ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΜΠΑΡΟΚ

Αναγέννηση

Η Αναγέννηση ήταν ένα κοινωνικό, πολιτιστικό και ιστορικό φαινόμενο.

Εκδηλώθηκε τον 15ο και 16ο αιώνα κυρίως στην Ιταλία και εξαπλώθηκε

στην Δυτική Ευρώπη.

Μερικοί από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες ήταν οι: Μιχαήλ Άγγελος

(Μικελάντζελο), Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο), Ραφαήλ Σάντσιο,

Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Σάντρο Μποττιτσέλλι. Βετσέλι Τισιανός ή Τιτσιάνο.

Οι τοιχογραφίες κατά την διάρκεια της Αναγέννησης εμφανίζονταν κυρίως

σε εκκλησίες αλλά και σε σπίτια πλουσίων.

Η αισθητική της Αναγέννησης συνδέονταν κυρίως με μία εναλλακτική

μορφή θρησκευτικής τέχνης. Πιο συγκεκριμένα αντικατέστησε την

θεοκρατική αντίληψη του ωραίου με το εμπειρικό ωραίο.

Χρησιμοποιούνταν προοπτική, δηλαδή ψευδαίσθηση του βάθους. Τα

υλικά αποτελούνταν κυρίως από ανάμειξη χρωμάτων με λάδι.

Μιχαήλ Άγγελος (Cappella Sistina, Βατικανό)

Γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτονας και ποιητής της Αναγέννησης. Σήμερα αναγνωρίζεται ως

ένας από τους σπουδαιότερους δημιουργούς στην ιστορία της τέχνης.

Από τις πιο διάσημες τοιχογραφίες της Αναγέννησης αποτελεί η Καπέλα Σιξτίνα, στο

Βατικανό, από τον Μιχαήλ Άγγελο.

Raffaello Sanzio, 1483 - 1520 Ιταλός ζωγράφος και αρχιτέκτονας της ύστερης Αναγέννησης

Υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους καλλιτέχνες της εποχής του, του οποίου η

φήμη και η αξία υπήρξαν ανάλογες με εκείνες του Μιχαήλ Άγγελου και του Λεονάρντο

ντα Βίντσι. Γεννήθηκε στο Ουρμπίνο και μαθήτευσε αρχικά στο πλευρό του πατέρα

του, Τζιοβάνι Σάντι, και αργότερα εκπαιδεύτηκε στο εργαστήριο του Περουτζίνο.

Παράλληλα, ήρθε νωρίς σε επαφή με κύκλους μορφωμένων ουμανιστών.

Τα πρώιμα έργα του χρονολογούνται στις αρχές του 16ου αιώνα και

φιλοτεχνήθηκαν κατά κύριο λόγο στην Περούτζια, πριν εγκατασταθεί

στη Φλωρεντία και αργότερα στη Ρώμη. Εκεί ολοκλήρωσε ορισμένα από τα

σπουδαιότερα έργα του, μεταξύ των οποίων είναι οι τοιχογραφίες στο Βατικανό.

Ως αρχιτέκτων προσανατολίστηκε στις επιλογές του Μπραμάντε, μετά το

θάνατο του οποίου ανέλαβε τη διεύθυνση των έργων στην εκκλησία του Αγίου

Πέτρου. Πέθανε απρόσμενα σε ηλικία 37 ετών στη Ρώμη. Χαρακτηρίζεται ως ένας

από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Ευρώπης. Το έργο του θαυμάζεται για την

καθαρότητα της φόρμας του και τη δεξιοτεχνία του.

Συναντώνται στη φανταστική αυτή συγκέντρωση

άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης από την

αρχαιότητα μέχρι τις μέρες του καλλιτέχνη:

Στο κέντρο, οι δύο κορυφαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, ο Πλάτων, δείχνοντας τον ουρανό, χώρο των απόλυτων ιδεών της φιλοσοφίας του και ο Αριστοτέλης, δείχνοντας κάτω, τον κόσμο της γήινης πραγματικότητας και της λογικής θεμελίωσης της σκέψης του. Αριστερά από τον Πλάτωνα ο δάσκαλός του ο Σωκράτης · ομάδες άλλων φιλοσόφων, επιστημόνων και ποιητών, που συζητούν ή διαλογίζονται, γεμίζουν τη σύνθεση με μια διαρκή κίνηση:

Ο φιλόσοφος

Ηράκλειτος

παριστάνεται από

τον Μιχαήλ

Άγγελο.

Καθισμένος στο

δάπεδο

συλλογίζεται και

συγγράφει.

Ο Ευκλείδης συμβολίζει τη Γεωμετρία. Χειρίζεται το διαβήτη, οι μαθητές του παρακολουθούν αφοσιωμένοι, όλα είναι τοποθετημένα με απόλυτη συμμετρία.

Ο Πυθαγόρας, ο μέγας μαθηματικός της αρχαιότητας, συμβολίζει την επιστήμη της Αριθμητικής. Οι δύο άνδρες που κοιτάζουν τις σημειώσεις του Πυθαγόρα θυμίζουν έντονα τις μορφές του Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Οι δύο αυτές μορφές θεωρούνται απεικονίσεις της Υπατίας και του Παρμενίδη.

Η παρακάτω λεπτομέρεια ίσως αποτελεί την δεύτερη κεντρικότερη σκηνή μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Εκτός από τον Ζωροάστρη και τον Πτολεμαίο που συμβολίζουν την Αστρονομία και Γεωγραφία αντίστοιχα (ο Πτολεμαίος είναι ο άνδρας με γυρισμένη την πλάτη που κρατά την υδρόγειο σφαίρα), ο Ραφαήλ τοποθετεί τον εαυτό του στο έργο του (είναι ο δεύτερος άνδρας από δεξιά, με το καφέ καπέλο), να κοιτάζει προς τα εμπρός, έξω από τη ζωγραφική σύνθεση

Σε άλλο τοίχο της ίδιας "Αίθουσας της Υπογραφής" δημιουργεί τη σύνθεση "Η έρις για τα Άχραντα Μυστήρια» μια αδιάκοπη ροή χειρονομιών και

κινήσεων των πνευματικών ανθρώπων (Πατέρων της Εκκλησίας και άλλων σοφών) στο

κάτω - γήινο επίπεδο, ενώ σε ανώτερο επίπεδο - ουράνιο, σε επιβλητικό και

μεγαλόπρεπο τόξο, ο Κύριος, με τους Αγίους συμμετρικά γύρω από το κέντρο, πλαισιωμένος από

την Παναγία και τον Ιωάννη Πρόδρομο και το Άγιο Πνεύμα κάτω από το θρόνο του

και σε ανώτατο επίπεδο ο Παντοκράτορας Πατέρας με αγγέλους γύρω από τον υπέρτατο

ακτινοβόλο χώρο του. Μια σύνθεση με φυσικότητα στην κίνηση και συμμετρικότητα στο σύνολο του

έργου.

:

Μπαρόκ

Η καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία που εκφράστηκε

από το 1600 μέχρι το 1717 στη Ρώμη αρχικά και στην

συνέχεια σε όλη την Ευρώπη και στην Λατινική Αμερική.

Μερικοί από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής

ήταν οι: Πιέτρο Ντα Κορτόνα, Τζανμπαττίστα Τιέπολο κλπ.

Γνωστές νωπογραφίες, αποτελούν οι: Ο Θρίαμβος της

Θείας Προνοίας, ο Ερμής, Συνάντηση Αντωνίου και

Κλεοπάτρας.

*Ο ρυθμός baroque στην τέχνη ήταν ο νέος εκφραστικός τρόπος που επινοείται στη Ρώμη ως έκφραση της Αντιμεταρρύθμισης. *Εξαπλώθηκε από την Ιταλία σε χώρες της Ευρώπης όπου ο καθολικισμός ήταν ισχυρός (Ισπανία, Γαλλία, Βέλγιο, Γερμανία, Αυστρία κ.α.) αλλά και στη Ρωσία, καθώς και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής (αποικίες των Ισπανών). Σε χώρες με έντονο το προτεσταντικό κίνημα, όπως η Ολλανδία και η Αγγλία, δεν μπόρεσε να επικρατήσει. *Ήταν μια τέχνη που εξυπηρέτησε την παπική και τη βασιλική εξουσία να επιβληθούν, αλλά και την καθολική αστική τάξη να εκφράσει τους πνευματικούς και κοινωνικούς πόθους της.

*Η επιτυχία του Μπαρόκ οφείλεται συνεπώς, σε μεγάλο βαθμό, στην στήριξη της Καθολικής εκκλησίας, η οποία χρησιμοποίησε την τεχνοτροπία και το δραματικό του ύφος για την αναπαράσταση πολλών θρησκευτικών θεμάτων που προκαλούσαν την συναισθηματική συμμετοχή του θεατή. *Επιπλέον, η αριστοκρατία της εποχής και η βασιλική εξουσία ευνοήθηκε από το επιβλητικό ύφος του μπαρόκ για την κατασκευή ανάλογων κτιρίων ή παλατιών που ενίσχυαν το κύρος της.

Αν η τέχνη της Αναγέννησης

απευθυνόταν, κυρίως, στη λογική, η τέχνη του baroque απευθυνόταν στο συναίσθημα: εντυπωσιάζει

τα πλήθη και δημιουργεί το αίσθημα του δέους μέσα από τον

πλούτο της διακόσμησης κάθε χώρου, το μέγεθος, την υπερβολή

και την πολυτέλεια. ***

Σε αντίθεση με το αναγεννησιακό ύφος που βασίστηκε κυρίως στη λογική, το ύφος του μπαρόκ απευθύνεται περισσότερο στο συναίσθημα. Παράλληλα χαρακτηρίζεται σχεδόν σε όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις του από ένα αίσθημα δέους και μεγαλείου, καθώς και μια υπερβολή στη διακόσμηση και την πολυτέλεια που αναδεικνύουν ένα επιβλητικό και πομπώδες ύφος.

*****

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα

Τα κυριότερα μέσα που χρησιμοποίησε στις εικαστικές τέχνες είναι: *οι καμπύλες γραμμές *οι πολύπλοκοι διαπλεκόμενοι όγκοι *η αυστηρή ιεράρχηση των χώρων *η απόδοση της κίνησης *η εκμετάλλευση του φωτός *η δημιουργία έντονων αντιθέσεων είτε με τη μορφή εσοχών στην αρχιτεκτονική, είτε μέσω έντονων φωτοσκιάσεων στη ζωγραφική (chiaroscuro).

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ

Η τέχνη στην εποχή των μεγάλων αστικών επαναστάσεων

Μια νέα κοινωνία γεννιόταν. Μια νέα εποχή άρχιζε.

Ο όρος νεοκλασικισμός χαρακτηρίζει μια μεγάλη πολιτιστική κίνηση

την περίοδο από το 1750 έως τις αρχές του 19ου αιώνα Εξέφραζε το

θεωρητικό προβληματισμό της εποχής, που αφορούσε τα υψηλά

οράματα της κοινωνίας.

Αυτό το φαινόμενο τέχνης παρουσιάστηκε κυρίως σε δημόσια κτίρια

στις περιοχές της Ευρώπης και στη συνέχεια σε περιοχές της Βορείου Αμερικής.

Η νέα καλλιτεχνική τεχνοτροπία του Νεοκλασικισμού χαρακτηριζόταν από

το θαυμασμό προς την κλασική τέχνη της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης.

Ο νεοκλασικισμός έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με τον κλασικισμό, αλλά

τα έργα των καλλιτεχνών, παράλληλα με το αισθητικό περιεχόμενό τους,

αποκτούν συνήθως διδακτική-κοινωνική σημασία και συνδέονται με τους

αγώνες του λαού για δικαιώματα και δικαιοσύνη.

Ο νέος ρυθμός επιδιώκει να αποδώσει με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα

και τα αντικείμενα του φυσικού κόσμου. Τον διακρίνει μια σοβαρότητα και

μια απλότητα. Επιδιώκει τη μετάδοση των αισθητικών αρχών που

πηγάζουν από την πίστη στην αρμονία της φύσης, στη λογική και στην

αντανάκλαση της ηθικής διαύγειας, της απλότητας, της κάθαρσης.

Ο Ρομαντισμός -κυρίως του 18ου αιώνα και των αρχών του 19ου -

σε πολλές περιπτώσεις καλλιτεχνών συνδέεται και αυτός με τις

πολιτικές ιδέες του Φιλελευθερισμού και με την υποστήριξη των

Επαναστάσεων της εποχής.

Όμως, διαφοροποιείται έντονα από τον Νεοκλασικισμό στα εξής

σημεία:

Ρομαντισμός

Ρομαντισμός

Μετά τον Νεοκλασικισμό, κυρίως στον 19ο αιώνα,

εμφανίζεται ο Ρομαντισμός.

Ο Ρομαντισμός εμφανίζεται όχι μόνο σε δημόσια κτίρια

αλλά και σε κατοικίες, κυρίως ευπόρων οικογενειών.

Οι καλλιτέχνες μέσα από τον Ρομαντισμό εξέφραζαν την

ανεκπλήρωτη τους αγάπη αλλά και το πάθος.

Νεοκλασικισμός και Ρομαντισμός στην Ελλάδα του 19ου αιώνα

Βασικός συντελεστής στην ανάπτυξη του νεοκλασικού κινήματος στην

Ελλάδα υπήρξε ο ερχομός διάσημων ξένων αρχιτεκτόνων και ταυτόχρονα

οι σπουδές ελλήνων αρχιτεκτόνων στην Ευρώπη.

Στην Ελλάδα ήρθαν οι Τσίλλερ, Σίνκελ, Κλέντσε, Βάιλερ και Γκαίρτνερ, όλοι

Γερμανικής προελεύσεως και οι Δανοί αδερφοί Θεόφιλος και Χριστιανό

Χάνσεν.

Από τους Έλληνες οι πιο γνωστοί είναι ο ρομαντικός Σταμάτης Κλεάνθης

και ο κλασικιστής Λύσανδρος Καυταντζόγλου.

ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΧΑΝΣΕΝ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΑΘΗΝΩΝ, (ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ)

Η Ζωφόρος των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου Αθηνών

Η διακόσμηση των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας

βασίστηκε σε σχέδια του Carl Rahl, Αυστριακού ζωγράφου (1812-65),

καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Μονάχου. Στην Ακαδημία την

εκτέλεση των έργων πραγματοποίησε ο μαθητής του Rahl και διάδοχός του,

Christian Griepenkerl. Για τα Προπύλαια το υλικό του Rahl ήταν τριών

φάσεων: σκίτσα με μολύβι, μερικά σχέδια σε κλίμακα 1:1 πάνω σε χοντρό

χαρτί (cartons) και υδατογραφήματα με χρώμα. Η μεταφορά ανατέθηκε στον

μαθητή του Griepenkerl, Εδουάρδο Λεμπιέντσκυ, με τη συνεργασία του

Δανού αρχιτέκτονα της Ακαδημίας Theophile Hanssen και πιθανώς του

ελληνιστή Friedrich Thiers. Κρίσιμο ρόλο στην αποπεράτωση του έργου

έπαιξαν χορηγοί, όπως ο Σίνας και οι αδελφοί Δούμπα, σύμβουλοι, όπως οι

αρχιτέκτονες αδελφοί Theophile και Christian Hansen, ο ελληνιστής

Friedrich Thiers , συμπαραστάτες, όπως ο αρχιτέκτονας Ernest Chiller αλλά

και ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης. Το έργο έφτασε στην τελική του

πραγμάτωση το 1889, τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά την παράδοση

σχεδίων και υδατογραφημάτων από τον Rahl στον Σίνα το 1859.

Στη Ζωφόρο των Προπυλαίων, εκτός των άλλων ιστορικών και μυθικών μορφών, απεικονίζονται οι Επιστήμες, με την εξής σειρά (από αριστερά προς δεξιά): Ρητορική Ποιητική Μαθηματική Ιστορία Αρχαιολογία Φιλοσοφία Νομοθεσία Ιατρική Θεολογία Αστρονομία Φυσική

Φρειδερίκος φον Γκέρτνερ (Friedrich von

Gaertner, 1792-1847),

Τα Παλαιά Ανάκτορα της Αθήνας ( Βουλή)

Πρόκειται για νεοκλασικό κτίριο, σχεδιασμένο από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα της

Βασιλικής Αυλής της Βαυαρίας Friedrich von Gärtner (1792-1847) ως ανάκτορα

για τον Όθωνα και στη συνέχεια για τον Γεώργιο Α‘, μέχρι το 1910. Όταν το κτίριο

έγινε Βουλή, τα ανάκτορα εγκαταστάθηκαν στην οδό Ηρώδου του Αττικού.

Στη δυτική πλευρά του κτιρίου διαμορφώθηκε ο χώρος σε Μνημείο του

Άγνωστου Στρατιώτη, ενώ οι εξωτερικοί χώροι τόσο της ανατολικής όσο και της

νότιας πλευράς από την αρχή διαμορφώθηκαν σε μεγάλο ενιαίο βασιλικό (νυν

εθνικό) κήπο.

Το κτίριο κατασκευάστηκε στο διάστημα 1836-1847, για να γίνει ανάκτορο του Όθωνα, μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα το 1834. Ανεγέρθηκε με έξοδα του βασιλιά Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, ως προσωπικό δάνειο προς τον Όθωνα. Η τελική επιλογή του χώρου για την ανέγερση των παλαιών ανακτόρων έγινε από τον ίδιο τον Gärtner στα τέλη του 1835, μετά την απόρριψη των προτάσεων των Κλεάνθη, Schaubert, Klenze και Schinkel που πρότειναν τις θέσεις Ομόνοια, Κεραμεικό και Ακρόπολη αντίστοιχα. Στην τελευταία είχε αντιδράσει και ο ίδιος ο Λουδοβίκος, ο πατέρας του Όθωνα.

Τα Παλαιά Ανάκτορα - Το Κτίριο της Βουλής των Ελλήνων

Αρχιτεκτονική

Πολλοί από τους καλλιτέχνες στην Ελλάδα, τους οποίους συναντήσαμε στον

Νεοκλασικισμό, επηρεάζονται πλέον και από το ρεύμα του Ρομαντισμού. Οι

Ευρωπαίοι και οι Έλληνες αρχιτέκτονες μελετούν τη βυζαντινή αρχιτεκτονική και

μεταφέρουν στα έργα τους πολλά στοιχεία της.

Χριστιανός Χάνσεν,

Λύσανδρος

Καυταντζόγλου, Το

Οφθαλμιατρείο (1847),

Αθήνα.

Οι Ευρωπαίοι

αρχιτέκτονες μελετούν τη

βυζαντινή αρχιτεκτονική

και μεταφέρουν στα έργα

τους πολλά στοιχεία της.

Τα δίλοβα παράθυρα αλλά

και οι διακοσμητικές

ταινίες αυτού του κτιρίου

το πιστοποιούν.

Ο θεμέλιος λίθος του Οφθαλμιατρείου της οδού Πανεπιστημίου τέθηκε το 1847, και η

οικοδόμησή του ξεκίνησε αρχικά βάσει σχεδίων του Δανού αρχιτέκτονα Theophil

Hansen (1813-1891), τα οποία προέβλεπαν ένα μονώροφο νεοκλασικό κτίριο. Όταν

διακόπηκαν οι εργασίες στο ύψος του ημιυπογείου, το 1850, ελλείψει πόρων, ο

Hansen παραιτήθηκε από το έργο και τη συνέχισή του ανέλαβε ο Λύσανδρος

Καυταντζόγλου, προσθέτοντας την προεξοχή της κυρίας εισόδου και ακολουθώντας

κατά την ολοκλήρωσή του έναν βυζαντινότροπο ρυθμό. Το έργο αποπερατώθηκε το

1855, ενώ μεταξύ των ετών 1867-1869 οικοδομήθηκε ένας ακόμη όροφος, βάσει

σχεδίων του στρατιωτικού μηχανικού Γεράσιμου Μεταξά. Το 1881 προστέθηκε ένα

υπερώο στο δώμα και αργότερα (μεταξύ των ετών 1910-1915) το βοηθητικό κτίσμα

των εξωτερικών ιατρείων στην αυλή προς την οδό Σίνα, προσαρμοσμένο στο ύφος

του κυρίως κτιρίου (σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστείδη Μπαλάνου). Η ιδιορρυθμία

του όλου έργου συνιστά μια αξιοσημείωτη αντίθεση προς τον επιβλητικό

νεοκλασικισμό της παρακείμενης "Αθηναϊκής τριλογίας" (Ακαδημία, Πανεπιστήμιο,

Βιβλιοθήκη).

Οφθαλμιατρείο Αθηνών: Ένα παράδειγμα ανάμιξης σχολών και τεχνοτροπιών

Β’ ΜΕΡΟΣ:

Από τον 19ο αιώνα στις

μέρες μας: ο τοίχος ανήκει

σε όλους

*ΑΦΙΣΕΣ:

ΓΕΝΙΚΑ :Λαμπρός Παπουτσάκης , Ανδρέας Παπουτσάκης , Γιάννης

Παπαλάμπρος

ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ : Παναγιώτης Μίχος , Γιώργος Ξένος , Κων/ίνος

Παπαπαναγιώτου

ΜΑΗΣ ΤΟΥ 68’: Πέτρος Μάρκο , Παναγιώτης Παντελίδης

*ΣΥΝΘΗΜΑΤΑ: Γιώργος Πατεστής , Ηλίας Πάντο , Τάσος Μπατσούλης ,

Στέλιος Πατεστής

*ΜΟΥΡΑΛΕΣ: Εμμανουέλλα Ντόκο , Φραγκίσκος Μπαλαρίνης , Μαργαρίτα

Μπαλαρίνη , Αντώνης Μπασδέκης

*GRAFFITI : Ελπίδα Ντενάι , Μαρία Μπεμπάουι

Μικέ Χρυσά , Βασιλική Νικήτα , Νεφέλη Μπούτση , Δημήτρης Παππάς ,

Μηλιάκη Νικολέτα

ΑΦΙΣΕΣ

Η αφίσα είναι ένα μεγάλο κομμάτι χαρτί, με κείμενο και

εικόνες, συνήθως τυπωμένο, που αναρτάται σε τοίχο ή σε

άλλη παρόμοια επιφάνεια.

Είναι εργαλείο διαφήμισης, προπαγάνδας, διαμαρτυρίας και

γενικότερα ο τρόπος για να περάσει ένα μήνυμα.

Η ιστορία της αφίσας μπορεί να εντοπιστεί ήδη στον 15ο αιώνα, όπου οι

τεχνίτες σχεδίαζαν στο χέρι το κάθε αντίτυπο.

Ο πιο σημαντικός παράγοντας σε ολόκληρη την ιστορία της αφίσα είναι η

ανάπτυξη των τεχνικών εκτύπωσης, που επιτρέπει την εύκολη

αναπαραγωγή και επίσης ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να χρησιμοποιούν το

έντυπο ως μέσο της τέχνης τους (το 1848 ήταν δυνατό να τυπώνονται

10.000 φύλλα σε μια ώρα).

Με την εφεύρεση της λιθογραφίας το 1798 η αφίσα έγινε πολύ δημοφιλές

μέσο οπτικής επικοινωνίας και η μετέπειτα εξέλιξη των μεθόδων παραγωγής

της βοήθησε να παραχθούν φτηνά και εύκολα έγχρωμες αφίσες.

Από τον 17ο αιώνα στην Γαλλία απαγορεύτηκε η ανάρτηση αφισών χωρίς

άδεια (Οπότε γύρω στο 1715 παρατηρείται περιορισμένη διάδοση της

αφίσας).

Η τέχνη δεν έχει ως κύριο σκοπό την επικοινωνία, αλλά τη δημιουργία,

συνεπώς οι αφίσες, ακριβώς επειδή έχουν ως κύρια λειτουργία τους τη

διαφήμιση ή την προπαγάνδα, θεωρούνται μια δευτερεύουσα μορφή

τέχνης.

Παρόλα αυτά, οι αφίσες πολλές φορές επηρέασαν τη μορφή και την

κατεύθυνση της ζωγραφικής, γι’ αυτό και πολλοί μεγάλοι ζωγράφοι

δούλεψαν στη βιομηχανία της αφίσας.

• Με τις διαφημιστικές αφίσες προωθούνται προϊόντα και

υπηρεσίες.

• Πολλές αφίσες είχαν ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία και έγιναν

αντικείμενο συλλογών. Σ' αυτές περιλαμβάνονται οι διαφημίσεις

Παγκοσμίων Εκθέσεων και Αποικιακών Εκθέσεων.

•Η κινηματογραφική βιομηχανία παρατήρησε ότι οι αφίσες με τα

ζωηρά χρώματα είναι ένας καλός τρόπος προώθησης των

ταινιών. Η συλλογή κινηματογραφικών αφισών είναι για πολλούς

ένα σημαντικό χόμπι.

Η αφίσα θα γίνει, βέβαια, εργαλείο και για καθαρά

πολιτικούς σκοπούς. Επί παραδείγματι, στις παραμονές

πολέμων ή και κατά τη διάρκειά τους, θα τυπωθούν

εκατοντάδες χιλιάδες αφίσες υπέρ αλλά και κατά του

πολέμου.

ΟΙ ΑΦΙΣΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Η Ρωσική Επανάσταση ήταν σειρά από ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στη Ρωσία το έτος 1917 και σφράγισαν όχι μόνο την ιστορική πορεία της χώρας αυτής, αλλά επηρέασαν καθοριστικά ολόκληρη τη νεότερη παγκόσμια ιστορία.

Ιούνης του 1919. Στην επαναστατημένη Ρωσία μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος ενάντια στις ορδές των παλιών τσαρικών στρατηγών και την εισβολή των ιμπεριαλιστικών στρατών. Το νεαρό εργατικό κράτος αντιστέκεται ρίχνοντας όλες του τις δυνάμεις σε αυτή τη σκληρή μάχη. Οι καλλιτέχνες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή.

Ανάμεσα στο 1918 και το 1921 στην επαναστατική Ρωσία τυπώθηκαν πάνω από 3.600 διαφορετικές αφίσες, πολλές από αυτές δημιουργημένες από σημαντικούς καλλιτέχνες του κινήματος που ονομάστηκε Ρώσικη Πρωτοπορία στην Τέχνη. Το Τμήμα Φιλολογίας και Εκδόσεων (Λιτιζντάτ), που ιδρύθηκε τον Ιούνη του 1919, θα κυκλοφορήσει μέχρι τον Γενάρη του 1921 29,8 εκατομμύρια αντίτυπα αφισών - ένας αριθμός εκπληκτικός για τα τεχνολογικά δεδομένα εκείνης της εποχής.

Οι αφίσες, που στηρίζονταν περισσότερο στην εικόνα και λιγότερο στις

λέξεις, ήταν το μέσο επικοινωνίας που επέλεξαν οι μπολσεβίκοι για να

απευθύνουν όσο το δυνατόν πλατύτερα το μήνυμα της Επανάστασης.

Και το πέτυχαν έχοντας μαζί τους τον καλύτερο σύμμαχο: τους χιλιάδες

καλλιτέχνες - γνωστούς και άγνωστους - που αγκάλιασαν την επανάσταση,

γιατί είδαν στη δημοκρατία των σοβιέτ το απέραντο πεδίο ελευθερίας για να

εκφράσουν εκρηκτικά τη δημιουργικότητά τους. Ο Οκτώβρης και τα χρόνια

που ακολούθησαν ήταν πραγματικά το «πανηγύρι των καταπιεσμένων» και

στο επίπεδο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Οι αφίσες αποτυπώνουν με τον πιο άμεσο και πρακτικό τρόπο τη

σχέση της τέχνης με την επανάσταση. Όσον αφορά το περιεχόμενο,

ξεκινούν με τον άμεσο στόχο της παρότρυνσης για νίκη του Κόκκινου

Στρατού στον εμφύλιο και την καταγγελία των ιμπεριαλιστών και φτάνουν

να αγγίζουν ακόμα και το παραμικρό θέμα της καθημερινής ζωής - τη θέση

των γυναικών στην κοινωνία και την οικογένεια, την εκπαίδευση και τη

γνώση, τις καταπιεσμένες από τον Τσάρο εθνότητες, τον αλκοολισμό, μέχρι

και τα δικαιώματα των παιδιών.

•Όσο εντυπωσιακό είναι το περιεχόμενό των αφισών,

άλλο τόσο πρωτοπόρα είναι η μορφή τους. Αξιοποιώντας

κάθε μορφή της προεπαναστατικής τέχνης, οι καλλιτέχνες

του κινήματος των αφισών προχωρούν σε πειραματισμούς

και ευρηματικότητα, μπολιάζοντας την παράδοση με την

αστείρευτη δυναμική της επαναστατικής απελευθέρωσης.

•Η παραδοσιακή ξυλογραφία του 18ου αιώνα (τα λιούμποκ),

οι βυζαντινές αγιογραφίες, οι διαφημιστικές αφίσες και τα

σατιρικά σκίτσα των αρχών του 20ού αιώνα, η αφαιρετική

διάσταση της Ρωσικής Πρωτοπορίας, βάζουν το στίγμα τους

στις αφίσες της Οκτωβριανής Επανάστασης, δημιουργώντας

έναν εντελώς πρωτότυπο - και αρκετές φορές αμφίδρομο -

τρόπο οπτικής επικοινωνίας ανάμεσα στους δημιουργούς -

καλλιτέχνες και τους «αποδέκτες» εργάτες και αγρότες της

Ρωσίας.

Έτσι παράγονται αφίσες από τον πρώην αγιογράφο Αλεξάντερ

Άπσιτ, που συχνά παραλλάσσουν θέματα των εκκλησιαστικών

εικόνων με σύγχρονο περιεχόμενο. Αφίσες από τον Ντμίτρι

Μουρ που κουβαλούσε μαζί του και όλη την εμπειρία από την

επανάσταση του 1905, στην οποία συμμετείχε ενεργά. Αφίσες

από τον Βίκτορ Ντένι, βετεράνο σκιτσογράφο των σατιρικών

περιοδικών πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

•Δημιουργήθηκαν αφίσες από τους ζωγράφους της

Ρωσικής Πρωτοπορίας, όπως τον Λεμπέντεφ και τον

Λιζίτσκι (είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η διάσημη

αφίσα του τελευταίου «Χτυπήστε τους Λευκούς με την

Κόκκινη Σφήνα», σχεδιασμένη σε αφαιρετική μορφή,

τυπώθηκε σε 2.000 αντίγραφα και μοιράστηκε στα μέτωπα

του εμφυλίου).

•Αλλά και αφίσες από τους πρωτοπόρους του κινήματος των

Παράθυρων ΡΟΣΤΑ - τον Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, τον

Μαλιούτιν, τον Τσερεμνίκι.

.

Τα Παράθυρα ΡΟΣΤΑ πήραν το όνομά τους από τον Ρωσικό

Οργανισμό Τηλεγράφων (ΡΟΣΤΑ), που ανέλαβε την τεχνική στήριξη για τη

μαζική παραγωγή αφισών. Χρησιμοποιώντας την παράδοση των λιούμποκ,

οι καλλιτέχνες δημιουργούσαν τεράστιες αφίσες - εφημερίδες τοίχου

(συνήθως διαστάσεων 0,90 επί 2,20 μέτρων), που έμπαιναν στα κεντρικά

σημεία και των πιο απομακρυσμένων χωριών. Η μορφή τους αποτελούνταν

από διαδοχικά «παράθυρα», που έμοιαζαν πολύ με τα σημερινά κόμικς.

Το σύνθημα του Μαγιακόφσκι και των συντρόφων του στα ΡΟΣΤΑ ήταν «όχι

τέχνη για την τέχνη, αλλά τέχνη μέσα στη ζωή και την παραγωγή».

Ο τρόπος με τον οποίο παράγονταν οι αφίσες ακολουθούσε τη δημοκρατία

των σοβιέτ. Κάθε βδομάδα το επιτελείο δεκάδων καλλιτεχνών συζητούσε κι

αποφάσιζε ποιο θέμα θα είχαν οι αφίσες ως αιχμή και ποιοι θα αναλάμβαναν

να δώσουν ιδέες. Το αποτέλεσμα ήταν μια καταπληκτική παραγωγή σε

ρυθμούς και ευρηματικότητα.

ΑΦΙΣΕΣ ΤΟΥ ΜΑΗ ΤΟΥ

'68

Ο όρος Μάης του '68 (γνωστός και ως Γαλλικός Μάης)

περιγράφει την πολιτική και κοινωνική αναταραχή που ξέσπασε

στη Γαλλία κατά τη διάρκεια των μηνών Μαΐου-Ιουνίου του 1968.

Τα γεγονότα αυτά είχαν τεράστιες κοινωνικές συνέπειες: ο

όρος Μάης του '68 έγινε συνώνυμο με την αλλαγή των κοινωνικών

αξιών παγκόσμια.

Σήμερα, ακριβώς πενήντα χρόνια μετά τον Μάη του ’68,

μπορούμε να δούμε τις ιδέες εκείνου του κινήματος και μέσα

από τις αφίσες του, να αναρωτηθούμε και να αντλήσουμε

απαντήσεις.

Ποιο ήταν το σκηνικό εκείνης της εξέγερσης; Εκατοντάδες

αφίσες, γκράφιτι, φωτογραφίες, μαρτυρίες και συνθήματα

στους δρόμους των καθημερινών μαχών. Μηνύματα

αμφισβήτησης, υπέρβασης, επανάστασης. Αφίσες κολλημένες

παντού. Ποιος τις κατασκεύαζε; Πόσες ήταν; Τι έδειχναν; Ποιοι

αποφάσιζαν τα συνθήματα; Πώς βγήκαν τόσα αντίτυπα; Τι

απέγιναν; Πώς επηρεάζουν σήμερα;

14 Μαΐου 1968. Οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού

καταλαμβάνουν τη σχολή τους. Η γενική συνέλευση αποφασίζει να

μετονομάσει τη σχολή σε Λαϊκό Ατελιέ. Οι προτεραιότητες είναι η

αναδιάταξη του εκπαιδευτικού συστήματος, η εγκαθίδρυση επαφών και

δεσμών με τους απεργούς εργάτες και η χρησιμοποίηση της τέχνης ως

εργαλείου για την επανάσταση.

Άμεση απαίτηση: η μαζική παραγωγή αφισών και προπαγανδιστικού

υλικού.

Γύρω από τη Σχολή Καλών Τεχνών αναρτάται το ακόλουθο κείμενο: «Η

δουλειά μέσα στο Λαϊκό Ατελιέ έχει ως σκοπό να υποστηρίξει το μεγάλο

κίνημα των απεργών εργατών που έχουν καταλάβει τα εργοστάσιά τους

ενάντια στην αντιλαϊκή κυβέρνηση Ντε Γκολ. Δίνοντας όλες του τις

δυνάμεις και τις ικανότητες στην υπηρεσία του αγώνα των εργατών, ο

καθένας μέσα στο ατελιέ δουλεύει γι’ αυτό, γιατί με την εκπαιδευτική αυτή

πρακτική ανοίγεται στις λαϊκές μάζες».

Η παντοκρατορία της αφίσας καθ’ όλη τη διάρκεια του Μάη του

΄68.

Οι αφίσες που παράγονταν με εργοστασιακούς ρυθμούς τον Μάη του ’68, τόσο στην σχολή Καλών Τεχνών όσο και στη Σχολή των Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού, είχαν στην κυριολεξία επενδύσει όλους τους δρόμους του κέντρου και τοποθετούνταν παντού: στα παρμπρίζ των αυτοκινήτων, στις εισόδους των πανεπιστημιακών σχολών, στη Σορβόνη, στο θέατρο Odéon, στα εργοστάσια (Renault, Citroën)…

Μια νέα, πολιτική σκηνογραφία, με αριστερά, αναρχικά, σουρεαλιστικά και καταστασιακά (situationist) συνθήματα και εικόνες πλημμύριζαν την πόλη.

Υπήρξε πλήρης διάδραση ανάμεσα στους διαδηλωτές και τους καλλιτέχνες που αναπαράγουν τις αφίσες. Οι αφίσες του Μάη του ’68 αναπαράγουν τις ιδέες των διαδηλωτών και τις διεκδικήσεις των σωματείων ή των συλλόγων αλλά αντανακλούν και το φαντασιακό των καλλιτεχνών. Υπάρχει ένας διάλογος ανάμεσα στα γεγονότα και τις αφίσες καθώς το Λαϊκό Ατελιέ στην Καλών Τεχνών συνεδριάζει κάθε βράδυ και η γενική συνέλευση αποφασίζει για τις αφίσες της επόμενης μέρας.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα graffitis στους τοίχους που επανασχολιάζουν τα συνθήματα των αφισών, προεκτείνουν τα νοήματα, καταθέτουν προσωπικές μαρτυρίες. Κάνουν, θα λέγαμε, αυτό που κάνουν οι σχολιαστές των σημερινών posts στα blogs. Μόνο που αυτό γίνεται σε άπλετη και δημόσια θέα.

<<Επιστροφή στη στη κανονικότητα>> Γινόμαστε πάλι πρόβατα;