1

Π.Σ.Κατσαφάδος

ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ 1790 ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΙΕΡΟ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ

Επτά από τα οκτώ επιλεγόμενα «μοςκόβηκα γράματα», που το 1955 σχολίασε στην

Ακαδημία Αθηνών ο Σωκράτης Κουγέας, [πρβλ.(Ι)](*) αναφέρονται σε γεγονότα που

σχετίζονται με την πρώτη ρωσικής υποστήριξης εξέγερση των Ελλήνων, τα Ορλωφικά, ενώ

το όγδοο, που τιτλοφορείται «Εξήγησις της καθολικής επιστολής Αικατερίνης Βασιλίσσης

Πάσης Ρωσσίας», αποτελεί κατά τον Κουγέα «την προς τους Ελληνας εγκύκλιον διακήρυξιν

και προτροπήν εις δευτέραν μετά την Ορλωφικήν επανάστασιν προς ενίσχυσιν τού υπό της

Ρωσίας αναληφθέντος νέου κατά των Τούρκων πολέμου (1789-1790)». Σχολιάζοντας την

επιστολή αυτή ο Κουγέας αναφέρει ότι ... «η μακρά αύτη έκκλησις της Αικατερίνης,

στρεφομένη όπως πάντοτε περί τα αυτά θέματα, της ορθοδόξου πίστεως, της προγονικής

ευκλείας και του ιδανικού της ελευθερίας, προσπαθεί δι’ αφθόνων υποσχέσεων και

κολακειών να διεγείρη την εθνικήν φιλοτιμίαν και τον θρησκευτικόν φανατισμόν των

υποδούλων Ελλήνων εναντίον του σκληρού και αλλοπίστου δυνάστου. Δαψιλείς δε

παρέχονται αι ενθαρρύνσεις και αι περί μελλούσης ευδαιμονίας υποσχέσεις».

Στην περίοδο της δεύτερης αυτής προσπάθειας των Ρώσων για υποκίνηση των

Ελλήνων σ’εξέγερση χρονολογείται η επιστολή του θέματός μας, η οποία αναφέρεται στους

Μαυρομιχάληδες και τη Μάνη.

Η επιστολή (εικ. 2 και 3) είναι δισέλιδη, γραμμένη σε απλό φύλλο χαρτί διαστάσεων

20Χ30 εκ. Φέρει το όνομα του συντάκτη της, χωρίς ιδιαίτερη υπογραφή του, και έχει

ευδιάκριτη σφραγίδα σε ισπανικό κηρό. Το κάτω ήμισυ του φύλλου έχει αποχωρισθεί και

λείπει. Επειδή κατά τα φαινόμενα το κείμενο κατελάμβανε την πρώτη σελίδα και το μισό της

δεύτερης, το σωζόμενο μέρος είναι τα 2/3 του συνόλου. Συντάκτης της επιστολής είναι ο

«καντζιλιέρης» (καγκελλάριος) «Λούκας Κομνένος» και αποδέκτης ο καπετάνιος της

Τζίμοβας Πιέρος Μαυρομιχάλης.

Μια επιγραμματική παράθεση των ιστορικών γεγονότων που έλαβαν χώρα τα χρόνια

1787-1792 θα μας βοηθήσει να τοποθετηθούμε στο κλίμα που επικρατούσε την εποχή που

εγράφη η επιστολή.

Ετος 1787- Κήρυξη νέου ρωσοτουρκικού πολέμου.

1788- Η Αικατερίνη της Ρωσίας εργάζεται για δεύτερη επανάσταση στην Ελλάδα. Οι

Ελληνες της διασποράς συγκεντρώνουν μεγάλα ποσά για τη μεγάλη ιδέα. Ο

Λάμπρος Κατσώνης αρχίζει τις καταδρομές κατά των Τούρκων.

1790, Απρίλιος- Αντιπροσωπεία Ελλήνων κατορθώνει να παρουσιάσει τελικά στην

Αικατερίνη υπόμνημα στο οποίο μεταξύ άλλων της ζητούν να ορίσει τον έγγονό της

Κωνσταντίνο ως βασιλέα των Ελλήνων. Η αυτοκράτειρα είδε με ευμένεια την

προσφορά, υπεσχέθη βοήθεια και έστειλε για τα περαιτέρω τους Ελληνες στον

διοικούντα το στρατό της Μολδαβίας πρίγκηπα Ποτέμκιν. Μετά τον Ποτέμκιν οι

πρέσβεις με συνοδεία Ρώσου στρατηγού επέστρεψαν τον Αύγουστο του 1790 στην

Ελλάδα..

1790, Μαίου 17- Ο Κατσώνης υφίσταται μεγάλη ήττα στο Καβοντόρο και

αναγκάζεται να περιορίσει τη δραστηριότητά του.

1790, Δεκεμβρίου 12 - γράφεται η επιστολή του θέματός μας.

1791, Μάρτιος- Ο Κατσώνης καταφεύγει στο Πορτοκάγιο και συνεννοείται με τους

Μανιάτες για επανάσταση. Στις αρχές του καλοκαιριού έχει ήδη εξοπλίσει 24 πλοία.

1791, Αυγούστου 4 - Συμφωνείται ανακωχή μεταξύ Ρώσων και Τούρκων (συνθήκη

Σιστόβου).

(*) Οι παραπομπές στις αγκύλες [ ... ] αναφέρονται στη βιβλιογραφία

2

1792, Ιανουαρίου 9- Η Ρωσία χωρίς τη συμμαχία της Αυστρίας αναγκάζεται να

συνάψει τελικά ειρήνη με τους Τούρκους (συνθήκη του Ιασίου). Ο Κατσώνης

οχυρώνει το Πόρτο Κάγιο και εκστομίζει το περίφημο «εάν η αυτοκράτειρα

συνωμολόγησε την ειρήνην της, ο Κατσώνης ακόμη δεν συνωμολόγησε την ιδικήν

του» και συνεχίζει τον αγώνα.

Αυτά περίπου διαδραματίστηκαν λίγα χρόνια πριν και λίγα μετά την ημερομηνία

της επιστολής.

Ας μπούμε όμως στο κυρίως θέμα μας την το γράμμα προς τον Πιέρο Μαυρομιχάλη.

Το κείμενο του σωζόμενου τμήματός του έχει όπως πιο κάτω όπου παρελήφθησαν τα

πνεύματα, ενώ οι περισπωμένες αντικαταστάθηκαν από οξείες:

Σελίδα 1, στ. 1 Ευγενέστατε σιόρ καπ.ν Πιέρο μαυρομιχάλη, μέ τούς επίλοιπους

εδικούσας, αδελφικώς ασπάζομαι

από ζάκυνθο 12.δεκεμβρίου 1790.

5 Ο εκλαμπρώτατος σιόρ Κολονέλ πιέτρο ντέ φεριέρης καί Κονσι=

λιέρης τής καντζελερίας τής αυτοκρατορικής μεγαλειότη=

τος, σταλμένος είς τά εδό μέρη από τήν αυτοκρατορικήν

μεγαλειότητα, καί πρένγκιπο Ποτέμκην γιά τάς υποθέσεις

10 τών ρομαίων μέ έστειλεν έως εδό γιά νά ανταμόσω τόν εδικόνσας,

καί εδικόνμας κύρ Παναγιώτη μαυρομιχάλη μέ μίαν γραφήν

του όπου έδοσα τού ίδιου, τόν οποίον σας στέλνο αυτού γιά νά σάς δόσει

..(10 γράμματα).. περίλιψην, τά όσα εκαταδέχθει η αυτοκρατορικής

(μεγαλειότητος) [αυτοκρα]τόρισάμας, γιά τό γέννος τών ρομαίων,

15 ...(λείπουν 30 περίπου γράμματα)...........όποιος είναι ζηλοτής καί

λείπει όλη η υπόλοιπη ημίσεια σελίδα, περίπου 15 γραμμές κειμένου.

Σελίδα 2, στ. 1 όθεν ετούτη είναι η συμβουλή μου η αδελφική, όπου ελπίζο

νά έλθουν πάλιν τα πράγματα εις τό χαίρισας, καί νά σάς γίνει

όφελος.

Μού ανάβαλεν ο κύρ Παναγιώτης τό παραπονόν σας οπού πολοί

5 σάς εγέλασαν εις διαφόρους καιρούς καί ευρίσκεσται διλιοί,

όθεν εγό σάς λέγο ότι εμπιστευθίται εις τόν παρόν συμπατριό=

τησας, καί μήν δίδεται πίστην εις τινά άλλον ψεύτην, επειδή

καί αυτός είναι επάνω γιά τήν μάνη, καί ας είναι εις ίδησιν=

σας γιά υσυχήανσας. Ειμαι μέ όλλην τήν αδελφικήν

10 αγάπην.

Τής Ευγενείας σας

ηγαπυτός δούλος και ως αδελφός

{ΣΦΡΑΓΙΔΑ Λούκας Κομνένος καντζιλιέρης εις τήν

ΣΕ δούλευσην τής αυτοκρατορικής...(5-7

γράμ.)...

15 ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΚΗΡΟ} εις τούτην..(λείπουν 25 περίπου γράμματα)...

λείπει ο,τιδήποτε μπορεί να υπήρχε στο υπόλοιπο αυτής της σελίδας.

3

Παλαιογραφικά στοιχεία:

Η μικρογράμματη γραφή είναι πλάγια. Το κείμενο καλογραμμένο, επιμελημένο και

ευανάγνωστο, μολονότι με αρκετές ανορθογραφίες, δείχνει εγγράμματο για την εποχή

συντάκτη.

Τόνοι, πνεύματα, σημεία στίξης, συνενώσεις. Το σημείο που χρησιμοποιείται στη διακοπή

λέξης και μεταφορά στον επόμενο στίχο είναι το =.

Το κεφαλαίο Λ από το μικρό διακρίνεται από το μέγεθος. Από τα ονόματα, τα βαπτιστικά

πλην ενός (πιέτρο ντε φεριέρης) αρχίζουν με κεφαλαίο γράμμα ενώ τα επίθετα (με εξαίρεση

εκείνο του συντάκτη!) με μικρό.

Τυπικές βραχυγραφίες:

Σχόλια στο κείμενο

Σελίδα 1

στίχος 1 : Ο στίχος αναφέρεται στον αποδέκτη της «γραφής» καπετάνιο Πιέρο

Μαυρομιχάλη, γιό του Γιωργάκη Μαυρομιχάλη και πατέρα του Πετρόμπεη. Το 1790 ο

Γιωργάκης Μαυρομιχάλης, που πρωτοστάτησε σαν αρχηγός των Μαυρομιχαλαίων στα

Ορλωφικά το 1770, ήταν περίπου 70 χρονών και ο Πετρόμπεης 25. Ο Πιέρος ήταν ήδη

μεσήλικας και με το να απευθύνεται η επιστολή σ’αυτόν δείχνει ότι κατά την εποχή εκείνη

διαδραμάτιζε σπουδαίο, αρχηγικό, ρόλο στην οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων.

Ο Πιέρος αυτός είναι ο ίδιος που, κατά τα Ορλωφικά, γλύτωσε τραυματισμένος από

την πολιορκία των Τούρκων στη συμπλοκή στο Μυλίπυργο, «παρά την παραλίαν, ένθα

κείνται οι μύλοι των Χριστοδουλιάνων» (Καπετανάκηδων), όπως αναφέρει η παράδοση

[πρβλ και (Ι), 96]. Η μάχη αυτή έγινε αμέσως μετά από τις ήττες των Μανιατών στο Νησί

των Καλαμών και στο ανοικτό πεδίο στην περιοχή του Αλμυρού, περί τα μέσα Μαίου του

1770. Μετά την τελευταία αυτή μάχη του Αλμυρού, κατά την οποία εφονεύθη ο αδελφός

του Ιωάννης, ο Πιέρος Μαυρομιχάλης, για λόγους που δεν έχουν διευκρινισθεί, δεν

ακολούθησε τους υπόλοιπους Μανιάτες καπετάνιους στις μετά τον Αλμυρό οχυρές θέσεις,

αλλά με 23 (κατ’ αλλους 27 ή 40) συμπολεμιστές του οχυρώθηκε μέσα σε έναν από τους

τέσσαρες πύργους που βρίσκονταν κοντά στην παραλία των Μύλων Αλμυρού,

αντιτάσσοντας απεγνωσμένη άμυνα. Κατόρθωσε τελικά να διασωθεί, παρότι έφερε 11

τραύματα, πέφτοντας στη θάλασσα και καταφεύγοντας στην παραλία «Πόρος», στα

Γιαννιτσάνικα, όπου βρίσκονταν οι άλλοι Μανιάτες. [Πρβλ. και (Ι), σελ 93, κεφ. Δ’, όπου

4

και παρατίθενται αναλυτικά τα της συμπλοκής, τοπογραφικά του Μυλιπύργου ή Μελιπύργου

όπου έλαβε χώρα το συμβάν, κ.ά.].

Ο Πιέρος παρουσιάζεται πάλι ένα χρόνο μετά (12.Απρ.1771) στη Ζάκυνθο, σε ένα

πωλητήριο μεριδίου πλοίου τύπου «ταρτάνας» [πρβλ. (V), σελ 191], να ενεργεί για

λογαριασμό του θείου του Ιωάννη Μαυρομιχάλη. Ο Σ.Κουγέας [(Ι), σελ. 75], εύλογα

υποθέτει ότι η πώληση αυτή σχέση είχε με τη συγκέντρωση λύτρων για την απελευθέρωση

τού, στις φυλακές των Τούρκων ευρισκόμενου από το 1770 (μετά τη μάχη του Νησίου),

Γιάννη Μαυρομιχάλη, αδελφού τού Γιωργάκη.

στίχος 3 : Το γράμμα στάλθηκε από τη Ζάκυνθο, που μαζί με τα άλλα νησιά της Επτανήσου

υπήρξαν το κέντρο δραστηριοποίησης της ρωσικής διπλωματίας.

στίχος 5 : Για τον «κολονέλ» (συνταγματάρχη) Πιέτρο ντε Φεριέρη, κόνσουλο στην

καγκελλαρία της Αικατερίνης δεν μπόρεσα να εντοπίσω περισσότερα στοιχεία(*). Είναι

όμως φανερό από την επιστολή ότι την εποχή εκείνη υπήρξε ο επιτετραμμένος από την

Αικατερίνη και τον Ποτέμκιν για τις ελληνικές υποθέσεις. Ο Πιέτρο (όχι Πιέρο) ντε

Φεριέρης αποκαλείται με το επτανησιακό «σιορ», όπως και ο αποδέκτης του γράμματος

Πιέρος Μαυρομιχάλης (στίχος 1). Αντίθετα ο Παναγιώτης Μαυρομιχάλης (στίχος 11, σελ.

1 και στίχος 4, σελ. 2) προσφωνείται «κυρ». Αγνοώ αν αυτή η διαφοροποίηση είναι

σημασιολογικά σημαντική.

στίχος 10 : φαίνεται ότι η έδρα του «Λούκα Κομνένου» δεν ήταν η Ζάκυνθος. Εκεί πήγε για

να συναντήσει τον Παναγιώτη Μαυρομιχάλη κατόπιν εντολής του Πιέτρο ντε Φεριέρη.

Πρβλ. και τα σχόλια του στίχου 13 της σελ. 2.

στίχος 11 : Ο μνημονευόμενος Παναγιώτης Μαυρομιχάλης είναι από τα λίγο γνωστά μέλη

της πολυμελούς και ένδοξης αυτής οικογένειας από τη Τζίμοβα της Μάνης. Στον Ζακυνθινό

ιστοριοδίφη Λεων. Ζώη αναγνωρίζεται η διάσωση του ονόματος και της δραστηριότητας του

Παναγιώτη Μαυρομιχάλη, ο οποίος «διαδραματίσας σπουδαίον πρόσωπον εις τα

Ορλωφικά» πέθανε στη Ζάκυνθο το 1813 [πρβλ. (V), σελ. 204]. Στη Ζάκυνθο, σημειωθήτω,

υπήρχαν από παλαιότερα εγκατεστημένοι πολλοί Μανιάτες, μεταξύ των οποίων και

Μαυρομιχάλαι (VΙ).

Πιθανώτατα ο Π.Μαυρομιχάλης που μνημονεύει ο Λ.Ζώης και ο συνώνυμος του της

επιστολής είναι το ίδιο άτομο, το οποίο από την επιστολή φαίνεται να είναι εγκατεστημένο

στη Ζάκυνθο και μάλιστα παρουσιάζεται και σαν ευρισκόμενο στις υπηρεσίες των Ρώσων.

Το τελευταίο αυτό στοιχείο διακρίνουμε και στο νόημα του στίχου 7 της δεύτερης σελίδας,

όπου διαφαίνεται ότι ο Παναγιώτης Μαυρομιχάλης της επιστολής θα πήγαινε στη Μάνη για

να υποστηρίξει τις θέσεις του Ποτέμκιν και της Αικατερίνης. Πράγματι ο Λ.Ζώης αναφέρει

[πρβλ. (ΙΧ), σελ. 83-84] ότι « ο εκ Μάνης capitan Παναγιώτης Μαυρομιχάλης επί είκοσι και

οκτώ όλα έτη υπηρετήσας την αυτοκρατορικήν της Ρωσσίας αυλήν διεκρίθη πάντοτε, ιδίως

δε κατά τας δύο σπουδαίας περιστάσεις των εν έτεσι 1770 και 1788 μεταξύ Ρωσσίας και

Τουρκίας πολέμων».

(*) Την ίδια περίπου εποχή, (16 Φεβρ. 1789) σε αναφορά του Ολλανδού προξένου στη

Σμύρνη προς Staten Generaal (den Haag), Γάλλος κόμης ονόματι Ferriere, διοικητής γαλλικής

φρεγάτας κατεδίωξε στον όρμο των Πατρών ονομαστό πειρατή που δρούσε στο Αιγαίο. (Πρβλ.

«Λακωνικά εκ των Ολλανδικών Αρχείων», Λακωνικαί Σπουδαί, Β’, 1975, σελ.489).

5

Περισσότερες πληροφορίες για τον Παναγιώτη Μαυρομιχάλη (που μάλλον λίγο

πριν πεθάνει είχε φορέσει τα ράσα και ασκούσε και το επάγγελμα του αγιογράφου), καθώς

και δύο επιστολές τού 1807-1808 που αναφέρονται σ’ αυτόν, βρίσκουμε στη βιβλιογραφία

(VΙΙΙ), (ΙΧ) και (Χ).

στίχος 13 : Ο Παναγιώτης Μαυρομιχάλης, πλην ίσως της επίδοσης της «γραφής», είναι

εντεταλμένος να πληροφορήσει περιληπτικά τα όσα είχε αποφασίσει η Αικατερίνη για τους

Ελληνες και τα οποία προφανώς για λόγους οικονομίας χώρου δεν μπορούσαν να

περιληφθούν στην επιστολή. Πιθανόν η λέξη που λείπει από το κείμενο του στίχου αυτού

(και η οποία φαίνεται να τονίζεται στη λήγουσα), να είναι η λέξη «προφορική» ή κάποιο

συνώνυμό της.

Σελίδα 2

στίχοι 4 -5: Το παράπονο το οποίο φαίνεται να εξέφρασε ο Παναγιώτης Μαυρομιχάλης στον

«καντζιλιέρη» Λ.Κομνηνό είναι προφανώς η στάση των Ρώσων κατά τα Ορλωφικά και η

εγκατάλειψη των Μανιατών στην τύχη τους, εγκατάλειψη που τόσα δεινά και ζωές τους

εστοίχησε.

στίχος 7 : Διαφαίνεται ότι την Μάνη περιέρχονταν και άλλοι πού έλεγαν τα αντίθετα για τις

προθέσεις των Ρώσων και συνιστούσαν αυτοσυγκράτηση και σκεπτικισμό.

στίχος 13 : Ο Λουκάς Κομνηνός αυτός, χαρακτηρίζεται «Αιγαιοπελαγίτης» (προφανώς κατά

την καταγωγή)(*)από τον Σάθα [ (ΙΙ), 538]. Είχε διορισθεί πρόξενος στην Κεφαλληνία. Ας

σημειωθεί ότι γενικός πρόξενος των Ρώσων στην Κέρκυρα (τουλάχιστον μέχρι το 1808)

ήταν ο γυιός του προεστού της Καλαμάτας Παναγιώτη Μπενάκη, Λυμπεράκης και στη

Ζάκυνθο υποπρόξενος ο αρματωλός Ζαγορίσκης.

στίχος 14 : Η λέξη που πιθανόν λείπει είναι «αυλής»

σφραγίδα: Η σφραγίδα αναπαριστά θυρεό-πανοπλία με χριστιανικό στέμμα, ο οποίος στο

εμπρόσθιο μέρος έχει χαραγμένα τρία πτηνά, τα δύο αντικρυστά. Στα δεξιά ευρίσκεται ίππος

με θωράκιση σε στάση όρθωσης και στα αριστερά όπλα (από πάνω προς τα κάτω ξίφος, δύο

λάβαρα και δύο πυροβόλα, εκ των οποίων το ένα σε κιλίβαντα) (εικ. 1.).

(*) Από τους Κομνηνούς του Βυζαντίου θεωρούνταν ότι ήραν την καταγωγή οι Στεφανόπουλοι του

Οιτύλου, οι οποίοι κατά μια παράδοση πρώτα ήλθαν στα Αλυκα και κατόπιν εγκαταστάθηκαν στο

Οίτυλο και το Σκουτάρι , (στο Σκουτάρι υπήρχαν το 1780, πρβλ. (VΙΙ), σελ. 186 και (ΧΙ), σελ. 26).

Στα Αλυκα λέγεται ότι πρωτοήλθαν και οι Μαυρομιχάληδες, οι οποίοι κατέληξαν τελικά στην

Αρεόπολη (Τσίμοβα).

Η προσφώνηση «ως αδελφός» του Λουκά Κομνηνού προς τον Πιέρο Μαυρομιχάλη, μολονότι

μπορεί να μην έχει ιδιαίτερη σημασία, ίσως δηλώνει κάποιου βαθμού συγγένεια ή ιδιαίτερη σχέση

μεταξύ τους ή μεταξύ των οικογενειών τους. Το όνομα «Λουκάς» δεν είναι συνηθισμένο στη Μάνη.

Μόνη συσχέτιση μπορεί να γίνει με το μικρό χωριό Λουκάδικα, στον Κότρωνα, όπου και εκεί οι

Στεφανόπουλοι-Κομνηνοί είχαν ως φαίνεται παρακλάδια τους [(VΙΙ), σελ. 188).

6

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η επιστολή έρχεται να προστεθεί στα πολυάριθμα ντοκουμέντα που έχουν κατά

καιρούς δεί το φώς και που σημειώνουν την παρουσία, τη δράση και τη σημασία της μεγάλης

οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων σε σπουδαία γεγονότα που προηγήθηκαν της

Παλιγγενεσίας, στα οποία πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε ο ρωσικός παράγοντας.

Δυστυχώς στο συγκεκριμένο κείμενο λείπει το τμήμα εκείνο στο οποίο περιέχονταν

οι προτάσεις και συμβουλές του αποστολέα (δηλ. των Ρώσων) προς τον Πιέρο

Μαυρομιχάλη (δηλ.τους Μανιάτες). Εκείνο πάντως που συνάγει κανείς διαβάζοντας το

μέρος της επιστολής που έχει απομείνει είναι ότι επιδιώκεται προσπάθεια συνέγερσης σε

επανάσταση, προσπάθεια που επικεντρώνεται και πάλι στην δραστηριοποίηση της Μάνης.

Στην προσπάθεια αυτή επιστρατεύονται πάλι διάφοροι «απόστολοι» της Αικατερίνης που

άμεσα ή έμμεσα βρίσκονται στην υπηρεσία της (εδώ ο Λουκάς Κομνηνός και ο Παναγιώτης

Μαυρομιχάλης) και οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν όσους παίρνουν τις αποφάσεις για

λογαριασμό των Μανιατών.

Τελικά όπως έδειξε η Ιστορία οι Μανιάτες δεν επείσθησαν αυτή τη φορά. Παρ’ όλα

τούτα, όπως είναι γνωστό, οι Μαυρομιχαλαίοι και ιδιαίτερα ο γέρων Γιωργάκης

υποστήριξαν ανοικτά την κατά των Τούρκων δράση του Κατσώνη και των συμπολεμιστών

του.

Εικ. 1. Η σφραγίδα

7

Εικ. 2. Η πρώτη ημι-σελίδα της επιστολής

8

Εικ.3. Η δεύτερη σελίδα

Copyright Π.Σ.Κατσαφάδος

9

UNPUBLISHED LETTER OF 1790 TO PIERO MAVROMICHALIS

The subject letter is written during the period of the new Russian-Turkish war (1789-1790)

and the attempt of the Russians to rouse the Greeks against the Ottomans; it contains

information about the Mavromichalis family and Mani.

The letter is two-paged (fig. 2 and 3) written on a sheet of paper 20x30 cm, the name of the

author is mentioned, albeit without signature and it incorporates a seal on wax (fig. 1). The

lower part of the sheet is missing, so does the 1/3 of the text. The author is the "καντζιλιέρης"

(chancellor) Loukas Komnenos and receiver the Tzimova "καπετάνιος" (chieftain) Piero

Mavromichalis.

A free translation of the letter is as follows:

Noble sir cap'n Piero Mavromichali, with the rest of

your people, brotherly I greet

from Zakynthos, 12 December 1790

His eminence sir colonel Pietro de Ferieres consul

of the chancellery of Her Majesty [the Empress Ekaterini],

delegate to this territory from Her Majesty

and prince Potemkin for the Greek affairs

sent me here to meet yours

and ours kyr Panayiote Mavromichalis with a letter

I handed over to himself. I send this person to your land

to summarize to you what our Empress decided

for the genre of the Ρωμαίοι

(about 30 letters missing) whoever is zealot and….

(15 lines of text are missing)

…whence this is my fraternal advice, where I hope

you to take again control of the situation and be

benefited.

Κyr Panayiotis relayed to me your complaints that many people

have misled you in various times and you stand reluctant,

but I say to you to trust this compatriot

and do not give faith to anyone else lying to you just

because he has also come to Mani, and

let this letter be for your advice

and relief. I stay with all my brotherly

love

[Seal in Your nobility's

red "wax" ] servant and as brother

Loukas Komnenos chancellor

at the service of Her majest…

at this…

10

The persons mentioned in the letter are:

- Piero Mavromichalis

Son of Giorgakis Mavromichalis and father of Petrobey. Chieftain of Tzimova, a heroic

personality during "Ορλωφικά".

- Pietro de Ferieres

Colonel, consul of the chancellery of Ekaterini of Russia. A French earl named Ferriere,

commander of a French man of war is mentioned operating in Aegean waters during 1789

[XII, p.489].

- Loukas Komnenos

Chancellor of Ekaterini of Russia in Kefalonia. According to Sathas his origin was from

Aegean.

- Panayiotis Mavromichalis

A member, of the least known ones, of the Mavromichalis' family in Zakynthos. He was in

the service of the Russians.

- Prince Potemkin

At those days commander of the Russian Army in Moldova.

The subject letter comes as an addition to numerous published documents that mark the

presence, activity and significance of the great family of Mavromichalis in all major

activities-behind-the-scene and events, that preceded the Great Hellenic Revolution, where

the Russian factor played a decisive role.

Unfortunately in the commented text the part with the proposals and advice of Russians to

Piero Mavromichalis (i.e. the Maniats) is missing. Anyhow, what is inferred is that an

attempt for a new (second) rousing of Mani against the Ottomans is taking place and for this

aim certain people directly or indirectly engaged in the service of the Empress of Russia are

commissioned; (in this case Loukas Komnenos and Panayiotis Mavromichalis).

Επιλεγμένη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – Selected BIBLIOGRAPHY

(Ι) Σ.Κουγέας, Συμβολαί εις την Ιστορίαν της υπό τους Ορλώφ Πελοποννησιακής

Επαναστάσεως (1770), ανεκοινώθη εις την Ακαδημίαν Αθηνών την 10η Μαρτίου 1955,

Πελοποννησιακά 1 (1955).

(ΙΙ) Κ.Σάθας, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, Αθήνα 1869

(ΙΙΙ) Κ.Ζησίου, Οι Μαυρομιχάλαι, Συλλογή των περί αυτών γραφέντων, Αθήνα 1903

(ΙV) Δ.Βαγιακάκος, Ο Λάμπρος Κατσώνης και η Μάνη, Λακωνικαί Σπουδαί ΙΒ’, Αθήνα

1994.

(V) Λ.Ζώης, Μαλεβός, τ. 4

(VΙ) Δ.Βαγιακάκος, Μανιάται εις Ζάκυνθον, Αρχείον της Ιστορίας του Ελλην. Δικαίου, τεύχ.

6ον (1955), σελ 3.

(VΙΙ) Δ.Βαγιακάκος, Ειδήσεις περί Μάνης, Λακωνικαί Σπουδαί, Γ’, 1977

(VΙΙΙ) Ντ. Κονόμος, Δύο ανέκδοτες επιστολές του Παναγιώτη Πέτρου Μαυρομιχάλη,

Πρακτικά του Α’ Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών, Λακωνικαί Σπουδαί, Δ’, 1979

(ΙΧ) Λ.Ζώης, Παναγιώτης Μαυρομιχάλης, περ. « Τα Ολύμπια», έτος Β’, Αθήνα 1897.

(Χ) Λ.Ζώης, Περί του Οίκου Μαυρομιχάλη, περ. «Οικογένεια», έτος Β’, Αθήνα 1898, αριθ.

13, σελ. 100-102.

(ΧΙ) Κ.Κόμης, Οι Στεφανόπουλοι της Ανατολικής Μάνης, Λακωνικαί Σπουδαί, Θ’, 1988

(XII) Α.Μπελιά, «Λακωνικά εκ των Ολλανδικών Αρχείων», Λακωνικαί Σπουδαί, Β’, 1975,

σελ.489).

Copyright P.S.Katsafados

11