Άπαντα Κάλβου (τόμος 1) - Ιστορικές Εκδόσεις...

ΑΠΑΝΤΑ

ΚΑΛΒΟΥ

ΠΛΗΡΗΣ ΕΚΔΟΣΗ

ΤΟΜΟΣ 1

'-' ·.. -... ,

" · . . ....,

~ . . - . . .,..

Βιογραφικά Στοιχεία του ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟΥ

Πατρίδα: ή Ζάκυνθος.

Χρόνος γέννησης: Μάρτιος τοϋ 1792. 'Όνομα πατέρα: 'Ιωάννης (ετος γέννησης 1767). 'Όνομα μητέρας: 'Αδριανή, τό γένος Ρουκάνη ιiπό γενιά

εuγενων.

Πρώτη ιiναχώρηση ιiπό Ζάκύνθο τοϋ 'Ανδρέα Κάλβου, τό L802 γιά Λιβόρνο· καί τό 18 I 2 ιiπό Λιβόρνο γιά Φλωρεντία.

Θάνατος τfjς μητέρας του τό 1815. Πρωτόλειο ποιητικό τοϋ ·Ανδρέα Κάλβου, ϋμνος στό Ναπολέ

οντα: Γράφτηκε τό 181 I, ιiλλά δέν σώζεται. Θάνατος: τοϋ Άνδρέα Κάλβου. στή μικρή πόλη Λούθ, της

Βόρειας 'Αγγλίας, τό 1867. Τά όστa τοϋ ·Ανδρέα Κάλβου καί τfjς γυναίκας του, μετακομί

σθηκαν στήν 'Αθήνα τό 1960 - πού είχε κηρυχθεί ετος

Κάλβου - καί σέ συνέχειαμεταφέρθηκαν καί ενταφιάστη

καν στή Ζάκυνθο.

ΣΠΥΡΟΥ ΒΑΣΙλΕΙΟΥ Η 11ΛΥΡΑ 1 ι ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ

ΑΠΑΝΤΑ

ΚΑΛΒΟΥ

Πρόλογος - 'Αναλύσεις

ΕΛΛΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

© Γ. Μέρμηγκας ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Ζωοδ. Πηγής 13 Τηλ. 3621.271

ΑΠΑΝΤ Α ΚΑΛΒΟΥ

Κρητικές - Μελετήματα

Δοκίμια*

Μ. ΑΥΓΕΡΗ

Ν.Π. ΑΝΔΡΙΩΤΗ

ΠΑΝ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ

ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ

Σ. ΔΕ ΒΙΑΖΗ Κ.Θ. ΔΗΜΑΡΑ

ΟΔ. ΕΛΥΤΗ

Γ.Θ. ΖΩΡΑ

ΛΕΩΝ. ΖΩΗ

·Η τυπογραφική διαφρ6ντιση τά βιογραφικά σημειιοματα

καί οί πεrιγραφές τών εiκόνων ι:ίναι

το\> ΓΙΩΡΓΗ ΠΙΚΡΟΥ

/ίί ιίι'!iμιπιι μπιΊλ"ΙΙ\ ' μι' ιiί.φιιβητιλΊj σι:zιιιί.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α' ΤΟΜ ΟΥ

Πρόλογος 'Έλλης 'Αλεξίου ................................ ι l ΩΔΕΣ.

Πρόλογος ........... · ... .... ....... ................... .... 2 ι Ο Φιλόπατρις .......... .... .. ...•.... ..... . ............... 23 ΕΙς Δόξαν ................................................ 29 Είς Θάνατον ............ ....•.. . ..... .......... ........ .. . 35 Είς τόν ·Ιερόν Λόχον ..................................... 43 Είς Μούσας . . ............................................. 47 Είς Χίον ...... · ........................... ......... .... .... 53 Είς Πάργαν ............................................... 59 Είς ·Αγαρηνούς ........................................... 63 Είς 'Ελευθερία ν . .......................................... 69 ·Ο ·Ωκεανός ................................... ............ 73 'Η Βρεττανιιcή Μοϋσα ..................................... 8 ι Είς Ψαρά .................................................. 86 Τά 'Ηφαίστεια .... 'Ό ••••••••••••••••••••• .- •• , •••••••••••••• 9 ι Είς Σάμον ................................................. 99 Είς Σούλι .... .. . ... .. . .... ... .............•....... . ...... ιο5 Αί Εύχαί ................ · ................................ ι 11 Τό Φάσμα ........ . . . ... ..... ..... .. . ..... ........ .... ... ι ι5

Είς τήν Νίκην ..... • ..................................... ι 21 Είς τόν Προδtοtην ............................... . ..... . .. ι 25 'Ο Βωμός τής Πατρίδος ..... ............... ....... ........ ι 29 Είς Έλαίαν 'Ύμνος ....... ............ ...... . .. ..... .. ... ι33 'Επισημείωσις ............................................ 137 Σημειώσεις ιcαί Πίναξ Λέξεων καί Φράσεων ................. ι45 Ή Γλώσσα τοu Κάλβου. Ν.Π. 'Ανδριώτη . . .. . ....... ... . .. ι 55 Οί Είιcόνες τοϋ Κάλβου. Γιάννη 'Αποστολάκη . . ........... ι 77 'Ο Κάλβος καί ή έποχή του Μ. Αύγέρη . . .................. 183 Ό Κάλβος έπιστρέφει στή Ζάιcυνθο Ήλία Βενέζη .......... ι95 'Ανδρέας Κάλβος. Σ. ΔέΒιάζη ....................... 201 Οί πηγές τής 'Έμπνευσης του Κάλβου Κ. Θ. Δημαρά ... ..... 207 Ή άληθινή Φυσιογνωμία καί ή Λυρική τόλμη του 'Ανδρέα

Κάλβου. ·Οδυσσέα ·Ελύτη ..... . .......................... 257 Προικοσύμφωνον ·Ανέκδοτον Λεωνίδα Χ. Ζώη ............. 303 Τά 'Έργα τοϋ ·Ανδρέα Κάλβου Γ.Θ. Ζώρα ................. 309

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟ

Έλλης Άλεξ ίου

'Ιστορική άναδρομή Ό Άνδρέας Κάλβος είναι τό δεύτερο μεγάλο άστέρι τής Ζακύνθου.

Καί εlναι μεγάλο, γιατί είναι αύτοδύναμο στήν ποιητική τέχνη. Τό συγκρότημα της έμπνευσής του, τό οίκοδομοvν δικές του ίδέες, δικές του είκόνες,

καί δικοί του έκφραστικοί, γλωσσικοί καί μετρικοί τρόποι. Ένώ τρείς μiγάλες έννοιες κυριαρχοvν καί κατευθύνουν τή σκέψη του: ή πατρίδα, ή έλευθερία καί ή άρετή. Πού δέν εlναι βέβαια πρωτότυπες. Κάθε άλλο. Ή άγάπη στήν πατρίδα, δσο καi ή άγάπη γιά λευτεριά καί γιά ένάρετο βίο, μπορεί νά πεί κανείς, πώς εlναι οί πλέον κοινότοπες ίδέες. Στόν Κάλβο

δμως άποκτοίίν άλλο περιεχόμενο. Είναι πανίσχυρες δυνάμεις πού

κυριαρχοvν μέσα του, καί δυναστικά κατευθύνουν τή σκέψη του καί τίς

πράξεις του.

Τήν πρώτη καί δεύτερη δεκαετία τοίί 19ου αίώνα- πού ό Κάλβος ζεί τά χρόνια τής έφηβείας καί της ώρίμανσής του, γεννήθηκε στή Ζάκυνθο τό

1792 - τά 'Ιόνια νησιά γνωρίζουν τίς πιό σοβαρές περιπέτειες έξ αΙτίας

τών ξένων έπικυρίαρχων. Πρώτα τών Γάλλων, πού, δπως γενικά όμολο

γείται, δέν τούς χαρακτήριζε ό άγριανθρωπισμός τών "Αγγλων, καί σέ

συνέχεια τώv 'Άγγλων.

Στίς 27 'Απριλίου τοίί 1817 διορίστηκε άpμοστής τών 'Ιόνιων νησιών ό Μαίτλαντ. Δεσποτικός καί μισέλλην. ·Υπό τήν άγγλική κατοχή καί τή

διακυβέρνηση τοίί Μαίτλαντ, ή κατάσταση, γιά τούς Έλληνες στήν

Έφτάνησο €φτασε στό άπροχώρητο. Ό Μαίτλαντ συμπεριφερότανε πρός

τούς Έλληνες ύπηκόους σάν πρός ύπόδουλους Άφρικανούς.

Τό ξέσπασμα τής Έλληvικής 'Επανάστασης τοίί 1821 κατά τών Τούρκων, συνέπεσε άiφιβώς μέ τή διακυβέρνηση τών Έφτανήσων, άπό

ιι


τόν Μαίτλαντ. Καί καθώς fjτανε ενα γεγονός πού άνό.πτέρωνε τίς ψυχές τών 'Ελλήνων, δπου κι aν βρίσκουνταν, φυσικό ήταΝ νά φλογίζει καί τίς

ψυχές τών Έφτανησιωτών. 'Έλληνες ήσαν- έλληvικά σκέπτονταν. Ή άποτίν&-ξη τοϋ τουρκικοϋ ζυγοϋ τεσσάρων αίώνων, δέν ήταν γεγονός πού

μποροϋσε νά άφήσει άσυγκίνητους τούς 'Έλληνες τών 'Ιόνιων νησιών.

Πολλοί φεύγανε έθελοντές καί περνούσαν άντίκρa, γιά νά πολεμήσουν μαζί

μέ τούς μαχητές κι άλλοι βοηθοϋσαν τόν άγώνα μέ τά ύλικά μέσα, χρήματα, καί δπλα, πού μπορούσαν νά έξοικονομήσουν.

Αύτό(; ό πατριωτικός ξεσηκωμός στά 'Εφτάνησα ένοχλοϋσε πολύ τόν Μαίτλαντ. Τό πατριωτικό άπελευθερωτικό ρεί5μα δέν ήτανε μόνο &ντι

τουρκικό; Οί Έφτανησιώτες μέσα στή λευτεριά τοϋ έθνους, βλέπανε καί

τή δική τους λευτεριά άπό τούς 'Άγγλους. 'Ο Μαίτλαντ όσφραινόταν πώς

τό διάχυτο αύτό έπαναστατικό πνεϋμα, πού κέρδιζε τούς Έφτανισιώτες, δέν ήταν άμέτοχο άντιαγγλισμοίi. "Αρχισε λοιπόν νά λαβαfνει μέτρα σκληρά, κατά τών πολιτών, πού εi'rε φεύγοντας,εί'r:ε ενισχύοντας ύλικά, τόν

πανελλήνιο άπελευθερωτικό άγώνα, συμμετείχαν στόν ξεσηκωμό. 'Έφτασε

ό άνΟελληvισμός τοϋ Μαίτλαντ στό σημείο νά διατάσσει τόν έμπρησμό τών σπιτιών καί τών περιο~σιών τών Έφτανησιωτών, πού περνούσαν άπέναντι γιά νά πολεμήσουν μαζί μέ τούς επαναστατημένους κατά τών

Τούρκων. Πέθανε δμως εύτυχώς ό Μαίτλαντ τό 1824, καί δέν πρόλαβε νά κάμει μεγαλύτερο κακό.

Ή ψυχή τοv Κάλβου ώρίμασε καί aνθισε είΠαμε μέσα σέ τέτοια άτμόσφαιρα έπαναστατικοίi άναβρασμοϋ, πού δέν περιοριζότανε καί μόνο

στό έλληνικό έδαφος. Οϋτε άλλωστε ξεκινοϋσε άπό τήν 'Ελλάδα. Τόν είχε προετοιμάσει ή Γαλλική 'Επανάσταση, πού ό άπόηχός της

εlχε περάσει τά γαλλικά σύνορα καί εlχε άπλωθεί, σάν έγερτήριο σύνθημα, σ ' δλη τήν Εύρώπη. 'Όλοι οί ύπόδοίιλοι λαοί βράζανε κάτω άπό τόv πόθο τοϋ ξεσκλαβωμοϋ. Καί φυσικό ήταν οί ίδέες αύτές εντονότερα νά άνθοϋν καί άποτελεσματικότερα νά καρποφοροuν, σέ χώρες δπου καταπιεστικά

καθεστώτα, ή ξένοι έπικυρίαρχοι δέσμευαν τίς έλευθερίες τών λαών. Τέτοια ή περfπτωση καf τής 'Ελλάδας καf τώv Έφτάvησωv.

Ή συνείδηση τοϋ Κάλβου εύαίσθητος δέκτης, φτιάχτηκε, ζυμώθηκε

κυριολεχτικά, μέσα στήν έπαναστατική χοάνη τής έποχής. Ή φιλοπατρία

του άποτέλεσε, σ ' δλη τήν πορεία τής ζωής του δπως είπώθηκε, τήν πιό ίσχυρή δύναμη, πού κυριάρχησε μέσα του.

Οί μελετητές του, δλοι άνεξαιρέτως, καθορίζοντας τίς πηγές πού

τροφοδοτοϋσαν τήν τέχνη του, καταλήγουν σέ τρείς λέξεις: πατρίδα. έλευ

θερία, άρετή, πού τίς ύμνεί καί τfς κατονομάζει ό ιοιος στίς « Ώδές» του.

Ή πατρίδα, ώστόσο κα(fL.Μευ~ερία καθώς καί ή άρετή δέν εlναι

έννοιες ξένες μεταξύ τους οϋτε έχουν διαφορετικούς στόχους. Μέσα στή φιλοπατρία ένυπάρχουν καί οί άλλες δύο. τί εί'δους φιλοπατρία θά ήταν tκείνη γιά εvαν ύποδουλωμένο λαό, άν ή lδέα τfίς έλευθερίας δέν τόν έμπνέει

12

ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟ

γιά νά ξεσκλαβωθεί; Καί πώς θά ύψώσει τό άνάστημά του κατά τοΒ κατακτητή, ά'ν. ή άρετή, δέν άποτελεί βασικό συστατικό του χαρακτήρα του; Κι ά'ν αύτή δέν ύψώνεται καί δέν κατανικά τίς άντίθετες δυνάμεις: τοΒ

συμβιβασμού, τοΒ συμφέροντος, τής συναλλαγής, του φόβου τών διώξεων, του φόβου του θανάτου;

Καί πρόλαβε βέβαια ό Κάλβος νά δεί τή λευτεριά τής Έλλάδας καί τή λευτεριά τής Έφτανήσου. Ή 'Ελλάδα άνακηρύχτηκε σέ άνεξάρτητο

βασίλειο τό 1830 καί τά 'Εφτάνησα προσαρτήθηκαν στήν 'Ελλάδα τό 1863, τέσσερα χρόνια πρό τοΒ θανάτου τοΒ Κάλβου τό 1867 - χωρίς

ώστόσο νά καταφέρει ό ίδιος νά δεί άποδεσμευμένο τόν έαυτό του.

Οίκογενειακό άδιέξοδο

Τά μικρά του χρόvια τά πέρασε ό Κάλβος στή Ζάκυνθο. Άλλά μέσα σέ μιά οίκογενειακή ζωή άναταραγμένη. Άπό τήν άγεφύρωτη άσυνεννοη

σία τών γονέων του. Ή φήμη φέρνει πώς τό aσυνεννόητο τών συζύγων

άvάγκασε τόv πατέρα τοϋ Κάλβου, .πολύ ένωρίς, vά έγκαταλείψει καί

Ζάκυνθο καί γυναίκα, νά πάρει τά δυό μικρά παιδιά του, τόν ποιητή μας, τόν 'Ανδρέα καί τό μικρότερο άδερφό του τό Νικόλαο, καί νά έκπατριστεί

μεταβαίνοντας στό Λιβόρνο. 'Εκεί βρισκόταν ό άδερφός του, ό Βικέντιος,

σάν Πρόξενος τής '' 'Επτανησιακής Πολιτείας». Στό Λιβόρνο ζοϋσαν τότε

άρκετοί Έλληνες έμπορευόμενοι καί ό πατέρας του Κάλβου θά προτίμησε ίσως νά πάει σ ' αύτή τήν πόλη, δπου θά εΤχε καί τήν ύποστήριξη 1:οϋ άδερφου του.

Τό Λιβόρνο, πόλη παραλιακή τίjς 'Ιταλίας, τοΒ κρατιδίου τής Τοσκά

νης, δέν άνήκε άκόμη στήν 'Ιταλία. Πολύ άργότερα, τό 1860, ένώθηκε μέ τήν 'Ιταλία. Στίς άρχές τοΒ 19ου αίώνα τό Λιβόρνο παρουσίαζε πολλή

κίνηση σάν έργατούπολη, άλλά fιταν καί ενας χώρος, πού ζουσε μέ τόν πόθο νά άποτελέσει μιά μέρα μέρος το Β ένιαίου 'Ιταλικού κράτους. Τότε

ζοvσε κάτω dπό τόν Αύστριακό ζυγό. Οί 'Ιταλοί δηλαδή τής ΤοσκΔ.νης καί

τοΒ Λιβόρνου βρίσκουνταν κάτω άπό καθεστώς ξένης έξάρτησης, δπως

καί τά, 'Ιόνια νησιά. Στό Λιβόρνο τά δυό άδέλφια ζήσανε μιά ζωή σκληρής έγκατάλειψης

καί ορφάνιας. , ο πατέρας τους άπασχολημένος μέ τίς έμπορικές του

δουλειές καί τόν περισσότερο χρόνο ταξιδεύοντας, dφηνε τά παιδιά του στό

Ιiλεος τοΒ Θεοϋ. Μέ τή μητέρα τους, δσο έκείνη ζοvσε, -πέθανε τό 1815-δέν ήρθαν ποτt σέ κανενός είοους έπαφή. 06τε έκείνη ήξερε ποϋ fιfJαν καί τί

κάνανε, ο6τε αύτά ήξεραν τίποτα γιά τή ζωή της στή Ζάκυνθο. Έξάλλου

μόλις έκδόθηκε τό διαζύγιό της μέ τόν πατέρα τών παιδιών της, ξαναπαν

τρέφτηκε μέ τόν Κωνσταντίνο Καλέκα. 'Ο Κάλβος διατηρούσε μέ πόνο

τήν άνάμνηση τής μητέρας του, πού δέ χάρηκε τή στοργή της. Καί είναι

άξιοπρόσεχτο πώς ϋστερα άπό χρόνια, δταν ή μητέρα του εχει πεθάνει, κι

αύτός ίfχει δείξει τήν ποιητική του μεγαλοφυi'a - ή μητέρα του είΠαμε

13


πέθανε τό Ι 815 - καί δέκα χρόνια μετά τό θάνατό της, τής dφιερώνει τήν παρακάτω ώδή:

'Ω φωνή, ώ μητέρα, ώ τών πρώτων μου χρόνων

σταθερά παρηγόρησις όμματα όπού μ ' έβρέχατε

μέ γλυκά δάκρυα!

Καί σύ στόμα, όπού έφίλησα

τόσες φορές, μέ τόσην

θερμοτάτην dγάπην, πόση aπειρος aβυσσος

μaς ξεχωρίζει!

Αι: καί aπειρος aς εlναι

κ· έτι φοβερωτέρα·

έκεί μέσα dτάρακτος

θέλω έγώ συντριφθεϊν γυρεύοντάς σας

Κι είχε γνωρίσει στό μεταξύ τόσες dναiωδιές τόσους δικούς του θανάτους, γυναίκας του καί παιδιοϋ του, κι δμως μέσα στούς καημούς καί τίς πίκρες του πιό βασανιστική καί πιό έντονη παραμένει στή συνείδησή

του ή στέρηση τής άναζητημένης μάνας. Καί πρέπει νά σημειωθεί καί τοϋτο: Ή ποίηση τοϋ Κάλβου δέν εfναι έξομολογητική. Δέν έγραψε

καμιά ώδή γιά άτομικές του ύποθέσεις, ι:ϊν καί είναι γνωστό, πώς ή ψυχή του γνώρισε έποχές βαρειaς κατάθλιψης dπό ποικίλα αι"τ:ια. Τό στενό

άτομικό του συναίσθημα, πρώτη καί τελευταία φορά τό άφήνει νά ξεχυθεί στούς στίχους του μόνο γιά τή μητέρα του.

·Η μόρφωση τοϋ Κάλβου

Είναι καθιερωμένο, προκειμένου νά δώσουμε τό πνευματικό περιεχόμενο ένός dνθρώπου τών Γραμμάτων,' νά καταφεύγουμε στήν καταγραφή

τοϋ είοους καί τijς l!κτασης τών σπουδών του. Π καί ποϋ έσπούδασε. Ποϋ

έφοίτησε, σέ ποιά Πανεπιστήμια. καί τί τίτλους σπουδών §χει νά παρουσιά

σει. Στό κεφάλαιο αύτό θά μείνουμε άναπάντητοι. Οί σύγχρονοί του

όμόφωνα τονίζουν τήν άξεδίψαστη δίψα του γιά μόρφωση· τή σπάνια όξύτητα τοϋ μυαλοϋ του. τό όλοκληρωτικό του δόσιμο στή μελέτη. Άλλά δσο γcά συστηματικές σπουδές σέ Γυμνάσια ή Πανεπιστήμια, δέν ύπάρχει

μέχρι τής στιγμής καμιά ifνδειξη . Σίγουρα' θά ifμαθε τά πρώτα γράμματα στ ή Ζάκυνθο. 'Η μητέρα του, άρχοντοπούλα - τό πατρικό της δνομα

14

ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟ

βρισκόταν περάσμένο στό Λίμπρο ντ' όρο τών εύγενών- δέν θά aφηνε τά

παιδιά της άμόρφωτα. Τά παιδιά δμως φύγανε άπό κοντά της ένωρίς. 'Ο Άντρέας θά ητανε δέκα χρονών δ ταν τόν πήρε ό πατέρας του στό Λιβόρνο.

Θά πρέπει νά δεχθουμε πώς τότε θά είχε άποκτήσει τίς γνώσεις τοϋ

Δημοτικοϋ. Άλλά ούτε στό Λιβόρνο, οϋτε μετά τήν άναχώρησή του άπό τό

Λιβόρνο τό 1815, καί τή μετάβασή του στή Φλωpεντία, πρωτεύουσα τής Τοσκάνης, ύπάρχουν θετικές πληροφορίες γιά φοίτησές του σέ 'Ανώτερες

Σχολές καί κυρίως γιά τίτλους σπουδών. 'Ενώ άντίθετα ύπάpχουν τόσο

οί δηλώσεις του συμπατριώ"τη καί φίλου του. μεγάλου ποιητή Οϋγου

Φώσκολου, δσο καί aλλων συγχρόνων του, η μελετητών του, πού μaς

έπαναλαβαίνουν πώς ό Κάλβος καί στήν άρχή τοϋ σταδίου του ηξερε

έλληνικά, ηξερε περίφημα τά ίταλικά - δπως δλα τά άρχοντόπουλα τίjς Ζακύνθου -, καί άκόμη άρκετά γαλλικά. Ξέρομε έπίσης πώς σ' δλη τή ζωή του προσποριζόταν τά μέσα διαβίωσής του δίνοντας μαθήματα. 'Ο

Φώσκολος, πού ή όξύνοιά του τόν έκαμε νά διαβλέψει άπό πολύ ένωρίς

τούς πνευματικούς θησαυρούς, πού lfκρυβε μέσα του ό νεαρός Κάλβος, διαπιστώνοντας δχι μόνο τήν έφεση τοϋ Κάλβου γιά μάθηση, μά καί τίς ηδη

άποχτημένες γνώσεις, τόν είχε συστήσει σάν οίκοδιδάσκαλο καί παιδαγω

γό σέ γιό φίλου του στή Φλωρεντία, δπου lfχοντας έξασφαλίσει τροφή,

διαμονή καί συντήρηση μπόρεσε νά έκμεταλλευθεί τό χρόνο τίjς διαμονής του στή Φλωρεντία καί γιά aνώτερες σπουδές.

Άλλά καί στίς όλοζωής μετακινήσεις του, σέ Λονδίνο, Γενεύη,

Παρίσι, Κέρκυρα ... (,έρομε πώς ζοϋσε δίνοντας μαθήματα η καί κάνοντας μεταφράσεις. Γι' αύτό καί δλη ή ζωή του κύλησε μέσα σέ μόνιμη

χρηματική δυσχέρεια.

Τό άπροσάρμοστο τοϋ Κάλβου

. 'Όλοι, δίχως έξαίρεση. ίlποφαίνονται γιά τό δύστροπο του χαρακτίjρα του Κάλβου. 'Εμείς δέν θά προσπαθήσουμε νά διαψεύσουμε μιά πανθομο

λογούμενη άλήθεια. Θά προσπαθήσουμε δμως νά τήν διερευνήσουμε, νά

τήv έξηγήσουμε, vά τή δικαιολογήσουμε. Καί πρώτα-πρώτα ύπι?ρf,αν, όμαλές οί συνθήκες τής ζωής του εvτύς

έξ άρχής; Μέσα του θά έφώλιαζε μόνιμα τό παράπονο καί τό aνικανοποίη

το. Στά μικρά του χρόνια τοϋ έλειψε ή γλυκειά σπιτική διαβίωση. Μέσα σέ

τί όράματα μοναξιάς καί άφροντισιaς θά μεγάλωσε! Αύτές οί πίκρες, σέ

κάθε τρυφερή καί εύαίσθητη ψυχοσύνθεση, άφήνουν άνεξάλειπτα κατακάθια. 'Η οίκονομική άβεβαιότητα, ή μόνιμη dνασφάλεια, ή συναίσθηση τής . έρήμωσης μέσα στά σφιχτοδεμένα κοινωνικά σύνολα. δπου τά άτομα

ύπάρχουν καί δροϋν σάν άλληλοβασταζόμεvες οίκοδομές. Βέβαια γνώρισε

τή στοργική συμπαράσταση τοϋ Φώσκολου, άλλά φτάνει αύτ'ό, γιά vά άvτισταθμίσει η νά θεραπεύσε ι τίς πληγές όλόκληpης ζωής; Καί μήπως

ή οίκο νομική άvέχεια άποτελεϊ μόνη αύτή τήν πηγή τής κατάθλιψης καί τής

15

ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΛΒΟΥ

άγανάκτησης; Προκειμένου μάλιστα γιά συνειδησιακούς τύπους του είοους

του Κάλβου;

'Έχομε λοιπόν τήν έλλειψη στοργής, έχομε τήν οίκονομική δυσπρα-y.ία καί μαζί τήν κοινωνική καί έθνική καταπ.ίεση. Ό Κάλβος, dπόπου κι

dν έστρεφε τό βλέμμα, άντίκρυζε σκοτάδι. Στόν περίγυρο συναντοiiσε έξ,εγερμένες συνειδήσεις, τραυματισμένη τήν άνθρώπινη άξ,ιοπρέπεια, καταπιεσμένη, ύπόδουλη τή σκέψη. Στέναζε ή Ζaκυνθος ύπό τόν

Μαίτλαντ. Στέναζε ή 'Ελλάδα ύπό τόν Τοiiρκο δυνάστη, στέναζε ή 'Ιταλία

ύπό τόν αύaτριακό ζυγό. 'Υπόφεραν τά φιλελεύθερα πνεύματα κι άπό δλους ί'σως περισσότερο ό Κάλβος. Τήν πατριωτική τοποθέτηση του Κάλβου δέν

τήν κλόνιζε καμιά aντιξοότητα κα.ί τήν dντιπάλευε βέβαια κι αύτήν, δπως

dντιπάλευε τή μοναξιά του καί τίς οίκονομικές του στενοχώριες άλλά μπο

ρούσαν δλα αύτά νά μήν έχουν άντίχτυπο στό χαρακτήρα του; "Αν τουλάχι

στον εlχε προλάβει νά χαρεί τήν άναγνώριση του συγγραφικού του έργου,

θά ήταν αύτό ίσχυρό άντιστάθμισμα τής δλης κακοδαιμονίας του.

Τό άνικανοποίητο τοϋ·συγγραφέα Κάλβου

'Ίσως τό 1815 ό. Κάλβος έγραψε τά δύο έργα του: «'Απολογία τής αύτοκτονίας>> καί «Σχέδιον νέων άρχ-ών τών Γραμμάτων>>, πού τά 'στειλε, στό Φώσκολο. 'Ο Φώσκολος, Ιfδη γνωστός καί μεταφρασμένος στά

μεγαλύτερα εύρωπαϊκά κέντρα, φαίνεται δέν έμεινε εύχαριστημένος άπό

αvτή τήν πρώτη έργασία τoii Κάλβου. Τό άντιλαμβάνεται κανένας διαβάζοντας τή σχετική έπιστολή πού του έγραψε. ΤοίJ εκθέτει άναλυτικά τή

γνώμη του, πού δέν είναι, βέβαια, aποθαρρυντική άλλά ούτε καί εγκωμια

στική. Του συνιστίi νά διαβάσει πολύ τούς άρχαίους κλασσικούς καί

κυρίως τόν συμβουλεύει νά μή βιάζεται. 'Ο Φώσκολος θά είχε ψυχολογή

σει τόν Κάλβο, καί είχε δωπιr;τώσει τή ζωηρή του επιθυμία γιά γρήγορη

άναγνώριση. "Αν,: :Ρουμε ύr'lψη, κι αύτή τή διαπίστωση τοu Φώσκολου,

τόν έντονο δηλαδή πόθο τού ~{άλβου, γιά συγγραφική επιβολή, έχομε ενα

παραπάνω στοιχείο έπεξηγηματικό τής αίώνιας έριστικής στάσης τoii Κάλβου πρός δλους κα.ί πρός δλα.

Σ· αύτά θά πρέπει νά προστεθεί καί κάποια σχεδόν μοιραία άποτυχία

πού συνόδευε κάθε του προσπάθεια, κάθε του έπιδίωξη. Άγων.ίζεται ό

προστάτη(; του ό Φώσκολος νά τοϋ έξασφαλίσει τετράχρονη ύποτροφία γιά

σπουδές στή Φλωρεντία άπό τή Ζάκυνθο, δπως εδιδαν καί σ· aλλους νέους

Ζακυνθινούς, πού δέν είχαν καί τίς διανοητικές ίκανότητες του Κάλβου, /Jρχεται. ή aπάντηση καί εlναι aρνητική. 'Όταν ξέσπασε ή 'Ελληνική

'Επανάσταση, κατεβαίνει στό Ναύπλιο καί προσφέρεται vά ύπηρετήσει

στόν άγώνα. μέ δποιον τρόπο αί πρόκριτοι θεωροϋν καταλληλότερο, άλλά

ή άπάντηση εlναι καί άπό έκεϊ άπογοητευτική. 'Ιδρύεται ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία καί ζήτάει νά προσληφθεί ώς καθηγητής καί χρειάστηκε νά άλλάξουν

δυό φορές οί διευθυντές, οJς νά τόν διορίσουν γιά λίγο χρονικό διάστημα.

16

ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟ . .

Σ' δλη τή ζωή του άλλαζε τόπο διαμονής μέ τήν έλπίδα πώς στό τέρμα κάθε ταξιδιού θά συναντήσει τή λύση τού οίκονομικοD του άδιέξοδου. Άλλά, δπως λέει ό λί:ιός, «τά βάσανά του ειχαν πρωτΌφτάσει». ~Οπου πήγαινε, εϋρισκε τήν κακοδαιμονία νά τόν περιμένει. Πολλοί έξετάζοντας

τά βιογραφικά στοιχεία τού Κάλβου βρίσκουν άρκετές όμοιότητες στή ζωή τού Κάλβου μέ τή ζωή τού Σολωμού, καί μείς προσθέτουμε, καί του Λασκαράτου. Καί οί τρείς γνώρισαν στή ζωή τους σκληρή τής κοινωνίας

τήν έπίθεση, καί τής οΙκογένειας τούς περισπασμούς. 'Ο Σολωμός,

νεώτερος τοϋ Κάλβου, καί πεθαίνοντας πολύ ένωρίτερα dπό αύτόν, έζησε βέβαια τίς μαϋρες μέρες τής δίκης έναντίον τής fΟιας τής μάνας του, καί

είδε τό άτομό του νά τό περιβάλλει ή περιφρόνηση καί τι:Ον στενών φίλων

του, πού αύτή τελ ικά τόν άνάγκασε νά έκπατρισθεί καί νά περάσει τό ύπόλοιπο τής ζωής του στήν Κέρκυρα, γινωμένος μονόχνωτος καί

άλκοολικός. Καί ό Λασκαράτος βρέθηκε σ' δλη τή ζωή του συνοδευμένος

άπό τόν άπάνθρωπο θρησκευτικό dφορεσμό. Κυνηγημένος άπό τά σύγχρονά του κοινωνικά σκοτάδια, δπου κι άν πήγαινε, άλλά μεταξύ Σολωμοϋ καί Κάλβου, μεταξύ Λασκαράτου καί Κάλβου, ύπάρχει άπόσταση

καί ύπάρχει διαφορά. Οί δυό πρώτοι, άπό τή μιά μεριά, δέ βασανίσθηκαν άπό χρηματική άνέχεια, δπως ό Κάλβος, καί άπό τήν άλλη, πρόλαβαν νά

δοuνε τό συγγραφικό τους έργο yά άναγνωρίζεται καί νά θαυμάζεται· νά έγκωμιάζεται άπό τό Πανελλήνιο. ΕΙκοσάχρονος ήταν ό Σολωμός κι

άκουγε τήν «Ξανθούλα» του νά τραγουδιέται άπό τό λαό, σέ συντροφιές

άπαγγέλλοίi.νταν ποιήματά του. Καί δταν πέθανε, ή κηδεία του πήρε παλλαϊκό χαρακτήρα, μέ έπικήδειους ύμνητικούς, δοξαστικούς. Καί ό Λασκαράτος, σήκωνε βέβαια σ' δλη τή ζωή του τό 'άβάσταχτο φορτίο τού

άφορφμοv, άλλά πρόλαβε, προτού πεθάνει· καί άπό τόν dφορεσμό νά

άπαλλpγεζ καί νά χαρεί τό θρίαμ!Jο τού έργου του στήν 'Αθήνα μετά τήν περιώνυμη διάλεξη τ~ii Ξi;ιόπουλου στόν Παρνασσό. Άλλά ό Κάλβος;

Ποιά ·ή συyκεκριμένη . χαρά του;: Πού ή άναγνώριση πού τόσο έπιθυμοϋσε: Είναι γεγονός πώς πολ~,έκτιμήθηκε στό Λονδίνο στήν πενταετία άπό 1815-1820 γιά τή σοφία του, γιά τίς μεταφράσεις του, γιά τά άρθρα του, γιά τίς έπιστημονικές όρι'λΊες του, τά δέ τελευταία δεκαπέντε χρόνια τής ζωής του dπό τό 1852- diς τό 1867 πού Πέθανε. πού τάπέρασεστή μικρή ~όλη Λάουθ τής βόρειας 'Αγγλίας, ε1Χε 'κερδίσει τό σεβασμό καί τήν έκτίμηση τών ΝΑγγλων, συμπολιτwν του. ·ο Κάλβος δμως άλλο ήθελε· γιά άλλο

διψούσε: Νά · δεί τήν πατρίδα του νά τόν περιβάλλει μέ τήν τιμή πού τής ήταν άξιος. Αύτή δμως, δσο ζοϋi:τε τόν εlχε 'παραγνωρίσει. Λένε πώς σ' αύτή τήν ψυχρή στάση άπέναντί τfου έφταιξε ό δύστροπος, ό εύερέθιστος χαρακτήρας rου. · 'Εμε;ς δεχόμαστε τό άντίθετο. 'Ότι δηλαδή ό Γολγοθiiς τijς ζωijς του τού διαμόρφωσε αύτό τό δύσκολο χαeακτήρα. Ή κοινωνiα δυστυχώς μέ άλλο μάτι άντικρύζει τούς οiκονομικd Ισχυρούς καί μέ άλλο τούς άδuνατους. 'Επ ιτρέπει στούι; πρώτους νά εlvαι έγωιστές, αύταpχικοl;

17


άνυποχώρητοι. 'Ένώ' το6ς δε6τέρους το6ς θέλει συμβιβαστικο6ς, ύποτα

κτικούς, άνεκτικούς. Ό Κάλβος δμως δέν ήταν ό τύπος τοϋ βολικοϋ καί

τοϋ άνεκτικοϋ. 'Όταν λέει: <<άπαιτεί άρετήν καί τόλμην ή έλευθερία» έχει

π.είρα τής δικής του συμπεριφοράς. Πιστεύομε πώς καί ό ίδιος ό προστά

τής του ό Φώσκολος τόν ήθελε ταπεινωμένο μπροστά του. Κι δταν, ό Κάλβος κάπως σήκωνε κεφάλι, rόν άποκαλοϋσε άχάριστο. 'Ως έάν ή κάποια συμπαράσταση δημιουργεί ίσόβιο συμβόλαιο ύποταγής.

Τό συγγραφικό lργο τού Κάλβου

Τό ποιητικό έργο τοϋ Κάλβου δέν είναι πλούσιο. "Εγραψε δλες-δλες

είκοσι 'Ωδές. Καί οί ώδές αύτές τόν έμπασαν στό Πάνθεο τών μεγάλων ποιητών.

Είχε δμως dρχίσει νά γράφει άπό νέος είκοσι χρονών. Τότε είναι πού

τοϋ σύστησε ό Φώσκολος νά μή βιάζεται. 'Εγκαινίασε τό συγγραφικό του

στάδιο μέ δύο τραγωδίες: τόν «Θηραμένη>> καί τίς «Δαναίδες». τΗταν ή

πρώτη χρονιά τής διαμονής του στή Φλωρεντία. Πς έγραψε στήν ίταλική γλώσσα, γιατί σ ' αύτήν, δπως κι δ Σολωμός, κι δ Φώσκολος, είχε

μεγαλύτερη εύχέρεια, κι dς ήταν μητρική του γλώσσα τά έλληνικά. Πρίν

άπό τίς τραγωδίες είχε γράψει κι lνα ίJμνο στό Ναπολέοντα, πού είχε θεωρηθεί τούς πρώτους καιρο6ς τής έξόρμησής του, δ έλευθερωτής τών

λαών. ·Ο ίJμνος αύτός δέ σώθηκε. Σώθηκαν δμως οί τραγωδίες, πού δέ θεωρήθηκαν έργα άξια λόγου. Ή κριτική τοϋ Φώσκολου, πάνω στίς τραγωδίες τοϋ Κάλβου, είναι κείμενα, δπου ό «δάσκαλος», φαίνεται

καθαρά, dν καί άπογοητευμένος, πώς άγωνίζεται .νά μήν πικράνει τό

μαθητή. Οί τραγωδίες αύτές μέ θέματα άπό τήν άρχαία έλληνική ίστορία,

δείχνουν τήν άπειρία τοϋ νεαροϋ συγγραφέα. Οϋτε ή δομή τους οϋτε οί διάλογοι παρουσιάζουν ένδιαφέρον. Γι · αύτό dν καί έχουν διασωθεί,

άγνοήθηκαν καί παρασιωποϋνται, δταν γίνεται λόγος γιά τό έργο τοίJ

Κάλβου. 'Έτσι σήμερα ό Κάλβος έχει καθιερωθεί, σάν ό ποιητής τών « 'Ωδών». Οί << 'Ωδές τοϋ Κάλβου», εikodι, εiΠαμε, τόν άριθμό, έκδόθηκαν

δταν, ό Κάλβος ζοϋσε άκόμη. Οί πρώτες δέκα τυπώθηκαν στή Γενεύη τό

1824 μέ τόν τίτλο «Λύρα», καί οί dλλες δέκα στό Παρίσι τό 1826 μέ τόν τίτλο «Λυρικά>>. Στήν πρώτη τους έκδοση οί 'Ωδές δέν έτυχαν τής γενικής

sπιδοκ:,Jασίας. '"Ή κριτική - λέει ό άριστος μελετητής καί σχολιαστής τοϋ Κάλβου, Γεωρ. Ζώρας, -_ έκρινε κατά διαφορετικό τρόπο τό έργο τοίJ Κάλβου, περνώντας άπ' τή σιωπή στήν άποθέωση ή στήν ψυχρή

καταδίκη ... » καί άλλοϋ ό ίοιος: « ... Τώρα τελευταία (τό δοκίμιο ύπάpχει στή «Ν. Έστία» τοίJ 1946). πού ό ποιητής τών ώδών άρχίζει νά άνα}'νωρίζεται καί νά έκτιμιiται σέ διαρκώς εύρύτερο κύκλο ... >>

Γενικά ό Κάλβος ξέρομε δτι πέθανε πικραμένος, γιά τή μή άναγνώ

ριση τοϋ έργου του άπό το6ς Έλληνες συναδέλφους του, δταν άκόμη

ζούσε. Καί ύπήρξε ί!να πνεύμα πού liζησε καί έμόχθησε γιά τήν /iρευνα, τή

18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟ

μελέτη, τή συγγραφή. Συχνά, γίνονται έπιπόλαιες άναδρομές στό έργο του

Κάλβου μέ τό χαρακτηρισμό: <<λίγο». Είναι, φυσικά, οί ώδές του, σέ ποιητικό όγκο, tλάχιστες, σέ σύγκριση μέ τό ποιητικό έργο του Παλαμά π.χ. η τοϋ Δροσίνη, η καί τών πλέον όλιγογράφων ποιητών. Άλλά τό

συγγραφικό έργο του Κάλβου άπλώνεται άσταμάτητα σ' όλη τή ζωή του.

Μόνο πού δέν είναι άποκλειστικά ποιητικό. ·Ο Κάλβος έγραψε μελέτες

φιλοσοφικές καί θρησκευτικές, άρθρογράφησε σέ έφημερίδες, δημοσιογράφος άπό τούς πλέον παραγωγικούς, έκδοσε περιοδικά. έγραψε βιβλία γιά τήν tκπαίδευση, aσχολήθηκε μέ πάμπολλες καί ποικίλες μεταφράσεις

στά ίταλικά η τά άγγλικά έδωσε μεγάλη σειρά διαλέξεων καf όμιλιών, δταν

ήταν στήν 'Α γγλία καί έδίδαξε τόσο σέ Γυμνάσιο, δσο καί στήν 'Ιόνιο

'Ακαδημία. Ό Κάλβος ύπήρξε ifνας νους «έν tγρηγόρσει καί έν δράσει»

άπό μικρό παιδί.

Σήμερα ό Ά νδρέας Κάλβος συζητιέται, tκτιμό.τd.ι καί θαυμάζεται ώς ό ποιητής τών 'Ωδών. Καί καθώς ό κόσμος έξελίσσεται καί καθώς ή

πνευματική στάθμη άνεβαίνει, οί άναγνώστες είναι σέ θέση νά εlσδύσουν

καί στά νοήματα του Κάλβου, καί νά κατανοήσουν τό γλωσσικό κάλβειο οργανο, καί νά έκτιμήσουν τήν πρωτοτυπία τών μέτρων τής στιχουργίας του. Καί καθώς ή μελέτη του έργου του Κάλβου, στό σύνολό του, δέν έχει

όλοκληρωθεί, δλο καί νέες έρευνες βγαίνουν στό φώς, όλο καί νέα όν )ματ α μελετητών καί έρευνητών άνεβαίνουν στό προσκήνιο, προσφέροντας δλο

καί νέα στοιχεία γιά τήν καλύiερη γνωριμία τής προσωπικότητας του

Κάλβου.

'Από τόν τεράστιο άριθμό τών παλαιότερων καί σύγχρονων κορυφών

τijς έλληνικής πνευματικής tκπροσώπησης, προσπαθήσαμε νά κάμουμε

μιά, όσο τό δυνατό, πληρέστερη καί πλατύτερη έπιλογή, σέ τρόπο πού ό

άναγνώστης νά σχηματίσει σωστή, άκριβή καί έπαρκή γνώση του μεγάλου

Ζακυνθινου ποιητή.

Καί έφόσον καί γιά τό έργο του ύπάρχουν εΙδικοί καί κορυφαίοι, πού

τό άνέλυσαν λεπτομερειακά καί τό κατέστησαν προσιτό, χάρη στήν έπιστη

μονική τους κατάρτιση, καί τήν ποιητική τους tμβάθυνση καί κρίση,

θεωρήσαμε τουλάχιστον άσκοπο, νά προβούμε σέ λογοτεχνική έπεξεργα

σία έ νός f.ργου πού άλλοι έχουν έπιτελέσει κατά τρόπον άξιο_ θαυμασμου.

Μέ τήν είσαγωγή μας προσπαθήσαμε νά δώσουμε μιά γενική είκόνα

τής ζωής καί του έργου του 'Ανδρέα Κάλβου. Πλήρη στοιχεία θά

aποκομίσει ό άναγνώστης μελετώντας τίς έργασίες τών έρευνητών καί μελετητών, πού θεωρήσαμε άπαραfτητο νά συμπεριλάβουμε στήν έκδοση

αύτή τr:ι)ν άπάντων Άνδρέα Κάλβου καί τών όποίων τό ίfργο ίfγινε έφικτό

νά άνατυπωθεί στ ή ν εκδοση μας χωρίς έκδο.τικά προσκόμματα, χάρις ~πήν εύγενή προσφορά τών συγγραφέων τους, πού ίδιαίτερα τούς εύχαριστοvμε.

'Αθήνα 24 'Ιουλίου 1978 Έλλη 'Αλεξίου

19

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Πολυτέκνου θεiiς, ώ Μνημοσύνης θρέμματα πτερωτά, . χαραί του dνθρώπου, καί τών μcικάρων Όλυμπίων dείμνηστα

κ· εύτυχή δώρα· tπί τά νώτα dκάμαντα

τών ζεφύρων, πετάξατε !αχέως.

Έσό.ς προσμένει ή γή μου· έκεί τά σφάγια καί τ· άνθη έκεί πλουτίζοvσι. καί ή σμύρνα,

χιλιΌυς ναούς τούς έκτισαν άνίκητα

τής ίερiiς Έλευθερίας τά χέρια. 'Ήλθεv ή ποθητή dfpa· στολίζουσι rήν κεφαλήν σεβάσμιο ν τής • Ελλάδος οί δάφναι, φύλλα άμάραντα θριάμβου· καί σείς χρυσό., σείς dμβροσίοδμα ρόδα

του παραδείσου έλικωνίου, συμπλέξατε σήμερον τόν άγνόν στέφανον· μόνη,

άμάργαρος, όλόγυμνος, αύτάγγελ τος,

· τό καθαρόν του ούρανου dναβαίvει

ή Άρετή· άλλ · dν οί Πιερίδες τήν λαμπράν τής χαρίσωσιν άκτίνα,

άφθόνητος τιμάται· έπαινουμένη

τούς έπιγείους χορούς τότε δέν φεύγει.

21

1. Ο ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΣ.

α

τ Ω φι λ τάτη πατρίς,

ω θαυμασία νήσος, Ζάκυνθε· σύ μοv έδωκας τήν πνοήν, καί τοϋ Άπόλλωνος

τά χρυσό. δώρα! β'

Καί σύ. τόν ϋμνον δέξου·

έχθαίρουσιν οί ·Αθάνατοι

τήν ψυχήν καί βροντάουσιν έπ ί τάς κεφαλάς

τών dχαρίστων.

γ '

Ποτέ δέν σέ έλησμόνησα,

ποτέ· - καί ή τύχη μ • έρριψε μακρά dπό σέ· μέ εlδε

τό πέμπτον του αίώνος

εΙς ξένα έθνη δ'

Άλλά εύτυχής ή δύστηνος, όταν τό φώς έπλού,τει τά βουνά καί τά κύj,ιατα,

aέ tμπρός τών όφθαλμών μου πάντοτες εlχον.

24


ε

Σύ, όταν τά ούράνια

ρόδα μέ τό dμαυρότατον πέπλον σιcεπάζrι ή νύκτα, σύ εlσαι τών όνείρων μου

ή χαρά μόνη. ζ ,

Τά βήματά μου έφώτισε ποτέ είς τήν Αύσονίαν, γij μακαρία, ό ήλιος

κεί καθαρός ό άέρας · πάντα γελάει. ζ,

'Εκεί ό λαός ηύτύχησεν έκεί οί Παρνάσσιαι κόραι

χορεύουν, καί τό λύσιον

φύλλον αύτών τήν λύραν κεi στεφανώνει.

η

'Άγρια, μεγάλα τρέχουqι

τά νερά τής θαλάσσης, καί ρίπτονται, καί σχίζονται βίαια έπί τούς βράχους

άλβιονείους . .. θ,

'Αδειάζει έπί τάς όχθας τοϋ κλεινοϋ Ταμησσοϋ

καί δύναμιν καί δόξαv καί πλοvτον άναρίθμητον

τό ό.μαλθείον.

ι

'Εκεί τό αiόλιον φύσημα

μ ' f.φερεν· οί άκτiνες ;. μ ' f.θρεψαν, μ ' έθεpά1δfυσαν τής ύπεργ λυκυτάτης ·

έλευθερίας:

ΩΔΑΙ

ι α

Καί τούς ναούς σου tθαύμασα,

τών Κελτών .ίερά πόλις τοϋ Χόγου ποία,

ποία είς tσέ τοϋ πνεύματος

λείπει άφροδίτη; ιβ,

Χαίρε Αύσονία, χαίρε

καί σύ Άλβίων, χαιρέτωσαν

τά ένδοξα Παρίσια : ώραία καί μόνη ή Ζάκυνθος

μέ κυριεύει. ιγ,

Τής Ζακύνθου τά δάση,

καί τά βουνά σκιώδη,

ήκουον ποτέ σημαίνοντα

τά θεία τής , Αρτέμιδος άργυρΟ. τόξα. ιδ'

Καί σήμερον τά δένδρα καί τάς πηγάς σεβάζονται

δροσεράς οί ποιμένες

αύτοϋ πλανώνται άκόμα

οί Νηρηίδες . . ,

ι ε

Τό κϋμα ίόνιον πρώτον

έφίλησε τό σώμα,

πρώτοι οί ίόνιοι Ζέφυροι

έχάιδευσαν τό στήθος τής Κυθερείας.

, ι ς

Κι δταν τό έσπέριον άστρον

ό ούρανός dνάπτu, καί πλέωσι γέμοντα fρωτος

καί φωνών μουσικών

θαλάσσια ξύλα,

25

26


ιζ,

Φιλεί τό 'ίδιον κί5μα,

οί αύτοί χαiί5εύουν Ζέφυροι τό σώμα καί τό στήθος

τών λαμπρών Ζακυνθίων,

άνθος παρθένων. · ι η

Μοσχοβολάει τό κλίμα σου,

ώ φιλ ~άτη πατρίς μου, καί πλουτίζει τό πέλαγος

dπό τήν μυρωδίαν τών · χρυσών κίτρων

ιθ'

Σταφυλοφόρους ρίζας,

tλαφρά, καθαρά,

διαφανή τά σύννεφα ό βασιλεύς σοί5 έχάρισε

τών Άθανάτων. κ

·Η λαμπάς ή αίώνιος

σοί5 βρέχει τήν ήμέραν

τούς καρπούς, καί τά δάκρυα γίνονται τής νυκτός

είς έσέ κρίνοι.

κα'

Δ έν έμεινεν, έάν έπεσε

ποτέ είς τό πρόσωπόν σου,

ή χιών· δέν έμάρανε ποτέ ό θερμός Κύων

τά σμάραγδά σου. κβ,

Εlσαι εύτυχής καί πλέον

σέ λέγω εύτυχεστέραν,

ότι σύ δέν έγνώρισας ποτέ τήν σκληράν μάστιγα

έχθρών, τυράννων.

ΩΔΑΙ

., κγ

'Άς μή μοϋ δώσσ ή μοίpα μου εΙς ξένην .γήν τόν τάφον· εlναι γλυκύς ό θάνατος. · μόνον. όταν κοιμώμεθα είς τήν πατρίδα. .

27

2. ΕΙΣ ΔΟΞΑΝ.

αΌ

'Έσφαλεν ό τήν δόξαν όνομάσας ματαίαν · καί τόν άνδρα μαινόμενον τόν πρό τοιαύτης καίοντα

θεό.ς τήν σμύρναν.

β'. Δίδει αύτή τά πτερά·

καί είς τόν τραχύν, τόν δύσκολον τής Άρετής τόν δρόμον,

τοϋ άνθρώπου τά γόνατα

ίδού πετάουν.

γ'.

Μικράν ψυχήν, κατάπτυστον, κατάπτυστον καpδίαν

ετυχ . δdτις άκούει τής δόξης τήν παράκλησιν

κοi δειλειάζει.

δΌ

Ποτέ, ποτέ μέ δάκρυα

δέν έβρεξεν έκέίνος τών φίλων του τό μνήμα, ούτε τό χώμα έφίλησε

τών συγγενών του.

30

· ΑΠΑΝΤ Α ΚΑΛΒΟΥ

ε,_ .

ΕΙς τόν ηγριωμένον

βαθύν ώκεαvόν,

όπου φυσάει μέ βίαν

καί όργίζεται τό πνεύμα τfίς · πικρiiς τύχης, ς'.

καθ ' ήμέραν κοιτάζει τούς πολλούς τών δυστήνων πνιγομένων θνητών,

καί ποίος ποτέ τόν ήκουσε παραπονοϋντd

ζ'.

θερμότατον τόν πόθον έφύτευσας τfίξ·δόζης

είc: τήν καρδίαν τών τέκνων σου,

ώ • Ελλάς, κάί καλείσαι , . ,

μητηρ ηρωων.

η'. Καθώς άπό τό σπήλαιον

έκβάς ό λέων πληγώνει,

σκοτώνει, δ.ιασκορπίζει τολμηρών κυνηγών

πλήθος Άράβων,

θ'. Καθώς είς τόν χειμώνα τό νερόν ύπερήφανον

τοu χειμάρρου κυλίεται,

καί τά χωράφια χάνονται,

βοσκοί καί ζώα,

. ι '. 'Ή καθώς τήν αύγήν

έζαπλώ.νει ό Ήλιος καί τ • άστρα τ • άναρίθμητα άπό τόν μέγαν 'Όλυμπον

. πάντα f.ξαλείφει,

ΩΔΑΙ

ια Ό

Οϋτως τά μύρια τάγματα

έχυσεν ό Άράξης · άλλά, : ώ άσπίς Έλλάδος, σύ έπί τούς Πέρσας ό.στραψες,

κ • έγινον κόνις. ιβ Ό

Περίφημοι ψυχαί

τριακοσίων Λακώνων,

ψυχαί αίπού έδοζάσατε τόν Άσωπόν καί τ ' aλσος

τοi5 Μαραθώνος,

ιγ '. Εϋφραινε μέ τό άθάνατον μέτρον τάς Άχαίδας

χήρας ό θείος 'Όμηρος,

καί τό πνεύμα σας άναπτε

τό 'ίδιον μέλος. ιδ Ό

Tov καρτεροϋ Αίακίδου τήν φήμην έζηλεύσατε (άείμνηστος,, θαυμάσιος

ζήλος) καί τ ' αίμα έχύσατε διά τήν ·Ελλάδα.

, ιε .

Κ · έγώ, κ ' έγώ τό σίδηρον γυρεύω· ποίος μοϋ δίδει

τάς βροντάς τοϋ πολέμου;

ποίος μ • όδηγεί σήμερον είς τόν άγώνα;

ις '. Φοβερόν, μυσαρόν

θρέμμα σκληρfiς Άσίας,

· Οθωμανέ, τί μένεις;

τί νοείς; τί δέν φεύγεις

τόν θάνατόν σου;

31

32


ιζ '. 'Έφθασ · ή ώρα· φύγε, άνέβα τήν άγρίαν

άραβικήν φοράδα, νίκησαν είς τό τρέξιμον .

καί τούς άνέμους.

ιη '. 'Επί τόν Ύμηττόν έβλάστησεν ή δάφνη,

φύλλον ίερόν, στολίζει τά έρειπωμένα λείψανα

του Παρθενώνας. ιθ '.

Νέοι, γυναίκες, γέροντες,

Έλληνικά θηρία, φιλοϊ5σιν, άποσπάουσι

τούς κλάδους, στεφανώσουσι

·τάς κεφαλάς των.

κ'. Άνέβα τήν άράβιον,

· Οθωμανέ, φοράδα · τήν φυγήν κατεγκρήμνισον·

Έλληνικά θηρία

σέ κατατρέχουν.

κα '. Τήν λάμψιν τών όργάνων άρειμανίων ίδε·

aκουσον τήν βοήν

τών θάνατον πνεόντων ή · έλευθερίαν. κβ '.

Νοείς; - Τρέξατε, δείJτε

οί τών Έλλήνων παίδες ήλθ ' ό καιρός τής δόξης,

τούς εύκλεείς προγόνους μ(lς

aς μιμηθώμεν.

ΩΔΑΙ

κγ '. Έάν τό άκονίσu ή δόξα,

τό ξίφος κεραυνοί·

έάν ή δόξα θερμώσrι

τήν ψυχήν τών Έλλήνων,

ποίος τήν νικάει;

κδ '. τί τρέμεις; τήν φοράδα κτύπα, κέντησον, φύγε,

Όθωμανέ· θηρία

μάχήν πνέοντα, δόξαν, σέ κατατρέχουν.

κε '. '"Ω δόξα, διά τόν πόθον σου

γίνονται καί πατρίδος καί τιμής καί γλυκείας

έλευθερίας καί ϋμνων

άξια τά fθνη.

33

3. ΕΙΣ ΘΆΝΑΤΟΝ.

α'.

Είς τούτον τόν ναόν,

τών πρώτων Χριστιανών

παλαιότατον κτίριον,

πώς ήλθον; πώς εύρίσκομαι

γονατισμένος;

β'. 'Όλην τήν Οίκουμένην

σκεπάζουν σκοτεινά, fίσυχα, παγωμένα

τά μεγάλα πτερά τής βαθείας νύκτας.

γ'. 'Εδώ σίγα· κοιμώνται

τών άγίων τά λείψανα· σίγα έδώ, μή ταράξrις

τήν ίεράν άνάπαυσιν

τών τεθνημένων. δ'.

'Ακούω του λυσσώντος άνέμου τήν όρμήν

κτυπij. μέ βίαν- άνοίγονται

του ναοv τά παράθυρα κατασχισμένα.

3.S

36


ε'.

'Από τόν ούρανόν, δπου τά μελανόπτερα σύννεφα άρμενίζουν,

τό ψυχρόv της άργύριον

ρίπτει ή σελήνη, ς'.

Καί fνα κρύον φωτίζει

λευκόν, σιγαλόν μάρμαρον

σβησθέν λιβανιστήριον,

κερία σβηστά καί κόλυβα εχει τό μνήμα.

ζ'.

'"Ω παντοδυναμώτατε! τί εlναι; τί παθαίνω; όρθαί είς τήν κεφαλήν μου

στέκονται οί τρίχες! ... λείπει

ή άναπνοή μου!

η'.

Ίδού, ή πλάκα σείεται ... ίδού άπό τά χαράγματα

του μνήματος έκβαίνει λεπτή άναθυμίασις

κ • έμπρός μου μένει. θ'.

. 'Επυκνώθη λαμβάνει

μορφήν άνθρωπικήν

- τί εlσαι, είπέ μου; Πλάσμα, φάντασμα τοv νοός μου

τεταραγμένου;

ι '. 'Ή ζωντανός εlσ' aνθρωπος καί κατοικείς τούς τάφους;

Χαμογελάεις; aν aφηκας

τόν Q.δην.. . ή ό παράδεισος eίπέ μου aν σ , fχu.

ΩΔΑΙ

ια '. - Μή μ • έρωτ{j.ς τό άνέκφραστον μυστήριον του θανάτου μήν έρευνijς τά στήθη,

τά στήθη πού σ· έβύζασαν

έμπρός σου βλέπεις.

ιβ Ό τ Ω τέκνον μου, ώ τέκνον μου,

άγαπητόν μου σπλάγχνον,

άνόμοιος είναι ή μοίρα μας

καί προσπαθείς ματαίως νά μέ άγκαλιάσuς.

ιγ '. Παϋσε τά δάκρυα. 'Ησύχασε

τό πάθος τής καρδιάς σου.

"Αν ή χαρά ή άνέλπιστος

δτι μέ εlδες βρέχrι τούς οφθαλμούς σου,

ιδ '. Μειδίασον, χαίρου, φίλέ μου, μάλλον· dλλ · dv ή πίκρα, δτι τόν ήλιον άφηκα,

τώρα σέ κυριεύu,

παρηγορήσου.

ιε '. Π κλαίεις; τήν κατάστασιν

άγvοείς της ψυχής μου·

καί είς τοϋτο τό μνήμα

τό σώμα μου dναπαύεται

άπό τούς κόπους.

ις '. Ναί, κόπος άνυπόφερτος

είναι ή ζωή· οί έλπίδες,

οί φόβοι, καί τοϋ κόσμου οί χαpαί καί τό 11έλι

σό.ς βασανίζουν.

37

38

ΑΠΑΝΤΑ ΚΑ'ΛΒΟΥ

ιζ ; . .

Έδώ ήμείς οί νεκροί παντοτινήν εfρήνην

άπολαύσαμεν, άφοβοι,

aλυποι, δίχως όνειρα έχομεν ϋπνον.

ιη Ό

Σείς οί δειλοί άχνύζετε, δταν τις ψιθυρίσy τ' όνομα του θανάτου ·

άλλ · άφευκτος ό θάνατος, άφευκτος εlναι.

ιθ '. Μία καί μόνη εlναι

ή όδός, καί είς τόν τάφον

φέρνει · είς αύτήν ή άνάγκη

άμάχητον μέ χείρα ώθεί τούς ζώντας.

κΌ Υίέ μου, πνέουσαν μ ' εlδες · ό ifλιος κυκλοδίωκτος ώς άράχνη μ ' έδίπλωνε καί μέ φώς καί μέ θάνατον

άκαταπαύστως. κα '.'

Τό πνευμα όπού μ' έμψύχωνε

του θεου ήτον φύσημα, καί είς τόν θεόν άνfβη· γij τό κορμί μου, κ ' έπεσεν

έδώ είς τόν λάκκον. κβΌ

Άλλά τό φέγγος χάνεται

τijς σελήνης σέ άφίνω·

πάλιν θέλω σέ ίδείν, δτε ή ζωή σου λείψy

καί τότε μόνον.

ΩΔΑΙ

κγ '. Μέ τήν εύχήν μου ϋπαγε·

aλλο δέν λέγώ. θέλω είς τήν συνείδησίν σου τά λοιπά φανερώ"σειν

ϋστερον ... χαίρε ... κδ'.

Τέκνον μου, χαίρε ... - Πρόσμενε,

τόν υίόν λυπημένον μή παραιτήσrις. 'Έπεσε.

Καί μένουν οί οφθαλμοί μου

είς βαθύ σκότος.

κε '. ,. Ω φωνή, ώ μητέρα, ω τών πρώτων μου χρόνων

σταθερά παρηγόρησις ομματ ' όπού μ ' έβρέχατε

μέ γλυκά δάκρυα!

κς '. Καί σύ στόμα όπού έφίλησα

τόσες φορές, μέ τόσην θερμοτάτην άγάπην,

πόση άπειρος aβυσσος μaς ξεχωρίζει!

κζ '. Α'ί, καί aπειρος aς είναι κ' ετι φοβερωτέρα·

έκεί μέσα άτάρa.κτος θέλω έγώ συντριφθήν

γυρεύοντάς σας.

κη'. Τώρα, τώρα τά χείλη μου

δύνανται νά φιλήσουν

τοϋ θανάτου τά γόνατα·

νά στέψω τό κρανίον του δύναμαι τώρα.

39

40


κθ'. Ποί5 είναι τά ρόδα; φέρετε στεφάνους άμαράντους

τήν λύραν δότε· ύμνήσατε·

ό φοβερός έχθρός εγινε φίλος~

λ'.

Κείνος όπού τό μέτωπον

τρυφερών γυναικών

άγκάλιασε, πώς δύναται

είς άνδρικήν καρδίαν

νά ρίψrι φόβον;

λα'.

ΠοΙος άνθρωπος είς κίνδυνον

είναι; τώρα όπού βλέπω τόν θάνατον μέ _ θάρρος

έγώ κρατώ τήν ό.γκυραν

τής σωτηρίας.

λβ Ό 'Εγώ τώρα έξαπλώνω

lσχυράν δεξιάν

καί τήν aτιμον σφίγγω

πλεξίδα τών τυράννων δολιοφρόνων

λγ Ό

'Εγώ τά σκήπτρα στάζοντα

α'ίματος καί δακρύων καταπατώ· καί καίω

τής δεισιδαιμον"ίας . τό βαρύ βάκτρον.

λδ '. 'Επάνω εlς τόν βωμόν

τής άληθείας τά σφάγια

τώρα έγώ ρίπτω, μ' aφθονα τόν λίβανον σωρεύω,

μ' aφθονα χέρια.

ΩΔΑΙ

λε '. • Ως dπ ' ε να βουνόν ό άετός είς aλλο

πετάει, κ ' έγώ τά δύσκολα κρημνά τής άρετής

οϋτω έπιβαίνω.

41

4. ΕΙΣ ΤΟΝ ΙΕΡΟΝ ΛΟΧΟΝ

α'. "Ας μή βρέξrι ποτέ

τό σύννεφον, καί ό άνεμος σκληρός aς μή σκορπίσu

τό χώμα τό μακάριον

πού σiiς σκεπάζει. β'.

'Άς τό δροσίσrι πάντοτε

μέ τ ' άργυρii της δάκρυα ή ροδόπcπλος κόρη· καί αύτοί3 aς ξεφυτρώνουν

αίώνια τ · άνθη. γ'.

.,. Ω γνήσια τής Έλλάδος τέκνα, ψυχαί πού έπέσατε

είς τόν άγώνα άνδρείως,

τάγμα έκλεκτών Ήρώων, καύχημα νέον.

δ'. Σiiς aρπαξεν ή τύχη τήν νικητήριον δάφνην

καί άπό μυρτιάν σiiς έπλεξε

καί πένθιμον κυπάρισσον στέφανον aλλον.

43

44


ε'. 'Αλλ ' dν τις άπεθάνrι διά τήν πατρίδα, ή μύρτος

είναι φύλλον άτίμητον

καί καλά τά κλαδία τής κυπαρίσσου.

ς'. Άφ ' ού είς τοv πρώτου άνθρώπου τούς όφθαλμούς ή πρόναος

φύσις τόν φόβον έχυσε, καί τάς χρυσaς έλπίδας

καί τήν ήμέραν,

ζ'.

'Επί τό μέγα πρόσωπον

τής γης πολυβοτάνου εύθύς τό ούράνιον βλέμμα βαθυσκαφή έφανέρωσε

μνήματα μύρια. η'.

Πολλά μέν σκοτεινά·

φέγγει έπ ' όλίγα τ ' dστρον τό τής άθανασίας

τήν έκλογήν έλεύθερον

δίδει τό θείον. θ'.

'Έλληνες, τijς πατρίδος

καί τών προγόνων dξιοι·

'Έλληνες σείς, πώς fίθελεν άπό σaς προκριθήν

dδοξος τάφος;

ι '. 'Ο Γέρων φθονερός

καί τών Jfργων έχθρός,

καί πάσης μνήμης, Jfρχεται·

περιτρέχει τήν θάλασσαν

καί τήν γijν δλην

ΩΔΑΙ

ια Ό

Άπό τήν στάμναν χύνει .τά ρεύματα τής λήθης,

καί τά πάντα άφανίζει. Χάνονται οί πόλεις, χάνονται

βασίλεια καί έθνη. ιβ Ό

'Αλλ ' δτε πλησιάσu τήν γήν όπού σaς έχει,

θέλει άλλάζειν τόν δρόμον του ό Χρόνος, τό θαυμάσιον

χώμα σεβάζων. ιγ Ό

Αύτοu, άφ' ού τήν άρχαίαν

πορφυρίδα καί σκήπτρον δώσω μεν τής ·Ελλάδος,

θέλει φέρειν τά τέκνα της πάσα μητέρα.

ιδ Ό

Καί δακρυχέουσα θέλει

τήν ίεράν φιλήσειν

κόνιν καί είπείv- τόν ένδοζον λόχον, τέκνα, μιμήσατε,

λόχον Ήρώων.

5. Ε/Σ ΜΟΥΣΑΣ.

α'.

Τάς χορδάς aς άλλάζωμεν,

ώ χρυσόν δώρον, χάρμα

Λητογενέος μέγα·

·τάς χορδάς 11ς άλλάξωμεν,

ίόνιος λύρα.

β'. 'Άλλα σύρματα δότε,

ζεφυρόποδες Χάριτες

καί σείς έπί τό ζύλον μελίφρονον, ύακίνθινον

βάλετε στέμμα. γ'.

Τάς πτέρυγας άπλώνει

ώς τ ' Ιfρνεον τοϋ Δ ιός καί ύψώνεται τό μέτρον

ifως τόν ούράνιον κήπον

των Πιερίδων.

δ'. Χαίρετε, ώ κόραι, χαίρετε

φωναί όπού τά δείπνα

τών 'Ολυμπίων πλουτίζετε μέ χορών εύφροσύνας

κ ' εvρυθμον μέλος.

47

48


ε'. Σείς τά αίθέρια νεϋρα τής φόρμιγγας κροτείτε, καί τά θηρία καί τ ' Ιiλση χάνονται άπό τό πρόσωπον

τής γής πλατείας.

q'. 'Όπου τρiμουσιν ΙiπΕιρα

τά φώτα τής νυκτός, έκεί ύψηλά πλατύνεται

ό γαλαζ ίας καί χύνει

δρόσου σταγόνας.

ζ'.

Τό ποτόν καθαρόν

θεραπεύει τά φύλλα, κι δπου Ιiφησε τό χόρτον;

εύρίσκει ρόδα ό fίλιος

καί μυρωδίαν.

η'. Οϋτω ύπό τούς δακτύλους σας ή έλικώνιος λύρα

rρέμει, καί τ' Ιiνθη άμάραντα

τής άρετής γεμίζουσι

πiiσαν καρδίαν.

θ'. "Οχ ι πατέρες, τύραννοι·

οχι Ιivθρωποι καί τέκνα,

άλλά δειλά καί άναίσθητα

ποίμνια τόν κύκλον Ιfθελον

τρέξειν του βίου.-

/ Ό Χείρες κεραυvοφόροι,

μόνον νώτα ύποφέροντα

τάς πληγάς, liv. τό δίκρανον τοϋ Παρνασσοϋ λιγύφθογγον

σπήλαιον έσίγα.

ΩΔΑΙ

ια Ό

Διά παντός μοιράσατε,

θείαι παρθένοι, τήν δίκηvδιά παντός χαρίσατε των aνθρώπων αίσθήσε~ς

ύψηλονόους.

ιβ Ό 'Αφρίζουν τά ποτήρια

της άδικίας, δυνάσται

πολλοί καί διψασμένοι

ίδού τ ' άδράχνουν · γέμούσι μέθης καί φόνου.

ιγ Ό

Τώρα, ναί τώρα dστράψατε,

ώ Μοuσαι, τώρα άρπάξατε τήν πτερωτήν βpοντήν,

κατά σκοπόν βαρέσατε

μ ' εϋστοχον χείρα. ιδ Ό

Φυλάξατε τούς vμνους

διά τούς δικαίους μόνον

εlς αύτούς τήν είρήνην, καί τούς χρυσούς στεφάνους

είς αι5τούς δότε.

ιε Ό ·Η τον ποτέ οί έννέα

· Ολύμπιαι φωναί tκεί δπου χορεύουσι

τής ήμέρας οί κόραι λαf<π:αδrτψdpαι.

ις Ό

'Ήκουον μόνον οί κύκλοι τών ούpανών τήν σύμφωνον

θεόπνευστον ώδήν,

καί τόν dέρα dκίνητον είχε γαλήνη

49

50

ArlANTA ΚΑΛΒΟΥ

ιζ '. 'Αλλ ' δτε τό μειδίαμα του θεοv τών έρώτων τόν Κιθαιρώνα έσκέπασε μέ θύμον καί μέ κλήματα

σταφυλοφόρα,

_ιrι '. 'Εκεί ό ρυθμός έπέραστος καταβαίνων, τό βλέμμα

τών γηγενέων δρακόντων

έχάθη, ώς τά χαράγματα χάνεται ό ϋπνος.

ιθ '. ToiJ θεσπεσίου γέροντος ίερά κεφαλή · φωνή εύτυχής πού εύφήμησας

τής κλεινής 'Αχαίaς

τ ' Ιiριστα τέκνα,

κ'. 'Εσύ, θαυμάσιε 'Όμηρε

έξένισας τάς Μούσας

καί τοv Διός οί κόραι

είς τά χείλη σου άπέθηκαν τό πρώτον μέλι.

κα '. Είς τιμήν τών θεών

έφύτευσας τήν δάφνην·

είδον πολλοί αίώνες -τό φυτόν εύθαλές

ύπερακμάζον.

κβ'. Μέσα εlς τό θείον στέλεχος τί δέν έθησαυρίσατε

τά σίμβλα αίωνίως;

τί, ω αίώνιαι μέλισσαι,

τό παραιτείτε;

ΩΔΑΙ

κγ '. "Οταν είς τήν άθλίαν ·Ελλάδα άπό τά έσχατα

τής έρυθρό.ς θαλάσσης

τών άραβίων πετάλων

ήλθεν ό κτύπος.

κδ '. 'Εκεί πρός τά λουτρά,

δπου τάς τρίχας πλύνου.σι τών φοιβηίων οί .,. Ωραι, τότε δικαίως έφύγατε,

ώ Πιερίδες.

κε '. Καί τώρα είς τέλος φέρετε

τήν μακράν ξενιτείαν.

Χρόνος χαρό.ς έπέστρεψε,

καί λάμπει τώρα έλεύθερον τό Δέλφιον όρος.

κς '. Ρέει καθαρόν τό άργύριον

τής Ίπποκρήνης κράζει,

όχι τάς ξένας, κράζει

σήμερον ή 'Ελλάς

τάς θυγατέρας.

κζ '. 'Ήλθετε, ώ. Μοvσαι, άκούω,

καί χαίρουσα πετάει,

πετij. ή ψυχή μου, άκούω

τών λυρών τά προοίμια,

άκούω τούς ϋμνους.

51

6. ΕΙΣ ΧΙΟΝ

α'.

'Ως δ τε dπό τό στόμα κρέμεται τών θνητών αύλός λελυπημένος

καί ή φωνή του μέ κόπον

τρέμουσα έκβαίνει,

β'.

'Ως μέσα εlς τά πολύδενδρα

δάση τό βράδυ είσπνέε-ι-τό τεθλιμμένον φύσημα

μεσημβρινόν καί φαίνεται

θρijνος aνθρώπων,

γ'.

Είς τόν ήρημωμένον

αίγιαλόν τής νήσου

οϋτω φέρνουν τά κύματα

καί iό παράπονόν τους,

οί 'Ωκεανίναι.

δ'.

Τά γαλακτώδη μέλη

των παρθένων τής Χίου

πλέον σύ δέν ραντίζεις,

ώ λαμπρόν τοv Αίγαίου ispόv ρεύμα.

53


ε'.

'Όταν τά στήθη άφίλητα, θρίαμβος τών Χαρίτων, βράδυ καί αύγήν έδρόσiζες,· έκαταφρόνεις τότε

τά ρόδα ήψα.

ςΌ Τώρα χηρεύεις, τώρα

τούς βαρβάρους θαλάμους ύπηρετοίJν, μιαίνονται

τά κάλλη τών Παρθένων θεοειδέων.

ζ'. 'Εκεί όπου ή πανήγυρις τών. Μουσών τής ·Ελλάδος

dναπ.τε τά πυρά, καί τώv ποδών "έσήμαιvε

τ ' άλυπον μέτρον, η'.

'Υβριστικά, ίJπερήφανα τύμπανα άκούω· καί βλέπω τήν Ναβαθαίαν είς αίμα βαμμένη έπί τούς πύργους

άεροκινεϊται.

θ'. θλίβει ό καπνός τό διάστημα γαλάζιον τών άέρων·

οϋτως είς tήv όμίχλην τοίJ θανάτου μειδίασμα

πνίγεται νέον.

ι Ό

Πόσους ναούς πού έδέχοντο τάς πτερωτάς τής πίσ"τεως, προσευχάς καί τά. δώρα, πόσους βλαστούς σοφίας,

~όσας έλπίδας,

ΩΔΑΙ

·ια '.

Αϊ, πόσους πνέοντας lρωτα θαλάμους, τώρα ή φλόγα βαρβάρως κατατρώγει:

μισητόν όλοκαύτωμα

ένός τυράννου.

ιβ '. Στεναζούσης νυκτός καί τοϋ βαθέος aδου

τρομεραί θυγατέρες

έσaς φωνάζω, έσaς τάς Έρινύας.

ιγ '. Π άκαίρως τά βασίλεια

σκοτειν.ά κατοικείτε τοϋ ίfπνου; ν ' άποσπάσετε τά δεσμά τών όνείρων

τί άργοπορείτε;

ιδ '. Τρέξατε· έδώ τόν θόρυβον

τών μεγdλων πτερύγων

φέρετ ', έδώ· κοιτάςατε, σκληράν σaς δείχνω κι Ιiνανδρον

καρδίαν τυράννου.

ιε '. Τάς λαμπάδας αύτοi5

τινάξατε, αύτοϋ ρίψατε

βροχήν πεπυρωμένην, αύτοί5, 'Ερινύες, πετάςατε

χιλίας έχίδνας.

ις Ό

'Ο μιαρός, τήν μάχαιραν ... άνατριχιάζω... τρέμουσι τά δάκτυλά μου ... μίαν πρός μίαv έσύντριψα

τάς χορδάς ό'λας.

56


ιζ '. ~Ω λαιμοί τών άθώων

παιδιών μας, ώ πλευρά σεβάσμια τών μητέρων,

, , :ιι - :ιι 'τ

γεροντων κομαι εις τ .αιμα

άθλίως βρεγμέναι!

ιη ;. Έκδίκησιν ζητείτε;

ή φωνή σας ήκούσθη.

Ποτέ είς τήν γην οί άθάνατοι

τούς ληστάς δέν άφίνουν ά;ιμωρήτους.

ιθ '. "Αν φύγωσι τό δρέπανον θανατηφόρον, φάρμακα . έπί τά χείλη εύρίσκουσι

τοv ύμεναίου, καί δράκοντας

είς τά ποτήρια.

κ'. Οί φοίνικες ξηραίνονται τής Είλειθυίας βαρύνεται

έπάνω είς τήν καρδίαν των

τό σκότος τής νυκτός

ώς πλάκα τάφου.

κα Ό 'Όχι φώς καί χαράν,

dμή φλογώδεις άκάνθας βρέχει δι ' αύτούς ό fίλιος, καί ή γή σχισμένη δίδει

αϊματος βρύσεις.

κβ Ό

Ποϋ μ ' §φερε ν ό πόνος μου; ... τί λέγω; ... τιμωρίαν άληθινήν καί μόνην,

φρικτήν, οί μιαροί

εχουσιν dλλην:

ΩΔΑΙ

κγ '. Τήν lνδειαν τής γλυκείας γαλήνης τών δικαίων.

'Άς έρημώσrι ό πόλεμος

τήν Έλλάδα, πρίν εϋρrι τής Χίου τήν μοίραν.

κδ '. 'Όμως aν μιμηθfί

τό σκληρόν, τήν όργήν

παμμίαρον τών έχθρών της, aς γένrι, aς γένrι μίσημα

παντός τοί3 κόσμου.

κε '. τί είπον! ... διασκορπίσατε, aνεμοι, τούς δυσφήμους

λόγους ώ τών άγγέλων πάτερ καί άνδρών, βοήθησον

σύ τήν ·Ελλάδα!

57

7. ΕΙΣ ΠΑΡΓΑΝ.

α'.

Σοβαρόν, ύψηλόν

δώσε τόνον, ώ Λύρα· λάβε άστραπήν, καί ήθος λάβε νοός, ύμνοί5μεν

ενδοξον εργον.

β'.

Διαπρεπή οί άθάνατοι

εδωσαν τών άνθρώπων καί άτίμητα δώρα:

άγάπην, άρετήν,

εϋσπλαχνον στήθος.

γ'.

Άλλά καί φρενών πτέρωμα·

δπως, δταν ή τύχη είς τά κρημνά τοί5 βίου

τής άμάξης πλαγίαν

τήν όρμήν φέρrι.

δ'.

'Ημείς, ώς τάς κλαγγάς

είς τά σύννεφα άφίνει

ό μέγας άετός

καί είς τά βαθέα λαγγάδια άφρούς καί βράχους,

59

60


ε'. ·Ομοίως ύπερπετάξαντες,

μακράν όπίσω ίδώμεν

τήν όργήν τών τροχών

άπό τυφλάς ήνίας διασυρομένων. ς'.

Ώς άγλαά τοσαί5τα

δώρα δοξολογοί5νται, άλλά πολύ άγλαότερον

ό νους όπού άποφεύγει

τήν δουλοσύνην.

ζ'.

'Υποκυμαινομένους δασέας έλαιώνας

ή Πάργα ύψηλοκάρηνος

βλέπει· καί αύτήν ό 'Άρης ύπερεφίλει.

η'. Άλλά, μόλις ή χάλαζα επαυε τοu πολέμου, Καί σύ, Δάματpα, έχάpιζες

τόν δαψιλήν χρυσόν,

πόθος Ζεφύρων.

θ'. 'Έχεσν πολυάριθμα

μελισσών εθνη οί σίμβλοι

τής Πάργας, βομβηδόν

είς τόν πολύν έπέταον

καρπόν λυαίον.

ι '. Καλός, γλυκύς ό άέρας

όπού πρώτον έπίναμεν

καί ή θρέπτειρα γij,

άπό τόν 'ίδρωτά μας πεποτισμένη.

ΩΔΑΙ

ια '. 'Όμως διά ποίον οί δοϋλοι πίvουσι τόv άέρα;

κεντάουσι τό άροτρον

καί πολύν στάζουν κόπον

όμως διά ποίον;

ιβ '. Ψυχική άνδρική άπορρίπτει φρόνημα χαμερπtς:

άπό τό άμβροσίοδμον

στόμα τών αίωνίων

ή γνώμη ρέει.

ιγ '. Τών πολλών τά συμπόσια ό στίχος έπιτρέΧ,ει· βραχυχρόνιος ήχώ τήν σιγήν δέν έτάραξε

τής δουλοσύνης.

ιδ '. Σείς μόνοι, όπού έκλαδεύατε τήν Παργιvήv έλαίαv,

σεϊς άπό τόν άθάvατον

λόγον μόνον έτράφητε, έσείς, ώ άνδρείοι.

ιε '. Τά συνήθη χωράφια

άφίνοντες έφύγατε τον ζυγόν, προτιμώντες

τήν πικράν ξενιτείαν καί τήν πενίαν.

ις '. Πλήν, τής έπιστροφής

έχάραξεν ή ήμέρα. Πάντοτε οί έπουράνιοι

μεγαλόθυμον γένος

ύπερασπίζουν.

61

62


ιζ '.

Έκεί όπου έκαύσατε

(έλληνική φροντίδα!) τών προγόνων τά λείψανα, πάλιν οί πρόνοοι χείρες

έκεί σii.ς φέρνουν.

8. ΕΙΣ ΑΓΑΡΗΝΟΥΣ.

αΌ

'Ένας θεός καί μόνος

άστράπτει άπό τόν ϋψιστον θρόνον· καί τών χειρών του

έπισκοπεί τά αίώνια

άπειρα f.ργα.

βΌ

Κρέμονται ύπό τούς πόδας του πάντα τά έθνη, ώς κρέμεται

βροχή έτι ένα,έριος

ένώ κοιμώνται οί άνεμοι

τής οίκουμένης.

γ'.

Άλλ ' ή φωνή του dκούεται, φωνή δικαιοσύνης,

καί οί ψυχαί τών άνόμων

ώς αϊματος σταγόνες

πέφτουν στόν fiδηv.

δ'.

Τών όσίων τά πνεύματα

ώς άργυρέα όμίχλη

τά ύψηλά άναβαίνει,

καί είς ποταμούς διαλύεται φωτός καί δόξ,ης.

63

64


ε'. Μόνον βλέπω τόν 'Ήλιον

μένοντα είς τόν άέρα · τούς τριγύρω χορεύοντας

ούρανούς κυβερνάει

μέ δίκαιον νόμον.

ς'. Φαίνεται εlς τόν δρίζοντα

ώσάν χαράς ίδέα,

καί φωτίζει tήν γην

καί τών θνητών τά εργα

τών πολυπόνων.

ζ'. 'Όμως ίδού τά. σκήπτρα

aφησεν, έβασίλευσεν· δτι άνάγκην τό άνθρώπινον

στήθος εχει άναπαύσεως,

άνάγκην ϋπνου.

η'. Ποίος ποτέ τοv tJεov,

ποίος τοv Ήλίου ώμοίασεν;

διατί βωμούς, θυμίαμα

διατί ζητούν οί μύριοι τύραννοι, κ ' ϋμνους; θ'.

'Ύψιστοι αύτοί! Λαμπρότεροι

αύτοί τών aλλων! Μόνοι! -Λαμπροί κ' ϋψιστοι οί δίκαιοι,

καί μόνοι, τών άνθρώπων οί εύεργέται.

ι '. Κριταί ώς θεοί! καί πότε τήν άρετήν άθλίως,

πότε δέν έκατάτρεξαν; πότε εvσπλαχνίαν έγνώρισαν,

δικαιοσύνην;

ΩΔΑΙ

ια '. Μέ ύπερηφάνους πόδας, καταφρονητικούς, δέν πατοϋν τό χρυσοvν, συντριφθέν τώρά, ζύγωθρον

του όρθοϋ νόμου;

ιβ '. Τό άχόρταστον δρέπανον

αύτοί βαστοϋν· θερίζουν

πάντ ' δσα ό 'ίδρωτάς μας ώρίμασεν άστάχυα

διά τούς υίούς μας.

ιγ '. Τρέξε έπάνω είς τά κύματα τής φοβερaς θαλάσσης,

κινδύνευσε, / άναστέναξε, πίε τό πικρόν ποτήριον

τfjς ξενιτείας

ιδ '. Διά τήν τροφήν πού έσύναξες

μέ κόπους άνεκφράστους,

εlς τά παραθαλάσσια iδού χάσκει τό λαίμαργον

στόμα τυράννων.

ιε Ό τί τά εύωδή άγκαλιάζετε

προσκέφαλα τοϋ γάμου;

τί φιλείτε τό μέτωπον

ίερόν τών γονέων σας

μέ τόσον 'πόθον;

ις '. 'Η σάλπιγγα, τά τύμπανα σaς προσκαλούν: άδίκους,

άσυνέτους πολέμους

φέρετε, κατασφάζατε τά eθvη άθώα.

65


ιζ '. "Οχ ι μόνον τόν 'ίδρωτα,

άλλά καί τ ' αfμα οί τύραννοι ζητοί5σιν άπό σaς

κι άφοί5 ποτάμια έχύσατε,

μήπως τούς φθάνει;

ιη Ό Τήν πνοήν σας άχόρταγοι

έπιθυμοί5v- άλλοίμονον

aν ποτέ έπί τά σφάγια τών τυράννων άναστε-

νάξ,tJ ή ψυχή σας.

ιθ Ό 'Αλλοίμονον, άλλοίμονον, δταν ό θεός πέμψ1J

άκτίναν άληθείας καί μέ αύτήν τό στήθος σας

ζωοποιήσ1J.

κ'. Έάν τις τό νουθέτημα θείον άκολουθήσn στόμα μαχαίρας, βάσανα, κλαύματα φυλακής

τότε dς προσμέν1J.

κα Ό Καί τοιοί5τοι, έμπρός σας

lγώ νά γονατίσω! -Ή γfί aς σχισθfί, είς τό βάραθρον ή βροντή τ' ούpανοu

aς μέ τινάξn,

κΒ Ό Προτοv σaς άτιμήσω,

ώ γόνατά μου. - Άτάpακτον έχω τό βλέμμα, όπόταν

tό καταβάσω είς πρόσωπον

έvός τυράννου.

ΩΔΑΙ

κγ Ό

·Εσείς ώσάν ό 'Ήλιος

λαμπροί! - ναί, φλόγας βέβαια βλέπω διαδημάτων,

άλλά τάς δυστυχίας μας φωτίζουν.

67

9. Ε/Σ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ

α'.

Δυστυχισμένα πλάσματα τής πλέον δυστυχισμένης

φύσεως, τελειώνομεν [να θρήνον καί είς aλλον

πέφτομεν πάλιν.

β'.

'Ημείς κατεδικάσθημεν aθλιοι, κοπιασμένοι,

πάντα νά κατατρέχωμεν,

άλλά ποτέ δέν φθάνομεν τήν εύτυχίαν.

γ'.

·1σως (av δέν μέ τρέφrι ματαία έλπίς) εύρίσκεται

μετά τόν θάνατόν μου γλυκυτέρα ζωή

καί μέ προσμένει.

δ'.

'Όμως διατί, έάν εσπειρε

παντοv είς τήν οίκουμένην -rήv χαpά.v μt τήν θλίψιν

- ~ , ' του tπουρανιου πατρος

τό δίκαιον χέρι.

69

10


ε'.

Διατί κ' έδώ δπου μ' f.ρριψεν

είς τήν dέριον σφαίραν μίαν νά μήν εϋρω τρέχουσαν

διά μέ, μόνην μίαν βρύσιν παρηγορίας;

ς'. Βρύσιν! Καί τά θαυμάσια

τής 'Αρετής, άέναα

νερά δέν βλέπω; Χύνονται ποταμηδόν τριγύρω μου,

τήν γfίν σκεπάζουν.

ζ'.

,. Ω θνητοί, ποτισθijτε! 'Εάν τό θείον πίετε

ρεΒμα, ό πόνος μέ δάκρυα

τήν τράπεζαν, τό στρώμα σας

aς βρέζrι τότε.

η'.

"Ας lλθrι, τότε, aς lλθrι νά σiiς περικυκλώσrι μέ σκοτεινά, βρονταία

πεπυκνωμένα σύννεφα

ή δυστυχία.

θ'. Μfα δύναμις ούράνιος

είς τήν ψυχήν σας δίδει πτερά έλαφρά, καί ύψώνεται

λαμπρόν τό μέτωπόν σας

ύπέρ τήν νύκτα.

ι Ό 'Από τά όλύμπια δώματα δροσερόν καταβαίνει χαρiiς, έλέου φύσημα, καί στεγνώνει τά δάκρυα,

τόν tδρωτά σας.

ΩΔΑΙ

ια '. 'Εκεί δπου έπατήσατε,

ίδού οί καρποί φυτρώνουν,

Καί τ' aνθη lδov σκορπίζουσι

τά κύματα εύτυχή

τής μυρωδίας.

ιβ '. Τής Φιλίας οί Χάριτες,

καί τοf5 Ύμεναίου, συμπλέκουσι

χορών πλουσίους στεφάνους βωμόν Jfχουν τόν θρόνον σας

καί τόν δοξάζουν.

ιγ '. 'Ά ν είς δικαίους ifλθητε

πολiμους, ή ενα μνήμα, ;.., , ~ ,

μνημα τιμιον ευρισκετε,

ή τών θριάμβων τ ' Ιjσματα καί τά κλωνάρια.

ιδ '. Τά πολύχρυσα πέπλα καί τ ' άρώματα ό Πλοf5τος, γλυκύ ή Σοφία τό φίλημα

σaς χαρίζει, έάν είναι

μέ σaς ή εΙρήνη.

ιε '. ·Ώ 'Αρετή! Πολύτιμος

θεά! Σύ ήγάπας πάλαι τόν Κιθαιρώνα· σήμερον

τήν γijν μή παραιτήσrις

τήν πατρικήν μου.

71

10. Ο ΩΚΕΑΝΟΣ

α'.

Γfj τών θεών φροντίδα, 'Ελλάς, ή ρ ώων μητέρα,

φίλη, γλυκεία πατρίδα μου,

νύκτα δουλείας σ ' έσκέπασε, νύκτα αίώνων.

β'.

Οϋτως είς τό χάος άμέτρητον

τών ούρανίων έρήμων

νυκτερινός έξάπλωσεν

lfρεβος τά πλατέα . πένθιμα έμβόλια.

γ'.

Καί είς τήν σκοτιάν βαθείαν,

είς τό άπέραντον διάστημα,

τά φώτα σιγαλέα

κινώνται τών dστέρων

λελυπημένα.

δ'.

Έχάθηκαν οί πόλεις,

έχάθηκαν τά δάση,

κ ' ή θάλασσα κοιμάται καί τά βουνά· καί ό θόρυβος

παύει τών ζώντων.

73

74


ια Ό Είς τοϋ σπηλαίου τό στόμα ίδού προβαίνει ό μέγας λέων, τόν φοβερόν λαιμόν τετριχωμένον

βρέμων τινάζει.

ιβ Ό 'Ο άετός άφίνει

τούς κρημνούς ύψηλούς

κτυπάουσιν οί Πτέρυγες τά νέφη, καί τόν 'Ό'λυμπον

ή κλαγγή σχίζει.

ιγ Ό

'Έθλιψε τήν Έλλάδα νύκτα πολλών αίώνων,

νύκτα μακρaς δουλείας,

αίσχύνη άνδρών lf θέλημα τών άθανάτων.

ιδ '. Ή χώρα τότε έφαίνετο

ναός ήρειπωμένος,

δπου οί ψαλμοί σιγάουσι

καί τοϋ κισσού τά άτρέμητα

φύλλα κοιμώνται.

ιε '. Ώσάν έπί τήν tiπειρον

θάλασσαν τών όνείρων

όλίγαι, άπηλπισμέναι ψυχαί νεκρών διαβαίνουσι

μέ δίχως βίαν,

ις '. Οϋτως άπό τοv ''Αθωνος

τά δένδρα εως τούς βράχους τής Κυθήρας κυλίουσα

τήν aμαξαν βραδείαν, ούρανοδρόμον,

ΩΔΑΙ

ε'. Είς τά φρικτά βασίλεια

όμοιάζει του θανάτου

ή φύσις δλη · έκείθεν ήχος ποτέ δέν Ι!ρχεται

ίfμνων η θρήνων.

ς Ό Άλλά τών μακαρίων σταύλων ίδού τά ήψα κάγκελα οί τΩραι άνοίγουσιν,

Ιδού τά άκάμαντα aλογα

του 'Ηλίου έκβαίνουν.

ζ'.

Χρυσa, φλογώδη καίουσι

τούς δρόμους του άέρος

τά άμιλλητήρια πέταλα· τούς ούpανούς φωτίζουσι

λάμπουσαι οί χαίται.

ηΌ . Τώρα έζανοίγει τ ' aνθη είς τόν δροσώδη κόλπον

τής γής ή αύγή · καί φαίνονται τώρα τών φιλοπόνωv

άvδρώv τά έργα.

θΌ Τά μυρισμένα χείλη

τής ήμέρας φιλοvσι

τό άναπαυμένον μέτωπον

τής οΙκουμένης φεύγουσιν

οvειρα, σκότος.

ι Ό 'Ύπνος, σιγή· καί πάλιν τά χωράφια, τήν θάλασσαν,

τόν άέρα γεμίζουσι

καί τάς πόλεις μέ κρότον,

ποίμνια καί λύραι.

75

76

ΑΠΑΙ"ΠΑ ΚΑΛΒΟΥ

ιζ '. Ή τρίμορφος Έκάτη

έθεώρει τά πλοία είς τοv ΑΙγαίου τούς κόλπους

λάμνοντα άδόζως, φeύγοντα

διασκορπισμένα.

ιη Ό Σύ τότε, ώ λαμπροτάτη

κόρη Δ ιός, tov κόσμου μόνη παρηγορία,

τήν γijv μου σύ ένθυμήθηκες,

ώ 'Ελευθερία.

ιθ Ό .,.Ηλθ' ή θεά· κατέβη

είς τά παραθαλάσσια

κλειτά τijς Χίου· τijς χείρας . aπλωσ ' όρθή, καί κλαίουσα

λέγει τοιάδε:

κΌ - 'Ωκεανέ, πατέρα

τών χορών άθανάτων, aκουσον τήν φωνήν μου

καί τijς ψυχijς μου τέλεσον

τόν μέγαν πόθον.

κα Ό 'Ένδοξαν θρόνον ε[χον εΙς τήν Έλλάδα · τύραννοι . πρό πολλοv τόν κρατοvσι·

σήμερον σύ βοήθησον, δός μου τόν θρόνον. κβ Ό

'Όταν τούς άνοήτους

φεύγω θνητούς, μέ δέχονται

οί πατρικαί σου άγκάλαι.

ή έλπίς μου είς τήν άγάπην σου

στηρίζεται δλη.

ΩΔΑΙ

κγ '. Είπε· κ · εύθύς έπάνω είς τάς ροάς έχύθη τοί5 Ώκεανοv, φωτίζουσα

τά νώτα ύγρά καί θεία,

πρόφαντος λάμψις.

κδ '. · Αστράπτουσι τά κύματα ώς οί ούρανοί καί άνέφελος, ξάστερος φέγγει ό fίλιος καί τά πολλά νησία

δείχνει τοv Αίγαίου.

κε Ό Πρόσεχε τώρα· ώς άνεμος

σφοδρός μέσα είς τά δάση

ό άλαλαγμός σηκώνεται·

dκουε τών πλεόντων τό εια μάλα.

κς '. Σχισμένη ύπό μυρίας

πρώρας άφρίζει ή θάλασσα,

τά πτερωμένα άδράχτια έλεύθερα έξαπλώνονται

είς τόν αίθέρα.

κζ '. Έπί τήν λίμνην · οϋτως αύγερινά πετάουσι

τά πλήθη τών μελίσσων,

δταν γλυκύ του εαρος

φυσάy τό πνεύμα ·

κη Ό Έπί τήν dμμον οϋτω

περιπατοvν οί λέοντες ζητούντες τά κοπάδια, τήν θέρμην τών όνύχων

έάν αίσθανθώσιν.

77

78


κθ'. οστως, έάν τήν δύναμιν άκούσουν τών πτερύγων

οί άετοί, τό κτύπημα τών βροντών ύπερήφανοι

καταφρονοϋσι.

λ'. · Πεφιλημένα θρέμματα 'Ωκεανοϋ, γενναία

καί τfjς ·Ελλάδος γνήσια

τέκνα, καί πρωτοστάται

'Ελευθερίας,

λα'.

Χαίρετε, σείς, καυχήματα

τών θαυμασίων (Σπετζίας, 'Ύδρας, Ψαρών) σκοπέλων,

δπου ποτέ δέν aραξε

φόβος κινδύνου .

. λβ '. Κατευοδοίτε! • Ορμήσατε τά συναγμένα πλοία, ω άνδρείοι, σκορπίσατε

τόν στόλον, κατακαύσατε

στόλον βαρβάρων.

λγ Ό Τά δειλά τών έχθρών σας

πλήθη καταφρονήσατε· τήν κόμην πάντα ό θρίαμβος στέφει τών ύπέρ πάτρης

κινδυνευόντων.

λδ '. ,. Ω έπουράνιος χείρα! Σέ βλέΠω κυβερνοuσαν

τά τρομερά πηδάλια, καί τών ήρώων οί πρώραι

ίδού πετάουν.

ΩΔΑΙ

λε '. Ίδού κροτούν, συ.ν_τρίβουσι

τούς πύργους θαλασσίους

έχθρών άπείρων· σκάφη,

ναύτας, ίστία, κατάρτια ή φλόγα τρώγει,

λς '. Καί καταπίνει ή θάλασσα

τά λείψανα· τήν νίκην

ϋψωσ ', ώ λύρα· dν fίρωες δοξάζωνται, τό θείον

φιλεί τούς ϋμνους.

λζ '.

'Οθωμανέ ύπερήφανε,

ποv είσαι; νέον στόλον φέρε, ώ μωρέ, καί σύναζε:

νέαν δάφνην οί 'Έλληνες θέλουν άρr..άξειν.

79

11. Η ΒΡΕΠΑΝΙΚΗ ΜΟΥΣΑ.

α'.

'Εάν τά ποσειδώνια

κύματα.τόν αύθάδη , ' . ι

ναυτην απομακρυνωσιν

άπό τήν πάτριον vijσov του

πρίν έλθrι ή νύκτα,

β'.

Μέ ψυχήν πικραμένην

όρθός έπ ί τήν πρύμνην

βλέπει έπάνω είς τήν θάλασσα~ τήν ήσυχίαν χυμένην

καί έσπέριον σκότος.

γ'.

Βλέπει τά περιπόθητα

βουνά καί τά χωράφια

τijς γλυκερiiς πατρίδος

κεχρυσωμένα άκόμα

άπό τόν fίλιον ...

δ'.

'Αλλ ' ήδη είς τά έρεβώδη λουτρά βαθέα τijς δύσεως

τοΒ λαμπροΒ βασιλέως

τών aέρων έβούτησεν

ή έσχάτη άκτίνα.

81

82


εΌ

Καί άλλάζει, ίδού, άμαυρώνεται

τής νήσου ή ράχη, ώς πρόσωπον

νέας, όρφανής παρθένου,

ύγρόν ύπό τό σύγνεφον

τής δυστυχίας.

ς Ό Τά λυπημένα όμμάτια του

τότε ιϊν σηκώσu ό ναύτης,

βλέπει. έπάνω είς τήν χώραν του τρέμον καί μεσουράνιον

τό πρώτον ιϊστρον.

ζ'.

Οϋτως, aν χάσu ό aνθρωπος

τό φώς καί τόν σκεπάσn

μακάριον σκότος, βλέπομεν

έπ ' αύτόν άνατέλλον

aστρον έλπίδος.

ηΌ 7

Ω Βύρων, ώ θεσπέσιον πνεύμα τών Βρεττανίδων,

τέκνον Μουσών καί φίλε aμοιpε τijς 'Ελλάδος

καλλιστεφάνου!

θΌ Πλεγμένα μέ τά φύλλα

του μυστικού 'Ελικώνος

τijς 'Υγιείας τά ρόδα

χθές θαυμασίως έστόλιζον τήν κεφαλήν σου.

ι '. Χθές τόv ουρανιον ετρεχε

δρόμον ό fίλιος, χύνων τάς πλέον λαμπρtiς άκτίνας

τό μέτωπόν σου άντέστραπτε ν,

ώς άθανάτου.

ΩΔΑΙ

ια Ό

Σήμερον κείσαι, ώς εϋφορος πολύκλωνος έλαία

άπό τό βίαιον φύσημα σκληρών άνέμων κείται

έκριζωμένη.

ιβ Ό Σήμερον κείσαι, ώ Βύρων.

Καί ποϋ τά ένθεα έπη,

ποϋ είναι τώρα τά σύμμετρα

πτερόεντα φωνήεντα,

-καστάλιε κύκνε;

ιγ Ό

Θαυματουργοί φυσήσατε,

πνοαί τοv Παραδείσου·

σηκώσου, ιb Βύρων, τίναξ,ον μακρά άπό σέ τόν aωρον,

μόρσιμον ϋπνον.

ιδ Ό Ίδού τijς μουσοτρόφου . Εύρώπης τά ύπερέχοντα

εθνη άκόμα προσμένουσιν,

άκόμα τήν φωνήν σου

έπιθυμοϋσιν.

· ιε Ό Ίδού ή Έλλάς σοϋ έτοίμασεν

οχι τόν χρυσόν κύκλον τόν τούς κροτάφους φλέγοντα

τών άργών βασιλέων fj τών τυράννων, ις '.

Άλλά στέφανον ifτερον,

στολήν ένδοξον, εντιμον,

άξ,ίαν νοός δικαίου,

άνδρός άξίαν γενναίου,

φιλελευθέρου.

83

84


ιζ '.

Στέφανον αίωνίων

κλάδων άφθάρτων, λάμποντα

όχι διά τούς κροτοvντας ποιητάς τό μονόχορδον

τής κολακείας,

ιη Ό Άμή διά σέ τόν εϋτολμον

λειτουpγόν τών παρθένων 'Ελικωνίων· φιλοί5σιν

οί Μοvσαι χείρα άμίαντον

καί ύψηλόν πνεvμα.

ιθ Ό Σέ ή 'Ελλάς, εύγνώμων,

ώς φίλον μεγαλόψυχον

ζητεί νά στεφανώσrι,

ώς παρηγοpητήν της, ώς εύεργέτην.

κΌ Σηκώσου, ώ Βύρων... φίλε,

σηκώσου... λάβε, ώ μέγα,

λάβε τό δώρον, ϋμνησον

τοv σταυρού τούς θριάμβους καί τijς 'Ελλάδος.

κα Ό Αϊ! τών θνητών οί έλπίδες ώς έλαφρά διαλύονται

όνειρα βρέφους χάνονται

ώς λεπτόν βόλι είς aπειρον

βάθους πελάγου.

κβ Ό 'Ο ΒJpων κείται ώς κpfνος ύπό τό βαρύ κάλυμμα

άθλίας νυκτός ή αίώνιος,

ώ λύπη, τόν σκέπασε μοίρα θανάτου.

ΩΔΑΙ

κγ '. Ά νήρ κατά τόν φύσεως νόμον τόν άνδρα κλαίω

δέν χύνονται τά δάκρυα ματαίως έπί τόν τάφον

τών εύδοκίμων.

κδ'.

'Ότι, aν φθαρτόν τό σώμα

πέσrι, καί τ ' άυλον πνεύμα τών άγαθών καί ή φήμη νικήσουν, ώς ή άλήθεια

τό άέναον μέλλον,

κε '. 'Άν χωριστή, μετέωρος

έπί τήν δέλφιον πέτραν άστράψy ή λύρα, καύχημα

'Άγγλων καί χαρμοσύνη

Άγηνορίδων,

κς Ό

·Ημείς δμως χηρεύομεν.

Τάς θλίψεις θεραπεύει καί aγει ό θρήνος είς aμιλλαν

άρετής τήν φιλόδοξον σποράν του άνθρώπου.

85

86

12. ΕΙΣ ΨΑΡΑ.

α'.

Έρατεινή, γλυκεία θυγάτηρ 'Υπερίονος,

πόσον, ώ χρυσοβλέφαρος,

πόσον δεκτή καί νόστιμη φέγγεις, ώ ήμέρα.

β'.

'Ελεύθερος ή δούλος , , " 7

τι χρησιμευει αν ειναι,

μόνον aν ζήσrι ό aνθρωπος, δτι είναι ή γfj παράδεισος,

καί ή ζωή μία.

γ'.

Δεύτε, έν ο/α τά τfjς Κύπριδος δάκτυλα μυρισμένα τάς χορδάς κολακεύωσιν καί ή τρυφερά κιθάρα

τόν κόσμον θέλγy.

δ'.

Τρέξατε σείς, ώ άμέριμνα πλήθη λαών· τόν μέγα ν

μελίφρονα dμφορέα

τοί5 Βασσαρέως άδράξατε, νέοι καί παρθένοι.

ΩΔΑΙ

εΌ

Μέ χιτώνα σιδc!Jνιον,

μέ σάνδαλα χρυσόδετα,

χοροβατοϋντtς ψάλατε fί τήν στροφήν τήν λέσβιον

η τέιον μέλος.

ς'. Φθάνει τώρα τό κέρασμα, φθάνει ό χορός καί τ ' άσμα· κάθε ήδονή τό μέτριον

έάν άγαπif., aς προσφύγωμεν

είς χαράν aλλην.

ζ'. 'Εδώ, ύπό τόν πολύφυλλον

καί δροσερόν κεδρώνα, έλάτε, aς άναπαύσωμεν

τό κορμί μας καί aς έχωμεν τ ; . dνθη δlά στρώμα. η'.

'Ένα φιλί... κ' εν ' aλλο ... 'Έρωτα, τρέξε, έξ,άπλωσον

αίώνια τά πτερά σου,

σκέπασον τό μυστήριον

τής έορτής σου.

θ'. Οϋτω, καθό ή ταχύπους

τ !ρις λάμπει καί άβίαστος

μέ τά ζεφι5ρια πνεύματα φεύγει, δι ' έμaς dδάκρυτοι

φεύγουν οί ήμέραι.

l '.

'Αναίσχυντα φρονήματα

τών dγενέων άνθρώπων· ϋμνοι μανίας, πού έφύγατε

άπό τά όδόντια του {/.δου, στίχοι Έρινύων.

&7

88


ια Ό

'Ά ν της δικαιοσύνης

περιβλαστfi τό σκήπτρον,

aν φιλάνθρωπον φύσημα είς τήν καρδίαν είσπνέrι

τών βασιλέων.

ιβ Ό 'Ά ν ή άρε τ ή κι ό έλεύθερος

νόμος ώς Ιiγια χρήματα

είλικρινώς λατρεύωνται,

τότε καθό ό παράδεισος δίδει ή γfj ρόδα.

ιγ '. Άλλ ,·ή ζωή καί τότε δέν είναι διά τόν βλέποντα

aνθρωπον τούς άστέρας

aλλο, παρά προοίμιον

άθανασίας.

ιδ Ό 'Ιδού τά πολυτάραχα κύματα τfίς θαλάσσης

ίδού, ίδού τών άμώμων

Ψαρών δικαιοτάτων οί τραχείαι πέτραι.

ιε '. Αύτοϋ καμμία κιθάρα

φθοροποιός, οχι οργια, οχι κρότος Μαινάδων,

οϋτ ' ίiρωτος παίγνια ι-ύv voov συγχtςουν.

ις Ό Άλλ ' ώς,- κατά τό βράδυ τό θερινόν, άνάπτονται

ταχείαι, συχναί οί όλύμπιαι άστραπαί καί θαμβώνουσι

τούς όδοιπόpους,

ΩΔΑΙ

ιζ '.

Οϋτω τά μέν θηκάρια σωρηδόν έρριμμένα

κρύπτουν τήν γην, τούς βράχους, ό δέ σιδηροχάρμης

άφοβος 'Άρης

ιη Ό Κινεt τήν νfjσον. Χίλια πολέμου χάλκεα δργανα βροντοϋν · είς τόν άέρα τώv ξίφων μύριαι γλώσσαι

λάμπουν, κλονοuνται.

ιθ Ό Μία βοή σηκώνεται,

μία μόνη έπιθυμία καί ώσάν άκτίνα ούράνιος,

ώς φλόγα είς δάση εύάνεμα

καίει τάς καρδίας.

κΌ « ·Υπέρ γονέων καί τέκνων,

ύπέρ τών γυναικών,

ύπέρ πατρίδος πρόκειται καί πάσης της ·Ελλάδος

δσιος άγώνας.

κα Ό Θαλπτήριοv τής ήμέρας

φώς, διά πάντοτε χαίρε·

καί σείς, όπού εύφραίνετε

μέ φωνήν ήδυόνειρον τής γης τά τέκνα;

κβ Ό Χαίρετ ', έλπίδες! .,Ήλθε

τής 'Άγαρ τό ύπερήφανοv

σπέρμα. έπάνω είς τάς οχθας

τών Ψαρών, άλαλάζον

σφόδρα, κατέβη.

89

90


κγ '. τ Ω πατρίς, τήν έκούσιον

δέζου θυσία ν.... Άστράπτει.

Σεισμός πολέμου άκούεται ... ·Υπό τύμβον ύψήνορα

ήρωες κοιμώνται.

κδ'.

Έπί τό μέγα έρείπιον

ή 'Ελευθερία όλόρθη προ~φέρει δύο στεφάνους:

εν' άπό γήινα φύλλα κι aλλον άπ , aστρα.

13. ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ.

α'.

Χλωρά, μοσχοβολοϋντα νησία τοv Αίγαίου πελάγους,

εύτυχισμέvα χώματα

δπου ή χαρά κ ' ή είρήvη πάντα έκατοίκουv.

β'.

Π τά θαυμάσια έγίνηκαν

κοράσια σας, όπ ' είχαν ψυχήν σάv φλόγα, χείλη

σάν δροσισμένα ρόδα, λαιμόν σά γάλα;

γ'.

Στά πλούσια περιβόλια σας

βασιλικός καί κρίνοι ματαίως aνθίζουν· ί!.ρημα,

οϋτ ' εva χέρι εύρίσκεται νά τά ποτίζrι.

δ'.

Τά δάση, τά λαγγάδια σας, δπου οί φωναί άντιβόουν τών κυνηγών, σιωπώσι·

σκύλοι έκεί τώρα αδέσποτοι μόνον βαυίζουν.

91

92


t'.

. 'Ελεύθερα, άχαλίvωτα μέσα είς τ ' άμπέλια τρέχουν τ ' ιϊλογα, καί είς τήν pάχιν τους

τό πνεύμα τών dνέμων

κάθεται ιJ.όνον.

- ς '. Είς τόν αίγιαλόν

άπό τά ούράνια σύγνεφα

dφόβως κατεβαίνουν

κραυγάζοντες οί γλάροι καί τά γεράκια.

ζ'.

Βαθιά είς τήν dμμον βλέπω χαραγμένα πατήματα

ζώντων παιδιών καί άνθρώπων· δμως που είναι οί aνθρωποι,

ποu τά παιδία;

η'. Φρικτόν, θλιβερόν θέαμα

τριγύρω μου έξανοίγω· ποίων είναι τά σώματα

πού πλέουσ · είς τό κί5μα; ποίων τά κεφάλια;

θ'. Αύγεριναί του ήλίου

άκτίνες, τί προβαίνετε;

τάχα άγαπάει νά βλέπn

fργα ληστών : τό μάτι τών ούρανίων;

ι '. Δημιουργέ τοu κόσμου,

πατέρα τών άθλίων θνητών, ιϊν σύ τοί5 γένους μας

δλου ζητfίς τόν θάνατον,

dν σύ τόv θέλrις.

ΩΔΑΙ

ια '. Τά γόνατά μου έμπρός σου, νά, πέφτουν· τό ύπερήφανον

κεφάλι μου, . πού άντίκρυ τών βασιλέων ύψώνετο,

τήν γήν έγγίζει.

ιβ '. 'Ιδού εύβλαβείς οί 'Έλληνες

σκύπτουσιν δλοι· πρόσταζε κ , έπάνω μας aς πέσωσιν οί φλόγες τής όργής σου,

aν σύ τό θέλrις.

ιγ '. Πλήν πολυέλεος εlσαι, καί βοηθόν σέ κράζω ... Βλέπω, βλέπω είς τήν θάλασσαν

πετώμεvον τόν στόλον άγρίων βαρβάρων.

. ιδ ', Κοίταζε πώς ό ffλιος χρυσώνει τά πανιά των·

κοίταζε πώς τό πέλαγος

άπό σπαθιών άκτίνας τρέμον, άστράπτει.

ιε '. Άπό τάς πρύμνας χύνεται,

γεμίζων τόν άέρα,

κρότος μυρίων κυμβάλων, καί μέσα άπό τόν θόρυβοv

ψάλματα έκβαίνουν.

ις '. -«Στάζουσι τά μαχαίρια μας

άπό τό ' αfμα άκάθαρτον τών Χριστιανών· πρίν πήξrι, έλιiτε, έλιiτε είς νέον

αίμα aς τά πλύνωμεν.

93

94


ιζ '. Έλaτε νά ζεστάσωμεν

τά χέρια μας στά σπλάχνα

δσων θυσίας προσφέρουσιν

εlς τόν σταυρόν καί σέβονται

άγίων εlκόνας.

. ιη '. Έλliτε, ελaτε, ό κόπος aν μaς καταδαμάσrι, έπί σωρούς σφαγμένων

καθίζοντας, άνάπαυσιν

θέλομεν εϋρει.

ιθ '. Τά ρόδα τής Έλλάδος είς τ · αΊμα της βαμμένα θέλει φανούν τερπνότατον δώρον τών γυναικών μας

κ ' έργον ήρώων». κ'.

Σκληρά, δειλά άναθρέμματα

τής ποταπής 'Ασίας,

f.ργον ήρώων, ναί, βέβαια,

ποίος τό άμφιβάλλει, ύπάρχει

τό τρόπαιόν σας.

κα '. 'Έργον ήρώων, aν σφάξητε

άδύνατα παιδία·

έργον ήρώων, aν πνίξ,ητε

τάς τρυφεράς γυναίκας

καί τά γερόντια.

κβ'. Ίδού κι άλλα νησία τήν λύσσαν σας προσμένουσι·

πόλεις lδού καί άλίκτυπος ξηρά κατοικημένη

άπ ' εθνη άθώα.

ΩΔΑΙ

κγ '.

Δ ιά σiiς, ή ρ ώων κοπάδια,

δέν · φθάνει ή Χίος, ή Κύπρος τών Κυδωνίων δέν φθάνουσιν, τijς Κάσου καί τijς Κρήτης

οί κατοικίαι.

κδ '. 'Άμετε, μήν άφήσετε

ζώντα κανένα· άπ' αίμα

τά αίγαία νερά βαμμένα, κύματ , aς lχουν γέμοντα

άπό σφαγάδια.

κε '. ? Ω 'Έλληνες, ώ θείαι

ψυχαί, πού είς τούς μεγάλους

κινδύνους φανερώνετε άκάμαντον ένέργειαν

καί ύψηλήν φύσιν,

κς '. Πώς άπό σaς καμμία

δέν τρέχει τώρα; πώς

κεί μέσα εiς τά πλεόμενα

δέν ρίχνεσθε καράβια τών πολεμίων;

κζ Ό Πώς, πώς τijς ταλαιπώρου

πατρίδος δέν πασχίζετε

νά σώσετε τόν στέφανον

άπό τά χέρια άνόσια

ληστών τοσούτων;

κη '. Είναι πολλά τά πλήθη των καί φοβερά είς τήν δψιν,

άλλ ' fνας "Έλλην δύναται,

ενας aνδρας γενναίος

νά τά σκορπίσrι.

95

96


κθ Ή.

'Όποιος τήν δάφνην θέλει

άθάνατον τής δόξης,

δποιος δάκρυα διά τό έθνος του εχει διά δέ τήν μάχην .

νοvν καί καρδίαν,

λ'. "Ας έκβrι αύτός... Νά, βλέπω,

ταχείαι ώς τ ' άπλωμένα πτερά τών γερανών,

έρχονται δύο κατάμαυροι,

τρομεραί πρώραι.

λα'.

ΙΙαύει ώστόσον ό κρότος

τών μουσικων όργάνων,

τ' άγαρηνά τραγούδια

παύουν, καί τά ύπερήφανα

βλάσφημα μέτρα.

λβ '. Μόνον άκούω τό φύσημα

του dνέμου, όπού περνώντας

εlς τά κατάρτια άνάμεσα

καί είς τά σχοινία σχισμένος

βιαίως σφυρίζει.

λγ '. Μόνον άκούω τήν θάλασσαν,

πού ώσάν μέγα ποτάμι

dνάμεσα είς τούς βράχους

κτυπώντας μυρμυρίζει

γύρω είς τά σκάφη.

λδ Ό Νά, οί κραυγαί καί ό φόβος,

νά, ή ταραχή καί ή σύγχυσις

άπό παντοv σηκώνονται,

κQ.ί άπλώνουν πολυάριθμα πανιά vά φύγουν.

ΩΔΑΙ

λε '. Στενόν, στενόν τό πέλαγος ό τρόμος κάμνει: πέφτει

ενα καράβι έπάνω είς τ' aλλο καί συντρίβονται·

πνίγονται οί ναϋται.

λς '. 'Ώ! πως άπό τά μάτια μου

ταχέως έχάθη ό στόλος!

πλέον δέν ξανοίγω τώρα παρά καπνούς καί φλόγας

ούρανομιjκεις.

λζ '. 'Έξω άπό τήν θαλάσσιοv πυρκαϊάν νικήτριαι

ίδού πάλιν έκβαίνουν σωσμέναι οί δύο κατάμαυροι

θαυμάσιαι πρώραι.

λη '. Πετάουν, άπομακρύνονται·

στό διάστημα τοϋ άέρος χωσμέναι γίνονται aφαντοι ... Διαβαίνουσαι έπαιάνιζον

κ ' ijκουεν ό κόσμος. λθ Ό

Κανάρη! Καί τά σπήλαια

τijς γijς έβόουν: Κανάρη!

Καί τών αίώνων τά οργανα ·'Ίσως θέλει άντηχήσουν

πάντα: Κανάρη!

97

14. ΕΙΣ ΣΑΜΟΝ.

αΌ

'Όσοι το χάλκεον χέρι

βαρύ τοί5 φόβου αίσθάνονται,

ζυγόν δουλείας aς έχωσι· θέλει άρετήν καί τόλμην

ή . έλευθερία.

βΌ

Αύτή (καί ό μί5θος κρύπτει

νοί5ν άληθείας) έπτέρωσε

τόν 'Ίκαρον· καί aν έπεσεν

ό πΊερωθείς κ ' έπνίγη θαλασσωμένος,

yΌ

'Άφ ' ύψηλά δμως έπεσε καί άπέθανεν έλεύθερος

'Ά ν γένuς σφάγιον Ιiτιμον

ένός τυράννου, νόμιζε

φρικτόν τόν τάφον.

δΌ

Μούσα, τό 'Ικάριο ν πέλαγος

έχεις γνωστόν. Νά ή Πάτμος,

νά αί Κορασσίαι, κ ' ή Κάλυμνα, πού τρέφει τάς μελίσσας

μέ άθέριστα άνθη.

99

100


·ε'.

Νά τής άλόης ή νήσος, Καί ή Κώς εύτυχεστάτη,

fίτις του κόσμου έχάρισε

τόν Άπελλήν καί άθάνατον τόν • /πποκράτην. ς'.

'Ιδού καί ό μέγας τρόμος

τής 'Ασίας γής, ή Σάμος

πλέξε δι ' αύτήν τόν στέφανον . ύμνητικόν καί αίώνιον,

λυρική κόρη.

(Ό Αύτου, ένθυμtiσάι, έγέμιζες του τέιου Άνακρέοντος χαρμόσυνον κρατήρα,

κ ' εστρωνες διά τόν γέροντα . δροσόεντα ρόδα.

η'. Αύτου του • Ομήρου έδίδασκες τά δάκτυλα νά τρέχωσι

μέ τήν ώδήν συμφώνως,

δταν τά f.ργα ίστόρει

θεών καί ήρώων.

θΌ Αύτου τά χρυσά lfπη .

έμψύχωνες εκείνου, δι ' ού τά νέφη έσχίσθησαν καί τών άστρων έφάνηκεν

ή άρμονία.

l '.

.,. Ω κατοικία Ζεφύρων, δταν άλλου του ήλίου καίουν τά βουνά οί άκτίνες

ή τόν χειμώνα ή νύκτα κόπτrι τάς βρύσεις,

ΩΔΑΙ

ια '. 'Εσύ άνθηρόν τό στήθος σου, φαιδρόν τόν ούρανόν

eχεις, ·καί άπό τά δένδρα σου πολλή πάντοτε κρέμεται

καρποφορία.

ιβ '. Καθώς, προτοϋ νυκτώσrι. μέσα είς τόν κυανόχροον αΙθέρα μόνος φαίνεται

λάμπων γλυκύς ό άστέρας

τής Άφροδίτης,

ιγ '. Καθώς μυρτιά ύπερήφανος άπ • aνθη φορτωμένη καί άπό δροσιάν άστράπτει,

δταν ή αύγή χρυσόζωνος τήν χαιρετάrι.

ιδ '. Odτro τό κϋμα 'Ικάριον κτυποϋσα ή βάρκα βλέπει σέ είς τά νησία άνάμεσα

λαμπράν καί ύψηλοτάτην καί άγαλλιάζει.

ιε '. τί έγίνηκαv οί ήμέραι,

δτε είς τάς κορυφάς

τοϋ Κερκετέως δενδρόεντος έχόρευον οί τέχναι

στεφανωμέναι;

ις '. 'Έρχονται, ώ μακαρίa νfjσος, liρχονται πάλιν· τό προμηνύουσι τ , aντρα σου φλογώδη, έξ ών μυρίαι

μάχαιραι έκβαίνουν.

101

102


ιζ '.

Ώς οί σφήκες μαζώνονται

έπί τά όλίγα λείψανα σπαραγμένης έλάφου

η ταύρου, όπού εκατάντησε

δείπνον λεαίνης,

ιη '. Άλλ' aν βροντήσrι iξαίφνης, πετάουν εύθύς καί άφίνουσι

τήν ποθητήν τροφήν

ύπό τά δένδρα φεύγουσαι καί ύπό τούς βράχους,

ιθ '. Οίfτως είς τά παράλια

άσιατικά τά πλήθη άγαρηνά άναρίθμητα

βλέπω νά έπισωρεύωνται·

δμως ματαίως.

κ'. Σάλπιγγα μεγαλόφθογγος «Σάμιοι», κράζει, «Σάμιοι» · καί lδού τά πόδια τρέμουσι μυρίων άνδρών καί άλόγων

θορυβουμένων.

κα '. . <<Οί Σάμιοι» ... Καί έσκορπίσθησαν τών άπίστων αί φάλαγγες ...

'Ά, τί, ώ δειλοί, δέν μένετε,

νά ίδijτε, aν τό σπαθί μας κοπτερόν είναι;

κβ '. 'Έρχονται, πάλιν έρχονται

χαρiiς ήμέραι, ώ Σάμος.

Τό προμηνύουν οί θρίαμβοι, πολλοί καί θαυμαστοί,

πού σέ δοξάζουν.

ΩΔΑΙ .

κγ Ό

Νήσος λαμπρά, εύδαιμόνει·

δτε ή δουλεία σέ άμαύρωνε, σ, είδον· aμποτε νά 'λθω

νά φιλήσω τό έλεύθερον ίερόν σου χώμα.

κδ '. Έάν φιλοτιμούμεθα

νά τήν ξαναΠοκτήσωμεν μ ' ί'δρωτα καί μέ · αi'μα, καλόν είναι τό καύχημα

τijς άρχαίας δόξης.

103

15. ΕΙΣ ΣΟΥΛΙ.

ά.

Φυσάει σφοδρός ό dέρας,

καί τό δάσος κυμαίνεται τής Σελλαϊδος · φθάνουσι μακράν έδώ, δπου κάθομαι,

μουσικά μέτρα.

β'.

Άφροντίστων ποιμένων

στίχοι δέν είναι, η γάμου, η πανηγυριζόντων

νέων γυναικών καί aνθρώπων,

μήτε ίερέων.

γ'.

'Άλλη λαμπρά πανήγυρις τήν σήμερον έορτάζεται

είς τήν • Ελλάδα· ό aγγελος χορεύει τοϋ πολέμου,

δάφνaς μοιράζει.

δ'.

Βράχοι ύψηλοί, διαβόητοι, βουνά τοϋ τετραχώρου,

d.πό σiiς καταβαίνουσι πολλοί καί δυνατοί,

άδάμαστοι dνδρες.

105

106


ε'.

Κάθε χέρι κλαδί,

κάθε κεφάλι φέρνει στέφανον- dπό βράχον

πηδάουν είς βράχον ψάλλοντες πολέμιον Ιj.σμα:

ς'. <<Μακράν καί σκοτεινήν

ζωήν τά παλληκάρια

μισοϋv- δνομα άθάνατον

θέλουν καί τάφον έντιμον

άντίς διά στρώμα».

ζ'.

Οί5τως έβόουν, συμφώνως

τ , aρματά τους έβρόνταον καί τ' aντρα... "Ω, δέν άκούω πλέον παρά τόν aνεμον

καί τούς χειμάρρους ... η'.

<<'Εσύ όπού τρέχεις, πρόσμενε,

ω_ στρατιώτα. είπέ μου,

καί aς μή σέ κυνηγήσrι

βόλι τοϋ έχθροϋ, πού ύπijγαν

οί σύντροφοί σου;»

θ'. <<Λείπει ό καιρός. "Αν έχrις

έλαφρά τά ποδάρια, καί στήθος, άκολούθα με·

τρέξε καί σύ μ' έμένa ·

μiiς φεύγει ή dJρα». ,

ι . «Γνωρίζω τήν φωνήν σου·

όδήγει». . . Οί βράχοι φεύγουσι

τώρα ύπό τά πατήματα

συχνά, φεύγουν όπίσω

σπήλαια καί δένδρα.

ΩΔΑΙ

ια Ό

Τών ποταμών πλατέα νερά, βαθέα λαγγάδια, ifρημα μονοπάτια,

δάάη, βουνά, χωράφια

φεύγουν όπίσω.

ιβ '. Ίδού τό Καρπενήσι· αύτοϋ άπό τά ψηλώματα,

δπου άναμένω, βλέπω κρυπτόν στεφανωμένων

σύνταγμα ήρώων.

ιγ '. Καί άντίκρυ τά άναθρέμματα

τοϋ ·Οσμάν μέ δίχως τάζιν, πλήν χιλιάδας, χιλιάδας βλέπω συγκεχυμένων

πεζών καί ίππέων.

ιδ '. ·Ως είς χώραν έορτάζουσαν

συντρέχει μέν ό κόσμος

πολύς, κλαγγάς δέ όργάνων, φωνάς δέ άνδρών χαιρόντων

άκούεις καί κρότον,

ιε '. Οϋτω καί είς τό στρατόπεδον

τών βαρβάρων άκούεις

κραυγάς, τύμπανα, κτύπους

δμως άτρέμα ό θάνατος στέκων τούς βλέπει·

ις '. · Ωστόσον τής ή μέρας τό φώς έγίνηκ ' aφαντοvτούς ούρανούς σκεπάζει τό φοβερόν σου κάλυμμα,

ίερά νύκτα.

107

108


ιζ '. Μητέρα φρονημάτων

ύψηλών, συνεργέ

ψυχών τολμηροτάτων,

νύκτα ούρανία καί σύγχρονε

δικαιοσύνης,

ιη '. Συχνά άπό σέ παιδεύονται

λαοί άφρονες, άσωτοι· . συχνά kαί τών τυράννων

άλλάζεις τήν χρυσήν

ζώνην είς στάκτην.

ιθ '. Τώρα έδώ τό πυκνότερον

σκότος σου χϋσαι: Ιiνθρωπος

aνθρωπον aς μή βλέπrι.

aς μή ξανοίγrι μάτι χείρα ώπλισμένην.

κ'. Τό πνεϋμα ταραγμένον

τών έχθρών τής πατρίδος μου ό.ς πλάσσu φοβερούς γίγαντας καί aς φαντάζεται

παντού μαχαίρας.

κα '. 'Ακούω, άκούω τόν θόpυβον

ώς άρχομένης μάχης

κουφοβpοντάει τοιούτως, δτε έπάνω είς τούς βράχους

ρίχνεται ή θάλασσα

κβΌ

Δάσος βοάει τοιούτως, δπότε άπό τά σύγνεφα

σκληρός τό δέρνει ό άνεμος

f,ηρά τά φύλλα φεύγουσιν

είς τόν άέρα.

ΩΔΑ!

κγ Ό

Νά, τών σπαθιών ό κρότος προδήλως τώρα άκούεται! Νά, πέ(pτουν ώς ούράνιαι

βρονταί, πολλά, άπροσδόκητα βόλια θανάτου.

κδ '. Νά, πανταχοί5 σηκώνονται

όμοv καί τών νικώντων

καί τών νενικημένων οί φωναί, τρομερή,

φρικτή άρμονία.

κε '. τ Ω aγγελοι, όπού έτάχθητε

φύλακες τών δικαίων, τfjς Σελλά"iδος σώσατε τά τέκνα καί τόν Μπότσαρην,

διά τήν ·Ελλάδα.

κς '. 'Έπαυσ · ή μάχη όλότελα, άναχωρεί καί ή νύκτα ·

ίδού πού τ' άστρα άχνύζουσι;

καί οί καθαροί λευκαίνονται, αίθέριοι κάμποι.

κζ Ό

Πυκναί πυκναί, ώς όμίχλη, περνάουν άπ · Jfμπροσθέν μου τών ψυχών οί χιλιάδες

τά χέρια των άκόμα

στάζουσιν αίμα.

κη '. 'Άνομοι, τόν σταυρόν

έχθρόν έπfjραν · καί άγγελος τούς όδηγεϊ· είς τό πρόσωπον

roιi λάμπει ή καταδίκη, ρομφαία στό χέρι.

109

ιιο


κθ '. 'Ιδού, άνά δεκάδας

πετάουν καί τών Έλλήνων

τά πνεύματα έλαφρά·

άστράπτουν ώς οί άκτίνες

τοϋ πρώτου ήλίου.

λ'.

Φέρνει σταυρόν καί βάια ό πτερωμένος ά'γγελος

πού τούς ήγεμονεύει

ψάλλοντες άναβαίνουσιν ύπέρ τά νέφη.

λα'.

Ψυχαί μαρτύρων, χαίρεται·

τήν άρετήν σας ά'μποτε

νά μιμηθώ εlς τόν κόσμον, καί νά φέρω τήν λύραν μου

μέ σaς νά ψάλλω.

16. ΑΙ ΕΥΧΑΙ

α'.

Τής θαλάσσης καλύτερα φουσκωμένα τά κύματα

vά πνίξουν τήν πατρίδα μου

ώσάν άπελπισμένην, lρημον βάρκαν,

β'.

Στήν στεριάν, στά νησία

καλύτερα μίαν φλόγα

νά ίδώ παντού χυμένην,

τρώγουσαν πόλεις, δάση,

λαούς καί έλπίδας,

γ'.

Καλύτερα, καλύτερα

διασκορπισμένοι οί 'Έλληνες · νά τρέχωσι τόν κόσμον μέ έξαπλωμένην χείρα

ψωμοζητοvντες,

δ'.

Παρά προστάτας νά 'χωμεν.

Μέ ποτέ &ν έθάιi{Jωσαν

πλούτη if μεγάλα όνόματα, μέ ποτέ δέν έθάμβωσαν

σκήπτρων άκτίνεc.

lll

112


ε'.

"Αν, όπόταν πεθαίνrι

· πονηρός βασιλεύς, εσβην . ή νύκτα εν • άστρον, fίθελον μείνει όλίγα

ούράνια φώτα.

ς'. Τό χέρι, όπού προσφέρετε

ώς προστασίας σημείον

είς ζένον έθνος, έπνιξε

καί πνίγει τούς λαούς σας

πάλαι καί dκόμα.

ζ'. Πόσοι πατέρες δίδουσιν οχι ψωμί, φιλήματα

στά πεινασμένα τέκνα τους, ένψ λάμπουν στά χείλη σας

χρυσii ποτήριά!

η'. 'Όταν ύπό τά σκήπτρα σας

νέους λαούς καλfjτε;

νέους ίδρώτας θέλετε έσείς, διά νά πληρώσητε

πλουσιοπαρόχως

θ'. Τά ξίφη όπού φυλάγουσι τά τρέμοντα βασίλειά σας,

τά ξίφη όπού τρομάζουσι τήν άρετήν καί σφάζουσι

τούς λειτουργούς της.

ι '. Θέλετε θησαυρούς

πολλούς διά ν · άγοράσητε κρότους χειρών- καί έπαίνους,

καί τ , aπιστον θυμίαμα τijς κολακείας.

ΩΔΑΙ

ια '. ·Ημείς διά τόν σταυρόν

άνδρείως ύπερμαχόμεθα,

καί άείς έβοηθήσατε κρυφά τούς πολεμοvντας

σταυρόν καί άλήθειαν.

ιβ '. Δ ιά νά θεμελιώσετε

τήν τυραννίαν, τιμάτε τόν σταυρόν είς τάς πόλεις σας,

καί αύτόν έπολεμήσατε

είς τήν ·Ελλάδα.

ιγ '. Καί τώρα εiς προστασίαν μας τά χέρια σας άπλώνετε!

Τραβήξετέ τα όπίσω!

Βλέπει ό θεός καί άστράπτει

διά τούς πανούργους.

ιδ '. "Οταν τό δένδρον νέον

έβασάνιζον οί άνεμοι, τότε βοήθειαν fίθελεν·

ένδυναμώθη τώρα,

φθάνει ή ίσχύς του.

. ιε '. Τό ξίφος σφίγζατ ', 'Έλληνες,

τά όμμάτια σας σηκώσατε.

'Ιδού, εί(; τούς ούρανούς προστάτης ό θεός

μόνος σ aς 'ε[ναι.

ις '. Καί av ό θεός καί τ ' aρματα μtiς λείψωσι, καλύτερα

πάλιν νά χρεμετήσωσι

στόν Κιθαιρώνα Τούρκων ι!f:ypιαι φοράδι:;ς,

113

ll4


ιζ '. Παρά ... Αι, όσον είναι τυφλή καί σκληροτέρα

ή τυραννίς, τοσοϋτον ταχυτέρως άνοίγονται

σωτήριοι θύραι.

ιη '. .

Δέν μέ θαμβώνει πάθος κανένα. Έγώ τήν λύραν

κτυπάω, καί όλόρθος ·-στέκομαι

σιμά είς του μνήματός μου

τ ' άνοικτόν στόμα.

17. ΤΟ ΦΑΣΜΑ

α'.

Τό · π~εuμq μου σκοτίζεται ή γή ύπό . τά ποδάρια μου

γέρνει · άθελήτως τρέχω

ώσάν άπό μίαν ράχην

βουνού είς λαγκάδι.

β'.

Μέ σέρνει ή τύχη. 'Ώ, πόση

νύχτα έμαζώχθη αύτοuθε καί φόβος, δπου πέφτοντας

έμβαίνω· σπήλαιον είναι

η χάσμα του aδου;

γ'.

Έλύθησαν οί dνεμοι·

σφοδροι σφοδροί έδώ μέσα ώς φουσκωμένα χύνονται

ποτάμια άπό πολλά

χειμέρια νέφη.

δ'.

Στόν θόρυβον σηκώνονται

φωναί συχναί καί άσήμαντοι,

ώς μακράν είς τήν θάλασσαν

στεναγμοί πνιγομένων μυρίων dνθρώπωv.

ι ι~

116


ε'.

Βλέπω βαθιά μίαν σπίθα· πλησιάζει, μεγαλώνεται,

ώσάν κύκλος άμέτρητος,

ώς πέλαγος φλογdJδες έμπpός μου άπλώθη.

ς'. Έλεεινά ναυάγια

πλέουσιν αύτοίJ. Μεγάλον κορμί νεοσπαραγμένον

περνάει, καί ώς σώμα φαίνεται

μίας βασιλίσσης.

ζ'.

ΤΩ Έλλάς! 'Ιδού χιλιάδες παιδιών, έτι είς τά σπάργανα, περνάουν κ ' είς κάθε στήθος ενα μαχαίρι στέκεται

καταχωσμένον.

η'. Κοράσια, ίδού, μητέρες

περνάουν. 'Έλαμπαν πρώτα τά πλήθη αύτών σάν άστρα, έχαίροντο, καί τ ' (iρπαξε

θανάσιμη dfρα.

θ'. 'Έχουσι τά)ν στεφάνων τους μαδημένα τά ρόδα,

γυμνά τ ' άσπρα βυζ ία τους, μιασμένα άπό τά χείλη

άγρίων βαρβάρων.

ι '. Νά, καί οί σωροί περνάουσι

τών μαχίμων άνθρώπων, ένδοιξοι ναϋται, άείμνηστοι,

άνδpείοι στpατιώται

κ' fίμερος ΙJχλος.

ΩΔΑΙ

ια '.

Ματαίως τό dκονισμένον

έγύμνωσαν σπαθί τους δάφνας- ματαίως έμάζωξαν πάσαν έλπίδα ό άνεμος

έξαφνα έπήρε.

ιβ '. 'Έρημη τώρα ή θάλασσα

ε[ναι · καί Ιδού μακρόθεν,

ώς νέφη εlς τόν όρίζοντα

έσπερινόν, ξανοίγω

γήν καί νησία.

ιγ '. Έγκρημνισμέναι πόλεις φαίνονται αύτοv καί λείψανα

πύργων, ναών, χωρίων·

άροτρα, βάρκες καί άρματα

ήμελημένα . . __ _ι δ '. _ _ Ζώντα δέν βλέπω· οϋτ' Ιiφησε

κaν ενα ή σκληρά τύχη . έπάνω εiς τέτοιον θέατρον,

τ ' lθνους νά κλαίrι τήv dωρον, τρισάθλιον μοίραν.

ιε '. Μεγάλη, τρομερή,

μέ τά πτερά άπλωμένα,

καθώς dετός dκίνητος,

κρέμεται είς τόν dέρα

ψηλά ή Διχόνοια.

ις '. « ·Εγώ, φωνάζει, έγώ

άπό τόν κόσμον ί!.σβησα ενα λαόν · καί ταύτην τήν γήν έξολοθρεύσασα

τώρα έορτάζω».

11 7


ιζ '.

Καί ταί5τα είποί5σα ή δύσφημος, χύνει άπό δύο ποτήρια

α{μα, καί πορφυρίζονται πάντες οί ούράνιοι κάμποι,

ή γη καί οί νήσοι.

ιη '. Έλύθη, έλύθη ώς όνειρον τό φάσμα. Καθαρώτατος

ό άέρας καταβαίνει

καί δροσίζει τά χείλη μου

καί τήν ψυχήν μου.

ιθ '. ΤΩ Έλλάς! ΤΩ πατρίς μου!

'Ελπίδων γλυκυτάτων

μήτηρ! σέ βλέπω άκόμα ζώσαν καί μαχομένην,

καί άναλαμβάνω.

κ'. Φύγε, φύγε τόν κίνδυνον,

διά 'τόν σταυρόν, πού πλύνεις μέ τό ·. α{μα σου· διά τ ' όνομα τής 1έpaς τών τέκνων σου

έλευθερίας.

κα '. 'Έως σήμερον σέ ώφέλησαν

τοϋ νοός ή θεόπνευστος

φλόγα καί τά μεγάλα,

άνέλπιστα, άναρίθμητα

f.ργα καί ή δύναμις.

κβ '. 'Αλλ ' f.φθασεν ή ή μέρα κινδύνου · ή δοζασμένη δάφνη τής κεφαλής σου

τρέμει· κι ό έχθρός προσέχει νά τήν άρπάζrι.

ΩΔΑΙ

κγ '. Μάθε οτι είς τούς χορούς τών πολέμων ώς έσωσεν

ή άνδρεία τόν στρατιώτην, οί5τω είς αύτούς ή όμόνοια

σώνει τά έθνη.

119

18. ΕΙΣ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ.

α'.

"Ον, σύ πού ή φαντασία

φλογώδης τών θνητών

σάν πτερωμένην βλέπει

παρθένο_ν στόν άέρα,

ούράνιον eργον,

β'.

Στό μέτωπόν σου πάντοτε

aσβεστος λάμπει άστέρας,

ώ Νίκη·. συσσωρεύονται

τριγύρω σου ματαίως_

νύκτες αίώνων.

γ'.

Τό χέρι όπού τά πέπλα

τών ούρανών κατέστρωσεν,

άπό σύγνεφα όλόχρυσα

έκβαίνει καί σου δείχνει

άνδρείους άνθρώπους.

δ'.

Πετάεις έσύ κ ' έπάνω τους σκορπίζεις φύλλα άμάραντα· τέρπουν αύτά τούς ζώντας,

καί τούς γενναίως θανόντας τέρπουν άκόμα.

121

122


ε'.

'Ά, πώς ύπό τήν πτέρυγα

ταχείαν του Νότου η τ • Εϋρου πολλά βλέπεις νά σκύπτωσι τ' άνήσυχα τήg λΊμνης

ψηλά καλάμια·

ς'. 'Από τριγμού(; yεμί~ο-υν άπαύστως όλοτρίγυρα μεγίστην πεδιάδα,

κανείς δέ δέν έμέτρησεν · αύτών τό πλήθος.

ζ'. ·Όμως οί κυνηγοί

βάνουν φωτιάν έκεί μέσα, κ . εύθύς άπό μίαν aκραν πέρασ ' ή φλόγα είς ά'λλην

καίουσα τά πάντα.

η'. Πανέρημος, ξεσκέπαστη

άστράπτει τώρα ή πλάτη

τών ύδάτων, έσκόρπισεν

ό ά'νεμος τά λείψανα καπνοv καί σiάκτης.

θ'. Πυκνά, πυκνά ώς καλάμια

άνεμισμένα έβλέπαμεν

νά κινώνται είς τούς κάμπους μας

τώv πολεμίων μας τ ' (iρματα, κ ' έπεσαν δλα. ι '.

Που είναι οί τόσαι γλώσσαι τών άκτινοβολούντων

σπαθιών; που είναι οί χείρες τών έχθpών μας άμέτpητοι;

ποv τά καυχήματα;

ΩΔΑΙ

ια '. Πλατύς καί σκοτεινός,

βαθύς εχασκεν κι άφευκτος ό {j.δης ύποκάτω τους

έβούλιασαν, έχάθησαν,

έκλείσθη ό τάφος.

ιβ '. ΟίJτως άπό τόν ffλιον,

<:δσάν πυρός σταλάγματα,

πέφτουσιν είς τήν θάλασσαν τών αίώνων καί χάνονται ·

διά πάντα οί ώραι.

ιγ '. τΩ Νίκη, διά τούς 'Έλληνας

στεφάνους πλέξε· άλλ ι οχι

σάν κείνους πού χαρίζεις

είς βασιλέα κενόδοζον, αίματοπότην,

ιδ '. Σάν κει'νους οχι. 'Επάνω τους

τά δάκρυα · τών λαών στάζουσι, καί μαραίνονται όγλήγορα, ώς άπ . οφιν

χόρτα καημένα.

ιε '. Πήγαινε είς τόν παρά"δεισον·

μία δάφνη έκεί βλαστάνει

aγγελος τήν φυλaττει

λαμπρός καί τήν ποτίζει ψάλλων τοιαvτα.

ις '. «Αϋξανε διά τόν θρίαμβον, διά τήν άγάπην αϋξανε έλευθερίας, πατρίδος·

διά πάντοτε άκεραύνωτος

βλάστανε, ώ'· δάφνη».

123

124


ιζ '. Ζήτει τά θαλερώτερα,

πλέον dφθαρτα κλωνάρια·

μ · αύτά πλέξε τά στέμματα καί πρόσθεσον άκόμα

δύο είδών ρόδα.

ιη'.

Λευκά καί δροσερώτατα,

σάν aστρα αύγερινά,

ύπό τά θεία φυτρώνουσι

πατήματα, καί πέφτουσι συχνά εlς τόν κόσμον.

ιθ '. Τά 'χεις γνωστά· κ · έστόλισες πολλές φορές μ· έκείνα

τούς μή σκληρώς πατήσαντας

τόν έχθρόν, δταν έβαλεν τ • dρματα κάτω.

κ'.

Τά 'χεις γνωστά· τά έχάρισες εiς δσους δέν έξάπλωσαν βαρείαν χείρα έπί γέροντας

η παρθένου δπ • lγιναν λάφυρα μάχης.

κα Ό

Έάν τιμήσyς fίρωα

μ · αύτά, προσμένει ό τάφος

τό σώμα του, προσμένουσιν οί ούρανοί τό στέφος του

κqί τ · όνομά του.

19. ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΡΟΔΟΤΗΝ.

α'.

'Εγύρισε τές πλάτες του·

φεύγει, φεύγει ό προδότης

dλαμπfί σέρνει τ ' άρματα φαρμακερά, τό στήθος του

έγινεν {/.δης.

β'.

Τόν σταυρόν καί τούς 'Έλληνας

άφησ' όπίσω, έξάπλωσεν · dδελφικώς τήν χείραν του

στούς Τούρκους κ ' έπροσκύνησε βάρβαρον νόμον.

γ'.

Τόν συντροφεύει όλόμαυρον

μέγα έναέριον σύγνεφον

κρέμεται άκόμη άτίνακτον

άστροπελέκι έπάνω του, κι άγρυπνος μοίρα.

δ'.

.,.Ω Βαρνακιώτη· τρέχεις,

καί ό κτύπος τών ποδών σου

dντιβομβεί, ώσάν νά 'τρεχες

έπί τόν κούφιον θόλον βαθείας άβύσσου.

125

126


ε'.

'Άν κοπιασμένος πέσrις

ν • άναπαυθflς στά χόρτα, ή τιμωρός συνείδησις

· μέ σέ πλαγιάζει 4λλάζουσα · τά χόρτα είς δράκοντας.

ς'. Τό φώς έσύ άποφεύγεις τής ήμέρας, φοβούμενος μήπως τώv προδομένων

άνθρώπων σέ ξανοίξουσιν οί μακραί σπάθαι.

ζ'.

Κράζεις τήν νύκτα, κ • έρχεται· άλλά είς τό σκότος μέσα τυλιγμένους φαντάζεσαι έχθρούς άρματωμένους

καί ώς άφρων μένεις.

η'. "Αν μαυροφορεμ4νης

χήρας, ιϊν βρέφους θρήνον . όρφανικόν άκούσrις,

τρέμεις, καί τό ποτήρι σου

πέφτει σχισμένον.

θΌ 'Ά ν τής χαράς τόv γέλωτα ίδflς είς φιλικόν

δείπνον περιπετώμενον, άπ • 'ίδρωτα θανάτου

στάζουν τά φρύδια σου. ι Ό

"Ω, ποίαν ζωήν ήγόρασες, προδότα Βαρνακιώτη!

Καί τi έλπιζες; iό θείον διά τούς όμοίους σου τέτοια

δώρα έτοιμάζει.

ΩΔΑΙ

ια '. 'Ά ν ήθελες χρυσάφι,

πολύν είς τάς βαρβάρους dγαρηνάς σκηνάς

μέ τό σπαθί στό χέρι

εϋρισκες πλοuτον.

ιβ '. Πληγωμένος άπ ' ϋβριν έλληνικών στομάτων aν ήθελες έκδίκησιν, ή καλυτέρα έκδίκησις

είναι ή συμπάθεια.

ιγ '.

Μέγα, λαμπρόν έάν Ιfθελες όνομα καί περνώντας

έσύ κάθε όφθαλμός

μέ θαυμασμόν νά στρέφεται

παρατηρώντας σε,

ιδ '. Σφαλερόν δρόμον, άθλιε,

έδιάλεξας οί 'Έλληνες,

πού έπρόδωσας, θαυμάζονται

άπό τήν οίκουμένην κ ' fίρωες καλοuνται. ιε '.

Καί καταφρονημένος

ό Βαρνακιώτης [γινε -Γύρευε άπό τήν μοίραν σου

κρυπτόν νά σου χαρίσrι

τάφον είς δλους.

127

20. Ο ΒΩΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ

α'.

Τρέξατε, άδέλφια, τρέξατε,

ψυχαί θερμαί, γενναίαι · είς τόν βωμόν τριγύρω

τής πατρίδος άστράπτοντα

τρέξατε πάντες.

β'.

"Ας παύσωσ • οί διχόνοιαι πού Ριlχvουσι τά έθνη τυφλά ύπό τά σκληρότατα όνύχ.h τών άγρύπνων

δόλίων τυράννων.

γ'.

Τρέ~ατ Ι. έδώ· συμφώνως τού~ χορούς aς συμπλέξωμεν, προσφέρων ό καθέναc;

λαμπράν θυσίαν, πολύτιμον, είς τήν πατρίδα.

δ'.

Έδώ aς καθιερώσωμεν τά πάθη μας προθύμως

τ ' άρματα ήμείς άδpάςαμεν μόνον δJά νά πλη}•ώtrωμcν

τοϋ Όσμ.άν τά στή(}η.

129

130


ε'.

'Εδώ πάνiiα τά πλούτη μας aς χύσωμεν έν δσφ

γυμνόν σπαθί βαστοvμεν, μaς φθάνουσι τά φύλλα

τίμια τής δάφνης.

ς'.

Κ' ϋστερ ', dφov συντρίψωμεν τόν έχθιστον ζυγόν, aλλα, όχι άβέβαια, πλούτη θέλει μaς δώσει πάλιν

ή έλευθερία.

ζ'.

'Εδώ ήδονάς καί άνάπαυσιν,

ώ φίλοι, dς παραιτήσωμεvξηρή πέτρα τό στρώμα, φαρμάκι τό ψωμί

της δουλείας είναι.

η'. 'Εδώ, σάν άναθήματα,

είς τόν βωμόν πλησίον, τούς συγγενείς, τά τέκνα μας άγαπητά, το.ύς γέροντας

τώρα dς άφήσωμεν.

θ'. Πάντα δσα είς τήν καρδίαν μας

είναι άκpιβή, δέν πρέπουσιν είς aνδρας πού τρομάζουν

έμπροσθεν είς άνόητον

βάρβαρον σκήπτρον. ,

ι . Οϋτε ή ζωή δέν πρέπει.

Τρέξ,ατε, άδέλφια, τρέξατε! Συμμέτρως έχορεύσαμεν,

συμμέτρως aς άποθάνωμεν διά τήv πατρίδα.

ΕΙΣ ΕΛΑΙΑΝ ΥΜΝΟΣ*

α

Σύμβολον τής είρήνης χαίρ ' εύσχήμων έλαίά! ·Υπόθεσις τής λύρας μου

ι·ά γίνης, μέ άναγκάζει ή εύγνωμοσύνη

β'

Πλουμισμένη σέ βλέπω χρυσοκάρπιμον δένδρον ·

οί κλάδοι σου ζανθίζουσι καί τ , άστρα σοp iivθη πfπτοντα

·τήν γήν στολίζουν.

γ

Κερκυραίων είσαι πλοϋτος,

κι ι'iν τού καιρού ή μανίc.

βάρβαρα συγχωρεί

τόν έξολοθρευμόν σου, σ ' έσέ 'γώ έλπίζω.

δ '

Ή θεά τής σοφίας

είς iούς άνθρώπους χάρισμα εδωσ ' έσέ, κ · ή ΗΕρις

Θεών τών άθανάτων διά σοϋ διελύθη.

• ' Η ώδήiαύτή δημοσιεύθηκε ύπό τόν τίτλο « Μία άγνωστη ώδή τοϋ Κάλβου» άπό τόν Δημ. Γκίνη στή « Νέα 'Εστία» , τόμ. ΚΓ ', τής 21 Μαρτίου 1938, σελ. 347-349. 'Όπως παρατηρεί ό έκδότης, ό ϋμνος αύτός σώζεται σ ' ενα μονόφυλλο πού βρίσκεται

στό Μουσείο Μπενάκη καί εlναι τυπωμένο στά 1830, χωρίς δμως νά άναφέρεται πουθενά ό τόπος τij ς έκδόσεως οϋτε τό τυπογραφείο, . οuτε τό όνομα τοϋ ποιητοϋ . 'Από

τήν συγγένεια τοϋ κειμένου πρός τήν στιχουργική τοϋ Κάλβου, δ Γκίνης συμπερα ίνει

δτι ε{ναι καί αύτός ί:ργο τοϋ ποιητοϋ τών ε'ίκοσι ώδών, πού τόν ί:γραψε κατά τήν

παραμονή του στήν Κέρκυρα . ·Αν καί ή γνώμη αύτή δέν φαίνεται πολύ πιθανή,

δημοσιεύομε /;δώ τόν « Είς έλαίαν ϋμνον» σάν μαρτυρία μiiλλον τοϋ γεγονότος δτι δέν

6λειψαν μερικοί πού θέλησαν νά μιμηθοϋν τήν ποιητική τέχνη τοϋ 'Ανδρέα ,Κάλβου.

Γ.Θ.Ζ.

133

134


ε

Καλλιστέφανον σ • έκραξαν οί άθληταί είς τά 'Ολύμπια, δτι έκ σοϋ στέφανα έπλεκον

κι ό νικητής τά έφόρει

Νίκης σημείον.

στ

Αί δέ Ρωμαίοι παρθένοι

ξανθοπλόκαμοι κόραι

μέ άειθαλείς τούς βλαστούς σου

άvτί ρόδων έκόσμουν τούς νεονύμφους.

ζ,

Ούράνιον ξύλον πάντοτε

σ ' ένόμισαν οί άρχαίοι. 'Ο γεωργός τιμάς

καί δώρα προσαπόκτιζε

δι · έσέ πρεπόντως.

η

Τώρ' οί έμμανείς κι άνόητοι

τούς βλαστούς σου πού ή φύσις κι ό ίδρώς τοϋ έργάτου άνέθρεψε

,·ijς φλογός είς θυσίαv

aσπλαγχνα κόπτουv.

θ'

Ώ προνόμιον μωρίας! Ά δυστυχείς καί dσύνετοι!

θέλει φθάσει καιρός

πού οί στεναγμοί σας μάταιοι

θέλει άπομείνουν.

ι

Σύ δ • εύτύχει, ώ έλαία! Άφθόνως τούς καρπούς σου

δίδε πάντα είς ήμaς

καί 'γώ ι(Jγνωμόνως πάλιν

θέλει . qέ ύμνήσω.

Ούγκος Φώσκολος.

Ι. ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΙΣ · Α

Οί στίχοι τούς όποίους έμεταχειρίσθην είς τήν κατασκευήν των

ψδ&ν μου συνίστανται έκ συνιζήσεων καί τόνων, καί λέγονται

επτασύλλαβοι μέ πρόσθεσιν πεντασυλλάβου.

ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ ΤΑ

·Ως/ μέ/ σα είς/ τά/ πο I λύ/ δενδρα

Δα/ ση/ τό/ βρά/ δυ είσ/πνέ/ ε ι

Τό/τε θλιμ/ μέ/ νον φύ/σημα

Με/ σημ/ βρι/ νόν/ καί/ φαί/νεται

Θρfi/νος &.ν/ θρώ/πων.

Β

'Ότε ή τελευταία λέξις ένός έπτασυλλάβου είναι προπαροξύτονος , ή τετονισμένη συλλαβή λέγεται εκτη, αί δέ έπίλοιποι δύο λογί

ζονται ώς μία· π.χ .

............................ πο/ λύ/ δενδρα

................. ...... . φύ/ σημα

.. ..................... φαί/ νεται-

Γ

'Ότε δμως ή τελευταία λέξ ις εχει τόv τόvοv ε ίς τήν λήγουσαν, ό

στίχος τελειώνει μέ τήν εκτην· π.χ.

τοu/ κλει/ νοϋ/ Τα/ μησ/ σοu/ -έλ/ αφ/ ρά/ κ α/ θα/ ρά-

γί/ νον/ ται/ τής/ νυκ/ τός-κ.τ.λ .

Δ

Ή πεντασύλλαβος πρόσθεσις δέν τελειώνει ποτέ παρά μέ λέξιν

εχουσαν τόν τόνον εiς τήν παραλήγουσαν.

Οί τόνοι" είναι: α.. τ ε λ ι κ ο ί, οί όποίοι εύρίσκονται είς τήν εκτην των έπτα

συλλάβων καί είς τήν τετάρτην τοϋ πεντασυλλάβου .

I. ' I-/ "' Επισημείωσ ι s., δ 'lf' O<J ι&ύOn κ r. πτn τeλος τij~ ά • οuλλuγης των ώό<i'>ν το\ι /ο:άλβο ι • στ ή . Γενεύη Ι S24.

137


β ·. ~Α v έ μ φ α τ ο ι, καί δέv συvτρέχουσιν εiς μελοποι'tαν. 'Ως ό τόνος τής τετάρτης συλλαβής του

ώς/ μέ/ σα εiς/ τά/ πο!λύ/ δενδρα

καί ό της τρίτης του

δά/ ση/ τό/ βρά/ δυ εiσ/ πvέ/ ε ι/ -καί ό τής πέμπτης του

με/ σημ/ βρι/ νόν/ καί! φαί/ vεται-

γ ' . Κ ύ ρ ι ο ι, οί όποίοι κατεργάζονται τό μέλος καί τό μέτρον.

'Η δέ θέσ ις αuτωv ποικίλλεται οϋτως: .

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΕΠΤΑΣΥΛΛΑΒΟΥΣ

I 2 3 4 5 .6

ο - - - - ο

εϋφ ραι ν ε με ,

τό α θά να τον

ο - - ο - ο

χ ή ρ ας ό θεί ο ς δ μηρος

- ο - - - ο

σβη σθέv λ ι β α νι στ ή ριοv

- ο - ο - ο

τήν λύ ρ αν δό τε ύ μνή σα τε

- - ο - - ο

τοϋ θα vά του τά γό να τα

- - - ο - ο

ό φ ο β ε ρός έχ θρός

- - - - - ο

ύ ΠΟ κ υ μαι ν ο μέ νους

- - ο - - ο ο

λ ευ κόv, σι γα λόν μάρ μα ρο ν

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΕΝΤ ΑΣΥ ΛΛΑΒΟΥΣ

-I 2 3 4

ο - · - ο χε ι τό μvη μα

- ο - ο

βοσ κοί καΙ, ζω α

- - - ο πα ρ η γ ο ρ ή σου

138

ΕΠΙΣΗΜΕΙΩΣΙΣ

κύριοι, λοιπόν, καί τελικοί εlναι οί άναγκαίοι τόνοι του στίχου. Εiς

μίαν μόνην περίστασιν εχομεν τήν <'iδειαν νά άμελήσωμεν τόν τελικόν

τόνον, ώς τό

των τυράννων άναστε

νάξ r:ι ή ψυχή σας

dλλά ή αίτία ε tναι έμφανής ή διακοπή καί ή σημασία τής λέξεως τό

συγχωροuσιν .

z Οί στίχοι του προλόγου λέγονται τραγικοί, ή ενδεκασύλλαβοι,

καί οί ποιηταί τούς μεταχειρίζονται εiς σύνθεσιν θεατρικών καί

λυρικών ποιημάτων- συνίστανται δέ καί αύτοί έκ συνιζήσεων καί τόνων, δέχονται δέ, μετά τόν τελικόν τfjς δεκάτης, ή μίαν ή καί δύο

συλλαβάς ένίοτε δμως τελειώνουσι μέ τόν τής δεκάτης τόνον.

ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ Τ Α

Πο/λυ/τέ/κνου/ θε/ίiς/ ώ/ Μνη/μο/σύ/νης

Θρέμ/μα/τα/ πτε/ρω/τά/, χα/ραί! τοu/ άν/θρώ/που.

Καί! τώv/ μα/κά/ρων/'0/λυμ/πίων/ ό./εί!μνη/στα

Κ ΈU/τυ/χή/δώ/pα/· έ/πί! τά/ νώ/τα ά/κά/μαντα

Τών/ ζε/φύ/ρωv/ πε/τά/ξα/τε τα/χέ/ως.

Η

' Ο τελικός τόνος, εiς δλα τά διάφορα ε'ίδη τ&ν στίχων δέν

δέχεται ποτέ τήν συνίζησιν, 6.λλά διαλύει τάς συλλαβάς

π.χ .. . τα/ /χέ/ως.

Θ

Τών τραγικών στίχων οί τόνοι ποικίλλονται ώς ακολούθως .

Θέσις των τόνων εiς τούς τραγικούς ή ένδεκασυλλάβους στίχους:

I 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ο - ο - - ο - - - ο

ο - ο - - ο ο - - ο


I 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ο - - ο - ο - - - ο

ο - - - - ο - ο - ο

ο - - ο - - ο - - ο

- ο - ο - ο - ο - ο

- ο - ο - ο ο - - ο

- ο - ο - ο ο - - ο

- ο - ο - - - ο - ο

- ο - - - ο - ο - ο

- ο - - - - - ο - ο

- ο - ο - ο - - - ο '

- ο - - - ο - - - ο

- - ο - - ο - ο - ο

- - ο - - ο ο - - ο

- - ο - - ο - - - ο

- - - ο - ο - ο - ο

- - - ο - ο ο - - ο

- - - ο - - - ο - ο

- - - - - ο - ο - ο

- - - - - ο - - - ο

- ο - ο - - ο - - ο

14 0


- - - ο - - ο - - ο

- - ο ο - ο - ο - ο

- - ο ο - ο - - - ο

- - ο ο - - - ο - ο

- ο - ο - ο - - ο ο -

- - - ο - ο - - ο ο

- - - - - ο - - ο ο

Τά μέν ε'ίδη είναι είκοσιοκτώ · άλλά κάθε είδος ποικίλλεται

άλλάττοντας.

α '. Τήν θέσιν τής τομής τοϋ μέτρου (γαλ. cesure). β ' . Τήν θέσιν τής άναπαύσεως τ&ν περιόδω~. γ'. Τόν άριθμόν τ&ν μετά τήν δεκάτην συλλαβών.

δ'. Τήν ποσότητα τών θέσει μακρών ή βραχέων.

ε'. Τήν θέσιν, τόν aριθμόν, καί τήν ποσότητα τ&ν συνιζήσεων.

στ' . Τόν άριθμόν τών λέξεων . ·Οϋτως αν ύποθέσωμεν ποιητήν

τιvα προσπαθοuντα νά κατασκευάσΏ τόν εκτον τόνον τοϋ πρώτου

ε'ίδους, έπειδή ό τόνος ούτος προηγείται μέv aπό δύο, ακολουθείται δέ

άπό τρείς συλλαβάς άνεμφάτους, έμπορεί ό στιχουργός εiς αποτέλε

σμα τοϋ σκοποϋ του, νά μεταχειρισθij διαφόρους λέξεις τών όποίων έκάστη άλλάττει τήν άρμονίαν καί του στίχου καί τής περιόδου π. χ.

ο

άν δρ&v

ή με ρ&ν

δό ξ α

αν θ ρω π ο ς

αύ τάγ γελ τος

ρ α κά λυμ μα

τι μα τα ι κ . τ . λ. πα

141


κ

'Η άρμονία τής περιόδου είναι αναγκαία δχι μόνον ώς aποτελε

σματικόν μέρος τfjς ποιήσεως , dλλά ακόμη ώς μέσον, τό όποίον μί'iς

έλευθεροί aπό τήν βαρβαρότητα τ&ν όμοιοκαταλήξεωv- καί συνίσταται έκ τής κατασκευής τ&ν στίχων, έκ: τής αι'Jτ&ν ποικιλίας , κ:αί έκ τής

τομής του μέτρου. Οί κανόνες αι'Jτής οντες πολλοί aπό πολλούς μ'

&κρίβειαν καί ι':κτεταμένως εξηγημένοι, δέν εχουσι χώραν εiς τήν

έπισημείωσιν ταύτην. Τά δσα ε\:πον είναι aρκετά ώς πρός τούς

&ναγινώσκοντας τάς q)δάς μου· τά δέ aλλα τά κρίνω περιττά διά τούς

aληθώς ποίητάς, καί μί'iλλον περιττότερα διά τούς ιiντιποιουμένους

μέν τ&ν Μουσ&ν τήν εόμένειαν, καταδικασμένους δέ dπό τήν φύσιν

εiς aλλην τινά ύπουργίαν .

Λ

'Αλλ' έπειδή τά ανδραγαθήματα τ&ν σημερινών 'Ελλήνων

έξισοuνται μέ ι':κείνα τ&ν aρχαίων, κ:αί νομίζονται ι'iσματα ι'iξια, ι'iς

περιορίσωμεν, διά τούς έπιθυμουντας νά γράψωσιν έπικ:ά ποιήματα, τό μέτρον τ&ν ήρωϊκ&ν στίχων τοϋ δποίου ό μόνος κανών είναι ό

ιiκόλουθος . . ο ήρωϊκ:ός στίχος συνίσταται εκ δύο όποιωνδήποτε έπτασυλλά

βων καί τομής μετά τόν πρώτον καί πρό του δευτέρου, π.χ.

'Έπειτ' aφ' ού διετάχθησαν I ύπό τούς ήγεμόνας

"Απαντες, μέ φωνάςΙκαί μέ κ:τύπον ώς όρνεα

Κινουνται οί Τρώες ώσαύτωςΙ ό οόρανός <iκούει

Έναερίους κλαγγάςΙ δτε τήν πολλήν φεύγοντες

Βροχήν κ:αί τόν χειμώνα I οί γερανοί διαβαίνουσι

Τής θαλάσσης τά κύματα I μακρά, καί είς τά πυγμαία

'Έθνη, μέ τής αι'Jγfjς I τό φ&ς, φέρνουσι φόνον,

Φέρνουν πικράν διχόνοιαν I καί πολύστονον μοίραν.

Οί δ' 'Αχαιοί μέ σιγήν I πολλήν πνέοντες, δύναμιν, Καί είς aμοιβαίαν βοήθειαν Ι δεινοί, πρόθυμοι έχώρουν .

(Μετάφρ. εκ τfjς γ' ρα.ψ. τfjς Ίλ.)

'Από τήν συναρμογήν τ&ν διαφόρων έπτασυλλάβων, όξυτόνων,

παροξυτόνων , η προπαροξυτόνων γίνονται χος' ε'ίδη ήροϊκ&ν στί

χων, τά όποία μεταχειρισθέντα μέ κρίσιν συμπλάττουσι τήν γνώμην

εiς τούς παλαιούς μόνον πολύτροπον άρμονίαν. 'Αποφε~γοντες οϋτω

τό μονότονον τ&ν κρητικών έπ&ν, μιμούμεθα τά κινήματα τής ψυχής,

καί χαρακτηρίζομεν τά δσα η ό νους η αί του aνθρώπου αίσθήσεις

aπαντώσιν είς τήν φυσικ:ήν καί είς τήν φανταστήν οίκουμένην . Είς τό

ερχόμενον Εάν μου φθάσl] ή ζωή καί ή τύχη μου δώσ1J ιiρκετήν

ήσυχίαν, θέλω, ώς παράδειγμα, προβάλειν στίχους ήροϊκούς ύμνουν-

142


τας τούς κατά τών ό.νιλεών τυράννων τfjς πατρίδος θριάμβους του

σταυροu καί τfjς τών προμάχων μας άρετfjς κατά δέ τό παρόν άλλους

παρά τούς dνωθεν δέν δύναμαι νά προσφέρω.

143

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΙΝΑΞ ΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΦΡΑΣΕΩΝ2

Α

'Αγκαλιάζω, ν. act., embrasser, serrer dans ses bras. dδειάζω, ν. act. , νerser, repandre, νider .

άδράχνω, ν. act ., prendre, saisir quelque chose aνec force . άδράχτιον, τό, s.n., fuseau; et figurement la ν e r g u e, piece de bois

longue et ronde, qui est attachee en traνers au mat poύr en soutenir la ν~ile. · . ·

ιiέρας, ό, s.m., gen του άέρος et άέρα; acc. τόν άέρα , I' air, le ciel . . αϊπου, pron. rel., pour αί όποίαι, qui , lesquelles. ιiκόμα, adν., encore. ιiκούσουν, pour άκούσωσι. ιiλλοίμονον, excl., mahleur! fi.λογον, τό, s.n . cheνal. ανατριχιάζω, v.n.\ frissonn,er. ιiνέβα, imperatif du νerbe αναβαίνω, monter. άνυπόφερτος, ό καί ή, adj., insupportable, accablant. άπεθαίνω, ν. η ., mourir; pour ιiποθαίνω, ou aποθνήσκω. άπλώνω, ν. act., etendre. ιiπό τόν, au lieu de, άπό τοϋ. dράζω, ν.η., aborder, mouiller I' ancre. ιiργοπορώ, v.n., tarder. dρμενίζω, ν.η. courir sur la mer, et figurement traνerser I' air. fi.ς, particule du mode subjonctif. ιiστάχυ, τό, s.n., epi. αuγήν, adv., pendant le matin. dφίνουν, pour άφίνουσι, νoyer .

άφίνω, ν. act., laisser. άφίλητος, η, ον, adj., qui η' a pas encore ete baise. άφροδίτης, ή, s.f., griice, elegance, charme. άχνύζω, ν.η., piilir. · '

2. Οί «Σημειώσεις καί Πίναξ λέξεων καί φράσεων» δημοσιεύθηκε στό τέλος τής u συλλογής τών ώδών τού Κάλβου, στή Γενεύη 1826.

145


Β

Βασιλεύω, ν.η., regner. - Le peuple de la Grece emploie ce νerbe dans Ι' acception ancienne et que nous νenons de lui donner; mais il s' en sert aussi pour indiquer le coucher du soleil, et des astres; ό ήλιος έβασίλευσε, le soleil s' est couche; τό βασίλευμα τοϋ ήλίου, le coucher du soleil.

βαστάω, ν. a ., tenir entre ses mains. βαστούν, pour βαστώσι, νoyer βαστάω. βέβαια, adν., assurement, certes. βουνόν, τό, s.n.,montagn'e. βράδυ, adv., pendant le soir. βράχος, σ, s.m., rocher. βρέχω, v.n., pleuvoir - v.a. poetique, repandre quelque chose avec

abondance. βροντάω, v.n., tonner. βροντή του πολέμου, phrase poetique; ι, arme a feu: βρύσις, ή, s.f., fontaine, source. βυζάνω, ετ βυζαίνω, ν. act. , allaiter.

Γ

Γαλάζιος, α, ον, adj ., bleu, azure. γνωρίζω, ν. act., conn;:;;ttre , ·reconnaltre, sanctionner. γυρεύοντας, gerondig 'de γυρεύω, ν . act., chercher.

Δ

Δάκτυλον, τό, s.n., le doigt. δίνει, pour δίδει, ou δίδωσι νoyer. δίνω, ν . act., pour δίδω, ou δίδωμι, donner . - Il est suiνi d' un genitif de personne, et d' un accusatif de chose. δείχνω, ν . act. , montrer. δέν , particule negatiνe, ποπ.

διπλώνω, ν. act ., plier. δίχως, prep, sans. δοξάζουν, pour δοξάζουσι , de δοξάζω, rendre celebre.

146

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ε

'Εδώ; adν. de lieu, ici . fϊα μάλα, cri des matelots qui s' encouragent a I' ouνrage, et que les

ancieris appelaient κέλευσμα .

είναι, pour έστί , est -Cίς είναι, qu' il (elle) soit. είς, prep., parmi , chez.- Cette preposition a aussi I ' acception de dans; Eschine, et St. Jean I' on employee pour έν. έί~αι, pour είσ' , tu es . έλπίδα, ή, s.f., pour ή έλπίς, esperance. έμβόλιον, τό, s. n .crepe; sorte d ' etoffe un peu frisee et fort claire, qui

est faite de laine ou de soie crue et gorτimee . On en fait de toutes sortes de couleurs, mais ordίnairement il est noir . On s · en sert pour le deuil.

έμπρός, pour εμπροσθεν, adv., devant . έμψυχώνω, ν . act ., animer, donner la νίe . . έ'vθυμήθηκες, 2 pers. sing. du part. voyer. ένθυμοϋμαι, ν . m., se rappeler. έξανοίγω, ν.a . , decouνrir aνec les yeux. έξαπλώνω, ν:a., deplier' ι etendre, d~ployer . έπιθυμοίίν, pour έΠιθυμοuσι, de έπ'ιθυμέω, ν . act., desirer . έσάς, pour ύμdς, pron, pers , acc., νous.

z

Ζωντανός, ή, όν, adj., rempli de vie, νiνant.

Η

Ή, pour αί, art. fem. nom. pl. ήμέραν, τήν ήμέραν, adν . de temps, pendant le jour. fίσουν , pour ήσο , tu etais . ήτον, pour ήν etait; - pour ήσαν, etaient .

Θ

Θέλω, I' infinitif, qui suit ce νerbe prend la signification du futur. θεραπεύω, ν. act., consoler, rejouir. θερίζουν, pour θερίζουσι, de θερίζω , ν . act., moissonner . θηρίον, τό, s.m., un etre courageux.

147


κ

Καί, dans la signification de meme. καίγώ, pour καί έγώ, moi aussi. κάγκελλοv τό, s.n., grille de fer. Du Cange dans son Glossarium ad

script . mediae et infimae graecitatis, cite un auteur dont je ne me rappelle pas le nom, qui explique κάγκελλον, par θύρα του

ίπποδρομίου. καταβάζω, v. act ., abaisser jusqu, a. κατάρτιον, τό, s.n., le mat d, un νaisseau. κατατρέχω, ν. act., poursuiνre. κατεγκρημνίζω , ν. act., precipiter. 'κεί, pour έκεί, adv. de lieu, la. κερίον, τό, s.n ., cierge. κλωνάριον, τό, s.n. , branche. κόλυβα, τά , s.pl. η. , offrande expiatoire qu' on place sur les tombeaux

des chretiens dans un grand plat d' argent fourni par l' eglise. Cette offrande consiste en ble bouilli, en grains de grenades et en amandes eηνelopees de sucre (pralines). Le tout, de forme pyramidale, est parseme de fleurs.

κοπάδιον, τό, s.n., troupeau. κορμί, ou κορμίοv, τό, s. η. le corps. κρύος, α, ον, adj., froid. κτίριον, τό, S. η., edίfίce.

κυριεύω, ν. act ., aνoir en son pouνoir. κυττάζω, ν . act ., νoir , regarder.

Λαγγάδιον, τό , s. η., vallon. λάμνω, ν.η., ramer.

Λ

λαμπάς, ή λαμπάς ή αίώvιος, phrase poetique pour ό Ύ]λιος , le soleil. λησμονέω, ν. act., oublier. λιβανιστήριον, τό, s. η ., I' encensoir. λόγος, ό, s.m., dans la signification d · elocution. λύσιοv, τό, adj. η., λύσιος, epithete de Bacchus, λύσιον φύλλον, le

pampre.

148


Μ

Μακρά, adv., de lieu , loi n. μιiς , pour ήμάς, ήμίv, ou ήμώv, pron., nous. με·, abreviation de μετά, prep., avec. μέλι, τό, s.n. , 'figurement, aouceur. μέσα, adv., de lieu, dedans. μητέρα, ή, s.f., pour μήτηρ, mere. μοσχοβολάω, v. n., sentir d' arome.

Ν

'Νά, particule qui n~git le subjonctif. Ναβαθαία, ή, s.f., le drapeau des turcs. ναός, ό, s.m., figur, pour οiκοδομημα, edifice. νερόν, τό, s.n., eau . νηρη'fδες, αί, s.pl. f., les Nereides- Les peuples de la Grece et surtout

les habitants de Zante qui appellent ces Nymphes dvαράϊδες et ναράϊδες, melent .a leur sujet les traditions cfe la fable, avec les reveries du mnyen cige, et leur donnent les attributs des fees. La croyance μopulaire ilssu~e que les Nereides se promenent .pendant I' ete, en plein midi, quand le soleil darde ses traiis le' plus arden~s, et qu' elles dansent autoί.ιr des arbres fruitiers et surtout sous les figuiers, pour empe.cher les eήfants d' en approcher. Mais, lorsque les· derniers rayons dιi jour frappent les portes fermees des ecoles, ces Nymphes se laissent transporter par les Zephyrs jusqu '. a ce qu' elles voient briller audessous de leurs pieds I' ean·d' nne fontaine; alors elles se plongent dans les flots et passent la nuit darιs des caver'nes, au milieu des banquets et des chants. ·

νύκτα, ή, s.f., gen. , τi'jς νύκτας et τi'jς νυκτός, nuit.

-.::. Ξάστερος, η, ον, adj., pur. limpide. ξεφυτρώνω, v.n., . pousser. Verbe qu · on emploie pour indiquer le

mouvement qui se fait dans les plantes au printemps. ξεχωρίζω, v. act., separer, eloigner. ξύλα θαλάσσια, fig., bateaux.

149


Οίκουμένη, ή, s.f., I' uniνers. όποϋ, pron. relat., qui. οχι, particule negatiνe, non.

Παιδίον, τό, s.n., enfant, fils .

ο

π

πανήγυρις, ή, s.f., reunion pour /celebrer une fete. πάντα, pour πάντοτε, adν., toujours: παντοτινός, ή, όν, et παντοτεινός, aνec I' ει, adj., eternel, non

interrompu'. παντού, adν., partout. παράθυρον, τό, s. η., fenetre. παράπονον, τό, s.n., lamentation, cri plaintif, gemissement. πατέρας, ό, s. m. geη., τοϋ πατέρα et τοϋ πατρός, Je pere. πατρίδα, ή, s.f. gen., της πατρίδας, et τής πατρίδος, patrie. παύω, ν .η., cesser; - ν. act., faire cesser, arreter. πέμπτον, τό, s.η., Ial ciηqui&me, partie. περιπατούν, pour περιπατοϋσι, de περιπατώ, ν. η. , marcher. πέταλον, τό, s. η., fer de cheνal. πετάω, v.n. , νoler - ν. act.J jete'r. πέφτω, ν. η., pour πίπτω, tomber - πέφτουν pour πίπτουσι. πίκρα, ή, s.f., la douleur. πλάκα, ή s.f. , table de pierre ou de marbre. πλεξίδα, ή, s. f., tresse de cheveux. πλέον, adv., desormais-plus. πληγώνω, ν. act ., blesser. πνοή, ή, s.f. figuremeηt la νie.

ποτάμια, τά, s.pl., η . au lieu de ποταμούς, rivieres , torrents. πότε, adν. iηter., quand? ποτέ, adν. , jamais-jadis: . ' πού proη. rel., qui , c' est I~· meme que l) ΠOU. e προσκέφαλον, τό, s.n., coussih. προσπαθώ, ν.η., tacher, faire des efforts pour chercher, procurer.

προτού, ~onj., avant que. Πύργος θαλάσσιος, phrase ρobt ique , les vaisseaux de ligne.

150


Ρ

Ρίζα, σταφυλοφόρος, phrase I poetique pour ή aμπελος, la vigηe .

Σ

Σdς, pour ύμίiς , ύμίν, ou ύμίi:ιν, pron., νous. σβησθέν, part. de σβαίνω, ν .a. , eteiηdre.

σβηστά; voy. σβησθέν. · σείς , pour ύμείς, proη pers. ηοm., vous. σηκώνομαι, ν. η . , je m' eleνe. σημαίνω, ν. act. et η., soηηer, resonηer, retentir. σκοτώνω, ν . act., tuer. σμαράγδα, τά, s. pl. η., fig. les prairies. σπλάγχνον, τό, s.η. mot de teπdresse , qu' uη pere, ou une mere emploit,

en parlaηt a ses eηfaηts. στάμνα, ή, s. f., urηe. σταύλος, ό , s. m., ecurie. στεγνώνω, ν . act., essuyer J s~cher. στέκομαι, ν . η. , rester, demeurer , etre. στεφανώνω, ν. act., couronner. σύρμα, τό, s.η ., fil de metal ; et fig . les cordes d, uη iηstrumeηt.

Ταμησσός, ό, s. m., la Tamise. τελειώνω, v.a., finir.

τ

τήν, pour αuτήν , pron . pers., acc., elle. τής, pour έαυτfjς, proη , poss. , sοη , sa, ses. τινάζω, ν . act., lancer-secouer. τρέξιμον, τό, s. η., la course. τρέξο\ιν, pour τρέξουσι , de τρέχω, ν .η . , courir. τριγύρω, adν. de lieu, tout autour. τώρα, adν. de temps, maintenant.

·Υψηλά, adν. de lieu, en haut. ύψώνομαι , ν. η ., s, elever.

Υ

151

ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΛΒόΥ

φ

φέρνω, ν . act., porter. φιλέω, ν. act., dans la signification de caresser, d' embrasser, de baiser. φορά, ή, s.f., fois, τόσαις φοραίς, adv., taηt de ·fois. φροντίδα, ή, s.f. geη. τής φροντίδας, et τής φρόντίδος, soin . φυτρώνουν, pour φυτρώνουσι de φυτρώνω, ν. act., germer, paisser.

χ

Χαϊδεύω, ν. act., caresser. χαμογελάω, ν.η., sourire Jegerement. χάνω, ν. act., perdre. · χάραγμα, τό, s.n ., une creνasse .

χαράγματα, τά, s. pl. η., la poiηte du jour. χαρίζω, ν . act., accorder, faire uη preseηt. χέρι, τό, s. η . , la main. χέρια, τά, plur. de χέρι , νοy. ce mot. χορεύουν, pour χορεύουσι de χορεύω, ν . η., danser. χόρτον, τό, s.n., le gazoη .

χώμα, τό, s.η . , les ceηdres des morts. χωράφια, τά, s. pl. η., les fermes, les champs.

·Ωραία, adj. fem., belle. ώριμάζω, ν . act. et η . , mι1rir.

152

Ω

Αϊτηση τού Κάλβου στόν Δήμο Ζακύνθου νά τόν ενισχύσει στίς σπουδές

του. Προσι ι πογράφει ό Ούγκος Φώσκολος.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ

Ν. Π. 'Ανδριώτη

Καθηγητού Πανεπισττιιιίου Θεσσ/νίκης

'Εδίστασα πολύ νά δώσω τίς παρακάτω γραμμές σ' ενα τιμητικό

τεuχος γιά τόν ποιητή, γιατί συναισθάνομαι πώς ρίχνουν περισσότε

ρη σκιά παρά φώς στή μορφή του, πού συγκεντρώνει στά χρόνια μας τόση δικαιολογημένη τιμή καί συμπάθεια. Βέβαια σ' ενα τεuχος

τιμητικό πρέπει νά κυριαρχή ή αναγνώριση :r&ν άξιων του προσώ

που πού τιμάται, καί οί άτέλειες, τά τρωτά, πού αδύνατο νά μήν

ύπάρχουν, νά ύποδηλώνωνται 'συγκρατημένα, γιά να μή χαλοuν τήν aτμόσφαιρα του έορτασμοu. ~Αν ήταν νά τιμοuμε μόνο τούς τέλειους

καί τούς άψογους (καί μέ ποιά κριτήρια;), πολύ σπάνια θά τιμούσαμε

ιiξίες άνθρώπινες*.

·Ωστόσο πιστεύω πώς τά τιμητικά τεύχη γιά ίστορικά πρόσωπα,

δπως τά καθόρισε ή παράδοση τής «Ν. 'Εστίας>>, εΙναι λιγώτερο μέσα

ιτανηγυρισμοϋ γύρω άπό στημένα ε'ίδωλα, καί περισσότερο συμβολές

στό ξεκαθάρισμ τών iδεών μας "{ιά τίς πνευματικές μας άξίες, στήν

καλύτερη, πλησιέσιφη γνωριμία τους, πού, άν πολλές φορές

λιγοστεύη τή φήμη καί χαμηλώνη τό πρόχειρο βάθρο δρισμένων

ιτροσωπικών άξιώv, συχνά βοηθεί στό στερεώτερο καί μονιμώτερο

άνέβασμα τών ίδιων ij Cίλλων άξιων πού παραγνωρίστηκαν. 'Όσο γιά τά ίδια τά πρόσωπα πού άντιπροσωπεύουν τήν πνευματική ζωή, ίδίως

δσοι δέ ζοuνε πιά, <<aφοβοι καί άλυποι» καθώς εΙναι μέσα στήν

••παντοτινήν τους είρήνην>>, δπως χαρακτηρίζει τούς νεκρούς ό

* Βλ . άπάντηση στόν κ. · Αvδριώ~η άπό τόν κα.θηγητή τοϋ πανεπιστημίου . Αθηνών Γ Κουρμούλη, άτή μελέτη Γ. Κουρμούλη στό εργο αύτι1.

ιss


Κάλβος, δέν εχουν οϋτε φόβο κανένα οϋτε άνάγκη άπό τίς κρίσεις

μας . Οί ίδέες γι' αuτούς, άν χρειάζεται νά φρεσκάρωνται άπό καιρό σέ καφό, είναι γιατί άποτελοuν ενα βλέμμα στά βάθη του πνευμα·μκοu έαuτοu μας, μιά έπέκταση του <<γνώθι σαυτόν» στήν όμαδική μάς πνευματική ύπόσταση . Κρίνοντάς τους κρίνουμε κυρίως τόν έάυτό

μας καί δείχνουμε πόσο ε'ίμαστε άξιοι νά τούς συνεχίσουμε. 'Εξάλλου έλπίζω νά προσέξη ό άναγνώστης δτι οί παρατηρήσεις

μου, περιορισμένες στή γλωσσική μέ τή στενή εννοια άποψη, δσο κι άν είναι συχνά δυσμενείς κ' ένισχύουν τήν άποψη πού κi' άλλοι, καί κυρίως ό Γ. ~ Αποστολάκης 1 , ύποστήριξαν, δτι ό Κάλβος δέν είναι

μεγάλος ποιητής, δέν. μπαίνουν ώς τόσο στήν ούσία τής ποιητικής

dξίας, πού είναι κάτι περισσότερο ιiπό τή γλωσσική τελειότητα, καί

πού τήν άναγνώρισαν κριτές μέ βαθύ ποιητικό α'ίσθημα, δπως ό

Παλαμiiς2 • ·Ο Κάλβος μέ τήν αύστηρότερή ιiναζήτηση των γλωσσι

κών καί ποιητικών άτελειών του δέν μπορεί νά κατεβαστή κάτω άπό

τά πρώτα σκαλιά τής ποιητικής aξίας, πόύ δσο κι άν είναι χαμηλά, πάντα είναι τόοο δυσκολόφταστα, δπως όρίζει ό Καβάφης, καί στέκουν τόσο ψηλότερα άπό τό πεζό έπίπεδο των κοινών άνθρώπων,

άκόμα καί των πιό φωτισμένων κριτικών.

Οί άρχές του περασμένου αίώνα ήταν μιά έποχή πολύ δύσκολη

γιά τούς 'Έλληνες ποιητές. Γλωσσικό οργανο καλλιεργημένό, πού είναι άπαραίτητο γιά μιά ψήλότερη ποίηση, δέv ύπήρχε. Τό Βυζάντιο

δέ μάς κληροδότησε καλλιεργημένη λογοτεχνική γλώσσα, πού κι άν

ύπήρχε, ζήτημα είναι· dν θά περνοuσε τό άγεφύρω'rο χάσμα του πνευματικοί) μας ξεπεσμοϋ, στούς πρώτους αίώνες τής σκλαβιaς.

Ύπήρχε βέβαια καί τότε μιά κοινή νεοελληνική γλώσσα, πάντως μέ

λιγώτερη συνοχή άπό τή σημερινή, πού μιλιοuνταν μέ τοπικούς

χραiι.ίατισμούς στά μεγάλα έλληνικά κέντρα. Μά ή γλώσσα αuτή δέν είχε ιiξιοποιηθfj σέ λογοτεχνικά εργα επιβλητικά, ωστε νά χρησιμεύη

ώς άφετηρία μιας λογοτεχνικής παράδοσης. Ποιητές στή ζωντανή

γλώσσα σάν τό Χριστόπουλο · δέν ξεπερνοuσαν Ίό έπίπεδο των

στιχοπλόκων, καί γι' αύτό ή συμβολή τους στή λοyοτεχνική άξιοποίηση του λαϊκοu γλωσσικοί) όργάνου ήταν μηδαμινή. .

'Η πεζογραφία πάλι μέ τήν άδιάλλαχτη λαϊκή βάση πού τής εδινε ό Βηλuρiiς φαινόταν μέσα στό παντοδύναμο άρχαϊστικό ρεuμα

τής έποχής πολύ πρωτοποριακή - φουτουριστική καί δέν έπλαισίωνε

καθόλου έποικοδομητικά τήν νέα λογοτεχνική προσπάθεια. 'Έτσι τή μόνη ζωντανή λογοτεχνική παράδοση τή σχημάτιζαν

τά προφορικά δημοτικά τραγούδια, πού τότε μόλις dρχισαν νά

156

I. Γ. 'Αποστολάκη . Τά τραγούδια μας. σ . 291 ιι:.έξ. 2. Κ. Παλαμά, Τά πρώτα κριτικά. (Α. Κάλβος).

Η ΓΛΩΣΣΑ

καταγράφωνται άπό τούς πρώτους συλλογείς Passov καί Faurίel. Δίπλα στό λίκνο αύτό τής νεοελληνικής λογοτεχνικής . yλώσσας όρθώνονταν ό αiωνόβιος δράκος τής παραδομένης άπό τούς αίι'.Ονες

,.εζής γραφτής γλώσσας τής έκκλησίας κ:αί τών λογίων δασκάλων,

ερας πολυπρόσωπο, πού ό καθένας τήν τραβοuσε πρός περισσότερο

ή λιγώτερο αρχαϊστική κατεύθυνση, ανάλογα μέ τήν άρχαιομάθειά

του. Κι άνάμεσα στούς δυό άσυμβίβαστους γλωσσικούς όργανισμούς

πρόβαλε ό Κοραής μέ πρόγραμμα συμβιβαστικό, γιά μιά γλώσσα <<μήτε πολλά έλληνίζουσαν μήτε βαρβαρίζουσαν» καί σ' αύτήν

ι'iρχισαν νά προσχωροuν οί μετριοπαθείς τής έποχής.

Μπροστά σ' αύτή τήν κατάσταση τί θάκανε eνας γεννημένος

ποιητής δέν είναι άνάγκη νά τό δογματίσουμε a prίorί. Φέγγει στά μάτια μαςτό παράδειγμα του Σολωμοu. Ποιητής μεγάλος, έρωτικός μέ

τήν εuρύτερη εννοια τής λέξης, δχι έγκεφαλικός, δέν μποροϋσε νά

έκφραστή οuτ_ε μέ τήν όλόνεκρη άρχα'tζουσα ούτε μέ τά κοραϊκά

εμπλαστρα 1 • :Η δροσιά καί φρεσκάδα πρωϊνοu τριαντάφυλλου, πού

άναδίνουν μερικά άπό τά καλύτερα μικρά του ποιήματα, ήταν έντελώς άδύνατο νά άποδοθfj χωρίς όλοζώντανη γλώσσα. Ε{ναι μάλιστα

χαρακτηριστικό πώς ή ποιητική του οσφρηση δέν τούδωσε καιρό ούτε άναζητήσεις νά κάνη άνάμεσα σέ διάφορες γλωσσικές μορφές

πρίν καταλή'ξη στή ζωyτανή γλώσσα, δπως εκαναν καί ό Βαλαωρίτης

καί ό Παλαμάς άργότερα . Είδε τό σωστό δρόμο μεμιάς. 'Αναγκάστη

κε βέβαια νά παλέψη σκληρά μέ τό άδούλευτο ύλικό τής Καϊκής

γλώσσας, γιά νά τό καταξιώση πρι'.Οτος αύτός σέ μέσο ανώτερης

εκφρασης, Κ!Χί νά καταναλώση μεγάλο μέρος άπό τήν ποιητική του

άξία στόν άγώνα αuτόν. Ποιός ξέρει, αν ό Σολωμός εΙχε καλλιεργημένη γλι'.Οσσα μπροστά του καί εϋρισκε ποιητική παράδοση καί

άτμόσφαιρα γύρω '!Ου, αν δέν θά €φερνε σέ α'ίσtο 'τέρμα τά

μεγαλεπήβολα Σχεδιάσματά του . . ·Ο Κάλβος δμως, ποιητής άσυζήτητα μικρότερος καί τύπος

διανοητικός, δέ φαίνεται οuτε κάν νά προβληματίστηκε μπροστά στή

γλωσσική αθλιότητα τής έποχής του. 'Αντίθετα μοιάζει νά τή βρήκε άρκετά βολική καί του χεριοu του. Οί συγκινήσεις του δέν άναδίνον

ταν από βιi:i:ιματα αμεσα, κατάσαρκα, δπως ε{ναι τών μεγαλων

ποιητών. Τό μαρτυρεί ή τέλεια ό:πουσία τοϋ έρωτικοu στοιχείου άπό

Ι. Είναι άλήθεια περίεργο πώς ό Κοραής μέ πνευματική καλλιέργεια τόσο

πολύπλευρη καί μυαλό όχί τύ.χαίο, ε!δε τό πρόβλημα τής γλώσσας μέ τίς παρωπίδες ~οϋ μορφωτικοu πεζοu λόγου καί δέν προβληματίστηκε καθόλου ιϊν τό ~θνος θά μποροuσε μέ τέτοιο γλωσσικό μείγμα νά καλλιεργήση λογοτεχνία. Θαυμαστής τοϋ γαλλικοϋ

διαφωτισμοϋ, έξαρτοuσε τήν πνευματική μας άναγέννηση άπό τήν παντοδυναμία τής

έπιστημονικής καί φιλοσοφικής διδασκαλίας καί εδινε στήν ποίηση μικρό ρόλο.

]57

τούς στίχους του . Προέρχοντμι άπό τήν πνευματική του καλλιέργεια,

άπό iδέες, άπό βιβλία. 'Ανήκαν σέ κόσμο πού έκφράστηκε πρό πολλοi3 άέ γλωσσικές μορφές πού τίς άπηχοϋσε περισσότερο τό γλωσσικό άνακάτωμα παρά ή καθάρια βρυσομάννα τοϋ νέου άνέκφρα

στου άκόμα κόσμου πού ύπαινίσcrονταν ή λαϊκή ποίηση. Ό Κάλβος εβλεπε τό παρόν, δσο εvδοξο κι άν ήταν, άνάμεσα άπό οiκειότερο γι,

αύτόν παρελθόν, τό μετροϋσε μέ παλιά άξιολογικά μέτρα κ' αίσθά

νονταν τήν άνάγκη νά τό ντύσfl μέ μορφή έπιcrημοποιημένη, γιά νά τό νιώση καλύτερα.

'Η θέση του άπέναντι στή ζίοή προσδιορίζεται άνέκκλητα άπό μιά βαθειά άπαισιοδοξία γιά τήν άνθρώπινη μοίρα: Δυστυχισμένα

πλάσματα I τής πλέον δυστυχισμένης Ι φύσεως, τελειώνομεν I fναν θρήνον καί είς aλλον I πέφτομεν πάλιν. 'Έτσι άρχίζει τόν ϋμνο «Είς τήν έλευθερίαν>>. ·Αλλά μιά τέτοια πεποίθηση δέν μπορεί ποτέ νά όδηγήση στήν κατάφαση τής ζωής καί στήν ποιητική της άξιοποίη

ση. Γι· αuτό φεύγει ό ποιητής τήν άνάξια, θλιβερή πραγματικότητα, ζητώντας παρηγορία στήν άρετή καί στό ποιητικόν όνειρο, όπως

εκαναν τόσοι άλλοι όμότεχνοί του. Μέ τή διαφορά δτι, .μ ή έχοντας ό

'ίδιος τή δύναμη νά πλάση δικό του ποιητικό κόσμο, ζητεί κατaφύγιο στήν ετοιμη σκέπη τής άρχαίας ποίησης. Καί μέσα στήν άσφάλεια

τοϋ καταξιωμένου καί άκλόνητου έκείνου κόσμου θεάται μελαγχολι

κά τούς ταλαίπωρους θνητούς τής. έποχής του. 'Αλλά καί c'iλλος ενας J:.όγος κρατούσε τόν Κάλβο στήν άρχαϊκή

τοποθέτησή του άπέναντι στά νεοελληνικά γεγονότα πού ύμνοϋσε.

Λόγος ύποσυνείδητος άσφαλώς, άλλά καί γι' αύτό ίσως τόσο

σταθερός καί άμετατόπιστος: Στήν έποχή τών νεοκλασσικών πού

έξέθρεψε τήν ποιητική διάθεση του Κάλβού, όπως καί του Φώσκολόυ, οί ποιητές δέν μπορούσαν νά καταπιάνωνται μέ θέματα άσήμαντα καί

ταπεινά. Τήν περιοχή αύτή τής ζωής τήν άξιοποίησε μονάχα ό

ρομαντισμός άργότερα. 'Ένα όποιοδήποτε καί χωρίς ιστορική

σημασία έθνάριο πού ξεσηκώνονταν γιά τή λεφτεριά του όχι μόνο δέν

ήταν καθεαυτό φαινόμε.νο. άξιο νά συζητηθή στά ποιητικά σαλόνια τής Εύρώπης, νά γίνη ποιητικός θρϋλος καί νά ξεσηκώση τόν κόσμο,

δπως συνέβη μέ τό μοναδικό στήν ευρωπαϊκή ίστορία φαινόμενο τοϋ φιλελληνισμού, <iλλά καί ήταν ζωηρά ένοχλητικό έπεισόδιο μέσα

στή γαλήνη καί τήν άσφάλεια τής 'Ιερής Συμμαχίας. Γιά μιά Έ λ

λ ά δ α δμως πού έπί τέλους άποφασίζει νά ξανάρθη στή ζωή καί στή μεγαλουργία, τό πρaγμα διαφέρει. Μιά 'Ελλάδα πού όσο κι dν τήν

dλλαξε ό χρόνΌζ, έξακολουθεί νά Εχη ποιητές πού γράφουν περίπου . σάν τούς άρχαίους, πού προσεύχονται άκόμα στούς όλύμπιους θεούς,

έμπνέονται άκόμα άπό τίς φτερωτές κόρες τής Μνημοσύνης, καί στούς πολέμους ξέρουν. νά έπικαλοϋνται · κατά τοϋ έχθροϋ τίς

158

Η ΓΛΩΣΣΑ

'Ερινύες, ήταν κάτι πού επιβάλλεται μόνο του στήν εύρωπαϊκή γνώμη.

Δέν ξέρουμε άν δλα αuτά τά συλλογίστηκε ετσι ό Κάλβος.

Πάντως σάν ποιητής τοϋ καιροϋ του, τά διαισθάνονταν. Μέ τόν

· Ελλαδικό κόσμο τής έποχής του δέν είχε καμμιάν άμεση πνευματική έπαφή. Ή Έλλάδα ήταν γι' αύτόν μιά ίδέα. τίς Ώδές του τίς εγραψε κυρίως γιά τούς φιλέλληνες καί 'ίσως γιά τόν έαυτό του , σάν

άπάντηση στήν εσωτερική κραυγή, πού τόν ρωτοuσε τί κάνει αύτ.ός τήν ιϋρα πού τό εθνος του χάνεται. ΕΙναι iJμνοι σέ ίδέες πατριωτικές, όχι πολεμιστήρια. Γι' αuτό ή 'Ελλάδα πού ύμνεί στίς 'Ωδές του είναι

τόσο μακρυνή aπό τήν πράγματική . 'Ένα εθνος νηστικό, ξεγυμνωμένο, τελείως άγράμματο, άπαγριωμένο, δοσμένο άπό αiώνες στήν

κλεψιά καί σ' δλη τήν κατάντια πού όδηγεί ή μακρόχρονη σκλαβιά,

δπως ήταν τότε ό iJπαιθρος έλληνισμός, γιατί οί εϋπορες καί

μορφωμένες τάξεις βρίσκονταν μόνο στά πολύ μεγάλα κέντρα καί eξω ά.πό τήν καθαυτό Έλλάδα, ενα τέτοιο εθνος δέν μπορούσε νά γίνη

θέμα νεοκλασσικών ιδδών. 'Έπρεπε χωρίς άλλο τά ράκη του νά

σκεπαστοϋν μέ τήν πορφύρα τής άρχαίας του δόξας, καί γιά ενα

τέτοιο κατόρθωμα ή ποιητική φαντασία εΙναι άρκετή . Νά γιατί ό ποιητής όραματίζεται τόν 'Αγώνα όλόκληρο μορφικά

σάv άρχαία συμβάντα, καί τούς πραγματικούς ijρωες μέ τή ρουμελιώτικη φουστανέλλα καί τή νησιώτικη βράκα τούς κινεί πίσω άπό ενα

μισοδιάφανο παραπέτασμα, ιδστε νά μ ή βλέπουμε παρά τίς σκιές τdυς,

πού τούς δείχνουν μέ άρχαίες πανοπλίες . . ο πόλεμος γίνεται ετσι

σιδηpοχάpμης 'Άρης, ή μέρα πού ξημερώνει μέ τή βαρειά καθημερινή

έντολή της, δέν είναι παρά ή θυγάτηρ · Υπερίωνος, στά δάση τής Ζακύνθου άντηχοuν καί σήμερα τά θεία τής Άρτέμιδος άργυρa τόξα, ή ποίησή του είναι τοϋ Άπόλλωνος τά χρυσά δώρα, -rά κύματα τής

θάλασσας, δπου ξετυλίγεται τό δρfiμα τής ι'iνισης πάλης μέ τόν τύραννο, είναι ποσειδώνια παιχνιδίσματα. 'Ο ερωτας εΙ ναι δπως

άλλοτε Κύπρις, ή γεωργία, Δήμητρα, τό φεγγάρι , τρίμορφος Έκάτη.

Προσφωνεί τίς Μοϋσες καί τίς καλεί νά πι'iνε στή μαχόμενη ·Ελλάδα,

δπου μέσα στή φωτιά καί τό μαχαίρι πού διασταυρώνονταν δέν ήβρε ό

'ίδιος ό ποιητής ησυχο τόπο νά σταθή. Στίς 'ίδιες Μοϋσες aφιερώνει

όλόκληρη τήν 5 ιδδή του, δπου δλα είναι ποιητική ψευτιά , aπουσία

κάθε εiλικρίνειας καί ένδιαφέροντος γιά τήν πραγματικότητα, μέ τήν

όποία δέν εχει καμμιά ψl)χική έπαφή.

'Ώστε <<έν aρχij ήν >> τό φιλολογικό ψεύτισμα της ζωfjς. 'Ο

δρόμος πού όδηγεί άπ' αύτό στό ψεύτισμα τής γλώσσας είναι 'ίσιος καί σύντομqς I. Ή 'Ελλάδα δπως τήν εβλεπε ό 'ίδιος δέν εκφράζονταν

Ι . Σωστή ή παρατήρηση του κ. Κ. Δημαρίi, δτι ό Κάλβος άvήκε στούς ποιητές

159

. ΑΠΑΝΤΑ ΚΑΛΒΟΥ

μέ τή γλώσσα τοϋ δημοτιiωϋ τραγουδιοϋ, aλλά μέ τό aρχαίο λεξικό. 'Όσο γιά γραμματική, αύτή δέν τόν aπασχόλησε κάν. 'Η γραμματική μορφή του λόγου, ίδίως τοϋ ποιητικου, εΙναι ή έντελέχεια καί ή

πεμπτουσία τοϋ γλωσσικοϋ όπλισμοϋ, καί στηρίζεται στό γλωσσικό

α'ίσθημα πού άποχτοϋμε μέ πολύχρονη τριβή μόνο στή μητρική μας

γλώσσα. Τό α'ίσθημα αύτό δέν τό εΙχε ό Κάλβος, όπως τά περιστατικά

τής ζωής του μaς έπιτpέπουν νά συμπεράνουμε:

Ό Κάλβος φεύγει στά 1805 άπό τήν πατρίδα του τή Ζάκυνθο, 13 χρονώ παιδί, μαζί μέ τόν πατέρα του στό Λιβόρνο, χωρίς τή μητέρα

του, πού δέν εμελλε· νιi τήν ξαναδή, καί άσφαλώς μέ τραυματισμένη ψυχή 1• Στό Λιβόρνό2 καί στή Φλωρεντία, δ που πέρασε τά παιδικά του χρόνια, μορφώθηκε καί άνδρώθηκε μέ ξένη η μάλλον μέ ξένες

γλώσσες, καί δέν τοϋ ήταν πιά δυνατό ούτε τήν έπαφή του μέ δ,τι συναπαρτίζει τήν ψυχική ζωή τοϋ παιδιού νά συνεχίση ούτε τήν

τρυφερότητα τοϋ λόγου μέ τόν όποίο συναγροικιέται τό παιδί μέ τή

μάννα του νά συνειδητοποιήση , οϋτε κάν τόν άσήμαντο έλληνικό

γλωσσικόv όπλισμό του, πού εφερε μαζί του aπό τή Ζάκυνθο, νά

διασώση άχάλαστον άπό τό ξένο γλωσσικό α'ίσθημα πού ι'iρχισε νά

τόν ύποκαθιστa .

Βέβαια είχε στήν 'Ιταλία εύκαιρίες νά μιλή έλληνικά. Οί

'Έλληνες δμως άπό κάθε καρυδιiiς καρύδι πού κινοϋνται δλη τήν

ήμέρα μέσα στό αλλόγλωσσο πλήθος, aραιοί σάν ψαράκια στόν

ωκεανό, καί πού συναντούνται τό βράδυ στό έλληνικό καφενείο η τήν

Κυριακή στήv έλληνική έκκλησιά, δπου τύχη νά ύπάρχουν τέτοια,

καί πού μιλοϋν γλώσσα ό:νάμειχτη μέ ξένες λέξεις καί ξενισμούς,

είναι aτμόσφαιρα κατάλληλη γιά νά χαλάση, όχι νά διαπλάση

έλληνικό γλωσσικό α'ίσθημα . 'Επιμένω στό σημείο τοϋ γλωσσικοϋ

αiσθήματος , γιατί, δπως θά δοuμε παρακάτω, ή άπουσία του κυρίως

εt:ναι πού διέπε ι καί προσδιορίζει τό γλωσσικό συνοθύλευμα τοϋ Κiiλβου 3 •

« στούς όποίους εμπνευση καί έκτέλεση ξεπηδούν παράλληλα>>, στούς όποίους « ή λέξη είναι άρκετά συνδεδεμένη μέ τήν εμπνευση καί άποτελεί μαζί της ενα Ι:νιαίο σύνολο ••

(ΚίΙΚλΟς 2 (1932), σ. 71). Ι .. Ό καημός του γιά τή μητέρα του, πού τή χωρίστηκε πρόωρα, ήταν

ιiγιάτρευτος. ιiκόμα δταν ό ποιητής !:γραψε τήν ώδή «Είς θάνατον••: ώ μητέρα, I ώ τών πρώτων μου χρόνων I σταθερά παρηγόρησις I όμματ' όπού μ ' έ βρέχατε I μέ γλυκά δάκρυα! Τήν «παρηγόρησιν, αύτή, πού μόνο ή μητέρα μπορεί νά σταλάξη στήν ψυχή

του παιδιοu , τήν άναζητεί μάταια στήν κατόπι ζωή του: διατί I μίαν νά μήν εϋρω

τρέχουσαν I διά μέ μόνην μίαν βρύσιν I παρηγορίας ;

2. Ν.Β. Τωμαδάκη , 'Ο Α. Κάλβος άπό Λιβόρνου είς Φλωρεντίαν. 'Αφιέρωμα είς Κ .

"Άμαντον, σ. 176. 3. Πβ. καί Ν. Β. Τωμαδάκη , 'Ανδρέας Κάλβος. Νεοελλl,vικόv Άρχείοv I, σ. 160

Κ . έξ.

160

Η ΓΛΩΣΣΑ

Τήν έλληνική λόγια γραφτή γλώσσα τής έποχής του τήν εμαθε μέβαια ό ποιητής άπ' έδ& κι άπ' έκεί. Έγνώρισε άπό μορφωτικό

ένδιαφέρον καί άρχαίους ποιητές καί διάβασε, έπίσης, τά κε-ίμενα τ&ν Γραφών. τέλεια κάτοχος καί τfjς γλώσσας αύτής δέν ήταν, δπως θά δοuμε_. Σ' αύτό εχουμε καί τή μαρτυρία τοϋ Φώσκολου, όταν εlχε μαζί του τόν Κάλβο, πώς ό προστατευόμενός του γνωρίζει . ό λ ί γ ο ν τά Γαλλικά καί τά 'Ελληνικά, θαυμασίως δέ τά 'Ιταλικά, καθώς καί τό

εύγλωττο γεγονός δτι δταν διορίστηκε καθηγητής φιλοσοφικών

μαθημάτων στήν 'Ιόνιο ; Ακαδημία της Κέρκυρας, έδίδασκε τούς ελληνες σπουδαστές στήν 'Ιταλική . Τήν έποχή έκείνη στούς προο

δευτικούς, κύκλους άπηχοuσαν ο{ γλωσσικές ίδέες τοϋ Κοραή, πολύ πραχτικές γιά τ'ίς πεζές ανάγκες τής έμπορικfjς άλληλογραφίας τών έλλήνων τής διάσπορiiς καί τών άστών τής ·Ελλάδας, πού δέν εΙ χ αν δλοι σπουδάσει άρχαία έλληνικά, καί δέν εβλεπαν άπό τόν άρχαϊσμό

τής γλώσσας κανένα πραχτικό Qψελος . 'Η κοραϊκή γλώσσα ήταν

έπίσης άρκετά άπλή καί κανονική, rοστε νά γίνη οργανο τοϋ έλληνικοϋ διαφωτισμοG- μέ τά σχόλεία. τΗταν λίγο - diτ' δλα, · άρχαία άπλοποιημένη, νέα διορθωμένη, πού δέν μποροbσαν παρά νά τ~· βρίσκουν βολική ολοι οί μή δάσκαλοι καί λογιώτατοι, ολοι δηλ. δσοι

δέν εlχαν τό γλωσσικό άρχαϊσμό γιά βιοποριστικό έπάγγελμα .

ΕΙναι βέβαιο πώς ή γλωσσική αύτή μορφή, μέ τίς άρετές πού

άναφέραμε καί μέ τό πρόσθετο πλεονέκτημα δτι ι:iποτελοuσε πολύ

προοδευτικό κίνημα μέσα στήν άρχαϊστική άλλοφροσύνη τών δασκά

λων, είχε ολα τά προσόντα γιά νά ίκανοποιfi τό συγκρατημένο

φιλελευθερισμό του Κάλβου καί τό πουριτανικό δέος του μπροστά σέ

κάθε τι ταπεινό καί πρόστυχο. Συμβιβάζονταν καλύτερα καί μέ τή

λειψή καί άνεuθυνη κατάρτισή του στά έλληνικά 1 • 'Έγινε λοιπόν ή γλώσσα του2. Όταν μετά τό χωρισμό του άπό τό Φώσκολο στό

Λονδίνο δυσJCολεύτηκε οiκονομικά στή ζωή του κι άναγκάστηκε, έκτός άπό τά ίδιαίτερα έλληνικά μαθήματα πού παράδινε , vά

μεταφράση στη νέα έλληνική γιά λογαριασμό τfjς 'Εταιρείας τfjς

Βίβλου θρησκευτικά συγγράμματα\ αύτή τή γλώσσα μεταχειρίστηκε.

'Ιδού μεικά χαρακτηριστικά δείγματά της, άπ' έκείνα πού παραθέτει ό Βουτιερίδης4 : «Θέλω βαρέσειν τόν βοσκόν καί τά πρόβατα θέλουσι

διασκορπισθήν ... Σύ θέλεις μέ ιiπαρνήσειν τρίς>>, πού θυμίζουν τοϋ Κοραή τά <<εlχαν μεταφράσει ν καί έκδώσειν>> , <<·Η γλώσσα, γράφει ό

I. Έντελώς σφαλερή ή γνώμη τοϋ Σ . Στουραfτή, Ό ποιητής 'Ανδρέας Κάλβος. Άθηνίi 27 , 276, 282, πώς ό ποιητής ε!χε βαθειά γνώση τής 'Ελληνικής καί πώς ή γλώσσα του παρουσιάζει όμαλότητα.

2. Κ. Παλαμά, τά πρώτα κριτικά (Α. Κάλβος), σ. 39. 3. Η. Βουτιερίδη, Ή γλώσσα τοίi Κάλβου, Ίόν. Άνθολ . 2 (1928) σ. 42. 4. δπου παραπ. σ. 19 .:. έξ .

161

Η ΓΛΩΣΣΑ

Βουτιερίδης, τής μετάφρασης αύτής δέν παραλλάζει καθόλου άπό τή γλώσσα τώ'v Ώδών. 'Η μορφή καί τών δύο εΙναι ή 'ίδια ... τά ίδια λάθια γραμματικής καί συvταχτικου, οί 'ίδιες άκυριολεξίες, ή ίδια άοpιστο

λογία. τό 'ίδιο παράξενο φτιάσιμο ούσιαστικών καί έπιθέτων·(,s. ·Ο ταυτισμός αύτός τής γλώσσας πού μεταχειρίστηκε ό, Κάλβος

στίς μεταφράσεις καί εκείνης πού εγραψε τίς 'Ωδές του δέν ε{ναι καθ,

δλα σωστός, γιατί τίς μεταφράσεις τίς εκαvε σάν άγγάρεια, άvόρεχτα,

aπό βιοποριστική ανάγκη καί χωρίς τήν παραμικρή καλλιτεχνική προσπάθεια, γι· αότό ε[ναι άπό γλωσσική άποψη πραγματικά άθλιες,

ένώ στίς 'Ωδές ε βαλε δ λ η του τήν καλαισθησία καί τήν ποιητική του

διάθεση, καί ύπάρχουν έκεί, παρά τήν άναρχία πού βασιλεύει, πολύ aνώτερα δείγματα καλου γούστου. Στή βάση τους δμως οί δυό

γλωσσες αότές είναι περίπου οί 'ίδιες. Έκείνο πού διακρίνει τή

γλώσσα τών Ώδων είναι τά άρχαϊκά στοιχεία πού συνειδητά,

σκόπιμα εiσάγει, γιά vά δώση στήν εκφρασή του τόν «σοβαρόv,

ίJψηλόν τόνον», πού τόσο τόν ποθεί, γιά νά ύψώση τό uφος τοu'. Τήν aρχαιοπρέπεια τήν επιδιώκει όχι μόνο μέ τό σφιχτοδεμένο, μεστό άπό

νόημα καί λιγόλογο επτασύλλαβο, δχι μόνο μέ τή συχνή μίμηση

aρχαίων στίχων, δπως τό πολυτέκνου θεdς ώ Μνημοσύνης I θρέμματα πτι:ρωτά. πού θυμίζει τό πινδαρικό μdτερ ώ χρυσοστεφάνων άέθλων,

'Ολυμπία, η τό ώ λαμπροτάτη Κόρη Διός ... Έλευθερία, πού θυμίζει -!ό aρχαίο Έλι:υθερία. Διός ολβιον τέκος, η τό aκουσον τήν φωνήν μου, Ι καί της ψυχής μου τiλcσοιι I τόν μέγα ν πόθον, πού θυμίζει τό γνωστό όσσα δέ μ οι τiλειας I θuμος lμέρρει, τέλεσαν. 'Επιδιώκει τήν aρχαιοπρέπεια καί μέ φράσεις, αύτούσιες aρχαίες, δπως τά ύπέρ πάτρης, άγλαά δώρα, καί τέλος μέ λέξεις πολύ aρχαίες, καθώς τά ουσιαστικά ζύγωθρον, σίμβλα,

βάκτρον, χάρμα, χαρμοσύνη, lfτrη, στέφος, τά επίθετα άμώμων, λύσιον,

Λητογενέος, άένναα, ήq)α, καρτερός, άμάχητον, κλεινός, βρονταία,

χειμέρια, ύψήνορα, μόρσιμος, ,. τά ρήματα έχθαίρουσιν, νοείς, ίfχεον,

δακρυχέουσα. δείJτε. βρέμων, σεβάζων, η γραμματικούς τύπους άρ

χαίους η αρχαϊκούς, πάντως άχρηστους στήν καθαρεύουσα, καθώς

τάς ήνίας, άμιλλητήρια πέταλα, θαλπτήριον φώς, άνθρωπικήν μορφήν,

μειδίασμα, ψάλματα, κλαύματα, άκριβή (=aκριβά, πολύτιμα), κεραυνοί, έλευθεροί. κατευοδοίτε, δροσόεντα, δενδρόεντος.

Συχνά δταν ή λέξη δέν είναι άπαρχαιωμένη, τή μεταχειρίζεται μέ

μιά aπαρχαιωμένη σημασία της, κινδυνεύοντας νά γίνη άσαφής, γιά

5. στό ϊδιο σ. 20.· I. Τό δτι αναγκάζεται νά συμφύρη aρχαία καί νέα γλωσσικά στοιχεία (μακαρονι

σμός) δέv ενοχλεί καθόλου τό γλωσσικό α'ίσθημα του Κάλβου. Ό Κοραής άντίθετα,

μολονότι ή γλωσσική του θέση ιϊφινε άνοιχτή τή θύρα στούς μακαρονισμούς, ι5χι μόνο

τούς aπέφευγε, <iλλά καί τούς στιγματίζει ρητά στή Συλλογή τών προλεγομένων

(Παpίσιοι 1833), σ. 148.

162

Η ΓΛΩΣΣΑ

να ει ναι ιiρχαικωτερος. 'Ιδού λίγα παραδείγματα: τόν λίβανον σωρεύω

μ ' (i φ θ ο ν α χέρια (= χωρίς φειδώ) · τό θείον φ ι λ ε ί τούς ίfμνους

=(ιiγαπa) · τά κρημνά τής άρετής οίfτω έ π ι βαίνω (=aνεβαίνω)· εlς τάς

δ χ θ α ς τώv Ψαρών («τούς γιαλούς)· aν φ ύ γ ω σ ι τό δρέπανον

I θανατηφόρον (=άν aποφύγουν) · ώς ι'iγια χ ρ ή μ α τ ά-. λατρεύονται (πράγματα)· π ο ν η ρ ό ς βασιλεύς (=κακός)· ffμερος δ χ λ ο ς (=λαός)· u σ τ c p ο v χαίpc (=γιά ύστερνή φοpά)· δ τ ι σύ δέν έγνώρισας (=διότι)· τί ν ο ε ϊ ς (=τί συλλογίζεσαι)· liργον ήρώων ύ π άρχε ι I τό τρόπαιόν σας (=εl.ναι).

· Αρχαϊστικός ζήλος καί κάποτε μετρική εύκολία τοϋ έπιβάλλουν τή χρήση έπιθέτων σέ -ιος, καθώς χιτώνα σ"εδώνιον, τήν άέριον σφαίραν,

τήv δέλφιον πέτραιι, τήν Άράβιον φοράδα, τήν στροφήν τήν λέσβιον, τό κϋμα Ίό νιον. Δέλφιον όρος, έσπέριον aστρον, αlόλιον φύσημα, τά ζεφύρια

πνεύματα. χειμέρια νέφη, πολέμιον Q.σμα; ποσειδώνια κύματα.

Του Κοραϊκοϋ γούστου τής έπ?χfiς του}ήταν τότε, άρχαϊσμοί

μαζί καί ~εωτερισμοί, τά όδόντια, όνύχια, νησία, πανία, κερία, βυζία.

Στόν Κάλβο r']ταν συμπαθέστεροι 'ίσως οί τύποι αότοί , γιατί θά τούς

ij ξερε καί ιiπό τό μητρικό του iδίωμα τής Ζακύνθου πού διατηρεί τά

ιiσυνίζητα.

'Εκείνα δμως πού μένουν άνεξήγητα καί ώς aρχαϊσμοί, καί

βαρύνουν αποκλειστικά τή γλωσσική καλαισθησία τοϋ ποιητή , ε{ναι

τά ρηματικά αύθαίρετα κατασκευάσματα' σέ -άεις, -άουν καί -άουσι τοϋ

ένεστ. καί -αον του παρατατ. , πού σχηματίζει, ξεγελασμένος άπό τίς

κανονικές καταλήξεις -άω καί -άει τοϋ ένικοu: χαμογελάεις, βροντάομ

σι. κεντάουσι. πετάουσι-πετάουv, πεpvάουσι-περvάουν, άποσπάουσι-πη

δάουι•, σιγάουσι, κτυπάουσιν, έβρόνταον, έπέταον.

Μανία άρχαϊστική, χωρίς νά aποκλείεται καί ύστεροβουλία

μετρικής εύκολίας, τόν κάνει νά βάζη άσυναίρετους τύπους πού ήδη

στήν aρχαία 'Ελληνική ε\.χαν συναιρεθfj: δασέους έλαιώνας, άργυρέα όμίχλη, τά φώτα σιγαλέα, τών άγεννέων άνθρώπων, τών γηγενέων

δρακόντων, τών παρθένων θεdειδέω ν κτλ.

'Επίσης προσπαθεί νά είναι aρχαϊκός στή σύνταξη .. Η πρόθ. έπί μέ γενική πού έσύντασσε τότε ή γραφτή γλώσσα τοϋ φαίνεται πολύ

τριμμένη καί aντιποιητική, γι' αότό tή συντάσσει μέ αιτιατική: έπί τό

ζύλον βάλετε στέμμα· έπί τάχείλη· σχίζονται έπί τούς βράχους έπί τό μέγα

έρείπιον · έπί τάς κεφαλάς τών άχαρίστων· όρθός έπί τήν πρύμνην· έπί τόν

Ύμηττόv έβλάστησεν ή δάφνη κτλ. Συντάσσει τό ότε μέ ύποταχτική,

γιά ν ' άποφύγη τό κοινό δταν: δτε πλησιάση, δτε ή ψμχή σοϋ λείψη.

Γράφει διά πάντοτε (=γιά πάντα), άντίκρυ τών βασιλέων· έμπpόξ .τών οφθαλμών μου· είς τόν χειμώνα I τό νερόν ... κυλίεται, δλα σόλοικα, γιά

Ι. Πβ . Γ.Ν. Χατζιδάκη, Μεσαιωνικά καί νέα Έλληνικά I, 39.

163


ν' άποφύγη τούς συνηθισμένους συνταχτικούς τύπους. 'Επειδή !iχει

aποκλείσει έντελώς τό θά καί γράφει παντοϋ, δπώς ό Κοραής, θέλει δακρύσειν, θέλει είπείν κτλ., άναγκάζεται νά συντάξη καί θέλει φανοίJν, θέλει άντηχήσουν ά.ντί θά φανοί5ν κτλ.

τί άλλο παρά άρχαιόπρεπη μεγαληγορία κυνηγά ό' ποιητής καί

μέ τήν τόση συχνή μετακίνηση τής φυσικ~ς σειράς τών λέξεων μέσα στή συνταχτική πρόταση: τών λαμΠρών Ζάκυνθίων I άνθος παρθένωvτόν πρό τοιαύτης καίοντα I θεάς τήν σμύρναν· τολμηρών κυνηγών Ι πλήθος Άράβων· ώς έλαφρά διαλύονται I 6νειρα βρέφους καί ό θόρυβος I παύει τών ζώντων· ή αίώνιος τόν έσκέπασε I μοίρα θανάτου· ό βασιλε.ύς σου έχάρισ"ε I τών άθανάτων· τά θεϊα τfjς Άρτέμιδος I aργυρό. τόξα· κανείς δέ δέν έμέτρησε I αύτών τό πλήθος. 'Επειδή ή σύνταξη αύτή

παρουσιάζεται ά.νάμεσα στόν τελευταίο έφτασύλλαβο καί τόν τελικό

πεντασύλλαβο κάθε στροφής, φαίνεται πώς γίνεται καί άπό μετρικούς

λόγους, 'ίσως καί γιά λόγους ϋφους . Πρόκειται άλλωστε γιά κοινότατο

φαινόμενο στούς ποιητές, σά στοιχείο uφους παθητικοϋ. Σάν τέτοιο

τό σύναντοuμε · καί στόν Παλαμά 1 • 'Αρχciϊσμός θεωρείται ά.πό πολλοuς καί ή τόσο χαρακτηριστική

στή γλώσσα του Κάλβου έπίταξη τοϋ έπιθέτου: τοϋ παραδείσου

tλικωvίου. τής γίjς πολυβοτάνου. τήν κεφαλήν σεβάσμιον, τών τυράννών

δολισφρόvώv, τά ρόδα ήψα, τούς πύργους θαλασσίους, τής 'Ελλάδος

ι.:αλλιστεφάνου, τά βουνά σκιώδη κτλ. ·Ο Σ. Στουραiτηςz παpαλληλίζει αιJτή τή σύνταξη μέ τά όμηρικά ούρανόν άστερόεντα, Νέστορα δίον, μιιηστήρσιν άναιδέσι. Βέβαια μέσα στήν άρχαϊκή γλώσσα του Κάλβου εvας τέτοιος aρχαϊσμός δέ θά i]ταν ξεκρέμαστος, ώστόσο έπειδή ή έπίταξη τοϋ επιθέτου δέν είναι χαρακτηριστικά ά.ρχαία καί έπειδή τή

μεταχειρίζεται, εστω κaί aραιότερα, καί ό Παλαμάς όχι ώς ά.ρχαϊσμό,

άλλά μόνο ώς μέσο uφους3, κλίνω νά δεχτώ δτι καί ό Κάλβος μάλλον γιά τόνίδιο λόγο τήv προτιμii, έπηρεασμένος καί άπό ξένα ύποδείγματα. δπως τά γαλλικά amour, eternel, chanson, douce, ame sensible κ:.τ.λ.

'Επειδή ή γλώσσα μας κανονικά προτάσσει τό . έπίθετο, ή έπίταξή του ξαφνίζει τό γλωσσικό ·μας αίσθημα καί τό κάνει πιό

ζωηρά αίσθητό. . Μέσα στό γλωσσικό καί μορφικόν aρχαϊσμό τόυ χάνονται τά

άραιά καί σπάνια ζωντανά στοιχεία τοϋ λόγου του. <<Στούς aρχαϊκούς

στίχους του, παρατηρεί ό Μ. Σιγοuρος4, στήν καθαρεύουσα γλώσσα

ι. Βλ. Ν. Π. 'Ανδριώτη, Ή γλώσσα-τοϋ.Πiiλαμα. Τεϋχος Κ. Παλαμα <<Ν . . Εστίας ". σ . 255, κ.έξ .

2. 'Όπου παrαπ . σ. 285. J. Ν: Π. · Αvόριώτη, δπου παραπ. σ. 258. 4Ό ΣτόΎ πpόλογ.ο τfu"Ι:: 'Απάντων τοίι Κάλβου σ. 21 ,.' Εκδόσεις Στοχαστης .. :

164

Η ΓΛΩΣΣΑ

του κρuφοσαλεύει κάποτε ή δημοτική ψυχή , κaποια λαϊκή λέξη σάν d.νωτόταχτο πνεϋμα» . 'Ότι κάποια δυνατή πάλη του ζωντανοϋ

γλωσσικοί) αίσθήματος μέ τήν τεχνητή γλώσσα πού εγραψε ό ποιητής

θά έyινε μέσα του ε ί~αι <iμφίβολο. Μόνο πού πρέπει νά δεχτούμε πώς νικημένος στήν πaλη αuτή βγήκε ό άσθενέστερος μέσα στήν ψυχή

τοϋ ποιητή, ή ζωντανή γλώpσα. Τά καθάρια δημοτικά ποτάμι, μυρτιά,

μιiτια, ψωμί, φαρμάκι, γυρεύοντας, ξεφυτρώνουν, ξανοίγω, σέρνε ι , aμμετε,

iiμποτι;, καθώς καί τά έλαφρά διορθωμένα ώς τόσον, κλαύματα,

;αράγματα, ι·;τuπwντας , είναι πολύ άδύναμα γιά νά άλλάξουν τήν aρχαϊκότητα τής γλώσσας του.

'Ενώ δμως τά σύνορα πρός τή ζωντανή γλώσσα είναι σχεδόν

κλειστά , κανένα σύνορο, κανένα περιορισμό δέν αναγνωρίζει ό

Κάλβος πρός τίς γλωσσικές μορφές τών περασμένων ι':ποχών. Βέβαια

ή ποιητική γλώσσα είναι aπό τή φύση της πιό λεύτερη άπό τήν πεζή νά παίρνη καί aπό dλλες έποχές μερικά διαλεχτά στοιχεία, <iλλά μέ μέτρο καί μέ σκοπό διακοσμητικό, χωρίς δηλ. νd καταλύη τή

γραμματική βάση της. 'Έτσι εκαμε λ . χ. ό Παλαμ:αςι. Μά στοϋ Κάλβου τή γλώσσα πρόκειται γιά πλήρη άναρχία. «'Αναλλοίωτη καί

<i~ςανόνιστψ> τή χαρακτηρίζει καί ό Παλαμάς. ••Παραθέτει λέξεις έκπλ.ηττούσας, ύπερπηδii τήν γραμματικήν καί λησμονεί τό συντακτι

κόν»2 . 'Όλα τά λεξιλογικά καί γραμματικά στοιχεία τ&ν περασμένων

έποχωv είναι γ ι' αuτόν θεμιτά. Θά ημαστε φυσικά <'iδικοι <'iν

καταλογίζαμε σtόν Κάλβο τή δημιουργία τής άναρχίας αύτfjς . 'Η

<iναρχία ηταν γνώρισμα τfjς γραφτής λόγιας γλώσσας καί πρίν καί

ίδίως στά χρόνια τά δικά του. Θά l'jμαστε δμως έξ 'ίσου dδικοι ι'iν δέν του αναγνωρίζαμε τό κατόρθωμα δτι όδήγησε τήν αναρχία στό

κορύφωμά της . Καί πρώτα στή φωνητική : Δέ σεβάστηκε τούς

στοιχειώδε ις νόμους τής νεώτε ρης φθογγολογίας. Γράφει τοίί Νότου η τ ' Εϋρου, τ ' 150νους, ε Ις τ ' αίμα. μέ τ · αίμα, dπ 'εθνη, dπ ' αίμα, άπ ' ϋβριν, άπ · ϊδρωτα. Μιλώντας <iσφαλώς δέν έπρόφερε έτσι , δπως καί κανένας

<'iλλος ελληνας. Γράφοντας δμως ένόμισε δικαίωμά του νά έκθλίβη τά

τελικά φωνήεντα δπως του αρέσει. 'Η αδιαφορία του αuτή γιά τούς

γλωσσικούς κανόνες 'είναι ακόμα πιό dσυγχώρητη , γιατί ό ποιητής

fi ξερr. ξένες γλώσσες\ καί μπορούσε νά μήν dγνοή δτι κάθε γλώσσα !:χε ι μ ε ρικούς βασικούς νόμους πού τούς σέβονται καί οί πιό

aχαλίνωτοι ποιητές .

Κριτήριο στήν προτίμηση <'iλλοτε του ένός καί dλλοτε του <'iλλου

I. Ν.Π. Ά\·δριώτη. δπου παραπ. σ . 248. 2., Κ. Παλαμά. Τά πρώτα κριτικά. σ. 40.

3. Ήcι: ι >ι: i:λi. ηνικά. λατι\·ικά. έβραϊκά. ίταλικά. γαλλικά, άγγλικά. Βλ. Σ .

Στουρα'fτη, ιϊποι • παι1απ. σ. 27Χ.

165


τύπου είναι οί μετρικές <iνάγκες. 'Όταν τοϋ χρειάζεται μιά συλλαβή

λιγώτερη. γράφει κεί άντί έκεί: Κεί καθαρός άέρας I πάντα γελάει, Ι κεΙ στεφανώνει ... 'Όταν δμο)ς τοϋ χρειάζεται μιά συλλαβή παραπάνου (καί του χρειάζεται συχνά γιά νά αναπληρώνη τίς μετρικές συνιζήσεις)

γράφει έκε[ ό λαός ηύτύχησεν, έκε/ ά Παρνάσσιαι κόραι.

'Ενώ προτιμii _ απόλυτα τά θηλ. έπίθετα σέ -ος (τήν aωρον τρισάθλιον μοίραν), ι - έκεί πού τόν εύκολύνει . μετρικά γράφει θανάσιμη cJρα (πεντασύλλ.).

·Η αναρχία προβάλλει πιό χτυπητή στίς αναδιπλασιασμένες καί μή μετοχές παθητικοί) παρακειμένου. Χρησιμοποιεί αύθαίρετα πότε

τόν ενα πότε τόν άλλο τύπο, άνάλογα μέ τίς συλλαβές πού χρειάζεται:

λυπημένα καί λελυπημένα, ταραγμένον καί τεταραγμένον, πικραμμένην καί πι:ποτισμένη, βρεγμέναι καί πεπυρωμένην, βαμμένην καί κεχρυσωμένα,

πλεγμένα καί πεφιλημένα, μυρισμέναι καί τετριχωμένην.

·Η 'ίδια αύθαιρεσία βασιλεύει καί στή χρήση τών ρηματικών

τύπων -ουν καί -ουσι, πού γροθοκοπιοuνται μέσα στήν 'ίδια κάποτε στροφή: ίδού οί καρποί φυτρώνουν καί τ' aνθη ίδού σκορπίζουσι ... , rτυμπλέκουσι στεφάνους καί τόν δοζάζουν ... , οί βράχοι φεύγουσι ... , φεύγουν όπίrτω ... , fι

7

Ωραι άνοίγουσιν ... τ' aλογα έκβαίνουν κτλ. Γράφει άλλοϋ φι: ι!;·οvrτι , άλλοϋ φεύγουν, άλλου πέφτουσι, αλλού πέφτουν. Τό 'ίδJο καί

σ' aλλους γραμματικούς τύπους: συμμέτρως έχορεύσομεν, Ι σύμμετρα

r'i.; riποθάvωμεν, τά όμμάτια καί τά μάτια, τά παιδία καί τών παιδιών,

μιμιjrτατε καί μιμηθώμεν, vπαγε καί πήγaινε, lfχεον καί χύνει, πετάει καί

ππti. σύ καί έσέ, ψηλά καί ύψηλά, ώ μήτηρ καί ώ μητέρα, ώ πατρίς καί ψ

πατρίδα μου, τής νύκτας καί τής νυκτός, ξανοίγω καί έξανοίγω, διά πάντα

1\·αί διά πάντοτε, νίκησαν καί κινδύνευσε, μειδίασον καί άναστέναξε. 'Όλα

αuτά σά θυσία στό μολώχ τοϋ έφτασύλλαβου, αν καί οί συλλαβές θά μποροuσαν κι ιiλλιG:ις νά γεμίσουν, ι'iν ό ποιητής είχε σαφέστερη

συνείδηση μιας κάποιας συνοχής καί ένότητας τής γλώσσας του.

Εuη'ιι:ημα εJ:ναι πού ό Κάλβος είχε τινάξει από πάνω του «τήν βαρβαρότητα τfjς όμοιοκαταληξίας >>, δπως λέει ό 'ίδιος, <iλλιG:ις ποιός

μπορεί νά προβλέψη τί διαστάσεις <iκόμα θά επαιρνε ή γραμματική

«Ποικιλία>> γιά χάρη της.

Στόν πληθυντικό τG:ιν πρωτόκλιτων θηλυκG:ιν προτιμii, δπως είναι

φυσικό . τόν aρχαίο τύπο σέ -αι καί όχι . τό νεοελληνικό σέ -ες, συνδυάζοντας τήν aρχαιοπρέπεια μέ τή μηχανική ευκολία, νά τό εχη

()η λ. δίπορτο στό ζήτημα τών μετρικών συνιζήσεων. 'Η κατάλ. -ες μέ

τό τελικό σύμφωνό της είναι στό ζήτηματοϋτο πι,ό ιiνοικονόμητη. Ή

Ι. Κάποτε κ· έ κε! πού δέv πρι:πει: τήv έκλογήv έλεύθεροv (=έλευθέραv) I δίδει τό Oι : iov· τήv i:: κοίισιον (=έκουσίαν) Ωuσίαν.

166

Η ΓΛΩΣΣΑ

aρχαιοπρέπεια δμως τής κατάληξης δέν τόν έμποδίζει νά συνδυάζη τούς τύπους αuτούς μακαρονικ6ηατα μέ τό νεοελληνικό άρθρο του πληθ. των θηλ. οί πού τό γράφει κατά τήν άντίληψη τής έποχής του y1:

fι τόσαι, fι ώραι, fι κόραι, (1 δάφναι, (1 χαραί, (1 τέχναι, (1 κατοικίαι, χωρίς νά άποκλείlJ καί τό αί (αί κορασσίαι) Φοβοuμαι πώς ή· πρόνοια τών

συνι~ήσεων είναι ό μόνος λόγος πού τόν παρακίνησε νά ξεθάψη καί

τό καθό, γιά νά dντικαταστήση τό κοινό καθώς, καθό ή ταχύπους Ίρις λάμπει ... , τότε καθό ό Παράδεισος I δίνει ή γfj ρόδα, καί τό δτι μέ τή

σημασία <<διότι•• .

'Από aρχαϊστικό ζήλο μεταχειρίζεται άλλοτε ένεργητικούς

τύπους των ρημάτων άντί μέσων, ε'ίτε τό έπιτρέπει ή άρχαία ε'ίτε όχι:

σι:βάζωv aντί σεβόμενος, παραπσvσίΊvτα aντί παραποvούμενον, μιμήσατε

aντί μιμηθήτε, καί aλλοτε τό aντίστροφο: ή σπίθα .. . μεγαλώνεται, /δυιιαμώθη τώρα, dvάπτοvται αί dστραπαί, dvοίγονται αί θύραι (=aνοίγουν

μόνες τους). θνητοί ποτισθίj7:ε _(=πιέτε).

·Υπάρχει καί πλfjθος άπό περιπτώσεις λέξεων παραμορφωμένων,

πού δέν μπορεί νά καταλάβη κανείς aν μετρικές άνάγκ_ες , άρχαϊστική

τάση η τό χαλαρό γλωσσικό α'ίσθηματ~u ποιητή ε{ναι ή αίτία πού τίς · tδημιούργησε . Εtναι dλλοτε aρχαϊκές στή ρίζα καί δημοτικές στό σχηματισμό, καθώς: ώ χείρα, ένθυμiiσαι, μυρμυρίζει, άλλάττοντας,

στiκω ι• , κτυποDσα, ή βάρκα, σέ βλέπω κυβερνοDσαν, άνυπόφερτός, πf:φτουσι, σύ Δάματρα, άλλοτε πάλι aρχαϊκές στήν κατάληξη καί

άλλοιωμένες στό σχηματισμό tοϋ θέματος: νάλθ.ω, -άναπτε (άόρ.), dπολαύσαμεv, έ βουλιάσαv, έδιάλεξας, έσύvαξας , κατεβαίvων, καται.

σχισμένάς, έπίναμεν, έκατοίκουν, άντιβόουν, έκαταφρόνεις, ελα νά ζετάσωμεν, καί άλλοτε δωpθωi.ιένες έξαμ'βλωμα.fίκά σάν τά όγλήγωρα, έμαζώχθη, dπεθάνη,' έγκρημνισμΈναι πόλεις (=γκρεμισμένες) ποu θυμίζουν τό μυθικό τέρας <<πρόσθε λέων, όπιθεν δέ δράκων, μέσση δέ χίμαιρα». 'Η άλλόκοτη, μακαρονική σύνδεση aρχαίων καί νέων

στοιχείων παρατηρείται καί σέ συνταχτικά ζεύγη, σάν τά χάλκιον χέρι, dκάμαντα ά'λογα, πάλαι καί dκόμα, ήψα κάγγελα, dένναα νερά κ .ά.

Κάπου κάπου τέλος πρόκειται πιά γιά άδέξια πλάσματα δικά του,

πού προδίνουν κακή γνά:φιμία μέ τήν έλληνική γλώσσα. Τέτοια είναι:

τών τεΟνημf:νωiι, τοιούτως, παρηγόρησις, ψάλματα, μειδίασμα, άτρέμητα, έάν ή δόξα θcρμώσΙJ, μιμήσατε, τά πλήθη τών μελίσσων, ώ Ζάκυνθε2 •

Ι . Τότε νόμιζαν πώς ίiγ ιvε άπό τό αί μέ τροπή τοϋ α σέ ή καί ύποyραφή τοϋ ι.

Σ1iμcρα τό θεωροϋμε όλο ι ώς έπέκταση τοϋ πληθυvτικοϋ άρσενικοϋ: οί ι'iντρες-οί

'f ' ' ''αίκε ς- ιτβ. les l1ommes - les femmes, die Miinner - die F rauen. 2. Λάθη όρθογραψικά. σάν τά ήροϊκός , χϋσαι, avιλεώv, κλοvάρια, κήτρωv , νά

σκήπτωσι, σόνει , Ελαίου (=έλέους), όγλήγορα, δόσε, dκόμι δέ βαρύνουν στήν

βαθμολογία της έλληvομάθειας τοϋ ποιητή, γιατί δέν ε'ίμαστε βέβαιοι dv ετσι τά εγραψε 6 'ίδιος . Δικά του είναι τά ήριπομένα, σορηδόv κ.α .

167


Συγκρίνετε τώρα τά θνησιμαία τοϋτα γεννήματα με ο;τι ί:πλασdν

aλλοι ποιητές εχοντας βάση τ ή ζωντανή μας γλώσσα (aρκεί έδώ τό

παράδειιμα του Παλαμά), καί τό συμπέρασμα θά εlναι πολύ διδαχτι;:c1. ΕιJτυχciJς ό Κάλβος δέ στάθηκε πολύ μεγάλος ποιητής καί δέν

tπηρέασι: κανένα. "Αν συνέβαινε τό aντίθετο, καί δημιουργοϋσε σχολή ποιητική ίκανή νά διαμορφώση λογοτεχνική γλώσσα πάνω σέ

μιά τόσο t~ωψρι:νική βάση, Οά εiχε τό !:θνος μας παραφρονήσει

διαβάζοντας τοι!ς λογοτέχνες του. Λειψή γνώση τής έλληνικής γλώσσας μαρτυρεί καί πλήθος άπό

aκυρολεξίες, πού κάνουν τό λόγο του aσαφή, τήν εκφρασή του

aδέξια, καί κατεβάζουν άκόμα χαμηλότερα τήν ετσι κι άλλιώς μέτρια

rlξία τών στίχων του: Τέτοιες aκυρολεξίες ij Cίτυχες έκφράσεις είναι οί i.,:, ης: Α:αΟcύι:; τιjι' αύγήν έ ξ α π λ ώ ν ε τ' ό fίλιος του άνθρώπου τ ά γ ό

ι· α r α I ίδοι! πr.τάουv· καλός, γλυκύς ό άέρας Ιό π ο u πρώτον έ π ί

ι · tl μ ι; ι ι · 1\Ί; ι • τάουσι τό (i p Ο τ ρ Ο ν (άντί: τό ζευγάρι ΠΟύ όpγώνει)·

μήπως τώι• προδομένων άνθρώπων σέ ξ α ν ο ί ξ ο υ σ ι ν (=δοϋν) fι μακραί

σπ(ί(Ιαι· πόσον δεκτή καί νόστιμη I φέγγεις, ώ ήμέρα· riγρια, μεγάλα,

τρ{χουσι I τά ν ε ρ ά τής θαλάσσης (=τά κύματα)· Ιi.ροτρα, βάρκες καί

riρματα Ι ή μ ε λ η μ έ ν α (=παρατημένα)· μ ε λ ί φ ρ ο ν ο ν ... στέμμα, τό χέρι ... έ κ β α ί ν ε ι, άλαλάζον σ φ ό δ ρ α· υίέ μου, π νέο υ σ α ν μ' Diδες · (=ζωντανή)· άνέφελος, ξ ά σ τ ε ρ ο ς φέγγει ό fίλιος νέων γυναικών καί άνθρώπων· iiκουσον τήν βοήν τών θάνατον πνεόντων I η έλευθερίαν (=έκείνων πού φωνάζουν θ. ij έ.)· κ α τ α τ ρ έ χ ο μ ε ν

τήν εύτυχίαν (κυνηγοϋμε)· μοσχοβολάει τό κ λ ί μ α σου, Ι ib . φιλτάτη πατρίς μού (=ό dέρας σοu)· είς κάθε στήθος Ι lνα μαχαίρι στέκεται. I κ α τ α χ ω σ μ έ ν ο v- δτε ή ζωή σοϋ λ ε ί ψ ε ι (=δταν

πεθάνης)· τροχών δ ι α σ υ ρ ο μένω ν (=πού κυλιοϋνται)· τών ποδών έ

f. σ ή μ α ι ι• ε I τ' riλυπον μέτρον (=κροτοϋσε ό εύθυμος ρυθμός τών

ποδών)· ui "·ύματα c ύ τ υ χ ή τής μυρωδίας τοϋ Αίγαίου ίερόν ρεϋμα ... τc!Jρα χ η ρ r: ύ c ι ς (=δέν κολυμποϋν στά νερά σου πιά). Πολύ aδέξια

μι:ταχειρίζεται τρείς φορές στό 'ίδιο ποίημα τή λ. θηρία μέ τή σημασία

«Παλληκάρια >>: ιιέο ι , γυναίκες, γέροντες I έλληνικά θηρία, θηρία I μάχην πι ·ι'οι • rα, δόξαν, I σέ κατατρέχουv, έλληνικά θηρία I σέ κατατρέχουν. Τό ~λληνικό λεξιλόΊtό του ήταν περιορισμένο καί δέν είχε τήν εύκολία niς εκλογής καί τής ποικιλίας.

Πολλές άσάψειες εiναι aποτέλεσμα τοϋ δτι ό ποιητής χρησιμο

ποιεί καμμιά φορά τίς λέξεις μέ σημασία πού δέν !:χουν: καί πού τά i'ι•Οεα tπη, Ι που εlvω τώρα τά σύμμετρα /πτερόεντα φ ω ν ή ε ν τ α; τήν (ηοι;ψ · h·αrι: ;·κρήμνισον Όθωμανέ· ό fίλιος κυκλοδίωκτος I ώς άράχνη μ' ωίπiιω ι •ε Ι "·αί μt φώς καί μέ θάνατον· τό ποτόν καθαρόν θ ε ρ α π ε ύ ε ι τrί φ ι!λλα · /r'i(u a.; κ α θ ι c ρ ώ σ ω μ ε ν I τά πάθη μας προθύμως. Σέ πεζό (μετρική έπισημείωση) γράφει είς ά π ο! έ λ ε σ μ α τοu σκοποu του

168

Η . ΓΛΩΣΣΑ

(=γιά νά πραγματοποιήση τό σκοπό του).

·Αδυναμία γλωσσική Προδίνουν καί οί όνομαστικές άπόλυτες,

πού παρατήρησε ό Βουτιερίδης' , dάν αύτή: έκεί ό ρυθμός έπέραστος Ι ιωrι:βαίνων, τό βλέμμα τών γηγεvεων δρακόντων I έχάθη.

· Ακόμα μεγαλύτερη άδυναμία, γλωσσική μαζί καί ποιητική,

μαρτυρεί ό τρόπος πού συνδυάζει τά ουσιαστικά του μέ κοσμητικά

έ πίθετα . 'Από τά χαρακτηριστικώτερα δείγματα τής φαντασίας καί

τfjς δημιουργικής ίκανότητας ένός ποιητή εΙναι οί πρωτότυποι συνδυασμοί ούσιαστικών μέ έπίθετα καί ή δημιουργία νέων έπιθέτων,

κυρίως μέ σύνθεση . Τήν ίκανότητα αuτή τή βρίσκουμε σέ μεγάλο

βαθμό στόν Παλαμfi2. ,:' Ο Κάλβο{ δέν άνήκει στούς ποιητές πού aποφεύγουν τό κοσ'μ'ήτικό έπίθετο, δπως λ.χ. ό Καβάφης, άπό λ ιτότητα η Ciλλο λόγο. 'Αντίθετα αισθάνεται τήν άνάγκη του τόσο

πολύ στήν εκφρασή του, ωστε τίς περισσότερες φορές δέν τοϋ άρκεί

ενα έπίθετο καί βάζει δύο, σημάδι καί τοuτο άδυναμίας, γιατί ενα

. i': τιίθετο γιά κάθε εννοια, δταν είναι άπό τεχνίτη τοϋ λόγου βαλμένο,

r.ίvαι aρκετό: λαοί άφρονες, άσωτοι· τρομερή, φρικτή άρμονία· άγρια,

μι; )•άλα ... νερά· άνδρός γενναίου· φιλελευθέρου· στολήν ένδοξον, έντιμον ·

χλωρά, μοσχοβολοϋντα νησία · λευκόν, σιγαλόν μάρμαρον· άείμνηστα κ ·

ι;ύτυχή δώρα· τήν dωρον, τρισάθλιαν μοϊραν· καί σείς χρυσii, σείς

άμβροσίοδμα ρόδα· είς τόν τραχύ ν, τόv δύσκολον τής Άρετής τόν δρόμο ν ·

cίς τόν ήγριωμένον, βαθύν ώκεανόν· άείμνηστος, θαυμάσιος ζijλος τά

αίώνια, άπειρα έργα · φοβερόν, μυσαρό ν θρέμμα· χρυσii φλογώδη ... πέταλα ·

ύβριστικά, ύπερήφανα τύμπανα· καλός, γλυκύς άέρας καί κάποτε

πλαισιώνοντας τό ούσιαστικό μέ προηγούμενο καί έπόμενο έπίθετο:

τών άμώμων Ψαρών δικαιοτάτων, λαμπράν θυσίαν πολύτιμον, μικράν

ψυχήν κατάπτυστον, έρεβώδη λουτρά βaθέα.

Μολονότι λοιπόν έπιζητεί τό κοσμητικό έπίθετο, ούτε τό βρίσκει

εuκολα οuτε νά τό πλάση μπορεί. Καί καταφεύγει στά πάγκοινα ιωινοτοπικά έπίθετα, χωρίς νά εχη τή δύναμη νά τούς δώση μιά νέα

οψη, δπως πετυχαίνει συχνά μέ παρόμοια μέσα ό Καβάφης. 'Επίση

μος, βιβλικός καί λάτρης τοϋ καθιερωμένου ό Κάλβος, δέν διστάζει

καί τά όμηρικά άκόμα ζεύγη νά παpαθέση, έπιζητώντας, δπως παντοu, τήν εμμεση φιλολογική συγκίνηση : άγλαά δώρα (συχνά), μέγας 'Όλυμπος, τώv μακάρων 'Ολυμπίων, τρίμορφος Έκάτη. Οί δικοί του

συνδυασμοί, δσοι δέν θυμίζουν άρχαιότροπη εμπνευση, καθώς τά

ζεφυρόποδες χάριτες, θείαι παρθένοι (=Μοϋσές), ίερόν ρεϋμα, άένναα νερά.

άλίκτυπος ξηρά, ροδόπεπλος κόρη, μαρτυροϋν 1-ήν ελλειψη πρωτοτυ

πίας καί γλωσσοπλαστικής ίκανότητας: θαυ'μάσιε 'Όμηρε, άριστα

Ι. 'Όπου παραπ . σ. 44. 2. Ν.Π. ·Ανδριώτη , δπου παραπ. σ. 245 κ. έξ . .

169

Άπαντα Κάλβου (τόμος 1) - Ιστορικές Εκδόσεις...

Documents

Transcript of Άπαντα Κάλβου (τόμος 1) - Ιστορικές Εκδόσεις...