκα ηεο αξεζθείαο ηνπο θαηά ηηο ηειεπηαίεο

δεθαεηίεο ηνπ 19νπ

αη. (ζει. 82 «Η βάζε ηωλ θοκκάηωλ... θάζε θοηλωληθής οκάδας» + ζει. 82-83 «Το εθιογηθό

ζύζηεκα... θύρος ζηε δεκόζηα δωή» + ζει. 84 «Σε αληίζεζε... ζστλό θαηλόκελο»)

2. Να αλαθέξεηε ηα «πξνζόληα» πνπ έπξεπε λα δηαζέηεη έλαο ππνςήθηνο βνπιεπηήο.

3. Τη άιιαμε ζηνλ ηξόπν πνπ ςήθηδαλ νη ςεθνθόξνη κεηά ην 1882 θαη ηε δεθαεηία ηνπ 1890;

4. Να πεξηγξάςεηε ηνλ ηξόπν εθινγήο ησλ βνπιεπηώλ θαη λα πξνζδηνξίζεηε ηελ θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε. (ζει.

82-84 «Γηα ηελ επηιογή.... θαη από ηα θαηώηερα ζηρώκαηα»)

5. Να αλαθεξζείηε ζην ραξαθηήξα θαη ηελ νξγάλσζε ησλ θνκκάησλ ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 19νπ

αη. (ζει. 82 «Σηε

δεθαεηία ηοσ 1880... θάζε θοηλωληθής οκάδας» + ζει. 84 «Η οργάλωζε ηωλ θοκκάηωλ...εθιογηθής ηοσς

περηθέρεηας» + ζει. 84 «Αληίζεηα κε άιιες τώρες... ηοσ ελεργού πιεζσζκού»)

Όξνο: ζθαηρίδηα (προζοτή: θαζηερώζεθαλ κε ηο ζύληαγκα ηοσ 1864, αλαθορά ζηε ζει. 78 + ορηζκός ζει. 272 ζηο

ηέιος ηοσ βηβιίοσ)

23

htt

p:/

/isto

rialy

ke

iou

.blo

gsp

ot.co

m

ΟΜΑΓΑ Β΄

Β.1. Αθού αξιοποιήζεηε ηιρ πληποθοπίερ από ηο ακόλοςθο κείμενο και ηιρ ζςνδςάζεηε με ηιρ ιζηοπικέρ

ζαρ γνώζειρ, να αναθεπθείηε ζηα εξήρ:

α. ηη ζςγκπόηηζη ηυν κομμάηυν καηά ηη δεκαεηία ηος 1880 και ζηην οπγάνυζή ηοςρ ζε επίπεδο

βάζηρ.

β. ηα κπιηήπια επιλογήρ ηυν ςποτηθίυν βοςλεςηών και ζηην κοινυνική ηοςρ πποέλεςζη.

(Επαλαιεπηηθέο παλειιαδηθέο 2008)

Η πνιηηηθή ππήξμε ν ηκάληαο πνπ θηλνύζε ηε ζηειέρσζε ησλ δεκόζησλ ππεξεζηώλ, ν ηξνθνδόηεο ηνπ

δεκνζίνπ κε ηνπο ζεζηζήξεο πειάηεο ησλ πνιηηηθώλ, ην όρεκα πνπ νδεγνύζε ζηε γε ηεο επαγγειίαο. Όινη

ζεσξεηηθά κπνξνύζαλ λα δηεθδηθήζνπλ ή λα νλεηξεπηνύλ κηα ζέζε ζηνλ επίγεην παξάδεηζν, ιίγνη όκσο

θαηόξζσλαλ λα ηελ θεξδίζνπλ, όρη απαξαίηεηα όζνη δηέζεηαλ ηα απαηηνύκελα πξνζόληα, αιιά νη «θίινη» ηνπ

πνιηηεπηή ή ηνπ βνπιεπηή. Ο βνπιεπηήο, κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ κεζάδνληα κεηαμύ ηεο εμνπζίαο θαη ησλ

αξρνκέλσλ εθινγέσλ ηνπ, είρε ηελ αλάγθε «θίισλ», πειαηώλ πνπ απνηεινύζαλ ηα εξείζκαηά ηνπ. Η

πξνθήξπμε εθινγώλ θηλεηνπνηνύζε ηνλ θύθιν ησλ θίισλ ηνπ ππνςήθηνπ βνπιεπηή, ηνλ κεραληζκό εθείλν ρσξίο

ηνλ νπνίν δελ ήηαλ ζε ζέζε λα θαηαθηήζεη ηελ επίδειε έδξα ζηε Βνπιή. Οη ιόγνη ζηηο πιαηείεο θαη ην

θνκκαηηθό ρξίζκα ζπλέβαιιαλ ζηελ πξνβνιή ηνπ ππνςήθηνπ, απαξαίηεηνο όκσο ήηαλ ν θύθινο ησλ πνιηηηθώλ

θίισλ, απηώλ πνπ έξγν ηνπο ήηαλ λα εθπνλήζνπλ ην ζρέδην ηεο εμαζθάιηζεο ησλ ςήθσλ, λα επηζθεθζνύλ

ηνπο δηθνύο ηνπο «θίινπο» θαη ηνπο ςεθνθόξνπο, λα δηεξεπλήζνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ θαζελόο θαη λα δώζνπλ ζηνλ

θαζέλα ηηο δένπζεο ππνζρέζεηο, λα ηνπο δειεάζνπλ κε ηελ πξνζθνξά ησλ αλακελόκελσλ θαηά πεξίπησζε

επεξγεηεκάησλ όηαλ εξρόηαλ ν εθιεθηόο ηνπο ελ ηε βαζηιεία ηνπ.

Θάλνο Βεξέκεο – Γηάλλεο Κνιηόπνπινο, Διιάς. Η ζύγτρολε ζσλέτεηα. Από ηο 1821 κέτρη ζήκερα, Δθδόζεηο Καζηαληώηε,

[Αζήλα 2006], ζ. 150.

Β.2. Με ποια κπιηήπια διαμοπθώνεηαι, ζύμθυνα με ηο παπάθεμα και ηιρ ιζηοπικέρ ζαρ γνώζειρ, η εκλογική

επιλογή ηυν τηθοθόπυν καηά ηο ηελεςηαίο ηέηαπηο ηος 19ος

αιώνα;

Οη ςεθνθόξνη ήζαλ απνζθεπή ησλ βνπιεπηώλ, ησλ ππνςεθίσλ θαη ησλ θνκκαηαξρώλ, ηελ νπνίαλ ζπλήζσο

κεηέθεξαλ καδί ησλ εηο ηαο πεξηπιαλήζεηο ησλ αλά ηαο ηόηε πνιηηηθάο παξαηάμεηο. Βεβαίσο ππήξρνλ πξνζσπηθνί

θίινη, νπαδνί ησλ αξρεγώλ ησλ θνκκάησλ. Σπλαηζζεκαηηζκνί, θαλαηηζκνί, ζπλαιιαγή, ζπκθεξνληνινγία,

παηξησηηζκόο, όινη απηνί νη παξάγνληεο αλάκηθηνη θαη αιιεινεμαξηώκελνη, εδεκηνύξγνπλ πνιηηηθά ξεύκαηα πξνο

όθεινο παξαηάμεσλ, ηαπηηζκέλσλ όκσο πάληνηε κε ηα πξόζσπα ησλ αξρεγώλ... Πνιιάθηο είλαη δύζθνινλ λα

δηαθξίλε θαλείο γηαηί εςήθηδνλ θαη’ απηόλ ηνλ ηξόπνλ πνιιαί πεξηθέξεηαη, εάλ νη θνκκαηάξραη ήζαλ επηθξαηέζηεξνη ή

ηα θόκκαηα. Άιινη εςήθηδνλ ππνςήθηνλ, δηόηη αλήθε εηο ζπγθεθξηκέλνλ θόκκα, άιινη ηνλ εςήθηδνλ αδηαθόξσο εηο

πνίνλ θόκκα αλήθε. Ο θαλαηηζκόο δηα έλα θόκκα δπλαηόλ λα ήην πξσηνγελήο θαη λα σδήγεζελ εηο ηνλ ζύλδεζκνλ

κεηά ηνπ βνπιεπηνύ ή λα εδεκηνπξγήζε από «ζπκπάζεηαλ» - θηιηθήλ ή ζπκθεξνληνινγηθήλ – πξνο έλα βνπιεπηήλ.

Πάλησο νη πνιηηεπόκελνη θαη νη θνκκαηάξραη επεθξάηνπλ εηο ηελ πνιηηηθήλ ζθελήλ ηεο επαξρίαο. Πάληνηε ππήξρε

δηαθνξνπνίεζηο ησλ θηλήηξσλ θαη ηνπ θιίκαηνο ηεο πξσηεπνύζεο, ησλ κεγάισλ αζηηθώλ θέληξσλ θαη ηεο ππνινίπνπ

επαξρίαο. Η πξσηεύνπζα, αη κεγάιαη πόιεηο εςήθηδνλ πεξηζζόηεξν κε «ηδενινγηθά» θξηηήξηα. Δηο ηαο κηθξάο

θνηλσλίαο ησλ ρσξίσλ θαη ησλ θσκνπόιεσλ εθπξηάξρεη απνιύησο ν πξνζσπηθόο δεζκόο. Οη Έιιελεο εθείλεο ηεο

επνρήο, ςεθίδνληεο ηαο πεξηζζνηέξαο θνξάο ππό ζπλζήθαο αλειεύζέξνπο, εγλώξηδνλ όηη ζπλήζσο ε ςήθνο ησλ

παξαπνηείηαη θαη πξνζεπάζνπλ λα αληηκεησπίζνπλ αηνκηθά πξνβιήκαηα θαη ηελ νηθνλνκηθήλ ησλ αλέρεηαλ,

παξαιιήισο δε, όηαλ ηνπο εδόζε ε επθαηξία, πξνώζεζαλ ηελ επηθξάηεζηλ ησλ πνιηηηθώλ ειεπζεξηώλ.

Φ. Κνξηδήο, Η ποιηηηθή δωή εης ηελ Διιάδα 1821-1910, Αζήλαη 1970, ζει. 134-135