ΕΑΠ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Θ.Ε. : ΕΛΠ11-Ελληνική Ιστορια

Κολιογεώργης Παναγιώτης

Εργασία 3η

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟ∆ΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ 1821-1864

ΣΕΠ: κος Ιάκωβος Βούρτσης

Ελεώνας, 13-03-2005

- 1 -

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Εισαγωγή.........................................................................................................σελ. 2

Α. Τα χρόνια της επανάστασης.......................................................................σελ. 2

Β. Η περίοδος της απολυταρχίας

Η διακυβέρνηση του Καποδίστρια..................................................................σελ. 3

Αντιβασιλεία και απόλυτη µοναρχία...............................................................σελ. 3

Γ. Η περίοδος της συνταγµατικής µοναρχίας..................................................σελ. 4

Επίλογος..........................................................................................................σελ. 5

Βιβλιογραφία. ................................................................................................σελ. 6

- 2 -

Εισαγωγή

Από το 1821 και τη διακήρυξη της Ανεξαρτησίας έως το 1864 και την

καθιέρωση της βασιλευόµενης δηµοκρατίας η ελληνική πολιτική ζωή

χαρακτηριζόταν από εντάσεις και συγκρούσεις µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών

οµάδων και αλλαγές στον ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισµό. Αλλαγές που

αποτυπώνονταν στο θεσµικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής και αποτελούσαν

έκφραση της πάλης µεταξύ διαφορετικών συµφερόντων από τη µια αλλά και της

προσπάθειας απόκτησης σταθερότητας και των προϋποθέσεων εκείνων που θα

επέτρεπαν στο νεοσυσταθέν κράτος να επιβιώσει και να προοδεύσει. Καίριος

παράγοντας στη διαµόρφωση της κρατούσας ιδεολογίας στην πορεία του

ελληνικού κράτους ήταν η διασπορά του ελληνισµού πέρα από τα εδαφικά όρια

του αναγνωρισµένου κράτους, είτε στη φωτισµένη ∆ύση είτε στην υποταγµένη

στους Οθωµανούς Ανατολή. Προσπάθειά µας είναι να διακρίνουµε τις βασικές

περιόδους της ελληνικής πολιτικής ιστορίας, στο πλαίσιο που αναφέρθηκε στην

αρχή, επισηµαίνοντας τις κυριότερες θεσµικές-πολιτειακές και πολιτικο-

ιδεολογικές µεταβολές.

Α. Τα χρόνια της Επανάστασης

Η ελληνική πολιτική ζωή αρχίζει µε την Α´ Εθνοσυνέλευση στην

Επίδαυρο, στις 20 ∆εκεµβρίου 1821. Ήταν η Εθνοσυνέλευση που διακήρυξε την

ελληνική ανεξαρτησία, συνέταξε το πρώτο συνταγµατικό χάρτη του νέου

κράτους και όρισε κεντρική διοίκηση χωρισµένη σε Βουλευτικό, Νοµοτελεστικό

και κυβέρνηση.

Ο χαρακτήρας του πολιτεύµατος που καθιερώθηκε µε το Σύνταγµα της

Επιδαύρου, όπως φαίνεται µέσα από τα άρθρα του περί ατοµικών δικαιωµάτων

και ελευθεριών αλλά και λειτουργίας των θεσµών, είναι φιλελεύθερος και

δηµοκρατικός. Είναι σαφείς οι επιδράσεις του ∆ιαφωτισµού όπως

µεταλαµπαδεύτηκαν στον ελληνικό χώρο µέσω του Νεοελληνικού ∆ιαφωτισµού

(«Νέα Πολιτική ∆ιοίκησις» του Ρήγα Βελεστινλή, ή το «Ελληνική Νοµαρχία»,

ανωνύµου). Έντονη παρουσιάζεται και η επιρροή των ιδεών που κληροδότησε η

Γαλλική Επανάσταση µε τη ∆ιακήρυξη των ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του

Πολίτη.

Ο ίδιος πολιτειακός χαρακτήρας συνέχισε και µετά τη Β´ Εθνοσυνέλευση

του 1823, µολονότι οι εσωτερικές έριδες και οι συγκρούσεις συµφερόντων των

διαφορετικών κοινωνικών οµάδων άρχιζαν να φουντώνουν. Στα χρόνια που

ακολούθησαν οι αντιπαλότητες εξακολουθούν να υπάρχουν. Με τη Γ´

Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα, το Μάιο του 1827, έγινε στροφή προς

συντηρητικότερη µορφή διακυβέρνησης, προσκαλώντας τον Ι. Καποδίστρια ως

Κυβερνήτη για επτά χρόνια. Το πολίτευµα εξακολουθεί να είναι συνταγµατικό

µεν αλλά η δηµοκρατία υποχωρεί και τη θέση της παίρνει ένα είδος µοναρχίας.

- 3 -

Β. Η περίοδος της απολυταρχίας Η διακυβέρνηση του Καποδίστρια

Πρώτη φροντίδα του Καποδίστρια µόλις τοποθετήθηκε Κυβερνήτης ήταν

να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του. Γι αυτό το λόγο διέλυσε την

Εθνοσυνέλευση και την αντικατέστησε µε το εικοσιεπταµελές Πανελλήνιο

Συµβούλιο, το οποίο είχε µόνο γνωµοδοτικές αρµοδιότητες. Στη συνέχεια

προχώρησε στη γραφειοκρατική οργάνωση του διοικητικού µηχανισµού,

τοποθετώντας Επτανήσιους που γνώριζαν τον ευρωπαϊκό τρόπο λειτουργίας του

κράτους σε θέσεις µε σηµαντικές αρµοδιότητες. Ανασύνταξε στρατό και στόλο,

προχώρησε στην κατάληψη της Στερεάς Ελλάδας, πάταξε την πειρατεία και

περιόρισε τη ληστεία. Με τις κατάλληλες ενέργειες και δεδοµένων των επιτυχιών

του στην κρατική οργάνωση και στα πολεµικά µέτωπα, πίεσε τις Μεγάλες

δυνάµεις για το ελληνικό ζήτηµα, ώστε τελικά µε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου

της 3ης

Φεβρουαρίου του 1830 αναγνωρίστηκε η πλήρης ανεξαρτησία του

ελληνικού κράτους. Μέσα στα σχέδιά του ήταν και η διανοµή των εθνικών

γαιών, των κτηµάτων δηλαδή των µουσουλµάνων που είχαν εκδιωχθεί µε την

Επανάσταση, στους ακτήµονες µε σκοπό να δηµιουργήσει µια σταθερή κοινωνία

µικροϊδιοκτητών, που αφενός θα ανταποκρινόταν στις προσδοκίες των

χαµηλότερων κοινωνικών τάξεων και αφετέρου θα στήριζε τη δική του εξουσία.

Βαθµιαία όµως όλο και περισσότερες αντιπολιτευόµενες οµάδες

συσπειρώνονταν εναντίον του. Οι αυταρχικοί χειρισµοί του αποµάκρυναν τους

δηµοκρατικούς και η µεταφορά της εξουσίας στον κρατικό µηχανισµό σήµαινε

αποδυνάµωση των προκρίτων της κάθε περιοχής και έβλαπτε τα συµφέροντά

τους. Ειδικότερα το σχέδιο για τη διανοµή της γης ανησύχησε τους ισχυρούς της

Πελοποννήσου, και η συσσωρευµένη εναντίον του δυσαρέσκεια εκδηλώθηκε µε

το ξέσπασµα ανταρσιών και στάσεων. Οι αντιδράσεις του Καποδίστρια µε

διώξεις και κατάργηση της ελευθεροτυπίας είχαν το αντίθετο αποτέλεσµα. Στις

27 Σεπτεµβρίου 1831 ο Καποδίστριας δολοφονείται έξω από το ναό του Αγίου

Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο. Μετά από αυτό ξεκινά πόλεµος µεταξύ

καποδιστριακών και των αντιπάλων τους που συνεχίζεται µέχρι την άφιξη του

Όθωνα το 1833.

Αντιβασιλεία και απόλυτη µοναρχία

Στις 25 Ιανουαρίου του 1833 έφτασε στην Ελλάδα ο Όθωνας. Μαζί του

έφτασαν και τρεις βαυαροί αντιβασιλείς οι οποίοι ανέλαβαν τη διακυβέρνηση

µέχρι την ενηλικίωσή του, το 1835

Οι προσπάθειες της κυβέρνησης της Αντιβασιλείας αποτελούσαν

συνέχεια των προσπαθειών του Καποδίστρια. Το κλίµα σταθερότητας, τάξης και

ασφάλειας ήταν το ζητούµενο, και η πρακτική αντιµετώπιση που ακολουθήθηκε

ήταν η συγκεντρωτική µορφή διακυβέρνησης. Στον κρατικό µηχανισµό

τοποθετήθηκαν βαυαροί αξιωµατούχοι, ενώ και στον τακτικό στρατό που

δηµιουργήθηκε εντάχθηκαν 5000 βαυαροί. Στον πολιτικό τοµέα, ακολουθήθηκε

τακτική εξισορρόπησης. Η Αντιβασιλεία προσέγγισε τα δύο ασθενέστερα

κόµµατα, Γαλλικό και Αγγλικό, και αποµακρύνθηκε από το Ρωσικό. Οι πολιτικοί

σχηµατισµοί της εποχής που ονοµάζουµε «κόµµατα» δεν είχαν τη δοµή και τη

συγκρότηση των σηµερινών κοµµάτων. Βασίζονταν κυρίως σε δεσµούς τοπικών

- 4 -

συµφερόντων και συγγένειας παρά σε ιδεολογική συνάφεια. ∆εδοµένης της

έλλειψης αντιπροσωπευτικών δηµοκρατικών θεσµών, η πολιτική βούληση

εκφραζόταν µέσα από την επικοινωνία των κοµµατικών ηγεσιών µε την κεντρική

εξουσία αλλά και µε τις πρεσβείες των Μεγάλων ∆υνάµεων, που έβρισκαν έτσι

τρόπο να επηρεάσουν τα ελληνικά πράγµατα. Οι πιέσεις που δεχόταν η

µοναρχική κυβέρνηση από τα κέντρα αυτά την εξανάγκαζαν σε συνεχείς

συναλλαγές µαζί τους, χρησιµοποιώντας την κρατική εύνοια και τους διορισµούς

ως µέσα κατευνασµού και διάσπασης. Οι ισορροπίες ήταν δύσκολο να

κρατηθούν και δεν έλειπαν οι εσωτερικές εντάσεις και συγκρούσεις. Εξεγέρσεις

όπως αυτές της Μάνης ή της Μεσσηνίας φανέρωναν την ολοένα αυξανόµενη

δυσαρέσκεια.

Στον ιδεολογικό τοµέα, οι αξίες του πατερναλισµού που προβάλλονται µε

την εγκαθίδρυση της απόλυτης µοναρχίας δε βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, και η

αντίδραση εκδηλώνεται µε τη συσπείρωση των κοµµάτων προς την ιδέα της

συνταγµατικής διακυβέρνησης, ιδέα που οδήγησε τελικά στην επανάσταση της

3ης Σεπτεµβρίου 1843. Η επιθυµία για απελευθέρωση όλων των υπόδουλων στην

Οθωµανική Αυτοκρατορία Ελλήνων ενώνει επίσης το λαό στο στόχο του

αλυτρωτισµού.

Γ. Η περίοδος της συνταγµατικής µοναρχίας

Αµέσως µετά τα γεγονότα της 3ης

Σεπτεµβρίου προκηρύχθηκαν εκλογές

για την ανάδειξη εθνοσυνέλευσης που σκοπό είχε τη σύνταξη συντάγµατος. Το

Μάρτιο του 1844 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της και στις 18 του ίδιου µήνα ο

Όθωνας ορκίστηκε να ενεργεί σύµφωνα µε το σύνταγµα, το οποίο αν και

εισήγαγε τον κοινοβουλευτισµό διαφύλαξε αρκετά από τα δικαιώµατα του

βασιλιά.

Μολονότι µε την αλλαγή του πολιτεύµατος και την καθιέρωση της

καθολικής ψηφοφορίας αναβαθµίστηκε θεσµικά ο ρόλος των κοµµάτων,

ουσιαστικά οι τρόποι λειτουργίας τους παρέµειναν οι ίδιοι: εξυπηρέτηση των

συµφερόντων των τοπικών ισχυρών και χρησιµοποίηση του κρατικού

µηχανισµού για συναλλαγές πελατειακού χαρακτήρα. Η κυβέρνηση Κωλέττη, η

πρώτη που εκλέχθηκε στην Ελλάδα, στηρίχθηκε πάνω σ’ αυτό το καθεστώς και

το συνέχισε. Το αποτέλεσµα ήταν η στασιµότητα στην κοινωνική και

δηµοσιονοµική πολιτική και αυθαιρεσία στη λειτουργία του ∆ηµοσίου,

κατάσταση που παγιώθηκε και συνεχίστηκε και τα επόµενα χρόνια.

Παράγοντας που επέτεινε τη στασιµότητα και την υποχώρηση των

φιλελεύθερων και δηµοκρατικών αιτηµάτων του ∆ιαφωτισµού είναι και η

επικράτηση της έννοιας της εθνικής ενότητας ως κοινωνική αξία. Η

πολλαπλότητα του φιλελευθερισµού και η πολυφωνία της δηµοκρατίας απέτυχαν

και υποχώρησαν µπροστά στη µονολιθικότητα της ενότητας που

χρησιµοποιήθηκε από το κράτος και τις εξουσιαστικές οµάδες ως παράγων

νοµιµοποίησης των αυθαιρεσιών στην πολιτική και της υιοθέτησης αυταρχικών

µέτρων. Η διατύπωση της Μεγάλης ιδέας το 1844 από τον Κωλέττη επηρέασε

βαθιά την εξωτερική και την εσωτερική πολιτική ζωή της χώρας για πολλές

δεκαετίες. Ειδικότερα το 1853 και µε την ευκαιρία της έναρξης του

Ρωσοτουρκικού πολέµου, εθνικιστικός πυρετός καταλαµβάνει όλη τη χώρα, και

σπεύδουν πολλοί εθελοντές να συµµετάσχουν στις επαναστάσεις στη Θεσσαλία,

- 5 -

στην Ήπειρο και τη Μακεδονία, µε την υποστήριξη και τη βοήθεια του Όθωνα.

Εντούτοις, η συµµαχία Αγγλίας και Γαλλίας µε την Οθωµανική Αυτοκρατορία

και η έναρξη του Κριµαϊκού πολέµου έφεραν την Ελλάδα σε δυσµενή θέση. Οι

Μεγάλες ∆υνάµεις κατέλαβαν το λιµάνι του Πειραιά ως το 1857, και µετά την

αποχώρησή τους εγκαταστάθηκε στην Αθήνα διεθνής επιτροπή που θα έλεγχε τη

δηµοσιονοµική πολιτική της χώρας.

Αν και µετά την εγκατάσταση της διεθνής επιτροπής και την αποτυχία

των αλυτρωτικών σχεδίων παρουσιάζεται µια τάση για την αντιµετώπιση των

εσωτερικών προβληµάτων και µια βελτίωση των οικονοµικών, οι εντάσεις δεν

έλειπαν. Ο παρεµβατισµός, οι πολιτικές επιλογές του Όθωνα και η έλλειψη

διαδόχου προκαλούν δυσαρέσκεια στο λαό που εκφράζεται µέσω του τύπου,

χωρίς να λείπουν και τα επεισόδια. Οι συνεχιζόµενες αυταρχικές πρακτικές που

ακολουθούσαν οι κυβερνήσεις έφεραν µεγάλο µέρος του λαού και του στρατού

εναντίον του βασιλιά. Εξεγέρσεις σηµειώνονται σ’ όλη τη χώρα και δύσκολα

καταστέλλονται, ώσπου στις 10 Οκτωβρίου 1862 το κίνηµα που επικράτησε στην

Αθήνα κήρυξε έκπτωτο το βασιλιά και αναθέτοντας την εξουσία σε προσωρινή

κυβέρνηση, συγκάλεσε Εθνοσυνέλευση. Ο Όθωνας αποφάσισε να υποταχθεί στις

αποφάσεις των εξεγερµένων, αντί να προκαλέσει εµφύλιο πόλεµο, και να

επιστρέψει στο Μόναχο.

Μετά από συγκρούσεις και επεισόδια αποφασίστηκε η τοποθέτηση στο

θρόνο του Γεώργιου Γλύξµπουργκ της ∆ανίας. Με την ανάρρησή του στο θρόνο,

εγκαινιάζεται η περίοδος της βασιλευόµενης δηµοκρατίας.

Επίλογος

Το ελληνικό κράτος κατά τις πρώτες δεκαετίες της δηµιουργίας και

διαµόρφωσής του πέρασε από πολλές φάσεις αλλαγών στον πολιτικό και

ιδεολογικό τοµέα, αλλαγών που υπαγορεύονταν από διαφορετικές συνθήκες κάθε

φορά. Είδαµε πως οι δυναµικές φιλελεύθερες και δηµοκρατικές διεκδικήσεις του

Αγώνα έδωσαν την θέση τους σιγά-σιγά σε συντηρητικότερες αντιλήψεις και

πρακτικές. Ακόµα πως οι δοµές της παραδοσιακής εξουσιαστικής τάξης

κατάφερναν να επιβιώνουν αλληλεπιδρώντας µε τις νέες συνθήκες οργάνωσης

και επηρεάζοντας τις σε βαθµό δυσλειτουργίας και αλλοίωσής τους. ∆εν έλειπαν

από όλη την εξεταζόµενη περίοδο οι συνεχείς έριδες και εντάσεις που πολλές

φορές κατέληγαν σε συγκρούσεις. Ο µόνος ενοποιητικός παράγοντας ήταν η

Μεγάλη Ιδέα, όσο παρέµενε όραµα και δεν απογοήτευε µε την αποτυχία

εφαρµογής της. Όλα αυτά συνιστούσαν µια κατάσταση πολιτισµικής

καθυστέρησης και αδυναµίας του νέου κράτους να παρακολουθήσει τις διεθνείς

εξελίξεις στον τοµέα της ανάπτυξης. Οι δυνατότητες που δηµιουργήθηκαν µετά

την επιτυχία της Επανάστασης αφέθηκαν σε γενικές γραµµές ανεκµετάλλευτες

και η Ελλάδα δεν άρχισε να ακολουθεί τις ευρωπαϊκές εξελίξεις παρά µόνο µετά

το 1864.

Κολιογεώργης Παναγιώτης

- 6 -

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν. Ροτζώκος, Ελληνική

Ιστορία, τ. Γ´, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999, κεφ. 4-9

• Ε.Αλλαµάνη, Ι. Αναστασιάδου, κ.α., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.

ΙΓ´, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978