Ομάδα Β’

Γιαγιαΐδου Χριστίνα Αναστασιάδου Μιχαηλία Μπίστας Χριστόδουλος

Καζακίδης ΚώσταςΟκουμούσης ΜάριοςΤσολακίδης Σταύρος

Περιεχόμενα

• Συμβολισμοί εικόνων• Σύμβολα αγγέλων• Γνωστές Αγιογραφίες• Η σημασία της Αγιογραφίας• Μοντέρνα Τέχνη• Υψηλή τέχνη

Συμβολισμοί εικόνων. ΓΕΝΙΚΑ• Ο στόχος της εικόνας είναι να αποκαλύψει στους ανθρώπους το

υπερκόσμιο, αυτό που βρίσκεται έξω από το φυσικό μας κόσμο. Η ορθόδοξη εικονογραφία δεν ενδιαφέρεται για τον φθαρτό κόσμο αλλά μόνο για τον καινούριο κόσμο που θα έρθει με τη βασιλεία των ουρανών. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της εικόνας είναι η σχηματοποίηση. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα σώματα, τα βουνά, οι πτυχώσεις των ενδυμάτων, είναι όλα σχηματοποιημένα και οι φωτισμένες επιφάνειες έχουν καθαρά γεωμετρικά σχήματα. Η σχηματοποίηση προσδίδει στο έργο κάτι το εξώκοσμο και υπερφυσικό.

• Στόχος της σχηματοποίησης είναι η αλλαγή των φυσικών σχημάτων και χρωμάτων και η μετατροπή τους από υλικά σε πνευματικά, από εφήμερα σε αιώνια. Για παράδειγμα, στην εικόνα του επιτάφιου θρήνου, υπάρχει τέλεια σχηματοποίηση με το σχήμα της καμπύλης να κυριαρχεί. Στα βουνά, στα σώματα των μαθητών, στις πτυχώσεις των ενδυμάτων, στα φρύδια που είναι σαν δύο ημικύκλια, στα μάτια που είναι μεγάλα και αμυγδαλωτά. Οι φωτισμένες επιφάνειες έχουν καθαρό γεωμετρικό σχήμα.

Η λιτότητα είναι ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό. Στην βυζαντινή εικόνα όλα παρουσιάζονται λιτά και χρησιμοποιούνται μόνο τα απαραίτητα. Ο λόγος είναι για

να ταιριάζει με το όλο πνεύμα της ορθοδοξίας που χαρακτηρίζεται από την ολιγάρκεια και την εγκράτεια. Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι για να

επικεντρώνει την προσοχή στο κεντρικό θέμα της εικόνας και στο μήνυμα που θέλει να στείλει στον πιστό. Ένας άλλος κανόνας της βυζαντινής αγιογραφίας είναι

η διαφοροποίηση.

• Χωρίς η μορφή να χάσει τα βασικά της χαρακτηριστικά παρουσιάζονται με μια αλλοιωμένα, περιβεβλημένα με δόξα και φως. Για παράδειγμα οι ασκητές που φορούσαν κουρέλια, παρουσιάζονται με καινούρια ρούχα. Ο λόγος είναι γιατί οι εικόνες είναι μέρος του νέου κόσμου, όπου όλα ανακαινίζονται και αναγεννιούνται. Υπάρχουν όμως και μερικές εικόνες που υπερβαίνουν τα όρια της διαφοροποίησης και φτάνουν στην υπερβολή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εικόνα του Αγίου Χριστοφόρου ο οποίος σε μια εικόνα παρουσιάζεται με κεφάλι σκύλου, ενώ σε άλλη εικόνα παρουσιάζεται ωραιότατος άντρας που μεταφέρει το Χριστό σαν νήπιο στους ώμους του, ενώ διαβαίνει το ποτάμι. Διαβάζοντας το βίο του μαθαίνουμε ότι ήταν αρκετά άσχημος και περιγράφεται από τους βιογράφους του ως κυνοπρόσωπος (σκυλοπρόσωπος). Είχε μεγάλη σωματική δύναμη και καταγόταν από μια χώρα ανθρωποφάγων. Μαρτύρησε για το Χριστό όταν αρνήθηκε να αλλάξει την πίστη του. Η εξήγηση για τη διαφορά των δύο εικόνων είναι ότι στην πρώτη παρουσιάζεται η ζωή του πριν να γνωρίσει τον Χριστό και στη δεύτερη εικονίζεται η χριστιανική ζωή του.

• . Το μήνυμα που θέλει να στείλει ο αγιογράφος είναι ότι ο λόγος του Θεού έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει και τα μεγαλύτερα τέρατα σε αγίους και ακόμα ότι στην ορθοδοξία η ασχήμια δεν ταυτίζεται με το κακό αλλά ούτε και η ομορφιά κατ’ ανάγκην με το καλό, όπως συμβαίνει στη δυτική τεχνοτροπία.

• Στην βυζαντινή εικονογραφία στην έκφραση των προσώπων δεν φανερώνεται η κακία και το πάθος. Οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι, οι ληστές και οι δήμιοι, αλλά και ο ίδιος ο Ιούδας εικονίζονται με σεβάσμια πρόσωπα και ήρεμη όψη. Αυτό δείχνει ότι μπορεί η εικόνα ενός προσώπου να είναι αμαυρωμένη από τις πράξεις του, αλλά δεν παύει κάθε πρόσωπο να είναι εικόνα Θεού.

Συμβολισμοί της εικόνας

• Μάτια: Τα μάτια ζωγραφίζονται μεγάλα και ζωηρά, φανερώνοντας ψυχική ένταση γιατί είδαν τα μεγάλα και τα υπερκόσμια.

• Αυτιά: Μερικές φορές παρουσιάζονται μεγάλα γιατί άκουσαν τις εντολές του Κυρίου.

• Μύτη: Παρουσιάζεται πολλές φορές μεγαλύτερη από το κανονικό και μακρόστενη γιατί έχει μυρίσει την πνευματική ευωδία της Αγίας Τριάδας.

• Στόμα: Σχεδιάζεται μικρό και πολλές φορές καλύπτεται από μουστάκι για να δείξει ότι το εικονιζόμενο πρόσωπο περιορίστηκε στην απαραίτητη τροφή. Δείχνει επίσης ότι το σώμα δεν έχει πλέον ανάγκη της γήινης τροφής για να ζήσει γιατί έχει μετατραπεί σε όργανο του Αγίου Πνεύματος.

• Μέτωπο: Είναι πλατύ, ψηλό, με μια ελαφριά παραμόρφωση, η οποία φανερώνει το βάθος της σκέψης και της σοφίας του εικονιζόμενου προσώπου.

• Χέρια: τα δάκτυλα των χεριών είναι συχνά υπερβολικά μεγάλα, ενώ το χέρι που ευλογεί, πολλές φορές, έχει τις διαστάσεις της κεφαλής.

Αυτό τονίζει τη σημασία του αντικειμένου που κρατούν ή εκείνου που δείχνουν. Για παράδειγμα τα δάκτυλα του χεριού που κρατά το Ευαγγέλιο είναι μεγάλα για να δείξουν τη μεγάλη σημασία του βιβλίου που κρατούν. Το χέρι του Ιωάννη του Πρόδρομου που δείχνει το Χριστό να έρχεται για να βαπτιστεί, έχει το δείκτη του αρκετά μεγάλο.

• Σώμα: Το σώμα συχνά εξαφανίζεται κάτω από τα ενδύματα γιατί τα ενδύματα δεν στολίζουν πλέον το σώμα αλλά τις ψυχές των εικονιζόμενων.

• Ενδύματα: Οι πτυχώσεις των ενδυμάτων δεν φανερώνουν την φυσική κίνηση αλλά τον πνευματικό παλμό της ύπαρξης του εικονιζόμενου προσώπου.

• Φυτά και κτίρια: Δεν έχουν αξία από μόνα τους αλλά είναι σημάδια που τονίζουν τη θέση των σωμάτων και το συμβολισμό της παράστασης.Χρώματα: Πολλές φορές τα χρώματα των εικόνων είναι αφύσικα. Μπορεί κανείς να δει κόκκινα άλογα, μπλε ή μοβ βράχια που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.

• Ανοικτή Παλάμη: Στους άγιους μάρτυρες συμβολίζει την άρνηση της ειδωλολατρίας, ενώ στην Παναγία και τον Τίμιο Πρόδρομο εκφράζει δέηση.

• Αυτό βοηθά τον θεατή να περάσει σε μια άλλη διάσταση, υπερκόσμια και πνευματική. Έτσι το χρώμα δεν είναι απλώς ένα διακοσμητικό στοιχείο αλλά ένα λεξικό που βοηθά το θεατή να ανιχνεύσει τα βαθύτερα μηνύματα της εικόνας. Το λευκό είναι σύμβολο του φωτός και της καθαρότητας. Το μαύρο συμβολίζει το μυστήριο, το μπλε την δροσερότητα και τη διαύγεια, το πράσινο την ελπίδα, το κίτρινο τη θεία δόξα και λαμπρότητα, το κόκκινο, τη φλόγα και τη ζεστασιά του μυστηρίου και το γαλάζιο τις ακτίνες του θείου φωτός.

• Καλυμμένα με ύφασμα χέρια: Η κάλυψη με ύφασμα των χεριών αγίων και αγγέλων γίνεται για να τονιστεί η ιερότητα του προσώπου που προσεγγίζεται και η ευλάβεια των εικονιζόμενων. Για παράδειγμα, στην εικόνα της βάφτισης βλέπουμε τους αγγέλους να έχουν σκεπασμένα τα χέρια τους με ένδυμα καθώς τα απλώνουν προς το Χριστό. Στην εικόνα της Υπαπαντής ο Συμεών έχει καλυμμένα τα χέρια του με τα άμφια του για να δεχτεί στην αγκαλιά του το βρέφος Χριστό. Ο Σταυρός που κρατούν οι Μάρτυρες: Συμβολίζει το μαρτυρικό θάνατο που είχαν.

• Άγιοι που κρατούν πάπυρους: Είναι όσιοι ασκητές ή ιεράρχες ή εκκλησιαστικοί συγγραφείς, οι οποίοι μας άφησαν γραπτούς λόγους. Πάνω στον πάπυρο γράφεται ένα απόφθεγμα από τη διδασκαλία τους.

• Ύφασμα που συνδέει οικοδομήματα μεταξύ τους: Δείχνει ότι ο χώρος όπου έγινε το γεγονός που εικονίζεται ήταν κλειστός. Επειδή όμως στη βυζαντινή αγιογραφία επικρατεί η διαφάνεια, ακόμα και τα γεγονότα που έγιναν σε κλειστούς χώρους, πάντα εικονίζονται έξω.

• Το γυμνό σώμα φαίνεται σαν ντυμένο: Στη βυζαντινή τέχνη το ντυμένο σώμα δεν φαίνεται πιο σεμνό από το γυμνό. Αυτό το πετυχαίνει ο αγιογράφος με τη σχηματοποίηση, γιατί παριστάνει τα διάφορα μέλη του σώματος σαν να είναι σκαλισμένα πάνω σε ξύλο χωρίς σάρκα.

• Οι Αρχάγγελοι και οι Άγγελοι μοιάζουν με τους ανθρώπους: Οι αρχάγγελοι και οι άγγελοι μοιάζουν με τους ανθρώπους γιατί όσες φορές εμφανίστηκαν σε ανθρώπους, παρουσιάστηκαν με ανθρώπινη μορφή. Οι αρχάγγελοι φορούν ιερατικά άμφια διακόνου, κρατούν στο ένα χέρι κοντάρι και στο άλλο ένα δίσκο με το ιερό μονόγραμμα. Οι άγγελοι φορούν αρχαιοελληνικά ρούχα με χιτώνα.

Τα Χερουβείμ: ζωγραφίζονται με παράξενα σχήματα σαν πύρινοι τροχοί, περασμένοι ο ένας μέσα στον άλλο και έχουν τέσσερις φτερούγες όπως εμφανίστηκαν στο όραμα του προφήτη Ιεζεκιήλ.

• Τα Σεραφείμ: εικονίζονται με έξι φτερούγες και νεανικό πρόσωπο όπως εμφανίστηκαν στο όραμα του προφήτη Ησαΐα.

• Οι άγγελοι: έχουν συνήθως σγουρά μαλλιά δεμένα με μια κορδέλα. Η κορδέλα συμβολίζει το καθαρό τους μυαλό , την τέλεια τους αγνότητα και τη συγκέντρωση τους γύρω από τα θεία.

• Όλες οι εικόνες ζωγραφίζονται κατά μέτωπο (enface) ή σε στροφή κατά τρία τέταρτα. Η κατά μέτωπο στάση βυθίζει το βλέμμα στα μάτια του θεατή και του μεταδίδει την εσωτερική κατάσταση του εικονιζόμενου. Το ίδιο γίνεται και με τη στροφή κατά τρία τέταρτα γιατί στόχος της βυζαντινής εικονογραφίας είναι η επικοινωνία με το θεατή. Μας βλέπουν και μας καλούν με το βλέμμα τους σε δημιουργία αγαπητικής σχέσης και κοινωνίας. Αντίθετα οι δαίμονες και οι αμαρτωλοί εμφανίζονται σε κατατομή (profil). Σε κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις εικονίζονται και άγιοι σε κατατομή (profil), όπως π.χ. ο απόστολος Θωμάς που ψηλαφίζει τα χέρια του Χριστού. Σ’ αυτή την περίπτωση δείχνει ότι οι άγιοι είναι απασχολημένοι με κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον που τους απορροφά πλήρως την προσοχή.

• Τα πρόσωπα των Αγίων: Καθένα έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το κάνουν να διαφέρει από τα άλλα. Αυτό δίνει στον πιστό την αίσθηση ότι απέναντι του έχει μια ζωντανή παρουσία, ένα πρόσωπο μοναδικό και ανεπανάληπτο.

• Το φως στην εικόνα: Το φως στην εικόνα δεν είναι το φυσικό φως του ήλιου αλλά ένα ουράνιο, θείο φως. Γι αυτό το πρόσωπο φωτίζεται κεντρικά και σκιάζεται περιφερειακά, γύρω-γύρω, κοντά στο έντονο περίγραμμα του προσώπου. Αντίθετα στην δυτική ζωγραφική το φυσικό φως πέφτει λοξά και δημιουργεί σκιές. Το φως στη βυζαντινή εικόνα δεν έρχεται από κάποια εξωτερική πηγή αλλά πηγάζει από τα πρόσωπα που λάμπουν και φωτίζουν και τη φύση. Ο αγιογράφος προχωρεί από τα πιο σκοτεινά στα πιο φωτεινά χρώματα τόσο στα ρούχα και το δέρμα όσο και στα αντικείμενα της εικόνας προσθέτοντας έτσι διαδοχικά στρώματα φωτισμού. Έτσι η εικόνα η βυζαντινή είναι σαν να πλάθεται με το φως, σε αντίθεση με τη δυτική ζωγραφική όπου η εικόνα πλάθεται με τη σκιά. Ο βυζαντινός αγιογράφος δεν σκιάζει, δεν προσθέτει δηλαδή σκοτάδι στο έργο του αλλά μόνο φως.

• Οι δαίμονες: Στη δυτική τέχνη ο διάβολος εμφανίζεται φοβερός, δυνατός, απαίσιος και αποκρουστικός. Στην βυζαντινή τέχνη ο διάβολος δεν εμφανίζεται αποκρουστικός για να μην προκαλεί ταραχή στη ψυχή την ώρα της προσευχής. Δεν παρουσιάζεται δυνατός και φοβερός αλλά μικρόσωμος και συρρικνωμένος γιατί ο Χριστός τον νίκησε και τον έκανε μηδαμινό και ασήμαντο. Επίσης είναι μαυριδερός γιατί ταυτίζεται με το σκοτάδι.

• Το χρυσό φόντο της εικόνας: Το χρυσό φόντο της εικόνας εξαφανίζει τις τρεις διαστάσεις του χώρου και κάνει τα σώματα πνεύμα. Ο άνθρωπος γίνεται ανάλαφρος και τα σώματα είναι σαν βυθισμένα στο αιθέριο χρυσάφι του θείου φωτός.

• Το φωτοστέφανο: Συμβολίζει την ακτινοβολούσα δόξα του εικονιζόμενου προσώπου και την ανεξάντλητη ροή του θείου φωτός σ’ εκείνον που ζει σε στενή σχέση με το θεό.

• Η προοπτική: Η προοπτική είναι ελεύθερη και δεν υπακούει σε φυσικούς νόμους. Το μέγεθος των προσώπων και των πραγμάτων δεν εξαρτάται αν βρίσκονται κοντά μας η μακριά μας αλλά από το πόσο σπουδαία είναι. Ο χώρος είναι συμβολικός και διαφορετικός από τον φυσικό. Δεν υπάρχουν πράγματα ή πρόσωπα που κρύβονται πίσω από άλλα όπως γίνεται στους δυτικούς πίνακες. Για παράδειγμα στην εικόνα της βάπτισης τα βουνά φαίνονται σαν να είναι κοιταγμένα από πάνω και οι κορυφές τους είναι στραμμένες προς το θεατή. Οι άγγελοι που βρίσκονται στη δεύτερη σειρά πίσω από την πρώτη σειρά αγγέλων ζωγραφίζονται πιο πάνω για να μην κρύβονται από τους μπροστινούς. Ο ποταμός φαίνεται σαν να είναι όρθιος και δεν χάνεται στο βάθος. Επειδή, δεν ισχύει ο νόμος της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός τα εικονιζόμενα δεν αφήνουν πίσω τους σκιές. Επίσης με την έλλειψη βαρύτητας τα εικονιζόμενα παρουσιάζονται χωρίς βάρος και όγκο.

• Η έννοια του χρόνου: Ο χρόνος στη βυζαντινή τέχνη διαφοροποιείται και αλλοιώνεται. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ενώνονται και όλα τα γεγονότα είναι διαχρονικά. Για παράδειγμα στην εικόνα της Πεντηκοστής ο Παύλος παρουσιάζεται να κάθεται σε μια από τις πρώτες θέσεις παρόλο που ιστορικά δεν ήταν παρόν. Η εξήγηση είναι ότι η Πεντηκοστή δεν είναι μια χρονική στιγμή για την εκκλησία. Άρχισε εκείνη τη μέρα αλλά συνεχίζεται γιατί Πεντηκοστή είναι η συνεχής παρουσία του Αγίου Πνεύματος στην εκκλησία.

Σύμβολα αγγέλων

Σύμβολο των αοράτων δυνάμεων που αναλαμβάνονται στους ουρανούς και κατέρχονται ανάμεσα στην πηγή της ζωής και στον κόσμο των φαινομένων.Στην αλχημεία,ο άγγελος συμβολίζει την εξιδανίκευση,την ανάληψη μιας μη σταθερής πνευματικής αρχής.Οι άγγελοι εμφανίζονται στην καλλιτεχνική εικονογραφία απο καταβολής πολιτισμού,απο την 4η χιλιετία π.χ. ,συγχεόμενοι με τις φτερωτές θεότητες.Η γοτθική τέχνη εξέφρασε την ιδανική μορφή του αγγέλου-φύλακα,ενώ η ρωμανική τόνισε περισσότερο τον υπερφυσικό χαρακτήρα του.

ΦΤΕΡΑ ΑΓΓΕΛΟΥ• Τα φτερά αγγέλου συμβολίζουν τη μαγεία των αγγέλων να είναι χαρμόσυνοι

αγγελιοφόροι στη γη ερχόμενοι από τον παράδεισο. Ζούνε μεταξύ των δύο κόσμων και οι Έλληνες θεωρούν τους αγγέλους υπεύθυνους για τη μετακίνηση των αστερισμών και των πλανητών. Έχουν θείες ιδιότητες και είναι χαρισματικοί. Υποδηλώνουν τη δύναμη επικοινωνίας μεταξύ θέων και ανθρώπων. Ο Διάβολος, σε αντίθεση με τους Αγγέλους, συχνά απεικονίζεται να έχει φτερά νυχτερίδας.

• Πρέπει όλοι να γνωρίζουµε ότι στην Θεία Λειτουργία δεν είµαστε µόνοι µας. Είναι µαζί µας ο Κύριος, η Υπεραγία Θεοτόκος, οι άγιοι. Είναι και οι άγγελοι και ψάλλουµε µαζί τους τον Τρισάγιο ύµνο. Η Λειτουργία που τελείται στη γη, ενώνεται µε την Λειτουργία που γίνεται στους ουρανούς από τους αγγέλους. Αυτός είναι ο λόγος που στη βυζαντινή τέχνη εικονίζεται στη γύρω ζώνη κάτω από τον Παντοκράτορα του τρούλου η ουράνια Θεία Λειτουργία µε τη συµµετοχή των αγγέλων. Τα παιδιά που µπαίνουν στο ιερό και παίρνουν τα εξαπτέρυγα, θα προσέξουν πως πάνω σ’ αυτά υπάρχουν οι µορφές κάποιων φτερωτών αγγέλων. Αυτά λέγονται εξαπτέρυγα, γιατί έχουν έξι φτερούγες.

• Ο προφήτης Ηλίας αναφέρει ότι αυτά ονοµάζονται «Σεραφείµ» και ψάλλουν στο θεό τον ύµνο: «Άγιος, άγιος, άγιος, Κύριος Σαβαώθ (= των δυνάµεων), πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης σου...». Οι άγγελοι εικονίζονται µε φτερά. Μ’ αυτό θέλουµε να δείξουµε ότι είναι άυλα και πνευµατικά όντα και δεν περιορίζονται στο χώρο αυτό. Οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ παρουσιάζονται συνήθως µε σπαθί ή σκήπτρο στο δεξί χέρι… Σύµβολο της εξουσίας και της δύναµης που τους χάρισε ο Θεός. Στο αριστερό χέρι κρατούν πολλές φορές µια σφαίρα που συµβολίζει τον κόσµο.

Οι άγγελοι στη Θεία Λειτουργία • Πρέπει όλοι να γνωρίζουµε ότι στην Θεία Λειτουργία δεν είµαστε µόνοι µας. Είναι

µαζί µας ο Κύριος, η Υπεραγία Θεοτόκος, οι άγιοι. Είναι και οι άγγελοι και ψάλλουµε µαζί τους τον Τρισάγιο ύµνο. Η Λειτουργία που τελείται στη γη, ενώνεται µε την Λειτουργία που γίνεται στους ουρανούς από τους αγγέλους.

• Αυτός είναι ο λόγος που στη βυζαντινή τέχνη εικονίζεται στη γύρω ζώνη κάτω από τον Παντοκράτορα του τρούλου η ουράνια Θεία Λειτουργία µε τη συµµετοχή των αγγέλων.

• Τα παιδιά που µπαίνουν στο ιερό και παίρνουν τα εξαπτέρυγα, θα προσέξουν πως πάνω σ’ αυτά υπάρχουν οι µορφές κάποιων φτερωτών αγγέλων. Αυτά λέγονται εξαπτέρυγα, γιατί έχουν έξι φτερούγες. Ο προφήτης Ηλίας αναφέρει ότι αυτά ονοµάζονται «Σεραφείµ» και ψάλλουν στο θεό τον ύµνο: «Άγιος,άγιος, άγιος, Κύριος Σαβαώθ (= των δυνάµεων), πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης σου...».

• Οι άγγελοι εικονίζονται µε φτερά. Μ’ αυτό θέλουµε να δείξουµε ότι είναι άυλα και πνευµατικά όντα και δεν περιορίζονται στο χώρο αυτό. Οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ παρουσιάζονται συνήθως µε σπαθί ή σκήπτρο στο δεξί χέρι…

• Σύµβολο της εξουσίας και της δύναµης που τους χάρισε ο Θεός. Στο αριστερό χέρι κρατούν πολλές φορές µια σφαίρα που συµβολίζει τον κόσµο

Γνωστές αγιογραφίες• Αποτελεί κορυφαίο έργο του Φώτη Κόντογλου και χρονολογείται το 1930. Ο

Αρχάγγελος Γαβριήλ εικονίζεται μέχρι την μέση, στραμμένος προς τα αριστερά, όπου στην πρωτότυπη τοιχογραφία εικονιζόταν η Παναγία. Εμφανίζεται ενδεδυμένος Αυτοκρατορική ενδυμασία και κρατάει σκήπτρο. Η πρωτότυπη παράσταση ανήκει στις τοιχογραφίες του τρούλου του βορείου παρεκκλησίου της Σπηλιάς της Πεντέλης. Οι τοιχογραφίες αυτές χρονολογούνται το 1233-1234 έχουν αποτοιχισθεί και φυλάσσονται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο. Το αντίγραφο φιλοτέχνησε ο Φώτης Κόντογλου την εποχή που εργαζόταν ως συντηρητής στο Μουσείο (1930-31). Το αντίγραφο αυτό αποδίδει με πιστότητα το πρωτότυπο έργο κυρίως τον πλούσιο διάκοσμο των ενδυμάτων και την χρωματική κλίμακα.

• Αποτελεί μοναδική εικόνα στην οποία απεικονίζεται ο Άρχων Μιχαήλ ο Μέγας Ταξιάρχης, σε επίσημη μετωπική στάση, με απλωμένες τις φτερούγες του, φορώντας χιτώνα και ιμάτιο. Στο δεξί του χέρι κρατάει σκήπτρο και στο αριστερό του τη σφαίρα που συμβολίζει τον κόσμο. Η σφαίρα αυτή είναι διάφανη, φέρει έναν Σταυρό στην κορυφή της και στο κέντρο της έχει με χρυσά γράμματα γραμμένα τα αρχικά Χ-Δ-Κ, δηλαδή Χριστός-Δίκαιος-Κριτής. Ο Αρχάγγελος εικονογραφικά συνδέεται με την μορφή του Αρχάγγελου Μιχαήλ που προέρχεται απο την ευρύτερη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας στο Παρεκκλήσιο της Μονής Χώρας στην Κωνσταντινούπολη(1315-1320). Και εδώ επαναλαμβάνονται τα σπάνια αρχικά στην σφαίρα γι’αυτό και η προέλευση της εικόνας και η άμεση συνάφειά της με τις τοιχογραφίες της Μονής Χώρας αποδίδεται σε σημαντικό εργαστήριο που έδρασε στην Κωνσταντινούπολη κατα το α’ μισό του 14ου αιώνα.

• Η τοιχογραφία αυτή, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, κοσμούσε τον βόρειο τοίχο του ερειπωμένου καθολικού της Μονής Παλαιοπαναγιάς, κοντά στον Βασσαρά της Λακωνίας. Αποτελεί έργο του αγιογράφου Κωνσταντίνου Μανασσή και χρονολογείται με επιγραφή στο έτος 1305μ.Χ. Στο κέντρο της τοιχογραφίας εικονίζεται η Θεοτόκος σε νεκρική κλίνη. Γύρω της θρηνούν οι δώδεκα Απόστολοι, τρείς Ιεράρχες και δύο γυναίκες. Πίσω απο την κλίνη στέκεται ο Χριστός, κρατώντας την ψυχή της μητέρας του, που παριστάνεται ως βρέφος. Η σκηνή αυτή εκτυλίσσεται στο εσωτερικό περίλαμπρου οικοδομήματος. Στον ουρανό της τοιχογραφίας, διακρίνεται τμήμα ενός από τους δύο Αγγέλους, που πετά για να συνεδεύσει την ψυχή της Θεοτόκου. Στο σημείο αυτό η αγιογραφική επιφάνεια είναι κατεστραμμένη. Απώλειες παρουσιάζει και το κάτω μέρος, όπου εικονιζόταν Άγγελός να κόβει το χέρι Εβραίου Ιεφωνία, που προσπάθησε να βεβηλώσει την νεκρική κλίνη. Η παράσταση αυτή, παρουσιάζει χαρακτηριστικά της τέχνης της εποχής των Παλαιολόγων(μεγάλο αριθμό προσώπων, τονισμένο όγκο σωμάτων, επιβλητικό αρχιτεκτόνημα στο βάθος), αλλά και συντηρητικά στοιχεία όπως η απόδοση της κόμης των εικονιζομένων προσώπων.

• Τα Άγια Πάθη του Χριστού αποτελούν κορυφαίο έργο του αγιογράφου Θεοφάνη του Κρητός. Είναι έργο απο την τελευταία περίοδο της τέχνης του, χρονολογείτε το α’μισό του 16ου αιώνα και αποτελεί τοιχογραφία στην Ιερά Μονή Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους.

Επίσης Ο Αναπεσών, Άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, Ο Τρούλος με τον Παντοκράτορα, Προφήτες, Αγγέλους και τη Θεοτόκο και ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης είναι από τις σημαντικότερεςΑγιογραφίες.

Η σημασία της αγιογραφίας.

• Αγιογραφία είναι η τέχνη της απεικόνισης ιερών προσώπων ή θρησκευτικών σκηνών· είναι η ζωγραφική παράσταση θρησκευτικών θεμάτων [1]. Οι αγιογραφίες αντλούν τα θέματά τους από τη ζωή και κυρίως τα θαύματα των ανδρών και γυναικών που αγιοποιήθηκαν από την Εκκλησία. Η αγιογραφία είναι κεντρικής σημασίας στην Ορθόδοξη παράδοση και λιγότερο στις Δυτικές Χριστιανικές παραδόσεις όπως η Ρωμαιοκαθολική και Αγγλικανική.

• Σύμφωνα με την Ορθόδοξη παράδοση, η αγιογραφική εικόνα δεν στοχεύει σε μια ρεαλιστική αναπαράσταση ενός προσώπου αλλά έχει πρωτίστως πνευματική σημειολογία αφού μέσω αυτής μπορεί να επιτευχθεί μια σχέση ζωής με το Θεό και τους Αγίους Του. Η εικόνα δημιουργεί μια αίσθηση ζωντανής παρουσίας και φέρνει τον πιστό σε προσωπική σχέση και επαφή με την υπόσταση του εικονιζόμενου. Η αγιογραφία λοιπόν δε θεωρείται ως ένα απλό έργο τέχνης ή ένας θρησκευτικός πίνακας αλλά είναι ένα μέσο με το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στην αγιότητα.

• Η εκκλησιαστική παράδοση αναφέρει ότι η πρώτη εικόνα, με την έννοια της αναπαραστάσεως, έγινε από τον ίδιο τον Χριστό και μάλιστα αχειροποίητη. Η ιστορία της εικόνας αυτής συνοπτικά έχει ως εξής: Ο Aύγαρος, βασιλιάς στην Έδεσσα της Μεσοποταμίας, υπέφερε από λέπρα. Έγραψε, λοιπόν στον Κύριο επιστολή, με την οποία τον παρακαλούσε να πάει στην Έδεσσα για να τον θεραπεύσει. Την επιστολή μετέφερε στην Παλαιστίνη ο υπηρέτης του Ανανίας. Αυτός προσπάθησε και να ζωγραφίσει τον Κύριο χωρίς όμως να το κατορθώσει. Ο Κύριος που αντιλήφθηκε την προσπάθεια του Ανανία, ζήτησε νερό για να νιφτεί και σκούπισε το πρόσωπό Του με ένα μανδήλιο.

• Η θεία μορφή του Κυρίου αποτυπώθηκε θαυματουργικά και το εν λόγω μανδήλιο είναι γνωστό ως το Άγιο Μανδήλιο. Ακόμη η παράδοση αναφέρει ως πρώτο αγιογράφο τον Ευαγγελιστή Λουκά. Ο Ευαγγελιστής πρώτος ζωγράφισε τρεις εικόνες (από κερί, μαστίχα και χρώμα) της Υπεραγίας Θεοτόκου φέρουσα στην αγκαλιά της τον Κύριο Ιησού Χριστό. Κατόπιν τις πρόσφερε στην ίδια θέλοντας να μάθει εάν είναι αρεστές σε αυτήν. Η Μητέρα του Κυρίου τις δέχτηκε με αγάπη και είπε: «Η χάρις του εξ εμού τεχθέντος είη δι' εμού μετ' αυτών». Από αυτές τις τρεις άγιες εικόνες, η μία βρίσκεται στην Πελοπόννησο στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, η δεύτερη στη Ρωσία και η τρίτη εικόνα βρίσκεται στην Κύπρο στην Ιερά Μονή του Κύκκου. Επίσης κατά την παράδοση ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφισε και τις εικόνες των Αγίων Αποστόλων[2].

Μοντέρνα Τέχνη• Με τον όρο Μοντέρνα τέχνη αναφερόμαστε κυρίως στην καλλιτεχνική

παραγωγή που παρατηρήθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το 1970. Πολλές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος σύγχρονη τέχνη, ωστόσο δηλώνει περισσότερο την πλέον πρόσφατη καλλιτεχνική παραγωγή. Η Μοντέρνα τέχνη χαρακτηρίζεται από μια νέα προσέγγιση στις τέχνες, τέτοια ώστε πλέον να μην έχει πρωτεύουσα σημασία η ακριβής αναπαράσταση των αντικειμένων (π.χ στη ζωγραφική ή γλυπτική) όσο ο πειραματισμός με νέους και πρωτότυπους τρόπους απεικόνισης τους, συχνά αποδομώντας το αντικείμενο ή προβάλλοντας το αφαιρετικά. Η έννοια της μοντέρνας τέχνης ταυτίζεται συχνά και με τον όρο Μοντερνισμός.

Υψηλή τέχνη

• Η υψηλή τέχνη, προϊόν της αποκαλούμενης ποιοτικής κουλτούρας, είναι εκείνη που -σύμφωνα με τους απολογητές της- στοχεύει στις υψηλότερες αξίες της πολιτισμικής ιεραρχίας του εκάστοτε κοινωνικού πλαισίου προς το οποίο απευθύνεται. Η υψηλή τέχνη είναι ένας όρος ο οποίος επινοήθηκε τον 17ο αιώνα από τους υποστηρικτές τουκλασικισμού, αλλά απέκτησε το ιδεολογικό του ένδυμα στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου. Η καθιέρωση του όρου έχει τις ρίζες του εν μέρει στην καθιέρωση του επαγγελματισμού, όσο και στην ιδρυματοποίηση της καλλιτεχνικής πρακτικής σε διάφορες ακαδημίες. Ουσιαστικά συνδέεται με τη νοησιαρχία της κοινωνικής ελίτ της εκάστοτε εποχής. Αν και η μεταμόρφωση του όρου –προκειμένου να απορροφήσει νέες τάσεις- είναι διαρκής και δυναμική, ωστόσο ο όρος είναι απολυταρχικός ως προς το γεγονός ότι θέτει ή προσπαθεί να θέσει παγκόσμιους κανόνες για μια αντικειμενική θεώρηση της τέχνης.

Ομάδα Β’

Γιαγιαΐδου Χριστίνα Αναστασιάδου Μιχαηλία Μπίστας Χριστόδουλος

Καζακίδης ΚώσταςΟκουμούσης ΜάριοςΤσολακίδης Σταύρος

Αγάλματα και συμβολισμοί

Άγαλμα-"Παν εφ΄ ω τις αγάλλεται", δηλαδή "κάθε τι με το οποίο κανείς αγάλλεται, χαίρεται, εντυπωσιάζεται", σύμφωνα με το λεξικό του Ησύχειου του ΑλεξανδρινούΟι άνθρωποι κατασκεύαζαν αγάλματα από τα πανάρχαια χρόνια. Οι λόγοι που τους παρακινούσαν σ' αυτό, ήταν κυρίως θρησκευτικοί. Ζωντάνευαν έτσι τους θεούς και πίστευαν πως μ' αυτό εξασφάλιζαν την προστασία τους. Άλλα αγάλματα έχουν φτιαχτεί για να τιμήσουν ένα ιστορικό γεγονός ή κάποια προσωπικότητα.Κάποια αγάλματα συμβολίζουν ιδέες, αρχές, αξίες, ιδανικά ή καταστάσεις κι έχουν γίνει γνωστά γι' αυτό το λόγο. Μερικά από αυτά θα δούμε με τη σημερινή εγγραφή.

Η Πατρίδα καλείΣύμβολο αγώνα και αγάπης για την πατρίδα

Ονομάζεται αλλιώς και "Η Μητέρα Πατρίδα", "Η Μητέρα Πατρίδα καλεί" ή απλά "Η Πατρίδα" ή "Μνημείο Mamayev". Μια γυναικεία μορφή με το δεξί χέρι υψωμένο ψηλά, κρατώντας ένα σπαθί και με το αριστερό χέρι σε μια χειρονομία καλέσματος.Τοποθετημένο σε ένα ύψωμα στην πόλη Βολγκογράντ της Ρωσίας, φτιάχτηκε για να τιμήσει τη μάχη του Στάλινγκραντ, μία από τις πιο κρίσιμες αλλά και από τις πιο αιματηρές μάχες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου με εκτιμώμενες απώλειες περί τα 1,5 εκατομμύρια ανθρώπους.

Έχει συνολικό ύψος 85 μέτρα, από τα οποία το σώμα είναι 52 μέτρα και το σπαθί 33. Διακόσια σκαλιά οδηγούν από τη βάση του λόφου στο μνημείο και συμβολίζουν τις διακόσιες μέρες που κράτησε η μάχη του Στάλινγκραντ. Σύμφωνα με κάποιες πηγές το άγαλμα είναι εμπνευσμένο από τη "Νίκη της Σαμοθράκης".

Το άγαλμα του Χριστού Λυτρωτή (Cristo Redentor στα πορτογαλικά) είναι ψηλό άγαλμα το οποίο εικονίζει τον Ιησού Χριστό με απλωμένα τα χέρια. Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Κορκοβάντο, πάνω από το Ρίο ντε Τζανέιρο, στο εθνικό πάρκο του Δάσους Τιζούκα. Στέκεται με απλωμένα τα χέρια σαν να καλωσορίζει τον κόσμο, σε ύψος 710 μέτρων. Έχει ύψος 32 μέτρα, ζυγίζει 1.000 τόνους και μάλιστα είναι εγκατεστημένο με τρόπο ώστε να ατενίζει την πόλη του Ρίο.

Ο Χριστός ΛυτρωτήςΣύμβολο Χριστιανισμού και ειρήνης

Το άγαλμα της Guan Yin βρίσκεται στη νότια ακτή του νησιού Χαινάν, στην Κίνα. Έχει ύψος 108 μέτρα, είναι το τέταρτο ψηλότερο άγαλμα στον κόσμο (προς το παρόν) και είναι αφιερωμένο στην bodhisattva (φωτισμένη ύπαρξη σύμφωνα με τον Βουδισμό) Guan Yin, η οποία συνδέεται με την συμπόνια και την ευσπλαχνία. Είναι γνωστή ως "Η Θεά του ελέους“ . Το άγαλμα έχει τρεις όψεις. Η μία όψη είναι στραμμένη προς το εσωτερικό της χώρας και οι άλλες δύο αντικρίζουν τη θάλασσα της νότιας Κίνας. Συμβολίζει την ευλογία και την προστασία από την Guan Yin της Κίνας και όλου του κόσμου.

Η Guan YinΣύμβολο ευλογίας και προστασίας

Το άγαλμα της Eλευθερίας εικονίζει την ελευθερία ως γυναικεία μορφή και βρίσκεται σε ένα νησάκι στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης, από όπου είναι ορατό σε όποιον μπαίνει ή βγαίνει από το λιμάνι της Νέας Υόρκης. Η ιδέα του αγάλματος ανήκει στον Γάλλο ιστορικό Εντουάρ ντε Λαμπουλέ, ο οποίος πρότεινε να κατασκευαστεί ένα μνημείο προς τιμήν της γαλλοαμερικανικής φιλίας.Η αναμμένη δάδα στο δεξί της χέρι συμβολίζει την ιδέα της ελευθερίας. Το στέμμα στο κεφάλι της έχει επτά ακτίνες, που συμβολίζουν τις επτά θάλασσες και τις επτά ηπείρους.Το άγαλμα ζυγίζει 225 τόνους και καλύπτεται από ένα περίβλημα χαλκού. Το ύψος του, χωρίς τη βάση, είναι 46,5 μέτρα, ενώ με τη βάση διπλασιάζεται. Στο εσωτερικό του, 168 σκαλιά επιτρέπουν την άνοδο στο κεφάλι και άλλα 54 στο χέρι, που κρατάει τον πυρσό.

Το άγαλμα της ΕλευθερίαςΣύμβολο ελευθερίας και φιλίας

Η Παναγία στα Βραχώδη ΌρηΣύμβολο της γυναίκας και της μητρότητας

Ένα άγαλμα ύψους 27 μέτρων αφιερωμένο στις γυναίκες και κυρίως στις μητέρες. Αντικρίζει την πόλη Butte, στην Μοντάνα των ΗΠΑ. Είναι το δεύτερο ψηλότερο άγαλμα στις ΗΠΑ, μετά το άγαλμα της Ελευθερίας.Το άγαλμα εμπνεύστηκε ο Bob O'Bill, κάτοικος της περιοχής, του οποίου η γυναίκα ήταν πολύ άρρωστη. Υποσχέθηκε στην Παναγία ότι θα έφτιαχνε ένα άγαλμα προς τιμήν της, αν γινόταν καλά η γυναίκα του. Όταν αυτή συνήλθε ξεκίνησε η κατασκευή του αγάλματος στην κορυφή ενός λόφου. Κατασκευάστηκε με υλικά που πρόσφεραν εθελοντές. Είναι φωτισμένο και ορατό το βράδυ.

Η Θεά ΔικαιοσύνηΣύμβολο και προσωποποίηση της δικαιοσύνης

Βασίζεται στην Γιουστίτια, θεά της δικαιοσύνης κατά τη ρωμαϊκή μυθολογία, ενώ στην ελληνική μυθολογία ταυτίζεται με τη Θέμιδα. Θεωρούνταν η ενσάρκωση της θείας τάξης και η προσωποποίηση της δικαιοσύνης στην ρωμαϊκή νομοθεσία. Απεικονίζεται κρατώντας τους ζυγούς στην αριστερή πλευρά, μερικές φορές κρατάει μαχαίρι στο δεξί χέρι, το οποίο συμβολίζει την λογική της δικαιοσύνης η οποία μπορεί να ασκείται για όλους το ίδιο. Σε νεότερες απεικονίσεις κρατά ξίφος. Επίσης σε όλες τις απεικονίσεις φοράει ένα μαντίλι στα μάτια το οποίο θέλει να δείξει την αντικειμενικότητα της προς όλους, δηλαδή "τυφλή δικαιοσύνη".

Ο ΣτοχαστήςΣύμβολο της δύναμης της σκέψης.

Ένα χάλκινο άγαλμα του Auguste Rodin, το οποίο βρίσκεται στο μουσείο Ροντέν, στο Παρίσι. Απεικονίζει έναν άνδρα που διαλογίζεται. Η στάση του σώματος, το σκυμμένο κεφάλι υποδηλώνουν μια σκληρή εσωτερική μάχη. Ο Rodin βάσισε το θέμα του στην "Θεία Κωμωδία" του Δάντη. Το πρώτο γλυπτό ολοκληρώθηκε το 1902, αλλά δεν παρουσιάστηκε στο κοινό μέχρι το 1904. "Ο Στοχαστής" σε πολλές διαφορετικές εκδόσεις υπάρχει σε μουσεία όλου του κόσμου.