Οικοτριβές #17

Ιούνιος 2015, τ. 17

Η υφαρπαγή των φυσικών πόρων δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε κάτι που συμ-βαίνει μόνο στον τόπο μας. Είναι μία βασική διαδικασία συγκέντρωσης του φυσικού πλούτου προς όφελος κάποι-ων –συνήθως λίγων- που διαπερνά την ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι επίσης μία βασική συνιστώσα των διαδικασιών πρωταρχικής συσσώρευσης του καπιτα-λιστικού συστήματος, άμεσα συναρτημέ-νη με θεμελιώδη ερωτήματα για τη σχέ-ση της φύσης με τον άνθρωπο, αλλά και για το χαρακτήρα των κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων. Στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου προτύπου ανάπτυξης, δάση, βουνά, ακτές, γη δημόσια και ιδι-ωτική, κάμποι, νερά, σπόροι, υπέδαφος, θάλασσες και αέρας βρίσκονται στο επί-

... και η αντιστροφή του παραδείγματοςτουρισμού, του εμπορίου, της αναψυχής, της ενέργειας και των εξορύξεων, καθώς και δημιουργία νέων δομών προώθησης της συσσώρευσης πόρων με πρώτο και καλύτερο το ΤΑΙΠΕΔ διαμορφώνουν το μνημονιακό τοπίο υφαρπαγής των φυ-σικών κοινών του τόπου μας. Ένα τοπίο που προσανατολίζεται όλο και περισσό-τερο προς τη διασφάλιση των συμφερό-ντων του μεγάλου κεφαλαίου και ταυτό-χρονα -συνεχίζοντας μία παράδοση πε-λατειακών σχέσεων που μετρά αρκετές δεκαετίες- κλείνει το μάτι στα χαμηλά και μεσαία στρώματα νομιμοποιώντας κάθε μορφή αυθαιρεσίας, καταπάτησης και μικροϋφαρπαγής του φυσικού πλού-του της χώρας. Και υπό αυτό το πρίσμα η υφαρπαγή των φυσικών κοινών δεν εί-

ναι απλά μία θεωρητική συζήτηση, αλλά ένα εκτεταμένο πλέγμα πρακτικών που συνδέονται με συγκεκριμένα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

Οι Οικοτριβές, με σταθερή αναφορά στην αριστερή οικολογική σκέψη και πολιτική, συνεχίζουν τη συζήτηση πάνω στις προ-κλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η Αριστερά -στην Ελλάδα και αλ-λού-, είτε μέσα από τα διάφορα επίπεδα εξουσίας, είτε μέσα από τα κινήματα και τους κοινωνικούς αγώνες. Πώς τοποθε-τείται απέναντι στην υφαρπαγή των φυ-σικών κοινών πόρων που προβάλλεται από τα κέντρα χάραξης νεοφιλελεύθε-ρων πολιτικών ως μονόδρομος για την

κεντρο μίας άγριας λεηλασίας προς όφε-λος εθνικών και παγκόσμιων ελίτ, υφί-στανται ακραία εμπορευματοποίηση και εντέλει υφαρπάζονται από τα πλατειά κοινωνικά στρώματα.

Πάνω σε αυτόν ακριβώς τον άξονα έχε κινηθεί η μνημονιακή πολιτική των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα, μέσα από τη συνεργασία των κυβερνήσεων με τους δανειστές και τα μεγάλα οικονομι-κά λόμπυ. Εκτεταμένες θεσμικές αλλαγές στην πολεοδομική, χωροταξική και πε-ριβαλλοντική νομοθεσία, προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και της παραχώρησης δικαιωμάτων εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, μεταρρυθμίσεις στα ζητήματα της ιδιοκτησίας, άνευ όρων διευκόλυνση των μεγάλων επενδύσεων στους τομείς του συνέχεια στη σελ. 2

Oικοτριβέςυφαρπαγή των φυσικών κοινών

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

3 ΕΛΠΕ: ιστορία μου, αμαρτία μου 4 ΕΥΑΘ 1 χρόνος από το δημοψήφισμα 5 διαπραγματεύσεις TTIP 6 ενσω-

μάτωση Οδηγίας για ενεργειακή απόδοση 7 οικονομική αποτίμηση της φύσης 8-9 περί βοσκοτόπων 10-14

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: υφαρπαγή των φυσικών κοινών: για την προάσπιση της δημόσιας γης, υφαρπαγή των ωκεανών, πα-

ράκτιο μέτωπο Σαρωνικού, Αθηναϊκή Ριβιέρα, ΤΑΙΠΕΔ και αναπτυξιακά μοντέλα 15 ιδιωτικοποιήσεις στην ενέρ-

γεια 16 Χωροταξικό Κεντρικής Μακεδονίας 17 λιγνίτης διεθνής εξαίρεση 18 «Πειραιάς και Ουτοπία» 19 «Απο-

λιτίκ» Rethink 20 μητροπολιτικό δίκτυο ποδηλατόδρομων 21 βιομηχανική κάνναβη 22-23 ιδέες και θεωρία:

Alexandre Costa 24 είδαμε...

περιεχόμεναμηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής

email: [email protected] – web: oikotrives.gr

Σε αγώνα δρόμου έχουν επιδοθεί το τελευ-ταίο διάστημα οι εκπρόσωποι της κοινοπρα-ξίας ΤΑΠ (Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου), καθώς οργώνουν την περιφέρεια σε Καβάλα, Δράμα και Σέρρες –όπου εντο-πίζονται και οι πιο έντονες αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες– και επιδιώκουν να αποσπάσουν δεσμευτικές υπογραφές από τους αγρότες για την παραχώρηση της γης τους, για την όδευση του αγωγού. Πριν λίγες μέρες, η αντίστοιχη εκδήλωση στις Κρηνί-δες Καβάλας εξελίχθηκε σε φιάσκο, καθώς οι συγκεντρωμένοι αγρότες αποχώρησαν, καταγγέλλοντας μάλιστα την εταιρία για εκβιασμούς και απειλές.

Για απόπειρα «υποκλοπής υπογραφών» κάνουν λόγο σε κοινή ανακοίνωση τους και οι βουλευτές Καβάλας και Σερρών του ΣΥΡΙΖΑ. Διαψεύδουν τις φήμες ότι η συμ-φωνία έχει «κλείσει» με βάση την προτει-νόμενη από την εταιρία όδευση, τονίζοντας αντίθετα ότι οι ενστάσεις που εκφράστη-καν από τις κινήσεις πολιτών θα γίνουν κατά το μεγαλύτερο μέρος δεκτές από το Υπουργείο.

Οι ενστάσεις αφορούν κυρίως στο γεγο-νός ότι ο σχεδιαζόμενος αγωγός, που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαι-τζάν, στην προτεινόμενη χάραξή του, δια-σχίζει στο μεγαλύτερο μέρος του, αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας. Στην Καβά-λα, στον πρώην Δήμο Φιλίππων, ο αγωγός διέρχεται μέσα από την περιοχή των Τενα-γών, που αποτελεί μια από τις πιο εύφορες κοιλάδες τύρφης στην Ευρώπη. Στον Ν. Σερρών προβλέπεται η δημιουργία εγκα-τάστασης «συμπιεστή φυσικού αερίου», σε μια περιοχή υψηλής αγροτικής παραγωγι-κότητας, πυκνοκατοικημένη και πολύ κο-ντά στην πόλη των Σερρών. Στη Δράμα, η

εταιρία επέλεξε να «πατήσει πόδι» εντός του λιγνιτικού πεδίου. Καθόλου τυχαία επιλο-γή, αφού όταν αποκτήσει τίτλους ιδιοκτη-σίας στην περιοχή, θα μπορούσε δυνητικά να παίξει και ρόλο ρυθμιστή της εκμετάλ-λευσης του ορυκτού πλούτου.

Από την προτεινόμενη χάραξη του αγω-γού εγείρονται όμως και σημαντικά ζητήμα-τα περιβαλλοντικής προστασίας: Ο αγωγός φαίνεται ότι θα διασχίζει επτά περιοχές του ευρωπαϊκού δικτύου NATURA 2000 και θα περνάει από οκτώ εθνικούς χώρους, που έχουν χαρακτηρισθεί καταφύγια άγριας ζω-ής. Η συνολική απώλεια οικοτόπων, εθνι-κής και ευρωπαϊκής σημασίας, ανέρχεται σε περίπου 3.760 στρέμματα.

Ο αγροτικός κόσμος και οι πολίτες που αντιδρούν περιμένουν σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις στην όδευση του αγωγού, που στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν είναι τεχνικά ανέφικτες, αλλά συνεπάγονται μεγαλύτερο κατασκευαστικό κόστος για την εταιρία. Πρόσφατα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για σκληρή διαπραγμάτευση από τον Υπουργό Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Παναγιώτη

Λαφαζάνη, προς την κατεύθυνση μιας συμ-φωνίας που θα περιλαμβάνει βελτιωμένη χάραξη του αγωγού, αλλά και αντισταθμι-στικά οφέλη για το Ελληνικό Δημόσιο και για τις τοπικές κοινωνίες.

Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά και η Ευ-ρώπη αδημονεί να κλείσει η συμφωνία που θα φέρει το αζέρικο αέριο στην πόρτα της, ένας άλλος αγωγός προκύπτει στον ορίζο-ντα, μετά την πρόσφατη επίσκεψη του κ. Λαφαζάνη στη Μόσχα. Πρόκειται για τον λεγόμενο Greek Stream που θα αποτελεί προέκταση του Turkish Stream και θα με-ταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία, μέσω Τουρκίας, Ελλάδας, πΓΔΜ και Σερβίας. «Δεν θεωρούμε τους δύο αγωγούς αντα-γωνιστικούς. Το αντίθετο, θεωρούμε ότι και οι δύο συνδράμουν ουσιαστικά στην ενεργειακή τροφοδοσία των ευρωπαϊκών χωρών. Γι’ αυτό είναι εξαιρετικά περίεργο, που ο ρώσικος αγωγός προκαλεί ανησυχίες και αμφιβολίες σε κύκλους στις ΗΠΑ αλ-λά και στην ΕΕ», ανέφερε σε ρώσικο μέσο ενημέρωσης ο υπουργός κ. Λαφαζάνης. «Δεν υποτασσόμαστε στα συμφέροντα και τις επιθυμίες οποιασδήποτε τρίτης χώρας.

Η Ελλάδα δεν είναι οικόπεδο κανενός. Η χώρα μας πρέπει να γίνει ένας ανεπτυγμέ-νος κόμβος για την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης».

Από την άλλη, η προοπτική του ενεργειακού κόμβου δεν εγείρει θετικά αντανακλαστικά στις τοπικές κοινωνίες, που στο πρόσφατο παρελθόν συγκρούστηκαν και απέτρεψαν σχεδιαζόμενες μονάδες, όπως οι δεξαμενές καυσίμων στη λιμνοθάλασσα Βάσοβα, το ερ-γοστάσιο λιθάνθρακα, ή η πλωτή μονάδα LNG στον κόλπο της Καβάλας.

Και οι αγωγοί; ΔΕΣΦΑ, ΤΑΠ, Greek Stream, κάθετοι άξονες, αλλάζουν τον χάρτη και με-τρούν τις αντοχές του περιβάλλοντος και των τοπικών κοινωνιών. Αν αποφασίσουμε ότι η χώρα μας θα πάρει μέρος στο μεγά-λο γεωπολιτικό παιχνίδι της ενέργειας, θα πρέπει, μαζί με τις τοπικές κοινωνίες και τα κινήματα πολιτών, να σχεδιάσουμε τις πιθανές διαδρομές, ώστε να ελαχιστοποι-ηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, τις καλλιέργειες και τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες σε κάθε περιοχή. Αλλιώς, την ιστορία του ΤΑΠ θα τη ζήσουμε ξανά. Και όχι πάντα, με αίσιο τέλος.

ΣΙΣΣΥ ΝΙΚΗΣΙΑΝΗ

το σχόλιο του μήνα: αγώνας δρόμου από τον δ ιαδριατ ικό αγωγό φυσικού αερ ίου

02οικονομική ανάπτυξη; Και ποιές είναι οι απαντήσεις της για την παραγωγική συγκρότηση της χώρας που θα έχουν ως στόχο την προστασία των φυσικών κοι-νών και την χωρική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη;

Πιο συγκεκριμένα: Πώς θα κοπεί ο ομ-φάλιος λώρος που συνδέει την εκμετάλ-

λευση της δημόσιας περιουσίας και των φυσικών πόρων με τους ‘εθνικούς ερ-γολάβους’ και τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες; Πώς θα χαραχτεί μία κεντρι-κή στρατηγική διαφύλαξης στοιχείων του φυσικού πλούτου μέσα από θεσμι-κές ρυθμίσεις και πολιτικές διαχείρισης του χώρου και των φυσικών πόρων; Και

μέσα από ποιες διαδικασίες και σχήματα οι τοπικές κοινωνίες και τα κινήματα θα μπορέσουν να αποφασίζουν για τα τοπι-κά ζητήματα της διαχείρισης των ακτών, των κοινόχρηστων χώρων, της δημόσιας περιουσίας, των υδάτων, του υπεδάφους και γενικά των κοινών πόρων;

Τα διακυβεύματα της αντιστροφής του

παραδείγματος είναι μεγάλα και το στοί-χημα της Αριστεράς για την ανάδυση ενός κοινωνικά βιώσιμου παραγωγικού μοντέλου προϋποθέτει σκληρές συγκρού-σεις, τολμηρούς πειραματισμούς και μα-ζί –βεβαίως- ανοιχτές και δημοκρατικές διαδικασίες.

Η συντακτική ομάδα

Συντακτική ομάδα: Έλια Αποστολοπούλου, Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος

Βελεγράκης, Ζωή Βροντίση, Δημήτρης Γερονίκος, Βίβιαν Γλένη, Παναγιώ-

της Δήμας, Ιωάννα Θεοδοσίου, Βασίλης Κίλιας, Κυριακή Κλοκίτη, Ορέστης

Κολοκούρης, Χάρης Κωνσταντάτος, Αγγελική Κουρουζίδου, Κάτια Μακρυ-

νίκα, Δήμητρα Μπαρκούτα, Νίκος Νικίσιανης, Πάνος Πετρίδης, Ινώ Σιώζιου,

Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Ερμιόνη Φρεζούλη, Μαίρη Χρι-

στιανού, Δημήτρης Χωματίδης, Πέτρος Ψαρρέας - Eπιμέλεια: Πρόδρομος

Σεϊτανίδης - Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα

OικοτριβέςΙούνιος 2015 - τ. 17

Στο άρθρο αναφερόμαστε μόνο στα διυλιστήρια των ΕΛΠΕ στην Ελευσίνα (πρώην ΠΕΤΡΟΛΑ) και Ασπροπύργου (πρώην ΕΛΔΑ). Αφορμή για το άρθρο ήταν τόσο το εργατικό δυστύχημα στα ΕΛΠΕ Ασπροπύργου στις 8/5/2015, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 4 εργαζομένων, όσο και η την εικό-να που προσπαθούν να περάσουν ορισμένοι ότι η επιχείρηση είναι καλή και πως υπεύθυνος για το δυστύχημα είναι ο «ανθρώπινος παράγοντας».

Ιστορικό ΠΕΤΡΟΛΑ & ΕΛΔΑ – πριν τη συγχώνευση σε ΕΛΠΕ

ΠΕΤΡΟΛΑ, Ελευσίνα: Το 1972 έγινε αναγκαστική απαλλοτρίω-ση 2.000 στρεμμάτων και δωρεά 900 στρεμμάτων θάλασσας στον Γιάννη Λάτση, με αποτέλεσμα να ξηλωθεί ο παραθεριστικός οικι-σμός των Ελευσινίων. Το διυλι-στήριο ξεκινά να λειτουργεί με προσωρινή άδεια, η οποία έγινε μόνιμη το 1975. Το 1979 δίνεται η πρώτη άδεια επέκτασης, η οποία όμως αρχικά ματαιώνεται από τις αντιδράσεις ευαισθητοποιημένων κατοίκων. Εν τω μεταξύ το περι-βάλλον της Δυτικής Αττικής επι-βαρύνεται από τους ρύπους των διυλιστηρίων σε συνδυασμό με τις ανεξέλεγκτες δραστηριότητες και άλλων βιομηχανικών μονάδων.

Την 1η Σεπτεμβρίου του 1992, σημειώνεται έκρηξη στο διυλιστή-ριο με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 15 εργαζόμενοι και να τραυματι-στούν άλλοι 10. Δύο χρόνια αρ-γότερα αυτοί που είχαν κατηγο-ρηθεί ως υπεύθυνοι αθωώνονται στο δικαστήριο. Η προσπάθεια της ΠΕΤΡΟΛΑ να επεκταθεί προς την πλευρά της πόλης συνεχίζεται, με νέα όμως «όπλα» εκμαυλισμού της κοινωνίας και «εκσυγχρονιστικά επιχειρήματα».

Το κίνημα «υποχρέωσε» τις δη-μοτικές αρχές να προσφύγουν το 2008 στο ΣτΕ ώστε να μην πραγ-ματοποιηθεί η επέκταση. Υπό τη συνεχή πίεση του κινήματος αυτού οι Δημοτικές Αρχές της περιοχής

προσέφυγαν στο ΣτΕ χωρίς ούτε καν να παραστούν κατά τη συζή-τηση του θέματος.

Σύμφωνα με ανακοίνωση της Επιτροπής Αγώνα (17/9/2009): «Με πρωτοφανείς διαδικασίες… η ολομέλεια του ΣτΕ… απέρριψε τις προσφυγές των τεσσάρων δήμων (Ελευσίνας, Μάνδρας, Μαγούλας, Νέας Περάμου) ενάντια στις επε-κτάσεις της Πετρόλα (ΕΛΠΕ), δί-νοντας το πράσινο φως στα ΕΛΠΕ για την υλοποίηση των σχεδίων τους. Η επέκταση της Πετρόλα έχει ήδη γίνει μέσα στις συνειδή-σεις των κατοίκων του Θριασίου πολύ πριν την απόφαση του ΣτΕ. Τα ΕΛΠΕ, με μια πρωτοφανή σε μέγεθος τηλεοπτική καμπάνια, με πολυτελή διαφημιστικά φυλλάδια, με καθημερινό καταιγισμό κατα-χωρήσεων στον τύπο, με τηλεφω-νήματα και συνεχείς οχλήσεις στα σπίτια των κατοίκων, με χορηγίες, δώρα και υποσχέσεις σε φοιτητές, ηλικιωμένους, πολύτεκνους, τοπι-κούς και αθλητικούς συλλόγους, πολιτιστικές εκδηλώσεις, σχολικά πρωταθλήματα, με φιέστες και δε-ντροφυτεύσεις, εξαγόρασαν, απο-νέκρωσαν συνειδήσεις, φίμωσαν στόματα».

Το νέο εργοστάσιο των ΕΛΠΕ στην Ελευσίνα κατασκευάστηκε με πολεοδομικές και δασικές πα-ρανομίες και άρχισε να λειτουργεί χωρίς να έχει εξασφαλίσει άδεια λειτουργίας. Στις μέρες μας η Κί-νηση Πολιτών ECOELEUSIS, που δραστήρια μέλη της συμμετείχαν στην Επιτροπή Αγώνα, έχουν κα-ταγράψει δεκάδες συμβάντα στα ΕΛΠΕ της Ελευσίνας.

Για λόγους πολιτικής μνήμης αναφέρουμε ότι την περίοδο (1999 – 2002) συμπαραστάθηκε στον αγώνα ενάντια στην επέκταση η Greenpeace και στη δεύτερη φάση (2007-2010) αντιτάχθηκε το WWF, το Παναττικό Δίκτυο, ο ΟΙΚΟ.ΠΟ-ΛΙ.Σ., η Διαρκής Κίνηση κ.ά.

ΕΛΔΑ, Ασπρόπυργος: Το 1955, με απόφαση της τότε κυβέρνησης, υπογράφεται η σύμβαση κατασκευ-ής του διυλιστηρίου Ασπροπύργου, του πρώτου διυλιστηρίου πετρε-λαίου στην Ελλάδα. Η κατασκευή

άρχισε το 1956 και το 1958 γίνο-νται τα εγκαίνια.

Η κατασκευή του διυλιστηρίου συνδυάζεται με το μπάζωμα της μίας εκ των δυο ιστορικών Λι-μνών των Ρειτών, αφιερωμένη στη Θεά Δήμητρα και τη ρύπαν-ση της άλλης λίμνης, σημερινής Κουμουνδούρου (αφιερωμένη στη Κόρη Περσεφόνη).

Τα ΕΛΔΑ λειτούργησαν με πολλά ρυπαντικά επεισόδια και με τραυ-ματισμούς εργαζομένων καθώς και με το θάνατο του δύτη Νίκου Καππέ στις 31/5/2010 (κατάλογο ρύπων και εργατικών «συμβάντων» έχει δημοσιεύσει ο Τ. Σαραντής στην ΕΦΣΥΝ 8/5/2015).

Καταγγελίες στους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος για δυσοσμία έχουν κάνει ο ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. Χαϊδαρίου και ο Σύλλογος Άνω Δάσους.

Και ερχόμαστε στο εργατικό δυ-στύχημα στις 8 Μαΐου 2015, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 4 εργαζομένων. Ακόμα δεν μάθαμε τους λόγους για τους οποίους «η Πυροσβεστική Υπηρεσία η οποία είναι υπεύθυνη για την κατάσβεση πυρκαγιών, ακόμα και σε ιδιωτι-κούς ή βιομηχανικούς χώρους, δεν επενέβη στο συμβάν… Οι υπεύθυνοι των ΕΛΠΕ Ασπροπύργου επέτρε-ψαν την είσοδο των πυροσβεστι-κών οχημάτων μετά τη λήξη του συμβάντος και τα χρησιμοποίησαν για την ψύξη της μονάδας».

Μάθαμε όμως από την ανακοί-νωση του ΥΠΕΠΕΝ ότι «Είναι θε-τικό ότι η Διοίκηση των ΕΛΠΕ έχει καλέσει σε απολογία για το τραγικό δυστύχημα εννέα στελέ-χη της επιχείρησης, μεσαία και ανώτερα, αλλά αυτό πρέπει να είναι μόνο το πρώτο βήμα σε μια προσπάθεια παραδειγματισμού και ευθύνης απέναντι στην ασφάλεια των εργαζομένων».

Σχόλιο: Η εμπειρία των βιομηχα-νικών «ατυχημάτων» έχει δείξει ότι συνήθως βρίσκονται στελέχη των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν ευθύνες για να παρουσιαστούν ότι τα «ατυχήματα» προέκυψαν από τον «ανθρώπινο παράγοντα». Τα στελέ-χη που αναλαμβάνουν την ευθύνη στηρίζονται από τις επιχειρήσεις

από τα διυλιστήρια ΠΕΤΡΟΛΑ και ΕΛΔΑ στα ΕΛΠΕιστορία μου, αμαρτία μου

νομικά, οικονομικά, εξασφαλίζουν ανοδική καριέρα και τις περισσό-τερες φορές αθωώνονται.

Τι πρέπει να γίνει

1. Να ερευνηθεί η μαρτυρία του εργαζόμενου που κατήγγειλε ότι μια ημέρα πριν το «συμβάν» είχε δημιουργηθεί παρόμοια διαρροή (Ριζοσπάστης 4/6/2015).

2. Να συμφωνήσουμε ότι ακόμα και αν κάποιος δεχτεί ότι τα ΕΛΠΕ αποτελούν «στολίδι για την εθνική οικονομία», αυτό το «στολίδι» έγινε με τον ιδρώτα και το αίμα των εργαζομένων, την εκπομπή ρύπων, που υποβάθμι-σαν την ποιότητα του εδάφους, του υπεδάφους, της θάλασσας και της ατμόσφαιρας.

3. Να αποδεχτούν οι εμπλεκόμενοι ότι «… η αποβιομηχάνιση (στη Δυτική Αττική) δεν έχει συνο-δευτεί από αντιμετώπιση της υψηλής επικινδυνότητας των δεκάδων δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στην οδηγία SEVESO…» [Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής, Μάιος 2015]

4. Να υιοθετηθεί η πρόταση της Κίνησης ECOELEUSIS: «Η θέ-σπιση της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου τόσο για τον περιβαλ-λοντικό έλεγχο όσο και για τον έλεγχο της ασφάλειας όλων των εγκαταστάσεων καυσίμων στο Θριάσιο και την Πάχη Μεγά-

ρων αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ.» Τα ΕΛΠΕ και οι άλ-λες επιχειρήσεις είναι αναξιό-πιστες να εφαρμόσουν εσωτε-ρικούς ελέγχους.

5. Το πνεύμα της ανακοίνωσης του Τμήματος Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ, που αναφέρεται στο «εργατικό ατύχημα» να επεκταθεί για το πε-ριβάλλον και την ασφάλεια της περιοχής. «Το πρόσφατο τραγικό ατύχημα στα ΕΛΠΕ πιστεύουμε να αφυπνίσει όλους τους αρμό-διους ώστε να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Μοιάζει με υποκρι-σία κάθε φορά που συμβαίνει ένα εργατικό ατύχημα όλοι να εκφράζουν τη λύπη τους για το συμβάν, να υπόσχονται πως αυτό θα είναι το τελευταίο και στη συνέχεια η ζωή να τους δι-αψεύδει οικτρά. Για λίγες μέρες το γεγονός παραμένει στο φως της δημοσιότητας για να ξεχα-στεί στη συνέχεια και τα πράγ-ματα να παραμείνουν ως έχουν ή να γίνουν και χειρότερα».

6. Να σταματήσει ο εκμαυλισμός της κοινωνίας με τις χορηγίες, τα δώρα, τις γιορτές και τα πα-νηγύρια των ΕΛΠΕ, που μόνο στόχο έχουν να κάνουν ανενό-χλητα τη δουλειά τους.

ΚΩΣΤΑΣ ΦΩΤΕΙΝΑΚΗΣΠρόεδρος των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ/

Naturefriends Greece..

03

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1704

Στις 18 Μάη, έκλεισε ένας χρό-νος από το Δημοψήφισμα του Νε-ρού στη Θεσσαλονίκη. 218.000 συμπολίτες μας στάθηκαν στην ουρά, μια ζεστή μέρα του Μάη και με ένα ξεκάθαρο ΟΧΙ στην ιδιω-τικοποίηση της ΕΥΑΘ, έστειλαν ένα πολιτικό μήνυμα στην τότε στην Κυβέρνηση.

Με αφορμή την επέτειο λοιπόν, το SOSτε το ΝΕΡΟ με την συμμε-τοχή του Σωματείου Εργαζομένων της ΕΥΑΘ, διοργάνωσε (με τη ση-μαντική συμβολή της «Αλληλεγγύ-ης για Όλους») ένα τριήμερο εκδη-λώσεων, όχι τόσο για να γιορτά-σει, όσο για να προβληματίσει, να δώσει την αφορμή για συζήτηση, που βρισκόμαστε σήμερα, τι ζητά-με από την σημερινή κυβέρνηση, τι εννοούμε κοινωνική και δημο-κρατική διαχείριση, και όλα αυτά που μας έκαναν να κατέβουμε στο δρόμο και να παλέψουμε ενάντια στην ιδιωτικοποίηση. Τι έγινε στη διάρκεια του τριημέρου:

Αρχικά, στεκόμαστε στις συζη-τήσεις με ανθρώπους των κινημά-των από τον Ευρωπαϊκό χώρο. Η Lynn Boylan, ευρωβουλευτής του Ιρλανδικού Sinn Fein ανέλυσε τι ακριβώς συμβαίνει στην χώρα της, όπου μέσα στην οικονομική κρίση, η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει ένα έργο-μαμούθ ύψους 500.000.000 ευρώ προκειμένου να τοποθετη-θούν υδρόμετρα σε όλη την χώρα. Στην Ιρλανδία μέχρι τώρα το νε-ρό πληρωνόταν μέσω της εφορί-ας, με την τοποθέτηση των υδρο-μέτρων, θα επέλθει μια αύξηση περίπου 500 ευρώ τον χρόνο. Η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει την εταιρεία Irish Water της οποίας χρέη συμβούλου παρέχει μια από

τις μεγαλύτερες πολυεθνικές του νερού! Ο κόσμος έχει ξεσηκωθεί, το θέμα έχει ξεφύγει από τη στε-νή έννοια του νερού και αγγίζει πλέον τις πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζονται ακόμη και μετά τα μνημόνια. Είναι σίγουρο ότι θα αποτελέσει κεντρικό θέμα στις επερχόμενες εθνικές εκλογές.

Στο τριήμερο, εκπρόσωποι από το Βερολίνο μίλησαν για την επό-μενη μέρα μετά την επαναδημο-τικοποίηση, και την δημοκρατι-κοποίηση στο νερό και στις εται-ρείες ύδρευσης. Ο Pablo Sanchez από την Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων Δημοσίων υπηρεσιών (EPSU) τόνισε την σημασία και τον ρόλο των εργαζομένων στις δράσεις με τα κινήματα, ενώ σημείωσε τις προσπάθειες της έμμεσης ιδιωτικο-ποίησης μέσω των διατλαντικών συμφωνιών TTIP. Στην TTIP και τις συνέπειες της αναφέρθηκε και ο David Sanchez από το Food and Water Europe

Από το Transnational Institute (TNI) η Satoko Kishimoto αναφέρ-θηκε στο «φαινόμενο» της επανα-δημοτικοποίησης και στην αποτυ-χία των ιδιωτικοποιήσεων μετρώ-ντας 237 περιπτώσεις σε 35 χώρες τα τελευταία 15 χρόνια, γεγονός που επηρέασε θετικά την ζωή πε-ρισσοτέρων από 100.000.000 αν-θρώπων.

Ο Renato di Nikola και ο Valerio Balzasmeti από το Ιταλικό Forum για το νερό αναφέρθηκαν στο Ευ-ρωπαικό κίνημα του Νερού και στην κατάσταση στην Ιταλία με-τά το επιτυχημένο δημοψήφισμα κατά της πολιτικής ιδιωτικοποί-ησης του Μπερλουσκόνι.

Ο Mui Subirana από τους Μηχα-

ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ του ΝΕΡΟΥ

νικούς χωρίς Σύνορα (Enginyeria Sense Fronteres) της Βαρκελώνης ανέλυσε τις προσπάθειες επανα-δημοτικοποίησης της εταιρείας ύδρευσης εκεί, σε μια πόλη που το νερό παραμένει υπό ιδιώτες για πάνω από 100 χρόνια.

Το μοντέλο των ΣΔΙΤ ήταν κε-ντρική αναφορά σε πολλούς από τους ομιλητές, τονίζοντας τα αρ-νητικά χαρακτηριστικά τους, ενώ θεωρούνται από όλους μια έμμεση ιδιωτικοποίηση την οποία οι κυ-βερνήσεις με το πέπλο του δημο-σίου προσπαθούν να πλασάρουν. Οι ίδιες οι πολυεθνικές προωθούν τις ΣΔΙΤ προσπαθώντας να βρουν νέους τρόπους διείσδυσης στο μο-νοπώλιο του νερού, παρέχοντας δήθεν τεχνογνωσία και εμπειρία στη διαχείριση.

Αξιζει να σημειωθεί ότι τη δι-οργάνωση του τριημέρου χαιρέ-τησαν ο Oscar Oliveira από την Cochabamba της Βολιβίας, Κανα-δοί ακτιβιστές από το Blue Planet Project και Ιρλανδοί συνδικαλιστές που αποτελούν τον πυρήνα των κινητοποιήσεων κατά της ιδιωτι-κοποίησης εκεί.

Στις εργασίες του τριημέρου συμ-μετείχαν και δεκάδες Έλληνες εκ-πρόσωποι τοπικών κινήσεων, φο-ρέων και σωματείων, αλλά και εκ-πρόσωποι πολιτικών χώρων.

Στις συζητήσεις, τέθηκαν, με-ταξύ άλλων τα σοβαρά ζητήμα-τα που έχουν δημιουργηθεί στην περιοχή Πηλίου και Βόλου με την απόπειρα της δημοτικής αρχής να υφαρπάξει το νερό από τις πηγές, το πρόβλημα της υπεράντλησης των υδατίνων αποθεμάτων από τις εταιρείες εμφιάλωσης στην Ήπει-ρο. Ακούστηκαν ακόμη προβλημα-τισμοί για τους πιθανούς κίνδυ-νους της χλωρίωσης του πόσιμου νερού, αλλά και η αναγκαιότητα για πολιτικές προώθησης του νε-ρού της βρύσης. Και εκφράστη-κε η θέση όλων των σωματείων εργαζομένων στις επιχειρήσεις ύδρευσης πανελλαδικά υπέρ της δωρεάν ελάχιστης απαραίτητης ποσότητας νερού στους οικονο-μικά αδύναμους.

Στις εκδηλώσεις παρέμβαση έκα-νε η πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου με μήνυμα υπο-στήριξης στον αγώνα για την ανα-γνώριση του νερού ως ανθρώπινο δικαίωμα, ενώ το λόγο πήραν και αρκετοί βουλευτές, δήμαρχοι και εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδι-οίκησης της Θεσσαλονίκης. Από πολλούς εκφράστηκε η απαίτηση να βγει η ΕΥΑΘ από το ΤΑΙΠΕΔ, καθώς όπως αναφέρθηκε όσο πα-ραμένει η ιδιωτικοποίηση δεν έχει κλείσει, ενώ υπήρξαν και τοποθε-τήσεις για το θέμα της δημοκρατίας στο νερό, του κοινωνικού ρόλου της ΕΥΑΘ προς τους Θεσσαλονικείς, και του ρόλου του SOSτε το ΝΕΡΟ και των εργαζομένων στο κίνημα κατά της ιδιωτικοποίησης.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣΣωματείο Εργαζομένων ΕΥΑΘ

ένας χρόνος από το

στη Θεσσαλονίκη

OικοτριβέςΙούνιος 2015 - τ. 17 05

Το τελευταίο διάστημα αυξάνονται οι ενέργειες της κοι-νωνίας των πολιτών και των κινημάτων που έχουν σαν στόχο την ανατροπή των διμερών συνθηκών ελεύθερου εμπορίου που διαπραγματεύεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τρίτες χώρες. Στο επίκεντρο αυτού του δυναμικού κι-νήματος έχει βρεθεί κυρίως η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, αλλά και αυτή με τον Καναδά (CETA). Στις 28 Μαΐου ψηφίστηκε στην επιτροπή διεθνούς εμπορίου του Ευρωκοινοβουλίου μια έκθεση για την πρόοδο των διαπραγματεύσεων, ενώ στις 10 Ιουνίου ξεκινά η διαδικασία συζήτησης της συμφωνί-ας στην ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου.

Στην Ελλάδα, λίγα πράγματα είναι γνωστά στο ευρύ κοινό για τη συμφωνία που επισκιάζεται από τη δύσκολη οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας. Εντούτοις το τελευταίο διάστημα εντάθηκαν οι προσπάθειες ενημέρωσης του κοινού και στη χώρα μας. Για παράδειγ-μα το 2014 συγκροτήθηκε επιτροπή ενάντια στο TTIP που προχώρησε σε κινήσεις διαμαρτυρίας, με πιο πρόσφατη αυτή που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 50 περίπου οργανώσεων στις 18 Απριλίου. Παράλληλα οργανώθηκαν ενημερωτικές εκδηλώσεις από το Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς και το Πράσινο Ινστιτούτο στις 22 Μαΐου και το Ελληνικό τμήμα του Ινστιτούτου Rosa Luxembourg στις 12 Μαΐου. Τέλος πραγματοποιήθηκε ενημερωτική κοινή συνεδρίαση των αρμόδιων επιτροπών της Βουλής για την πορεία των διαπραγματεύσεων στο κοινοβούλιο στις 27 Μαΐου.

Η συμφωνία αυτή έχει μια μεγάλη προϊστορία. Η ιδέα για μια συμφωνία ελευθέρου εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ αναπτύσσεται ήδη από το 2006. Οι διαπραγματεύσεις δε για την TTIP έχουν ξεκινήσει από το 2013 σε καθεστώς πλή-ρους μυστικότητας -ακόμα και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών δεν έχουν πρόσβαση στα στοιχεία της διαπραγμά-τευσης!- μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου αποτελούν εδώ και 20 χρόνια στρατηγική επιλο-γή των ισχυρών οικονομιών που προωθούν τη νεοφιλε-λεύθερη παγκοσμιοποίηση. Αρχικά αυτός ο στόχος προω-θήθηκε με τις προσπάθειες “απελευθέρωσης” του διεθνούς εμπορίου σε παγκόσμιο επίπεδο και πραγματώθηκε με την ίδρυση το 1995, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Στόχος ήταν μια παγκόσμια συμφωνία απελευθέρωσης του εμπορίου. Μια τέτοια συμφωνία ποτέ δεν στάθηκε εφικτή λόγω των αντιδράσεων της κοινωνίας μέσα από το κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης, αλλά κυρίως λόγω της δια-φωνίας των αναπτυσσόμενων χωρών. Στη συνέχεια, οδη-γηθήκαμε σε μια σειρά από διμερείς ή θεματικές συμφω-νίες. Ως θεματικές συμφωνίες έχουμε τα παραδείγματα την TISA (υπηρεσίες) και την ACTA (πνευματικά δικαιώματα). Εξάλλου η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συνάψει μια σειρά τέ-τοιες συμφωνίες με αναπτυσσόμενες χώρες (πχ. Λατινική Αμερική) χωρίς να υπάρξουν αντιδράσεις και χωρίς ποτέ

να ακούσουμε κάτι για αυτές, γι-ατί απλούστατα οδηγούσαν στην απορρύθμιση των αγορών των αναπτυσσόμενων οικονομιών και όχι της Ευρώπης.

Με αυτή τη διαδικασία ό,τι δεν στάθηκε εφικτό να γίνει με τον ΠΟΕ, γίνεται προσπάθεια τώρα να επιτευχθεί με την TTIP και τις άλλες αντίστοιχες συμφωνίες. Δεν πρόκει-ται όμως για μια εμπορική συμφωνία με στόχο τη μείωση των δασμών, που εξ άλλου είναι πολύ χαμηλοί, πρόκειται για ένα οικονο-μικό σύνταγμα. Πρόκειται δηλαδή για ένα πολιτι-κό πρόγραμμα με στόχο τη μεταφορά εξουσίας από την κοινωνία στο κεφάλαιο.

Βέβαια, δημοσίως οι οπαδοί της την προσδιορίζουν ως ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για να περιοριστούν οι “απορρυθ-μίσεις” της αγοράς. Στην πραγματικότητα όμως συμβαίνει το αντίθετο. Καταρχάς περιορίζονται περιβαλλοντικά, ερ-γασιακά και δημοκρατικά κεκτημένα δεκαετιών των ευρω-παϊκών κοινωνιών, αφού εξομοιώνονται με τις αντίστοιχες -κατά πολύ χαμηλότερες- προδιαγραφές των ΗΠΑ.

Επίσης δημιουργείται ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που ευ-νοεί τις πολυεθνικές επιχειρήσεις απέναντι στα κράτη. Πρόκειται για το μηχανισμό ISDS (Investor-State Dispute Settlement) που ουσιαστικά μεταφέρει την ισχύ από την κοινωνία στις εταιρείες και περιορίζει τη δυνατότητα των κρατών να ορίζουν αυτοί τους όρους που μπορούν να γί-νονται οι επενδύσεις. Για παράδειγμα εισάγεται μια ρύθ-μιση, η οποία θα παρακάμπτει τα εθνικά δικαστήρια και θα επιλύει το πρόβλημα σε έναν «διεθνή θεσμό» αρμόδιο να ρυθμίζει αυτού του τύπου τις διενέξεις. Ένα απλό πα-ράδειγμα για το τι σημαίνει εταιρεία εναντίον κράτους: η Σουηδική εταιρεία Vattenfall προσέφυγε κατά της Γερμα-νίας και ζήτησε 3,7 δις ευρώ αποζημίωση, όταν η Γερμα-νική Κυβέρνηση προχώρησε στη σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας μετά το ατύχημα της Φουκοσίμα.

Εκτός των άλλων, τα οφέλη της αυτής της συμφωνίας βασίζονται εν πολλοίς σε αμφιλεγόμενες και παραπλανη-τικές στατιστικές αναλύσεις. Για παράδειγμα, αναφέρονται σε αύξηση των θέσεων εργασίας και εσόδων, ισχυρισμός που έχει αποδομηθεί από το κίνημα και έχει γίνει αντιλη-πτό και από τις κυβερνήσεις. Έτσι, όχι μόνο δεν φαίνεται η TTIP να ενισχύει την απασχόληση, αλλά υπάρχουν εκτι-μήσεις ότι θα οδηγήσει σε απώλεια 1 εκατομμυρίου θέσεων εργασίας διατλαντικά (680.000 στην ΕΕ και 320.000 στις ΗΠΑ), όπως μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και ποιοτικές και μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις κ.α.

Ιδιαίτερα αρνητικές θα είναι όμως οι επιπτώσεις στο πε-ριβάλλον και στη διατροφική ασφάλεια. Καταρχήν προ-βλέπεται αύξηση μεταφοράς προϊόντων και ταυτόχρονη αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου από την αύξηση

της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων (σε αντίθεση με τις δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών που έχουν προχω-ρήσει οι χώρες που συνάπτουν τη συμφωνία). Όσο για τα ενεργειακά ζητήματα, αξίζει να επισημάνουμε, ότι η Ευ-ρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει μέσω της συμφωνίας την ευκολότερη μεταφορά πετρελαίου από τις ΗΠΑ και την απεξάρτησή της από το ρωσικό πετρέλαιο μετατρέποντας την TTIP σε ένα οικονομικό ισοδύναμο του ΝΑΤΟ.

Επίσης, η συμφωνία θα προωθήσει χωρίς περιορισμούς την εισαγωγή στην Ευρώπη των μεταλλαγμένων προϊό-ντων στην τροφική αλυσίδα αφού οι εταιρείες θα μπορούν να απαιτήσουν πλέον να μην αναγράφεται στη συσκευασία η ένδειξη ότι είναι γενετικά τροποποιημένα, ενώ από την άλλη πλευρά κινδυνεύουν να εξαφανισθούν οι χαρακτη-ρισμοί ΠΟΠ, βιολογικών προϊόντων, τοπικών προϊόντων κλπ. προωθώντας την βιομηχανική γεωργία έναντι στην ποιοτική μικρή παραγωγή και ιδιοκτησία.

Η TTIP είναι ένας πραγματικός κίνδυνος για τη ζωή μας, αλλά υπάρχουν και σημαντικές πρωτοβουλίες για να απο-τραπεί, όπως έγινε με την συμφωνία για τα πνευματικά δικαιώματα (ACTA) στο πριν λίγα χρόνια. Η πρωτοβουλία Ευρωπαίων πολιτών (ECI) για δημοψήφισμα έχει υπερβεί κατά πολύ κάθε άλλη προηγούμενη αντίστοιχη πρωτοβου-λία, ξεπερνώντας πλέον τις 2 εκατομμύρια υπογραφές. Επίσης μια σειρά χώρες έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους και τοπικά συμβούλια ανακηρύσσονται σε ζώνες ελεύθερες από την TTIP. Ο επόμενος στόχος είναι να χαρακτηρισθεί η συμφωνία μεικτή ώστε να υποχρεούται να περάσει από κάθε εθνικό κοινοβούλιο ξεχωριστά.

Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, εντείνονταν η προσπάθεια πίεσης προς τους Ευρωβουλευτές ενόψει της συζήτησης στις 10 Ιουνίου στο Ευρωκοινοβούλιο (η οποία όμως αναβλήθηκε την παραμονή). Ήδη 200 περί-που βουλευτές μεταξύ των οποίων ολόκληρες οι ομάδες των Πρασίνων και της Αριστεράς έχουν αντιταχθεί πλή-ρως στη συμφωνία.

ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΟΛΟΚΟΥΡΗΣ

Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου της ΕΕ (TTIP, CETA)

σε κρίσιμη καμπή οι διαπραγματεύσεις για τις

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1706

από την ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΦΤΩΧΕΙΑ στην ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ με αφορμή μια εναρμόνιση...Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

και η μείωση των εκπομπών CO2 επηρέασε άμεσα το σύνολο της ευρωπαϊκής ενεργει-ακής βιομηχανίας. Από τις πρώτες πρωτο-βουλίες της ΕΕ προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η προώθηση τεχνολογιών ΑΠΕ, με τη μορφή μηχανισμών επιδοτήσεων εγγυημέ-νης βιωσιμότητας.

Μερικά χρόνια μετά την «επανάσταση» αυτή, παρατηρεί κανείς ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση προτίμησε να δαπανήσει δισεκα-τομμύρια στην ενίσχυση, ουσιαστικά, της βιομηχανίας των ΑΠΕ και στη συνέχεια να ασχοληθεί στα σοβαρά, αν βέβαια πιστέ-ψουμε και τώρα στις διακηρυγμένες προ-θέσεις, με θέματα ενεργειακής εξοικονόμη-σης και αποδοτικότητας. Ο λόγος που «το κάρο μπήκε μπροστά από το άλογο» είναι πλέον οφθαλμοφανής Οι βιομηχανικές χώ-ρες παραγωγής τεχνολογίας ΑΠΕ επιδότη-σαν τη βιομηχανία τους και αφαίμαξαν για άλλη μια φορά τις χώρες καταναλωτές της ευρωπαϊκής περιφέρειας, στρεβλώνοντας ταυτόχρονα μεγάλο μέρος της οικονομικής τους δραστηριότητας.

Πέρα από αυτά υπάρχουν και άλλα στοιχεία που οδήγησαν σε αυτήν την αντίφαση.

Οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας δεν είναι άμεσα συμβατές με τη γενικότερη νεοφιλελεύθερη αφήγηση αφού δεν οδη-γούν σε δημιουργία μεγάλων αγορών με αντίστοιχα οικονομικά μεγέθη και «προστι-θέμενες αξίες». Εγγενής αντίφαση επίσης στη μαζική προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας, στο πλαίσιο του υπάρχοντος οικονομικού μοντέλου, είναι ότι η κύρι-ος ευνοούμενος το πολιτικών αυτών είναι ο καταναλωτής ενέργειας και ιδιαίτερα ο μικρός. Αντίθετα ο παραγωγός καλείται να μειώσει το πωλούμενο προϊόν του, την ενέργεια δηλαδή.

Για την αριστερά πάντως η εξοικονόμη-ση ενέργειας:• Είναι μία ορθολογική επιλογή εφόσον

οδηγεί με τον πιο ευθύ τρόπο στον οι-κολογικό μετασχηματισμό.

• Οδηγεί στην εξέταση, διεκδίκηση και προ-τεραιοποίηση των αναγκών, τόσο όσον αφορά στη φύση της ενέργειας ως κοι-νωνικού αγαθού, όσο και για τη λειτουρ-γία της ως παράγοντα για την παραγωγή άλλων αγαθών.

• Κινητοποιεί και εμπλέκει στα έργα αύξη-σης της ενεργειακής αποδοτικότητας ένα μεγάλο εύρος από κοινωνικά υποκείμενα (δήμοι συνεταιρισμοί μικρές επιχειρήσεις,

πολίτες) και δίνει τη δυνατότητα για την ανάπτυξη νέων (κοινωνική επιχειρημα-τικότητα, ομάδες άνεργων μηχανικών και τεχνικών).

• Βάζει σαφείς προτεραιότητες για τις ανα-γκαίες επενδύσεις που πρέπει να γίνουν από τον δημόσιο τομέα, κυρίως στο κτι-ριακό απόθεμα και τις μεταφορές.

Οδηγία 27 του 2012

Στο σημείο λοιπόν αυτό όπου η αγορά τον ΑΠΕ αντιμετωπίζει προβλήματα βιωσιμό-τητας, η Ελλάδα έρχεται να εναρμονιστεί στης απαιτήσεις της Οδηγίας 27 του 2012 περί ενεργειακής αποδοτικότητας και εξοι-κονόμησης. Ας προσπαθήσουμε να δούμε τα βασικά σημεία τις Οδηγίας και να εντο-πίσουμε τις ευκαιρίες που δίνει για εξορθο-λογισμό της κατανάλωσης ενέργειας αλλά και της αγοράς ενέργειας γενικότερα μαζί με τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει μια στρεβλή εφαρμογή της.

Η οδηγία 27 του 2012 έχει ως στόχο την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης στην ΕΕ. Με άλλα λόγια σκοπεύει στη μεί-ωση της κατανάλωσης, είτε πρωτογενούς ενέργειας είτε της ενέργειας που πωλείται στον τελικό χρήστη (τελική ενέργεια), χω-ρίς όμως εκπτώσεις στο τελικό αποτέλεσμα. Η αύξηση, για παράδειγμα, της απόδοσης του συστήματος θέρμανσης σε ένα διαμέ-ρισμα σημαίνει: αν αρχικά για ένα διαμέ-ρισμα 110m2 απαιτείται λέβητας αερίου με θερμική ισχύ 18kWth, θα πρέπει να λάβου-με εκείνα τα μέτρα (μονώσεις, κουφώματα κ.λπ.), ώστε να έχουμε την ίδια «θερμική άνεση» στο χώρο με έναν λέβητα 11kWth, ο οποίος θα καίει το ίδιο χρονικό διάστημα με τον αρχικό και άρα θα καταναλώνουμε λιγότερο καύσιμο.

Βασικά εργαλεία για τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση σε εθνικό επίπεδο της ενεργειακής απόδοσης είναι:1. Η κατάρτιση εθνικού σχεδίου δράσης

ενεργειακής απόδοσης (ΕΣΔΕΑ) για κάθε κράτος μέλος. Το σχέδιο αυτό είναι αλλη-λένδετο με τον εθνικό στόχο ενεργειακής απόδοσης που κάθε κράτος αποφασίζει ότι θα θέσει βάση της Οδηγίας, και επι-καιροποιείται κάθε τρία χρόνια. Ο εθνικός στόχος ενεργειακής απόδοσης δεν είναι τίποτε άλλο από την εξοικονόμηση ενέρ-γειας που πρέπει να επιτευχθεί μέχρι το 2020, με έτος βάσης το 2013, εφαρμόζο-

ντας τις προτάσεις του ΕΣΔΕΑ.

2. Η εκπόνηση μελετών αξι-ολόγησης του δυναμικού υλο-ποίησης σε εθνικό επίπεδο της συμπαραγω-γής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας αλλά και της αποδοτικής τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης. Λόγω του ότι η ψύξη και η θέρμανση των κτηρίων αποτελούν βα-σικό πεδίο βελτίωσης σε ό,τι αφορά στην ενεργειακή αποδοτικότητα.Πέρα από την κατάρτιση του ΕΣΔΕΑ η

Οδηγία υποχρεώνει κάθε κράτος μέλος να λάβει τα ακόλουθα μέτρα:1. Ο δημόσιος τομέας πρέπει να δώσει το

παράδειγμα στην ενεργειακή απόδοση των κτηρίων του ανακαινίζοντας ένα πο-σοστό κάθε έτος, αλλά και γενικότερα να λαμβάνεται υπόψη το ενεργειακό αποτύ-πωμα στις δημόσιες προμήθειες.

2. Οι πάροχοι ενέργειας (ΔΕΗ, υγρά καύσιμα, φυσικό αέριο) πρέπει να προωθήσουν την ενεργειακή απόδοση στους πελάτες τους με συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους κάθε χρόνο ή εναλλακτικές πολιτικές σε συνεργασία με το κράτος μέλος.

3. Οι εταιρείες, ειδικά οι μεγάλες (μη ΜΜΕ) να εφαρμόσουν πρότυπα ενεργειακής δι-αχείρισης.

4. Να προωθήσει την ενεργειακή απόδοση στον ενεργειακό εφοδιασμό μέσα από τον καλύτερο σχεδιασμό και την προώθηση συστημάτων τηλεθέρμανσης και τηλε-ψύξης. Όπως και γενικότερα στην ενερ-γειακής απόδοση στην θέρμανση και την ψύξη.

5. Να λαμβάνει υπόψη την ενεργειακή από-δοση στη διαχείριση και λειτουργία των υποδομών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Προωθώντας την ενεργειακή απόδοση στην παραγωγή, αλλά και στη μεταφορά με την προώθηση μέτρων όπως την εξισορρόπηση του συστήματος και με συμμετοχή των καταναλωτών ενέργειας (Διακοψημότητα) και τα ευφυή δίκτυα μεταφοράς. Για να επιτευχθεί ο όλος σχεδιασμός, η

Οδηγία προκρίνει την καθιέρωση πρότυπων ενεργειακής διαχείρισης σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες στην τομέα των ενεργει-ακών μετρήσεων.

Τέλος, για τη χρηματοδότηση του όλου εγχειρήματος ειδικά στον ιδιωτικό τομέα προβλέπονται:1. Δημιουργία εταιρειών ενεργειακών υπη-

ρεσιών, η λειτουργία των οποίων θα βασίζεται στα συμ-βόλαια ενεργειακής απόδο-

σης. Οι εταιρείες ενεργειακής από-δοση θα λειτουργούν ως υπηρεσία μίας στάσης για έργα ενεργιακής απόδοσης, εξασφαλίζοντας τη χρηματοδότηση της υλοποίησης με εγγυημένη εξοικονόμη-ση. Για παράδειγμα θα βρίσκουν τη χρη-ματοδότηση για την ανακαίνιση μίας κα-τοικίας και στη συνέχεια θα υπάρχει και η δυνατότητα αποπληρωμής, μέσω ενός συμβολαίου ενεργειακής απόδοσης, από τα χρήματα που κερδίζει ο καταναλωτής από την εξοικονόμηση.

2. Τη δημιουργία εθνικού ταμείου ενεργει-ακής απόδοσης και χρηματοδοτικής και τεχνικής υποστήριξης.Είναι χαρακτηριστικό πάντως ότι από τις

πρόνοιες της Οδηγίας λείπει η ιδιαίτερη επιμονή σε τρία πολύ βασικά σημεία, τα οποία και κινδυνεύουν να ακυρώσουν την επί της αρχής σωστή της στόχευση.1. Η εξοικονόμηση ενέργειας στις μεταφο-

ρές, η οποία δεν ζητείται στο πλήθος των άρθρων, ούτε η αυτονόητη διατύπωση εθνικής στρατηγικής, πόσω δε μάλλον η υποχρέωση λήψης μέτρων.

2. Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχει-ας μέσα από τις δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας, η οποία αναφέρεται αδύναμα σε μια απλή παράγραφο, την ίδια στιγμή που άλλες, πιθανόν ήσσονος σημασίας, προτεραιότητες, αναφέρονται αναλυτι-κά.

3. Η εξοικονόμηση ενέργειας στη βιομηχα-νία, για την οποία προβλέπεται μόνο η διαδικασία των ενεργειακών ελέγχων και όχι η δεσμευτική προώθηση μέτρων.Οι παραπάνω «ελλείψεις» δεν είναι βέβαια

τυχαίες. Ίσα ίσα χτυπούν στην καρδιά της ευρωπαϊκής πολιτικής στον βιομηχανικό και κοινωνικό τομέα. Προφανώς η ευρω-παϊκη βιομηχανία, αλλά και το καταρρέον ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος, δεν θέλουν «περιττές» υποχρεώσεις σε ευρωπαϊκές οδηγίες. Θα αποφασίσουν αυτοί, όταν και όπως κρίνουν να διαχειριστούν τα όποια «προβλήματα».

Διαμόρφωση εθνικής πολιτικής

Για την εθνική πολιτική η διατύπωση στρατηγικής στους παραπάνω τομείς εί-ναι απαραίτητη. Ειδικότερα η αντιμετώ-πιση της ενεργειακής φτώχειας αλλά και


Για την οικονομική αποτίμηση της φύσης«Η φύση καταστρέφεται επειδή είναι αόρατη στους πολιτικούς

και τις επιχειρήσεις», λένε οι υποστηρικτές της οικονομικής αποτί-μησης της φύσης. Η σιωπηρή παραδοχή: Δημιουργήστε μια «φύση που το κεφάλαιο μπορεί να δει» και η απώλεια της βιοποικιλότητας θα σταματήσει. Αλλά δεν είναι τόσο απλό!

Εκδόθηκε πρόσφατα από το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ Βρυξελ-λών η μπροσούρα στα αγγλικά με τίτλο “Οικονομική αποτίμηση της φύσης: το τίμημα της διατήρησης; Μια κριτική διερεύνηση” της Jutta Kill, ερευνήτριας και ακτιβίστριας για ζητήματα όπως οι ευελικτοι μηχανισμοί εμπορίας και συμψηφισμού άνθρακα, και οι επιπτώσεις της “νέας οικονομίας της φύσης” σε τοπικές κοινότητες διεθνώς. Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή της έκδοσης, σήμερα λέξεις όπως «λογιστική αποτίμηση φυσικού κεφαλαίου», «χρηματιστικοποίηση της Φύσης», «οικοσυστημικές υπηρεσίες» και «συστήματα συμψη-

φισμού/ αντισταθμισης βιοποικιλότητας» αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της «πράσινης οικονομίας». Και έχουν γίνει μέρος του βασικού λεξιλογίου της συζήτησης για την προστασία και διατήρηση της φύσης. Ωστόσο, αυτές οι εκφράσεις δεν έχουν αληθινό νόημα˙ οι έννοιες που τις στηρίζουν είναι ασαφείς, και υπόκεινται σε επιλεκτική ερμηνεία από κατεστημένα συμφέροντα. Ενώ, παραδόξως, υπήρξε εξαιρετικά μικρή δημόσια συζήτηση σχετικά με αυτούς τους νέους τρόπους παρουσίασης της φύσης, παρά τις δυ-νητικά εκτεταμένες επιπτώσεις.

Συλλογικότητες που αντιστέκονται στην καταστροφή δασών και άλλων φυσικών περιοχών, η οποία δικαιολογείται με καταβολή αποζημιώσεων σε δήθεν συγκρίσιμη θέση αλλού, διεκδικούν το να δοθεί με-γαλύτερη προσοχή στη διαφορά μεταξύ των αφηρημένων εννοιών της οικονομικής αποτίμησης και της συγκεκριμένης εφαρμογής τους. Η έκδοση έχει ρητά σαν στόχο να συμβάλει στη δημόσια συζήτηση που ξεκινούν αυτοί οι τοπικοί αγώνες.

Στο κείμενό της, η συγγραφέας εξετάζει αρχικά μερικές από τις υποθέσεις, λογικούς ισχυρισμούς και επιχειρήματα στη βάση των οποίων δομείται αυτή η «νέα οικονομία της φύσης». Κριτικάρει έντονα την απόδοση αξίας στο περιβάλλον ως φυσικό κεφάλαιο. Εξηγεί τη διαδικασία χρηματιστικοποίησης της φύ-σης. Στη συνέχεια, προσδιορίζει τους βασικούς παράγοντες που δίνουν ώθηση στην οικονομική αποτί-μηση της φύσης: πολυμερείς οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, πολυεθνικές εταιρείες, όπως η Rio Tinto, τους χρηματοπιστωτικούς παράγοντες που υπέγραψαν την Natural Capital Declaration, ΜΚΟ, ειδικά επενδυτικά κεφάλαια και τέλος, πανεπιστήμια και εταιρείες συμβούλων.

Ακολουθούν μελέτες περιπτώσεων έργων συμψηφισμού/ αντιστάθμισης άνθρακα και βιοποικιλότητας έχουν αποτύχει. Έτσι, μια σειρά από μύθοι καταρρίπτονται, όπως:• Ο μόνος τρόπος να σωθεί η φύση είναι να δείξει την οικονομική της αξία• Ο υπολογισμός της οικονομικής αξίας δεν είναι το ίδιο σαν να μπαίνει τιμή στη φύση• Ας το παραδεχτούμε - το δάσος επρόκειτο να καταστραφεί ούτως ή άλλως.• Κάνοντας τις εταιρείες να πληρώσουν για την καταστροφή που προκαλούν είναι καλύτερο απ’ το τί-

ποτα• Ο συμψηφισμός/ αντιστάθμιση θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως έσχατη λύση• Κάποια αποτίμηση χρειάζεται για τον επακριβή καθορισμό αποζημιώσεων, λχ. από πετρελαιοκηλίδα

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, στο κείμενο εξετάζονται οι άφθονοι παραλογισμοί που έρχονται στο προσκήνιο στην προσπάθεια να μετατραπεί ο ιστός της ζωής σε τακτοποιημένες, συσκευασμένες, μετρή-σιμες και συγκρίσιμες μονάδες «οικοσυστημικών υπηρεσιών».

Καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι έχει έρθει η ώρα να απορρίψουμε σθεναρά την εμπορευματοποί-ηση της φύσης. Το «όχι» στην οικονομική αποτίμηση του ιστού της ζωής και της ποικιλομορφίας που περιέχει είναι επίσης μια σημαντική κατάφαση. Λέει “ναι” στην αναγνώριση των διασυνδέσεων μεταξύ του ανθρώπου και του μη-ανθρώπινου, διασυνδέσεων που διαμορφώνουν τους συγκεκριμένους τόπους και που καθιστούν τη φύση σε μια περιοχή διακριτή και ιδιαίτερη από τη φύση αλλού. Επιβεβαιώνει επίσης ότι το νήμα της ζωής, πρέπει να διαφυλαχθεί και ότι χρειάζεται να αντισταθούμε στη συνεχιζό-μενη καταστροφή.

Αυτή η αντίσταση αποδεικνύει ότι υπάρχει - και πάντα υπήρχε - μια πλειοψηφία που δίνει αξία στην συγκεκριμένη, ιδιαίτερη “φύση” που κινδυνεύει. Αυτές οι αξίες είναι βαθύτερες από το να υπολογίσουμε την οικονομική ή χρηματική αξία ορισμένων επιλεγμένων μονάδων ή «υπηρεσιών» που αποσπώνται από αυτό το πλέγμα της ζωής. Ωστόσο, οι φωνές που εκφράζουν παρόμοιες αξίες συνήθως αγνοούνται όταν λαμβάνονται αποφάσεις που καταστρέφουν ένα δάσος, ένα ποτάμι, ένα λιβάδι, ένα βάλτο ή ένα βουνό.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η συγγραφέας Jutta Kill, “το να υιοθετούμε το πλαίσιο που βλέπει τη φύση με τον τρόπο του κεφαλαίου εξορισμού απαιτεί να υποβαθμίσουμε τις αξίες που θεωρούμε -ή θε-ωρούσαμε- σημαντικές. Αυτά πιθανά συνεπάγεται την απώλεια μιας ηθικής αρχής και νομιμοποίησης, τουλάχιστον μακροχρόνια. Το να υιοθετούμε την έννοια της οικονομικής αξίας της φύσης, σημαίνει πως υιοθετούμε τις αξίες ενός επιχειρηματικού μοντέλου που βασίζεται στην χωρίς όρια μεγέθυνση και στην αντίστοιχη διάλυση της “φύσης” και των ζωών πολλών ανθρώπων.”

Ο/τ.

07

της ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανι-κή παραγωγή είναι κομβικά για να βγει η οικονομία μας από την κρίση αλλά και για να ενισχύσουμε τη μελλοντική αειφορία της οικονομίας μας.

Η ενσωμάτωση της Οδηγίας δεν πρέπει να αποτελέσει πρόσχημα για επιβολή οικο-νομικών επιβαρύνσεων σε πολίτες και επι-χειρήσεις, φαινόμενο που συνέβαινε κατά κόρον στο παρελθόν. Αντιθέτως, καλό είναι οι πρόνοιες της Οδηγίας να ενσωματωθούν με γνώμονα την επανεκκίνηση συγκεκριμένων κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας, όπως η οικοδομή. Έτσι, μπορεί η ενσωμά-τωση αυτή να αποτελέσει ακόμα και σημείο σύγκλισης του προγράμματος της Θεσσαλο-νίκης με την ευρωπαϊκά επιβαλλόμενη πο-λιτική για την ενεργειακή απόδοση.

Βασικό εργαλείο για την ορθολογική ανά-πτυξη των έργων εξοικονόμησης ενέργειας (αλλά και των ΑΠΕ), είναι η υλοποίηση του περιφερειακού ενεργειακού σχεδιασμού. Ο περιφερειακός ενεργειακός σχεδιασμός αποτελεί μια ορθολογική αλλά και συμμε-τοχική διαδικασία η οποία προσφέρει στις τοπικές κοινωνίες:• Την άμεση εμπλοκή τους στον ενεργει-

ακό σχεδιασμό και την επιλογή του τρό-που που επιτυγχάνονται οι στόχοι της κλιματικής αλλαγής και οι αντίστοιχες υποχρεώσεις που αυτοί επιβάλλουν.

• Την αποφασιστική εμπλοκή στον χωρο-ταξικό σχεδιασμό.

• Τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων των ενεργειακών έργων στην τοπική απασχόληση και ανάπτυξη.

• Την άμεση εμπλοκή τους, στον έλεγχο και την ιδιοκτησία των έργων.Στόχοι, τέλος, της πολιτικής της αριστε-

ράς στον τομέα της εξοικονόμησης και των ΑΠΕ είναι η εμπλοκή των θεσμών της κοι-νωνικής οικονομίας στη μελλοντική τους ανάπτυξη. Οι θεσμοί αυτοί δεν είναι ανα-πτυγμένοι στη χώρα μας έως τώρα. Ως συ-νέπεια, θα είναι δύσκολο να υιοθετηθεί, ένα οραματικό ή πρακτικό υπόδειγμα που να εντάσσει τον τρίτο πυλώνα της οικονομίας στην παραγωγή και κατανάλωση ενεργει-ακών αγαθών.

Ποια είναι όμως τα κριτήρια με βάση τα οποία θα σχεδιάσουμε και θα εφαρμόσου-με την πολιτική μας για την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας; Πώς μπορεί μια τέτοια πολιτική να είναι πετυχημένη; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις; Ποιοι είναι

οι κίνδυνοι;Όσο και αν φαίνεται τετριμμένο,

ειδικά για τη λογική της αριστεράς, οποιαδήποτε επιτυχημένη πολιτική για την αύξηση της ενεργειακής αποδο-τικότητας απαιτεί τη λειτουργία ενός ισχυρού δημόσιου τομέα. Η έκδοση των κανονισμών και η διενέργεια των ελέγχων, η σύνταξη και η πα-ρακολούθηση των σχεδίων δράσης, η δημιουργία δομών παρακολούθη-σης, ο συντονισμός των δράσεων, η δημιουργία και επίβλεψη της αγοράς ενεργειακών υπηρεσιών, επιβάλει τη λειτουργία ενός δημόσιου τομέα με στιβαρή και συνεχή παρουσία σε κάθε πλευρά.

Επίσης η εμπειρία των προγραμ-μάτων που έχουν «τρέξει» έως τώ-ρα απέδειξε τη σημασία που έχει η λειτουργία ενός χρηματοπιστωτικού βραχίονα που να στηρίζει τις δράσεις εξοικονόμησης, εξοικονομώντας πα-ράλληλα τους διαθέσιμους πόρους. Η δημιουργία ενός ειδικού ταμείου, αλλά και η ρύθμιση της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε αυτή την κατεύθυνση είναι για τη σημερινή κυβέρνηση ένα μεγά-λο στοίχημα που μπορεί να δράσει πολλαπλασιαστικά και για άλλους τομείς.

Όλα τα παραπάνω βέβαια συνδέο-νται και με τη θεωρητική απαίτηση των προωθούμενων πολιτικών για την ενεργειακή αποδοτικότητα, περί αντιστάθμισης των απωλειών στον τομέα παραγωγής ενέργειας με τον πλούτο που θα παραχθεί από την υλοποίηση των πολιτικών εξοικονό-μησης. Η προώθηση της εξοικονόμη-σης εκ των πραγμάτων θα οδηγήσει σταδιακά σε μείωση των πωλήσεων στην αγορά ενέργειας, το συμβατικό κομμάτι τις οποίας έχει συνδεθεί αρ-νητικά με την κατασπατάληση των φυσικών πόρων. Οι όποιες απώλει-ες στον κύκλο εργασιών της αγοράς ενέργειας αν και συμβάλουν στην αειφορία είναι επιθυμητό, σύμφω-να με τις προβλέψεις της Οδηγίας, να αντισταθμιστούν με την αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας σε τομείς άμεσα συνδεδεμένους με την εξοικονόμηση και την εκλογικευ-μένη κατανάλωση ενέργειας. Αλλά όλα αυτά μένουν να αποδειχτούν μέσα από την εφαρμογή τον όποι-ων πολιτικών.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΙΛΙΑΣ Αν. Γ.Δ. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και

Εξοικονόμησης Ενέργειας

ΠΕΤΡΟΣ ΑΛΛΗΛΟΜΗΣΗλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός

Υπολογιστών, PhD

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1708

Τη σπουδαιότητα της κτηνοτροφίας για την οικονομία της χώρας δεν την αμφισβη-τεί κανείς. Ιδίως όταν μιλάμε για την πα-ραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και ειδικότερα για τον ρόλο του κλάδου σε αυτή καθώς και στην παραγωγική ανασυγκρότη-ση του ίδιου του γεωργικού τομέα.

Η Ελλάδα έχει την τύχη να έχει μεγάλη ποικιλία φυσικών οικοσυστημάτων που στηρίζουν την κτηνοτροφία. Φρυγανικές εκτάσεις στις πιο ξηροθερμικές περιοχές της χώρας, ποολίβαδα και χορτολίβαδα όπου εκτρέφονται κυρίως πρόβατα και βοοειδή, δασικές εκτάσεις με θάμνους και δέντρα όπου βόσκονται κυρίως από αίγες, υψη-λά παραγωγικά δάση καθώς και λειμώνες (γεωργικές εκτάσεις που είναι σπαρμένες με κτηνοτροφικά φυτά).

Για ποια κτηνοτροφία όμως μιλάμε; Το μοντέλο που προωθείται και επιδοτείται πανευρωπαϊκά εδώ και πολλά χρόνια είναι αυτό της εντατικής βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας (κυρίως βοοτροφίας και δευ-τερευόντως χοιροτροφίας και πτηνοτροφίας). Αυτός ο τρόπος εκτροφής συνδέεται άμεσα με τη γαλακτοβιομηχανία και τη βιομηχα-νία κρέατος. Αυτό το είδος κτηνοτροφίας καταναλώνει το 60% των παραγόμενων σι-τηρών στην ΕΕ, χρησιμοποιεί επεξεργασμέ-νες ζωοτροφές και ευθύνεται για το 14,5% των εκπομπών CO2 που προκαλούνται από ανθρώπινους παράγοντες ετησίως. Οι ανά-γκες της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας οδηγούν σε εντατικές μεγάλες μονοκαλλι-έργειες σιτηρών ή κτηνοτροφικών φυτών, με δυσμενείς συνέπειες στη γονιμότητα του εδάφους και στη διατήρηση της βιοποικι-λότητας, υπονομεύοντας την επισιτιστική ασφάλεια και τους φυσικούς πόρους από τους οποίους εξαρτάται η γεωργία.

Η κτηνοτροφία στην Ελλάδα

Το μοντέλο που περιγράφεται παραπά-νω ελάχιστα σχετίζεται με την παράδοση της χώρας μας στην κτηνοτροφία. Η στα-βλισμένη κτηνοτροφία (βοοτροφία και χοι-ροτροφία) κατέχει σημαντική θέση, όπως επίσης σημαντική είναι και η εκτατική βοοτροφία. Αλλά η χαρακτηριστική μορ-φή κτηνοτροφίας για την Ελλάδα είναι η αιγοπροβατοτροφία. Μορφή που ταιριάζει στο ανάγλυφο και τις κλιματικές συνθήκες της χώρας. Πιο συχνά βλέπει κανείς κατσί-κια σε υψώματα, παρά αχανή λιβάδια όπου βόσκουν αγελάδες.

Η εκτατική κτηνοτροφία στην Ελλάδα

ασκείται κυρίως σε εκτάσεις που στην πλει-ονότητά τους είναι δασικές εκτάσεις, μεγά-λο μέρος των οποίων χωρίς βόσκηση έχουν την τάση να επιστρέφουν στην αρχική τους κατάσταση, να γίνονται δηλαδή δάση. Από την άλλη, η βοσκή εντός των δασών είναι επιτρεπτή και συχνά επιθυμητή δραστηρι-ότητα, με την προϋπόθεση ότι εξελίσσεται στο πλαίσιο της δασικής νομοθεσίας βάσει της οποίας ρυθμίζεται από το 1836 στο πλαίσιο της ορθολογικής, ισόρροπης και αειφόρου διαχείρισης του χώρου. Οι εκτά-σεις αυτές έχει επικρατήσει να ονομάζο-νται βοσκότοποι.

Κατά τη συζήτηση για τις εκτάσεις αυ-τές, που τελευταία βαφτίζονται με διάφο-ρα ονόματα, παραβλέπεται ότι η βόσκη-ση αγροτικών ζώων αποτελεί μια από τις περιβαλλοντικές τους υπηρεσίες, κρίσιμη για τα ίδια τα οικοσυστήματα, την οικο-νομία της υπαίθρου και την εθνική οικο-νομία αλλά όχι η μόνη. Η διαχείρισή τους δεν μπορεί να αποκοπεί από τη διαχείρι-ση των υπόλοιπων φυσικών οικοσυστημά-των, δηλαδή των δασών, των υγροτόπων κ.λπ. και είναι σκόπιμο να αποτελεί μέρος της ολοκληρωμένης διαχείρισης του συ-νόλου των εκτάσεων με φυσική βλάστηση από τη Δασική Υπηρεσία, στο πλαίσιο μιας εκσυγχρονισμένης (και όχι κουτσουρεμένης όπως επιδιώκεται με την κατάργηση του

άρθρου 103 του Δασικού Κώδικα) δασικής νομοθεσίας. Αυτό συμβαίνει γιατί η βλάστη-ση μιας περιοχής είναι δυναμική. Ανθρώπι-νες επεμβάσεις, φυσικές διαταραχές και η κλιματική αλλαγή μπορεί να μεταβάλλουν σε λίγα χρόνια την κατάστασή τους, κάτι που απαιτεί από τους διαχειριστές να αλ-λάξουν τον σκοπό διαχείρισης. Ένα δάσος σε χαμηλό υψόμετρο που δεν αναγεννάται φυσικά λόγω κλιματικής αλλαγής μπορεί να κριθεί ότι μπορεί να διατεθεί για βό-σκηση και μια ανάλογη έκταση στα ορεινά να κριθεί ότι πρέπει να δασωθεί για υδρο-νομικούς λόγους ή για τη διατήρηση ενός βασικού αποθέματος ξυλείας.

Ενώ λοιπόν όλοι δέχονται ότι οι βοσκότο-ποι ή βοσκήσιμες εκτάσεις αποτελούν τον μεγαλύτερο σε έκταση ανανεώσιμο φυσικό πόρο της χώρας ή την πλέον εκτεταμένη χρήση γης, ελάχιστοι αποδέχονταν ότι για την ορθή διαχείρισή του πρέπει να απογρά-φεται τακτικά. Κρίσιμο στοιχείο της απο-γραφής είναι η χαρτογράφηση. Αυτή έχει ήδη γίνει μια φορά και είναι η αποτύπωση σε ορθοφωτοχάρτες του τύπου της φυσικής βλάστησης κατά κλάσεις συγκόμωσης, πυ-κνότητας κ.λπ. που έχει γίνει από τη Δασική Υπηρεσία. Δυστυχώς όμως η χαρτογράφη-ση αυτή χρειάζεται επικαιροποίηση (είναι παλαιότερη των 20 ετών). Αν οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν χρηματοδοτήσει τακτικές

απογραφές δασικών και λιβαδικών πόρων που συνεχώς ζητούσε η Δασική Υπηρεσία αλλά και επιστημονικές εταιρείες (Ελληνική Λιβαδοπονική Εταιρεία, Ελληνική Δασολο-γική Εταιρεία) και είχε εξαρχής οργανωθεί η κατανομή των εκτάσεων που χρειάζεται η εκτατική κτηνοτροφία με βάση αυτά τα δεδομένα δεν θα είχαμε σήμερα παρά μό-νο το πρόβλημα της σύνταξης των διαχει-ριστικών μελετών.

Τι συμβαίνει λοιπόν;

Το ζήτημα είναι ότι δεν μας λείπουν εκτάσεις επιλέξιμες. Μας λείπει η χαρτο-γράφηση των εκτάσεων σύμφωνα με τον ορισμό καταλληλότητας που θέτει η ΚΑΠ ώστε στη συνέχεια να γίνει η κατανομή της στους κτηνοτρόφους. Δεν αποτελεί λοιπόν πρόβλημα αν οι εκτάσεις είναι δασικές ή όχι, γιατί η δασική νομοθεσία επιτρέπει τη βόσκηση ακόμα και στα δάση εφόσον κάτι τέτοιο προβλέπεται από κατάλληλο σχέδιο διαχείρισης.

Ένας ακόμα παράγοντας που περιπλέκει την επίλυση του ζητήματος των επιλέξιμων βοσκήσιμων εκτάσεων για την εκτατική κτηνοτροφία (αιγοπροβατοτροφία) είναι η εκμετάλλευση επιλέξιμων βοσκήσιμων εκτάσεων από τη σταβλισμένη (εντατική) κτηνοτροφία. Για να μπορεί να επιδοτηθεί η εντατική κτηνοτροφία στερεί επιλέξιμες εκτάσεις από την εκτατική. Το ζήτημα λοι-πόν για την κατεύθυνση που θέλουμε να δώσουμε στην κτηνοτροφία, επανέρχεται. Τρόποι ενίσχυσης της κάθε μορφής κτη-νοτροφίας υπάρχουν. Δεν είναι οι επιδο-τήσεις των βοσκήσιμων εκτάσεων το μό-νο εργαλείο!

Προτάσεις για μια ολοκληρωμένη λύση

• Αποφυγή νομοθετικών και διοικητικών πειραματισμών όπως η κατάργηση του άρθρου 103 του Δασικού Κώδικα και η εμπλοκή με ασαφή μάλιστα τρόπο μη κρα-τικών οργάνων στη διαχείριση φυσικών πόρων (Επιτροπές Παρακολούθησης). Αυτά μπορεί να βάλουν σε κίνδυνο τη δημόσια περιουσία και να προσκρούσουν στις συνταγματικές προβλέψεις προκαλώ-ντας σοβαρότατες επιπτώσεις στην ομαλή άσκηση της εκτατικής κτηνοτροφίας.

• Επικέντρωση των προσπαθειών στη χαρ-τογράφηση και απογραφή των λιβαδικών και δασικών πόρων που θα επιτρέψει (με-

ΠΕΡΙ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ

Ενώ λοιπόν όλοι δέχονται ότι οι βοσκότοποι ή βοσκήσιμες εκτάσεις αποτελούν τον μεγαλύτερο σε έκταση ανανεώσιμο φυσικό πόρο της χώρας ή την πλέον εκτεταμένη χρήση γης, ελάχιστοι αποδέχονταν ότι

για την ορθή διαχείρισή του πρέπει να απογράφεται τακτικά.


Τους τελευταίους μήνες, η φράση κλει-δί που κυριαρχεί στις αντιπαραθέσεις ανά-μεσα σε εκπροσώπους αγροτικών φορέων, θεσμικών οργάνων Αυτοδιοίκησης και πο-λιτικών εκπροσώπων, είναι μία: «διαχειρι-στικά σχέδια βοσκοτόπων». Χωρίς υπερβο-λή, η σύνταξη αυτών των διαχειριστικών σχεδίων έχει αναχθεί σχεδόν από το σύνο-λο των εμπλεκομένων ως το μείζον ζήτη-μα της ελληνικής κτηνοτροφίας. Όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τις έννοιες και τους ορισμούς του πρωτογενούς τομέα, εύλογα θα σχημάτιζαν την εικόνα ότι πρόκειται για αντιπαραθέσεις που βασίζονται στην αει-φόρο διαχείριση ενός πολύτιμου φυσικού πόρου, όπως οι βοσκότοποι.

Η ουσία ωστόσο της όλης αντιπαράθεσης δεν είναι τίποτε άλλο, εκτός από τη διανο-μή των αναγκαίων εκτάσεων βοσκοτόπων στους κτηνοτρόφους, ώστε να γίνουν δι-καιούχοι κοινοτικών ενισχύσεων. Όταν θα έχει ολοκληρωθεί αυτή η διανομή, η όλη συζήτηση θα έχει λήξει, τουλάχιστον για την πλειοψηφία των εμπλεκομένων σε αυτήν. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, όταν επί δεκαετίες η «εθνική» αγροτική πολιτι-κή άρχιζε και τελείωνε με τη διανομή των πόρων της ΚΑΠ (και μάλιστα με τον πλέον αδιαφανή και πελατειακό τρόπο).

Ειδικά στην κτηνοτροφία, η οδυνηρή εμπειρία της απόλυτης αναξιοπιστίας του συστήματος χαρτογραφικής αποτύπωσης των επιλέξιμων βοσκοτόπων (την οποία οφείλαμε να έχουμε ολοκληρώσει από το 2006!), οδήγησε τη χώρα σε καθεστώς επι-τήρησης και επιβολή ειδικού σχεδίου δρά-σης (Αction Plan), με τον πέλεκυ προστίμου 1.5 δις να κρέμεται πάνω από τα δημόσια οικονομικά, φαίνεται ότι δεν συγκίνησε κανένα από τους ιθύνοντες.

Ενώ λοιπόν ήταν γνωστό ήδη από το τέ-λος του 2013 (ΚΑΝ 1307/2013), ότι διευ-ρύνθηκαν τα κριτήρια ορισμού μιας έκτα-σης ως βοσκότοπου και πλέον μπορούσε η βλάστησή του να περιλαμβάνει εκτός από αγρωστώδη και λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά, και άλλα είδη, όπως θάμνους και/ή δένδρα που προσφέρονται για βοσκή, κα-θώς και, εφόσον ληφθεί σχετική απόφαση των κρατών μελών, γη που προσφέρεται για βοσκή και εντάσσεται σε καθιερωμένες τοπικές πρακτικές όπου τα αγρωστώδη και λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά παραδο-σιακά δεν επικρατούν στις εκτάσεις βοσκής, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΑΑΤ (κ.κ. Τσαυ-τάρης και Καρασμάνης διαδοχικά) «αγρόν ηγόραζαν».

Αντί να σπεύσουν να ενεργοποιήσουν τις απαιτούμενες διαδικασίες για τη χαρτογρά-φηση και ενσωμάτωση των επιπλέον εκτά-σεων που προέκυπταν από τον διευρυμένο ορισμό, στο υπάρχον χαρτογραφικό υπόβα-θρο του ΟΠΕΚΕΠΕ, βρήκαν την ευκαιρία να παρέμβουν στη δασική νομοθεσία, αποκό-πτοντας κατ’ αρχήν τους βοσκοτόπους από τα δασικά οικοσυστήματα και αποδίδοντας τη διαχείρισή τους στις οργανώσεις (!) των κτηνοτρόφων, με τροπολογία σε άσχετο νο-μοσχέδιο (ν. 4264/14, άσκηση εμπορικών δραστηριοτήτων εκτός καταστήματος). Επι-πλέον, άφησαν άλλο ένα εξάμηνο μέχρι να ορίσουν τις προδιαγραφές των «προσωρι-νών διαχειριστικών σχεδίων βόσκησης», με κοινή υπουργική απόφαση που εκδόθηκε στις 30.12.2014, ενώ ήδη είχαν προκηρυ-χτεί οι εθνικές εκλογές.

Όλα τα παραπάνω συνοδεύτηκαν από ένα όργιο παραπλάνησης κυρίως των κτηνοτρό-φων, ότι δήθεν έτσι εξασφαλίζονταν οριστι-κά οι ενισχύσεις τους, αφού θα έφταναν οι εκτάσεις των βοσκοτόπων από 14 εκατομ-μύρια σε 40-50 εκατομμύρια στρέμματα!

Αν και είναι πλέον κοινοτυπία, το πρόβλη-μα της οριοθέτησης και χαρτογράφησης των βοσκοτόπων, θα είχε προ δεκαετιών λυθεί με δύο θεμελιώδεις πράξεις: κτηματολόγιο και ολοκληρωμένοι δασικοί χάρτες, με τη σύνταξή τους στο πλαίσιο του προβλεπό-μενου δασολογίου (Ν. 998/79).

Προφανώς οι παραπάνω διαπιστώσεις δεν αρκούν, όταν η εφαρμογή της νέας ΚΑΠ είναι προ των πυλών. Αυτό που χρει-άζεται τώρα, είναι να γίνουν από όλους κατανοητά ότι:- Δεν ταυτίζονται οι εκτάσεις που σύμφω-

να με την εθνική νομοθεσία μπορούν να βοσκούνται, με αυτές που η κοινοτι-κή νομοθεσία ορίζει ως επιλέξιμους βο-

σκότοπους.- Ο ετήσιος προϋπολογισμός της περιφέ-

ρειας των βοσκοτόπων είναι το 25% του εθνικού φακέλου, δηλαδή περίπου 450 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, ανεξάρτητα από το σύνολο των επιλέξιμων εκτάσε-ων. Δεν θα αυξηθεί αν αυξηθούν οι επι-λέξιμες εκτάσεις.

- Τα διαχειριστικά σχεδία βόσκησης (εί-τε προσωρινά, είτε οριστικά) δεν είναι μηχανές που «παράγουν» νέους βοσκο-τόπους. Αυτό που διασφαλίζουν είναι η ορθολογική και αειφόρος χρήση τους, με την επιτρεπτή πυκνότητα βόσκησης (ΜΜΖ/εκτάριο).

- Το ζητούμενο είναι η κατανομή των κοι-νοτικών ενισχύσεων να εξασφαλίσει αυ-τούς που όντως τις δικαιούνται, με έλεγ-χο των στοιχείων που δηλώνονται, για τη διαφάνεια και τη δικαιοσύνη κατα-νομής τους.

- Χρειάζεται εντατικοποίηση της συλλογι-κής προσπάθειας όλων των συναρμόδιων φορέων και υπηρεσιών για την ακριβή αποτύπωση των πραγματικών εκτάσεων, και όχι διαγκωνισμός μεταξύ τους.Τέλος, η διαχείριση (έστω και άριστη) των

κοινοτικών ενισχύσεων δεν μπορεί να εί-ναι η πεμπτουσία της αγροτικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ. Η εναλλακτική ριζοσπαστική αγροτική πολιτική μας για την παραγωγι-κή ανασυγκρότηση και την ανόρθωση του πρωτογενούς τομέα με στόχο μια βιώσιμη γεωργία σε όφελος των κοινωνικών ανα-γκών, είναι επείγον να αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά σήμερα.

ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΤΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥσυντονίστρια τμήματος Αγροτικής Πολιτικης ΣΥΡΙΖΑ

οι μύθοι, οι σκοπιμότητες και οι αλήθειεςΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ

Η διαχείριση (έστω και άριστη) των κοινοτικών ενισχύσεων δεν μπορεί να είναι η πεμπτουσία της αγροτικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ. Η εναλλακτική ριζοσπαστική αγροτική πολιτική μας για την παραγωγική ανασυγκρότηση και την ανόρθω-ση του πρωτογενούς τομέα εί-ναι επείγον να αρχίσει να παίρνει

σάρκα και οστά σήμερα.

ταξύ άλλων) και τον βέλτιστο σχεδι-ασμό της ανάπτυξης της εκτατικής κτηνοτροφίας. Αυτό δεν χρειάζεται καμία νέα βάση δεδομένων. Αρκεί η επικαιροποίηση των ορθοφωτο-χαρτών που μπορεί να γίνει με τη χρήση συνδυασμού πρόσφατων δε-δομένων που διαθέτουν οι υπηρε-σίες του ΥΠΑΠΕΝ και αποτελεσμά-των εργασίας πεδίου για προσωρινά και μόνιμα διαχειριστικά σχέδια. Οι ελάχιστες εκτάσεις που δεν περιλαμ-βάνονται στις δασικές μπορούν να καταγραφούν εδώ, δεν θα κινδυ-νεύσει η νομική τους κατάσταση. Ως υπεύθυνη υπηρεσία μπορεί να οριστεί η Διεύθυνση Σχεδίων Προ-στατευόμενων Περιοχών, Θαλάσσι-ου Χώρου και Δασικών Χαρτών του ΥΠΑΠΕΝ με τη συνδρομή και άλ-λων υπηρεσιών εφόσον χρειαστεί. Στο ίδιο πλαίσιο, πρέπει να επιλυθεί το πρόβλημα με τα δημόσια δεδο-μένα που παράνομα δεν διαθέτουν ελεύθερα διάφοροι φορείς παρότι έχουν συλλεχθεί και επεξεργαστεί με δημόσια χρηματοδότηση.

• Υιοθέτηση των προδιαγραφών των μόνιμων διαχειριστικών σχεδίων που έχουν εκπονηθεί από επιτρο-πή ειδικών στη Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος για να προε-τοιμασθεί η εκπόνησή τους. Αυτές πρέπει να είναι συμβατές με τις δασικές διαχειριστικές μελέτες και να προβλέπουν και απλούς δείκτες παρακολούθησης, όπως η λιβαδική κατάσταση.

• Ενίσχυση των δασικών υπηρεσιών με προσωπικό μόνιμο ή έκτακτο που θα παρακολουθεί την ορθή εκπόνη-ση και τήρηση των σχεδίων διαχεί-ρισης (προσωρινών και μόνιμων). Η πρόβλεψη αυτή είναι κρίσιμη: α) για την περιβαλλοντική συμμόρφω-ση και ιδιαίτερα για να εξασφαλι-στεί ότι οι ρυθμίσεις της βόσκησης είναι συμβατές με την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία και β) για να εξασφαλιστεί η ταχεία προσαρ-μογή της διαχείρισης σε περίπτωση καταστάσεων που δεν μπορούν να προβλεφθούν (π.χ. πυρκαγιές, ξη-ρασίες κ.λπ.).

• Η προστασία των εκτάσεων αυτών από αλλαγές χρήσεων που δεν εξυ-πηρετούν το δημόσιο συμφέρον και την εκτατική κτηνοτροφία και μόνο μετά από ευρεία διαβούλευση.

ΙΩΑΝΝΑ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΚΟΥΡΟΣ

Ιούνιος 2015 - τ. 17Oικοτριβές - αφιέρωμα

Απόσπασμα από το τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου του Κωστή Χατζημιχάλη «Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης» (2014, ΚΨΜ).

Είναι προφανές ότι η απεξάρτη-ση από τα μνημόνια, η επαναδια-πραγμάτευση για το δημόσιο χρέος και οι ριζικές αλλαγές στους κατά-πτυστους νόμους αποτελούν προϋ-

ποθέσεις για να απαντηθεί το ερώτημα «τι κάνουμε με τη γη», οι απαντήσεις στο οποίο θα συναντήσουν λυσσαλέες αντιδράσεις. Όμως οι σημαντικότερες δυσκολίες βρίσκο-νται αλλού. […]

[Μία από τις κατηγορίες δυσκολιών] αναφέρεται στην τάση της αριστεράς να ταυτίζει τη δημόσια-κρατική γη με την κοινή γη, η οποία, ως κτήση και ως χρήση, ανή-κει στους πολίτες. Οι υφαρπαγές της δημόσιας γης με την πολιτική των μνημονίων στην Ελλάδα έχουν οργανωθεί και υλοποιούνται από την ίδια την κυβέρνηση / κρατική εξουσία, καταρρίπτοντας αυτή την απλοϊκή ταύτιση. Το πρόβλημα όμως παραμένει γιατί πολλοί και πολλές στην αριστερά πιστεύουν ότι μία αριστερή κυβέρνηση θα αλ-λάξει αυτόματα τη σχέση προς όφελος των πολιτών. Το σύνταγμα του 1975 και ο αστικός κώδικας διαφοροποι-ούν την κρατική περιουσία σε «εκτός συναλλαγής δημόσια κοινόχρηστα κτήματα» και σε «ιδιωτική ακίνητη περιου-σία του δημοσίου», που είναι αντικείμενο συναλλαγής. Η εκτός συναλλαγής δημόσια γη είναι δυνάμει κοινή γη, αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για κοινή κτήση και χρήση. Η εμπειρία έχει δείξει το αντίθετο και οι θεσμικές εκτροπές μετά το 2010 έχουν αμφισβητήσει ακόμη και τη νομοθε-τική διαφοροποίηση εκτός/εντός συναλλαγής.

Εντούτοις το τι μπορούν να κάνουν τη γη που κατέχουν ιδιώτες και κράτος εξαρτάται από ρυθμίσεις και άυλες σχέσεις (πολεοδομικού, χωροταξικού, περιβαλλοντικού χαρακτήρα). Δεν έχουν πάντα απόλυτη ελευθερία, δηλα-δή. Εδώ φυσικά ελέγχεται η ποιότητα και η λειτουργία της δημοκρατίας, αυτή η εντελώς ξεπεσμένη στις μέρες μας έννοια. Επίσης, στον καπιταλισμό, εκτός από ιδιωτική και κρατική ιδιοκτησία, έχουν αναπτυχθεί και ενδιάμεσες μορφές ιδιοκτησίας, όπως οι συνεργατικές στον αγροτικό χώρο και οι καινοτόμες μορφές συνεργατικής-συλλογι-κής κατοίκησης στις πόλεις. Στην ίδια κατηγορία θα έβα-ζα και τις καταλήψεις μεγάλων χώρων από εναλλακτικές κοινότητες και τη μετατροπή τους σε κοινωνικά κέντρα παραγωγής και κατοίκησης. Οι χώροι αυτοί σε κάποιους ανήκουν, δεν είναι «κοινοί» χώροι, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι συντελεστές των καταλήψεων.

Ο Δημήτρης Κωτσάκης1 (2012, σ. 34-37) κάνει μία ση-

μαντική προσπάθεια συγκρότησης της έννοιας της κοινής κτήσης και ορισμού της. Την προσεγγίζει ως τον κοινό τόπο της συλλογικής κτήσης των ιδιωτών (αναφέρεται κυρίως σε συνεργατικές κτήσεις) και στη δημόσια κτήση των πολιτών (αναφέρεται κυρίως στο άρθρο 24 του συ-ντάγματος). Όπως παραδέχεται και ο ίδιος για την ευρύ-τερη σημασία του κοινού, «το κοινό είναι στην αφετηρία του φανταστικό» (στο ίδιο, σ. 77). Βρίσκω χρήσιμο το φα-νταστικό ως αφετηρία (προσωπικά θα έλεγα φαντασιακό), δεδομένου ότι δεν υπάρχει πλέον κοινή κτήση γης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, είναι κάτι που πρέπει να κατα-κτηθεί εκ νέου. Η κοινή κτήση της γης, ένα πρόταγμα για την αριστερά, μπορεί να αποτελέσει «το οικονομικό θεμέ-λιο για τη μετάβαση προς μία άλλη κοινωνία» (στο ίδιο, σ. 36), όταν μέσα από αγώνες το φαντασιακό μετατρέπε-ται σε πραγματικότητα, όπως εξάλλου συμβαίνει με όλα τα αριστερά προτάγματα.

Όσο όμως θα συζητάμε αυτές τις δυσκολίες, οι υφαρπα-γές γης θα συνεχίζονται στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο και κάτι πρέπει να κάνουμε. Δεν έχω να προτείνω τίποτα καλύτερο από τις κινηματικές και θεσμικές περι-φράξεις της δημόσιας και συνεργατικής κτήσης γης, τη δημοκρατική αντιστροφή της βίαιης πρακτικής που έχουμε βιώσει από την πλευρά του κεφαλαίου και της εξουσίας. Να κρατήσουμε δηλαδή ανοιχτές, σε μελλοντικό χρόνο και χώρο τις δυνατότητες για τη φαντασιακή και ολική κοινή χρήση της γης.

Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι πωλήσεις δημόσιας γης επι-τρέπουν στο κεφάλαιο να περιφράξει και να αποκλείσει την ελεύθερη πρόσβαση σε περιοχές μέχρι πρότινος συλ-λογικής, δημόσιας χρήσης. Σε επόμενο στάδιο το κεφάλαιο προβαίνει σε αποστέρηση παλαιών δικαιωμάτων και αξιών χρήσης από αυτούς/ές που βρίσκονται από την άλλη πλευ-ρά της περίφραξης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για άντληση υπεραξίας από αυτό που έχει περιφράξει. Σε τρίτο στάδιο επιτυγχάνει την καπιταλιστική υποκειμενοποίηση, όπου η περίφραξη συλλαμβάνει τις άυλες αξίες ενός τόπου (την ιστορία, τη φύση, τον πολιτισμό, τη μοναδικότητα της τοπικής παραγωγής, τη θέα του τοπίου), τις μετατρέπει σε εμπόρευμα και οικειοποιείται τις προσόδους.

Τα χιλιάδες κινήματα ενάντια σε παρόμοιες περιφρά-ξεις σε όλο τον κόσμο και αντίστοιχα στην Ελλάδα για την προστασία των δασών, των ακτών, των περιοχών Natura αλλά και πλατειών και δημόσιων χώρων στις πόλεις, εί-ναι η δημοκρατική, κινηματική αντιστροφή της καπιταλι-στικής περίφραξης, συχνά προτάσσοντας τα σώματα των αγωνιστών/στριών στη βία των οργάνων της εξουσίας. Οι εικόνες με τις γυναίκες και τους άνδρες χέρι χέρι γύρω από τον Κάκκαβο στη Χαλκιδική, στις παραλίες της Λα-κωνίας και στην ακτή του Αγ. Κοσμά, μαζί με αντίστοιχες

εικόνες από όλο τον κόσμο, εικονογραφούν με τον καλύ-τερο τρόπο αυτή την κινηματική αντιστροφή της καπιτα-λιστικής περίφραξης.

Συμπληρωματικά στα κινήματα είναι και η δημοκρατι-κή θεσμική περίφραξη της δημόσιας γης που κάνουν, όσο κάνουν, το σύνταγμα του 1975 και οι νόμοι πριν τις θε-σμικές εκτροπές που έγιναν μετά το 2010, και την οποία οφείλει να ενισχύσει η αριστερά. Αντίστοιχες είναι οι ορι-οθετήσεις των περιοχών Natura και RAMSAR, αλλά και το πλουσιότερο νομικό και χαρτογραφικό οπλοστάσιο άλ-λων ευρωπαϊκών κοινωνιών. «Περιφράσσουν» μέσω νό-μων και κανονισμών περιοχές που η κοινωνία έχει απο-δεχτεί ότι αποτελούν δημόσια κτήση άξια προστασίας για λόγους δημόσιου συμφέροντος, κάτι που συχνά στη συ-νέχει καταστρατηγείται για τις ανάγκες του κεφαλαίου. Αυτές τις αντιφάσεις βρίσκουν συνέχεια μπροστά τους οι πολίτες και με τους αγώνες τους βιώνουν τη δύναμη της καθυστέρησης μιας καπιταλιστικής περίφραξης ή/και τη νίκη, επιβάλλοντας τη δική τους περίφραξη. Γιατί χωρίς τα κινήματα οι δημοκρατικές θεσμικές περιφράξεις παρα-μένουν στα χαρτιά.

ΚΩΣΤΗΣ ΧΑΤζΗΜΙΧΑΛΗΣΟμότιμος καθηγητής Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών

1. Κωτσάκης Δημήτρης (2012). 3 και 1 κείμενα, Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων.

υφαρπαγή των φυσικών κοινών

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΕΡΕΝΙΚΗ ΒΑΤΑΒΑΛΗ

κινηματικές και θεσμικές «περιφράξεις» για την προάσπιση της δημόσιας γης

10

Ιούνιος 2015 - τ. 17 Oικοτριβές - αφιέρωμα 11

Ο όρος της «υφαρπαγής του ωκεανού» (οcean grabbing) είναι ένας πολύ πρόσφα-τος όρος μιας όχι και τόσο πρόσφατης πρα-κτικής. Ο όρος ξεκίνησε να παίρνει σάρ-κα και οστά όταν το «Διεθνικό Ινστιτούτο» (Transnational Institute1) δημοσίευσε το αλφαβητάρι για την υφαρπαγή των ωκε-ανών, τον Σεμπτέβριο του 2014. Ο όρος όμως προτάθηκε αρχικά από τον Olivier De Schutter, ειδικό rapporteur των Ηνωμένων Εθνών για το «δικαίωμα στο φαγητό» (right to food) το 2012, ο οποίος τόνισε πως η υφαρπαγή του ωκεανού υπό τη μορφή είτε ύποπτων συμφωνιών, οι οποίες έχουν αρνη-τικές επιπτώσεις στους παράκτιους ψαράδες, είτε μη καταγεγραμμένων αλιευμάτων και παρεμπόδισης της πρόσβασης των τοπικών κοινοτήτων στους φυσικούς πόρους, είναι ένα θέμα εξίσου σοβαρό όσο και η «υφαρ-παγή της γης» (land grabbing).

Η υφαρπαγή των ωκεανών είναι η συνέ-χιση της πρακτικής της υφαρπαγής της γης, και η περίφραξή τους, η μετατροπή τους δηλαδή (των κοινών – the commons) σε ιδιωτική περιουσία. Όπως περιγράφει και ο Κώστας Χατζημιχάλης στο άρθρο του σε αυτό το τεύχος, η πρακτική αυτή δεν σχετί-ζεται μόνο με την ιδιωτικοποίησή του κοι-νού αγαθού, αλλά και με τη διαχείρισή του σύμφωνα με τις επιταγές των δυνάμεων της αγοράς και του χρηματικού κέρδους.

Ο Bennet και άλλοι, σε δημοσίευση τους στην ακαδημαϊκή επιθεώρηση Marine Policy, το 2015 επιχείρησαν να ορίσουν το πρό-βλημα ως εξής: «η υφαρπαγή των ωκεανών αναφέρεται στην αποστέρηση ή οικειοποίη-ση της χρήσης, τον έλεγχο ή την πρόσβαση σε θαλάσσιο χώρο ή και θαλάσσιους πόρους από αρχικούς χρήστες, δικαιούχους ή κα-τοίκους. Η υφαρπαγή του ωκεανού λαμβά-νει χώρα μέσω ακατάλληλων διαδικασιών διακυβέρνησης, και συχνά με πρακτικές οι οποίες υπονομεύουν την ανθρώπινη ασφάλεια και το βιοπορισμό, αλλά και με πρακτικές οι οποίες επιφέρουν δυσμενείς επιπτώσεις, βλάπτοντας έτσι την οικολογι-κή ισορροπία και την κοινωνική ευημερία. Η υφαρπαγή του ωκεανού μπορεί να δια-πράχθεί από δημόσιους φορείς, αλλά και από ιδιωτικά συμφέροντα».

Σημαντικά παραδείγματα οικειοποίησης των ωκεανών παρατηρούνται εδώ και χρό-νια και οι ομάδες που κυρίως επηρεάζονται είναι οι παράκτιοι ψαράδες και οι παράκτιες

κοινότητες. Η υφαρπαγή παρατηρείται σε πολλαπλά επίπεδα και ζητήματα: από τους παράκτιους ψαράδες στη Μαυριτανία, όπου η κυβέρνηση πωλεί το «δικαίωμα στην αλί-ευση» (right to fish) σε τρίτες χώρες (συ-μπεριλαμβανομένων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης), και τους ψαράδες στη Δανία, όπου το σύστημα του Individual Transferable Quotas (ITQs) έχει μετατρέ-ψει τα ψάρια και τα αλιεύματα σε μετοχές, μέχρι τους ψαράδες στην Κύπρο, ο χώρος αλιείας των οποίων περιορίζεται ολοένα και οερισσότερο, λόγω της προώθησης άλλων πιο κερδοφόρων χρήσεων της θάλασσας, όπως η ανάπτυξη ιχθυοκαλλιεργειών και η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.

Η υφαρπαγή της κοινής μας κληρονομιάς;

Σε ποιους ανήκει τελικά η θάλασσα; Ο Ολλανδός Hugo Grotius (1583-1645), ο οποίος θεωρείται πατέρας του Διεθνούς Δι-καίου της Θάλασσας, στο έργο του με τίτλο “Mare Liberum” που εκδόθηκε το 1609, δι-ατύπωσε τη νομική άποψη ότι οι θάλασσες δεν ανήκουν στην αποκλειστική κυριαρχία κανενός κράτους και ότι πρέπει να παραμεί-νουν ελεύθερες στη χρήση όλων. Για αυτή του τη θεωρία, ο Grotius βασίστηκε σε δύο ουσιαστικές διαπιστώσεις, αφενός στο ότι ο θαλάσσιος χώρος δεν μπορεί να αποτελέ-σει αντικείμενο «κυριαρχίας» (Dominium) ή ιδιοποίησης κανενός, και αφετέρου στο ότι η ίδια η θάλασσα από τη φύση της είναι απέραντη και άρα δεν μπορεί να κατακερ-ματιστεί. Μετά τον Grotius διατυπώθηκαν άλλες δύο απόψεις από διεθνολόγους. Από τη μια πλευρά υποστηρίζεται ότι η ανοιχτή θάλασσα είναι “Res nullius”, δηλαδή δεν ανήκει και δεν μπορεί να ανήκει σε κανέ-να κράτος, και από την άλλη ότι είναι “Res communis”, δηλαδή «κοινή» για όλους και σαν τέτοια ανήκει εξίσου και αδιαίρετα σε όλα τα κράτη.

Η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών αποτελούσε βασικό θεσμό του κλασικού Δι-εθνούς Δικαίου της Θάλασσας από τον l7ο αιώνα μέχρι και το 1945, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρρυ Τρούμαν, ανταποκρινό-μενος σε πιέσεις των εταιρειών πετρελαί-ου, αναγνώρισε μέσω μιας Διακήρυξης το αποκλειστικό δικαίωμα των ΗΠΑ να εκμε-ταλλεύονται τον ορυκτό πλούτο της ηπει-ρωτικής τους υφαλοκρηπίδας2. Στη συνέ-

χεια, η Διακήρυξη αυτή υιοθετήθηκε και από άλλα παράκτια κράτη, όπως η Αργε-ντινή και η Χιλή. Αργότερα, ο Arvid Pardo, μόνιμος αντιπρόσωπος της Μάλτας στα ΗΕ, απευθυνόμενος στην ολομέλεια των ΗΕ το 1967, έθεσε το ζήτημα της κυριαρχίας του βυθού των θαλασσών, των ωκεανών και του υπεδάφους του στην ανοικτή θάλασ-σα, έξω από τα όρια της εθνικής δικαιο-δοσίας, ζητώντας την εκμετάλλευση των πηγών τους προς όφελος της ανθρωπότη-τας. Έτσι, προώθησε την έννοια της «κοι-νής κληρονομιάς της ανθρωπότητας», μια αρχή η οποία λόγω των μεγάλων οικονο-μικών συμφερόντων δεν έγινε αποδεκτή, παρά μόνο για τον βυθό των ωκεανών (πα-ρότι και σε αυτό το επίπεδο παρατηρούνται συνεχώς παρεκκλίσεις).

Το παράδειγμα της θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας

Η θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια, δηλαδή η εκτροφή υδρόβιων οργανισμών (μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται τα ψάρια, τα μαλάκια, τα καρκινοειδή και τα υδρόβια φυ-τά) στη θάλασσα, προωθείται ως μέρος της λύσης, η οποία μπορεί να συμβάλει στη μεί-ωση της πίεσης στα ιχθυαποθέματα και την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης στην κα-τανάλωση ψαριών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του FAO, το 47% του συνόλου των ψαριών που καταναλώνονται από τον άνθρωπο προ-έρχονται από την υδατοκαλλιέργεια3.

Μιλάμε για υφαρπαγή; Υποστηρίζω πως ναι. Σε έρευνα τους οι Ertör & Ortega-Cerdà4 και μετά από ανάλυση 24 περιπτώσεων συ-γκρούσεων και αντιπαραθέσεων για θαλάσ-σιες ιχθυοκαλλιέργειες στην Ευρώπη, υπο-γραμμίζουν πως προκύπτουν σημαντικά πολιτικά μαθήματα και συμπεράσματα από σαφείς προειδοποιήσεις, οι οποίες πρέπει να ληφθούν έγκαιρα υπόψη κατά την προ-ώθηση σχετικών στρατηγικών και πολιτι-κών. Αυτά σχετίζονται με μία σειρά ζητημά-των περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, όπως: η δίκαιη κατανομή του ρίσκου, του κόστους και του οφέλους των ιχθυοκαλλιεργειών μεταξύ των διαφόρων φορέων· η αναγνώ-ριση των διαφόρων φορέων ως εταίρων, οι οποίοι μπορούν να λαβουν μέρος και να δι-αβουλευτούν· το δικαίωμα συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικών με το καθεστώς χρήσης των ωκεανών και των θαλασσών· η ύπαρξη κατάλληλων διαδικα-

σιών, μέσω των οποίων οι φορείς μπορούν να εισακουστούν· και τέλος η δημιουργία των απαραίτητων μηχανισμών παρακο-λούθησης των επιπτώσεων που προκαλεί η λειτουργία των ιχθυοκαλλιεργειών στην ακεραιότητα και την εύρυθμη λειτουργία των οικοσυστημάτων, αλλά και την ευημε-ρία των ίδιων των παράκτιων κοινοτήτων.

Συγκεκριμένα παραδείγματα από την Ελ-λάδα και την Κύπρο καταδεικνύουν και απο-δεικνύουν την εναντίωση των παράκτιων ψαράδων στην υφαρπαγή των ωκεανών από τη μια πλευρά, αφού ο χώρος που πα-ραδοσιακά χρησιμοποιούσαν ουσιαστικά οι-κειοποιείται από ιδιωτικά συμφέροντα και μεγάλες επιχειρήσεις, καθώς και των τοπι-κών πληθυσμών από την άλλη πλευρά, ένα σημαντικό μέρος των οποίων αντιλαμβάνε-ται την παράκτια αλιεία ως μια σημαντική πηγή της κοινωνικο-πολιτιστικής ζωής τους και ευημερίας. Ειδικότερα, οι συγκρούσεις που παρατηρούνται στην Ελλάδα φέρνουν στην επιφάνεια ζητήματα που σχετίζονται με όλες τις αρχές τις περιβαλλοντικής δικαιο-σύνης, τις οποίες ανέφερα πιο πάνω. Μέσω μίας αντίστοιχης έρευνας που διενεργήθη-κε στην Κύπρο5, διαφαίνεται ότι η αδικία αλλά και η διαφθορά είναι φαινόμενα που αλληλοδιαπλέκονται στις περιπτώσεις της υφαρπαγής της θάλασσας, όπως π.χ. η συ-νεχιζόμενη παράνομη λειτουργία θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας, η οποία ανήκει στον νυν Υπουργό Εσωτερικών και ιδιοκτήτη μεγάλου συγκροτήματος μέσων μαζικής ενημέρωσης, αλλά και την αποσιώπηση της αντίστασης των παράκτιων κοινοτήτων.

Από το «Γη και Ελευθερία» στο «Κοινά και Ελευθερία»

Η υφαρπαγή του ωκεανού οδηγεί στην οικειοποίηση ενός αγαθού που δεν είναι απλά ζωτικής σημασίας για τις παράκτιες κοινότητες και τους ψαράδες, αλλά είναι ταυτόχρονα ένα κοινό δημόσιο αγαθό, η ροή του οποίου απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη ενώνει ανθρώπους μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Ο αγώνας για τους ωκεανούς και τις θάλασσες είναι αγώνας για την προ-στασία της κοινής κληρονομιάς της ανθρω-πότητας από τις δυνάμεις του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού και του παγκοσμιοποι-ημένου καπιταλισμού. Είναι αγώνας για τα Κοινά και την Ελευθερία!

ΜΑΡΙΑ ΧΑΤζΗΜΙΧΑΗΛ

1. http://www.tni.org/2. Μυλωνόπουλος, Δ. & Μοίρα, Π. Η διεθνολογική

παράμετρος της θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας. 2012. http://www.nomosphysis.org.gr/articles.php?artid=4506&lang=1&catpid=1#_ftn6

3. Υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ. http://ec.europa.eu/fisheries/documentation/publications/cfp_brochure/aquaculture_el.pdf

4. Ertör, Ι. & Ortega-Cerdà, Μ. 2015. Political lessons from early warnings: Marine finfish aquaculture conflicts in Europe. Marine Policy, 51.

5. Hadjimichael, M. Bruggeman, A. & Lange, M.A. 2014. Tragedy of the few? A political ecology perspective of the right to the sea: The Cyprus marine aquaculture sector. Marine Policy, 49.

η υφαρπαγή του ΩΚΕΑΝΟΥ

Ιούνιος 2015 - τ. 17Oικοτριβές - αφιέρωμα12

Ο/τ.: Ποια είναι η σημασία του πα-ράκτιου μετώπου του Σαρωνικού για την Αθήνα και την Αττική;

Γιάννης Πολύζος: Οι ακτές του Σαρω-νικού είναι ένας κλειστός γεωγραφικός χώ-ρος που συνδέει ιστορία, τοπία, πολιτισμούς και ανθρώπους και με αυτή την έννοια εί-ναι ένας χώρος με ιδιαίτερη σημασία για τη Μητροπολιτική Αθήνα. Είναι ένας χώ-ρος που περιλαμβάνει το Σούνιο, τον Πει-ραιά, την Ελευσίνα και πλαισιώνεται από την Αίγινα και την Επίδαυρο. Είναι ένας τόπος με μοναδικό χαρακτήρα που -παρά τις πιέσεις- έχει διατηρήσει μέχρι σήμερα εξαιρετικές ποιότητες τοπίου και οικοσυ-στημάτων, κάτι που αποδίδεται και στην παρέμβαση του επιστημονικού κόσμου, ιδι-αίτερα του ΕΛΚΕΘΕ. Είναι βέβαια μία πεπε-ρασμένη λωρίδα γης που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας και σχεδιασμού.

Η ανάπτυξη του πολεοδομικού συγκρο-τήματος της Αθήνας εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε η πόλη φαίνεται σαν να γυρίζει την πλάτη της στη θάλασσα, ενώ σχετικά πρόσφατα η τάση αυτή έγινε πιο έντονη καθώς έμφαση δόθηκε στις ζώνες γύρω από την Αττική Οδό και τα Μεσόγεια. Αυ-τό δεν σημαίνει όμως ότι ακτές βρέθηκαν μακριά από αναπτυξιακές πιέσεις. Κάθε άλλο. Πλήθος από αποσπασματικές χωρο-θετήσεις δημόσιων και ιδιωτικών χρήσε-ων έχουν κατακερματίσει την ακτογραμμή του Σαρωνικού, ενώ οι σχεδιασμοί για τα ολυμπιακά έργα επιδείνωσαν ακόμα πε-ρισσότερο τη σχέση της Αθήνας με τη θά-λασσα. Έτσι σήμερα οι ακτές του Σαρωνι-κού συγκεντρώνουν ένα σύνθετο πλέγμα υπερτοπικών χρήσεων τουρισμού, αναψυ-χής, μεταφορών και βιομηχανίας στη δυτι-κή κυρίως πλευρά προς την Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο. Και το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα μπορέσουμε να απαλλάξουμε αυτή την πολύτιμη λωρίδα γης από νέους κατακερματισμούς ή από υπό εξέλιξη πε-ριφράξεις, διασφαλίζοντας την πρόσβαση όλων των πολιτών του λεκανοπεδίου στο παράκτιο μέτωπο και τις παραλίες.

Ο/τ.: Τη μνημονιακή περίοδο είχε γίνει πολύ συζήτηση για την «αθη-ναϊκή ριβιέρα» και την προώθηση μεγάλων επενδύσεων στο παράκτιο μέτωπο. Τι θα σήμαινε αυτό για τις ακτές της Αττικής;

Γ.Π.: Τα τελευταία χρόνια υιοθετήθηκε μία τελείως λάθος πολιτική επιλογή για το παράκτιο μέτωπο. Προωθήθηκαν διαδικα-

σίες που ενθάρρυναν την υπερδόμηση και την υπερανάπτυξη δημόσιων και ιδιωτικών ακινήτων κατά μήκος του θαλάσσιου με-τώπου. Κομβικής σημασίας ήταν άλλωστε η σύσταση της εταιρείας «Αττικό Παράκτιο Μέτωπο ΑΕ», που ευτυχώς πρόσφατα κα-ταργήθηκε. Θα λέγαμε ότι διαμορφώθηκε μία πολιτική για την ανάπτυξη των ακτών που δεν βασιζόταν σε καμία επιστημονική γνώση για το χώρο και τις ιδιαιτερότητές του και παράλληλα αγνοούσε την πολεο-δομική σημασία του για τη μητροπολιτική Αθήνα. Αλήθεια, με βάση ποιο γενικό στρα-τηγικό σχέδιο - masterplan τεκμηριώθηκε αυτή η προσέγγιση; Σίγουρα δεν ήταν στη λογική των προτάσεων που κατατέθηκαν το 2012 στα πλαίσια του ‘Ρυθμιστικού Σχε-δίου Αθήνα/Αττική 2020’.

Αυτό που καλλιεργήθηκε ήταν η δημιουργία εργαλείων για την παραγωγή υπεραξιών. Η πίεση για την κατασκευή ενός νέου λιμένα κρουαζιέρας είτε στον Φαληρικό Όρμο, εί-τε στο Ελληνικό είναι ενδεικτική αυτής της τάσης. Και οι συνέπειες από την υλοποίηση ενός τέτοιου έργου θα είναι ανυπολόγιστες για τον Σαρωνικό, καθώς θα αλλοιωνόταν οριστικά το φυσικό και αστικό τοπίο με την κατασκευή γιγαντιαίων υποδομών στο χερ-σαίο και το θαλάσσιο χώρο. Γενικά λοιπόν μία προσέγγιση με τέτοιο προσανατολισμό αγνοεί ότι ο χώρος των ακτών είναι πεπε-ρασμένος και πρέπει να είναι προσβάσιμος από το σύνολο των κατοίκων.

Ο/τ.: Πώς φανταζόμαστε το μέλλον των ακτών του Σαρωνικού; Ποια πο-λεοδομικά εργαλεία και ποιες δομές διαχείρισης θα μπορούσαν να παίξουν καθοριστικό ρόλο σε αυτό;

Γ.Π.: Κατ’ αρχάς πρέπει να επισημανθεί ότι οι ακτές του Σαρωνικού δεν έχουν ενιαίο χαρακτήρα σε όλο τους το μήκος. Μπορού-με να διακρίνουμε τρεις βασικές ζώνες. Το τμήμα από την Ελευσίνα έως τον Πειραιά, το πιο υποβαθμισμένο κομμάτι με λιμενικές και βιομηχανικές χρήσεις. Το τμήμα από το ΣΕΦ έως την Αγία Μαρίνα Κρωπίας, δηλα-δή το μέτωπο της πόλης προς τη θάλασσα, το οποίο και προστατεύεται από το γνωστό ΠΔ του 2004, ένα ιδιαίτερα χρήσιμο θεσμι-κό εργαλείο για την προστασία των ακτών, τον έλεγχο των υπερτοπικών χρήσεων και τη διαδημοτική συνεργασία στη διαχείριση των ακτών. Τέλος, το τμήμα από την Αγία Μαρίνα Κρωπίας έως το Σούνιο, το οποίο παρά την εντατική ανάπτυξη παραθερι-στικής και τουριστικής κατοικίας και την απουσία ενός θεσμικού πλαισίου προστα-σίας, παρουσιάζει υψηλής ποιότητας φυ-σικούς σχηματισμούς. Ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες των επιμέρους τμημάτων, είναι κρίσιμο να γίνει επεξεργασία ενός σχεδίου που θα αντιμετωπίζει τις ακτές της Αττικής, τόσο του Σαρωνικού όσο και του Ευβοϊκού, ως ενιαίες χωρικές ενότητες με ήπιες δραστηριότητες αναψυχής, πολι-τισμού και θαλάσσιου ή χερσαίου αθλη-τισμού οι οποίες θα αναπτύσσονται με τη μορφή ενός συνεκτικού δικτύου ελεύθερων και ανοικτών χώρων. Ενός σχεδίου που θα αρθρώνεται με το μητροπολιτικό σχεδιασμό της Αττικής και θα δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα προσβασιμότητας.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι απαραίτητο να περιοριστούν σημαντικά οι μαρίνες και τα κάθε λογής κέντρα μαζικής αναψυχής και διασκέδασης. Όσα από αυτά απομεί-

νουν στο παράκτιο μέτωπο οφείλουν να καταβάλλουν ανταποδοτικά τέλη που θα κατανέμονται σε όλους τους παράκτιους δήμους για περιβαλλοντικά έργα.

Ένα άλλο κρίσιμο θέμα είναι ο χαρακτή-ρας της λεωφόρου Ποσειδώνος η οποία με διαδοχικές επεμβάσεις τείνει να εξελιχθεί σε έναν κλειστό αυτοκινητόδρομο, συνι-στώντας βασικό εμπόδιο για την πρόσβα-ση στη θάλασσα. Ας φανταστούμε όμως τη λεωφόρο Ποσειδώνος ως μία σύγχρονη αστική λεωφόρο, όπου συνυπάρχουν πε-ζοί, ποδήλατα, ΜΜΜ και ΙΧ…

Αυτό που εμφανίζεται ως μεγάλη πρό-κληση σε μία τέτοια κατεύθυνση είναι το ποιος φορέας θα μπορούσε να αναλάβει τόσο το σχεδιασμό όσο και τη διαχείριση των ακτών. Κατά την άποψή μου μεγάλα ζητήματα μητροπολιτικού σχεδιασμού στην Αθήνα όπως αυτό οφείλουν να περάσουν στην αρμοδιότητα της περιφερειακής αυ-τοδιοίκησης, αλλά και στους δήμους με τη μορφή συμπράξεων δήμων ή διαδημοτικών συνεργασιών. Η ευρωπαϊκή εμπειρία για την εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης πρώ-του και δεύτερου βαθμού σε τέτοιου είδους ζητήματα είναι ιδιαίτερα πολύτιμη.

Ο/τ.: Και το Ελληνικό;

Γ.Π.: Το Ελληνικό σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εξελιχθεί σε έναν υπερτοπι-κό πόλο που θα ανταγωνίζεται το κέντρο της Αθήνας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέ-πει να δημιουργηθεί σε αυτό μία νέα πό-λη μέσα στην πόλη – όπως πρώτος πρότει-νε ο Joseph Acebillo. Άλλωστε από καμία επιστημονική ανάλυση δεν προκύπτει ότι χρειάζεται κάτι τέτοιο η πρωτεύουσα, την ώρα που εκτεταμένα τμήματα του κέντρου πόλης καταρρέουν πληθυσμιακά και οικο-νομικά. Το Ελληνικό είναι ένας χώρος μονα-δικής σημασίας, τόσο για τους δήμους της νότιας Αθήνας, όσο και σε μητροπολιτικό επίπεδο. Δεν μπορεί παρά να δημιουργηθεί εκεί –έστω σταδιακά- ένα μητροπολιτικό πάρκο κυρίως πρασίνου, με χρήσεις ήπι-ου αθλητισμού, πολιτισμού και θαλάσσιας αναψυχής, που θα καλύπτει επίσης κάποιες τοπικές ανάγκες σε εκπαίδευση, κοινωφε-λείς εξυπηρετήσεις και αστικές υποδομές, κυρίως μέσα από επαναχρησιμοποίηση των πιο αξιόλογων κτιρίων. Δεν αποκλείω και την ύπαρξη κατοικίας σε περιορισμένη έκταση, με στόχο την ενίσχυση της πολυ-λειτουργικότητας του χώρου αλλά και την κάλυψη του κόστους που θα προκύψει για τη δημιουργία και συντήρηση του κοινό-χρηστου πάρκου.

ανακτώντας το παράκτιο μέτωπο του Σαρωνικούσυνέντευξη με τον ΓΙΑΝΝΗ ΠΟΛΥΖΟ, ομότιμο καθηγητή ΕΜΠ

Ιούνιος 2015 - τ. 17 Oικοτριβές - αφιέρωμα 13

«Η λεωφόρος Συγγρού (...) που μας δοκίμαζε και τη δοκιμάζαμε, αφήνοντας τις προσεχτικές γρα-φές, / ώσπου να βρούμε τη θάλασ-σα γεμάτη πίκρα και στοργή, γα-λήνια, γαλάζια, / γραμμένη μέσα σε νησιά, στολισμένη με βαπόρια και καράβια / η λεωφόρο Συγγρού πλατιά και μυστική κρύβοντας κι αργοπορώντας κι έπειτα / δείχνο-ντας ξαφνικά το κορμί της γοργό-νας γυμνό».

Στις κοντινές της παραλίες μα-θήτευσε κάποτε η Αθήνα στα σύγ-χρονα καταναλωτικά πρότυπα, κάτι που αξίωσαν οι μοντερνιστές ανακαλύπτοντας, μαζί με τη λαϊ-κή παράδοση, την ιθαγένεια του ελληνικού τοπίου. Είναι οι ίδι-ες παραλίες όπου κι εμείς μεγα-λώσαμε, όπου μοιραστήκαμε τον καλοκαιρινό ρεμβασμό, ανακαλύ-ψαμε τη χαρά του «υπαίθριου βί-ου», την απόλαυση του νερού και του ανοιχτού ορίζοντα, οι παρα-λίες που παραμένουν τόπος εκτό-νωσης για όλους τους κατοίκους της πόλης. Για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας, είναι ο κύρι-ος άξονας τουριστικής ανάπτυξης, με τους απαραίτητους πόλους με-γάλων επενδύσεων στα πιο προ-νομιούχα οικόπεδα. Είναι μητρο-πολιτικής σημασίας, που πάει να πει χωρίς ενδοχώρα, χωρίς άλλο δικαιούχο από την «υγιή» επιχει-ρηματικότητα.

Το ΡΣΑ πέτυχε το ακατόρθωτο: να ψηφιστεί όντας καταργημένο, φτάνει να εμφανίσει ως προτε-ραιότητα του υπερκείμενου σχε-διασμού σε δύσκολους καιρούς τις εργολαβίες που βαφτίστηκαν «μητροπολιτικές παρεμβάσεις» σε παζάρια με προνομιακούς παίχτες και «κοινωνικούς εταίρους». Θα βρούμε στις σελίδες του κι άλλους άξονες και πόλους ανάπτυξης, κι άλλες μητροπολιτικές παρεμβά-σεις (ο πληθυσμός έτσι κι αλλιώς δεν μπαίνει στην εικόνα). Μάταια όμως θα αναζητήσουμε κριτήρια για την ιεράρχηση και τη δικτύ-ωσή τους, στοιχεία για το ποιον ωφελούν και ποιον επιβαρύνουν.

Στον κόσμο της ελεύθερης αγοράς, η ανάπτυξη είναι υπόθεση των επενδύσεων. Ο σχεδιασμός οφείλει να τους ανοίξει το δρόμο με ευ-χές για αυτοσυγκράτηση, για τον περιορισμό των οχλήσεων και το σεβασμό του περιβάλλοντος.

Το παράκτιο μέτωπο της Αθήνας, ο χώρος που διασώθηκε από την περιβαλλοντική καταστροφή (όσο διασώθηκε) στη μακριά διαδικασία που χώρισε την «καλή» από την «κακή» μεριά της πόλης, έδωσε την καλύτερη ευκαιρία γι’ αυτού του είδους την ανάπτυξη. Στο σχέδιο της Αθηναϊκής Ριβιέρας δοκιμά-στηκαν τα κατάλληλα εργαλεία: η εταιρεία «Παράκτιο Μέτωπο Α.Ε.», ο νόμος για την εκποίηση του Ελ-ληνικού, η σύμβαση του Αστέρα, η μεθόδευση της ιδιωτικοποίησης της φαληρικής ακτής στο όνομα του πολιτισμού. Το ΡΣΑ ανέλαβε τη νομιμοποίηση του φιλόδοξου εγχειρήματος.

Υποτίθεται ότι το παράκτιο μέ-τωπο είναι αντιπροσωπευτικό της αθηναϊκής «ταυτότητας», λες και η ταυτότητα μιας πόλης είναι το περιτύλιγμα αυτού που μπορεί να πουλήσει, έργο των tour operators, των life style εντύπων και των επαγγελματιών της πολιτικής, όχι αυτό που διαφιλονικούν και που μοιράζονται οι άνθρωποι στην κα-θημερινότητά τους, στη δουλειά και τη σχόλη, στις διαδικασίες κοινωνικοποίησης, στον αναστο-χασμό της ιστορίας τους, στη δι-απραγμάτευση των αναγκών και των αξιώσεών τους.

Υποτίθεται ότι διαχειριστής αυ-τής της ταυτότητας είναι ο τουρι-σμός. Ο γνωστός ευφημισμός της «βαριάς βιομηχανίας» προσφέρε-ται στη συγκυρία της κρίσης, πε-ρισσότερο από ποτέ, σαν σημαία ευκαιρίας. Δεν έχει ανάγκη τεκ-μηρίωσης στο πλαίσιο μιας ολο-κληρωμένης στρατηγικής διαχεί-ρισης των παραγωγικών πόρων της πόλης. Αρκεί η διαβεβαίωση των οργανωμένων συμφερόντων ότι εργάζονται για το κοινό καλό, αν βέβαια εξασφαλίσουν τη στήρι-

ξη της πολιτείας που θα καταπιεί αμάσητη τη «στρατηγική» τους, προϊόν των ίδιων πάντα εταιρει-ών συμβούλων.

Υποτίθεται ότι οι μεγάλες επεν-δύσεις θα διαμορφώσουν την «αιχ-μή» αυτής της στρατηγικής, που επικεντρώνεται ολοένα και πιο επιλεκτικά στους ολιγοπωλιακούς πολυεθνικούς ομίλους, στα μεγά-λα μεγέθη, τα σύνθετα προϊόντα, στον τουρισμό για υψηλά εισοδή-ματα που τον βαφτίσαμε «ποιοτι-κό», απαξιώνοντας την απόλαυση του ελεύθερου χρόνου έξω από τα πεντάστερα ξενοδοχεία.

Πρόκειται για τη στρατηγική επιχειρήσεων βουλιμικών για γη δημόσια, φτηνά κοστολογημένη, απαλλαγμένη από ρυθμίσεις κι από κανόνες προστασίας. Επιχειρήσεων απαιτητικών για υποδομές που θα βαρύνουν το δημόσιο, για σπάνι-ους πόρους που θα αποκλειστούν από την κοινή χρήση, για σημεία διάκρισης που θα εμπεδώσουν την κοινωνική ιεραρχία. Πρόκειται για στρατηγική που ανταγωνίζεται ανοιχτά το πιο μεγάλο και το πιο ευάλωτο μέρος της τουριστικής δραστηριότητας στην Αθήνα και

ελεγεία

για την ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΡΙΒΙΕΡΑ

σε όλη τη χώρα, τη μικρή και τη μεσαία επιχειρηματικότητα που στηρίζει τις τοπικές κοινωνίες κι ας ενοχοποιείται έντεχνα για τη σπατάλη φυσικών πόρων που τρο-φοδότησε για δεκαετίες το πελα-τειακό παιχνίδι, δίνοντας άλλοθι στην άνιση κατανομή των δημό-σιων επενδύσεων. Πρόκειται για στρατηγική περίκλειστων χώρων για λίγους, που αγνοεί τους τρό-πους με τους οποίους η τουριστι-κή δραστηριότητα αλληλεπιδρά με άλλους κλάδους, προσφέρει απα-σχόληση, παράγει εισόδημα, γίνε-ται μέρος της κουλτούρας που θα μοιραστούμε με τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Δεν ευοδώθηκε αυτή η στρα-τηγική. Δεν ήταν πειστική η ρη-τορική του μονοδρόμου της ανά-πτυξης, παρά τον εκβιασμό της οικονομικής κρίσης. Η Αθηναϊκή Ριβιέρα ναυάγησε πάνω στη λαϊκή αντίδραση. Ζωντανές συλλογικό-τητες επιμένουν ν’ αντιστέκονται στα επιχειρηματικά συμφέροντα, επιμένουν ότι οι κάτοικοι αυτής της πόλης πρέπει να έχουν λόγο για τη διαχείριση ενός από τα πιο πολύτιμα κομμάτια της ιστορίας

και της γεωγραφίας της. Αλλά η έκβαση της προσπάθειάς τους δεν έχει κριθεί. Μένει στην κυβέρνηση της αριστεράς να συνταχτεί μαζί τους, επινοώντας άλλα εργαλεία ανάπτυξης και άλλες αρχές σχε-διασμού. Το παράκτιο μέτωπο έχει πράγματι «μητροπολιτική σημασία», όχι σαν χώρος για κερδοσκοπικά παιχνίδια, αλλά σαν τόπος ανα-ψυχής και κοινωνικότητας για όλους τους κατοίκους της, χωρίς αποκλεισμούς, σαν τόπος πολιτι-σμού. Είναι πράγματι αναγκαίος ο μακρόπνοος σχεδιασμός του, αλλά με όρους προστασίας και ισότιμης πρόσβασης, με γνώμο-να την ποικιλία και τη δικτύωση των οικονομικών δραστηριοτή-των, με αναφορά στις διαφορετι-κές κοινωνίες που συνθέτουν την ενδοχώρα του.

Για κάτι τέτοιο δεν απαιτούνται πολυδάπανα έργα. Μόνο γνώ-ση και φροντίδα. Μόνο αυτό που πάντα περιμένουμε από την αρι-στερά: την εγγύηση των πόρων που είναι κοινή μας κληρονομιά και ευθύνη.

ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΚΟΥΕπίκουρη Καθηγήτρια ΕΜΠ

Ιούνιος 2015 - τ. 17Oικοτριβές - αφιέρωμα14

Η περίοδος της κρίσης χρέους στην Ελ-λάδα μέχρι στιγμής σημαδεύεται από έναν καταιγισμό νέων νομοθετημάτων, τα οποία ήδη έχουν αλλάξει πλήρως το τοπίο σε όλες τις κλίμακες του σχεδιασμού. Το σύνολο των νομοθετικών αλλαγών, αν το λεγόμε-νο «μνημονιακό κεκτημένο» σταθεροποιηθεί και εμπεδωθεί, φαίνεται να συγκροτούν μία μεγάλης σημασίας ιστορική τομή: το ελλη-νικό κράτος, το οποίο από την ίδρυσή του εφάρμοζε διαχρονικά μια πολιτική ενίσχυ-σης της μικρής ιδιοκτησίας, με αποτέλεσμα την κοινωνική και γεωγραφική διάχυση του οφέλους από την γαιοπρόσοδο που προκύ-πτει, αλλάζει τις προτεραιότητές του και με-τατοπίζει το κέντρο βάρους των πολιτικών του στην ενίσχυση της μεγάλης ιδιοκτησίας και του μεγάλου κεφαλαίου που δραστηρι-οποιείται στον κλάδο της γης και της οικο-δομής. Στον πυρήνα της εφαρμογής αυτής της πολιτικής βρίσκεται η διαδικασία ιδιω-τικοποίησης ακίνητων περιουσιακών στοι-χείων του δημοσίου μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, με ειδική έμφαση στον κλάδο του τουρισμού και του παραθερισμού.

Η παραπάνω αλλαγή σχεδιαστικού υπο-δείγματος μπορούμε να πούμε ότι αντανα-κλά βαθύτερες μεταλλαγές στο επιδιωκόμενο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Ο Ντέιβιντ Χάρβεϋ, ήδη από το 1985, διέκρινε τέσσερις δυνατότητες ανάπτυξης ανάμεσα σε αντα-γωνιστικές οικονομικές και γεωπολιτικές ενότητες, στο πλαίσιο της καπιταλιστικής γεωγραφίας της εναλλασσόμενης άνισης ανάπτυξης, μετά την κατάρρευση του κεϋν-σιανού υποδείγματος. Μία από αυτές είναι ο ανταγωνισμός για την χωρική κατανομή της κατανάλωσης. Ο ανταγωνισμός αυτός υπερ-βαίνει τις απλές προσπάθειες ανάπτυξης του τουρισμού και επεκτείνεται στην κατασκευή ψυχαγωγικών πάρκων και τόπων πολυτε-λούς κατανάλωσης αλλά και σε αθλητικά στάδια, συνεδριακά κέντρα, ξενοδοχεία, μαρί-νες, εστιατόρια, πολιτιστικές εγκαταστάσεις, τοποθεσίες αστικού εξευγενισμού, θέρετρα συνταξιούχων και ολοκληρωμένες «πόλεις μέσα στις πόλεις». Σύμφωνα με τον Χάρβεϋ, η ανταγωνιστική προσπάθεια προσπορισμού μεγαλύτερου μέρους της πίτας από την κυ-κλοφορία των εισοδημάτων, παράγει χωρική και κοινωνική πόλωση. Εφόσον η ύφεση, η ανεργία και η ακριβή πίστωση αποτρέπουν τη μαζική συμμετοχή στην κατανάλωση και την καθιστούν λιγότερο μαζική αλλά περισσότερο προκλητική, οδηγούμαστε σε μία κατάσταση κατά την οποία «επιδοτείται

με δημόσιους πόρους η κατανάλωση των πλούσιων σε βάρος του κοινωνικού μισθού των φτωχών». Οι επενδύσεις για την αύξη-ση της ανταγωνιστικότητας στην παγκόσμια κατανομή της κατανάλωσης μπορεί να συ-γκροτούν κοινωνικές συμμαχίες ανάμεσα σε κυβερνήσεις, ιδιοκτήτες γης, εταιρείες ανάπτυξης ακίνητης περιουσίας, χρηματοπι-στωτικά ιδρύματα και μερίδες εργαζόμενων που αναζητούν απελπισμένα εργασία, αλλά είναι «διαβόητα ριψοκίνδυνες».

Τον Ιούνιο του 2012 εκδόθηκε από την εταιρεία συμβούλων McKinsey & Company, με χορηγούς τον ΣΕΒ και την Ελληνική Ένω-ση Τραπεζών, η έκθεση με τίτλο «Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά», η οποία επιχειρεί να περιγράψει τις στρατηγικές και το αναπτυ-ξιακό μοντέλο της Ελλάδας μετά τη μνη-μονιακή θεραπεία της. Η έκθεση διακρίνει μεταξύ άλλων τους πέντε σημαντικότερους κλάδους στους οποίους θα βασιστεί το νέο οικονομικό μοντέλο της χώρας, ο πρώτος εκ των οποίων είναι ο τουρισμός. Σε ό,τι αφορά τον τουρισμό, η έκθεση προτείνει την κα-τασκευή στα επόμενα δέκα χρόνια 15-20 Ολοκληρωμένων Τουριστικών Αναπτύξεων, 50.000 παραθεριστικών κατοικιών, 30-35 νέ-ων μαρίνων, τη διαμόρφωση 3-4 λιμανιών για την υποδοχή μεγάλων κρουαζιερόπλοι-ων και την κατασκευή 2-3 μεγάλης κλίμα-κας συνεδριακών κέντρων. Στόχος είναι η αναδιάρθρωση του κλάδου, από τον μαζικό τουρισμό στην προσέλκυση ανώτερων εισο-δηματικών τάξεων τουριστών. Σε ότι αφορά ειδικότερα το σχεδιασμό, η συμβατική πολε-οδομική νομοθεσία, η οποία αντανακλά τις πραγματικότητες της προηγούμενης περιό-δου κυριαρχίας της μικρής ιδιοκτησίας και της μικροϋφαρπαγής της γης και έχει σαν βασικό στόχο την προστασία των αδόμητων περιοχών από την αστικοποίηση, δεν αντα-ποκρίνεται στο νέο μοντέλο ανάπτυξης. Στην έκθεση θεωρείται εμπόδιο που αποτρέπει την παραγωγή «υποδομών υψηλής προ-στιθέμενης αξίας» που θα ικανοποιούν τις «σύγχρονες δομές της ζήτησης». Συνάγεται έτσι η ανάγκη απορρύθμισής της μέσω fast track επενδύσεων.

Μεγάλο μέρος των επενδύσεων που γίνο-νται μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, υπηρετεί ακριβώς αυτό το μοντέλο, ενώ και η υπό εξέλιξη ιδι-ωτικοποίηση του Ελληνικού εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, καθώς η προτεινόμενη ανά-πτυξη μπορεί να ειδωθεί ως «city resort». Ο χωρικός υποδοχέας αυτών των επενδύ-σεων, τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης

Δημόσιων Ακινήτων (ΕΣΧΑΔΑ), αποτελούν θύλακες εντός των οποίων ισχύει διαφορε-τικό, προνομιακό καθεστώς σε ότι αφορά τις χρήσεις γης, τους όρους δόμησης, τις διαδι-κασίες κ.λπ., οι οποίοι αντανακλούν το νέο υπόδειγμα σχεδιασμού και υπερισχύουν του προηγούμενου πολεοδομικού καθεστώτος. Σύμφωνα με μελέτη του ΣΕΒ, που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Δεκέμβριο του 2014, ανα-δεικνύεται η μεγάλη αύξηση της εμπορικής αξίας των ακινήτων, όταν θεσμοθετείται σε αυτά ΕΣΧΑΔΑ. Πέρα από τους προνομιακούς όρους δόμησης, στη μελέτη αναδεικνύεται το γεγονός ότι η αύξηση της τιμής οφείλε-ται κατά κύριο λόγο στην ευελιξία του νέου χωρικού εργαλείου, μέσω του οποίου αντί να προσαρμόζεται το επενδυτικό σχέδιο στη νομοθεσία, προσαρμόζεται η νομοθεσία στο επενδυτικό σχέδιο, καθώς «η πολεοδομική ταυτότητα αποδίδεται στο ακίνητο αφού ωρι-μάσει το επενδυτικό ενδιαφέρον». Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις μεγάλες υπεραξίες που προκύπτουν, τα ΕΣΧΑΔΑ εξαιρούνται από την εισφορά του ιδιοκτήτη σε γη και σε χρήμα, που βαρύνει όλες τις άλλες ιδιοκτη-σίες που πολεοδομούνται.

Της θεσμοθέτησης των ΕΣΧΑΔΑ ως θυλά-κων ενός νέου σχεδιαστικού υποδείγματος, έχει προηγηθεί –πριν την κρίση- το καθε-στώς εξαίρεσης από τον υφιστάμενο σχε-διασμό που χρησιμοποιήθηκε για τη δημι-ουργία και την εκμετάλλευση των Ολυμπι-

ακών εγκαταστάσεων. Παρόμοια είναι και οι λογική των Περιοχών Ολοκληρωμένων Τουριστικών Αναπτύξεων (ΠΟΤΑ) που επί-σης θεσμοθετήθηκαν πριν την κρίση. Σήμε-ρα, μέσω της Χωροταξικής και Πολεοδομι-κής Μεταρρύθμισης (ΧΩΠΟΜΕ), οι θύλακες αυτοί συγκροτούν ένα νέο, παράλληλο σύ-στημα σχεδιασμού, που αφορά τις μεγάλες επενδύσεις, καθώς όλοι οι σχετικοί χωρικοί υποδοχείς (ΠΟΤΑ, ΕΣΧΑΔΑ, ΕΣΧΑΣΕ, ΠΟΑ-ΠΔ, κ.ά) τίθενται υπό την ομπρέλα των λε-γόμενων Ειδικών Χωρικών Σχεδίων (ΕΧΣ), οι προδιαγραφές εκπόνησης των οποίων θεσμοθετήθηκαν λίγο πριν την πτώση της προηγούμενης κυβέρνησης.

Η πολιτική της απορρύθμισης του χωρι-κού σχεδιασμού και του νέου αναπτυξιακού μοντέλου, έχει κατ’ αρχήν δύο εμφανείς αρ-νητικές επιπτώσεις. Η προσαρμογή της νο-μοθεσίας στο εκάστοτε επενδυτικό σχέδιο είναι βέβαιο ότι θα επιφέρει συγκρούσεις ανάμεσα σε αντιτιθέμενα επενδυτικά σχέδια (λ.χ. ανάμεσα σε μια τουριστική ανάπτυξη και μία εγκατάσταση ΑΠΕ ή μια εγκατάστα-ση ιχθυοκαλλιέργειας). Το πνεύμα αυτό διέ-πει ολόκληρη τη ΧΩΠΟΜΕ, π.χ. στο αρθρ.6, παρ.2β του σχετικού νόμου, προβλέπεται ότι όταν προκύπτουν συγκρούσεις ανάμεσα στις κατευθύνσεις ενός Ειδικού Χωροταξικού και ενός Περιφερειακού ή μεταξύ δύο Ειδικών, αποφασίζει ad hoc το αρμόδιο Υπουργείο. Μια πρακτική πολύ μακριά από οποιαδή-

ΤΑΙΠΕΔ Χωροταξική και Πολεοδομική Μεταρρύθμισηκαι νέα αναπτυξιακά μοντέλα

Εικόνα 1: Επίδραση ΕΣΧΑΔΑ στην εμπορική αξία ακινήτων ΠΗΓΗ: ΣΕΒ, pwc & REMACO Α.Ε. (2014) Εθνικό Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού από τη σκοπιά της επιχειρηματι-κότητας


ποτε έννοια «ασφάλειας δικαίου».Κατά δεύτερον, ένα σημαντικότατο «συ-

γκριτικό πλεονέκτημα» του κλάδου του του-ρισμού στην Ελλάδα, είναι ότι η χώρα μας, σε αντίθεση π.χ. με την Τουρκία, την Ισπα-νία, την Ιταλία, κ.λπ., θεωρείται –παρά την κακοποίηση που έχει υποστεί στο πλαίσιο της μικροϋφαρπαγής- παρθένα τουριστι-κά, με πολλές ανέγγιχτες ή σχετικά ανέγ-γιχτες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Η κατασκευή ολοκληρωμένων τουριστικών αναπτύξεων και παραθεριστικής κατοικίας ακριβώς σε αυτές της περιοχές, και μάλιστα με ελάχιστα οφέλη για τις τοπικές κοινω-νίες και το κοινωνικό σύνολο, στην πραγ-ματικότητα αναλώνει έναν μη ανανεώσιμο πόρο. Επομένως, σε καμία περίπτωση ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης δεν μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμο.

Ενδεχόμενη αναστολή της ΧΩΠΟΜΕ στην κατεύθυνση της ριζικής τροποποίησης του νόμου, θα είναι αναμφισβήτητα ένα βήμα σε πολύ θετική κατεύθυνση. Όμως παραμένει ένας ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο: η απρό-σκοπτη συνέχιση της ύπαρξης και της λει-τουργίας του ΤΑΙΠΕΔ θα συνεχίσει να παρά-γει τα προβλήματα του νέου αναπτυξιακού μοντέλου και του νέου υποδείγματος σχε-διασμού. Οι τροποποιήσεις στη λειτουργία του που έχουν ακουστεί, δεν είναι καθόλου επαρκείς. Η συμμετοχή του δημοσίου στην ιδιοκτησία και στα έσοδα αφενός συμβαίνει και τώρα (βέβαια αν τα έσοδα κατευθύνονται στην αποπληρωμή του δημόσιου χρέους ή λ.χ. στην ενίσχυση του ασφαλιστικού συ-στήματος είναι σίγουρα ένα επίδικο), αφε-τέρου είναι κάτι που το ζητάνε και οι ίδι-οι οι επενδυτές, καθώς με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουν τη φιλική αντιμετώπιση της επένδυσης από την πλευρά του κράτους. Η εξασφάλιση κάποιων προβλέψεων όπως η υποχρέωση των επενδυτών να προχωρούν σε προσλήψεις, προμήθειες κ.λπ. εν μέρει από τον τόπο της επένδυσης, είναι θετικές για τις τοπικές κοινωνίες, όμως αν δει κα-νείς τη μεγάλη εικόνα, πρόκειται για μέτρο σταθεροποίησης και όχι ανατροπής του νέ-ου αναπτυξιακού πρότυπου.

ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΡΕΚΑΣΑρχιτέκτων, Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ

Μερικές σκέψεις σχετι-κά με τα δίκτυα και την ηλ. ενέργεια γενικότερα, με αφορμή την επαναφορά της πίεσης για ιδιωτικο-ποίηση του ΑΔΜΗΕ (Δι-αχειριστής Δικτύου Υψη-λής Τάσης) και μέρους της ΔΕΗ («μικρή ΔΕΗ») στις σκληρές διαπραγμα-τεύσεις της κυβέρνησης με τους «θεσμούς»:

1. Ακόμα και στο νε-οφιλελεύθερο μοντέλο της αγοράς ηλ. ενέργειας που προωθείται εδώ και χρόνια παγκοσμίως, το δίκτυο αντιμετωπίζεται ως «φυσικό μονο-πώλιο». Αρκετές χώρες κρατούν υπό κρατικό έλεγχο τα δί-κτυά τους. Πρόσφατα στην Ολλανδία ακυρώθηκε πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης του εκεί διαχειριστή (Tennet). Ο πολύς κος Ντάισελμπλουμ είχε δηλώσει ότι ο λόγος για την ακύρωση είναι το δημόσιο συμφέρον.

2. Η θεωρία για τα οφέλη του ανταγωνισμού δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται στην αγορά ηλ. ενέργειας, αν και η αναδι-άρθρωση μετράει ήδη πάνω από δύο δεκαετίες παγκοσμίως με πολλές και διάφορες μεθόδους εφαρμογής. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, 11 πολιτείες που έχουν προχωρήσει σε βαθιά αναδιάρθρωση των αγορών τους σύμφωνα με το κυρίαρχο μοντέλο ενίσχυσης του ανταγωνισμού, είδαν τις τιμές να ανεβαίνουν πάνω από 4 φορές γρηγορότερα σε σχέση με το διάστημα πριν από την αναδιάρθρωση. Αντίθετα, πολιτείες που κράτησαν σημαντικά εργαλεία ρύθμισης τιμών και δεν προχώρησαν σε βαθιά αναδιάρθρωση δεν είδαν σημαντική διαφορά στην αύξηση των τιμών.

3. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά εξετάζεται η αγορά κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά, οπότε η Ελλάδα είναι ψηλά στην κατάταξη των χωρών με βάση το μερίδιο του μεγαλύτερου παίκτη (ποσοστά άνω του 75% για τη ΔΕΗ), όμως μαζί της είναι και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Εσθονία, το Λου-ξεμβούργο και η Κύπρος. Από την άλλη, λιγότερο διαδεδο-μένη μάλλον είναι η συζήτηση για τους «7 αδερφούς»: τις μεγάλες εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής όπως η EdF, η ΕΟΝ και η RWE που, για παράδειγμα, το 2010 κατείχαν ποσοστό 55% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης. Μπροστά σε αυτούς τους κολοσσούς, η ΔΕΗ είναι προφα-νώς μικρή, παρόλο που έχει ακόμα δεσπόζουσα θέση στην εγχώρια αγορά. Εκτός όμως από τον ανταγωνισμό μεταξύ κεφαλαίων (στο βαθμό που ένας ισχυρός παίχτης μπορεί να επενδύσει σε μια άλλη αγορά), η εγχώρια παραγωγή υφίστα-ται ευθέως ανταγωνισμό από τις γειτονικές χώρες μέσω των διασυνδέσεων, ανταγωνισμό που αναμένεται να ενισχυθεί. Είναι ενδιαφέρον ότι στο τελευταίο τρίμηνο (Φεβρουάριος - Απρίλιος), η εγχώρια ζήτηση καλύφθηκε από εισαγωγές σε ποσοστά 21-27%.

4. Ο δημόσιος/κοινωφελής χαρακτήρας της ηλεκτρικής ενέρ-γειας προκύπτει όχι μόνο από το πόσο απαραίτητη είναι για τη ζωή σήμερα, αλλά και από το γεγονός ότι στην παραγωγή και τα δίκτυα εμπλέκονται τεράστια μεγέθη δημόσιων αγα-θών, όπως μεγάλες εκτάσεις γης, ορυκτοί πόροι, ρύποι, κ.α.

Όταν κατασκευάζεται μία μονάδα φυσικού αερίου ή κάποιες εκατοντάδες μονάδες φωτοβολταϊκών και αιολικών, κοστίζει πάρα πολύ στην κοινω-νία και το περιβάλλον π.χ. να χρεωκοπήσουν και να σταματήσουν να λειτουργούν πριν ολο-κληρώσουν τον κύκλο ζωής τους.

5. Η πολυπλοκότητα και ο ενιαίος χαρακτή-

ρας των δικτύων ηλ. ενέργειας συνεπάγονται μια σειρά δυ-σκολίες στην εφαρμογή του μοντέλου της ανταγωνιστικής αγοράς. Το «προϊόν κιλοβατώρα» καταναλώνεται σχεδόν αποκλειστικά στο πλαίσιο ενός μεγάλου δικτύου ηλ. ενέρ-γειας, ενιαίου από την πιο μεγάλη μονάδα παραγωγής μέχρι τον τελευταίο λαμπτήρα φωτισμού. Επίσης το μοντέλο της ανταγωνιστικής αγοράς βασίστηκε σε πρώτη φάση τουλά-χιστον στην υπόθεση του ανταγωνισμού μεταξύ παρόμοιων μεγάλων μονάδων με ελεγχόμενη ροή καυσίμου. Οι πιο διε-σπαρμένες και μεταβλητές από τις ΑΠΕ, που αναπτύχθηκαν πολύ τα τελευταία χρόνια (αιολικά, φωτοβολταϊκά), «μπερ-δεύουν» την κατάσταση, μειώνοντας το καθαρό φορτίο (αφού εντάσσονται κατά προτεραιότητα). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα είτε να κατηγορούνται οι ίδιες για προνομιακή μεταχείριση (επιδοτήσεις και ένταξη κατά προτεραιότητα) σύμφωνα με τη λογική της αγοράς είτε να υπονομεύουν την ίδια τη λο-γική του ανταγωνισμού, αναδεικνύοντας ότι η ένταξή τους και η επίτευξη των πολιτικών στόχων για υψηλή διείσδυση γίνεται ακριβώς χάρη στην ισχυρή ρύθμιση της αγοράς και τη συνεργασία των συμμετεχόντων στο δίκτυο.

Για να ξεπεραστούν τέτοιες δυσκολίες διατηρώντας στα-θερή την στρατηγική της εμπορευματοποίησης, έχουν δημι-ουργηθεί και συνεχίζουν να δημιουργούνται κι άλλες αγο-ρές για επιπλέον “προϊόντα” πέρα από την ενέργεια (κιλοβα-τώρες) που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του ενιαίου δικτύου (π.χ. εφεδρείες, εγγυημένη ισχύς, ευελιξία μεταβο-λής παραγωγής, κλπ.) με αποτέλεσμα ένα μεγάλο πλέγμα γραφειοκρατίας και συχνά υποβέλτιστες λύσεις ακόμα και με τεχνοκρατικούς όρους. Αξιοσημείωτη είναι και η ισχυρή τάση για την αυτονομία από το δίκτυο, την οποία προσφέ-ρουν παλιά και νέα προϊόντα πιο απλά για τη λογική του εμπορεύματος (πετρελαιογεννήτριες, αυτόνομα φωτοβολτα-ϊκά με μπαταρίες, κ.α.).

7. Ο διαχωρισμός του συστήματος (σε παραγωγή/μεταφο-ρά/διανομή) ενίσχυσε τη διαφάνεια (τι κοστίζει και πόσο). Φυσικά μπορεί να υπάρχει διαφάνεια και σε άλλα μοντέλα οργάνωσης της αγοράς ηλ. ενέργειας, όμως κάπου εδώ πρέ-πει να έχουμε κατά νου και τις άλλες μορφές της «από τα μέσα» ιδιωτικοποίησης, «πρωτοπόρες» και ευρέως εκτετα-μένες στην Ελλάδα και αλλού, όπου θέσεις κοινωνικής ευ-θύνης και εμπιστοσύνης χρησιμοποιούνται ποικιλοτρόπως προς το στενά εννοούμενο ίδιον όφελος.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ

15

για τις ιδιωτικοποιήσεις στην ενέργεια

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1716

ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΝΟΝΑ;

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΙΓΝΙΤΗΣ

Επί δυο συνεχείς δεκαετίες ο ετήσιος κα-θαρός ρυθμός αύξησης της εγκατεστημένης ισχύος άνθρακα και λιγνίτη, παγκοσμίως, κυμαινόταν στα 20-25GW, ρυθμός ο οποίος τριπλασιάστηκε μετά το 2005. Ωστόσο, από το 2010 και έπειτα, το καύσιμο το οποίο επί δεκαετίες στήριξε την ανάπτυξη της παγκό-σμιας οικονομίας έπεσε σε δυσμένεια. Από το σύνολο των ανθρακικών σταθμών που είχαν σχεδιαστεί το 2010, μόλις 1 στους 3 τελικά έφτασε στο στάδιο της κατασκευής. Οι αιτίες αποτυχίας ποικίλουν ανά χώρα: ο ανταγωνισμός με άλλες φθηνότερες μορφές ενέργειας, η δυσκολία εξεύρεσης πόρων λό-γω της αλλαγής πολιτικής των χρηματοπι-στωτικών ιδρυμάτων, το αυξανόμενο κόστος εκπομπών CO2, η εντεινόμενη ανησυχία για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η οικονο-μική ύφεση, η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, έχουν όλα συμβάλει στην πίεση που δέχεται ο άνθρακας.

Τα τελευταία τρία χρόνια 24 αμερικάνικες επιχειρήσεις άνθρακα χρεοκόπησαν, ενώ μέσα σε μια πενταετία οι δύο μεγαλύτερες εταιρείες εξόρυξης των ΗΠΑ, η Peabody και η Arch Coal, έχασαν το 87% και 96%, αντίστοιχα, της αξίας τους. Στην Ευρώπη, η αξία της μετοχής της γερμανικής RWE (3η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρισμού στην Ευρώπη βάσει πωλήσεων) έχει σημειώσει πτώση κατά 70% σε σχέση με το 2007, ενώ μέσα στο 2014 σχεδόν οι μισές συμβατικές μονάδες παραγωγής της αποδείχθηκαν ζη-μιογόνες. Η ανακοίνωση των ετήσιων απο-τελεσμάτων του έτερου γερμανικού γίγαντα, της E.ON, συνοδεύτηκε από ζημιές-ρεκόρ ύψους €3,2 δις.

Προτού καταστούν ενεργειακά απολι-θώματα, ορισμένοι κολοσσοί της Ευρώπης έχουν επιλέξει να καταστρώσουν το δικό τους πλάνο προσαρμογής στο νέο ενεργει-ακό τοπίο. Η Ε.ΟΝ έχει ήδη αποφασίσει να επενδύσει €5 δις σε έξυπνα δίκτυα διανομής και έργα ΑΠΕ˙ η 100% δημόσια σουηδι-κή Vatenfall ανακοίνωσε την πρόθεσή της να πουλήσει τα λιγνιτικά της ορυχεία στην Γερμανία και τις αντίστοιχες παραγωγικές μονάδες˙ η ιταλική ENEL, μια από τις 7 με-γαλύτερες εταιρείες ενέργειας παγκοσμίως, δεσμεύτηκε δημόσια να αποσυρθεί από τις επενδύσεις σε άνθρακα, και να στραφεί σε συστήματα εξοικονόμησης και αποθήκευ-σης ενέργειας και μονάδες ΑΠΕ.

Είναι σαφές πως όσοι έχουν ακόμα συμ-φέροντα στη διαιώνιση του συμβατικού μοντέλου ηλεκτροπαραγωγής δεν θα πέ-σουν αμαχητί, ποντάροντας κυρίως στον φόβο της απώλειας θέσεων εργασίας και της επιβολής δυσβάσταχτων οικονομικών βαρών στις επιχειρήσεις ενέργειας που θα επιφέρει ο μετασχηματισμός της αγο-ράς ενέργειας. Στις ΗΠΑ, 21 «ανθρακικές» Πολιτείες έχουν κινηθεί δικαστικά ενάντια στην προσπάθεια της Υπηρεσίας Προστα-σίας Περιβάλλοντος (EPA) να ρυθμίσει τις εκπομπές υδραργύρου και αρσενικού από τις ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες. Η πρω-τοβουλία της ΕΡΑ αναμένεται να κοστίσει στις εταιρείες περίπου $9,6 δις, ωστόσο τα εκτιμώμενα οφέλη από την προστασία της δημόσιας υγείας θα κυμανθούν στα $37-90 δις ετησίως. Μια αντίστοιχη συμμαχία επιχειρήσεων ενέργειας και τοπικών αρ-χών θα συναντήσουμε και στην Γερμανία, όπου η πρόθεση του Υπ. Οικονομικών να επιβάλει έναν «κλιματικό φόρο» στις απαρ-χαιωμένες μονάδες άνθρακα τον έφερε σε οξεία αντιπαράθεση με τους ηγέτες των ανατολικών κρατιδίων που εξαρτώνται από τον λιγνίτη.

Αποτελεί ο ελληνικός λιγνίτης εξαίρεση στα παραπάνω; Το αντίθετο. Η ίδια η ΔΕΗ εκτιμά πως η εξαιρετικά χαμηλή ποιότητα των ελληνικών κοιτασμάτων οδηγεί ανα-πόφευκτα σε μεγάλο κόστος ηλεκτροπα-ραγωγής. Έτσι, σύμφωνα με υπολογισμούς της επιχείρησης, ακόμα και η νέα λιγνιτική

μονάδα που σχεδιάζει, η Πτολεμαΐδα V, δεν θα είναι οικονομικά συμφέρουσα εφόσον οι τιμές δικαιωμάτων εκπομπής CO2 θα ξεπε-ράσουν τα €30/t. Πράγμα εξαιρετικά πιθανό, καθώς η εφαρμογή του μηχανισμού της Ε. Επιτροπής Market Stability Reserve μπορεί να οδηγήσει τις τιμές ακόμα και στα €40/t. Η προβεβλημένη λύση της τεχνολογίας αποθήκευσης CO2 θα επιβαρύνει, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΗ, τη λειτουργία της νέας μονάδας κατά περίπου €200 εκ. ετη-σίως ενώ θα μειώσει το βαθμό απόδοσής της από 41,5% στο 30,1%. Ως εκ τούτου, η επιχείρηση έχει κρίνει την εναλλακτική αυτή ως ασύμφορη. Τα οικονομικά αποτε-λέσματα της ΔΕΗ για το έτος 2014 ήταν επίσης αποκαλυπτικά. Η ετήσια δαπάνη για αγορά δικαιωμάτων CO2 έχει ανέλθει στα €217 εκ. ενώ το καθαρό χρέος της επιχεί-ρησης διαμορφώθηκε στα €5.000 εκ, κα-θιστώντας την εύρεση ιδίων κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της σχεδιαζόμενης μονάδας ακόμα πιο δύσκολη.

Το παράδοξο της ελληνικής πραγματικό-τητας είναι η ομοφωνία όλων των αρμόδιων φορέων για την επέκταση της λιγνιτικής δραστηριότητας, ως αντίδοτο μάλιστα στις επιπτώσεις της εισόδου της χώρας στην μεταλιγνιτική εποχή! Η ομοφωνία αυτή φαίνεται πως εξελίσσεται και σε μια άτυπη λιγνιτική πλειοδοσία. Ο Υπουργός ΠΑΠΕΝ δήλωσε πως η κυβέρνηση οφείλει στον ελ-ληνικό λαό τη μονάδα Πτολεμαΐδα-V, το ΤΕΕ Δ. Μακεδονίας τάχθηκε υπέρ της κα-τασκευής και δεύτερης μονάδας στη Μελί-τη, μέρος της αντιπολίτευσης έθεσε ακόμα ψηλότερα τον πήχη ζητώντας να ανοίξουν νέα ορυχεία στη Δράμα και την Ελασσόνα, ενώ ο νέος Διευθύνων Σύμβουλος της ΔΕΗ νοστάλγησε τις ημέρες που η συμμετοχή του λιγνίτη στο ενεργειακό μείγμα βρισκό-ταν στο 78%.

Κι όμως, υπάρχει εναλλακτική

Πρόσφατη μελέτη του WWF Ελλάς («Κα-

θαρές εναλλακτικές στην Πτολεμαΐδα V») έδειξε πως το ωριαίο φορτίο βάσης για το οποίο έχει σχεδιασθεί η Πτολεμαΐδα V μπορεί να καλυφθεί από υβριδικούς συνδυασμούς αιολικών και φωτοβολταϊκών μονάδων με αντλησιοταμιευτικούς σταθμούς, οι οποίοι θα προσφέρουν την απαραίτητη αποθηκευ-τική ικανότητα. Πολλές από αυτές τις εναλ-λακτικές μάλιστα χαρακτηρίζονται και από χαμηλότερο σταθμισμένο κόστος ενέργειας σε σύγκριση με την Πτολεμαΐδα V.

Προκύπτει λοιπόν μια σειρά εύλογων ερωτημάτων. Υπό ποιες συνθήκες έχει κρι-θεί συμφέρουσα η επένδυση 1,4 δις € για την Πτολεμαΐδα V; Ποια είναι τα σενάρια εξέλιξης των τιμών δικαιωμάτων CO2 τα οποία έχει εξετάσει η ΔΕΗ; Πώς θα αντιμε-τωπίσει η επιχείρηση την αυστηροποίηση των επιτρεπτών ορίων εκπομπών ρύπων για τις μονάδες της ΕΕ που είναι σε εξέλι-ξη αυτή τη στιγμή, των οποίων, όπως όλα δείχνουν, θα υπολείπεται η Πτολεμαΐδα V πριν καν κατασκευαστεί; Ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις οι οποίες εξετάστηκαν και απορρίφθηκαν; Σκοπεύει πράγματι η ΔΕΗ να υλοποιήσει την τεχνολογία απο-θήκευσης CO2;

Έχει έρθει η ώρα να απαντηθούν δη-μόσια τα παραπάνω ερωτήματα ώστε να αποτελέσουν αφορμή για έναν ανοιχτό δι-άλογο για την εθνική ενεργειακή στρατη-γική. Ο διάλογος αυτός, που θα έπρεπε να χαρακτηρίζει ένα «δημοκρατικό ενεργεια-κό σχεδιασμό», αυτή τη στιγμή εξελίσσεται αποκλειστικά ανάμεσα στους θιασώτες του λιγνίτη. Εναλλακτικές επιλογές υπάρχουν, και αυτό που απομένει είναι η παράθεση του συγκριτικού οφέλους και κόστους της κάθε μιας από αυτές.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥΣύμβουλος σε θέματα ενεργειακής και κλιματικής

πολιτικής του WWF Ελλάς

Η ίδια η ΔΕΗ εκτιμά πως η εξαιρετι-κά χαμηλή ποιότητα των ελληνικών κοιτασμάτων οδηγεί αναπόφευκτα σε μεγάλο κόστος ηλεκτροπαρα-γωγής. Έτσι, σύμφωνα με υπολογι-σμούς της επιχείρησης, ακόμα και η νέα λιγνιτική μονάδα που σχεδι-άζει, η Πτολεμαΐδα V, δεν θα είναι οικονομικά συμφέρουσα εφόσον οι τιμές δικαιωμάτων εκπομπής CO

2

θα ξεπεράσουν τα €30/t.


Χωροταξικό Κεντρ. Μακεδονίας

διακριτά σημεία στο σχέδιο ΚΥΑ

Η μελέτη με τίτλο «Αξιολόγηση, Αναθεώρη-ση και Εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαι-σίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδο-νίας (ΠΠΧΣΑΑ Κ.Μ.)» στοχεύει στη χωρική ανάπτυξη στρατηγικού επιπέδου της Περιφέ-ρειας Kεντρικής Mακεδονίας, με προοπτική δεκαπενταετίας και προωθείται εσπευσμένα για νομοθέτηση. Το ΠΠΣΧΑΑ έτυχε επεξεργα-σίας βάσει υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου συγκεκριμένης φιλοσοφίας και αμφισβητού-μενης πολιτικής άποψης. Χωρίς αναθεώρηση του χωρικού σχεδιασμού από την κυβέρνηση της Αριστεράς είναι επόμενο ο χαρακτήρας και οι θέσεις του να αλληλοαναιρούνται, χωρίς ενιαίο πλαίσιο, πιλότο για τα Περιφερειακά σχέδια. Οι αοριστολογίες σε κρίσιμα θέματα προκαλούν επιφυλάξεις για τη συνέπεια των προβλέψεων και των οργανωτικών ζητημά-των. Οι αλληλοεπικαλυπτόμενες ζώνες και ενότητες χωρίς αντιστοίχιση σε διοικητικά και γεωγραφικά όρια καθιστούν δυσχερή την, σε υποκείμενο σχεδιασμό, εφαρμογή του. Το ΠΠΧΣΑΑ πέραν της γενικής κατεύθυνσης για εξισορρόπιση των δύο μητροπολιτικών περιοχών της χώρας, μείωση της αστικής πυκνότητας, συγκράτηση του πληθυσμού στους μεσαίους οικισμούς πρέπει να κατευ-θύνει προς την υλοποίηση τους μέσω σχετι-κών πολιτικών στήριξης.

Χωρίς να υποβαθμίζονται ζητήματα όπως η διαφύλαξη γεωργικής γης υψηλής παρα-γωγικότητας, διάχυση εγκαταστάσεων με-ταποίησης, συνεισφορά στην ανάπτυξη εν-δογενούς δυναμικού έναντι της παραμονής βιομηχανιών εκτός υποδοχέων, επιλέγησαν να αναλυθούν στο παρόν συγκεκριμένα κομ-βικά θέματα.

Ο Θερμαϊκός κόλποςΗ Περιφέρεια Κ.Μ. ως ιστορικο-κοινωνική

γεωγραφική οντότητα είναι άρρηκτα συνδε-δεμένη με τον Θερμαϊκό κόλπο του οποίου η κατάσταση παρά τα συσσωρευμένα προ-βλήματα είναι αναστρέψιμη. Οπως τονίζεται από τον ΣΥΡΙΖΑ, προτεραιότητα δίνεται στην εκπόνηση Σχεδίου Ολοκληρωμένης Διαχεί-ρισης Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ), σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου (ΡΣΘ) και βάσει αρχών των Ε.Ε., Πρωτοκόλλου για την ΟΔΠΖ και Σύμβασης Βαρκελώνης.

Στόχος είναι η εφαρμογή ολοκληρωμένης πρακτικής διαχείρισης του πολυσύνθετου πολιτισμικού και οικονομικού αποθέματος για εξασφάλιση αειφορίας. Βασικό ζητού-μενο η συνέχεια του θαλάσσιου μετώπου, η διευκόλυνση επαφής και σύνδεσης του πυ-κνοδομημένου αστικού ιστού με τη θάλασσα και η ανάδειξη χαρακτηριστικών χρήσεων. Για τη Δυτική ΠΖ (εκβολές Δενδροποτάμου) είναι σημαντική η περιβαλλοντική εξυγίαν-ση, οικολογική αναβάθμιση και τοπιακή ορ-γάνωση. Η κατασκευή μαρινών οφείλει να τεκμηριωθεί ως αναγκαιότητα, δυναμική και ανταποδοτικότητα.

Ο λιμένας Θεσσαλονίκης, με αποτύπωμα

στην ελληνική οικονομία, να λειτουργήσει ως «πράσινο λιμάνι» με αντίστοιχες δρά-σεις και κοινωνικό μέρισμα. Να διερευνηθεί η σιδηροδρομική σύνδεσή του με τις ποτά-μιες βαλκάνιες οδούς για τη συνδυασμένη μεταφορά εμπορευμάτων. Να διασυνδεθεί με τη νησιωτική Ελλάδα με στόχο την του-ριστική και ευρύτερη κοινωνική επαφή και την άμβλυνση ανισοτήτων. Αναγκαία η εξα-σφάλιση της απρόσκοπτης πρόσβασης στις ακτές, ιδιαίτερα σε αγροτικές ζώνες, μέσω κάθετων προσβάσεων, η δημιουργία ζώνης χώρων κοινόχρηστων και πρασίνου για την προστασία της παραλίας ως δημόσιο αγαθό και όχι προς όφελος της ατομικής εμπορευ-ματικής χρήσης.

Τα στρατόπεδαΤα πρώην στρατόπεδα, χαρακτηριστικοί τό-

ποι της Μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης, συν-δεδεμένα με ιστορικές μνήμες, βρέθηκαν με την ανεξέλεγκτη επέκταση, εγκλωβισμένα στις πυκνοδομημένες αστικές περιοχές. Αποτελούν γενικά τους μόνους ενιαίους ελεύθερους δη-μόσιους χώρους με αξιόλογη θέα, χλωρίδα, ανάγλυφο και προσπελασιμότητα. Η ανάπτυ-ξη της πόλης δεν διασφάλισε επαρκείς ελεύ-θερους χώρους και υψηλό πράσινο, αναγκαία για τη σωματική και ψυχική υγεία, ρύθμιση του αστικού μικροκλίματος και κοινωνικο-ποίηση. Η αναζωογόνηση της υποβαθμισμέ-νης ποιότητας ζωής είναι αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα.

Για δεκαετίες η πολιτεία δήλωνε ότι θα δι-αχειριστεί το θέμα διαφυλάττοντας και απο-δίδοντας τις εκτάσεις ενώ θέσπιζε νόμους (Ν. 2745/99 κά) για την «αξιοποίηση» με χρήση οικιστική. Η πόλη «απαιτεί» την απόδοση των στρατοπέδων στο κοινωνικό σύνολο, για μια στοιχειώδη ποιότητα ζωής. Η προσέγγιση να επικεντρωθεί στις αναγκαίες πολεοδομικές ρυθμίσεις για δημιουργία δικτύου ελεύθερων χώρων, πρασίνου και πολιτισμού, τον χαρα-κτηρισμό ως «μνημείων» των κτιρίων, των πρώην στρατοπέδων ως κοινόχρηστων χώρων αστικού πρασίνου, τη μη περαιτέρω κάλυψη

και την κατάργηση του Ν.2745/1999.

Οι βιομηχανικοί χώροιΕπιδιώκοντας αντιστροφή της αποβιομη-

χάνισης και επανεκκίνηση της επιχειρημα-τικότητας, το ΠΠΧΣΑΑ περιλαμβάνει μέτρα και κατευθύνσεις για αύξηση της βιομηχα-νικής παραγωγής με περιορισμό των περι-βαλλοντικών πιέσεων μέσω της οργάνωσης των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στο χώ-ρο και της ανάπτυξης υποδομών διαχείρισης και απορρύπανσης, χωρίς όμως να προβλέπει μέτρα για την μετεγκατάσταση, σε οργανω-μένους υποδοχείς, βιομηχανικών δραστη-ριοτήτων που ασκούνται σε περιοχές με μη συμβατές χρήσεις γης.

Το Σχέδιο ΚΥΑ δεν προσανατολίζεται σε κα-τάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση των επι-πτώσεων της εγκατάλειψης βιομηχανικών χώ-ρων ως απόρροια της οικονομικής συγκυρίας των τελευταίων ετών. Στο πλαίσιο των μέτρων για τον δευτερογενή τομέα περιλαμβάνονται συνήθεις κατευθύνσεις για τα βιομηχανικά ατυχήματα ( ΚΥΑ 12044/613/19-3-2007). Οι κατοικημένες περιοχές είναι εκτεθειμένες σε ζώνες επικινδυνότητας λόγω σοβαρών παρα-λείψεων στα ζητήματα επεκτάσεων οικισμών αλλά και των ίδιων των μονάδων SEVEZO (ΕΛΠΕ, δεξαμενές καυσίμων κ.ά.). Η αναφο-ρά σε αποφυγή νέων μονάδων SEVEZO περι-ορίζει απλώς το πρόβλημα καθώς δεν τολμά την πλήρη απαγόρευση νέων και την επέκτα-ση των ήδη υφιστάμενων. Συγχρόνως μέσω ορισμού επιχειρηματικών πάρκων εξυγίαν-σης έμμεσα και επ’ αόριστον διατηρούνται μονάδες υψηλής όχλησης και SEVEZO δίπλα σε πολεοδομημένες περιοχές. Σημειωτέον, οι προβλεπόμενες χρήσεις γης (μεταποίησης και εμπορίου) των περιοχών στη ζώνη επικινδυ-νότητας επελέγησαν κατ΄ ανάγκη ως συμβα-τές των επιπτώσεων, έχοντας μικρό βαθμό ευπάθειας. Για συγκεκριμένες επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους που η μετεγκατάσταση εί-ναι πρακτικά αδύνατη λόγω επιπτώσεων στην εθνική οικονομία, επιβάλλεται ο εκσυγχρονι-σμός, ώστε να απομειώνονται οι υφιστάμενοι

παράμετροι επικινδυνότητας, αλλά με τελικό στόχο την απομάκρυνσή τους σε χρονικό ορί-ζοντα το πολύ τριακονταετίας. Επισημαίνουμε ότι ο καθορισμός Περιοχής Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (ΠΕΧΠ) στις αστικές περιοχές που γειτνιάζουν με τις υπόψη εγκαταστάσεις δεν έχει ακόμα ενεργοποιηθεί.

Οι εξορύξειςΗ αντιμετώπιση του τομέα της εξόρυξης,

τεχνητά διογκούμενου σε βάρος και σε προτε-ραιότητα άλλων (πρωτογενούς, μεταποίησης, τουρισμού) και του φυσικού περιβάλλοντος προκαταλαμβάνει την περαιτέρω διαχείριση, τονίζοντας τον άκαμπτα χωροθετημένο χα-ρακτήρα των πρώτων υλών. Θέτει ζητήματα συγκρούσεων χρήσεων γης και προτεραιο-τήτων ανάπτυξης που προσεγγίζονται μέσω ρυθμίσεων χωρικού σχεδιασμού, οικονομοτε-χνικής διερεύνησης και όχι μόνο με έλεγχο καταλληλότητας μέσω διαδικασίας περιβαλλο-ντικής αδειοδότησης. Αναγκαία η χαρτογρα-φική απεικόνιση προστατευόμενων περιοχών (Κορώνεια- Βόλβη), οικισμών προς πιθανή με-τεγκατάσταση (Κιλκίς) και ο έλεγχος γειτνί-ασης-επικάλυψής τους με χώρους εξόρυξης. Με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον ο μηχανι-σμός παρακολούθησης να αποτελεί ανεξάρ-τητο φορέα προκειμένου να εξασφαλιστεί η αντικειμενικότητα των πορισμάτων ελέγχου. Να αναφέρονται προϋποθέσεις για την πρό-κριση εξόρυξης έναντι άλλων χρήσεων γης και βιώσιμης διαχείρισης δραστηριοτήτων, ανάλογα της κλίμακας εγκαταστάσεων, απο-κατάστασης χώρου, μεθοδολογίας και γενικά με τις περιβαλλοντικές (π.χ. επιδράσεις στα χα-μηλής στάθμης ύδατα), οικονομικο-κοινωνικές επιπτώσεις στην περιοχή άσκησης, ιδιαίτερα στα μεταλλεία ΒΑ Χαλκιδικής.

Είναι απαραίτητο το σχέδιο ΚΥΑ να προϋ-ποθέτει την ολοκλήρωση του νέου Ρ.Σ. Θεσ-σαλονίκης δίνοντας στρατηγικές κατευθύν-σεις για το χωρικό σχεδιασμό της ως διακριτό μητροπολιτικό κέντρο της Περιφέρειας Κ.Μ. όπως τεκμηριώνεται με οικονομικο-γεωπο-λιτικά κριτήρια, παραδεχόμενοι τη δυναμι-κή και την πολυμορφία της μητροπολιτικής περιοχής.

Συμπερασματικά, το ΠΠΧΣΑΑ Κ.Μ., βασικός πυλώνας δημοκρατικού χωρικού σχεδιασμού, οφείλει να αναθεωρηθεί χωρίς τον χαρακτή-ρα του αμφισβητούμενου επείγοντος, που ση-μαίνει αναστολή της τρέχουσας διαδικασίας, ώστε: Να προωθηθεί νέο θεσμικό πλαίσιο αφού καταγγελθεί η αδυναμία του Ν. 4269/28-6-14, ενώ το σχέδιο ΚΥΑ να εναρμονιστεί με τις όποιες δόκιμες κατευθύνσεις στα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού, τα ΠΠΧΣ όμορων Περιφερειών, επικεντρώνοντας στα ζητήματα συμπαγούς πόλης, ισόρροπης ανά-πτυξης, φέρουσας ικανότητας, προγραμματι-κών δεικτών και δημογραφικών τάσεων, με απώτερο σκοπό την αντιμετώπιση της κοι-νωνικής κρίσης ως παραγώγου της τρέχου-σας κρίσης χρέους.

ΜΑΡΙΑ ΛΙΛΙΜΠΑΚΗ-ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥΔρ Αρχιτέκτων- Αρχ/γος

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1718

Mια διαφορετική και πρωτότυ-πη έκθεση με τίτλο «Πειραιάς και Ουτοπία» διοργάνωσε η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. και η Δημοτική Πινακοθήκη Πει-ραιά. Πρόκειται για μια έκθεση που περιλαμβάνει εβδομήντα προπτυ-χιακές διπλωματικές διαλέξεις, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και ερευ-νητικά προγράμματα φοιτητών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που αφορούν την πόλη του Πει-ραιά και περιέχει προτάσεις και λύσεις μικρής και μεγάλης κλί-μακας σχεδιασμού.

Ο εύστοχος τίτλος βάζει εξ αρ-χής τον επισκέπτη να αναρωτηθεί, αν πράγματι αποτελεί ουτοπία να σχεδιάζει κανείς και να φαντάζεται μια άλλη πόλη, πόσω δε μάλλον να ελπίζει πως όλο αυτό το πλούσιο υλικό θα μπορούσε κάποια στιγ-μή, μέσα από τη συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των αρμόδιων φορέων με το Ε.Μ.Π., να υλοποιηθεί. Στην πραγματικότητα, πολλές από τις προτάσεις κάθε άλλo παρά ουτοπικές θα χαρακτηρίζο-νταν, καθώς σχεδιάζουν μια πόλη ανθρώπινη, φιλική στο περιβάλ-λον και στους κατοίκους της. Μια πόλη με πράσινο, με ελεύθερους και δημόσιους χώρους, ανοιχτή και προσβάσιμη στη θάλασσα, που αναδεικνύει τον πολιτισμό και την ιστορία της, προβάλει τα παλαιότε-ρα και τα σύγχρονα μνημεία της, αλλά και μια πόλη με κοινωνικές δομές, που αμβλύνουν τους απο-κλεισμούς.

Η έκθεση αυτή ανέδειξε μέσα από τις δουλειές νέων επιστημόνων, που μπολιάστηκαν στις αίθουσες και τα εργαστήρια του Δημόσιου Πανεπιστημίου, ότι δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά πρόκληση σε μια δύσκολη περίοδο, όπως η ση-μερινή, να προτείνονται φρέσκες ιδέες και σύγχρονες λύσεις για την αναβάθμιση του αστικού πε-ριβάλλοντος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της

πόλης. Άλλωστε, ο αστικός χώρος δεν είναι μια φωτογραφική αποτύ-πωση της πραγματικότητας, αλλά ένας τόπος, όπου παράγονται και συντελούνται διαρκώς κοινωνικο-πολιτικοί μετασχηματισμοί.

Είναι αλήθεια ότι ο Πειραιάς πάσχει από έλλειψη ελεύθερων και πράσινων χώρων σε ασφυ-κτικό, θα έλεγε κανείς, βαθμό. Το πρόβλημα αυτό εντοπίστηκε από πολλές εργασίες, οι οποίες περι-λαμβάνουν προτάσεις για πράσι-νους περιπάτους και μεγάλα πάρ-κα στο κέντρο της πόλης.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι η ανα-λογία πρασίνου στον Πειραιά εί-ναι μόλις 1,56 τ.μ. ανά κάτοικο, ποσοστό αρκετά χαμηλότερο από το 2,50 τ.μ. ανά κάτοικο στο Λε-κανοπέδιο και από τα ελληνικά σταθερότυπα (8,00 τ.μ./κάτοικο). Για την αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού προβλήματος, προτείνεται η δημιουργία πράσινων διαδρο-μών στον Πειραιά, αξιοποιώντας τους υφιστάμενους και εν δυνά-μει πράσινους χώρους. Στόχος είναι οι διαδρομές να αποτελούν εκτός από διαδρομές περιπάτου και αναψυχής και πράσινες πο-ρείες ενταγμένες στην καθημερι-νότητα (εικόνα 1).

Πολύ ενδιαφέρουσα ακόμη είναι η πρόταση για το γραμμικό πάρ-κο της πόλης, που ακολουθεί τις γραμμές του ΗΣΑΠ από τον Τερμα-τικό σταθμό του Πειραιά μέχρι τη γέφυρα της Γρ. Λαμπράκη, καθώς και η ανάπλαση του τμήματος Αγ. Διονύσιος – Λεύκα της σιδηροδρο-μικής γραμμής (Πειραιώς)–Αθη-νών–Θεσσαλονίκης με στόχο (με-ταξύ άλλων) τη διάχυση του πάρ-κου στην πόλη και τη δημιουργία χώρου, που θα καλύπτει ανάγκες και ελλείψεις της περιοχής σε δη-μόσιο και πράσινο χώρο.

Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η πρόταση για τη δημιουργία ενός δικτύου ελεύθερων δημόσιων χώ-ρων και κτιρίων στον αστικό ιστό της Δραπετσώνας, με ήπιες πα-

ρεμβάσεις και στόχο τη διαφύλαξη του χαρακτήρα της γειτονιάς, αλ-λά και δίνοντας βήμα στους κατοί-κους, μέσα από τη διαβούλευση, ως απαραίτητη προϋπόθεση για τον σχεδιασμό, να επανοικειοποιηθούν την πόλη (εικόνα 2, 3, 4).

Ένα άλλο θέμα που διατρέχει πολλές εργασίες είναι η αναθεώ-ρηση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα και το λιμάνι της.

Ειδικότερα, παρουσιάζονται προ-τάσεις που χρησιμοποιούν, μέσω του σχεδιασμού, το βιομηχανικό τοπίο ως τρόπο διεξόδου προς τη θάλασσα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Κερατσινί-ου, όπου αξιοποιούνται οι νεκροί βιομηχανικοί χώροι στην παρά-κτια ζώνη του Κερατσινίου, αλ-λά και τα αστικά κενά που άφησε πίσω της η αποβιομηχάνιση, για την επανασύνδεση της πόλης με τη θάλασσα.

Ακόμη, προτάσεις με τις οποί-ες επιτυγχάνεται η σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα μέσα από αναπλάσεις, όπως για παράδειγ-μα η αναμόρφωση του όρμου της Δραπετσώνας, η ένωση της απο-κομμένης διόδου προς τη θάλασσα με τον αστικό ιστό και η ανάπτυ-ξη λειτουργιών βασισμένες στην ναυπηγική και την αλιεία.

Τέλος, προτείνονται ιδέες για τη σύνδεση της πόλης με το λιμάνι της. Προτείνεται, για παράδειγμα, η επέμβαση στην Ακτή Βασιλειά-δη-Ο.Λ.Π. με τη δημιουργία ενός κτιριακού συγκροτήματος που θα στεγάσει τη ναυτική μουσειακή έκ-θεση, αλλά και χώρων περιπάτου και αναψυχής, ώστε μέσα από την ένταξη του λιμανιού στο βιομηχα-νικό τοπίο να ενεργοποιηθεί το θαλάσσιο μέτωπο και να ενδυνα-μωθεί η λειτουργία του λιμανιού ως πύλη πολιτισμού και τουρισμού (εικόνα 5, 6, 7).

Στο σημείο αυτό προστίθενται και παρεμβάσεις που διευκολύ-νουν και ενισχύουν την πρόσβαση των κατοίκων στη θάλασσα, όπως

τις προτάσεις των φοιτητών για το μέλλον του

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΥΠΟΔΕΧΕΤΑΙ

6

7

8

9

10

11

5

4

3

2

1


Προπτυχιακές διπλωματικές εργασίες: «Δίκτυο ελεύθερων χώρων/χώρων πρασίνου στην πόλη του Πειραιά», σπουδάστρια: Π. Πρέντου, Υπεύθυνος κα-θηγητής: Ν.Μπελαβίλας, Μάρτιος 2010

«Το γραμμικό πάρκο της πόλης - Η γραμμή του ΗΣΑΠ», Σπουδάστρια: Χ. Τσιρώνη, Υπεύθυνες καθηγήτριες: Μ. Καφρίτσα, Μ. Μαυρίδου, Μάρτιος 2012

«Πειραιάς από τη Λεύκα στο λιμάνι», Σπουδάστρια: Δ. Μουτσάκη, Υπεύθυνοι καθηγητές: Δ. Καρύδης, Κ. Μωραΐτης, Φεβρουάριος 2014

«Περπατώντας στη Δραπετσώνα με τους κατοίκους», Σπουδαστές: Ι. Μαλέας, Αλ. Μούργου, Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντ. Βαίου, Σύμβουλος Ν. Μπελαβίλας, Κ. Μωραΐτης, Ιανουάριος 2013

«Κερατσίνι: Διέξοδος προς τη θάλασσα μέσω του βιο-μηχανικού τοπίου», Σπουδάστριες: Α.Χ. Καραμιχά-λου, Ε. Κουρσάρη, Υπεύθυνη καθηγήτρια Μπ. Μπα-μπάλου, Σύμβουλοι: Ν. Μπελαβίλας, Π. Καραμανέα, Οκτώβριος 2004

«Όρμος Δραπετσώνας_ εκεί που η πόλη συναντά τη θάλασσα», Σπουδαστές: Σ. Θεοχάρης, Β. Κοτροκόη, Υπεύθυνος καθηγητής: Τ. Παπαιωάννου, Σύμβου-λος: Π. Βασιλάτος, Νοέμβριος 2011

«Λιμάνι και πόλη, η τομή ως σύνδεση», Σπουδαστές: Κ. Αγγελόπουλος, Δ. Καραϊσκάκη, Υπεύθυνοι καθηγη-τές: Τ. Παπαϊωάννου, Ν. Μπελαβίλας, Σύμβουλοι: Μ. Μάνιος, Μ. Καλαντζοπούλου, Ιούλιος 2011

«Πειραϊκή σημείο-τόπος φυγής», Σπουδαστής: Δ. Τρια-νταφύλλου, Υπεύθυνοι καθηγητές: Ν. Μάρδα, Κ. Μω-ραΐτης, Σύμβουλος: Ν. Μπελαβίλας, Απρίλιος 2009

«ΑΗΣ Νέου Φαλήρου-Ανάπλαση στις όχθες του Κηφι-σού», Σπουδαστές: Α. Κομνηνός, Χ. Κρεκουκιώτης, Π. Μαύρος, Υπεύθυνοι καθηγητές: Δ. Παπαλεξόπου-λος, Ν. Μπελαβίλας, Μάρτιος 2010

«Κέντρο διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών στο Δήμο Πειραιά», Σπουδαστής:Α. Βεντουράκης, Υπεύθυνος καθηγητής: Δ. Παπαλεξόπουλος, Νοέμβριος 2009

«Πολυκατοικία στην Πειραϊκή, οικολογικές αναζητή-σεις», Σπουδάστρια: Ελ. Κατρίνη, Υπεύθυνος καθη-γητής: Γ. Χαϊδόπουλος, Σύμβουλοι: Ε. Ευαγγελινός, Μ. Σανταμούρης, Ιούλιος 2009

Μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες: «Πρόταση πεζοδρόμησης της Ακτής Θεμιστοκλέους στον Πει-ραιά», Σπουδαστής: Ν. Δημητρακόπουλος , Υπεύθυνος καθηγητής: Ν. Μπελαβίλας, Μάρτιος 2015

η πεζοδρόμηση της Ακτής Θεμιστοκλέους σε ένα μήκος 2,7 χλμ από το ύψος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων μέχρι την πλατεία Φρεατ-τύδος. Καθώς και η πρόταση για μια διαδρομή παράλληλα με το αρχαίο Κονώνειο τείχος, που αποκαθιστά τη σύνδεση του αστικού ιστού με το φυσικό τοπίο και τη θάλασσα (εικόνα 8).

Επιπλέον, συναντά κανείς και ιδέες που προτάσσουν και αναδεικνύουν, μέσω του σχε-διασμού, με διαφορετικό μεταξύ τους τρόπο, περιβαλλοντικά και οικολογικά ζητήματα. Για παράδειγμα, η μετατροπή του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού Νέου Φαλήρου, που είναι ο πρώτος σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σε Μουσείο Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, η δημιουργία Κέντρου Διαλογής Ανακυκλώ-σιμων Υλικών στο Δήμο Πειραιά, καθώς και προτάσεις επαναπροσδιορισμού της πολυκα-τοικίας, για την προώθηση ενός νέου μοντέ-λου κατοίκησης, βασισμένου στον βιοκλιματικό σχεδιασμό (εικόνα 9, 10, 11).

ΒΙΒΙΑΝ ΓΛΕΝΗΤην Παρασκευή 5 Ιουνίου 2015 η

Ολομέλεια του Ανωτάτου Ακυρωτικού δικαστηρίου ακύρωσε ως παράνομη την από 12.2.2014 απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος με την οποία εγκρίθη-καν οι περιβαλλοντικοί όροι για «την ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου και την επέκταση του τραμ σε συναφείς κυ-κλοφοριακές ρυθμίσεις στο πλαίσιο της ανασυγκρότησης του κέντρο της Αθήνας με άξονα την οδό Πανεπιστημίου».

Τον Φεβρουάριο του 2013, σε μια εκ-δήλωση - συζήτηση στο υπό κατάληψη θέατρο Εμπρός με θέμα «Το κέντρο της Αθήνας τώρα», σε ένα πάνελ αποτελού-μενο από αρχιτέκτονες και άλλους επι-στήμονες και διανοούμενους, ο εκπρό-σωπος των Γιατρών του Κόσμου έκλεψε την παράσταση λέγοντας πως η Αθήνα είναι μια πόλη σε ανθρωπιστική κρίση και πως αυτό που χρειάζεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι δυο χιλιάδες χημικές τουαλέτες για τους άστεγους και τους μετανάστες του κέντρου.

Η ανθρωπιστική κρίση και οι επι-πτώσεις της στην πόλη μπορούν είτε να αντιμετωπιστούν είτε να κρυφτούν «κάτω από το χαλί» ώστε να καταστούν κατά το δυνατόν αόρατες από τους επι-σκέπτες της. Η επιλογή αυτή είναι μια καθαρά πολιτική επιλογή. Οι πολεοδο-μικές, αρχιτεκτονικές, συγκοινωνιακές μελέτες καθορίζονται σε ένα βαθμό από τέτοιες πολιτικές επιλογές.

Στην περίπτωση της μελέτης για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, γνω-στού ως Rethink Athens, η νικήτρια αρχιτεκτονική μελέτη του Ολλανδικού γραφείου OKRA (που ολοκληρώθηκε με την σύμπραξη του Γραφείου 75 Αρχιτέ-κτονες ΑΕ) είναι μια αξιόλογη μελέτη, η οποία όμως θα μπορούσε προσαρμο-ζόμενη να «φορεθεί» στις περισσότερες πόλεις του κόσμου και επιπλέον είναι

μια μελέτη που, όπως οι περισσότερες του είδους, επικεντρώνει στην περιβαλ-λοντική και την επιχειρησιακή διάστα-ση του σχεδιασμού και υποβαθμίζει έως εξαφάνισης την κοινωνική του διάσταση. Είναι δηλαδή μια μελέτη «απολιτίκ» και το απολιτίκ στις μέρες μας σηματοδοτεί μια βαθιά πολιτική θέση που γειτνιάζει με τον πιο ακραίο φιλελευθερισμό, μια θέση που θέλει τον πολίτη ιδιώτη και το κράτος να υποκαθίσταται από ιδιω-τικούς φορείς.

Να θυμηθούμε εδώ ότι το ίδρυμα Ωνά-ση δεν είναι χορηγός και χρηματοδότης του έργου, αλλά είναι ο φορέας που ορ-γάνωσε τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό (με τεύχη που συνέταξε το ΥΠΕΚΑ) και στην συνέχεια χρηματοδότησε τις μελέ-τες, τις οποίες παρακολούθησε στενά. Αντίθετα με τους χορηγούς και τους ευ-εργέτες άλλων εποχών που χρηματοδό-τησαν έργα που έγιναν με κρατική επι-μέλεια, το Ίδρυμα Ωνάση έπαιξε εδώ το ρόλο του ΥΠΕΚΑ (και εν μέρει και του ΥΠΠΟ), έγινε εργοδότης και συντονι-στής των μελετητών, για ένα έργο του οποίου η χρηματοδότηση επρόκειτο να βαρύνει έμμεσα, για μια ακόμη φορά, τον χειμαζόμενο ελληνικό λαό.

Κι αν αυτό συνέβη σε ένα κράτος δι-αλυμένο, ένα κράτος που μέσα από την υποχρηματοδότηση και την υποστελέχωση των δομών του, ακόμα και των υπουρ-γείων του, δεν μπορούσε παρά να υπο-λειτουργεί και κατά συνέπεια να υποκα-θίσταται από όποιον θέλει και μπορεί να «κάνει τη δουλειά» το πολιτικό ερώτημα δεν είναι αν είναι καλύτερα να γίνει το έργο από τον ιδιώτη ή καθόλου αλλά αν θέλουμε και διεκδικούμε ένα κράτος εύ-ρωστο, στην υπηρεσία των πολιτών και του δημόσιου συμφέροντος, ένα κράτος που θα υπόκειται σε δημόσιο έλεγχο μέ-σα από διαβουλεύσεις ουσιαστικές και

όχι προσχηματικές, μέσα από συνεργα-σία των φορέων με συλλογικότητες πο-λιτών, ένα κράτος που να χρησιμοποι-εί δοκιμασμένα εργαλεία συμμετοχικού σχεδιασμού στα δημόσια έργα.

Έως τότε ας αναρωτηθούμε: γιατί τα ιδιωτικά ιδρύματα και φορείς παρεμβαί-νουν τόσο έντονα στα δημόσια πράγματα και δη στον αστικό χώρο; Ποια συμφέ-ροντα εξυπηρετούν; Που αποσκοπούν; Ποιος και πως θα ελέγξει τις επιχειρη-σιακές, οικονομικές κτηματομεσιτικές και αναπτυξιακές παραμέτρους και επι-πτώσεις του σχεδιασμού τους; Όχι πά-ντως ένα κράτος - αποικία, έρμαιο του διεθνούς και εγχώριου κεφαλαίου, σαν αυτό που δημιούργησαν και προσπα-θούν να διατηρήσουν στην Ελλάδα οι μνημονιακές δυνάμεις.

Μόνο ένα ανεξάρτητο κράτος με μια βάση ενεργών και συμμετεχόντων πο-λιτών μπορεί να διασφαλίσει πως ο σχεδιασμός της πόλης έχει ως κέντρο τους κατοίκους της, την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, την ισόρρο-πη ανάπτυξη μεταξύ κέντρου και γει-τονιών, την βιώσιμη κυκλοφορία, την αύξηση της απασχόλησης και την ανά-πτυξη για όλους.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΒΑΛΩΜΕΝΟΥΑρχιτέκτονας Μηχανικός, Εκπαιδευτικός,

Μέλος της Δημοτικής Παράταξης ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ.

ΤΟ «ΑΠΟΛΙΤΙΚ» RΕΤΗΙΝΚ

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1720

μικρά αλλά σημαντικά

βήματα για την εξάλειψη

της αβίωτης κινητικότητας

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΟΔΗΛΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ

Πριν δέκα χρόνια ένα τέτοιο άρθρο θα ξεκινούσε επιχειρηματολογώντας υπέρ του ποδηλάτου με σκοπό να πείσει τους πιθα-νούς ενδιαφερόμενους να δοκιμάσουν κι αυτό το μέσο μετακίνησης. Σήμερα, τα δε-κάδες χιλιάδες ποδήλατα που κυκλοφορούν ήδη στις πόλεις, καθιστούν οποιαδήποτε αντίστοιχη επιχειρηματολογία περιττή. Έχει φτάσει η στιγμή να μπούμε στο δια ταύτα. Στο να ασχοληθούμε με τη βελτίωση των συνθηκών μετακίνησης όλων αυτών των ποδηλατών και όσων πρόκειται να τους ακολουθήσουν.

Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια σχετι-κά ευχάριστη θέση. Κάποιες από τις διεκδι-κήσεις των ποδηλατών έχουν ικανοποιηθεί ή είναι σε φάση υλοποίησης.1. Επιτρέπεται η Μεταφορά ποδηλάτων

στο Μετρό.2. Έχει ψηφιστεί στο Ρυθμιστικό του 2014

το Μητροπολιτικό Δίκτυο Ποδηλατικών Διαδρομών, ένα δίκτυο ποδηλατοδρόμων, μεγάλου μήκους που συνδέουν περιοχές μεταξύ τους. Το δίκτυο θα αποτελεί τον κορμό των επιμέρους τοπικών παρεμ-βάσεων που ήδη γίνονται από τους δή-μους, προσδίδοντάς τους την απαραίτητη συνοχή που αυτή τη στιγμή απουσιάζει.Η υλοποίηση του συγκεκριμένου δικτύου

αποτελεί την κύρια διεκδικητική μέριμνα όλων των ποδηλατών της Αθήνας, καθώς μάλιστα το δίκτυο προέκυψε και από δι-κές τους πρωτοβουλίες και ενέργειες. Μέ-χρι σήμερα έχει σχεδόν ολοκληρωθεί το τμήμα Θησείου – Μοσχάτου, το οποίο ήδη χρησιμοποιείται με εξαιρετική επιτυχία από ποδηλάτες αλλά και πεζούς όλων των ηλικιών, φύλων και φυλών καθώς και από Άτομα Μειωμένης Κινητικότητας.

Η σαφής του χάραξη, που ενώνει πο-λυσύχναστα πολεοδομικά κέντρα και πό-λους έλξης, καθιστά το έργο ζωντανό και αγαπητό από τον κόσμο που ποδηλατεί ή

και περπατά κατά μήκος του. Η αξία και η αναγκαιότητα του έργου δικαιώνεται στην πράξη και απαιτείται η συνέχισή του. Ήδη είναι ώριμη η δημοπράτηση του αντίστοι-χου βόρειου άξονα και είναι απαραίτητο να ξεκινήσει η υλοποίησή του το ταχύτερο δυνατόν. Δεν είναι, όμως, ένα έργο αρκετό από μόνο του να επιφέρει μια σημαντική αλλαγή στο περιβάλλον.

Λείπει μια σαφής δέσμευση σταδιακής υλοποίησης ολόκληρου του Δικτύου από τη μεριά της πολιτείας, που να εκφράζεται με συγκεκριμένες στοχευμένες ενέργειες. Για την ολοκλήρωση του έργου απαιτού-νται τα εξής:1. Στρατηγική μελέτη σκοπιμότητας και

εφικτότητας: Χρειάζεται μια μελέτη εφι-κτότητας, που να διερευνά ποια τμήματα του δικτύου είναι εύκολα προς υλοποίηση σε σχέση με κυκλοφοριακά και γραφειο-κρατικά προβλήματα. Εξίσου χρειάζεται μια μελέτη σκοπιμότητας που να ιεραρ-χεί ποια τμήματα είναι πιο αναγκαίο να υλοποιηθούν άμεσα και ποια μπορούν να γίνουν αργότερα. Ειδικά η τελευταία είναι κομβική. Είναι σημαντικό να δο-θεί προτεραιότητα στην υλοποίηση του δικτύου με κύριο άξονα τη μέριμνα για το παιδί (και γενικά όσους είναι αδύνα-το να κυκλοφορήσουν αλλιώς στην πό-λη), τον πεζό και τον ποδηλάτη με αυτή τη σειρά ιεράρχησης. Αντίθετα η χωρο-θέτηση ποδηλατοδρόμων σε πάρκα ή σε περιαστικές διαδρομές, όσο θελκτική κι αν ακούγεται, δεν αφορά τους ποδηλάτες που έχουν ανάγκη την παρέμβαση της πολιτείας για να μπορούν να μετακινη-θούν με ασφάλεια στην πόλη.

2. Χρονοδιάγραμμα μελέτης και υλο-ποίησης: Η Στρατηγική μελέτη πρέπει να καταλήγει σε ένα σαφές χρονοδιάγραμμα μελετών και υλοποιήσεων που να θέτει στόχο στα επόμενα χρόνια να φτιαχτεί

σταδιακά το δίκτυο. Ο συνδυασμός σκο-πιμότητας και εφικτότητας μπορεί να διαμορφώσει με σαφήνεια τη σειρά και τον χρόνο υλοποίησης κάθε επιμέρους τμήματος. Το χρονοδιάγραμμα μπορεί να επικαιροποιείται ανάλογα με την εξέλιξη των έργων. Είναι απαραίτητο όμως να υπάρχει ως έκφραση βούλησης για τη συνολική ολοκλήρωση του έργου.

3. Μνημόνιο συνεργασίας εμπλεκόμε-νων φορέων: Μέσα από τη στρατηγική μελέτη, μπορεί να προκύψει μια λίστα εμπλεκομένων φορέων που σχετίζονται με επιμέρους σημεία του έργου ή με το σύνολό του. Απαιτείται εκ των προτέρων ένα μνημόνιο συνεργασίας, ανάμεσα σε όλους αυτούς τους φορείς, στο οποίο να δηλώνεται με σαφήνεια η βούληση υπέρ-βασης των διαδικαστικών προβλημάτων και των αλληλοεπικαλυπτόμενων αρμο-διοτήτων καθώς και προτάσεις για το πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί. Κύριος αρμόδιος για την υλοποίηση του δικτύ-ου είναι η Περιφέρεια Αττικής η οποία οφείλει να πάρει και την πρωτοβουλία για την επίσπευση των διαδικασιών. Άλ-λοι πιθανοί εμπλεκόμενοι φορείς είναι οι Δήμοι, το ΥΠΕΚΑ, το Υπουργείο Μεταφο-ρών, η ΔΕΗ, ο ΟΑΣΑ, ο ΗΣΑΠ, το ΜΕΤΡΟ, ο ΟΣΕ, το ΡΣΑ κ.λπ.

4. Επιχειρησιακή μεθοδολογία: Για την ολοκλήρωση των μελετών και της κατα-σκευής απαιτείται μια σαφής επιχειρη-σιακή μεθοδολογία που να καταγράφε-ται με διαγράμματα προδιαγραφών, κα-τασκευαστικών μεθόδων, διαδικασιών υλοποίησης και παραδοτέων προτύπων. Η μεθοδολογία μπορεί να επαναξιολογεί-ται κατά τη διάρκεια της σταδιακής υλο-ποίησης του έργου, μέσα από τον έλεγχο της κατασκευής και λειτουργίας των ήδη κατασκευασμένων τμημάτων του. Απο-τελεί την προϋπόθεση για την σταδιακή

προκήρυξη και ανάθεση μελετών και συμβάσεων έργου σε μικρά μελετητικά και εργοληπτικά σχήματα, που με την κατάλληλη συνεργασία και συντονισμό να μελετήσουν και να κατασκευάσουν σε ένα βάθος χρόνου όλο το δίκτυο.

5. Συντονισμός: Πίσω από τις παραπά-νω ενέργειες πρέπει να υπάρχει συντο-νισμός, έλεγχος και παρακολούθηση των ενεργειών των επιμέρους εμπλεκόμενων φορέων, μελετητών και κατασκευαστών. Ο φορέας ή ο μελετητής που θα διαμορ-φώσει τη στρατηγική μελέτη και το χρο-νοδιάγραμμα οφείλει να είναι και ο συ-ντονιστής του όλου εγχειρήματος. Η πα-ρακολούθηση του έργου μπορεί να πραγ-ματοποιείται και με συναντήσεις εργασίας ανάμεσα στους φορείς υλοποίησης αλλά και τις ποδηλατικές οργανώσεις.Βρισκόμαστε στην κατάλληλη συγκυρία

για την υλοποίηση του Δικτύου Μητροπο-λιτικών Ποδηλατικών Διαδρομών, καθώς η κρίση, ευτυχώς ή δυστυχώς, έχει ελαφρύ-νει τους δρόμους από ένα μεγάλο αριθμό παρκαρισμένων αυτοκινήτων. Το κόστος του έργου είναι αμελητέο συγκρινόμενο τόσο με τα αντίστοιχα έργα για το αυτοκί-νητο (που πρέπει ούτως ή άλλως να πε-ριοριστούν) όσο και με τα τεράστια οφέλη του. Τίθεται ζήτημα προτεραιοτήτων. Χρει-άζεται ιεράρχηση στόχων και συντονισμός δράσεων με μακροχρόνια στρατηγική που να αποκρυσταλλώνεται σε συγκεκριμένους ανθρώπους με συγκεκριμένες δεσμεύσεις και αρμοδιότητες. Κυρίως, όμως χρειάζο-νται πρωτοβουλίες από τη μεριά της πο-λιτείας που να κινήσουν και να επισπεύ-σουν τη διαδικασία υλοποίησης του Δικτύ-ου. Οι ποδηλάτες πιέζουν προς αυτήν την κατεύθυνση.

ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥΑρχιτέκτων Μηχανικός


πράσινη ανάπτυξηκαι ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΝΝΑΒΗ

Η «πράσινη ανάπτυξη» αναφέρεται σε μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης με δρά-σεις χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος και επιδείνωση των περιβαλλοντικών προ-βλημάτων, δημιουργώντας συγχρόνως νέ-ες θέσεις εργασίας. Τέτοιες μορφές δράσης είναι, για παράδειγμα, η παραγωγή ενέρ-γειας από ανανεώσιμες πηγές με μικρής κυρίως κλίμακας έργα,η ανάπτυξη ήπι-ων για το περιβάλλον επενδύσεων όπως ο οικολογικός τουρισμός, η στροφή στην βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία και η καλλιέργεια φυτών που έχουν πολλαπλές εφαρμογές στον μεταποιητικό κλάδο συ-ντελώντας παράλληλα στην αειφόρο ανά-πτυξη και τη βιοποικιλότητα.

Ένα τέτοιο φυτό είναι η βιομηχανική ή κλωστική κάνναβη. Η καλλιέργειά της γνω-ρίζει παγκόσμια αναβίωση στις μέρες μας. Για την ευρωπαϊκή νομοθεσία (Κανονισμός 619/71) ως κλωστική κάνναβη θεωρούνται οι ποικιλίες της Cannabis Sativa L. με πε-ριεκτικότητα σε T.H.C. (Δ9 τετρανδροκαν-ναβινόλη) κάτω από 0,2%.

Η κλωστική κάνναβη καλλιεργείται από την αρχαιότητα κυρίως για τις ίνες της. Στη συνέχεια εξελίχθηκε σε μία από τις πλέον σημαντικές ελαιούχες και κλωστικές καλλι-έργειες σε πολλές χώρες του κόσμου μέχρι τον 18ο αιώνα. Από τα τέλη του 18ου αιώ-να, με τη σταδιακή εξαφάνιση των ιστιοφό-ρων πλοίων (τα ιστία των οποίων φτιάχνο-νταν από ύφασμα κάνναβης), την εμφάνιση νέων ανταγωνιστικών καλλιεργειών στις αποικίες και τη δυναμική ανάπτυξη του βαμβακιού άρχισε η παρακμή της. Η εξέ-λιξη της παρασκευής φτηνού χαρτιού από δασική ξυλεία καθώς και εμφάνιση από τις αρχές του 20ού αιώνα των συνθετικών πε-τροχημικών ινών (νάιλον) προκάλεσε και νέα υποχώρηση στην καλλιέργειά της. Το τελειωτικό χτύπημα έγινε τη δεκαετία του 1930 με την απαγόρευσή της στην Αμερι-κή, ταυτίζοντάς την με την ινδική κάνναβη σε επίπεδο νομοθεσίας.

Από τη δεκαετία του ‘70 στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρχισε να αναβι-ώνει η καλλιέργεια της για δύο λόγους.

1. Δημιουργήθηκαν νέες, σύγχρονες ποι-κιλίες, αναπτύχθηκε η τεχνολογία όσον αφο-ρά στην καλλιέργεια, στην επεξεργασία του φυτού και στην παραγωγή προϊόντων και παραπροϊόντων από τη βιομηχανοποίησή της. Το σύνολο του υπέργειου μέρους του φυτού είναι αξιοποιήσιμο και από αυτό μπο-ρούν να παραχθούν χιλιάδες διαφορετικά προϊόντα. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Ίνες για υφάσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ενδύματα, ταπετσα-ρίες, σχοινιά κ.λπ. και χαρακτηρίζονται ως υποαλεργικά.

• Χαρτί που χρειάζεται επτά φορές λιγό-τερα χημικά παράγωγα του θείου και ελά-χιστο χλώριο για τη λεύκανσή του σε σχέ-ση με τον χαρτοπολτό από δασική ξυλεία. Τέσσερα στρέμματα κάνναβης παράγουν

τόσο χαρτοπολτό όσο ένα στρέμμα δάσους. Και ενώ το μονοετές φυτό της κάνναβης παρέχει ετήσια σοδειά, τα δάση που υλο-τομούνται χρειάζονται δεκάδες χρόνια για την αποκατάστασή τους.

• Οικοδομικά υλικά πολύ ελαφριά που «αναπνέουν», με έντονη θερμική και ακου-στική μόνωση και τα οποία πιστοποιούν την ενεργειακή κατάσταση του κτηρίου.

• Βιοδιασπώμενα πλαστικά.• Χρώματα, βερνίκια, βαφές. Για χιλιά-

δες χρόνια όλα σχεδόν τα χρώματα και τα βερνίκια παράγονταν ή περιείχαν λάδι από τους σπόρους της. Από το 1937 και μετά οι βαφές φυσικής προέλευσης αντικαταστάθη-καν από πετροχημικά προϊόντα με ολέθριες για το περιβάλλον επιπτώσεις.

• Είδη κοσμετικής (κρέμες, σαπούνια, έλαια αρωματοθεραπείας κ.λπ.).

• Είδη διατροφής.• Ενέργεια. Είναι μια από τις ταχύτατα

αναπτυσσόμενες βιομάζες που μπορεί να μετατραπεί σε μεθάνιο, μεθανόλη ή υγρό καύσιμο.

2. Αναγνώριση του σημαντικού οικολογι-κού οφέλους της καλλιέργειάς. Καταρχήν, έχει ταχεία ανάπτυξη και κάλυψη του αγρού λειτουργώντας ως αποπνικτικό ζιζανίων, δηλαδή ως οικολογικό «ζιζανιοκτόνο» που αφήνει το χωράφι καθαρό για την επόμενη καλλιέργεια. Επιπλέον χρειάζεται λιγότε-ρο νερό για άρδευση από αντίστοιχες καλ-λιέργειες. Στη χώρα μας που η αυτοφυής βλάστηση στις αρδευόμενες καλλιέργειες είναι αναπτυγμένη και βλάπτει την παρα-γωγή, η κάνναβη σε αμειψισπορά με βαμ-βάκι, καλαμπόκι, κ.λπ. μπορεί να μειώσει σημαντικά τις δαπάνες ζιζανιοκτονίας. Η συμβολή της, επιπλέον, στην αντιμετώπι-ση του πράσινου σκουληκιού στο βαμβάκι και της Diabrotica στο καλαμπόκι μπορεί να είναι καθοριστική. Τέλος, με τις μειω-μένες ανάγκες της κάνναβης σε αζωτούχα λιπάσματα και άρδευση, θα υπάρχει οικο-νομία σε ενέργεια και χημικά.

Σήμερα οι κυριότερες χώρες καλλιέργειας της κλωστικής κάνναβης είναι η Αυστρα-λία, ο Καναδάς, η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία, η Ουκρανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση με περισσότερα από 500.000 στρέμματα στα κράτη-μέλη.

Στη χώρα μας η κάνναβη καλλιεργούνταν μέχρι το 1992 όταν δημοσιεύτηκε ο νόμος που απαγόρευε «την καλλιέργεια οποιου-δήποτε φυτού του γένους Cannabis». Η τε-λευταία καλλιέργεια περίπου 2.000 στρεμ-μάτων ήταν στην περιοχή της Αλιάρτου για την παραγωγή οικοδομικών υλικών της εταιρείας ΠΑΝΟΜΠΕΛ. Τα κτήρια από τα

κανναβουργεία Εδέσσης που χρησιμοποι-ούσαν κάνναβη από τον κάμπο των Γιαννι-τσών καθώς και το εργοστάσιο παραγωγής σχοινιών από κάνναβη του Δεσύλλα στην Κέρκυρα, με εισαγωγή της πρώτης ύλης από το εξωτερικό τα τελευταία χρονιά λει-τουργιάς του, υπάρχουν ακόμη.

Τη δεκαετία του 1990 έκαναν την εμφά-νιση τους τα καταστήματα KANNABISHOP που πουλούσαν οικολογικά προϊόντα φτι-αγμένα στο εξωτερικό από κάνναβη ενώ παράλληλα ενδυναμώθηκαν τα οικολογι-κά κινήματα που ζητούσαν μια στροφή σε μεθόδους και υλικά παραγωγής που δεν είναι επιβαρυντικά προς το περιβάλλον. Η αναζήτηση νέων καλλιεργειών που θα μπο-ρούσαν να αποτελέσουν εναλλακτική πρό-ταση για αναδιάρθρωση των καλλιεργειών στη χώρα μας οδήγησαν στην υλοποίηση, το έτος 2000, μελέτης σχετικά με τις προ-οπτικές καλλιέργειας της κλωστικής κάν-ναβης στη χώρα μας1. Η μελέτη πραγματο-ποιήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Ερευνας και από το Εργαστήριο Γεωργίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών με τη χρηματοδότηση του υπουργείο Γεωργί-ας και αναγνώριζε τα πλεονεκτήματα του φυτού για την αγροτική παραγωγή.

Ο διαχωρισμός της κλωστικής κάννα-βης και των προϊόντων που μπορούν να παραχθουν από αυτήν από τις ουσίες που υπάγονται στις εξαρτησιογόνες, θεσμοθε-τήθηκε τελικά το 2013 (παρ. 3 άρθρο 1 ν. 4139/2013).

Οι όροι και οι προϋποθέσεις καλλιέρ-γειας των ποικιλιών κάνναβης του είδους Cannabis Sativa L, οι έλεγχοι τήρησης των όρων και προϋποθέσεων και κάθε σχετικό θέμα που θα επιτρέψουν την έναρξη της

καλλιέργειας θα οριστούν, ο νόμος ορίζει, με κοινή απόφαση των Υπουργών Αγρο-τικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και Δι-καιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Δύο χρόνια μετά, η κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) δεν έχει ακόμη υπογραφεί. Σε απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση σχετικά με την καθυστέρηση της υπογραφής της ΚΥΑ που κατέθεσαν βουλευτές του Πο-ταμιού (αριθμός ερώτησης 548-6-3-2015) το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δεσμεύτηκε ότι θα προχωρήσει άμεσα στις απαραίτητες νομικές ρυθμίσεις προκειμένου να μπορέ-σουν οι παραγωγοί να προχωρήσουν στην καλλιέργεια του φυτού.

Ο αρμόδιος Αναπληρωτής Υπουργός κ. Αποστόλου σε αντίστοιχη ερώτηση που είχε καταθέσει προς την προηγούμενη κυβέρνηση το Νοέμβριο του 2014 (και η όποια έμεινε αναπάντητη) είχε αναφέρει: «Θεωρούμε, ότι ως φυτό πολλαπλών και σημαντικών χρή-σεων, η βιομηχανική κάνναβη θα συμβάλει και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στη γεωργία, τη βιομηχανία, το εμπόριο και την έρευνα, δίνοντας ώθηση στην τοπική και την εθνική οικονομία».

Είμαστε, λοιπόν, αισιόδοξοι ότι σύντο-μα θα λυθεί αυτό το χρόνιο θέμα και άμε-σα θα φανούν τα πλεονεκτήματα στην πα-ραγωγική ανασυγκρότηση με δυναμική για δημιουργία πολλών χιλιάδων θέσεων απασχόλησης.

ΣΕΡΑΦΕΙΜ KΑΝΔΥΛΑΣ Μέλος του υπο ίδρυση συνεταιρισμού «το καννάβι»

1. ://docs.google.com/file/d/1MavqpGwx_qHWc1EFWUm9RRGf32V1avnedszcHD4WP37Oc1dqlAMFkCSWF-hx/edit

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1722ιδέες & θεωρία

Alexandre CostaΟ σοσιαλισμός δεν είναι εφικτός σε έναν ερειπωμένο πλανήτη

Ο Alexandre Costa, κα-

θηγητής Ατμοσφαιρικής

Επιστήμης στο State

University of Ceará της

Βραζιλίας, είναι ο συγ-

γραφέας της Βραζιλι-

άνικης έκθεσης αξιο-

λόγησης για την αλλα-

γή του κλίματος .Είναι

μέλος της Insurgência,

της μαρξιστική τάσης

του Κόμματος για Σο-

σιαλισμό και την Ελευ-

θερία (PSOL).

Πέρυσι, η Διακυβερνητική Επι-τροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) ξεκίνησε τη δημοσίευση της 5ης έκθεσης αξιολόγησης (ή AR5), αρχικά με την δουλειά από την ομάδα εργασίας Ι, η οποία ασχολείται με τη φυσική βάση της αλλαγής του κλίματος. Τώρα, η διαδικασία AR5 συνεχίστηκε με τη δημοσίευση της “Περίληψης για τους φορείς χάραξης πολι-τικής” από την Ομάδα Εργασίας ΙΙ, σχετικά με τις “επιπτώσεις, την προσαρμογή και την τρω-τότητα.”

Είναι συνηθισμένο για τη σοσι-αλιστική αριστερά να παραμελεί το θέμα της αλλαγής του κλίμα-τος. Αλλά αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό λάθος. Εμείς επιμένουμε ότι η αναζήτηση απαντήσεων για το κεντρικό ζήτημα της οικολογι-κής κρίσης γενικότερα (και ιδί-ως της κλιματικής κρίσης) είναι ζωτικής σημασίας για τον αγώνα των εργαζόμενων τάξεων και των φτωχών του 21ου αιώνα. Έτσι κι αλλιώς, η μάχη για να αποφευχθεί μια καταστροφική έκβαση αυτής της κρίσης που προκάλεσε ο κα-πιταλισμός είναι ο αγώνας για τη διαφύλαξη των υλικών συνθηκών για την επιβίωση της ανθρωπό-τητας με αξιοπρέπεια. Κανένας σοσιαλισμός δεν είναι εφικτός σε μια απομονωμένη χώρα. Κα-νένας σοσιαλισμός δεν είναι εφι-κτός, διατηρώντας παράλληλα τον σεξισμό, τον ρατσισμό, την ομοφοβία, την τρανσφοβία και

την ξενοφοβία. Κανένας σοσια-λισμός δεν είναι εφικτός σε έναν διαλυμένο πλανήτη.

Είναι οι εκτιμήσεις της IPCC αξιόπιστες;

Ως επί το πλείστον είναι. Ο ρόλος της IPCC είναι να αξιολογήσει την επιστημονική βιβλιογραφία, προ-κειμένου να συγκεντρώσουν τις τρέχουσες και πλέον προηγμένες γνώσεις στον τομέα του κλίματος και των επιπτώσεών του. Οι εκ-θέσεις τους είναι επιστημονικές συλλογές υψηλής ποιότητας και μεγάλης αξίας, όχι μόνο για ακα-δημαϊκούς σκοπούς. Σε αντίθεση με το μύθο που οι αρνητές της κλι-ματικής αλλαγής προσπαθούν να διαδώσουν, οι εκθέσεις της IPCC δεν αποτελούν “κινδυνολογίες” ή “καταστροφολογίες”. Αντ‘ αυτού, η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι πολύ μετριοπαθής, συντηρητική και άτολμη, διαψεύδοντας το μέγεθος του προβλήματος που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν.

Οι εκθέσεις αυτές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία σχετικά με την έκταση και το βάθος των αλλαγών που συμβαίνουν στο κλιματικό σύ-στημα της Γης σήμερα, ούτε σχε-τικά με τις αιτίες τους. Ο πλανή-της θερμαίνεται, οι πάγοι και οι παγετώνες έχουν συρρικνωθεί, οι θάλασσες ανεβαίνουν σε στάθ-μη, τα ακραία καιρικά φαινόμενα (καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες, τυφώνες) έχουν γίνει πιο συχνά

ή/και εντείνονται. Αυτά είναι γε-γονότα. Ακριβώς όπως είναι γε-γονός ότι δεν υπάρχει άλλη πι-θανή αιτία για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από την περίσσεια των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα της Γης, δηλαδή το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων (πετρέ-λαιο, άνθρακας και φυσικό αέριο), αλλά και το μεθάνιο, το υποξείδιο του αζώτου (και τα δύο σχετίζο-νται με τη γεωργία) και οι αλογο-νάνθρακες.

Ειδικότερα, η συγκέντρωση του CO2 έχει αυξηθεί πάνω από 40% από την προ-βιομηχανική εποχή (περίπου 280 μέρη ανά εκατομμύριο ή ppm) και σε ένα έτος ή δύο θα υπερβαίνει τα 400 ppm κατά μέσο όρο ετησίως (ήδη από το 2014 θα είναι πάνω από τον αριθμό αυτό για αρκετούς μήνες).

Υπάρχει ευρεία συναίνεση εντός της κοινότητας των επιστημόνων του κλίματος πως μια κατά μέσο όρο αύξηση της θερμοκρασίας αρ-κετών βαθμών θα επιδεινώσει όλη αυτή την εικόνα τόσο πολύ ώστε το κλίμα της Γης να γίνει αρκετά εχθρικό. Αυτό είναι σχεδόν βέ-βαιο ότι θα δημιουργήσει μια μη αναστρέψιμη πορεία, αν η υπερ-θέρμανση του πλανήτη ξεπεράσει τους 2 ° C, η οποία αναμένεται να συμβεί μετά από μια συγκέντρωση CO2 άνω των 450 ppm. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προβλέψεις του IPCC έχουν επιβεβαιωθεί ή υπο-

τιμούν τον ρυθμό των αλλαγών: η πραγματικότητα της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και ειδικό-τερα η απώλεια του θαλάσσιου πά-γου στην Αρκτική είναι πολύ πιο σοβαρή από ότι εθεωρείτο μέχρι σήμερα.

Ανισότητα στις εκπομπές, ανισότητα στις παροχές, ανισότητα στις επιπτώσεις

[...]

Τι πολιτικές χρειάζονται ενώ-πιον της δραματικής κλιμα-τικής αλλαγής;

Η κλιματική κρίση δεν μπορεί να επιλυθεί εντός του πλαισίου της αγοράς. Απεναντίας, η λεγόμενη «αγορά άνθρακα», στην οποία το «δικαίωμα να μολύνεις/εκπέμπεις» θεωρείται εμπόρευμα, αποδείχθηκε απάτη. Δεν έχει λογική άλλωστε, με δεδομένη την ανάγκη για εσπευ-σμένη και μεγάλης κλίμακας μεί-ωση των εκπομπών, να πουλιέται ένα «δικαίωμα» που κανείς δε θα έπρεπε να έχει! Πρόκειται για ένα τέχνασμα που επιτρέπει σε μεγά-λους καπιταλιστές από ανεπτυγμέ-νες χώρες να κερδοσκοπούν από την ειδική μεταχείριση σε σχέση με τις περιφερειακές-αναπτυσσό-μενες χώρες. Όπως και σε κάθε στοιχειωδώς δίκαιη συμφωνία, οι περιορισμοί στις εκπομπές διοξει-δίου του άνθρακα στις «κεντρικές» καπιταλιστικές χώρες θα έπρεπε

OικοτριβέςΙούνιος 2015 - τ. 17 23να είναι πολύ υψηλότεροι.

Όσον αφορά την ενεργειακή πολιτική, είναι επίσης αδιανόητο να επενδύουμε σε λανθασμένες λύσεις όπως η κατασκευή μεγά-λων φραγμάτων (τα οποία εκτός από εκπομπές CO2 και μεθανίου εξαιτίας της αποσύνθεσης οργα-νικής ύλης στην πλημμυρισμέ-νη περιοχή, έχουν πολλές ακόμα επιβλαβείς κοινωνικο-οικολογικές συνέπειες) ή στην πυρηνική ενέρ-γεια (που δεν είναι ανανεώσιμη, παράγει απόβλητα που παραμέ-νουν ραδιενεργά και επικίνδυνα για πολλά χρόνια, είναι πιθανό να προκαλέσει καταστροφές όπως στη Φουκουσίμα και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των πυρηνικών όπλων).

Επίσης δεν είναι αρκετό να ει-σαχθούν ανανεώσιμες πηγές (άνε-μος, ήλιος) στον ενεργειακό πί-νακα. Σήμερα, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ανανεώσιμες πη-γές απλά προστέθηκαν στον πίνα-κα ως κομμάτι της «διαρκούς με-γέθυνσης» του κεφαλαίου, παρά ως αντικαταστάτης των ορυκτών καυσίμων. Επιπλέον, κατά κύριο λόγο οι ανανεώσιμες όπως υιο-θετούνται από την καπιταλιστική λογική, εγείρουν συγκρούσεις με τοπικές κοινότητες και καταστρέ-φουν τοπικά οικοσυστήματα, όπως στην ακτογραμμή της βορειοανα-τολικής Βραζιλίας.

Για μια επιτυχημένη στρατηγική εξόδου από την κλιματική κρίση, είναι απαραίτητο να κινηθούμε πέ-ρα από την απλή χρήση ανανεώσι-μων πηγών σε μεσαίες ή μεγάλες μονάδες (τα ήδη εγκατεστημένα υδροηλεκτρικά, γεωθερμικά, αι-ολικά και ηλιακά). Ακόμα και με την υιοθέτηση αυστηρών μέτρων προκειμένου να μειωθούν οι αρνη-τικές συνέπειες, συχνά είναι πολύ μακριά από το σημείο κατανάλω-σης με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες απώλειες στις γραμμές μεταφοράς και άλλα προβλήμα-τα. Επομένως είναι απαραίτητο να επενδύσουμε σε ένα αποκεντρω-μένο σύστημα στο οποίο οι πόλεις παράγουν ένα μεγάλο κομμάτι της ενέργειας που καταναλώνουν με μεγάλη συνεισφορά φωτοβολταϊ-κής παραγωγής σε οικιακή/μικρή κλίμακα (ένας συνεταιρισμός παρα-γωγών/καταναλωτών ή «ηλιακός κομμουνισμός»). Όσον αφορά τις μεταφορές: η αντικατάσταση των οχημάτων που χρησιμοποιούν ντί-ζελ και βενζίνη από οχήματα που χρησιμοποιούν αγροκαύσιμα ή και

από ηλεκτρικά οχήματα δεν απο-τελούν ούτε κατά διάνοια λύση. Η αιθανόλη που προέρχεται από κα-λαμπόκι και ζαχαροκάλαμο όπως και μεγάλη ποικιλία βιοκαυσίμων συχνά παράγονται με μονοκαλλι-έργεια και άλλες δραστηριότητες με σοβαρότατες συνέπειες στην ασφάλεια των τροφίμων, αρπαγή γης από μικροπαραγωγούς, αυτό-χθονες πληθυσμούς και παραδο-σιακές κοινότητες, μαζική χρήση εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων. Τα πλεονεκτήματα των ηλεκτρι-κών αυτοκινήτων φαίνονται σα-φώς περιορισμένα όσο η ηλεκτρική ενέργεια συνεχίζει να παράγεται κυρίως από την καύση άνθρακα (της οποίας οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν περιορίζονται στην εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα αλλά περιλαμβάνουν και αυτές της εξόρυξης) και δεν αντιμετωπίζεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Η προοπτική βρίσκεται στην συ-νολική αποδιάρθρωση του υπάρ-χοντος υποδείγματος ατομικής με-ταφοράς, συνδυάζοντας τον αγώνα για ελεύθερη μετακίνηση και για την υπεράσπιση της ποιότητας ζω-ής στην πόλη., προωθώντας μια ριζοσπαστική στροφή στη δημό-σια, δωρεάν, υψηλής ποιότητας, χαμηλών εκπομπών, συλλογική μεταφορά σε συνδυασμό με άλλες λεπτομέρειες (π.χ. ποδήλατα) ώστε να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες της κοινωνικής πλειοψηφίας και ταυ-τόχρονα να μειωθούν δραστικά οι παραγόμενες εκπομπές.

Είναι σαφές ότι η παραγωγή τομέων όπως η βιομηχανία ορυ-κτών καυσίμων, η βιομηχανία αυ-τοκινήτων (χωρίς να αναφέρουμε την βιομηχανία όπλων) και η συ-νεισφορά τους στην «μεγέθυνση του ΑΕΠ» που ταυτίζεται με αύ-ξηση του συνολικού πλούτου και, ακόμα χειρότερα, της υποβάθμι-σης της ποιότητας ζωής πρέπει να αναδιοργανωθεί πλήρως ώστε να υπηρετήσει την αναδιάρθρωση των υποδομών ενέργειας και μεταφο-ρών. Είναι αναγκαίο να δείξουμε ότι η πραγματική προστασία των θέσεων εργασίας θα επιτευχτεί μόνο μέσα από μια βαθειά αλλα-γή στο τι παράγεται και με ποιον τρόπο, ταυτόχρονα με μια θεμελι-ώδη μετάβαση από την ιδιωτική, κάθετη, αυταρχική καπιταλιστική διαχείριση σε συλλογική, κοινή, ριζοσπαστικά δημοκρατική σοσι-αλιστική διαδικασία λήψης των αποφάσεων.

Με δεδομένο ότι τα περισσό-

τερα από τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων πρέπει να παραμείνουν ανέγγιχτα, ένα μέτρο που πρέπει να παρθεί είναι η άμεση απαλλο-τρίωση όλων των εταιριών ορυ-κτών καυσίμων και η μετατροπή τους σε συλλογική ιδιοκτησία με δημοκρατική διαχείριση από την κοινωνία. Παράλληλα είναι απα-ραίτητο η γεωργία να στραφεί από την αγρο-βιομηχανία στην οικο-γενειακή γεωργία και άλλες μορ-φές παραγωγής τροφής σε μικρή κλίμακα, όπως αστικοί γεωργικοί συνεταιρισμοί κλπ με ισχυρή ενί-σχυση της γεωργίας χωρίς χημικά λιπάσματα (μεγάλη πηγή νιτρικού οξέος, το τρίτο σε σημασία αέριο του θερμοκηπίου μετά το διοξεί-διο του άνθρακα και το μεθάνιο). Η αποψίλωση των δασών, βασική πηγή εκπομπών σε πολλές τρο-πικές χώρες, δεν πρέπει απλά να μηδενιστεί αλλά να αντιστραφεί και να γίνει αναδάσωση των κα-τεστραμμένων περιοχών.

Είναι ο οικοσοσιαλισμός μι-κροαστικός; Είναι η οικολο-γία το όπιο των λαών;

Φυσικά διαφωνούμε με οποια-δήποτε διατύπωση τέτοιου τύπου και μας θλίβει που κομμάτι της αριστεράς (ενίοτε και της «ριζο-σπαστικής») αναπαράγει τέτοιες ανοησίες. Δυστυχώς είναι απόδει-ξη ότι απόψεις που συνδυάζουν την άγνοια και την μισαλλοδοξία και αποστασιοποιούνται από την τσιμεντένια πραγματικότητα του καπιταλισμού τον 21ο αιώνα εί-ναι πολύ διαδεδομένες στην αρι-στερά.

Η οικολογική κρίση (της οποί-ας η πιο καθολική έκφραση είναι η κλιματική κρίση) αποτελεί την απόδειξη ότι ο καπιταλισμός έχει φτάσει σε ένα στάδιο ανάπτυξης στο οποίο πλέον προχωράει αξιο-ποιώντας τα τελευταία αποθέματα της γης αναζητώντας τους πόρους που θα καταναλώσει η στη βιομη-χανική διαδικασία. Έτσι ξεπερνά τα φυσικά όρια και λυμαίνεται το περιβάλλον που συντηρεί την αν-θρώπινη κοινωνία σαν να ήταν ανε-ξάντλητο. Ταυτόχρονα γίνεται πιο βίαιος απέναντι στα “εμπόδια της ανάπτυξης” (ιθαγενείς πληθυσμοί που “ενοχλούν” την επέκταση με-ταλλευτικής ή αγροβιομηχανικής δραστηριότητας, ή απομονωμένες πληθυσμιακές ομάδες που ζουν σε περιοχές προορισμένες για αστι-κές αναπλάσεις).

Η ριζοσπαστική αριστερά γνω-ρίζει καλά, πως για να προωθήσει ουσιαστικές αλλαγές στην κοινωνία, δεν μπορεί να βασιστεί στην κατά-κτηση θέσεων εντός του αστικού κράτους (γραφειοκρατικές, αδιαπέ-ραστες από την λαϊκή συμμετοχή, με εκλογές κυριαρχούμενες από οικονομικά συμφέροντα).

Όμως για μεγάλο κομμάτι αυτή η πολιτική θέση, η αντίληψη ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν είναι ουδέτερος και ότι δεν μπορείς να τον θέσεις στην υπηρεσία των ερ-γατών δεν έχει απήχηση στην πα-ραγωγική βάση της κοινωνίας. Η μετάβαση στο σοσιαλισμό θα συνέ-βαινε κυρίαρχα μέσω της αλλαγής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής λες και οι τεχνολογίες, οι μέθοδοι οργάνωσης της δουλειάς, οι επι-λογές για τις ενεργειακές πηγές είναι ουδέτερες.

Αυτό είναι λάθος. Επιπλέον σε κάποιες περιπτώσεις προφανών αντιφάσεων (η βιομηχανία όπλων πχ) δε θα έπρεπε να διατηρηθεί όλη η παραγωγή που τώρα κυρι-αρχεί στον καπιταλισμό, ποιοτι-κά (τι θα παραχθεί) και ποσοτικά (πόσο να παραχθεί). Μακροπρόθε-σμα ο σοσιαλισμός δε θα έπρεπε να παράγει αγαθά που οδηγούν σε περιβαλλοντική και κλιματική ανισορροπία όπως συμβαίνει τώ-ρα στον καπιταλισμό, αφού αυτά θέτουν υπό διακύβευση την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου εί-δους. Πρέπει να είναι σαφές ότι τα ορυκτά καύσιμα και η πυρηνική ενέργεια δεν έχουν θέση σε μια σοσιαλιστική κοινωνία.

Η λογική της υπερπαραγωγής προϊόντων πολυτελείας πρέπει πρέ-πει να ξεπεραστεί και ο όγκος της παραγωγής υλικών αγαθών πρέπει να σέβεται τα όρια που επιβάλουν οι ροές της ύλης και της ενέργειας του πλανήτη. Αυτό περιλαμβάνει την ανακύκλωση των απορριμά-των της παραγωγικής διαδικασίας, τη χρήση υλικών και ενεργειακών πόρων διαθέσιμων για παραγωγή με βιώσιμο τρόπο.

Η απλή αντικατάσταση των σχέ-σεων ιδιοκτησίας χωρίς να προω-θηθούν παράλληλα αυτά τα ζητή-ματα (όπως και για τις ανθρώπινες σχέσεις πέρα από το την εργασία και την παραγωγή, όπου η προ-κατάληψη και η καταπίεση, ασύμ-βατες με το σοσιαλισμό, παραμέ-νουν έντονες) με δεδομένο το βά-θος των επαναστατικών αλλαγών που χρειάζονται, εμφανίζεται ως μετριοπαθής μεταρρύθμιση παρά

γνήσια κοινωνική επανάσταση!Ο καπιταλισμός δε συμβιβάζε-

ται με την βιωσιμότητα αλλά είναι ανεπίτρεπτο, για χάρη του άμεσου και μακροπρόθεσμου συμφέροντος των κοινωνικών πλειοψηφιών, να μην αντιμετωπίσει ο σοσιαλι-σμός τα οικολογικά ζητήματα ως κεντρικά. Αυτό είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί όχι μόνο λόγω της παγκόσμιας οικολογικής καταστρο-φής που προκαλεί ο καπιταλισμός αλλά και λόγω των περιβαλλοντι-κών καταστροφών (Τσέρνομπιλ, λίμνες της Σιβηρίας, λίμνη Αρά-λη) που έγιναν από τον ίδιο τον “υπαρκτό σοσιαλισμό” που δολο-φονούσε ηγέτες της επανάστασης, έσφαζε εθνικές μειονότητες και έφτιαχνε ξεδιάντροπα γραφειο-κρατικά προνόμια.

Ο οικοσοσιαλισμός με αυτή την έννοια εμφανίζεται ως στρατηγι-κός στόχος για την επαναστατική αριστερά που βρίσκεται σε αρμονία με τις ανάγκες του 21ου αιώνα. Είναι πολύ πιο ριζοσπαστικός απ’ ότι η παραδοσιακή και δογματική αντίλήψη “νομίζει” ότι είναι.

μετάφραση: Πέτρος Μαρκόπουλος,

Παναγιώτης Δήμας

Μπορείτε να διαβάσετε το πλήρες κείμενο στo οikotrives.gr

Oικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 1724

Περισσότερες “πράσινες” ταράτσες στη Γαλλία

Τον Μάρτιο, το Γαλλικό κοινοβούλιο πέρασε νομο-θεσία που απαιτεί τα νέα κτίρια στις εμπορικές ζώνες να καλύπτονται μερικώς από φυτά ή φωτοβολταϊ-κά πάνελ. Η ρύθμιση αυτή ήταν αίτημα των περιβαλ-λοντικών οργανώσεων, με τις οποίες συνεργάστηκε η κυβέρνηση για τη διαμόρ-φωση των διατάξεων του νόμου (αν και οι Γάλλοι

περιβαλλοντιστές ζητούσαν να θεσπιστεί η 100% κάλυψη των στεγών από πράσινο και όχι μόνο στα εμπορικά ακίνητα).

Οι λόγοι αυτής της νέας πολιτικής αποδίδονται εν μέρει στο ότι η Γαλλία υστερεί κα-τά πολύ των άλλων ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών στην εγκατάσταση των φωτο-βολταϊκών, αλλά και στην πολύ ευεργετική επίδραση που έχουν τα φυτεμένα δώματα στα κτίρια ενάντια στο φαινόμενο της “αστικής θερμικής νησίδας”. Συνεπακόλουθα, στην αυξημένη κατανάλωση ενέργειας για ψύξη, περισσότερες εκπομπές αέριων ρύπων από την ηλεκτροπαραγωγή κλπ.

Μελέτες δείχνουν ότι, ενώ η αρχική επένδυση για πράσινες ταράτσες είναι αυξημέ-νη σε σχέση με τη συμβατική δόμηση, αυτή αποσβένεται πολλαπλά στη διάρκεια ζωής της μέσα από την εξοικονόμηση ενέργειας. Ευεργετικά αποτελέσματα για την παθητική ενεργειακή προστασία και την εσωτερική θερμοκρασία των κτιρίων μπορούν να έχουν και τα φωτοβολταϊκά με τη σκίαση που προκαλούν στις στέγες.

Αντιμετωπίζοντας νέες εξελίξεις στο μέτωπο των μεταλλαγμένων

Τους τελευταίους μήνες, με σειρά αποφά-σεων, στο Κοινοβούλιο και την Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατευθύνεται προς την την “απελευθέρωση” της καλλιέργειας μεταλλαγ-μένων στο έδαφός της. Οι τελικές ρυθμίσεις τυπικά προβλέπουν τη δυνατότητα επίκλη-σης λόγων δημοσίου συμφέροντος για μια χώρα ώστε να αρνηθεί την καλλιέργεια με-ταλλαγμένων στο έδαφός της. Ωστόσο, για πολλούς λόγους που αφορούν την “ελεύθε-ρη κυκλοφορία των αγαθών” και τη νομοθε-σία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, υπάρχει μεγάλο ενδεχόμενο να μείνει κενό γράμμα αυτή η δυνατότητα που δίνεται στα κράτη μέλη. Σε κάθε περίπτωση, το καθεστώς καθολικής απαγόρευσης καλλιέργειας σε επίπεδο Ε.Ε που υπήρχε με το προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο παύει με την καινούρια οδηγία.Στις 19 και 25 Μαΐου, η Επιτροπή Προστασίας Περιβάλλοντος της Βουλής, στην πρώτη της θε-ματική συνεδρίαση, έθεσε ως προτεραιότητα να οργανωθεί ένας περιεκτικός και συστηματικός διάλογος για τους ΓΤΟ, με στόχο να καταλήξει σε ένα πόρισμα και προτάσεις προς τα αρμόδια Υπουργεία. Στις συνεδριάσεις προσκλήθηκαν και συμμετείχαν πανεπιστημιακοί και επιστήμονες, εκπρόσωποι παραγωγικών φορέων, ειδικοί από τη διοίκηση, οικολογικές οργανώσεις και ΜΚΟ. Οι απόψεις φορέων, επιστημόνων και ακτιβιστών ήταν σαφώς κατά της διάδοσης ΓΤΟ για μια σειρά λόγους που αφορούν την επισφαλή τεχνολογία τους, τις επιπτώσεις στην αγροτική παρα-γωγή και τη βιοποικιλότητα – ειδικά στην Ελλάδα και τα ζητήματα δημοκρατίας που απειλείται από την ισχύ που αποκτούν οι πολυεθνικές μέσω των πατεντών και των διηπειρωτικών συμφω-νιών ελεύθερου εμπορίου όπως η TTIP.Βίντεο από τις συνεδριάσεις, στην σελίδα http://www.hellenicparliament.gr/Koinovouleftikes-Epitropes/Synedriaseis > Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Προστασίας Περιβάλλοντος (19 & 27/3/2015)

ε ίδαμε . . .Ένας στολίσκος κανό ενάντια στις υπεράκτιες εξορύξεις στο Σιάτλ!

Στις 17 Μαΐου στο Σιάτλ, περίπου 500 ακτιβιστές πήραν κανό, βάρκες και κάθε πρόσφορο πλεύ-σιμο μέσο για να περικυκλώ-σουν την πλατφόρμα άντλη-σης πετρελαίου της Shell που κατέπλευσε στο λιμάνι του Σιάτλ. Με κεντρικό σύνθημα/tag #sHellNo, που κωδικά με-ταφράζεται σε “Shell πήγαινε στο διάολο”!Η πετρελαϊκή πολυεθνική έφερε το “Polar Pioneer” ένα τεράστιο γεωτρύπανο στο λιμάνι της πό-λης, παρά τις αντιρρήσεις του δήμου και εξαγριώνοντας τους κατοίκους του Σιάτλ. Η Shell

σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει το λιμάνι ως ενδιάμεσο σταθμό για εργασίες εξόρυξης πετρελαίου που προγραμματίζει στην Αρκτική για τα επόμενα δύο χρόνια. Οι “kayaktivists” διαδήλωσαν τις ενστάσεις τους, και πρόσφεραν ένα πολύ όμορφο θέαμα εκατοντάδων “μικρών” πλοιαρίων που περικυκλώνουν ένα φαραωνικών διαστάσεων εργοστάσιο στη θάλασσα...Στο κάλεσμά τους αναφέρουν: «Οι γεωτρήσεις στην Αρκτική σημαίνουν καταστροφή για την εντυ-πωσιακή άγρια φύση, ζημιά για το κλίμα, και καταστροφή για τους λαούς στον παγκόσμιο Νότο. Απορρίπτουμε την ιδέα ότι θα πρέπει να θυσιάσουμε την ευημερία των μελλοντικών γενεών για να κερδίσουμε τα προς το ζην. Πιστεύουμε ότι οι εργαζόμενοι και οι οικολόγοι μπορούν να χτί-σουν μια δίκαιη και βιώσιμη οικονομία, για το λιμάνι μας και τον κόσμο. Αλλά δεν πρέπει να βα-σιστούμε στο business as usual μοντέλο που μας έφερε ως εδώ. Όσο οι εξέδρες της Shell είναι στο Σιάτλ θα φωτίζουμε την αδικία των εξορύξεων στην Αρκτική και γενικότερα την κλιματική κρίση. Προκαλώντας πολιτική ζημιά στη φήμη της Shell και κάθε αντίστοιχης εταιρείας».https://shellno.org/

Αυτόχθονη φυλή στον Καναδά αρνείται 267.000 δολάρια ανά άτομο για να επιτρέψει τη διέλευση αγωγού από τη γη τους

Η φυλή των Lax Kw’alaams, ενός “πρώτου έθνους” που ζει σε ένα απομακρυσμένο μέρος της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, απέρριψε μια προσφορά ύψους 267.000 δολαρίων ανά άτομο για να επιτρέψει σε έναν αγωγό φυσικού αερίου να κατα-σκευαστεί στη γη τους. Το εται-ρικό σχήμα υπό τον ενεργειακό γίγαντα Petronas της Μαλαισίας είχε προσφέρει στα 3600 άτο-

μα της φυλής συνολικά 960.000.000 δολάρια για να καταστεί δυνατή η κατασκευή του αξίας 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου του Βορειοδυτικού Ειρηνικού.

“Δεν είναι θέμα χρημάτων: είναι περιβαλλοντικό και πολιτιστικό ζήτημα” ανέφεραν στη δήλωσή τους οι εκπρόσωποι της φυλής που ψήφισαν ομόφωνα ενάντια στην προσφορά. Η ψηφοφορία έγινε εν μέρει δυνατή από μια απόφαση του Καναδικού Ανώτατου Δικαστη-ρίου πέρυσι που έδωσε μεγαλύτερη αυτονομία στις αυτόχθονες ομάδες και μεγαλύτερο έλεγχο επί των φυσικών πόρων και ζητημάτων που επηρεάζουν τα εδάφη τους.

Η απόφαση αποτελεί ένα ακόμη εμπόδιο στα σχέδια ενεργειακών κολοσσών να εξά-γουν περισσότερα ορυκτά καύσιμα από τον Καναδά. Εκτός από τον αγωγό Keystone XL Pipeline του οποίου το τελευταίο διασυνοριακό σκέλος δεν εγκρίθηκε από το Λευκό Οίκο, η νέα πρωθυπουργός της Αλμπέρτα έχει δηλώσει ότι θα αποσύρει την υποστήρι-ξη της Επαρχίας στον αγωγό Northern Gateway που θα μεταφέρει αραιωμένη άσφαλτο από πισσώδεις άμμους στην ακτή του Ειρηνικού.

Οικοτριβές #17

Documents

Transcript of Οικοτριβές #17