Η γέννηση της φεουδαρχίας είναι προϊόν αλλαγών που πραγματοποιούνται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που διαλύεται.

Ο μαγικός χαρακτήρας της περιβολής (αρχές 14ου αι). Χαϊδελβέργη, Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη

Λατιφούντια είναι τα τεράστια αγροκτήματα, που αυτονομήθηκαν σταδιακά το ένα από το άλλο και ανήκαν στους ιδιοκτήτες τους. Η κεντρική εξουσία δεν μπορούσε να ελέγξει αυτούς τους ισχυρούς γαιοκτήμονες, οι οποίοι έφτιαξαν και δικά τους αυτόνομα στρατιωτικά σώματα για να προστατεύσουν την τεράστια ιδιοκτησία τους.

Όργωμα τον Μάρτιο, κάτω από ένα φεουδαλικό πύργο

Τα Φέουδα δημιουργήθηκαν όταν οι γαιοκτήμονες παραχώρησαν κομμάτια γης στους ακολούθους τους ενώ νοίκιασαν χωράφια σε πρώην δούλους αλλά και ελεύθερους αγρότες.

«Η επιστροφή από τη δουλειά» Ρούμπενς

Απελευθερωμένοι δούλοι και πρώην ελεύθεροι πολίτες νοικιάζουν και καλλιεργούν μικρά τμήματα από τα κτήματα που ανήκαν σε γαιοκτήμονες. Οι ενοικιαστές της γης δεν ήταν δούλοι, αλλά δουλοπάροικοι. Ήταν δεμένοι με τη γη που καλλιεργούσαν και δεν μπορούσαν να την εγκαταλείψουν χωρίς την άδεια του φεουδάρχη, ιδιοκτήτη της γης.

Δουλοπάροικοι

Τα είδη της ιδιοκτησίας στο φεουδαρχικό σύστημα είναι δύο:

Ο Οίκος

Τα μικρά κτήματα

Οίκος είναι η καλλιεργήσιμη γη που ανήκει στον φεουδάρχη, δεν τη νοικιάζει, αλλά την εκμεταλλεύεται για τον εαυτό του. Ο οίκος, εκτός από τη γη, περιλαμβάνει την κατοικία του φεουδάρχη, τα εργαλεία που χρησιμοποιούν ο αγρότες, τα ζώα, τις αποθήκες, τους σταύλους. Στην ιδιοκτησία του οίκου ανήκουν και οι αγρότες καλλιεργητές, οι οποίοι δεν μπορούν να εγκαταλείψουν το φέουδο. Σε ορισμένες μάλιστα περιοχές ο αγρότης, προκειμένου να παντρευτεί, πρέπει να ζητήσει την έγκριση του φεουδάρχη.

Τα μικρά κτήματα είναι μικρά χωράφια που νοικιάζει ο φεουδάρχης στους δουλοπάροικους. Οι δουλοπάροικοι καλλιεργούσαν τα κτήματα και είχαν την υποχρέωση να καταβάλλουν στον φεουδάρχη κάποια αμοιβή (πρόσοδο).

Η πρόσοδος που πλήρωναν οι δουλοπάροικοι στον φεουδάρχη είχε τρεις μορφές:

Πρόσοδος σε εργασία

Πρόσοδος σε προϊόντα

Πρόσοδος σε χρήμα

Πρόσοδος σε εργασία (αγγαρεία)Το σύστημα αυτό εφαρμόστηκε στην αρχή του φεουδαρχικού συστήματος όταν το εμπόριο και ο εκχρηματισμός της οικονομίας είχαν υποχωρήσει και οι φεουδάρχες ενδιαφερόταν για εντατική καλλιέργεια που θα οδηγούσε σε αύξηση της παραγωγής.

Οι αγρότες εργάζονταν τα 2/3 του χρόνου τους στο κτήμα του γαιοκτήμονα χωρίς αμοιβή. Και μόνο το 1/3 του χρόνου τους εργάζονταν στο δικό τους κτήμα.

Πρόσοδος σε προϊόνταΑπό τον 12ο αιώνα και μετά, το σύστημα της αγγαρείας δίνει τη θέση του, χωρίς να εξαφανιστεί εντελώς, στην καταβολή προσόδου σε είδος. Ο φεουδάρχης παίρνει ένα ποσοστό από τη σοδειά των δουλοπάροικων και απομένει σε αυτούς τόσο όσο να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες.

Πρόσοδος σε χρήμαΗ ανάπτυξη του εμπορίου και των ανταλλαγών δημιούργησε στους φεουδάρχες την ανάγκη για χρήμα. Έτσι, από τον 14ο αιώνα αντικαθίσταται η πρόσοδος σε εργασία ή είδος από την καταβολή ενοικίου σε χρήμα. Η ανάγκη των φεουδαρχών για χρήμα κάνει την εκμετάλλευση των χωρικών όλο και μεγαλύτερη.

Έτσι, την περίοδο αυτή (από τον 14ο μέχρι τον 16ο αιώνα) ξεσπούν αγροτικές εξεγέρσεις σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Τέτοιες εξεγέρσεις ήταν η επανάσταση των Ζακερί στη Γαλλία το 1358 και η επανάσταση των χωρικών στη Γερμανία το 1525.

Η εκκλησία, στο φεουδαρχικό σύστημα, λειτουργούσε ως «συλλογικός φεουδάρχης». Κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης, τις οποίες καλλιεργούσαν δουλοπάροικοι. Η εκκλησία δικαιολογούσε τη φεουδαρχία στη συνείδηση των αγροτών. Υποστήριζε ότι αυτή η άνιση διάρθρωση του κόσμου (φεουδάρχες και δουλοπάροικοι) ήταν δοσμένη από τον Θεό και κάθε εξέγερση εναντίον της ήταν αμαρτία.

Κληρικός, ιππότης και εργάτης

Η δομή της φεουδαρχικής κοινωνίας απεικονίζεται με το σχήμα μιας πυραμίδας:

ΒΑΣΙΛΙΑΣ

ΦΕΟΥΔΑΡΧΕΣ

ΙΠΠΟΤΕΣ

Η ανάπτυξη του εμπορίου οδηγεί στην ανάπτυξη των πόλεων, οι οποίες γίνονται εμπορικά, διοικητικά και βιοτεχνικά κέντρα. Οι αστοί πρωτοστατούν στη διαμόρφωση των εθνικών κρατών, γιατί επιδιώκουν μια ενοποιημένη εσωτερική αγορά υπό την επικράτεια ενός κράτους.

Εμποροπανήγυρις στην ελληνική κωμόπολη Δομοκό, στα τελευταία χρόνια της

Τουρκοκρατίας

Κύριο αίτημα των αστών είναι το εθνικό κράτος, χωρίς βασιλιά και με περιορισμένη τη δύναμη των φεουδαρχών και εκφράστηκε με τη Γαλλική Επανάσταση (1789)