Η Ικαρία στην ιστορία

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998

2-31 AΦIEPΩMA� H ιστ�ρία της Iκαρίας.Aπ� τη νελιθική επ�ή έως σή-μερα.Tυ Iωάνν�υ Mελά

� H Iκαρία στην αρ�αι�τητα.Oιν�η, Θέρμες, Δράκαν.Tυ Θεμιστ�κλή Kατσαρ�ύ� Δύ� αρ�αι�μεταλλ�υργικές θέ-σεις.Tυ Θωμά Kατσαρ�ύ

� Περιηγητές και �αρτ�γρά��ι.Περιγρα�ές και απεικνίσεις απ�τν 15 έως τα μέσα τυ 19υ αι.Tης Λεων�ρας Nα!άρι

� H Iκαριακή επανάσταση τ�υ 1912.H ε�έγερση κατά των Tύρκων, ηEλεύθερη Πλιτεία, η Eνωση.Tυ Θε�λ�γ�υ Mπινίκ�υ

� H Iκαρία ως τ�π�ς ε#�ρίας.Pωμαικρατία, Bυ�άντι, Eμ�ύ-λις.Tυ $εν��ώντα K��ιλα

� Παραδ�σιακ�ί �ικισμ�ί.T κτιστ� περι!άλλν και η λαϊκήαρ�ιτεκτνική.Tυ Γιώργ�υ N. K�κκιν�υ

� Πνευματικ�ί άνθρωπ�ι.I. Zελεπ�ς, Xρ. Mαυργιώργης, Γ.Λμ!αρδάς, Aρ. Φυτρίδης.Tης Bαλεντίνης Tσελίκα

� Aρ�εία και �ειρ�γρα�α.Πλύτιμη πηγή πληρ�ριών γιατην Iκαρία.Tυ Aγαμέμν. Tσελίκα

� Παρ�ν και μέλλ�ν.Πρ!λήματα και ικνμική ανά-πτυ�η.Tυ Hλία Γιαννίρη

� H διάλεκτ�ς της Iκαρίας.T γλωσσικ� ιδίωμα και Γ. Xα-τ�ιδάκις.Tυ Γ. N. Bασίλαρ�υ

� Tα καριώτικα πανηγύρια.Mε λατρευτικ� και ψυ�αγωγικ��αρακτήρα.Tης Aργεντ�ύλας Πάσ�αρη – K�υ-λ�υλία

� Tραγ�ύδια και ��ρ�ί.Δημτικά τραγύδια, λαϊκί ρ-γανπαίκτες, καριώτικς �ρ�ς.Tυ Δημήτρη Θέμελη

� Oι ιαματικές πηγές. Γνωστές για τις θεραπευτικέςτυς ιδι�τητες.Tυ Θανάση Bασίλαρ�υ

� H �ύση της Iκαρίας.H άγρια πανίδα και �λωρίδα.Tων Mαρίας Δημάκη – A�ιλλέα Δη-μητρ�π�υλ�υ

� Σπάνια απ�τυπώματα απ� τ�παρελθ�ν.Tυ Θωμά Kατσαρ�ύ

E�ώ�υλλ�: Aπ�ψη τ�υ Eύδηλ�υ (�ωτ.: X.Mαλα�ίας).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

O Aγι�ς Kήρυκ�ς, πριν την κατασκευή λιμέν�ς (�ωτ.: αρ�εί� Λεωνίδα Bαρδαρ�ύ).

H ιστ�ρία της IκαρίαςH μακραίωνη πρεία τυ νησιύ απ� τη νελιθική επ�ή έως σήμερα

T υ Iωάνν�υ Mελά

Iστ�ρικ�ύ, πρώην υπ�υργ�ύ

H IKAPIA ανήκει εις τ σύμπλεγματων ανατ λικών Σπ ράδων. H ηλι-κία της κατά τ υς ειδικ ύς αρ�ί�ειαπ� τ διάμεσ ν των 400–600 εκα-τ μμυρίων �ρ�νων. Aπέ�ει 35 μίλιααπ� την Xί ν, 18 απ� την Πάτμ ν,10 απ� την Σάμ ν και περίπ υ 140απ� τ ν Πειραιά. Aπ τελεί δε στε-ν�μακρην ρεινήν μά�αν, π υ την�ωρί�ει καθ’ �λ ν της τ μάκρ ςκαι εις ύψ ς π υ κυμαίνεται μετα!ύ600 και 1041 μέτρων, τ �ρ ς, π υαπ� �ρ�ν υς πανάρ�αι υς ν μά-�ετ Δράκαν ν ή Πράμν ς, τ γνω-στ�ν με τ κατ πιν� και νεώτερ ν�ν μα Aθέρας.

Kατά τα παραδ μένα, η Iκαρίαπριν απ� τ σημεριν� της, εί�ε τα -ν�ματα Mάκρις, Δ λί�η (διά τ σ�ή-μα της), I�θυ�εσσα (διά τ πλήθ ςτων ψαριών) και Aνεμ�εσσα απ� τηνσ# δρ�τητα των ανέμων της. Oιαρ�αί ι, κατά τα $ε$αιωμένα απ�κείμενα και επιγρα#ές, μετα!ύ των π ίων και ι # ρ λ γικ ί κατάλ -

γ ι των �ρ�νων της Aθηναϊκής Συμ-μα�ίας, ν�μα�αν την νήσ ν Iκαρ ν.T �ν μα αυτ�, �πως και τ τωριν�νIκαρία, σ�ετί� νται με τ ν πνιγμ�νκαι την τα#ήν τ υ Iκάρ υ. H εκδ �ήαντιλέγεται κυρίως απ� τ ν ερευ-νητή Mπ �άρτ υς, π υ υπ στηρί�ει�τι τ �ν μα πρ έκυψε απ� την λέ-!η I/κώρ, π υ είναι απ�δ ση στα# ινικικά τ υ ν�ματ ς I�θυ�εσσα.

H Iκαρία εμ#ανί�εται κατ ικημένη

απ� την επ �ή τ υ λίθ υ. Bασικήθε�της της αρ�αίας ικαριακής ευ-λα$είας ήταν η #θασμένη απ� τ υςX υσίτας τ υ Περσικ ύ K�λπ υ,Tαυρ π�λ ς Aρτεμις. Πρώτ ςσταθμ�ς της ήταν η γειτ νική Πά-τμ ς, �π υ α!ιώθη ιερ ύ, κτισμέν υεκεί �π υ εκτίσθη τ ν 15 ν μ.X. αι-ώνα απ� τ ν μ να��ν Xριστ�δ υ-λ ν η μ νή τ υ Eυαγγελιστ ύ Iωάν-ν υ τ υ Θε λ�γ υ. Eγκαταστάθηκεδε ριστικώς εις την Iκαρίαν, εκεί �-π υ τ κέντρ ν τ υ ιερατικ ύ της

κράτ υς εις τ παράλι ν της θέσε-ως Nας, �π υ εκτίσθη τ καλλιμάρ-μαρ ν Πανιώνει ν ιερ�ν, με τ υπ -δειγματικ�ν, υραν�πεμπτ ν !�α-ν ν της θεάς, τ #ερμέν ν εκεί απ�τ ν Oρέστην, απ� τ υς Tαύρ υς.

Aλλη μεγάλη θε�της των Iκαρίωνήτ Δι�νυσ ς, τ ν π ί ν #θα-σμέν ν με τ κλήμα της αμπέλ υκαι την γυναικείαν στρατιάν τ υ α-π� την ενδ�τερην Aσίαν, ελληνι-κ�ς κ�σμ ς επίστευε απ� ελλιπήνενημέρωσην, γεννημέν ν εις τηνIκαρ ν. Kαι την άμπελ ν πρωτ #υ-τρωμένην εις τ ν Πράμν ν της νή-σ υ.

Aρ�αι�τητα

H Iκαρία εί�ε ιστ ρηθεί απ� ιδικ�ντης ιστ ρικ�ν, τ ν Eπαρ�ίδην, π υεί�ε #ιλ !ενήσει εις την πατρίδατ υ τ ν Eυριπίδην. Πρώτην ιστ ρι-κήν ανα# ράν για την Iκαρίαν έ� -μεν απ� τ ν Στρά$ωνα, πληρ # ρη-μέν ν απ� τ ν Aριστ μένην τ νΛαμψακην�ν, π υ έγραψε �τι την«Iκαρ ν ι Mιλήσι ι συνώκησαν».Aνα# ράν #ανερά σ�ετικήν με πε-

Eπιμέλεια α�ιερώματς:

Δ·PA ANT·NIOY

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

O Aγι�ς Kήρυκ�ς, πρωτεύ�υσα και λιμάνι της Iκαρίας (�ωτ.: Γιάννης Γιαννέλ�ς).

ριστατικ�ν τ υ 8 υ π. X. αιών ς, κα-τά τ ν π ί ν ι αειναύται Mιλήσι ιμε την πρ�θεσιν κατασπ ράς απ ι-κιών απ� την ν�τι ν Pωσίαν έως τηνIσπανίαν άρ�ισαν με επ ικισμ�ν τηςγειτ νικής των Iκαρίας. Eις ικισμ�νυ#ιστάμεν ν ή πρωτ ϊδρυμέν ν α-π� εκείν υς έδωσαν τ �ν μαOλ$ία, π υ συνήθι�αν να δίν υν ειςτας απ ικίας των.

Oι Iκάρι ι, υπ τελείς κατά τ ν 6 νπ.X. αι. εις τ ν τύρανν ν της Σάμ υΠ λυκράτην, υπέκυψαν μετά ειςτ υς Πέρσες. Mετά τ ν �λεθρ ν �-μως εκείνων εις την εν Σαλαμίναναυμα�ίαν, Oιν�η και Θέρμαι έλα-$αν μέρ ς εις την Aθηναϊκήν Συμ-μα�ίαν. Παρέμειναν δε πιστ ί ειςαυτήν, �πως �λαι σ�εδ�ν αι μικραίνήσ ι, μέ�ρι τ υ τέλ υς της Aθηναϊ-κής αυτ ν μίας και την υπαγωγήντης π�λεως–κράτ υς εις την Mακε-δ νικήν ηγεσίαν.

Kατά τ ν Aρριαν�ν, �ταν έ#θασε Aλέ!ενδρ ς εις τ ν Eυ#ράτηνδιέτα!ε να ν μάσ υν μια απ� τις17 νήσ υς τ υ Περσικ ύ κ�λπ υIκαρία, ύστερα απ� την δια$ε$αίω-ση των Iκαριων ερετών τ υ στ�λ υ,π υ τ υ ανέ#εραν μ ι�τητας τηςνήσ υ με την αιγαιατικήν των πα-τρίδα.

Eις τ υς καιρ ύς των επιγ�νων ηακρ�π λις τ υ Δρακάν υ κατελή-#θη απ� τ ν Δημήτρι ν τ ν Π λι ρ-κητήν, εις τ ν π ί ν απ δίδεται τ κτίσιμ ν ή η μετασκευή τ υ πύργ υ,π υ σώ�εται ερειπωμέν ς εις τ Δράκαν ν.T ν 2 π.X. αι. $ασιλεύς

της Περγάμ υ Aτταλ ς Γ΄ εκληρ -δ�τησε με την περιώνυμην διαθή-κην τ υ μα�ί με �λας τας άλλας κτή-σεις τ υ και την Iκαρίαν εις την κ -σμ κράτειραν Pώμην.

Pωμαικρατία

Kατά την τρ μακτικήν δράσιν τωνπειρατών της Kιλικίας, π υ εθαλασ-σ κράτησαν εις �λ ν τ ν μεσ γεια-κ�ν �ώρ ν, πύργ ς τ υ Δρακάν υε�ρησιμ π ιήθη ως #άρ ς.Πρέπειδε να κριθεί $έ$αι ν, �τι, �πως συ-νέ$η με τ Hραί ν της Σάμ υ, εδ κί-μασε συμ# ράς και εληστεύθη καιτ Iκαριακ�ν Tαυρ π�λι ν.Mε τηνσυντρι$ήν τ υ ληστρικ ύ κράτ υςτης Kιλικίας απ� τ ν Π μπήι ν τ πέλαγ ς ανέπνευσε. O Oκτά$ι ς,παρα�ειμά�ων εις την Σάμ ν, παρε-�ώρησε την Iκαρίαν εις τ υ Σαμί υς.Aργ�τερα και κατά τα μαρτυρ ύμε-να, τ ν 2 ν μ.X. αιώνα, επί Nέρων ς,�λαι σ�εδ�ν αι νήσ ι έ$ριθαν απ� ε-! ρίστ υς.

Kατά την Pωμαι κρατίαν, ανε!έ-λεγκτ ι τυραννίσκ ι διωρίσθηκανκαι εις την Iκαρίαν. Aρπαγες, π υδρ ύσαν υπ� την σκιάν τ υ ν�μ υ,κατά τα γρα#�μενα με ειλικρίνειαναπ� Pωμαί υς συγγρα#είς, καθίστα-ναν την �ωήν των νησιωτών α$ίωτην.Mε τ υς διωγμ ύς των �ριστιανών ηIκαρία έγινε κατα#ύγι των κατα-τρεγμένων. T ν 3 ν μ.X. αι. ι Γ�τθ ικατετάρα!αν την νησιωτικήν Eλλάδαμε �ιλιάδες σκά#η. T υς διωγμ ύςτων �ριστιανών επηκ λ ύθησαν λι-

μ ί, λ ιμ ί και σεισμ ί με μεγάληνκαταστρ #ικήν συνέπειαν εις τα νη-σιά και τα μικρασιατικά παράλια. Aιπειρατικαί καταδρ μαί, π υ εμεσ -λά$ησαν τ ν 4 ν μ.X. αι., λ κλήρω-σαν τ ν �λεθρ ν των νησιωτών με ε-πακ�λ υθ ν την ερήμωσιν π λλώννήσων. Eπίγραμμα συνθεμέν ν απ�τ ν Aντίπαρ ν τ ν Θεσσαλ νικέακλαίει τ κατάντημά των, τ υς τε-λευταί υς καιρ ύς της κυριαρ�ίαςτης Pώμης:«Nήσ�ι ερημαίαι, τρύ�εα �θ�ν�ς, ας κε-

λαδειν�ς,�ωστήρ Aιγαί�υ κύματ�ς εντ�ς έ�ει,Σί�ν�ν εμιμήσασθε και αυ�μηρήν Φ�-

λέγανδρ�ν,τλήμ�νες, αρ�αίην δ’ ωλαίσατ’ αγλαΐην,

ηρ’ υμάς εδίδα#εν ένα τρ�π�ν η τ�τελευκή

Δήλ�ς ερημαί�υ δαίμ�ν�ς αρ#αμένη»

Bυ�αντινί �ρ�νι

H Iκαρία εις τ υς $υ�αντιν ύς και-ρ ύς ε�ρησίμευε ως τ�π ς ε! ρίαςδια την εκτ�πισην πρ σώπων τ υ$ασιλικ ύ γέν υς και άλλων επι#α-νών, ιδιαίτερα επικινδύνων δια τ νθρ�ν ν. Φυσικ� επακ�λ υθ ήταν ηεύλ γη έπαρση κατ πινών Iκαρια-κών γενεών, �τι ήσαν Π ρ#υρ γέν-νητ ι. Δι’ αυτ� απέκλειαν επιγαμίανμε !εν μερίτας, « δια να κρατ ύν α-μ�λευτ ν τ αυτ κρατ ρικ�ν αίμα,

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Xάλκινα ν�μίσματα της Oιν�ης. Aνά-γ�νται στ�ν 3� π.X. αιώνα. Φέρ�υνστην μία �ψη κε�αλή Aρτέμιδ�ς καιΔι�νύσ�υ αντιστ�ί�ως, και στην άλ-λη �ψη επιγρα�ή OINAIΩN και OINAIμε παράσταση ταύρ�υ και στα�υλι�ύ(�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

Aπ� τ�υς ��ρ�-λ�γικ�ύς πίνακες της AθηναϊκήςΣυμμα�ίας. Στ�εικ�νι&�μεν� τεμά�ι� ανα�έρεται ελλην�ταμίαςIκαριεύς (εκ τ�υ Aττικ�ύ δήμ�υ Iκαρίας)και ανα-γρά��νται �ι «ΘEPMAIOIEXΣ IKAPOY»,δια δρα�μάς 50,και δια τ� π�σ�ντων δρα�μών 66 και τεσσάρων�*�λών, �ι«OINAIOI EXΣIKAPOY» (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά, αντίγρα��απ� τ� «TheAthenianAribute lists»τ�μ. I).

T� «Συμ*�λαι�ν τ�υ Kεραμέ». Πρ�κειται για τ� μ�ναδικ� έγγρα�� π�υ διε-σώθη απ� τ�ν 16� αιώνα μ.X. τ�ν λεγ�μεν� «Aιώνα της A�ανείας». H σημασίατης ανακάλυψής τ�υ είναι τεράστια δι�τι επι*ε*αιώνει την άπ�ψη �τι υπήρ/εαδιάλειπτα ανθρώπινη παρ�υσία στ� νησί (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

π υ έρρεε εις τας #λέ$ας των».Mε την συνε�ή απασ��λησιν τ υ

Bυ�αντιν ύ μας κράτ υς στ υς αγώ-νες κατά $αρ$άρων, τ Aιγαί ν, ε-γκαταλελειμμέν συ�νά εις την τύ�ητ υ, υ#ίστατ τα πάνδεινα απ� ταςπειρατικάς καταδρ μάς.O άγι ς Iε-ρώνυμ ς λέγει σ�ετικώς �τι ι πει-ραταί δεν ά#ηναν τ�τε τίπ τε ανάρ-παστ ν, «εκτ�ς απ� τ ν υραν�ν καιτην γήν». Yπ� τας συνθήκας αυτάς,μ�νη διέ! δ ς δια τ υς ατυ�είς νη-σιώτας απέμεινε η κατα#υγή των ειςτα σπλά�να της γης, εις απρ�σιτα -ρεινά.

H Iκαρία, καταδασωμένη απ� τις$ υν κ ρ#ές της ώς και τα παράλιααπ� δένδρα αιώνων, με ρεινά κακ -πέρατα και σωσμένα απ� τ υς και-ρ ύς τ υ Λίθ υ, με τ υς «ρα ύς»(ταρήγματα της γης), τ υς απρ�σιτ υςκρημν ύς, τα υπ�γεια κατ ικητήρια,τα «�ωστά κελιά» ή «�ωστ κέλια»,με είσ δ κατακαλυμμένη απ� θά-μν υς αιων�$ι υς, ήταν επ�μεν να πλίσει τ υς Iκαρί υς με την υπ -δειγματική αντιπειρατική εμπειρίακαι τη δυνατ�τητα π υ έμελλε να ε-!ασ#αλίσει την επι$ίωση των ιδίωνκαι της αρ�αι�τρ πης ιωνικής λα-λιάς των.

Kατά τ ν 6 ν μ.X. αι., ε!έσπασανστ Aιγαί ι καταδρ μές των Σαρα-κηνών, π υ έμελλαν να συνε�ισθ ύναπί αιώνες. Ως να μην έ#θαναν ιπειρατικές συμ# ρές, τ $ι τικ� α-διέ! δ λ κλήρωναν ι κρατικ ί υ-πάλληλ ι, π υ ελυμαίν ντ τας νή-σ υς «π λυαριθμ�τερ ι $ατρά�ων»�πως γρά#ει Mητρ π λίτης Mι-�αήλ Aκ μινάτ ς.

T ν 11 ν μ.X. αι. κατετάρα!ε τ πέλαγ ς τρ μερ�ς πειρατής T�α-�άς. Oλ κληρώθηκαν δε τα δεινάτων νησιωτών, απ� την καταδρ μήντ υ Bενετσάν υ δ�γη Δ μένικ υMικέλη, π υ ι πατριώται τ υ τ ν ε-τίμησαν με τ ν εγκωμιασμ�ν «Tρ�-μ ς των Γραικών». Aπ� την κατα-δρ μήν εκείνην και τ ν σκλα$ωμ�νπ υ ενήργησε υπέ#εραν ιδιαίτερακαι ι Iκάρι ι. Aκ λ ύθησαν νέαι ει-σ$ λαί Mαλτέ�ων, Γεν $έ�ων, Λ γ-γ $άρδων πειρατών, π υ �πως λέ-γεται, ε!επέρασαν σε ωμ�τητα τ υςάλλ υς, αν μπ ρεί να γίνει διάκρισις

μετα!ύ τεράτων. T ν 13 ν μ.X. αι. ε-νέσκηψε κατά των νήσων α!επέρα-στ ς �αλαστής, Γεν $έ� ς πειρατήςΓκα#�ρε ( Kα# ίρης των Bυ�αντι-νών) και σε συνέ�εια Bενετ ί, Πι�ά-ν ι, Γεν $έ� ι, Aμαλ#ίν ι, Kαλα$ρέ-� ι, Σικελ ί, T ύρκ ι των Mικρασια-τικών παραλίων, συμπληρών ντεςτ ν αιγαιατικ�ν �λεθρ ν. Eις την α-π κ ρύ#ωσιν εκείνων των δεινών,έ#θασε τ μήνυμα �τι η Π�λις εί�επαρθεί απ� τ ν συρ#ετ�ν των Σταυ-ρ #�ρων (1204). Tα νησιά εκληρώ-θησαν εις τ υς Bενετσάν υς. H Iκα-ρία �μως, εί�ε $ρεθεί 13 �ρ�νια πριντην Aλωσιν εις τ ν ε! υσιασμ�ν τ υΓεν $έ� υ Bενεδίκτ υ A’ Zα�αρία.Mετά τ νέ ν πέρασμά της εις τ $υ-�αντιν�ν κράτ ς (1329 έως 1346) κα-τακτήθηκε απ� την Mα�να των Γε-ν $έ�ων I υστινιανών για να γίνειστη συνέ�εια απ κλειστικ� κτήματων I υστινιανών Aραγκίων. Aυτήτην επ �ήν επεσκέ#θη τ Aιγαί ν Φλωρεντίν ς ιερεύς Xριστ�# ρ ςMπ υ ντελμ�ντι, π ί ς περιγρά-#ει τ πέλαγ ς με τα μελανώτερα�ρώματα. Eις τα περισσ�τερα, λέγει,απ� τα νησιά, δεν υπήρ�αν άνδρες.Oι κάτ ικ ι π υ εί�αν απ μείνει � ύ-σαν «δίκην κτηνών».

TυρκκρατίαOι Mα νέ� ι της Xί υ συλλ γι��-

μεν ι �τι ύστερα απ� την άλωσητης Π�λης T ύρκ ς θα περν ύσεστ Aιγαί , επρ�τειναν εις τ υς Σα-μί υς και τ υς Iκαρί υς να εγκατα-λείψ υν τα νησιά των και να τ υςμετα#έρ υν εις την Xί ν πρ ς κ ι-νήν άμυναν. Oι Σάμι ι δέ�θηκαντην πρ�τασιν και πήγαν, σ�εδ�νστ σύν λ�ν τ υς εις την Xί ν. OιIκάρι ι, εμπιστευ�μεν ι εις την δυ-νατ�τηταν απ κρυ$ής των, π υ εί-�αν ήδη απ� καιρ ύς ε!ασ#αλίσειμε τ υς πρ�τυπ υς κρυψώνας των,δεν ε!επατρίσθησαν εις τ σύν -λ�ν των. Eπήραν την απ�#ασιν της μαδικής απ κρυ$ής των, με τρ�-π ν, π υ να δίνει την εντύπωσιν �τιη νήσ ς εί�ε εντελώς ερημωθεί.Oπως μαρτυρείται απ� σωσμένηνπαράδ σιν:

« ι πλ ύσι ι α#ήκαν τ νησίν κι,ηπήαν στην Xί ν, την Kριμαίαν καιτην A#ρικήν. Eνώ ι α�αμν ί ( ι#τω� ί) ηπήρασι τα $ υνά»

Oι α�αμν ί, π υ ήταν ι περισσ�-τερ ι, εγκαινιά� ντες νέαν τακτι-κήν κατήργησαν την ημέραν και α-πε#άσισαν να κυκλ # ρ ύν και ναασ� λ ύνται με τα $ι τικά των μ�-ν ν με τ πέσιμ ν της νυκτ�ς. Mετην τακτικήν αυτήν και με την ε!�-ντωσιν �λων των σκύλων κατά#ε-ραν να στερεώσ υν την εντύπωσιν�τι η Iκαρία εί�ε ερημωθεί. Eτσιδιέ#υγαν τ ν πρ σκυνισμ�ν των«αθε τάτων T ύρκων», αλλά καιτας επιδρ μάς τ υ Mπαρμπαρ�σατ 1537.

Oι Iκάρι ι ανεπρ�$αλαν εις τ #ως, �ταν επίσθησαν �τι αι υπ -σ�έσεις π υ εί�αν δ θεί απ� τ υς«#ιλεύσπλα�ν υς Σ υλτάν υς»,τ ν Σ υλεϊμάν τ ν Mεγαλ πρεπήκαι τ ν M υράτ τ ν Γ’, α# ρ ύσανα!ι��ρεην εγγύησιν δια #ανερήν ε-πι$ίωσιν. Mε την αναπρ $ λήν τωνIκαρίων εγκαταστάθηκε εις την νή-

σ ν και πρώτ ς αγάς. T ν αγάναυτ�ν ή κάπ ι ν απ� τ υς διαδ�-� υς τ υ, καθώς διεπιστώθη �τι εί-�αν να κάμ υν με άνθρωπ ν ατά-σθαλ ν και αν ικ ν�μητ ν, ι Iκά-ρι ι κατεκρήμνισαν «συγκ ύδ υ-ν ν», δηλαδή μα�ί με τ # ρεί ,α-π� τ ν τρ μερ�ν κρημν�ν τ υ Kα-κ ύ Kατα$ασιδί υ. Aπέ#υγαν δετην τιμωρίαν δια τ ασυγ�ώρητ τ�λμημά των απ κριν�μεν ι εις τ νκρατικ�ν εκπρ�σωπ ν, π υ κατέ-πλευσε πρ ς τιμωρίαν, �τι «τ εκά-μαμεν ύλ ι μεις α#έντη».

H Pωσ κρατία π υ εμεσ λά$ησε(1770–1774) κατά τη διάρκεια τ υPωσ τ υρκικ ύ π λέμ υ εις τ Aι-γαί ν, με την καταδυνάστευσιν τωννησιωτών απ� τα πληρώματα τηςρωσικής #λ�ττας της Iμπερατ�ρρι-σας Aικατερίνης B’, συνέτεινε ειςτην επιδείνωσιν της πειρατείας.Kατά τα τέλη τ υ 18 υ αιών ς ιT ύρκ ι κατά παρά$ασιν των δ -σμένων υπ σ�έσεων α!ίωσαν κατα-$ λήν $αρυτάτων #�ρων, α!ίωσιντην π ίαν απέριψαν ι Iκάρι ι μεκ ινήν απ�#ασιν, �ωρίς να υπ λ -γίσ υν τις συνέπειες. T περιστατι-κ�ν π υ α# ρά γενναί ν εθνικ�ν α-ναπαλμ�ν εις τας παραμ νάς τηςμεγάλης εθνεγερσίας, θα έμενεν ά-γνωστ ν και ανιστ�ρητ ν, αν κατ’αγαθήν τύ�ην δεν ευρίσκαμεν σ�ε-τικήν ενθύμησιν, γραμμένην εις τ περιθώρι ν #ύλλ υ �ειρ γρά# υEυαγγελί υ, τσαλακωμέν υ και α-π ρριμμέν υ εις έρημ ν σταύλ νκ ντά εις τ ναΐδρι ν τ υ σί υ Nι-κήτα, εις την $ ρεινήν Iκαρίαν, δια-$ασμένην ως ε!ής:

«1795 6 Δεκεμ$ρί υEγώ παπά Xριστ�δ υλ ς Kα#ά-

κ ς, έγραψα τ παρ�ν εις καιρ�νπ υ ερί!αμεν τ �αρατσ μάνι τηςκραταιάς $ασιλείας. Eτσι εσυμ#ώ-νησεν ραγιάς και έγραψα».

Eις τ ενδιάμεσ ν Aπριλί υ καιMαΐ υ τ υ 1821, ι Iκάρι ι συμπ -σ ύμεν ι εις 3.000 ψυ�άς, υπ� τηνηγεσίαν των πρ εστών και άλλωνμυημένων εις την Φιλικήν Eταιρεί-αν κατέλυσαν την τ υρκικήν ε! υ-σίαν και μετέ#εραν τ ν αγάν τ υκαιρ ύ Xαλήλ Kαραμπ υρν ύ ειςτην Kρήνην (τ ν Tσεσμέν) της Mι-κράς Aσίας. Mε την σ#αγήν της Xί- υ τ 1822, �ίλι ι περίπ υ Xί ι $ρή-καν περίθαλψιν εις την Iκαρίαν. T 1823 η Πάτμ ς εγυρίσθη εις επαρ-�ίαν και εις αυτήν υπή�θησαν Iκα-ρία, Λέρ ς και Kάλυμν ς.

Kατά την διάρκειαν τ υ αγών ς ηIκαρία ε�ρησίμευσε ως αρμ�δι νναύλ � ν τ υ στ�λ υ. Oι δε Iκάρι ι,παρά την ένδειάν των πρ σέ#ερανεις τ ν στ�λ ν είδη της παραγωγήςτων και κατέ$αλαν και τ ανάλ γ�ντων τ υ δανεί υ, π υ επε$λήθη ειςτ υς νησιώτας. Eις τ μέσ ν τωνπρ σδ κιών τ υς δι’ ριστικήν γα-λήνευσιν και πρ κ πήν, εμεσ λά-$ησε τ Πρωτ�κ λλ ν τ υ Λ νδί-ν υ (1830) με τ π ί ν αι μεγάλαιδυνάμεις τ υ καιρ ύ Aγγλία, Pωσίακαι Γαλλία, απ #άσι�αν τ ν ανα-σκλα$ωμ�ν των νήσων τ υ συ-μπλέγματ ς εις τ ν T ύρκ ν. Oι νη-σιώται αντιμετωπί� ντας την νέανδ υλείαν επέτυ�αν μετά δύσκ λ ναγώνα να εκδ θεί τ 1835 πρ ν -

μιακ�ν #ιρμάνι ν τ υ σ υλτάν υMα�μ ύτ B’, π υ υπέσ�ετ εις τηντετράνησ ν αυτ δι ίκησιν με μ�-νην υπ �ρέωσιν κατα$ λής μα�τ ύ(απ κ μμέν υ και καθ λικ ύ #�-ρ υ διά κάθε νήσ ν). Mε τας ευν ϊ-κάς εκείνας περιστάσεις, άρ�ισε νασημειώνεται �ωηρ�τερη επικ ινω-νία των Iκαρίων με τας γύρω νησιω-τικάς περι �άς και τα γειτ νικά μι-κρασιατικά παράλια, �π υ με την ει-δικ�τητά των δια την ανθρακ π ι-ίαν ε!ασ#άλι�αν την �ήσιν των. Mετην πάτα!ιν δε της πειρατείας απ�

τ ν Mια ύλην άρ�ισε να ενθαρρύ-νεται και ικισμ�ς εις τα παρά-λια.Aπ� την μεγάλην εκμετάλλευσιντων Iκαρίων παραγωγών απ� τ υςεμπ�ρ υς των άλλων νήσων και ι-δίως της Xί υ, συνεστήθη υπ δειγ-ματική Iκαριακή ναυτιλία. Mε την α-δυναμίαν �μως των απ γ�νων ναπρ σαρμ σθ ύν εις τα νέα δεδ μέ-να, τας νέας συνθήκας, π υ πρ έ-κυψαν απ� την επιν�ησιν τ υ α-τμ ύ, πρ έκυψε δια τ υ Iκάρι υςως μ�νη διέ! δ ς η λεγ�μενη μικράμετανάστευσις, την π ίαν επακ -

λ ύθησε η μεγάλη μετανάστευσις,κυρίως εις την $�ρειαν Aμερικήν.

T 1912 άρ�ισαν να κυκλ # ρ ύν#ήμαι �τι τ τ υρκικ�ν κράτ ς ετ ί-μα�εν επ ικισμ�ν της νήσ υ μεK ύρδ υς και Λα� ύς. Oι Iκάρι ι μηανε��μεν ι πλέ ν την δ υλικήντων μετα�είρησιν απετ�λμησαν !ε-σηκωμ�ν, π υ εδ�νησε την ψυ�ήντ υ Eλληνισμ ύ και επρ κάλεσε αί-σθησιν εις την Oικ υμένην. Mε τηνκατάλυσιν της Oθωμανικής κατ -�ής συνέστησαν την «Eλευθέραν

Πριν την Eπανάσταση τ�υ 1821 αρκετ�ί ήταν �ι Iκάρι�ι π�υ μυήθηκανστη Φιλική Eταιρεία. Στη �ωτ�γρα�ία τ� συστατικ� τ�υ Σταυριν�ύ Xλίτα,κε�αλικ�ύ πρ�εστ�ύ της Nήσ�υ και πρ�εστ�ύ Mεσαριάς. T� κείμεν� έ-�ει ως ε/ής: «� παρών σταυριν�ς εκ Πατρίδ�ς Iκαρίας ετών πεντήκ�ντα,επαγγέλματ�ς Γεωργικ�ύ, μαρτυρείται ως θερμ�ς υπερασπιστής τηςπατρίδ�ς. Eτ�ς �ιλικ�ν 2, Mαΐ�υ 21 εν Iκαρία» (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

O K. Mυριανθ�π�υλ�ς, π�υ υπηρέτη-σε σαν δάσκαλ�ς στην Iκαρία. Πριν/εσπάσει η επανάσταση απεστάλη α-π� τ� υπ�υργεί� E/ωτερικών για ναμυήσει τ�υς κατ�ίκ�υς τ�υ νησι�ύ(�ωτ.: αρ�εί� Θε�λ. Mπινίκ�υ).

O γιατρ�ς Iωάννης Mαλα�ίας ήταναπ� τ�υς πρωτεργάτες της Iκαρια-κής Eπανάστασης τ�υ 1912. Συνέ*α-λε στ� σ�εδιασμ� της, ήταν αρ�ηγ�ςεν�ς απ� τα επαναστατικά τμήματαπ�υ πραγματ�π�ίησαν την έν�πλη ε-/έγερση και διετέλεσε πρ�εδρ�ςτης Δι�ικητικής Eπιτρ�πής της Eλεύ-θερης Π�λιτείας της Iκαρίας (�ωτ.:αρ�εί� I. Mελά).

O ιερεύς Kωνσταντίν�ς K�υλ�υλίαςήταν αρ�ηγ�ς τ�υ επαναστατικ�ύτμήματ�ς π�υ κατέλα*ε τις Pά�ες.Στη συνέ�εια η �μάδα τ�υ συμμετεί-�ε στην π�λι�ρκία της �ρ�υράς τ�υEυδήλ�υ (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

T� ε/ώ�υλλ� τ�υ *ι*λί�υ τ�υ επισκ�π�υ Σά-μ�υ και Iκαρίας Iωσή� Γεωργειρήνη με τίτλ�«Περιγρα�ή της ενεστώσης καταστάσεωςτης Σάμ�υ, Iκαρίας, Πάτμ�υ και τ�υ Oρ�υςAθω», π�υ εγρά�η τ� 1677 και απ�τελεί τ�πρώτ� αυθεντικ� πληρ��ριακ� κείμεν� γιατην Iκαρία μέ�ρι την επ��ή εκείνη (�ωτ.: αρ-�εί� I. Mελά).

Γραμματ�σημα της Eλεύθερης Π�λιτείας της Iκαρίας (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

H Aγία Eιρήνη στ�ν Kάμπ�. Bυ&αντινή εκκλησία τ�υ 11�υ αιώνα κ�ντά σταΠαλάτια (�ωτ.: Γιάννης Γιαννέλ�ς).

Iκαριακήν Π λιτείαν», με κυ$έρνη-σιν υπ� τ ν ιατρ�ν Iωάννην Mαλα-�ίαν. Mε την σύντα!ιν Συντάγματ ςκαθιερώθη σημαία γαλανή με σταυ-ρ�ν λευκ�ν εις τ μέσ ν, ύμν ν στι-� υργημέν ν απ� τ ν Eπτανήσι νΦ. Kαρρέρ και μελ π ιημέν ν απ�τ ν K. Ψά� ν. Mε την ευτυ�ή μεσ -λά$ησιν των Bαλκανικών π λέμων,τ ν ίδι ν �ρ�ν ν (N έμ$ρι ς 1912),έγινε και η ενσωμάτωσις της νήσ υμε την ελληνικήν πατρίδα.

Aπ� την ενσωμάτωσηέως σήμερα

Eις την δίνην των εθνικών περιπε-τειών π υ επηκ λ ύθησαν η Iκαρίαε!ε�άσθη. Δικαιώθηκε έτσι θυμ�-σ # ς εκπρ�σωπ�ς της X. Παμ#ί-λης, π υ έλεγε �τι αν Δαίδαλ ς α-νασταίνετ δια να επισκε#θεί τ ντά# ν τ υ παιδι ύ τ υ Iκάρ υ, δενθα εί�ε ανάγκην δηγ ύ, δι�τι θατην εύρισκε �πως την εί�εν α#ήσειπρ τεσσάρων �ιλιάδων �ρ�νων. Ωςνα μην έ#θανε η εγκατάλειψις, τ κράτ ς επέλε!ε την Iκαρίαν ως μ�-νιμ έμπεδ ν εκτ πισμ ύ. M�λις τ 1950 η Kυ$έρνησις τ υ Kέντρ υ υπ�τ ν N. Πλαστήρα και κατ�πιν ειση-γήσεως τ υ γρά# ντ ς, κατήργησετ ν απαράδεκτ ν πρ ρισμ�ν τηςνήσ υ ως τ�π υ περι ρισμ ύ τηςανθρώπινης ελευθερίας.

Mετά τ ν τελευταί ν παγκ�σμι νπ�λεμ ν και την απελευθέρωσιντης �ώρας, σημειώθηκε εις σημα-ντικήν έκτασιν μετ ικεσία Iκαρίωνεις την Aττικήν, �π υ ργανωμέν ιαπ� παλαι�τερα ι Iκάρι ι εις υπ -δειγματικήν αδελ#�τητα και εις άλ-λ υς εθν τ πικ ύς ργανισμ ύς,διακρίν νται εις $ι τικάς επιδ�σεις,

εκδηλών ντες πάντ τε τ ακ ίμη-τ ν ενδια#έρ ν των διά την πρ κ -πήν της νησιωτικής των πατρίδ ς.Oπως συνέ$η και με τ υς Iκαρί υςαπ δήμ υς, ιδιαίτερα των Hνωμέ-νων Π λιτειών, π υ αγωνι��μεν ικαι αναδεικνυ�μεν ι εις τα γράμμα-τα και τας $ι τικάς επιδ�σεις, π τέδεν λησμ ν ύν την αγαπημένηντων γενέτειρα.Eστάθησαν δε συ-ντελεσταί της πρ κ πής της πατρί-δας των. Aνήγειραν τ Γυμνάσι νIκαρίας, έκτισαν σ� λεία, ενίσ�υσαντας ανάγκας των κ ιν τήτων, συνε-τέλεσαν εις την κατασκευήν δρ�-μων, έκτισαν μ υσεί ν εις την Oι-ν�ην,ν σ κ μεί ν εις τ ν Aγι ν Kή-ρυκ ν και συνέστησαν ίδρυμα υπ -τρ #ιών δι’ ανώτερην σπ υδήν αρι-στευ�ντων μαθητών της νήσ υ.

T υς απ δήμ υς ενέπνευσαν καικαθ δήγησαν Γ. Λ μ$αρδάς, B.Tσιμπίδης και άλλ ι διακεκριμέν ιεπιστήμ νες, περισσ�τερ �λων �-μως Aριστείδης Φ υτρίδης, π υ ε-θεωρείτ #αιν�μεν ν δια την διαύ-γειαν τ υ πνεύματ ς, την κρίσηνκαι την αρετήν τ υ, ε�άθη �μωςπρ�ωρα σε ηλικία μ�λις 36 �ρ�-νων.T κράτ ς τα τελευταία �ρ�νιαάρ�ισε να εκδηλώνει ενδια#έρ νδιά την Iκαρίαν. Aλλά η ενίσ�υσιςπ υ της παρέ�ει ενθυμί�ει συμπα-ράστασιν πρ ς πτω��ν συγγενή.Πρέπει να λ κληρωθεί τ δικ�νδίκτυ ν τ υ νησι ύ, και η κατα-σκευή των λιμένων, να λη#θ ύν μέ-τρα επαγγελματικής ενισ�ύσεως,να αναδει�θ ύν ι αρ�αι λ γικ ίθησαυρ ί και να γίνει σωστή τ υρι-στική α!ι π ίησις της περι �ής αυ-τής τ υ Aιγαί υ. Eτσι θα $ ηθηθεί ηεπι$ι τική πρ σπάθεια τ υ ικαρια-κ ύ λα ύ και θα δικαιωθ ύν ι αγώ-νες τ υ.

A�ίσα για την Iκαριακή Eπανάσταση τ�υ 1912 π�υ κυκλ��ρησε απ� Iκάρι�υςμετανάστες στην Aμερική. Tην επανάσταση, τη δημι�υργία της ελεύθερηςπ�λιτείας της Iκαρίας και την ένωση τ�υ νησι�ύ με την Eλλάδα πραγματεύε-ται τ� ντ�κιμαντέρ «Iκαρία, η Eπανάσταση της 17ης I�υλί�υ 1912 και η επί-δρασή της στις τύ�ες τ�υ Aιγαί�υ» π�υ έ�ει σκην�θετήσει � Λεωνίδας Bαρ-δαρ�ς με �ωτ�γρα�ία τ�υ Πρ�κ�πη Δά�ν�υ.

Kατασκευή δρ�μ�υ στ� Mάραθ� με εθελ�ντική εργασία των κατ�ίκων στηδεκαετία τ�υ ’50. T� �δικ� δίκτυ� της Iκαρίας δεν έ�ει �λ�κληρωθεί μέ�ρι σή-μερα (�ωτ.: αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 7Συνέ�εια στην 8η σελίδα

Eπιτύμ�ι� ανάγλυ�� σώμα γυναίκας, π�υ �ρ�ν�λ�γείται απ� τ�ν 5�–4� αιώ-να π.X. Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Kάμπ�υ (�ωτ. E. Aργυρίδης).

Aμ��ρέας με ερυθρ�μ�ρ�η παράσταση. Aπ� τα ευρήματα τ�υ αρ�αί�υ νε-κρ�τα�εί�υ στ�ν Kάμπ� (�ωτ.: E. Aργυρίδης).

H Iκαρία στην αραι�τηταOιν�η, Θέρμες, Δράκαν�: αρ�αι�λ�γικ�ί �ώρ�ι και ευρήματα

T�υ Θεμιστ�κλή Kατσαρ�ύ

Aρ�αι�λ�γ�υ, Iστ�ρικ�ύ

ΔEN EINAI γνωστ πτε εμ ανί��νται�ι πρώτ�ι κάτ�ικ�ι της Iκαρίας καιτ�ύτ� διτι μέ�ρι σήμερα δεν έ��υνγίνει συστηματικές αρ�αι�λ�γικές έ-ρευνες. Aπ τα λίθινα εργαλεία π�υσυλλέ�αμε αίνεται τι στ� νησί ανα-πτύ�θηκε κατά την επ��ή τ�υ λίθ�υένας α�ιλ�γ�ς π�λιτισμς, πι� πρώι-μα απ’ ,τι μέ�ρι τώρα υπ�θέταμε.

Στ� Xωρι Γλαρέδ�, στη θέση«Παλι�περί$�λ�» εντ�πίσθηκε �ικι-σμς της νε�λιθικής περιδ�υ. Σώ-��νται ερείπια �ικιών, κυκλικ�ύσ�ήματ�ς στην κάτ�ψη, με λίθινηκρηπίδα. Στην εσωτερική πλευράτ�υ κρηπιδώματ�ς, εν είδει �ρθ�-μαρμάρωσης, διασώ��νται στη θέσητ�υς ρθιες γρανιτένιες πλάκες.Διατηρείται τ� λιθστρωτ� δάπεδ�σε μερικές �ικίες και πλήθ�ς �στρά-κων κεραμικών αγγείων και θραύ-σματα �ψιαν�ύ. H διάμετρ�ς τωνκατασκευών αυτών κυμαίνεται απ3,70μ. μέ�ρι 5,20μ.

Στη θέση «Πρ�πε��υλωπή» $ρειατ�υ Δρακάν�υ και λίγα �ιλιμετρα α- O ελληνιστικ�ς πύργ�ς τ�υ Δρακάν�υ με τα ασυνήθιστα για την επ��ή τ�"ωτά αν�ίγματα των θυρών (�ωτ.: αρ�εί� ε-

�ημερίδας «Aθέρας»).

π τ�ν ρμ� «Iερ» και τ� �μώνυμ�σπήλαι�, εντ�πίσθηκαν μεγαλιθικάμνημεία (Menhir). Πρκειται για στή-λες απ ασ$εστ�λιθικ πέτρωμα, ύ-ψ�υς 1,22μ. η μικρτερη έως και2,80μ. η μεγαλύτερη. Aπ αυτές άλ-λες ευρίσκ�νται στημένες στην αρ-�ική τ�υς θέση και άλλες έ��υν κα-ταπέσει στ� έδα �ς. Oλες είναι ��υ-κρυ ες ή σ�εδν ��υκρυ ες, στη-μένες σε �μάδες, σε ευθεία σειράσυνήθως. Γειτ�νεύ�υν με τύμ$�υςπρ�ς τα ν�τι�ανατ�λικά, ενώ πρ�ςτα $ρεια έ��υμε παν�ραμική θέατ�υ ρμ�υ τ�υ Iερ�ύ. Στ� ΣT΄ Διε-θνές Συμπσι� Aιγαί�υ (I�ύλι�ς1980) υπ�στηρί�αμε τι στ� σπήλαι�αυτ λατρευταν � Δινυσ�ς. Πι-στεύ�υμε τι και �ι πρ�ανα ερθεί-σες στήλες έ��υν σ�έση με τη δι�-νυσιακή λατρεία (Aπ�λλ�δώρ�υ: Bι-$λ. III, V, 2).

Aπ τ�υς ιστ�ρικ�ύς �ρν�υς �ιπληρ� �ρίες π�υ έ��υμε για τηνIκαρία είναι ελά�ιστες, απ�σπασμα-τικές και συνήθως έμμεσες. Aπτ�υς καταλγ�υς της AθηναϊκήςΣυμμα�ίας πληρ� �ρ�ύμεθα τι δύ�πλεις τ�υ νησι�ύ, η Oινη και �ιΘέρμες, ήταν μέλη της συμμα�ίας.Oι Θέρμες ευρίσκ�νται ανατ�λικάτ�υ Aγ. Kηρύκ�υ, στη σημερινή κ�ι-λάδα π�υ έρει τ� ν�μα Θέρμα(τα), λγω των ιαματικών θερμών α-λιπηγών. Aνατ�λικτερα, στη θέσηXαλασμένα Θέρμα, σώ��νται ερείπιαλ�υτρικών εγκαταστάσεων των ελ-λην�ρωμαϊκών �ρνων. Aπ τις αρ-�αίες Θέρμες σώ��νται ελά�ιστα αρ-�ιτεκτ�νικά μέλη και αγγεία π�υ υ-λάσσ�νται στ� Aρ�αι�λ�γικ M�υ-σεί� Aγ. Kηρύκ�υ.

A�ι�λ�γώντας τα ευρήματα τωνΘέρμων και της ευρύτερης περι��ήςπιστεύ�υμε τι �ι Θερμαί�ι ε� Iκά-ρ�υ δεν διέμεναν σε μια πλη τει�ι-σμένη, αλλά κατ�ικ�ύσαν «κωμη-δν», δηλαδή κατά κώμας και �ωριά.Δι�ικητικ κέντρ� πρέπει να ήταν τ�σημεριν �ωρι Kατα ύγι(–�ν) μετην ισ�υρή ακρπ�λή τ�υ, $ρειατων σημερινών Θέρμων και �ικ�ν�-μικ κέντρ� �ι Θέρμες, τα σημερινά

Θέρμα. Oι κάτ�ικ�ι α�ι�π�ίησαν τιςιαματικές πηγές της κ�ιλάδας και τιςπαρακείμενες στις γειτ�νικές παρα-λίες και έδωσαν τ� ν�μα στ�υς κα-τ�ίκ�υς λων των �ωριών, απ�τελώ-ντας μια ένωση π�λιτική και �ικ�ν�-

μική. Mεγάλη ακμή γνώρισαν �ι Θέρ-μες κατά την κλασική και ελληνιστι-κή περί�δ�. Eντατικ�π�ίησαν την εκ-μετάλλευση των ιαματικών πηγώνκαι μετ�ν�μάστηκαν σε Aσκληπειείςκατά τα τέλη τ�υ 3�υ π.X. αιώνα, -πως υπ�στήρι�ε � L. Robert.

Oι έριδες μετα�ύ των ελληνιστι-κών κρατών, � ανταγωνισμς Mακε-δνων και Πτ�λεμαίων για την κυ-ριαρ�ία στ� Aιγαί�, �ι συγκρ�ύσειςτ�υ Aντι��υ τ�υ Γ΄ με την Πέργα-μ�, η ανάμι�η των P�δίων, η επανά-σταση τ�υ Aριστνικ�υ (133–129π.X.) και η εν γένει αναταρα�ή π�υδημι�υργήθηκε στις απέναντι Mι-κρασιατικές πλεις και τέλ�ς η ε-πέμ$αση των Pωμαίων, αίνεται τιεί�αν δυσμενείς επιπτώσεις στην�ικ�ν�μία των Θερμαίων και συνε-τέλεσαν στην απ�δι�ργάνωση καιπαρακμή της πλης.

Στα $ρεια των Θέρμων, στ� �ω-ρι Kατα ύγι(–�ν), σώ��νται τα ερεί-πια της ακρ�πλεως. O �ώρ�ς αίνε-ται τι κατ�ικήθηκε ήδη απ τα νε�-λιθικά �ρνια. Σώ��νται ερείπια τει-�ών και της πύλης, �ικ�δ�μών, κα-θώς και κρήνη στη $ρεια πλαγιάτ�υ $�υν�ύ, εν μέρει λα�ευμένη στ�$ρά�� και στεγασμένη κατά τ� εκ �-ρικ σύστημα.

Bρεια της ακρπ�λης έ��υν ανα-

σκα εί τά �ι απ τ�ν καθηγητή N.K�ντ�λέ�ντα και την αρ�αι�λγ�Bαρ. Φιλιππάκη. Πρκειται για πυρέςκαι τα ές απ τη γεωμετρική επ��ήκαι ύστερα.

Oι τά �ι είναι κι$ωτισ�ημ�ι και �ιπλευρές τ�υς είναι επενδεδυμένεςμε σ�ιστλιθ�. Στ�υς τά �υς ευρέ-θησαν αγγεία και πρπες της γεωμε-τρικής επ��ής, κ�ρινθιακ�ί κρύ$αλ-λ�ι, μελανμ�ρ α και ερυθρμ�ρ ααγγεία, κάτ�πτρα, στλεγγίδες και γε-ωργικά εργαλεία απ �αλκ ή σίδη-ρ�. T� 1933 $ρέθηκε η περί ημηστήλη της Iκαρίας, έργ� τ�υ Παλί�-ν�ς τ�υ Παρί�υ. Πρκειται για επι-τύμ$ι� ανάγλυ � τ�υ 460 π.X., την �-π�ία μελέτησε και δημ�σίευσε � N.K�ντ�λέων.

Oιν�ηH άλλη πλη π�υ ανα έραμε, η Oι-

νη ή Oινή, ευρίσκεται στ� $ρει�τμήμα τ�υ νησι�ύ, στ� σημεριν �ω-ρι Kάμπ�ς. H πλη γνώρισε μεγάληακμή, έκ�ψε ν�μίσματα αργυρά και�άλκινα και συνέ�ισε την ύπαρ�η τηςκαι στα Bυ�αντινά �ρνια, μετ�ν�μα-σθείσα σε Δ�λί�η. Tην περι��ή ερεύ-νησαν � Δ. Eυαγγελίδης, � Λ. Π�λί-της και � N. Zα ειρπ�υλ�ς. Aπ τηναρ�αία πλη σώ��νται ελά�ιστα ε-ρείπια, κυρίως των ελλην�ρωμαϊκών�ρνων. Περνώντας τη γέ υρα τ�υB�υτσιδέ π�ταμ�ύ, έ��υμε αριστεράμας τα ερείπια υπ�καύστ�υ και δε�ιάμας πρέπει να ήταν τ� στάδι� τηςπλης, απ τ� �π�ί� σώ�εται μν�τμήμα τ�υ αναλημματικ�ύ τ�ί��υστη $�ρει�δυτική �θη τ�υ π�τα-μ�ύ. Στ�ν �ώρ� αυτ $ρέθηκε καικι�νίσκ�ς με τα �νματα των ε ή-$ων και τ�υ Γυμνασιαρ�ντ�ς.

Στη $�ρει�ανατ�λική πλευρά τ�υλ �υ της Aγ. Eιρήνης σώ��νται ταερείπια τ�υ ρωμαϊκ�ύ ωδεί�υ. H πε-ρι��ή καλύπτεται απ ερείπια λ�υ-τρών, δε�αμενών, αγωγών ύδρευσηςκαι απ��ετεύσεων.

Tα αρ�αι�λ�γικά ευρήματα είναι α-�ιλ�γα (αγάλματα, επιτύμ$ια ανά-γλυ α, επιγρα ές, ν�μίσματα, αγ-γεία, εργαλεία κ.ά.) και εκτείθενταιστ� τ�πικ αρ�αι�λ�γικ μ�υσεί�.Λίγα �ιλιμετρα ανατ�λικτερα, στ��ωρι Aρέθ�υσα, ανεσκά θησαν τά- �ι τ�υ 5�υ π.X. αιώνα απ τ�ν ττεέ �ρ� N. Zα ειρπ�υλ�.

Στα $�ρει�δυτικά τ�υ νησι�ύ ευ-ρίσκεται � ρμ�ς τ�υ Nα, με τα ερεί-πια τ�υ Iερ�ύ της Tαυρ�πλ�υAρτέμιδ�ς, κτίσμα κατά την παράδ�-ση τ�υ Oρέστη και της I ιγένειας.Eκεί εκ$άλλει � π�ταμς Xάλαρηςκαι στην αριστερή τ�υ �θη διατη-ρείται πρ�$λήτα, ενώ στις κλιτύεςτ�υ λ �υ σώ��νται αρκετές θεμε-λιώσεις απ τ� Iερ και λείψανα $ά-θρων. T� Iερ κατεστρά η στα μέσατ�υ περασμέν�υ αιώνα, και τα μάρ-μαρά τ�υ �ρησιμ�π�ιήθηκαν για τηνε�αγωγή ασ$έστ�υ. T�ν �ώρ� ερεύ-νησε και μερικώς ανέσκαψε τ� 1938� Λ. Π�λίτης. Tα ευρήματα απ τηνέρευνα �άθηκαν κατά τη διάρκειατ�υ π�λέμ�υ. Στ� ανατ�λικ άκρ�τ�υ νησι�ύ σώ��νται τα ερείπια τηςπλης και της ακρπ�λης τ�υ Δρα-κάν�υ, επί τ�υ �μώνυμ�υ ρ�υς καιακρωτηρί�υ, γνωστ�ύ ήδη στ�υςOμηρικ�ύς Yμν�υς. O Στρά$ων, � �-

T� 1938 και 1939 � Λίν�ς Π�λίτης διε"ήγαγε ανασκα�ές στην παραλιακήθέση Nας (Nα�ς) ��ρει�δυτικά της Iκαρίας. Aπ�καλύ�θηκε σημαντικ� ιε-ρ�, για τ� �π�ί� ενημερώνει � ίδι�ς στη σ�ετική δημ�σίευση: «Kατά ταςε�ετινάς ανασκα�άς η ταύτισις πρ�ς τ� ιερ�ν της ταυρ�π�λ�υ Aρτέμι-δ�ς κατέστη �ε�αία δια της ανευρέσεως �στράκ�υ αγγεί�υ �έρ�ντ�ςκε�αραγμένην επιγρα�ήν αναθηματικήν εις την Aρτεμιν T]AYPOΠ[�λ�ν».(Πρακτικά Aρ�αι�λ�γικής Eταιρείας, 1940). Oι εργασίες της ανασκα�ής,καλ�καίρι 1938 (�ωτ.: αρ�εί� Λίν�υ Π�λίτη).

H στήλη της Iκαρίας: επιτύμ�ι� ανάγλυ�� τ�υ 460 π.X., έργ� τ�υ γλύπτη Πα-λί�ν�ς τ�υ Παρί�υ. Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aγ. Kηρύκ�υ (�ωτ.: Θ. Kατσαρ�ς).

π�ί�ς ανα έρει τ� πλισμα, σημειώ-νει τι έ�ει πρσ�ρμ�. O πρσ�ρμ�ςαυτς είναι διπλς σε σ�ήμα W. Δια-τηρ�ύνται ακμα λείψανα λιμενικώνεγκαταστάσεων $υθισμένων στα νε-ρά και τμήμα νεωρί�υ, λα�ευμέν� ενμέρει στ� σκληρ πέτρωμα. Γύρω α-π τ�υς δυ� ρμ�υς αμ ιθεατρικάδιακρίν�νται τα ερείπια της αρ�αίαςπ�λί�νης.

H ακρπ�λη καταλαμ$άνει τ� α-κρωτήρι� και στ� ν�τιτατ� σημεί�υπάρ�ει τετράπλευρ�ς ��υρωματι-κς πύργ�ς. Tέτ�ι�ι πύργ�ι υπάρ-��υν κατά διαστήματα σε σημεία τωντει�ών π�υ τ� έδα �ς πρ�σ έρειεύκ�λη πρσ$αση. Στ� $ρει� άκρ�της ακρπ�λης υψώνεται � μεγάλ�ςκυκλικς πύργ�ς των ελληνιστικών�ρνων, σε ύψ�ς τ�υλά�ιστ�ν τριών�ρ ων, με τ��ωτές τις δυ� εισ-δ�υς τ�υ. O πύργ�ς αυτς �ρησιμ�-π�ιήθηκε και ως ρυκτωρία, �ι δεκάτ�ικ�ι τ�υ νησι�ύ τ�ν �ν�μά��υνΦάρ�, απ π�υ πήρε και τ� ν�μαλη η περι��ή.

Δυτικά της ακρπ�λης ευρίσκ�-νται τα αρ�αία λατ�μεία και λίγα μέ-τρα δυτικτερα πρ�ς τ� μέρ�ς της

απτ�μης ακτής, σώ�εται τύμ$�ς α-π �ώμα διαμέτρ�υ 5μ. περίπ�υ.

O Παυσανίας στ� «Eλλάδ�ς περιή-γησις» IX, I, 5–6 ανα έρει: «Iκαρ�ν α-π�πνιγέντα δε ε�ήνεγκεν � κλύδωνες την υπέρ Σάμ�υ νήσ�ν, έτι �ύσανανώνυμ�ν. Eπιτυ�ών δε Hρακλής

γνωρί�ει τ�ν νεκρν και έθαψεν έν-θα και νυν έτι αυτώ �ώμα �υ μέγα ε-πί άκρας έστιν ανε��ύσης ες τ� Aι-γαί�ν». Δεν απ�κλείεται � τύμ$�ςπ�υ ανα έραμε να είναι αυτς π�υπεριγρά ει � Παυσανίας. Eνισ�ύεταιδε η άπ�ψή μας απ τ� γεγ�νς τι

ευρίσκεται κ�ντά στ� λατ�μεί� καιείναι γνωστ τι � Hρακλής εθεωρεί-τ� πρ�στάτης των λατμων. Συνδυά-��ντας τη διήγηση αυτή τ�υ Παυσα-νία και τα σα γνωρί��υμε απ τηναρ�αία παράδ�ση, πιθανν � τύμ$�ςαυτς να εί�ε θεωρηθεί τι ήταν τ�υIκάρ�υ.

Aνασκα ικές εργασίες θα δια ω-τίσ�υν τ� θέμα αυτ.

Πηγές:Λ. Π�λίτης: «Aνασκα�αί εν Iκαρία», Πρα-

κτικά της εν Aθήναις αρ�αι�λ�γικής εται-ρείας, 1939.

N. Zα�ειρ�π�υλ�ς: Iκαρία – Aρ�αι�λ�γικ�Δελτί�, 18 (1963), Iκαρία–Aρ�. Δελτ., 25(1970).

N. K�ντ�λέων: «Aspects de la Grecepreclassique», Paris, 1970.

N. K�ντ�λέων: «Aρ�αι�λ�γική E�ημερίς: Hστήλη της Iκαρίας», 1974–75.

Θεμ. Kατσαρ�ς: «Tρία σπήλαια της Iκαρίαςπ�υ παρ�υσιά��υν αρ�αι�λ�γικ� ενδια-�έρ�ν», Iκαριακά T. 19, 1981, «Iκαριακάτ�πωνύμια και Δι�νυσιακή λατρεία», Iκα-ριακά τ�πωνύμια και Δι�νυσιακή λα-τρεία», Iκαριακά T. 35 (91), 1994, «Nε�λι-θικά ευρήματα στην Iκαρία», Iκαριακά T.37 (93), 1996, «Θερμαί�ι ε" Iκάρ�υ», «Mε-γαλιθικά μνημεία στην Iκαρία», IκαριακάT. 38 (1997).

Kύλι" μελαμ�α�ής με ενεπίγρα�η �άση (AΠOΛOΦA = ησύ�ασε, «λ�ύ�α"ε»). Συλ-λ�γή Θεμ. Kατσαρ�ύ, Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aγ. Kηρύκ�υ (�ωτ.: Θ. Kατσαρ�ς).

T�υ Θωμά Kατσαρ�ύ

Συντηρητή αρ�αι�τήτων και έργων τέ�νης,μέλ�υς της Eλληνικής Aρ�αι�μετρικής Eταιρείας

E;AΓΩΓIKH μεταλλ�υργία είναι ηαναγωγή τ�υ μεταλλεύματ�ς σε μέ-ταλλ�. Tα μεταλλεύματα, ακμη καιτα πι� πλ�ύσια, περιέ��υν ένα π�-σ�στ πρ�σμί�εων, �ι �π�ίες είναιανεπιθύμητες και πρέπει με κάπ�ι�τρπ� να απ�μακρυνθ�ύν. H απ�-μάκρυνση μπ�ρεί να επιτευ�θεί κα-τά την αναγωγή τ�υ μεταλλεύμα-τ�ς ή μετά. Mερικά μέταλλα μπ�-ρ�ύν να παρα�θ�ύν σε θερμ�κρα-σίες κατώτερες τ�υ σημεί�υ τή�ηςτ�υς, ενώ άλλα σε ανώτερες. Tυ-�αία μπ�ρεί να παρα�θεί απ ��εί-δι� τ�υ σιδήρ�υ σίδηρ�ς στ�υς800°C ενώ τ� σημεί� τή�ης τ�υ εί-ναι στ�υς 1.450°C (Tylecote 1976).

Tην πρώτη σα ή και εμπεριστα-τωμένη περιγρα ή της μεταλλ�υρ-γίας σιδήρ�υ στην Aρ�αιτητα $ρί-σκ�υμε στ�ν Aριστ�τέλη (ΠερίΘαυμασίων Aκ�υσμάτων 48.833 $.).O σίδηρ�ς στην Aρ�αιτητα παρα-λαμ$ανταν υπ μ�ρ ή «σπ�γγώ-δ�υς σιδήρ�υ». T� περιττ υλικτ�υ μεταλλεύματ�ς απ�μακρυν-ταν υπ μ�ρ ή καθι�αν�ύσης ρευ-στής σκωρίας.

Στην παραλία τ�υ Kι�νί�υ Iκαρίαςστη θέση Σιδερ�καψ $ρέθηκε ένασημαντικ μνημεί� αρ�αι�μεταλ-λ�υργικ�ύ ενδια έρ�ντ�ς, μια ε-�αιρετικά μεγάλων διαστάσεων με-ταλλ�υργική κάμιν�ς.

Yστερα απ μελέτη δείγματ�ςτ�υ εσωτερικ�ύ της επι�ρίσματ�ς,με Hλεκτρ�νική Mικρ�σκ�πία Σά-ρωσης απ�δεί�θηκε τι επρκειτ�για κάμιν� σιδηρ�μεταλλεύματ�ς.Oι διαστάσεις της είναι 3,60 μ. στ�εσωτερικ της $άσης της, ενώ τ� ύ-

ψ�ς τ�υ ρέατ�ς υπερ$αίνει τα3,40 μ. Eίναι κτισμένη με σ�ιστλιθ�(υλικ πυράντ��) και πηγματίτη.T� επί�ρισμα στ� εσωτερικ της εί-ναι υαλ�π�ιημέν� κεραμικ, ένδει-�η ανάπτυ�ης θερμ�κρασιών π�υ υ-περέ$ησαν τ� ρι� των 800° – 900°C. Mε τη μέθ�δ� της Θερμ� ωταύ-γειας (T.L.) πιστ�π�ιήθηκε η αυθε-ντικτητα τ�υ ευρήματ�ς, ενώ δενέ�ει �λ�κληρωθεί η �ρ�ν�λγησήτης. Πιθανν μια κάμιν�ς τσ� με-γάλη να λειτ�υργ�ύσε ως κάμιν�ς ρύ�εως. O Πλίνι�ς ανα έρει στ�Historia Naturalis τη διαδικασία της ρύ�εως των θει�ύ�ων μεταλλευ-μάτων, δηλαδή την απ�μάκρυνσητ�υ θεί�υ (S) με καύση. Πρώτη ανα- �ρά για τη θέση αυτή έ��υμε στ�«Abstact Comparative Studies ofIron archaiometallurgy from newSites of Grece». Y. Bassiakos k. Th.Katsaros, 1996. Illinois.

Mεγάλ�ς αριθμς λεκαν�ειδώνσκωριών $ρέθηκαν έ�ω απ τ� ν-τι� τεί��ς της Eλληνιστικής Aκρ-π�λης Δρακάν�υ. Πρκειται γιασκωρίες μεταλλ�υργίας σιδήρ�υ. Hπαρ�υσία τ�υς εκεί μας επιτρέπεινα εικά��υμε την ύπαρ�η εργαστη-ρί�υ (σιδηρ�υργεί�υ).

Δείγματα σκωριών τ�υ Δρακά-ν�υ, μελετήθηκαν στ� πλαίσι� τηςπτυ�ιακής μ�υ εργασίας «E�αγωγι-κή μεταλλ�υργία σιδήρ�υ κατά τηναρ�αιτητα στην Eλλάδα υπ τ�πρίσμα υσικ��ημικών και ραδι��η-μικών τε�νικών ανάλυσης», 1995.

H διατήρηση και περαιτέρω μελέ-τη μνημείων πως η κάμιν�ς στηθέση Σιδηρ�καψ και ευρημάτων -πως �ι σκωρίες τ�υ Δρακάν�υ μπ�-ρεί να ρί�ει « ως» σε άγνωστεςπτυ�ές της αρ�αίας ελληνικής με-ταλλ�υργίας.

Δύ� αρ�αι�μεταλλ�υργικές θέσεις

H αρ�αία μεταλλ�υργική κάμιν�ς, π�υ εντ�πίσθηκε τ� καλ�καίρι τ�υ1993 απ� τ�ν Θ. Kατσαρ� στη θέση Σιδηρ�καψ� Iκαρίας. H εσωτερικήδιάμετρ�ς της �άσης είναι 3,60 μ. και τ� ύψ�ς τ�υ σω'�μέν�υ τ�ι�ώμα-τ�ς 3,40 μ. (�ωτ.: αρ�εί� Θ. Kατσαρ�ύ).

Περιηγητές και αρτ�γρά��ιΠεριγρα�ές και απεικ νίσεις της Iκαρίας απ� τ ν 15 έως τα μέσα τ υ 19 υ αιώνα

Tης Λεων�ρας Nαάρι

Παλαι��ι�λι�λ�γ�υ

TA�IΔIΩTEΣ για την Iκαρία; H ιδέα εί-ναι απ� μ�νη της παράδ��η. Aυτ� τ�νησί ίσως είναι τ� μ�ναδικ� απ� τακατ�ικημένα π�υ σπάνια επισκέ�θη-καν �ι τα�ιδιώτες. Παρ’ �λα αυτά σανπαρ�υσία μπ�ρεί να συναγωνιστείστις !αρτ�γρα�ικές απεικ�νίσεις καιπι� σημαντικά νησιά �πως την Kω, τηNά��, τη Σαντ�ρίνη και την Tήν�,π�υ τα επισκέπτ�νταν συ!ν�τερα �ιτα�ιδιώτες και τα περιέγρα�αν. Eτσιη Iκαρία παρ�υσιά#ει ένα ειδικ� πρ�-$λημα στην ελληνική ιστ�ρία της!αρτ�γρα�ίας και των τα�ιδιών. Συ-νε!ώς σ!εδια#�ταν και παρ�υσια#�-ταν σε !άρτες και τα�ιδιωτικά $ι$λίαήδη απ� τ�ν 15� αιώνα. Kαι �μως,παρ’ �λη την πληθώρα των απεικ�νί-σεων, παρατηρείται μια έλλειψη αλ-λά και σύγ!υση πληρ��ριών. T� πα-ράδ�� μπ�ρεί να �εδιαλύνει, αν επι-σημανθ�ύν δυ� παράγ�ντες. H γεω-γρα�ική μ�ρ�ή τ�υ νησι�ύ και τ� γε-γ�ν�ς �τι $ρίσκεται στην άκρη τ�υIκαρί�υ Πελάγ�υς μετα�ύ Kυκλάδωνκαι της Mικράς Aσίας. T� πέλαγ�ςαυτ� έπρεπε να τ� διαπεράσ�υν τακαρά$ια π�υ κατευθύν�νταν στη Xί�ή τη Σάμ� απ� την πλευρά των Kυ-κλάδων και τ� νησί της Iκαρίας συνι-στ�ύσε ένα επικίνδυν� πέρασμα. Tασύννε�α στα $�υνά της ενέπνεαν��$� στ�υς ναυτικ�ύς $λέπ�ντάςτην ακ�μα και απ� την E�εσ�, σύμ-�ωνα με τα λεγ�μενα τ�υ Buonde-lmonti, τ�ν 15� αιώνα, και τ�υ $ενε-τσιάν�υ καπετάνι�υ Gasparo Tentivoστα τέλη τ�υ 17�υ, �π�υ τ� νησί πε-ριγρά�εται σαν «α�ερέγγυ� στ�υςναυτικ�ύς».

O πρ�σανατ�λισμ�ς της Iκαρίαςείναι ασυνήθιστ�ς, �πως εκτείνεταιαπ� τα ν�τι�δυτικά πρ�ς τα $�ρει�α-νατ�λικά περίπ�υ σε μήκ�ς 37° καιπλάτ�ς 26°. Mέ!ρι πρ�σ�ατα τ� νησίεί!ε αγκυρ�$�λια περισσ�τερ� παράλιμάνια και κανένα ασ�αλές, γιατί εί-ναι αν�ι!τ� στ�υς ισ!υρ�ύς ανέ-μ�υς. T� εύ��ρ� μέρ�ς τ�υ νησι�ύείναι τ� $�ρειν�, ενώ τ� ν�τι� είναι$ρα!ώδες και απρ�σιτ�. Eπειδή �ι ε-πικρατ�ύντες άνεμ�ι στ� Aιγαί� εί-ναι $�ρει�δυτικ�ί τ�ν !ειμώνα και$�ρει�ανατ�λικ�ί τ� καλ�καίρι, τακαρά$ια π�υ πλέ�υν απ� τις Kυκλά-δες πρ�ς τη Σάμ� και την μικρασιατι-κή ακτή, πλέ�υν πάντα κατά μήκ�ςτης ν�τιας πλευράς, π�υ είναι γεμά-τη απ� απ�κρυμνα $�υνά. Για τ�νλ�γ� αυτ� π�λύ πρώιμ�ι τα�ιδιώτεςν�μι#αν πως τ� νησί ήταν εντελώς ά-γ�ν�. T� $ε$αιώνει μια απ� τις λίγεςανα��ρές εν�ς αυτ�πτη τα�ιδιώτη,τ�υ Aγγλ�υ Charles Perry. O Perryστα τέλη της δεκαετίας τ�υ 1730πλέ�ντας στ� ανατ�λικ� Aιγαί� ανα-γκάστηκε να αγκυρ�$�λήσει στην ά-κρη τ�υ νησι�ύ, στ� ακρωτήρι� Πάπ-πα, ίσως κ�ντά στ� Kαρκινάγρι ή κά-

τω απ� τ�ν Mαγκανίτη, �π�υ πέρασετέσσερις ημέρες πάνω στ� πλ�ί�τ�υ. Περιγρά�ει την περι�!ή ως$ρα!ώδη και ακαλλιέργητη και μεκαλ� κυνήγι πέρδικας. O Perry ανα-�έρει �τι �ταν τ� πλήρωμα ήλθε σεεπα�ή με τ�υς κατ�ίκ�υς, αυτ�ί τ�υέ�εραν στ� πλ�ί� κρέας και στα�ύ-λια. O Eγγλέ#�ς �μως δεν μπ�ρ�ύσενα καταλά$ει π�ύ �ι Iκαριώτες $ρή-καν αυτά τα τρ��ιμα, ε��σ�ν τ�υ�αιν�ταν �υσικ� να μην υπήρ!αν α-γρ�τικές καλλιέργειες στ� νησί.

H πρώτη περιγρα�ή της Iκαρίαςμετά την ύστερη αρ!αι�τητα ανέρ-!εται στ�ν 15� αιώνα. O�είλεταιστ�ν Φλωρεντιν� Cristoforo Buon-delmonti, π�υ πέρασε έ�ι !ρ�νια της#ωής τ�υ, πριν τ� 1420 τα�ιδεύ�νταςστ� Aιγαί�. Πιθαν�ν � Buondelmonti,π�υ ισ!υρι#�ταν �τι επισκέ�θηκε �-λα τα νησιά π�υ περιγρά�ει, να απ�-$ι$άστηκε στ� νησί. H περιγρα�ήτ�υ είναι σύντ�μη. Aνα�έρει δύ� �-!υρωμένες π�λεις στην κ�ρυ�ή τ�υ$�υν�ύ στ� εσωτερικ� και κάνειμνεία τ�υ �άρ�υ στ� Φανάρι, στ� α-νατ�λικ� ακρωτήρι� τ�υ νησι�ύ.Aνα�έρει επίσης δυ� ακ�μη πρ�ϊ�-ντα π�υ παράγει τ� νησί. T� �ν�μα-στ� μέλι και τ� ά�θ�ν� λευκ� κρασί.

H περιγρα�ή τ�υ Buondelmonti ε-παναλαμ$άνεται ασταμάτητα απ�άλλ�υς μεταγενέστερ�υς περιηγη-τές και !αρτ�γρά��υς. O πρώτ�ςστη σειρά είναι � Bartolomeo dalliSonetti στ� $ι$λί� τ�υ για τα νησιάτ�υ 1485, και στ� ειδικ� σ�νέτ� τ�υγια την Iκαρία παραθέτει τις περισ-σ�τερες πληρ��ρίες τ�υ Buonde-lmonti.

Eίναι μακριά, στενή και απ�κρυμνη�ωρίς λιμάνια και κίνδυν�ς να κα-

τέ�εις.Oλ�γυρα σ�εδ�ν �ρά�ια σπαρμένη

και στη ��υν�κ�ρ�ή δύ� καστέλιαείναι

με μέλι καλ� και ά�θ�ν� κρασί.Στη θάλασσα κ�ντά, πρ�ς την ανα-

τ�λή,υψώνεται ένας πύργ�ς...

Xαρτ γρά� ι

Aν και � dalli Sonetti πήρε την πε-ριγρα�ή της Iκαρίας απ� τ�ν Buond-elmonti, η απεικ�νιση τ�υ νησι�ύπ�υ παραθέτει, �αίνεται �τι τ�υ α-νήκει. O dalli Sonetti ισ!υρί#εται �τιπέρασε π�λλά !ρ�νια τα�ιδεύ�νταςστ� Aιγαί� κατά διαταγήν των Bενε-τών και �τι σ!εδίασε τ�υς !άρτεςτων νησιών τ�υ � ίδι�ς. T� σ!εδιά-γραμμα τ�υ νησι�ύ επαναλαμ$αν�-ταν με λίγες παραλλαγές συνέ!ειαστ�υς επ�μεν�υς αιώνες. T�ν 16�αιώνα σ!εδιάστηκαν !άρτες της Iκα-ρίας απ� τ�ν Bordone (1528) και τ�νRosaccio (1598). O Xάρτης τ�υBordone �εκάθαρα στηρί#εται στ�νdalli Sonetti ,ενώ τ�υ Rosaccio στ�υBordone, αλλά πι� παραστατικά. T�κείμεν� τ�υ Rosaccio ανα�έρει �τιτ� νησί έ!ει α�θ�νία πρ�$άτων καισταρι�ύ. Kαι αυτές �ι πληρ��ρίεςεπαναλή�θηκαν απ� τ�υς μεταγε-νέστερ�υς, αλλά η πηγή τ�υς είναιάγνωστη.

O Rosaccio και � Bordone απ�τε-λ�ύν τα πρωτ�τυπα για �λες τις με-ταγενέστερες παραστάσεις της Iκα-ρίας με π�λύ λίγες ε�αιρέσεις. T�ν17� αιώνα � Matal (1601) � Beauvau(1619) και � Peeters (1690) ακ�λ�υ-θ�ύν τ�ν Rosaccio, ενώ τ� σ!έδι�τ�υ Bordone τ� ακ�λ�ύθησαν �Boschini (1658), � Mallet (1683) και oCoronelli (1688), o �π�ί�ς επίσης δί-νει μια καταγρα�ή των λεγ�μένων«$ενετικών $αρωνιών» της Iκαρίας.

T�ν 18� αιώνα � Losor (1713) και �Myllar (1729) ε�ακ�λ�υθ�ύσαν να α-ναπαράγ�υν τ�ν Rosaccio. O μέγας!αρτ�γρά��ς Ortelius επίσης παρή-γαγε έναν μικρ� ένθετ� !άρτη τηςIκαρίας $ασισμέν� στ� πρωτ�τυπ�σ!έδι� τ�υ dalli Sonetti. Aυτ�ς �!άρτης αντιγρά�τηκε απ� τ�νJanssonius τ� 1638 και δημ�σιεύθη-κε σε π�λυάριθμ�υς άτλαντες κατάτ�ν 18� αιώνα.

M�ν� λίγ�ι !αρτ�γρά��ι παρ�υ-σιά#�υν δια��ρετικά την Iκαρία. Oπρώτ�ς �αίνεται να είναι � Laure-nberg, π�υ δημ�σίευσε ένα !άρτητ�υ νησι�ύ τ� 1660 στ� $ι$λί� τ�υτ�υ Graecia Antiqua, σε έκδ�ση τ�υSamuel Pufendorf. T�π�θετεί ένα λι-μάνι �ν�μα#�μεν� Iστι στ� δυτικ� α-κρωτήρι� τ�υ νησι�ύ. T�ν Laure-nberg μιμήθηκε � Francesco Piace-nza, π�υ υπ�στηρί#ει �τι παρήγαγετα !αρτ�γρα�ικά τ�υ σ!έδια των νη-σιών τ�υ Aιγαί�υ στ� $ι$λί� τ�υ L΄Egeo Redivivo, 1688, και επίσης �τιεπισκέ�θηκε �λα τα νησιά π�υ περι-γρά�ει. Aν αυτ� είναι αλήθεια ση-μαίνει �τι � Piacenza υπήρ�ε ένας α-π� τ�υς λίγ�υς τα�ιδιώτες π�υ επι-σκέ�θηκε την Iκαρία. Πάντως τ�σ!έδι� τ�υ είναι π�λύ α�ρ�ντιστ�.O Piacenza επαναλαμ$άνει την αυ-τήκ�η διήγηση τ�υ Thevenot σ!ετι-κά με τις γυναίκες της Iκαρίας, �ι �-π�ίες δια!ειρί#�νται τα �ικ�ν�μικάτης �ικ�γένειας και $ά#�υν στηντσέπη τ�υς τα !ρήματα των συ#ύ-γων τ�υς αμέσως μ�λις αυτ�ί τακερδίσ�υν. H !ειρα�ετημένη γυναί-κα της Iκαρίας ήταν π�λύ γνωστή σε�λ� τ� Aιγαί� και η συμπερι��ράτης αυτή ανα�έρεται και απ� τ�νEγγλέ#� Sandys τ� 1610.

Σύγ�υση

E�αιτίας της απ�υσίας καλών α-γκυρ�$�λίων, π�λύ λίγ�ι τα�ιδιώτεςπραγματικά απ�$ι$άστηκαν στ� νη-σί. Oι περισσ�τερ�ι ανα�έρ�υν ενπαρ�δω τ� νησί, μ�λ�ν�τι τ� περι-γρά��υν σαν να τ� εί!αν επισκε-�θεί. Kαι απ� εδώ αναδύεται ένα άλ-λ� πρ�$λημα. H σύγ!υση της Iκα-ρίας (Nικαριά) με τη Nίσυρ� ή Kαρύα(απ� τ� �ν�μα τ�υ λιμανι�ύ της).Aυτ� τ� λάθ�ς συναντάται ήδη τ�1536 σε μια περιγρα�ή τ�υ DenisPossot, εν�ς πρ�σκυνητή π�υ τα�ί-δεψε στ�υς Aγί�υς T�π�υς τ� 1532.Aνα�έρεται σε ένα νησί �ν�μα#�με-ν� «Nίσαρε ή Kαρύα» και δίνει τηντυπική περιγρα�ή της Iκαρίας, μα-κριά και γεμάτη $�υνά. H διήγησήτ�υ για τα θερμά λ�υτρά α�ήνει κά-π�ι�ν να ν�μίσει �τι πράγματι μιλάειγια την Iκαρία, εκτ�ς απ’ �τι ανα�έ-ρει για τ� η�αίστει� στ� κέντρ� τ�υνησι�ύ και τη γεύση θεια�ι�ύ στ�π�σιμ� νερ�. Aυτή η σύγ!υση τωνδύ� νησιών επαναλαμ$άνεται απ�αρκετ�ύς μεταγενέστερ�υς τα�ι-

Mπ�υ�ντελμ�ντι, �άρτης της Iκαρίας, υδατ�γρα�ία απ� πρωτ�τυπ� τ�υ 1420.Στ�ν Φλωρεντίν� Kριστ��ρ� Mπ�υ�ντελμ�ντι ��είλ�υμε την πρώτη περιγρα-�ή της Iκαρίας μετά την αρ�αι�τητα. Eίναι πιθαν� να απ�ιάστηκε στ� νησί.Aνα�έρει δύ� ��υρωμένες π�λεις στην κ�ρυ�ή τ�υ �υν�ύ και τ�ν �άρ� στ�Φανάρι, στ� ανατ�λικ� ακρωτήρι� και δύ� �ν�μαστά πρ�ϊ�ντα, τ� μέλι και τ� ά-�θ�ν� λευκ� κρασί (�ωτ.: «T�π�ς και εικ�να» τ�μ�ς 1�ς, εκδ. «Oλκ�ς»).

διώτες. Στα 1575 � Andre Thevet,π�υ έγραψε την «K�σμ�γρα�ία τ�υΛε$άντε», συγ!έει τη Nίσυρ� με τηνIκαρία, πιθανώς γιατί δεν κατάλα$εκαλά τ�ν Possot. T� ίδι� λάθ�ς συ-ναντάται και στ�ν Thevenot, π�υ δη-μ�σίευσε τα τα�ίδια τ�υ τ� 1665.Eνώ περιγρά�ει τ� νησί σωστά, λέ-γει �τι �ι Iκαριώτες κατέ$αλαν τη��ρ�λ�γία στ�ν Σ�υλτάν� σεσ��υγγάρια και περιγρά�ει γαμήλιαέθιμα π�υ πρέπει να ανήκ�υν στηνKάλυμν�. Oι Thevet και Thevenotπρ��ανώς δεν επισκέ�θηκαν τηνIκαρία, αλλά πήραν τις πληρ��ρίεςτ�υς απ� πρ�γενέστερα έργα.

Eγκυρες περιγρα�ές

T� μ�ν� έργ� για την Iκαρία τωννε�τερων !ρ�νων π�υ $ασί#εται κα-θαρά σε πληρ��ρίες απ� πρώτ�!έρι είναι τ� $ι$λί� τ�υ αρ!ιεπισκ�-π�υ Σάμ�υ Iωσή� Γεωργειρίνη, π�υτ� δημ�σίευσε στα αγγλικά στ�Λ�νδίν� τ� 1678. O Γεωργειρίνης ε-πισκέ�θηκε την Iκαρία ε�αιτίας τωνεκκλησιαστικών τ�υ υπ�!ρεώσεων.

Λέγει �τι �ι Iκαριώτες είναι π�λύκαλ�ί ναυπηγ�ί, �τι ��ρ�ύν υπ�δή-ματα με λεπτ� δέρμα (�ύλλ� !αλ-κ�ύ! στ� κείμεν�) και �τι κ�ιμ�ύνταιστ� δάπεδ� γιατί δεν έ!�υν κρε$ά-τια (Πράγματι �ι Iκαριώτες πρ�τι-μ�ύσαν τ� δάπεδ�, ακ�μα και �ταντ�υς πρ�σ�ερ�ταν κρε$άτι, λέγ�-ντας �τι είναι πι� υγιειν� να κ�ιμ�ύ-νται έτσι). O αρ!ιεπίσκ�π�ς πάντως,απελπισμένα έψα!νε σ’ �λ� τ� νησίένα κρε$άτι για να περάσει τη νύ-!τα. O Γεωργειρίνης �έρνει στην ε-πι�άνεια ένα άλλ� παράδ��. Λέγειγια τ�υς Iκαριώτες «έ!�υν λίγα, καιδεν τ�υς λείπει τίπ�τε. Eίναι �ι �τω-!�τερ�ι, αλλά και �ι ευτυ!έστερ�ισ’ �λ� τ� Aιγαί�. H περι�υσία τ�υςείναι ελά!ιστη, αλλά η ελευθερίακαι η ασ�άλειά τ�υς μεγάλη». Oιπληρ��ρίες τ�υ Γεωργειρίνη !ρη-σιμ�π�ιήθηκαν απ� τ�ν !αρτ�γρά-�� Petrus Schenk, � �π�ί�ς σ!εδία-σε τ�ν !άρτη της Σάμ�υ και τ�ν δη-

μ�σίευσε στα τέλη τ�υ 17�υ αιώνα.H πρώτη έγκυρη περιγρα�ή της

Iκαρίας απ� �έν� τα�ιδιώτη στ� νησίσυναντάται στ� έργ� τ�υ JosefPitton de Tournefort, � �π�ί�ς γνώ-ρι#ε π�λλά για τ� Aιγαί�, ώστε νακαταλά$ει �τι �ι πληρ��ρίες τ�υThevenot ήταν λαθεμένες. Στα 1701� Tournefort πρ�σπάθησε δυ� ��-ρές να απ�$ι$ασθεί στ� νησί, αλλά�ι σ��δρ�ί άνεμ�ι τ�ν έσπρω�αν πί-σω στη Mύκ�ν�. Eκεί συνάντησε έ-ναν ιερέα, � �π�ί�ς τ�υ έδωσε μερι-κές πληρ��ρίες για την Iκαρία καιτ�υ ανέ�ερε μερικά !ωριά, �πωςτην Aράθ�υσα, τ� Πλ�υμάρι και τ�Περδίκι. Kάνει λ�γ� για την καθαρ�-τητα της ελληνικής γλώσσας στ�στ�μα των Iκαριωτών και ακ�μη γιατα ήθη και τ� πι� α�ι�πρ�σεκτ�, τ�ντρ�π� π�υ κάν�υν τ� ψωμί και τ�μ�ιρά#�υν στ�ν κ�σμ�. Tριάντα!ρ�νια νωρίτερα, στα 1687, �Bernard Randolf, π�υ επίσης τα�ί-δεψε σε �λη την έκταση τ�υ Aρ!ι-πελάγ�υς, ανα�έρει την καλή γεύ-ση τ�υ ικαριώτικ�υ ψωμι�ύ, η �π�ία,πίστευε, ��ειλ�ταν στ�ν τρ�π� τ�υαλέσματ�ς τ�υ σταρι�ύ. Θεωρώ �τι

� Randolf πράγματι απ�$ι$άστηκεστ� νησί. Aνα�έρει τα κ�κκινα στα-�ύλια τ�υ νησι�ύ, π�υ τα θεωρεί ωςτα καλύτερα !ειμερινά στα�ύλιατ�υ Aιγαί�υ –ίσως να πρ�κειται γιατ�ν σιδερίτη– και ακ�μη τ� !αρα-κτηρί#ει σαν απρ�σιτ�. Iσ!υρί#εται�μως �τι $ρίσκεται $�ρεια της Xί�υ.

H πρώτη περιγρα�ή τ�υ νησι�ύτης σύγ!ρ�νης επ�!ής είναι αυτήπ�υ μας παρ�υσιά#ει � Γερμαν�ςαρ!αι�λ�γ�ς Ludwig Ross, στ�νδεύτερ� τ�μ� τ�υ $ι$λί�υ τ�υ Insel– Reisen. O Ross απ�$ι$άστηκεστ�ν Aγι� Kήρυκ� στις 26 Aυγ�ύ-στ�υ 1841. Kατά την απ�$ί$ασή τ�υστ� λιμάνι, π�υ τ� απ�τελ�ύσαν 20σπίτια, $ρήκε έναν �δηγ� να τ�ν με-τα�έρει πάνω απ� τα $�υνά στη $�-ρεια πλευρά. O Ross περιγρά�ει τηνανά$ασή τ�υ στ� $�υν� στα 2.500π�δια με τ�υς συμπαγείς γρανιτένι-�υς �γκ�υς, πριν απ� την κάθ�δ�τ�υ στ�υς κήπ�υς με τ�υς ά�θ�-ν�υς θάμν�υς και τα δένδρα, τις ε-λιές, τα πλατάνια, τα κυπαρίσσια, τιςα!λαδιές και τις μυρτιές, π�υ �μ�ρ-�αιναν τ� ικαριακ� τ�πί�. Δίνει επί-σης στατιστικές πληρ��ρίες για

τ�υς Iκαριώτες και κάνει λ�γ� γιατις αρ!αίες τ�π�θεσίες. Aνα�έρει�τι �ι Iκαριώτες έπρεπε να πληρώ-ν�υν ετήσι� ��ρ� στ�ν αγά της P�-δ�υ 19.000 πιάστρες και �εκαθαρί#ειγνώμες των παλαι�τέρων τα�ιδιω-τών. Tαυτί#ει τ� Iστι τ�υ Piacenzaμε τ�ν Eύδηλ� και �πως � Tourn-efort, παρατηρεί �τι η ιακριακή διά-λεκτ�ς είναι πι� κ�ντά στα αρ!αίαελληνικά απ’ �,τι στα άλλα νησιάτ�υ Aιγαί�υ.

Aπ μ�νωσηH καθημερινή #ωή στην Iκαρία θε-

ωρητικά ίσως να παρέμεινε αμετά-$λητη απ� την επ�!ή τ�υ πρώτ�υ ε-πισκέπτη τ�υ νησι�ύ, τ�υ CristoforoBuondelmonti, μέ!ρι την επ�!ή τηςεπίσκεψης τ�υ Ross στα μέσα τ�υ19�υ αιώνα. H Iκαρία �πως �αίνεταιάγ�νη και !ωρίς λιμάνια σπάνια δέ-!θηκε �έν�υς. Oι �έν�ι τα�ιδιώτεςσυνέλε�αν τις πληρ��ρίες τ�υς α-π� ανθρώπ�υς π�υ $ρίσκ�νταν έ�ωαπ� τ� νησί. Hταν συνηθισμέν� γιαάνδρες και γυναίκες να ανα#ητ�ύνεργασία έ�ω απ� την Iκαρία, σπρωγ-μέν�ι απ� την ανέ!εια και την έλει-ψη τ�υ καθημεριν�ύ $ι�π�ρισμ�ύ.

Στα 1899 η γιαγιά μ�υ, η AργυρώK�υτσ�υ�λάκη Πλάκα, ά�ησε τ�!ωρι� της, την Πλαγιά, έ!�ντας έναδέμα με τα υπάρ!�ντά της στα !έ-ρια πέρασε με καΐκι στη Σμύρνη γιανα $ρει δ�υλειά σαν ψυ!�κ�ρη.Hταν εννιά !ρ�νών. T� σκίτσ� τηςIκαριώτισσας, π�υ σ!εδίασε � CountAlexander Sapieha, τ� 1806, τ� έκα-νε στη Xί�, �ταν αυτ�ς έμενε εκείκατά τη διάρκεια τ�υ τα�ιδι�ύ τ�υστ� $�ρει� Aιγαί�.

O Thomas Graves, Aγγλ�ς α�ιω-ματικ�ς τ�υ Nαυτικ�ύ και υδρ�γρά-��ς, έκανε την πρώτη ειδική επ�-πτευση τ�υ νησι�ύ. Πάντως σωστ�!άρτη για ασ�αλή αγκυρ�$�λια δενκατ�ρθωσε να σ!εδιάσει. H απ�μ�-νωση της Iκαρίας συνε!ίστηκε μέ-!ρι τα τέλη τ�υ 19�υ αιώνα. Oι άν-θρωπ�ί της, γυναίκες και άνδρες, ε-πι#ητ�ύσαν εργασία έ�ω απ� τ� νη-σί. Tώρα �μως τα�ιδεύ�υν, �!ι πλέ-�ν στη Xί� και στη Σμύρνη, αλλά μα-κριά στην Aμερική και την Aυστρα-λία κάν�ντας γνωστ� τ� νησί τ�υςκαι την αγάπη τ�υς γι’ αυτ� σ’ �λ�τ�ν κ�σμ�.

Xάρτης της Iκα-

ρίας τ�υ Giuseppe

Rosaccio, π�υ

�ρ�ν�λ�γείται πε-

ρί τ� 1598. Mέ�ρι

και τα μέσα τ�υ

17�υ αιώνα ελά�ι-

στ�ι τα#ιώτες επι-

σκέ�θηκαν πραγ-

ματικά τ� νησί, τ�

�π�ί� �μως περι-

γρά��υν σαν να

τ� εί�αν επισκε-

�θεί, με αναπ�-

�ευκτ� απ�τέλε-

σμα π�λλά λάθη

αλλά και σύγ�υση

της Iκαρίας με άλ-

λα νησιά. Eγκυρες

πληρ��ρίες απ�

πρώτ� �έρι έ��υ-

με μετά τ� 1678.

O JohanLaurenberg δημ�σίευσε

�άρτη της Iκαρίας τ� 1660 και

παρ�υσιά$ει τ� νησί

δια��ρετικά σε σ�έση με

πρ�γενέστε-ρ�υς �αρτ�-

γρά��υς. T�π�θετεί

ένα λιμάνι, �ν�μα$�μεν�

Iστι, στ� δυτικ�

ακρωτήρι� τ�υ νησι�ύ

(�ωτ.:«Graecia

Antiqua» εκδ.Samuel

Pufendorf,Amsterdam,

1660).

H ικαριακή επανάσταση τ�υ 1912H ε�έγερση κατά των T�ύρκων, η δημι�υργία της Eλεύθερης Π�λιτείας και η ένωση με την Eλλάδα

T�υ Θε�λ�γ�υ Mπινίκ�υ

Tέως δικηγρ�υ, ιστ�ρι�δί�η

AIΓAIO 1912. O ιταλ�τ�υρκικ�ς π�-λεμ�ς, π�υ �έσπασε τ�ν Σεπτέμ-�ρι� τ�υ 1911 στη Λι�ύη, μετα�έ-ρεται απ� τ�υς Iταλ�ύς στ� ν�τι�Aιγαί�. Σκ�π�ς, η κατάληψη τωνΔωδεκανήσων, ώστε να ανακ�πεί ηαπ�στ�λή τ�υρκικών ενισ#ύσεωναπ� τα παράλια της Mικράς Aσίαςπρ�ς τη Λι�ύη. T�ν Aπρίλι� και τ�νMάι� τ�υ 1912 �ι ιταλικές δυνάμειςκαταλαμ�άν�υν τα Δωδεκάνησα ε-κτ�ς απ� τ� Kαστελ�ρι$� και τηνIκαρία. Oι Iταλ�ί #ρησιμ�π�ι�ύν ωςδικαι�λ�γία για την κατάληψη τωννησιών την πρ�άσπιση των πρ�ν�-μίων τ�υς εναντί�ν των T�ύρκων.Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί �τι τανησιά απ� την Iκαρία έως τ� Kαστε-λ�ρι$� εκτ�ς απ� τη P�δ� και τηνKω, απ�λάμ�αναν κ�ινά πρ�ν�μια,π�υ εί#αν παρα#ωρηθεί με �ιρμά-νια απ� τ�ν Σ�υλεϊμάν A΄ τ� 1522και τ�ν Mα#μ�ύτ B΄ τ� 1835. M’ αυ-τά πρ��λέπ�νταν η πλήρης αυτ�-ν�μία τ�υς και η απαγ�ρευση τ�υρ-κικής επ�ίκισης και παραμ�νήςτ�υρκικ�ύ στρατ�ύ. M�νη υπ�#ρέ-ωση ήταν η κατα��λή εν�ς ��ρ�υ,τ�υ «Mακτ�ύ». Tα πρ�ν�μια εί#ανπαρα#ωρηθεί σκ�πιμα για να μην ε-ρημωθ�ύν τα νησιά και γεμίσ�υνπειρατές, π�υ θα εμπ�δι$αν τη διέ-λευση πρ�ς την Kωνσταντιν�ύπ�ληκαι θα έκαναν επικίνδυνη την π�-ρεία πρ�ς την ανατ�λική Mεσ�γει�.

Oι T�ύρκ�ι άρ#ισαν σταδιακά απ�τ� 1869 να καταργ�ύν τα πρ�ν�μιααυτά, ενώ στις αρ#ές τ�υ αιώνα,στ� πλαίσι� τ�υ εκτ�υρκιστικ�ύπρ�γράμματ�ς των Nε�τ�ύρκων, ε-πέ�αλαν μέ#ρι και υπ�#ρεωτικήστρατ�λ�γηση των κατ�ίκων τωννησιών.

Πρ�ετ�ιμασίατης επανάστασης

Aμέσως μετά την εμ�άνιση τωνIταλών στ� Aιγαί� και την κατάληψητων Δωδεκανήσων, πραγματ�π�ιεί-ται στ� μ�ναστήρι τ�υ Aγί�υ Iωάν-νη τ�υ Θε�λ�γ�υ στην Πάτμ� συνέ-δρι� αντιπρ�σωπειών των νησιών,απ� τις 3 έως τις 5 I�υνί�υ τ�υ1912, στ� �π�ί� συμμετέ#�υν καιεκπρ�σωπ�ι της Iκαρίας. Eκδίδεταιψή�ισμα στις 4 I�υνί�υ 1912, με τ��π�ί� κηρύσσεται η δημι�υργία της«Π�λιτείας τ�υ Aιγαί�υ», π�υ θασυμπεριελάμ�ανε τα Δωδεκάνησακαι εκ�ρά$εται η θέληση για ένωσημε την Eλλάδα, ενώ υπ�ν�είται η α-π�#ώρηση των Iταλών. H Iκαρία �-μως �ρίσκεται σε δια��ρετική θέσηαπ� τα υπ�λ�ιπα νησιά, καθώς δενέ#ει καταλη�θεί απ� τ�υς Iταλ�ύς.O εκπρ�σωπ�ς της «Iκαριακής ενAιγύπτω Aδελ��τητ�ς» X. Παμ�ί-λης, Iκάρι�ς δικηγ�ρ�ς, θέτει τ�

θέμα της έν�πλης ε�έγερσης κατάτων T�ύρκων στην Iκαρία και τηςκήρυ�ης της αυτ�ν�μίας μα$ί με ταάλλα νησιά, σε κ�ινή συνεδρίασητων αδελ��τήτων των νήσων τ�υAιγαί�υ στην Aλε�άνδρεια.

Oι επα�ές των Iκαριωτών με τηνελληνική κυ�έρνηση πραγματ�π�ι-�ύνται μέσω τ�υ γιατρ�ύ IωάννηMαλα#ία και αρ#ί$�υν �ι πρ�ετ�ιμα-σίες για την έν�πλη ε�έγερση κατάτων T�ύρκων με τη μύηση των κα-τ�ίκων τ�υ νησι�ύ απ� τ�ν απε-σταλμέν� τ�υ υπ�υργεί�υ E�ωτερι-κών, K. Mυριανθ�π�υλ� Kυπραί�. OEλευθέρι�ς Bενι$έλ�ς στ� εγκριτι-κ� για την επανάσταση μήνυμαπρ�ς τ�ν I. Mαλα#ία, τ�ν ενθαρρύ-νει με τις �ράσεις «θαρσείν #ρει»και «�ι �ραδύν�ντες �υ στε�αν�ύ-νται». Eτσι, τη νύ#τα της 16ης πρ�ς

17η I�υλί�υ τ�υ 1912 πραγματ�π�ι-είται η ε�έγερση: ένα τμήμα των ε-παναστατών με αρ#ηγ� τ�ν ιερέα K.K�υλ�υλία καταλαμ�άνει τ� #ωρι�Pά#ες. Παράλληλα, άλλη �μάδα α-ναγκά$ει σε παράδ�ση τη �ρ�υράτ�υ Eυδήλ�υ. Tα επαναστατικάτμήματα πρ�#ωρ�ύν στην κατάλλη-ψη των #ωριών και �θάν�υν στ�#ωρι� Xρυσ�στ�μ�ς, �π�υ λαμ�ά-νει #ώρα αιματηρή συμπλ�κή, στηδιάρκεια της �π�ίας σκ�τώνεται � I.Σπαν�ς. Tελευταί� π�λι�ρκείται τ�τ�υρκικ� δι�ικητήρι� στ�ν Aγι� Kή-ρυκ�. Oι πρ�ασπιστές τ�υ παραδί-δ�νται και μα$ί με τ�υς υπ�λ�ιπ�υςαι#μαλώτ�υς μετα�έρ�νται στη Σά-μ�, απ’ �π�υ κατευθύνθηκαν στηνE�εσ�.

Παρά την επιθυμία των Iκαριωτώνγια ένωση με την Eλλάδα, αυτ� δεν

κατέστη δυνατ� εκείνη τη στιγμή. Hελληνική κυ�έρνηση ενεθάρρυνετην επανάσταση, στην �π�ία �μωςδεν εί#ε �ανερή συμμετ�#ή και με-τά την επιτυ#ή της έκ�αση συνέ-στησε στ�υς Iκάρι�υς να κηρύ��υντην νήσ� ανε�άρτητη.

Eτσι, με ψή�ισμα π�υ εγκρίθηκεαπ� πάνδημ� συλλαλητήρι� τωνIκαριωτών, τ� νησί ανακηρύ#θηκεEλεύθερη Aυτ�ν�μη Π�λιτεία. Oρί-σθηκε Δι�ικητική Eπιτρ�πή απ�τε-λ�ύμενη αρ#ικά απ� εννέα και στησυνέ#εια απ� δώδεκα δημ�γέρ�-ντες, π�υ ασκ�ύσε την ε��υσία μεπρ�εδρ� τ�ν I. Mαλα#ία. Kαθ�ρί-σθηκε η σημαία, π�υ ήταν κυανή καιέ�ερε λευκ� σταυρ� στ� κέντρ�και � ύμν�ς της Π�λιτείας σε στί-#�υς τ�υ Φρ. Kαρέρ και μελ�π�ίησητ�υ K. Ψά#�υ. Στ� σύντ�μ� �ί� τηςη Eλεύθερη Π�λιτεία της Iκαρίας�ργάνωσε τη δι�ίκηση, ε�έδωσε ε-�ημερίδα, λειτ�ύργησε τελωνεί�,τα#υδρ�μεί�, δικαστήρια, συγκρ�-τησε δύναμη #ωρ��υλακής και α-κτ��υλακής. Yπήρ�αν ωστ�σ� καισημαντικά πρ��λήματα, π�υ πρ�έ-κυψαν κυρίως απ� αντιθέσεις καιπρ�σωπικές �ιλ�δ��ίες και εκδη-λώθηκαν με τη δια�ωνία γύρω απ�τ� εάν θα έπρεπε � Eύδηλ�ς ή �Aγι�ς Kήρυκ�ς να κηρυ#θεί πρω-τεύ�υσα τ�υ νησι�ύ.

Oι ε�ελί�εις �μως, καθώς �έσπα-σε � πρώτ�ς Bαλκανικ�ς Π�λεμ�ς,υπήρ�αν ραγδαίες: ένα σώμα Iκα-ρίων, π�υ συμμετεί#αν στην απε-λευθέρωση της Xί�υ υπ� τις διατα-γές τ�υ ναυάρ#�υ Π. K�υντ�υριώ-τη, επέστρεψαν στην Iκαρία με τ�αντιτ�ρπιλικ� «Θύελλα», υπ� τ�ν α-ντιπλ�ίαρ#� A. Bλα#�π�υλ�, π�υ α-π��ί�ασε δυνάμεις για την κατάλη-ψη και κατ�#ή τ�υ νησι�ύ. Στις 4N�εμ�ρί�υ 1912 πραγματ�π�ιήθη-κε στ�ν Eύδηλ� η επίσημη τελετήένωσης της Iκαρίας με την Eλλάδα,π�υ αναγνωρίσθηκε διεθνώς με τηΣυνθήκη τ�υ B�υκ�υρεστί�υ τ�1913.

Πηγές: Tα αρ�εία τ�υ υπ�υργεί�υ E�ωτερι-κών και άλλα επίσημα έγγρα�α.

O X. Παμ�ίλης,Iκάρι�ς δικηγ�ρ�ς, εκπρ�σωπ�ς της «Iκαριακής εν Aιγύπτω Aδελ��τητ�ς» ήταν απ� τ�υς πρώτ�υςπ�υ έθεσαν θέμα έν�πλης ε�έγερσης κατάτων T�ύρκων(�ωτ.: αρ�εί� Θε�λ. Mπινίκ�υ).

H σ�ραγίδα της Eλ-εύθερης Π�λιτείαςτης Iκαρίας (�ωτ.:αρ�εί� X. Mαλα�ία).

Στ� σύντ�μ� "ί� της–διάρκειας μ�λις 6μηνών– η EλεύθερηΠ�λιτεία της Iκαρίαςεί�ε δική της σημαία,π�υ ήταν κυανή μελευκ� σταυρ� στ�κέντρ� και δικ� τηςύμν� σε στί��υς τ�υ Φρ. Kαρέρ, μελ�-π�ιημέν� απ� τ�ν K.Ψά�� (�ωτ.: αρ�εί�Θε�λ. Mπινίκ�υ).

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στην 14η σελίδα

Pά�ες 1947. Oμάδα ε��ρίστων και ανάμεσά τ�υς με τ� ρα�δί � Mίκης Θε�δωράκης. Παρ�ιμιώδης ήταν η αλληλεγγύη των Iκαριωτών στ�υς π�λιτικ�ύςε��ριστ�υς. «Θυμ�ύμαι πέρσι π�ύμασταν στ� άλλ� �ωρι�, τ� Mαυράτ�. Γη δεν εί�ε �ύτε κείν�... Λίγη αλεσμένη πέτρα �π�υ �υτεύανε δέκα μαρ�ύλιακαι πέντε κρεμμύδια. Mα κανένας τ�υς δεν τα γεύτηκε. Oλα τα τάι�αν σ’ εμάς. Tα πετ�ύσαν κρυ�ά τις νύ�τες απ’ τα μεσ�τ�ι�α. Mια μέρα μας έστειλαναγγαρεία στην πέτρα. Tα πε��ύλια απ’ �π�υ περν�ύσαμε ήταν στρωμένα με �ρεκ�κ�μμένα σύκα. Tά�αν α�ησμένα στι�ίτσες στι�ίτσες απάνω στα συ-κ��υλλα για να τα �ρ�ύμε γυρνώντας απ’ τη σκληρή δ�υλιά. Aλλά τι να πρωτ�θυμηθώ; T� γάλα... T� κάθε σπίτι εί�ε απ� μια κατσικίτσα κι ένα σωρ� παι-διά. Tα παιδιά αυτά απ� τ�τε π�υ πήγαμε εμείς �άσανε τ� γάλα τ�υς. Mας τ�διναν με �ίλιες π�νηριές για τ�υς αρρώστ�υς μας» γρά!ει � Mενέλα�ςΛ�υντέμης, π�υ πέρασε ένα διάστημα ε��ριστ�ς κι αυτ�ς στην Iκαρία.

H Iκαρία ως τπ�ς ε �ρίαςAπ� τ�υς ανεπιθύμητ�υς της Pωμαι�κρατίας και τ�υ Bυ�αντί�υ στ�υς ε��ριστ�υς τ�υ Eμ�υλί�υ

Δά!νη 1948. O διάσημ�ς μ�υσικ�συνθέτης Mίκης Θε�δωράκης με συνε��-ριστ� τ�υ. O Eμ!ύλι�ς !�υντώνει και καίει στην ηπειρωτική Eλλάδα.

T�υ %εν�!ώντα K��ιλα

Πρ�έδρ�υ τ�υ συλλ�γ�υ Pα�ιωτών Iκαρίας

ΓIA ΠOΛΛOYΣ, κάπ�ι�υς μεγάλ�υςσε ηλικία, η Iκαρία είναι γνωστή κυ-ρίως σαν τ�π�ς ε��ρίας και αυτ� ώςένα �αθμ� είναι σωστ�, ιδιαίτεραμετά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� καιτ�ν Eμ"ύλι� π�λεμ�.

Mέ$ρι πριν απ� λίγα $ρ�νια η Iκα-ρία ήταν σ$εδ�ν τ� μ�ναδικ� νησίπ�υ δεν εί$ε "υσικά λιμάνια και αυ-τ� σε συνδυασμ� με τ� γεγ�ν�ς τηςσ$ετικής απ�μ�νωσης των κατ�ί-κων της για 2 εκατ�νταετίες, τηνκαθιστ�ύσε τ�π� κατάλληλ� για ε-��ρία, απ� �π�υ δύσκ�λα κανείςμπ�ρ�ύσε να �ε"ύγει. Eτσι δημι-�υργήθηκε � θρύλ�ς �τι πάντ�τε υ-πήρ�ε κατάλληλη για τ�υς απ�διωγ-μέν�υς, τ�υς ανεπιθύμητ�υς. H α-λήθεια, �μως, είναι �τι π�τέ δεν υ-πήρ�ε μ�ν� έδα"�ς για ε��ρίστ�υς.

Στα αρ$αία $ρ�νια δεν μαρτυρεί-ται κάτι τέτ�ι�. Kατέ"ευγαν �έ�αια

στην Iκαρία ή στέλν�νταν εκεί απ�-συνάγωγ�ι απ� την αρ$αία Aττική,λ�γω της στενής συνά"ειας τηςIκαρίας – Oιν�ης με τ�ν �μώνυμ�Δήμ� της Aρ$αίας Aττικής π�υ ανα-πτύ$θηκε μέσω της κ�ινής λατρείαςτ�υ Δι�νυσ�υ – Oίν�υ· είτε γιατί α-π� την Iκαρία μετανάστευσαν στηνAττική είτε συνέ�η τ� αντίστρ�"�την επ�$ή της καθ�δ�υ των Δωριέ-ων. Σημειών�υμε ωστ�σ� �τι �ι α-π�συνάγωγ�ι κατέ"ευγαν και σεάλλες ιωνικές περι�$ές.

Στα δύσκ�λα $ρ�νια της πρώιμηςρωμαι�κρατίας, �ταν � πληθυσμ�ςτ�υ νησι�ύ αραίωσε, η Iκαρία απ�-τέλεσε τ�π� απ�στ�λής ε��ρίστωναπ� Σάμ�, Λέρ� και παράλιες π�λειςτης Iωνίας. Oι περισσ�τερ�ι �μωςπ�υ κατέ"υγαν εδώ ήλθαν εκ�ύσιακαι πύκνωσαν τ�ν εδραί� πληθυ-σμ�, με τ�ν �π�ί� συνδέ�νταν στε-νά με τα κ�ινά ιωνικά στ�ι$εία.

Στη μέση και την ύστερη Bυ&αντι-

νή επ�$ή, η Iκαρία "αίνεται �τι κρί-θηκε πράγματι κατάλληλη για τ�π�εγκατάστασης των ανεπιθύμητωνμελών αρ$�ντικών �ικ�γενειών, κυ-ρίως αυτών π�υ έ$αναν τ�πικές ή υ-ψηλ�τερ�υ �αθμ�ύ ε��υσίες. Στηνπερί�δ� αυτή ανάγεται κυρίως ηδημι�υργία της παράδ�σης τ�υ μύ-θ�υ της Iκαρίας ως τ�π�υ υψηλ�-�αθμων, πριγκιπικών ε��ρίστων. Oισυ$νές εναλλαγές στην ε��υσίατ�υ Bυ&αντί�υ των διά"�ρων δυνα-στειών καθώς και π�λλές ενδ�δυ-ναστικές έριδες συνήθως δεν �δη-γ�ύσαν σε ε��ντωση των ηττημέ-νων αλλά στ� ηπι�τερ� μέτρ� τηςαπ�μάκρυνσής τ�υς απ� τα κέντραε��υσίας και τ�ν περι�ρισμ� τ�υςσε τ�π�υς ασ"αλείας. Tέτ�ι�ς τ�-π�ς ήταν �ντως η Iκαρία. Δεν υπάρ-$�υν �μως ακρι�ή στ�ι$εία $ρ�νι-κ�ύ και αριθμητικ�ύ πρ�σδι�ρισμ�ύτων «υψηλών» αυτών ε��ρίστων, α-π� τ�υς �π�ί�υς αρκετ�ί διέμενανστ� κέντρ� τ�υ νησι�ύ, την Oιν�η,π�υ στα Bυ&αντινά $ρ�νια συνήθως�ν�μά&εται Δ�λί$η (παλι� �ν�ματης Iκαρίας). Παράλληλα, αρκετ�ί α-π� αυτ�ύς πρ�ωθ�ύνταν και σε άλ-λες περι�$ές, �πως στην κ�ντινήτης Δ�λί$ης, Mεσαριά και στα ν�-τι�ανατ�λικά παράλια, π�υ άλλωστε«έ�λεπαν» πρ�ς τη Mικρά Aσία.

Oι ε��ριστ�ι αυτής της περι�δ�υαναπτύσσ�υν στενές σ$έσεις μετ�υς κατ�ίκ�υς, ακ�μη και �ικ�γε-νειακ�ύς δεσμ�ύς και εγκαθίστα-νται μ�νιμα. T� γεγ�ν�ς αυτ� "αί-νεται πως τ� εκμεταλλεύτηκαν �ιIκάρι�ι, δι�γκών�ντας την έκτασηκαι τη σημασία τ�υ για να τ� $ρησι-μ�π�ιήσ�υν ενάντια στ�υς Bενε-τ�ύς και Γεν�υάτες ημικυρίαρ$�υςαπ� τ� 1204 μέ$ρι και τη "υγή τ�υςστ� τέλ�ς τ�υ 15�υ αιώνα. «Eμείςείμαστε απ�γ�ν�ι Bυ&αντινών πρι-γκίπων, ενώ αυτ�ί απλ�ί πειρα-τές...» και η παράδ�ση αυτή συνε$ί-&εται μέ$ρι σήμερα...

Στην περί�δ� της πειρατείας(1500–1700) η Iκαρία δίνει την εντύ-πωση της ερήμωσης, �ταν �ι κάτ�ι-κ�ι απ�μακρύν�νται απ� τα παράλιακαι κατα"εύγ�υν σε απρ�σιτες πλα-γιές (την επ�$ή της άνθισης της Λα-γκάδας, στα ��ρει�δυτικά), &ητώ-ντας σε συνθήκες, "αιν�μενικήςτ�υλά$ιστ�ν, ένδειας. Tώρα παρ�υ-σιά&εται άλλη πηγή μεμ�νωμένωνε��ρίστων. Aπ� άλλα νησιά ή και α-π� την ηπειρωτική Eλλάδα �σ�ι κρί-ν�νται απ� τα τ�πικά συμ��ύλια α-νεπιθύμητ�ι, ε��ρί&�νται ή απ�μα-κρύν�νται εθελ�ύσια και "αίνεται�τι π�λλ�ί κατέ"υγαν και στη Nικα-ριά, �π�υ γρήγ�ρα αναμί$θηκαν μετ�υς λιγ�στ�ύς, "αιν�μενικά, κα-τ�ίκ�υς, �πως μαρτυρ�ύν �ικ�γε-νειακές παραδ�σεις και επώνυμα.

Aπ� τ�ν Mεσ�π�λεμ�

Kαι ερ$�μαστε στ�ν 20� αιώνα μετ�υς ε��ριστ�υς τ�υ Mετα�ά πριναπ� τ�ν π�λεμ� και τ�υς π�λλ�ύςτ�υ Eμ"υλί�υ π�λέμ�υ. O Mετα�άςε��ρισε �λ�υς σ$εδ�ν τ�υς π�λιτι-κ�ύς τ�υ αντιπάλ�υς, κυρίως σεδιά"�ρα νησιά και αρκετ�ύς στηνIκαρία, π.$. τ�ν αρ$ηγ� τ�υ αγρ�τι-

κ�ύ κ�μματ�ς Mυλωνά. Kαι πάλι α-ναπτύ$θηκαν στενές ακ�μη και �ι-κ�γενειακές σ$έσεις με τ�υς κατ�ί-κ�υς καίτ�ι, σε σ$έση με άλλα νη-σιά, αυτ�ί �ι π�λιτικ�ί ε��ριστ�ι ή-ταν λιγ�στ�ί.

Oταν �μως �εκίνησε � εμ"ύλι�ςσπαραγμ�ς, λιγ�στ�ί τ� 1946, μέ-γας αριθμ�ς τ� 1947, ίσως τ� άνθ�ςτων δημ�κρατικών Eλλήνων, �σ�ιγια διά"�ρ�υς λ�γ�υς δεν «ανέ�η-καν» στα ��υνά και ακρι�ώς για να

εμπ�διστ�ύν να ��ηθήσ�υν «τ�υςσυμμ�ρίτες» �δηγήθηκαν στην Iκα-ρία, τ� «κ�κκιν� νησί», τ� αλίμεν�ακ�μη. Για 3 $ρ�νια περίπ�υ ήσανσ$εδ�ν περισσ�τερ�ι �ι ε��ριστ�ιαπ� τ�υς κατ�ίκ�υς. Xιλιάδες. Kαιαντί να δημι�υργηθ�ύν πρ��λήμα-τα, έλαμψε η ανθρωπιά, η αγάπη.Aνε�άρτητα απ� π�λιτικές ιδε�λ�-γίες, ακ�μη και «δε�ι�ί» άν�ι�αν τασπίτια τ�υς και τις αγκαλιές τ�υςστ�υς ε��ριστ�υς. Kι εκείν�ι, έκ-

πληκτ�ι ανταπ�κρίθηκαν «μ’ ένασ"ιγμέν� $αμ�γελ� γλυκ� και πι-κρ� μα&ί. Mέσα στην ερημιά τηςAθήνας, η μ�σ$��λιά της καριώτι-κης πίτας μα&ί με τις στιγμές π�υ&�ύσαμε μα&ί είναι μια θύμιση μαγι-κή» γρά"ει ένας απ� τ�υς τ�τε ε-��ρίστ�υς.

H $�ύντα στην επάρατη επταετίαδεν έστειλε ε��ρίστ�υς στην Iκα-ρία. Eλπί&�υμε να σταμάτησε τ� κα-κ� για πάντα πια.

Oμάδα ε��ρίστων ετ�ιμά&ει τ� κ�ιν� συσσίτι�. Kατά τη μισαλλ�δ��η επ��ή τ�υ Eμ!υλί�υ, στην Iκαρία �δηγήθηκεμεγάλ�ς αριθμ�ς αριστερών, για να εμπ�διστεί η πιθανή έντα�ή τ�υς στ�ν Δημ�κρατικ� Στρατ�. Για τρία �ρ�νιαπερίπ�υ, �ι ε��ριστ�ι στ� νησί ήσαν περισσ�τερ�ι απ� τ�υς κατ�ίκ�υς.

Παραδ�σιακ�ί �ικισμ�ίT� ιδι�μ�ρ�� κτιστ� περι άλλ�ν της Iκαρίας και η λαϊκή αρ�ιτεκτ�νική της

T�υ Γιώργ�υ N. Kκκιν�υ

Π�λιτικ�ύ Mηανικ�ύ

H IKAPIA παρ�υσιάει μια ιδιαιτερ�-τητα και ίσως μ�ναδικ�τητα σε �λ�-κληρ� τ�ν Aιγαιακ� �ώρ� �σ�ν α-��ρά τ� κτιστ� περι�άλλ�ν της καιτη λαϊκή αρ�ιτεκτ�νική της.

Oι �ικισμ�ί της είναι αραι�δ�μη-μέν�ι (διάσπαρτ�ι), κατά�υτ�ι καιεκτεταμέν�ι, περιλαμ�άν�υν δε μέ-σα τ�υς και καλλιεργήσιμες εκτά-σεις, σε αντίθεση με τ�υς �ικι-σμ�ύς π�υ έ��υμε συνηθίσει να�λέπ�υμε στα νησιά και στα �ρεινά�π�υ είναι συνεκτικ�ί με πυκνή δ�-μηση, συνήθως άδενδρ�ι και με τιςκαλλιεργήσιμες εκτάσεις σ�εδ�νπάντα έ!ω απ� αυτ�ύς. Yπάρ�ει έ-νας μεγάλ�ς αριθμ�ς τέτ�ιων �ικι-σμών (περί τ�υς 70), μικρ�ύ πληθυ-σμ�ύ αλλά μεγάλης έκτασης, π�υείναι σπαρμέν�ι σε �λη την Iκαρία.Eίναι δε �αρακτηριστική η απ�υσίααστικ�ύ κέντρ�υ ανάλ�γ�υ �έ�αιαμε εκείνα π�υ συναντά κανείς σεάλλα νησιά αναλ�γ�υ μεγέθ�υς.

Kαθ�ριστικ�ς λ�γ�ς της ιδι�μ�ρ-�ίας αυτής υπήρ!ε τ� γεγ�ν�ς �τι ηάμυνα της ικαριακής κ�ινωνίας κα-τά των πειρατών π�υ λυμαίν�νταντ� Aιγαί� απ� τ� 1600 και μετά αλλάκαι εναντί�ν των T�ύρκων κατα-κτητών, �ασίσθηκε στην παραλλα-γή και στην απ�κρυψη και ��ι στησυσπείρωση και την ��ύρωση.

Eκμεταλλευ�μεν�ι �ι κάτ�ικ�ι τ��ρειν� και δασώδες τ�υ νησι�ύ α-π�τρα�ή�τηκαν σε ημι�ρεινές πε-ρι��ές μακριά απ� τη θάλασσα.Eκεί έκτισαν τα λεγ�μενα σήμερααντιπειρατικά σπίτια π�υ σώ�νταισε π�λλές περι��ές και π�υ απετέ-λεσαν τη �άση της κλασικής παρα-δ�σιακής ικαριακής κατ�ικίας μέ�ριαρ�ές τ�υ 20�ύ αιώνα.

Oι νε�νυμ��ι, έκτιαν τ� σπίτιτ�υς σε απ�σταση απ� τ� πατρ�γ�-

νικ� (γερ�ντικ�) αλλά στην ίδια πε-ρι��ή και έτσι δημι�υργήθηκαν συ-ν�ικίες π�υ με την πάρ�δ� τ�υ �ρ�-ν�υ ενώθηκαν σε ένα ευρύτερ� �ι-κισμ�, π�υ με τ�ν καιρ� απέκτησετην εκκλησία τ�υ και π�λύ αργ�τε-ρα τ� σ��λεί� τ�υ. Oι συν�ικίες αυ-τές �ν�μά�νται ακ�μη και σήμερααπ� τ� �ν�μα της �ικ�γένειας π�υτις επ�ίκισε πρώτα: Kαριμαλάτων,Φ�υντ�υλάτων, Mαυρικάτων, Γλα-ρέδων κ.λπ.

Aυτή η λ�γική δ�μησης απ�τέ-λεσε τη �άση δημι�υργίας των ση-μερινών �ικισμών με την ιδιαιτε-ρ�τητα π�υ επισημάνθηκε παρα-πάνω. H τ�πική λαϊκή ρήση «Σπίτι�σ� να �ωρείς και τ�π�ν �σ� ναθωρείς» εκ�ράει την κλασική Iκα-ριακή αντίληψη για τ� �ικιστικ�περι�άλλ�ν.

T� �ωρ�τα!ικ� αυτ� μ�ντέλ� πέ-

τυ�ε απ�λυτα τ� σκ�π� τ�υ. Συν-δυασμέν� με την πρ��λή απ�τ�υς κατ�ίκ�υς απ�λυτης �τώ�ει-ας πρ�ς τ�ν έ!ω κ�σμ�, πράγμαπ�υ δεν ανταπ�κριν�ταν απ�λυταστην πραγματικ�τητα, δημι�ύργη-σαν στ�υς T�ύρκ�υς κατακτητέςαλλά και στ�υς επιδρ�μείς πειρα-τές για την Iκαρία την εικ�να τ�υνησι�ύ με ελά�ιστ�υς κατ�ίκ�υς, α-π�λυτα �τω��ύς. Eτσι, �λ�ι αυτ�ίαδια��ρησαν για τ� νησί, τ� �π�ί�παρέμεινε ανεν��λητ�, με μια ιδι�-τυπη ελευθερία και αυτ�δι�ίκηση,μέ�ρι τ�ν 18� αιώνα.

T�ν 16� αιώνα, μετά την απ��ώ-ρηση των Γεν��έων και την κατά-ληψη της Iκαρίας απ� τ�υς T�ύρ-κ�υς, τ� νησί παρ�υσιάει εικ�νατελείας ερήμωσης. Oι αλλεπάλλη-λες επιδρ�μές των πειρατών κατέ-στρεψαν τ�υς παλι�ύς �ικισμ�ύς

και ανάγκασαν τ�υς εναπ�μείνα-ντες κατ�ίκ�υς να κρυ�θ�ύν στα �-ρεινά και να κατ�ικ�ύν σε κ�ιλ�τη-τες �ρά�ων σε απρ�σιτα μέρη. Oικ�ιλ�τητες αυτές λέγ�νταν καμά-ρες και υπάρ��υν σε α�θ�νία στα��υνά της Iκαρίας κάτω απ� τερά-στι�υς γρανίτες (λ�ύρ�υς). Kαμά-ρες διαμ�ρ�ωμένες ως κατ�ικίεςσώ�νται ακ�μη και σήμερα στηνδυτική Iκαρία. O αιώνας αυτ�ς �ν�-μάεται απ� τ�ν ιστ�ρικ� I. Mελά«Aιώνας της α�άνειας».

T� αντιπειρατικ� σπίτι

T� μ�ν��ωρ� αντιπειρατικ� σπίτιαρ�ίει να κτίεται απ� τ�ν 17� αιώ-να �ταν �ι κάτ�ικ�ι τ�υ νησι�ύ κα-τε�αίν�υν σε πι� �ιλ�!ενες περι�-�ές. Eίναι ένα μ�ν��ωρ� κτίσμα τ�-π�θετημέν� σε ημι�ρεινή, δασωμέ-νη, και μακριά απ� την θάλασσα πε-ρι��ή, κ�ντά σε πηγή νερ�ύ και συ-νήθως σε σημεί� (σπιτ�κάθισμα)π�υ πρ�έκυπτε απ� εκσ�α�ή αν ή-ταν δυνατ�ν της ανω�έρειας ώστενα δημι�υργηθεί πρανές �ρύγμα-τ�ς (αγιάρι) αν δεν υπήρ�ε �υσικ�πρανές (άσπα), πάνω στ� �π�ί� ε-τ�π�θετείτ� η πίσω πλευρά τ�υ κτί-σματ�ς. T� ε!ωτερικ� μήκ�ς της �-ψης ήταν περίπ�υ 6,0–7,0 μέτρα καιτ� πλάτ�ς 3,50–4,00 μέτρα. T� ύψ�ςτης πρ�σ�ψης 0,90–1,20 μέτρα καιτ� ύψ�ς της πίσω πλευράς1,40–1,70 μ. Oι τ�ί��ι κατασκευά�-νταν απ� πέτρες, �ωρίς συνδετικ�υλικ� και επί�ρισμα. H στέγη ήτανμ�ν�κλινής (μ�ν�ρρι�τη, �υτή), κα-λυμμένη με πέτρινες πλάκες π�υστηρί�νταν σε !ύλινα δ�κάρια τ�-π�θετημένα κατά την μικρή διάστα-ση της κάτ�ψης (κατα�ύματα). Tακατα�ύματα συνήθως ήταν ��νδρ�ίκλάδ�ι δένδρων ή κ�ρμ�ί μικρώνκυπαρισσιών. Στην πρ�σ�ψη τ� κτί-σμα εί�ε μία π�ρτα (θυρίδα) ύψ�υς

Tα αντιπειρατικά σπίτια απ�τέλεσαν τη �άση της παραδ�σιακής ικαριακής κα-τ�ικίας. Aρ�ισαν να κτί��νται απ τ�ν 17� αιώνα. Kαλύπτ�νταν πάντ�τε αππυκνή �λάστηση και ήταν σ�εδν αρατα (�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

Σε κάθε αντιπειρατικ σπίτι υπήρ�ε διαμ�ρ�ωμένη κ�η για τ�ν �ειρμυλ�.Mα�ί με την πρωτγ�νη εστία ήταν �ι πλέ�ν απαραίτητες κατασκευές για την�ωή της �ικ�γένειας (�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

T�ν 16� αιώνα με την κατάληψη τ�υ νησι�ύ απ τ�υς T�ύρκ�υς και τις επιδρ�-μές των πειρατών π�υ κατέστρεψαν τ�υς παλι�ύς �ικισμ�ύς, �ι Iκάρι�ι ανα-γκάσθηκαν να κρυ�θ�ύν στα �ρεινά και να κατ�ικ�ύν σε κ�ιλτητες �ρά�ων.Oι κ�ιλτητες αυτές λέγ�νταν καμάρες και υπάρ��υν σε α�θ�νία στα ��υνάτης Iκαρίας κάτω απ τεράστι�υς γρανίτες. Kαμάρες διαμ�ρ�ωμένες σε κατ�ι-κίες σώ��νται ακμη και σήμερα στη δυτική Iκαρία (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

Συνέ�εια απ την 15η σελίδα

0,70–0,90 μ. η �π�ία ήταν και τ� μ�-ναδικ� άν�ιγμα τ�υ σπιτι�ύ. Kαπν�-δ��ς δεν υπήρ�ε. Yπήρ�ε μ�ν�στην στέγη μία πλάκα πάνω απ� τηνεστία π�υ μετατ�πι�ταν και ά�ηνεάν�ιγμα απ� �π�υ �ωτι�ταν και α-ερι�ταν τ� σπίτι (ανε�άντης).

Mπρ�στά στ� σπίτι, πρ�ς τη θά-λασσα ή την κατω�έρεια και σε α-π�σταση περίπ�υ 1,00 μ. απ� τηνπρ�σ�ψη κτι�ταν αυλ�τ�ι��ς απ�!ερ�λιθιά σε ύψ�ς λίγ� μεγαλύτερ�απ� την �ψη τ�υ σπιτι�ύ και σε μή-κ�ς �σ� αυτή. Aυτ�ς κάλυπτε τ�σπίτι ώστε να μην γίνεται αντιληπτ�τ� �ως κατά τη νύκτα �ταν άν�ιγε ηπ�ρτα αλλά �ύτε και �ι άνθρωπ�ιπ�υ κινι�νταν μπρ�στά στ� σπίτικατά την ημέρα. Παρ�υσίαε δε τηνίδια εικ�να με τ�υς τ�ί��υς των πε-�υλιών π�υ λ�γω τ�υ κεκλιμέν�υεδά��υς κατασκεύααν �ι άνθρω-π�ι για να καλλιεργήσ�υν.

Tα σπίτια καλύπτ�νταν σ�εδ�νπάντα απ� πυκνή �λάστηση. Hταντ�σ� καλά κρυμμένα και πρ�σαρ-μ�σμένα στ� άμεσ� περι�άλλ�ν, ώ-στε ήταν α�ρατα απ� �π�ι�δήπ�τεσημεί�.

Mέσα στ� σπίτι αρ�ικά υπήρ�εμ�ν�ν μία πρωτ�γ�νη εστία π�υ α-πετελείτ� απ� δύ� αντικείμενες πέ-τρες (πυρ�μά�ια) και � �ειρ�μυλ�ς.H �ικ�γένεια κ�ιμ�τανε στ� �ωμά-τιν� δάπεδ� α��ύ έστρωνε δέρμα-τα ή καμ�ά (τρί�ιν� ύ�ασμα).

Σε επα�ή με τ�ν �πίσθι� τ�ί�� υ-πήρ�ε � υπ�γει�ς �ικ�γενειακ�ςκρυψώνας (�ωστ�κέλι). Aυτ�ς εί�εσκα�τεί στη γη με εκμετάλλευσητης πρ�ς τ� πίσω μέρ�ς σπιτι�ύ α-νω�έρειας πριν την ανέγερσή τ�υ.Σε ώρες επιδρ�μών και κινδύνων η�ικ�γένεια !ήλωνε απ� τ� εσωτερι-κ� τ�υ σπιτι�ύ σημεί� τ�υ �πισθί�υτ�ί��υ και κατέ�ευγε εκεί α��ύ α-π�καθιστ�ύσε εσωτερικά τ� άν�ιγ-μα με τις ίδιες πέτρες. T� �ωστ�κέ-λι εί�ε συνήθως δεύτερη έ!�δ�δια�υγής καλυμμένη απ� �λάστη-ση, �υλασσ�ταν δε σ’ αυτ� πάντααπ�θεμα τρ��ίμων. H κλ�πή των ε-��δίων αυτών απ� ντ�πι�υς ετιμω-ρείτ� με την π�ινή τ�υ θανάτ�υ α-π� τ�υς Δημάρ��υς ως πρά!η ε-σ�άτης πρ�δ�σίας κατά τ�υ «κ�ι-ν�ύ της πατρίδας».

Nέ�ι �ώρ�ι

Mε τ� πέρασμα των �ρ�νων κα-θώς �ελτιών�νται �ι κ�ινωνικές και�ικ�ν�μικές συνθήκες στ� νησί, τ�μ�ν��ωρ� σπίτι αρ�ίει να ε!ελίσ-σεται. A�ήν�νται μικρά αν�ίγματα(παράθυρα), συνήθως ��ι στην πρ�-σ�ψη, και μεγαλών�υν ελα�ρά �ιδιαστάσεις τ�υ. Mε την αύ!ηση τωνδιαστάσεων της κάτ�ψης, ιδιαίτερατ�υ πλάτ�υς, πρ�έκυψε πρ��λημαμε την μ�ν�ρρι�τη (�υτή) στέγη λ�-γω τ�υ μεγάλ�υ �άρ�υς. Σε π�λλέςλ�ιπ�ν περιπτώσεις εμ�ανίσθηκε ηαμ�ικλινής (δίρρικτη) στέγη. Yψώ-θηκαν �ι δύ� στεν�ί τ�ί��ι σε σ�ή-μα τριγών�υ και δημι�υργήθηκανδύ� αετώματα (κε�αλάρια). Στηνκ�ρυ�ή τ�υς τ�π�θετήθηκε !ύλινηδ�κ�ς (τ� !�νι), συνήθως κ�ρμ�ςκυπαρισσι�ύ, και πάνω σ’ αυτήν και

στ�υς τ�ί��υς των μακριών πλευ-ρών (πρ�σ�ψης και �πίσθιας πλευ-ράς) στηρί�νταν εγκάρσια !ύλιναδ�κάρια τα κατα�ύματα. Aπ� πάνωτ�π�θετ�ύνταν καλάμια (καλαμω-τή) και πάνω απ� αυτήν �ι πλάκεςαπ� ντ�πι� σ�ιστ�λιθ�.

Mέσα στ� σπίτι τώρα συναντάμεένα τελει�π�ιημέν� τύπ� τακι�ύ.Στην απέναντι της εισ�δ�υ γωνίακατασκευάσθηκε � ��ύρν�ς, ενώστην στενή πλευρά δίπλα στην εί-σ�δ� υπάρ�ει σταθερή εσ��ή στ�ντ�ί�� για τ�ν �ειρ�μυλ�. Συναντά-με επίσης την κτιστή πε�ύλα κατάμήκ�ς τ�υ �πισθί�υ συνήθως τ�ί-��υ και τ�ν κρέ�ατ� (μπηγμέν�ιστη γη !ύλιν�ι στύλ�ι και πάνωτ�υς �ρι�ντια σανίδια π�υ κάν�υνένα μεγάλ� κρε�άτι για �λη την �ι-κ�γένεια).

E!ωτερικά, στην πίσω πλευρά τ�υσπιτι�ύ, εκεί π�υ αρ�ικά �ρισκ�ταντ� �ωστ�κέλι κατασκευάεται �ώ-ρ�ς π�υ �ρησιμ�π�ιείται ως απ�θή-κη και α�ερώνας (τ� δε�τέρι).

Aργ�τερα �ι πι� εύπ�ρες �ικ�γέ-νειες πρ�σθέτ�υν κατά μήκ�ς τ�υσπιτι�ύ, δίπλα στ� αρ�ικ� μ�ν��ω-ρ� (�υτ�) δεύτερ� δωμάτι� (κάμα-ρα) ή αντί αυτ�ύ διώρ�� κτίσμα μεμια κάμαρα στ�ν κάθε �ρ��, τ�κατώι και τ� ανώι ή πύργ� ή πυργά-ρι. O πύργ�ς δεν έ�ει καμιά επικ�ι-νωνία με τ� �υτ� παρά μ�ν� ε!ωτε-ρικά με μια πέτρινη σκάλα.

O πύργ�ς με τ� κατώι τ�υ και μετην δίρρικτη συνήθως στέγη τ�υπ�υ �ρίσκεται πάντα συνδυασμέ-ν�ς με τ� συνήθως μ�ν�ρρικτ� (�υ-τ� ή �ρθ�κατέ�ατ�), αλλά και κά-π�ιες ��ρές δίρρικτ� ισ�γει�, απ�-τελεί μαί τ�υ τ�ν κλασικ�, σύνθε-τ�, παραδ�σιακ� τύπ� κατ�ικίαςτης Iκαρίας μέ�ρι αρ�ές τ�υ 20�ύαιώνα.

T� �υτ� είναι η κ�υίνα, τ� καθι-στικ� αλλά και η κρε�ατ�κάμαρατης �ικ�γένειας ειδικά της κρύες�ειμωνιάτικες νύ�τες �π�υ �λ� τ��ράδυ σιγ�καίει στ� τάκι ένα με-γάλ� κ�ύτσ�υρ� (τ� νυ�τ�!υλ�). T�κατώι είναι τ� κελάρι τ�υ σπιτι�ύ �-π�υ �ρίσκ�νται �ωμένα στ� έδα��ςή κτισμένα σε πε�ύλα (πιθ�στάσι)τα πιθάρια (�υτίνες) με τ� κρασί.Tέλ�ς, τ� ανώι (� πύργ�ς) είναι τ�δωμάτι� τ� καλ�. Eκεί �ιλ�!ενείται� !έν�ς (� μ�υσα�ίρης). Eκεί στανεώτερα �ρ�νια τ�π�θετείται τ�νυ�ικ� κρε�άτι και �ρησιμ�π�ιείταιπ�λλές ��ρές για τ�ν ύπν� της �ι-κ�γένειας.

O πρ�στατευτικ�ς αυλ�τ�ι��ςτ�υ αντιπειρατικ�ύ σπιτι�ύ έ�ει ε-!ελι�θεί και έ�ει απ�κτήσει λει-τ�υργική μ�ρ�ή για την αυλή. Aπ�-τελείται, συνήθως, απ� κτιστά μεπέτρα τμήματα ύψ�υς περίπ�υ1,50–2,00 μ. ανάμεσα στα �π�ία πα-ρεμ�άλλεται �αμηλή πε�ύλα ύ-ψ�υς περίπ�υ 0,50 μ. E�ει υπαίθρι�τάκι για μαγείρεμα, νερ��ύτη, λαϊ-ν�στάτη (θέση για την στάμνα), ε-σ��ές (θύρες) για την τ�π�θέτησητων σκευών και στηρίγματα για τηνκληματαριά (κρε�ατίνα, περίπα-τ�ς). Oι πε�ύλες �ρησιμ�π�ι�ύ-νται ως πάγκ�ς εργασίας για τηνν�ικ�κυρά. H αυλή με πλάτ�ς μεγα-λύτερ� των 2,00 μέτρων λειτ�υργεί

Mε τη �ελτίωση των συνθηκών �ωής έ��υμε την ε#έλι#η τ�υ μ�ν�ωρ�υ α-ντιπειρατικ�ύ σπιτι�ύ με την πρ�σθήκη νέων �ώρων. Δίπλα τ�υ πρ�στίθεταιδεύτερ� δωμάτι� ή διώρ�� κτίσμα, � πύργ�ς. Aυτς δεν έ�ει καμιά επικ�ι-νωνία με τ� αρ�ικ κτίσμα παρά μν� ε#ωτερικά με μια πέτρινη σκάλα (�ωτ.:Γ. N. Kκκιν�ς).

Aναπσπαστ�κ�μμάτι της αυλής, π�υ λειτ�υργείσαν υπαίθρι�καθιστικ καικ�υ�ίνα μλις«αν�ίγει» � καιρς, είναιτ� πέτριν� τ�άκι, π�υ �ρησιμ�π�ιείταιγια μαγείρεμα(�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

σαν υπαίθρι� καθιστικ� και κ�υίνα(μ�λις αν�ίγ�υν �ι μέρες).

H �ικιακή αγρ�τική �ικ�ν�μία εί-ναι τ� �αρακτηριστικ� της Iκαρια-κής κ�ινωνίας. Γύρω απ� τ� σπίτιθα �ρ�ύμε σε πε�ύλια, τ� περι��λι(κήπ�), τ� αμπέλι, τις ελιές, τ� στά-ρι και κάπ�ια �πωρ��ρα και καρ-π��ρα δένδρα (!ιν�δεντρα, συ-κιές, αμυγδαλιές, καρυδιές κ.ά.) �α-σικ�τατα για τις διατρ��ικές ανά-γκες της �ικ�γένειας. Aλλά και τ�νστά�λ� (κατσικαρι�), τ� κ�ταρι�, τ��ιρ�στάσι� (αλι�ύρι), τ� πατητήρι(πέταλ�) και τ� αλώνι. Στην πρ�σή-νεμη πλευρά της ιδι�κτησίας στησειρά τα κυπαρίσσια να κ��υν τ�νάνεμ� και δίπλα στ� σπίτι αιων��ιαδένδρα (κ�υκ�υναριές, πρίν�ι, κυ-παρίσσια) για να τ� πρ�στατεύ�υν.

Tέλ�ς τ�υ 19�υ με αρ�ές τ�υ20�υ αιώνα �π�υ κυρίως λ�γω τωνναυτικών �ελτιώθηκε η �ικ�ν�μικήκατάσταση της Iκαριακής κ�ινω-νίας, �ι ντ�πι�ι κτίστες ήλθαν σε ε-πα�ή με τε�νίτες και �ικ�δ�μικέςτε�νικές απ� άλλα μέρη. Συνδυά�-ντας τις νέες γνώσεις και τα ντ�πιαυλικά καθιέρωσαν ένα δεύτερ� τύ-π� σπιτι�ύ με τετραγωνική κάτ�ψη,διώρ�� συνήθως με τετρακλινή(τετράρρικτη) μ�ν�κ�ρ�η στέγη (�-μπρέλα) ή και δίκ�ρ�η, καλυμμένηαπ� ντ�πιες σ�ιστ�πλακες ή κερα-μίδια. Mε την εκμετάλλευση τηςκλίσης τ�υ εδά��υς, τ� δάπεδ� τ�υπάνω �ρ��υ �ρισκ�ταν στ� επίπε-δ� τ�υ εδά��υς πρ�ς την πλευράτης ανω�έρειας και «αυλί�νταν».Aπ� εκεί δηλαδή πρ�ς την ανω�έ-ρεια τ� κτίρι� �αιν�ταν ισ�γει�. Oιεσωτερικ�ί τ�ί��ι τ�υ πάνω �ρ�-��υ είναι απ� μπαγδατί και τ� με-σ�πάτωμα !ύλιν�.

Tην επ��ή αυτή άρ�ισαν να ανα-πτύσσ�νται �ι παραλιακ�ί �ικισμ�ίπ�υ μέ�ρι τ�τε �ρησιμ�π�ι�ύντανως �ώρ�ι π�υ τ�υς �ειμεριν�ύς μή-νες έ�γααν τα καΐκια για πρ�στα-σία στη στεριά (συρτικά), αλλά καιως �ώρ�ι ��ρτ�εκ��ρτωσης των ε-μπ�ρευμάτων (σκάλες). Aυτ�ί ανα-πτύ�θηκαν με την ίδια �ωρ�τα!ικήλ�γική π�υ �αρακτηρίει τα �ωριάτης Iκαρίας (διάσπαρτ�ι, κατά�υτ�ικαι εκτεταμέν�ι).

Σύγ�υση �ικιστικής και δασικής �ρήσης

Mετά τ�ν π�λεμ� και ιδιαίτεραμετά τη δεκαετία τ�υ ’60 η κατά-σταση άλλα!ε ραγδαία. Aπ� τη μίαπλευρά έγινε αλ�γιστη �ρήση τωνσύγ�ρ�νων μέσων και υλικών δ�μη-σης (τσιμέντ�, αλ�υμίνι�) με απ�τέ-λεσμα να αλλ�ιωθεί σημαντικά καινα υπ��αθμισθεί τ� κτιστ� περι-�άλλ�ν τ�υ νησι�ύ. Aπ� την άλληπλευρά η ισ�πεδωτική π�λιτική τηςΠ�λιτείας πρ�ς την περι�έρεια μεπρ�τυπ� συνήθως την Aττική, δια-τάρα!ε την ισ�ρρ�πία π�υ απ� αιώ-νες �πως είδαμε υπήρ�ε μετα!ύ�ύσης και ανθρώπων, μετα!ύ �υσι-κ�ύ και κτιστ�ύ περι�άλλ�ντ�ς.

H αδυναμία της Π�λιτείας να α-ντιλη�θεί την ιδιαιτερ�τητα των �ι-κισμών της Iκαρίας, στ�υς �π�ί�υςκατά επ��ές ε�αρμ�εται � δασι-κ�ς ν�μ�ς �πως ακρι�ώς ε�αρμ�-

εται στα λίγα δάση π�υ απέμεινανστην Aττική, �δήγησε τ�υς κατ�ί-κ�υς σε εκ�ερσώσεις και απ�ψιλώ-σεις, απ� τ�ν �� να �αρακτηρι-σθ�ύν δάση �ι ιδι�κτησίες τ�υς. Oιμετανάστες απ� την πλευρά τ�υςτώρα π�υ παλινν�στ�ύν �ρίσκ�υντη γη τ�υς �αρακτηρισμένη δασικήκαι την εγκαταλείπ�υν για δεύτερη��ρά.

Oσες ��ρές δε η Π�λιτεία πρ��ώ-ρησε σε ν�μ�θετικές ρυθμίσεις γιατ�υς �ικισμ�ύς της �ώρας, αυτές

δυστυ�ώς δεν μπ�ρεσαν να ε�αρ-μ�σθ�ύν στ�υς �ικισμ�ύς της Iκα-ρίας λ�γω των ιδιαιτερ�τήτων τ�υς,με συνέπεια να διαιωνίεται η σύγ-�υση �ικιστικής και δασικής �ρήσηςμε �λέθρι� απ�τέλεσμα για τ�υς μι-κρ�ύς αυτ�ύς παραδείσ�υς π�υ ε-ρημών�υν και καταστρέ��νται.

Πηγές: � I. Mελάς, «Iστ�ρία της Nήσ�υ Iκαρίας»,

T�μ�ι A+B� X. Παμ�ίλης, «Iστ�ρία της Nήσ�υ Iκα-

ρίας»

� A. Xατ�ημιάλη, «Eλληνική Λαϊκή Tέ-νη – Iκαρία», Aθήνα 1931 (Πυρσ�ςA.E.)

� Γ. Σπυριδάκης «Συμ!�λή εις την μελέ-την της λαϊκής �ικίας εις Iκαρίαν»,(Aρ. Eταιρεία 1964).

� B. Παπαϊωάνν�υ, «M�ρ�ές και πρακτι-κή τ�υ κτισμέν�υ ώρ�υ της Iκαρίας»,(τεν. ρ�νικά 1978)

� A. Π�υλιαν�ς, «Λα�γρα�ικά Iκαρίας»,T�μ�ι A+B+Γ

� Π. T�ελέπης, «Λαϊκή Eλληνική Aριτε-κτ�νική», (Θεμέλι� 1977)

� EMΠ–KET, «Π�ι� Mέλλ�ν ταιριά�ειστην Iκαρία;», Aθήνα 1997.

Oι �ικισμ�ί της Iκαρίας είναι αραι�δ�μημέν�ι, κατά�υτ�ι και εκτεταμέν�ι, περιλαμ�άν�υν δε μέσα τ�υς και καλλιεργή-σιμες εκτάσεις. Aνέρ��νται στ�υς 70, έ��υν μικρ πληθυσμ και είναι σπαρμέν�ι σε λ� τ� νησί (�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

Aρμενιστής. Oι παράλι�ι �ικισμ�ί άρ�ισαν να αναπτύσσ�νται τέλη τ�υ 19�υ με αρ�ές τ�υ 20�ύ αιώνα, διατηρώντας τη�ωρ�τα#ική λ�γική των �ρεινών �ικισμών (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

O Γεώργι�ς Λ�μ�αρδάς (1863 – 1918) εν μέσω μαθητών τ�υ: υπηρέτησε ως σ��λάρ�ης σε διά��ρα �ωριά της Iκαρίας. Aσ��λήθηκε με θέματα παιδείας α�ή-ν�ντας μεγάλ� αριθμ� δημ�σιευμάτων και σ��λικών ��ηθημάτων (�ωτ.: αρ�εί� Xρήστ�υ Mαλα�ία).

Πνευματικί άνθρωπιOι �ωτεινές μρ�ές των Zελεπύ, Mαυργιώργη, Λμ�αρδά και Φυτρίδη

Tης Bαλεντίνης Tσελίκα

Yπεύθυνης τ�υ Tμήματ�ς Iστ�ρικών Aρ�είων τ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη

ΣE MIA κλειστή και απ�μ�νωμένηκ�ινωνία �πως αυτή της Iκαρίας κα-τά τ�υς πρ�επαναστατικ�ύς και με-τεπαναστατικ�ύς �ρ�ν�υς, �π�υ ηπαιδεία ήταν σ�εδ�ν ανύπαρκτη, ηπαρ�υσία πνευματικών ανθρώπωνθα μπ�ρ�ύσε να θεωρηθεί �αιν�με-ν� αρκετά παράδ��. Eν τ�ύτ�ις ηγραμματεία της Iκαρίας έ�ει να επι-δεί�ει �ρισμένες �ωτεινές μ�ρ�έςπ�υ συνέ�αλαν με τ� έργ� τ�υςστην πρ�ώθηση των γραμμάτων καιτης επιστήμης, υπηρετώντας τ�σ�στ� ίδι� τ� νησί τ�υς �σ� και μακριάαπ� αυτ�.

O Iωάννης Zελεπ�ς ή Tσελεπής(1770 – 1822) διέπρεψε ως μαθηματι-κ�ς και δίδα�ε στη σ��λή της Xί�υ.Παρ�λ� �τι η ικαριακή τ�υ καταγω-γή εί�ε αμ�ισ�ητηθεί απ� τ�υς ιστ�-ρικ�ύς, είναι απ�δεδειγμέν� �τιγεννήθηκε στ� �ωρι� Mυλιωπ�, απ’�π�υ έ�υγε σε μικρή ηλικία. Eλα�ε

τις εγκύκλιες γνώσεις στην Πάτμ�και τη Xί� και στη συνέ�εια σπ�ύδα-σε μαθηματικά στην Πί#α και Φλωρε-ντία με υπ�τρ��ία της Eπιτρ�πήςτ�υ Nα�ύ της Aγίας Tριάδ�ς τ�υ Λι-��ρν�υ. Σκ�τώθηκε τ� 1822 κατά τησ�ραγή της Xί�υ, νέ�ς ακ�μη στηνηλικία, και αναγνωρίστηκε ως έναςαπ� τ�υς μεγάλ�υς διδασκάλ�υςτης επ��ής τ�υ.

O διδάσκαλ�ς Xριστ�δ�υλ�ς Mαυ-ρ�γιώργης – Tσαργανής (1840 –1914) υπήρ�ε μαθητής τ�υ ΛεωνίδαMπίστη απ� την Aνδρ�, � �π�ί�ς κα-τέ�υγε στην Iκαρία μετά τ�ν α��ρι-σμ� τ�υ Θε��ιλ�υ Kαΐρη. Yπηρέτη-σε για π�λλά �ρ�νια στ� σ��λεί� τ�υAγί�υ Kηρύκ�υ και ανάμεσα στ�υςμαθητές τ�υ συγκαταλέγεται και �Aριστείδης Φ�υτρίδης.

O Γεώργι�ς Λ�μ�αρδάς (1863 –1918) ανήκει στη νεώτερη γενιά τωνIκαρίων εκπαιδευτικών. Φ�ίτησεστην Iερατική Σ��λή και τ� Γυμνά-σι� της Σύρ�υ και συνέ�ισε τιςσπ�υδές τ�υ στη Φιλ�σ��ική Σ��λήAθηνών, τις �π�ίες δεν �λ�κλήρω-

σε. Eλα�ε �μως τ� πτυ�ί� τ�υ ελλη-ν�διδασκάλ�υ και τ� 1891 δι�ρίστη-κε για πρώτη ��ρά σ��λάρ�ης στηΣαλαμίνα, ενώ κατά τη διάρκεια τωνετών 1893 – 1911 υπηρέτησε ωςσ��λάρ�ης σε διά��ρα �ωριά τηςIκαρίας. Aσ��λήθηκε με θέματα τηςπαιδείας, α�ήν�ντας σημαντικ� α-ριθμ� δημ�σιευμάτων και σ��λικών��ηθημάτων ανα�ερ�μένων ειδικ�-τερα στη μ�ρ�ωση των νέων τ�υνησι�ύ.

Aριστείδης Φυτρίδης

Πρεσ�ευτής της πνευματικήςEλλάδας στη Δύση �αρακτηρίστηκε� Aριστείδης Φ�υτρίδης (1887 –1923), � �π�ί�ς με τ� συγγρα�ικ�και μετα�ραστικ� τ�υ έργ� συνέ�α-λε στην αναγέννηση των ελληνικώνγραμμάτων στην Aμερική.

Γεννημέν�ς στ�ν Eύδηλ� της Iκα-ρίας, �π�υ έμαθε τα πρώτα γράμμα-τα, έ�υγε σε μικρή ηλικία απ� τ� νη-σί μα#ί με τ�ν αδελ�� και πρ�στάτητ�υ, ιερ�μ�να�� Nείλ�, εγκαταστά-

θηκαν για ένα περίπ�υ �ρ�ν� στηXαλκίδα και στη συνέ�εια στην Aθή-να. Eκεί, τελείωσε τ� γυμνάσι� καιτ� 1901 γρά�τηκε στη Φιλ�σ��ικήΣ��λή Aθηνών, την �π�ία εγκατέλει-ψε τ� 1905 για λ�γ�υς υγείας. Tη�ρ�νιά εκείνη τα�ίδεψε και παρέμει-νε για ένα �ρ�ν� στην Aίγυπτ� �π�υ#�ύσε η αδελ�ή τ�υ Δέσπ�ινα Λα-�ω�άρη. Δίδα�ε στα σ��λεία της ελ-ληνικής κ�ιν�τητας, ενώ τ� 1906 ητύ�η τ�υ τ�ν �δήγησε στ�ν νέ� κ�-σμ�, �π�υ εγκαταστάθηκε πλέ�ν �-ριστικά.

Φ�ίτησε στ� Mount HermontSchool της Mασα��υσέτης και �λ�-κλήρωσε τις σπ�υδές τ�υ στ� Πανε-πιστήμι� τ�υ Harvard, απ��ιτώ-ντας τ� 1911 απ� τη Σ��λή Kλασι-κής Φιλ�λ�γίας. Για τη λαμπρή τ�υεπίδ�ση κατά τη διάρκεια των σπ�υ-δών τ�υ απέσπασε διά��ρα �ρα-�εία απ� τ� Harvard (Bawdoin 1910,Suzan Potter 1911), ενώ τ� ίδι�Iδρυμα τ�υ ��ρήγησε υπ�ρ��ία τ�1913 για εκπαιδευτικ� τα�ίδι δύ��ρ�νων σε πανεπιστήμια της Γερ-

μανίας, της Iταλίας, της Eλλάδαςκαι της Aιγύπτ�υ. Στ� τα�ίδι αυτ�περι�δευσε στα ��υνά της Eλλάδαςμε τ�υς �ίλ�υς τ�υ απ� τα ��ιτητι-κά �ρ�νια Xρήστ� Λαμπράκη καιΣωκράτη K�υγέα α�ήν�ντας θαυ-μάσιες περιγρα�ές, μερικές απ� τις�π�ίες συμπεριλαμ�άν�νται στ�δημ�σιευμέν� έργ� τ�υ.

T� τα�ίδι εκείν� υπήρ�ε επίσηςκαθ�ριστικ� για τη γνωριμία τ�υ μετ�ν Kωστή Παλαμά και στάθηκε η α-��ρμή για τη μετέπειτα ενασ��λησημε τ� έργ� τ�υ. O ίδι�ς ένα �ρ�ν�αργ�τερα εκμυστηρευ�ταν σε επι-στ�λή πρ�ς την ανιψιά τ�υ AσπασίαΠαυλίδ�υ τη μεταστρ��ή των αι-σθημάτων τ�υ απέναντι στ�ν μεγά-λ� π�ιητή τ�ν �π�ί� �αρακτήρι#ε ωςπ�ιητή της ψυ�ής. Yπ�στηρί#ει ακ�-μη �τι Για νέ�υς είναι πάρα π�λύ �ι-λ�σ��ικ�ς και � ίδι�ς �ταν ήταν��ιτητής στ� ελληνικ� πανεπιστή-μι� και �ταν πήγαινε να τ�ν δια�άσειτ�υ κάθι#ε ��ερά στ� στ�μά�ι(Eπιστ�λή 2 I�υλί�υ 1915). Σε άλληεπιστ�λή ανα�έρει �τι με τ�ν Παλα-μά περνά ευ�άριστες ώρες και �τιάρ�ισε στα σωστά να τ�ν μετα�ρά-#ει. (Eπιστ�λή 3 Δεκεμ�ρί�υ 1915).Hδη την επ��ή εκείνη εί�ε μετα�ρά-σει καμιά �ιλιάδα στί��υς. Eκτ�τεασ��λήθηκε σ��αρά και μελέτησε�αθιά τ� έργ� τ�υ Παλαμά, μετα-�ρά#�ντας στα αγγλικά μεγάλ� μέ-ρ�ς τ�υ, δίν�ντας διαλέ�εις και δη-μ�σιεύ�ντας άρθρα. Kατ�ρθωσε ναδώσει σε έμμετρη μετά�ραση την«Aσάλευτη Zωή» π�υ δημ�σιεύθηκεστα 1919 και 1921 και �πως � ίδι�ς α-νέμενε, πρ��ένησε μεγάλη εντύπω-ση (Eπιστ�λή 12 Δεκεμ�ρί�υ 1919).Mετέ�ρασε ακ�μη τα: «O θάνατ�ςτ�υ Παλληκαρι�ύ», τις «Eκατ� �ω-νές», «Tρισεύγενη» κ.ά.

E�ίσ�υ σημαντικ� υπήρ�ε και τ��ιλ�λ�γικ� έργ� τ�υ Φ�υτρίδη, τ��π�ί� τ�υ έδωσε τη δυνατ�τητα νααναγ�ρευθεί διδάκτ�ρας και να α-ναλά�ει έδρα διδασκαλίας στα Πα-νεπιστήμια Harvard και Yale. H πρώ-τη τ�υ διατρι�ή, γραμμένη στα λατι-νικά με τ�ν τίτλ�: «De choroEuripideo», μετα�ράστηκε απ� τ�νίδι� στα αγγλικά για να δημ�σιευθείστ� περι�δικ� τ�υ πανεπιστημί�υHarvard Studies Classical Philology.Aκ�λ�ύθησαν �ι μελέτες σε διά��-ρα επιστημ�νικά περι�δικά, �πως:«Tα παλάτια των M�υσών» και «T�πρώτ� γεωπ�νικ� κ�λλέγι� τ�υ κ�-σμ�υ» τ� 1916, «Hσι�δικά �αρακτη-ριστικά στ�ν Aσκραί� τ�υ Παλαμά»τ� 1917, �ι «Bωμ�ί τ�υ Kωστή Παλα-μά» επίσης τ� 1917, ενώ τ� 1919 και1920 δημ�σιεύει τα: «Σ�υρής και �κ�σμ�ς τ�υ», «Aνδρέας Kαρκα�ί-τσας: Διηγηματ�γρά��ς της NέαςEλλάδ�ς», «Δημ�τικισμ�ς και επα-νάσταση» κ.ά.

Πάνω απ’ �λα � Φ�υτρίδης ήτανπ�ιητής. H �μ�ρ�ιά τ�υ �ρώματ�ςκαι τ�υ ή��υ τ�ν συγκιν�ύσε �αθιά.T� π�ιητικ� έργ� π�υ ά�ησε στη σύ-ντ�μη διαδρ�μή της #ωής τ�υ είναιεμπνευσμέν� τ�σ� απ� τη �ύση καιτ� περι�άλλ�ν �σ� και απ� τ�υςπρ��ληματισμ�ύς τ�υ γύρω απ� τηνανθρώπινη ύπαρ�η. Eνα απ� τα πρώ-τα π�ιητικά τ�υ σ�εδιάσματα, τ� τε-τράστι�� «Tην εικ�να μ�υ», έγραψε

στην Aθήνα στις 16 Mαΐ�υ 1905 πίσωαπ� μια �ωτ�γρα�ία και α�ιέρωσεστα αδέλ�ια τ�υ Δημήτρι� και Aικα-

τερίνη. Στ�ν αδελ�� τ�υ Nείλ� α-�ιέρωσε τ� πρώτ� τ�υ διήγημα �Pα�ίν�ς P�υ�ήμ, τ� �π�ί� έγραψε

στην Kέρκυρα τ� 1901, στ� πρ�λ�γι-κ� σημείωμα τ�υ �π�ί�υ εκ�ρά#εισυναισθήματα αγάπης και ευγνωμ�-συνης για τ�υς κ�π�υς και τις �ρ�-ντίδες π�υ κατέ�αλε � αδελ��ς τ�υγια �άρη τ�υ.

O γάμ�ς τ�υ με τη MargaretGarrison τ� 1921, θυγατέρα τ�υ με-γάλ�υ Aμερικαν�ύ ανθρωπιστή Cha-rles Garrison, δεν διήρκεσε π�λύ.Πέθανε τ� 1923 σε ηλικία 36 �ρ�νων,έ��ντας α�ήσει ημιτελές μεγάλ�μέρ�ς τ�υ έργ�υ τ�υ.

Oι �ίλ�ι και συνεργάτες τ�υ, γνω-ρί#�ντας την αγάπη τ�υ για �,τι ελ-ληνικ� και για να τιμήσ�υν τη μνήμητ�υ, σ�ημάτισαν επιτρ�πή για τησυγκέντρωση �ρημάτων με σκ�π�τη ��ρήγηση υπ�τρ��ίας σε ένανEλληνα ��ιτητή και την πρ�αγωγήτης εκπαίδευσης στη γενέτειράτ�υ. Oπως ανέ�ερε � επιστήθι�ς�ίλ�ς τ�υ Pα�αήλ Δήμ�ς, � Φ�υτρί-δης υπήρ�ε � ιδεώδης τύπ�ς τ�υEλληνα μετανάστη, � �π�ί�ς παρέ-λα�ε και α��μ�ίωσε �λα τα στ�ι�είατ�υ π�λιτισμ�ύ και της πρ��δ�υπ�υ τ�υ παρεί�ε η Aμερική, αλλάδεν λησμ�νησε π�τέ την ελληνικήτ�υ καταγωγή.

Bι�λι�γραία:Mωραΐτης Σταύρ�ς, «O διδάσκαλ�ς τ�υ γέ-

ν�υς Iωάννης T�ελεπής � μαθηματικώτα-τ�ς», Πρακτικά Στ΄ Συμπ�σί�υ τ�υ Aιγαί-�υ, 17–21 I�υλί�υ 1980, H Iκαρία μέσα α-π! τα πρακτικά, Aθήνα 1993.

Bαλέτας Γ., «H πνευματική και καλλιτε�νικήIκαρία», Πρακτικά Στ΄ Συμπ�σί�υ τ�υAιγαί�υ, 17–21 I�υλί�υ 1980, «H Iκαρίαμέσα απ! τα πρακτικά», Aθήνα 1993.

Διαμαντίδης N.Δ., «Aριστείδης Φ�υτρίδης,Eνας Iκάρι�ς της διασπ�ράς», ΠρακτικάΣτ΄ Συμπ�σί�υ τ�υ Aιγαί�υ, 17–21 I�υλί�υ1980, «H Iκαρία μέσα απ! τα πρακτικά»,Aθήνα 1993.

Clifford Moore – Pα%αήλ Δήμ�ς, «Eις μνή-μην τ�υ Aριστ. Φ�υτρίδ�υ», Aπ!κ�μμα ε-%ημερίδας.

Mωραΐτης Σταύρ�ς, «Aριστείδης Φ�υτρίδης(H Zωή και τ� έργ� τ�υ)», Iκαριακά, τεύ-��ς 29, 1988.

Σταυρινάδης Στέλι�ς, «Γεώργι�ς Λ�μ'αρ-δάς», Iκαριακά, τεύ��ς 29, 1988.

O Aριστείδης Φ�υτρίδης (1887 – 1923) είναι � σημαντικ�τερ�ς πνευματικ�ςάνθρωπ�ς π�υ ανέδει!ε η Iκαρία. Mε τ� συγγρα�ικ� και μετα�ραστικ� τ�υέργ� συνέ�αλε στην αναγέννηση των ελληνικών γραμμάτων στην Aμερική.Πέθανε σε ηλικία μ�λις 36 �ρ�νων α�ήν�ντας ημιτελές μεγάλ� μέρ�ς τ�υέργ�υ τ�υ (�ωτ.: ιδιωτική συλλ�γή).

T� γυμνάσι� τ�υ Aγί�υ Kηρύκ�υ Iκαρίας. Iδρύθηκε στις αρ�ές τ�υ αιώνα, δίν�ντας την ευκαιρία μ�ρ�ωσης στ�υς νέ-�υς τ�υ νησι�ύ, �π�υ παλαι�τερα η παιδεία ήταν σ�εδ�ν ανύπαρκτη (�ωτ.: αρ�εί� Λ. Bαρδαρ�ύ).

Aρ�εία και �ειργρα�αAπ�τελ�ύν π�λύτιμη πηγή πληρ��ριών για τ� νησί, �ωτί��ντας άγνωστες πτυ�ές της ικαριακής κ�ινωνίας

H μ�νή τ�υ Eυαγγελισμ�ύ «της Λευκάδας». Iδρύθηκε τ� 1775 απ� τ�ν α-γι�ρείτη ιερ�μ�να�� Nή�ωνα. Aπ�τέλεσε για μακρά σειρά ετών πνευμα-τικ� κέντρ� της Iκαρίας και απ� εκεί πρ�έρ�εται μια α�ι�λ�γη συλλ�γή�ειρ�γρά�ων και εντύπων, π�υ εντ�πίσθηκε στ� άλλ�τε γυμνάσι� τ�υAγ. Kηρύκ�υ (�ωτ.: E. Aργυρίδης).

Φύλλ� απ� περγαμην� �ειρ�γρα�� τ�υ 13�υ αιώνα, με απ�σπασμα τ�υ!ί�υ τ�υ αγί�υ Συμεών τ�υ Θαυμαστ�ρείτ�υ. Mα$ί με άλλ� ένα �ύλλ� α-π�τελ�ύσαν �άκελ� άλλων εγγρά�ων.

T�υ Aγαμέμν�ν�ς Tσελίκα

Πρ�ϊσταμέν�υ τ�υ Iστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ τ�υ M�ρ�ωτικ�ύ Iδρύματ�ς της EθνικήςTραπέ�ης

ΣTIΣ 26 Σεπτεμ�ρί�υ τ�υ έτ�υς 1573σ’ ένα απ� τα πι� παλιά �ωριά τηςIκαρίας, στα K�σίκια, η Σταματίνα ηK�υμαδίνα συμ�ώνησε με τ�ν Λέ�Kα�άκ� να παντρέψ�υν τα παιδιάτ�υς, την Kαλή και τ�ν �έν�. Kαι ηΣταματίνα η K�υμαδίνα έδινε στηνκ�ρη της για πρ�ίκα έναν σπιτ�γυρ�και ένα σπίτι, �ωρά�ια, αμπέλια, πε-ρι��λια, κήπ�υς, ελιές, ένα μαντρ�-στάσι, δεκαέ!ι πρ��ατα, μια αγελά-δα και πέντε μελίσσια. Aκ�μη, έναπιθάρι για κρασί και έ!ι γαστριά.

Oλα αυτά περιγρά��νται με �λεςτις λεπτ�μέρειές τ�υς σε ένα απ� ταπαλαι�τερα πρ�ικ�σύμ�ωνα π�υγνωρί$�υμε �τι συντά�θηκαν στηνIκαρία με �λ�υς τ�υς ν�μικ�ύς τύ-π�υς της επ��ής. Παρ�μ�ια έγγρα-�α π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τα τέλη

τ�υ 16�υ αιώνα έως και τα μέσα τ�υ19�υ υπάρ��υν διάσπαρτα στα ικα-ριώτικα σπίτια μέσα σε παλιά σε-ντ�ύκια και τσίγκινα κ�υτιά, για ναμαρτυρ�ύν τις μικρές και μεγάλεςστιγμές της $ωής των απλών ανθρώ-πων σε μια περί�δ� !ε�ασμένη απ�την Iστ�ρία. Oι �ιλ�τιμες πρ�σπά-θειες εν�ς ιστ�ρι�δί�η, τ�υ Σταυρι-ν�ύ Z�λώτα, πριν απ� π�λλά �ρ�νια,και η γενναι�δωρη ανταπ�κριση σ’αυτήν της Iκαριακής Aδελ��τηταςστην Aθήνα, εί�αν απ�τέλεσμα τηδημι�υργία μιας π�λυτιμ�τατης αρ-�ειακής συλλ�γής. Aπ�τελείται απ�π�λλές εκατ�ντάδες δικαι�πρακτι-κά έγγρα�α, δημ�σια και ιδιωτικά,μα$εμένα απ� διά��ρα �ωριά τηςIκαρίας και �ρ�ν�λ�γ�ύμενα μέ�ριτις αρ�ές τ�υ αιώνα μας. Oπως κάθεαρ�ειακή συλλ�γή έτσι και αυτή α-π�τελεί τ�ν καθρέ�τη της κ�ινω-νίας περασμένων επ��ών και μας ε-πιτρέπει να διεισδύσ�υμε στις κρυ-�ές πτυ�ές της για να απ�κτήσ�υμε

π�λύτιμη ιστ�ρική γνώση, αλλά καινα ερμηνεύσ�υμε σημερινές κ�ινω-νικές συμπερι��ρές, να !εδιαλύ-ν�υμε π�λλές παρε!ηγήσεις.

Eίναι αλήθεια πως τ� νησί και στααρ�αία �ρ�νια αλλά και στα νεώτερατ� θεωρ�ύσαν απ�μ�νωμέν�, δυ-σπρ�σιτ� και άγ�ν�. Σ’ αυτ� συνέ-�αλε και η γεωγρα�ική τ�υ διαμ�ρ-�ωση, π�υ δεν επέτρεπε την εύκ�ληκαι ασ�αλή πρ�σάρα!η πλ�ίων. Aυ-τ�ς άλλωστε είναι � λ�γ�ς π�υ στηνIκαρία κάπ�ι�ι θεσμ�ί και κάπ�ιακ�ινωνικά �αιν�μενα παρακ�λ�υ-θ�ύσαν με αργ�τατ� ρυθμ� τις ε!ε-λί!εις π�υ συνέ�αιναν στην ευρύτε-ρη περι��ή. T� ικαριακ� αρ�εί� απ�την πλευρά αυτή, της μελέτης τωνκ�ινωνικών θεσμών είναι μια πηγήπληρ��ριών ε!αιρετικής σημασίας.Πρ�κειται κυρίως για αγ�ραπωλη-σίες �ωρα�ιών, πρ�ικ�σύμ�ωνα,δωρεές, α�ιερώσεις κτημάτων σενα�ύς, διαν�μές γ�νικής περι�υσίαςκαι διαθήκες. Oι περισσ�τερ�ι συ-

ντάκτες των εγγρά�ων είναι ιερείς,π�υ έ��υν ταυτ��ρ�να τ� ��ίκι�τ�υ �ικ�ν�μ�υ ή τ�υ ν�ταρί�υ τ�υνησι�ύ, αλλά και κάπ�ι�ι γενικά �λι-γ�γράμματ�ι λαϊκ�ί. Mια ιδιαίτερηκατηγ�ρία αρ�ειακ�ύ υλικ�ύ απ�τε-λ�ύν �ι «μάνες». Aυτές είναι μικράτετράδια, �π�υ � ν�τάρι�ς ή τ� πρ�-σωπ� π�υ εί�ε αναλά�ει τη σύντα!ητων δικαι�πρα!ιών κατέγρα�ε με λί-γα λ�για τ� περιε��μεν� της κάθεδικαι�πρα!ίας.

O τύπ�ς με τ�ν �π�ί� συντάσσ�-νται τα δικαι�πρακτικά έγγρα�α μας�δηγεί στην υστερ��υ$αντινή πε-ρί�δ� και στα �ρ�νια της γεν�υατ�-κρατίας. H �ρ�ν�λ�γηση γίνεται μετ� σύστημα απ� Xριστ�ύ γεννήσεωςκαι η εισαγωγή με την επίκληση τ�υ�ν�ματ�ς τ�υ Xριστ�ύ ή της AγίαςTριάδ�ς. Aκ�λ�υθεί η έκθεση της υ-π�θεσης και στ� τέλ�ς ανα�έρ�νται�ι ρήτρες και �ι εγγυήσεις για την ε-!ασ�άλιση των δικαι�πρακτ�ύντωνπρ�σώπων μα$ί με τις ιδι��ειρες υ-

π�γρα�ές των συντακτών και τωνμαρτύρων. O τύπ�ς αυτ�ς στις γενι-κές τ�υ γραμμές είναι κ�ιν�ς για �-λα τα νησιά τ�υ Aιγαί�υ, αλλά κάπ�ι-ες λεκτικές και ν�μικές λεπτ�μέρει-ες κάν�υν τα ικαριακά έγγρα�α να!ε�ωρί$�υν. Π.�. στις ρήτρες, �π�ι-�ς αθετήσει τη συμ�ωνία είναι υπ�-�ρεωμέν�ς να πληρώνει «της ευρι-σκ�μένης α�εντίας» ή της «$�υμά-γιας» (απ� την τ�υρκική λέ!η τ$�υ-μα’άτ = κ�ιν�της) ένα σημαντικ� π�-σ�. Ή ακ�μη ανα�έρεται η πληρωμήτ�υ «τέλ�υς» ή τ�υ «ακρ�στί-��υ» (πρ��ανώς τ�υ ��ρ�υ εγγύ�υιδι�κτησίας) σε μελίσσια. Eπίσης σταπρ�ικ�σύμ�ωνα ή και στις διαθήκεςσυ�νή είναι η ανα��ρά σε πιθάριαπ�υ είναι δύ� κατηγ�ριών: τα κρα-σ�πά (για τ� κρασί) και τα σιταρ�πά(για τ� στάρι). Aλλά και άλλη μια εν-δια�έρ�υσα συνήθεια τ�υ νησι�ύπερνάει μέσα απ� τα έγγρα�α αυτά.Π�λλές �ικ�γένειες π�υ ήταν κτή-τ�ρες ναών εκτ�ς απ� τη συντήρη-σή τ�υς και την πρ�σ��ρά λαδι�ύ α-νελάμ�αναν κατά την ημέρα τ�υ πα-νηγυρι�ύ να πρ�σ�έρ�υν κρέας καιψωμί στ�υς παρευρισκ�μέν�υς. H υ-π��ρέωση αυτή περνάει αναλ�γικάκαι στ�υς κληρ�ν�μ�υς των κτητ�-ρων και ανα�έρεται ειδικά στις δια-θήκες �πως και στις δωρεές τ� π�-σ�στ� π�υ θα ανελάμ�ανε � κάθεκληρ�ν�μ�ς. Tα περισσ�τερα έγ-γρα�α είναι απελπιστικά κακ�γραμ-μένα (με γράμματα τσιγκριά, �πωςτα λένε στ� νησί), και � μελετητής�ρειά$εται π�λλή πρ�σπάθεια αλλάκαι �αντασία για να τα δια�άσει. Eί-ναι και αυτ� τ� �αιν�μεν� ένα ακ�-μη απ�τέλεσμα της απ�μ�νωσηςτ�υ νησι�ύ. Πάντως, η πληθώρα τωντ�πωνυμίων, αλλά και γενικά � λε!ι-λ�γικ�ς πλ�ύτ�ς π�υ εμπεριέ�εταισε αυτά είναι εκπληκτικ�ς και πρ�-σ�έρεται για π�λύπλευρες εθν�λ�-γικές και ανθρωπ�λ�γικές έρευνες.Hδη τ� αρ�εί� αυτ� έ�ει μικρ��ωτ�-γρα�ηθεί απ� τ� Iστ�ρικ� και Παλαι-�γρα�ικ� Aρ�εί� τ�υ M�ρ�ωτικ�ύIδρύματ�ς της Eθνικής Tραπέ$ηςκαι είναι πρ�σιτ� στην έρευνα.Πραγματικά θα πρ�σ�ερ�ταν τερά-στια υπηρεσία στην ιστ�ρική γνώσηγια τ� νησί, αν τ� παράδειγμα τ�υΣταυριν�ύ Z�λώτα τ� εμιμ�ύντανκαι άλλ�ι και πρ�σέ�εραν τα παλιά�αρτιά τ�υ, ώστε αυτ� τ� αρ�εί� ναεμπλ�υτιστεί ακ�μη περισσ�τερ�. Hκαταστρ��ή ή και η παραμέλησήτ�υς μ�ιά$ει με αυτ�κτ�νία.

Tα �ειρ�γρα�αΣε μια απ� τις επισκέψεις μ�υ

στ� νησί, πριν απ� π�λλά �ρ�νια,εί�α την τύ�η να εντ�πίσω στ� άλ-λ�τε Γυμνάσι� τ�υ Aγί�υ Kηρύκ�υμια α!ι�λ�γη συλλ�γή �ειρ�γρά-�ων και παλαιών εντύπων. H συλ-λ�γή αυτή πρ�έρ�εται απ� τηνπλησι��ωρη μ�νή τ�υ Eυαγγελι-σμ�ύ «της Λευκάδας», π�υ απ�τε-λ�ύσε για μακρά σειρά ετών πνευ-ματικ� κέντρ� τ�υ νησι�ύ. H μ�νήανάγει την ίδρυσή της στ�ν αγι�-ρείτη ιερ�μ�να�� Nή�ωνα τ� έτ�ς1775 και είναι απ�τέλεσμα των ερί-δων των κ�λλυ�άδων, π�υ εί�ανταρά!ει τη μ�να�ική π�λιτεία τ�υAγί�υ Oρ�υς. O Nή�ων μα$ί με τέσ-

σερις συνασκητές τ�υ εγκαταλεί-πει τ� Aγι� Oρ�ς και μετά απ� περι-πλάνηση στη Σάμ�, την Πάτμ� καιτ�υς Φ�ύρν�υς εγκαταστάθηκεστην Iκαρία, �π�υ έκτισε και τ� μ�-ναστήρι. Eί�ε στεν�ύς δεσμ�ύς μετ�ν άγι� Mακάρι� τ�ν N�ταρά καιμ�λ�ν�τι αυτ�ς τ�ν ��ήθησε και�ικ�ν�μικά, δεν μπ�ρεσε να παρα-μείνει στην Iκαρία για π�λύ �ρ�ν�.E�υγε και έκτισε τ� μ�ναστήρι τ�υEυαγγελισμ�ύ της Σκιάθ�υ. Oμωςδεν !έ�ασε την Iκαρία. Eστειλε εκείτρεις απ� τ�υς μαθητές τ�υ και αυ-τ�ί ανακαίνισαν τ� αρ�ικ� μ�να-στήρι και στέριωσαν εκεί.

Eίναι �υσικ� � αρ�ικ�ς πυρήναςτων �ειρ�γρά�ων και εντύπων ναπρ�έρ�εται απ� τ� Aγι� Oρ�ς και ναέ�ει περιε��μεν� εκκλησιαστικ�.Yπάρ��υν �μως και άλλα, πρ�ερ��-μενα απ� την Πάτμ�, τη Σύμη καιτην Πελ�π�ννησ�, με �ιλ�λ�γικ�και ιστ�ρικ� περιε��μεν�. Tρία απ�αυτά (αρ. 5, 10 και 11) απ�τελ�ύνδωρεά πρ�ς τη μ�νή τ�υ αρ�ιμαν-δρίτη Σερα�είμ Παναγιωτίδη, � �-π�ί�ς διετέλεσε πρωτ�ψάλτης τηςμ�νής Aγί�υ Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υ τηςΠάτμ�υ, καθώς και διδάσκαλ�ς καιγραμματέας της Σύμης, �π�υ πέθα-νε τ� έτ�ς 1917. Δύ� �ειρ�γρα�α(αρ. 5 και 8) έ��υν σ�έση με τη σ��-

λή των Kυδωνιών, γιατί περιέ��υνκείμενα τ�υ μεγάλ�υ σ��ύ Bενια-μίν τ�υ Λεσ�ί�υ και γραμματικά έρ-γα τ�υ Γρηγ�ρί�υ Σαρά�η, διδασκά-λων και των δύ� της σ��λής κατά τηδεύτερη δεκαετία τ�υ 19�υ αιώνα.Eνα επίσης �ειρ�γρα�� πρ�ερ��με-ν� απ� τη Δημητσάνα, α��ύ πέρασεαπ� τ� Aργ�ς και τα Kύθηρα �ρέθη-κε στα �έρια τ�υ Σερα�είμ Παναγιω-τίδη στην Πάτμ� και τη Σύμη.

Aπ� �λα τα �ειρ�γρα�α θα μπ�-ρ�ύσαμε να !ε�ωρίσ�υμε ένα, π�υέ�ει ιδιαίτερ� ενδια�έρ�ν. Eίναι τ�υπ’ αρ. 5 π�υ περιέ�ει τ�ν γνωστ� ε-θνεγερτικ� διάλ�γ� με τ�ν τίτλ�«Pωσσαγγλ�γάλλ�ς», ένα τμήματης Φυσικής τ�υ Bενιαμίν τ�υ Λε-σ�ί�υ, ένα στι��ύργημα για τις νί-κες των Pώσων κατά τ�υ Nαπ�λέ�-ντα, ένα ακ�μη πρ�τρεπτικ� για τηναπ�τίνα!η τ�υ τ�υρκικ�ύ $υγ�ύ καιμια σειρά απ� μανι�έστα και διπλω-ματικά κείμενα τ�υ Nαπ�λέ�ντα καιτ�υ Tαλεϋράνδ�υ σ�ετικά με τηνπ�λιτική της Γαλλίας απέναντι στηνOθωμανική Aυτ�κρατ�ρία. T� �ει-ρ�γρα�� είναι γραμμέν� απ� ένανKύπρι�, πιθανώς μαθητή της σ��-λής των Kυδωνιών, τ�ν Aντώνι� Tε-ϊρμεντ$�γλ�υ, μ�υσικ� (�πως �ν�-μά$ει τ�ν εαυτ� τ�υ) απ� τη Λευκω-σία μετα!ύ των ετών 1811–1814,

στ�ι�εί� π�υ απ�τελεί μια ακ�μημαρτυρία της συμμετ��ής τ�υ κυ-πριακ�ύ ελληνισμ�ύ στην πρ�ετ�ι-μασία τ�υ εδά��υς για την Eπανά-σταση τ�υ ’21.

A!ί$ει να ανα�έρω εδώ μερικ�ύςαπ� τ�υς τίτλ�υς των κειμένων αυ-τών καθώς και την αρ�ή και τ� τέ-λ�ς εν�ς απ� τα άγνωστα μέ�ρι τώ-ρα εθνεγερτικά στι��υργήματα.

Mετά�ρασις τ�υ διά κηρυκτικ�ύτης Yψηλής Π�ρτας διδ�μέν�υ πρ�ςαλλ�γενείς πράσ�εις καθ’ �ν καιρ�νεκήρυ!ε τ�ν π�λεμ�ν κατά της Pω-σίας, 1807 κατά τ�ν Mάρτι�ν. – Λ�-γ�ς συμ��υλευτικ�ς κυρί�υ Tαλλια-ράν πρ�ς άπαντας τ�υς εν τη Παρι-σιακή Συγκλήτω παρακινητικ�ς περίτων πρακτέων και διδακτικ�ς τρε��-ντων ως απ� στ�ματ�ς τ�υ αυτ�κρά-τ�ρ�ς και �ασιλέως Nαπ�λέ�ντ�ς(κατά Eλλήνων). – Σύντα!ις διά στί-�ων περί τ�υ π�λέμ�υ Π�νεπάρτημετά των P�υσσών 1813, 1η Mαρτί�υεις Kωνσταντιν�ύπ�λιν.

Hθ�π�ιΐα παθητική ως εκ πρ�σώ-π�υ της Eλλάδ�ς.

Aρ�ή

1. Hλιε συπ�υ νύκτα και ημέραστην εδικήν μας σ�αίραντην γην περιπ�λών�ωτί�εις κάθε τ�π�υςκαι �ώα και ανθρώπ�υςπληρείς π�λλών καλών,

2. είδες π�τέτ�σαύτην δυστυ�ίαννα γένη εις καμμίανεσ�ατιάν της γης,�ση σ’ εμέ συνέ!ηε" �τ�υ θριαμ!εύειδράκων � εναγής;

Tέλ�ς

50. Kαι συ �ωστήρAπ�λλων Yπερίωνκαθ’ Oμηρ�ν τ�ν θεί�ν,�ς παντ’ ε��ράςκαι πάντα επακ�ύεις,δέ"�υς τας της αθλίηςευ�άς τε και αράς.

51. Tην π�θητήνσελήνην μη �ωτίσης,αλλά να την σκ�τίσηςτ�υ �έγγ�υς υστερώνκαι αντ’ αυτής να λάμψημε ευσε!είας λάμψηπλήθ�ς Xριστ�ύ σταυρών.

52. Aλλ�δαπώνεθνών άλλα μεν πείσ�ν,για να με !�ηθήσ�υνκρυ�ά ή �ανεράή ν’ αδια��ρήσ�υνκαν να μη συμ�ωνήσ�υνμε ύδραν την σκληράν.

53. M�νη εγώελπί�ω να ημπ�ρέσωτύρανν�ν ν’ απ�λέσω,να ίδω την αυγήντην της ελευθερίας,ήτις ήτ�ν σ��ίαςαρ�αίας μ�υ πηγή.

Bι�λι�γραία: Aγαμέμν�ν�ς Tσελίκα, Δελ-τί� τ�υ Iστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ τ�υ MIET ς(1988-1992) καιZ(1993-1996).

H αρ�ή τ�υ λ�γ�υ τ�υ Tαλεϋράνδ�υ. Xειρ�γρα�� γραμμέν� μετα�ύ των ετών1811-1814 απ� τ�ν Kύπρι� μ�υσικ� Aντώνι� Tεϊρμεντ$�γλ�υ. Περιλαμ!άνεταιστη συλλ�γή �ειρ�γρά�ων π�υ !ρέθηκε στ� Γυμνάσι� τ�υ Aγί�υ Kηρύκ�υ.

Παρ�ν και μέλλ�νTα πρ��λήματα και �ι δυνατ�τητες �ικ�ν�μικής ανάπτυ�ης της Iκαρίας

K�ιν�ς μ��θ�ς ανθρώπων και υπ��υγίων για να δώσει η γη καρπ�ύς. H επι-�ίωση των Iκαριωτών �ασίσθηκε εν π�λλ�ίς στην π�λυδραστηρι�τητα τωνν�ικ�κυριών τ�υ νησι�ύ, π�υ διαθέτ�υν καλλιεργήσιμη γη, σταύλ� με �ώα, α-μπέλια και �πωρ��ρα (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

Eνα απ� τα παραδ�σιακά επαγγέλματα π�υ αναπτύ�θηκαν στην Iκαρία είναιαυτ� τ�υ καρ��υν�π�ι�ύ. Aπ� παλιά, συνεργεία Iκάριων καρ��υν�π�ιών«�ργωναν» την Eλλάδα για να κερδίσ�υν τα πρ�ς τ� �ην (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

T�υ Hλία Γιαννίρη

Δρ�ς Π�λε�δμ�υ – Xωρ�τάκτη

H IKAPIA είναι ένα γ�νιμ� �ρειν�νησί πλ�ύσι� σε νερά και �λάστη-ση. Eκεί η ικαριακή κ�ινωνία έμαθεεπί αιώνες να �ει λιτά, �ωρίς πλε�-νασμα πρ�ϊ�ντων. Oι Iκάρι�ι (Kα-ριώτες) �ρήκαν τ�πικές π�ικιλίεςκαι τρ�π�υς παραγωγής π�υ ναταιριά��υν στ�ν τ�π�, α�ι�π�ίησαντην τρ��συλλ�γή, τ� κυνήγι, τηναλιεία. Παράλληλα εκτιμ�ύσαν ιδι-αίτερα �,τι η �ύση μπ�ρεί να πρ�-σ�έρει έτ�ιμ�.

Oι Kαριώτες απ� την αρ�αι�τητα�ρίσκ�νται σε στενή διαλεκτικήσ�έση με τη δασική �λάστηση π�υτ�υς πρ�στάτευε. Mα�ί με την κλα-δ�ν�μή για θέρμανση και κτην�-τρ��ές, η �υλεία μετατρεπ�ταν σεκάρ��υνα με καμίνια, δίν�ντας μιαεπιπλέ�ν ειδίκευση. Aκ�μη και σή-μερα τα καριώτικα συνεργεία καρ-��υν�π�ιών σ�εδ�ν μ�ν�πωλ�ύντην ελληνική παραγωγή κάρ��υ-ν�υ, και είναι περι�ήτητα σε �λητην Eλλάδα.

H επι�ίωση της Iκαρίας �ασίστη-κε σε ένα καθ�λικ� �ικιστικ� πρ�-τυπ�, ε�αιρετικά σπάνι� σε �λ� τ�νελλαδικ� �ώρ�. T� πρ�τυπ� της α-ραιής διάσπαρτης �ίκησης.

H π�λυδραστηρι�τητα τ�υ κα-ριώτικ�υ ν�ικ�κυρι�ύ σε συνδυα-σμ� με τ� �ικιστικ� πρ�τυπ� της α-ραιής κατ�ίκησης είναι �ι α�ετη-ρίες της διαμ�ρ�ωσης των γνω-στών σε �λ� τ� πανελλήνι� εντυ-πωσιακών ικαριακών ωραρίων τωνκαταστημάτων, τα �π�ία λειτ�υρ-γ�ύν τις νυκτερινές ώρες και πα-ραμέν�υν κλειστά κατά τ� μεγαλύ-τερ� διάστημα της ημέρας.

Mετά την αυτ��υλη ένωση τηςEλεύθερης Π�λιτείας της Iκαρίαςμε την Eλλάδα τ� 1913, τ� νησί α-

κ�λ�ύθησε την π�ρεία της �ώραςκαι υπέστη τη γνωστή περιθωρι�-π�ίηση π�υ παρατηρήθηκε στιςπαραμεθ�ριες κυρίως νησιωτικέςπερι��ές. Σημαντικά πλήγματαστην κ�ινωνική της συν��ή έδωσεπαλι�τερα η υπερπ�ντια μετανά-στευση και σήμερα η αστυ�ιλία.Aλλ�ς παράγ�ντας διασπ�ράς τωνIκάριων στην υπ�λ�ιπη Eλλάδα εί-ναι και η καρ��υν�π�ιία, απ� Iκάρι-�υς π�υ έκαναν καμίνια. Aρκετάκαθυστερημένα, μ�λις στη δεκαε-τία τ�υ ’60, άν�ι�ε � δρ�μ�ς π�υσυνδέει τ�ν Aγι� Kήρυκ� με τ�νEύδηλ� και τ�ν Aρμενιστή–Pά�ες.T� νησί ε�ηλεκτρίστηκε. Eπαψε να�ρησιμ�π�ιείται τ� δίκτυ� των κε-ντρικών μ�ν�πατιών και σταμάτη-σε η περιμετρική ακτ�πλ�ΐα. H τ�-πική κ�ινωνία της ενδ��ώρας άρ-�ισε να απ�δυναμώνεται, α��ύ ηπρ�σ��ή στρά�ηκε στην Aθήνα,στην πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ, Aγι�

Kήρυκ�, στην παράκτια �ώνη. T�σκηνικ� συμπληρώνει η επί 10ε-τίες κατεύθυνση των ρ�ών �ρημα-τ�δ�τησης τ�υ ν�μ�ύ περισσ�τε-ρ� πρ�ς τ� νησί της Σάμ�υ και λι-γ�τερ� πρ�ς την Iκαρία, συντελώ-ντας σε σημαντικές αναπτυ�ιακέςανεπάρκειες π�υ σήμερα δύσκ�λααναπληρών�νται.

H Iκαρία νιώθει �αμένη σε μια π�-ρεία π�υ μ�ιά�ει αδιέ��δη και ανα-�ητάει τρ�π�υς να απ�κτήσει π�λι-τικ� �άρ�ς για μία ε�έλι�η π�υ νατης ταιριά�ει. T� παραδ�σιακ� απ�-κεντρωτικ� πρ�τυπ� της ενδ��ώ-ρας της Iκαρίας, π�υ ακ�μη και σή-μερα δεν έ�ει καταρρεύσει, δεν�αίνεται να �ωράει π�υθενά. Oύτεκαν έναν αγρ��ύλακα δεν διαθέτειη δι�ίκηση για να αντιμετωπιστ�ύν�ι συγκρ�ύσεις για τις �ρήσεις τηςγης. Eνί�τε πρ�καλεί σημαντικήκ�ινωνική αναστάτωση η αυστηρήε�αρμ�γή ν�μ�θετημάτων π�υ α-

γν��ύν τις τ�πικές ιδιαιτερ�τητες.T� δασαρ�εί� αντί να συνεργά�ε-ται, να επισημαίνει τις ιδιαιτερ�τη-τες, να ��ηθάει την ενδ��ώρα,στέκεται άτεγκτ� ε�αρμ��νταςμια ν�μ�θεσία π�υ δεν ταιριά�ειστ� �ικιστικ� πρ�τυπ� της Iκαρίας.Oι ιδιαιτερ�τητες της Iκαρίας και �ιαναπτυ�ιακές της δυνατ�τητεςδεν έ��υν ακ�μη μελετηθεί.

Aναπτυ�ιακά λάθηκαι αυθαιρεσίες

Στην παράκτια Iκαρία, με θεμιτάκαι αθέμιτα μέσα συντελείται μια�ικιστική και τ�υριστική επέκτασηπ�υ καταστρέ�ει αντί να αναδει-κνύει τ�υς τ�υριστικ�ύς π�ρ�υς,δημι�υργεί περι�αλλ�ντικά πρ�-�λήματα και επαναλαμ�άνει τα α-ναπτυ�ιακά λάθη π�υ έκαναν άλ-λες περι��ές στη 10ετία ’60–’70.

Σε �λ� τ� νησί έ��υν απελευθε-ρωθεί σημαντικές δυνάμεις ιδι�-π�ίησης, ατ�μικής αυθαιρεσίας καιπαραν�μίας π�υ δύσκ�λα μπ�ρ�ύννα ελεγ�θ�ύν. Παράν�μη δ�μηση,υπερ��σκηση σε κ�ιν�τική γη, α-νε�έλεγκτη ��σκηση σε καλλιέρ-γειες, αυ�αν�μεν�ι εμπρησμ�ί, λα-θρ�ϋλ�τ�μία, καταπατήσεις, διά-��ρα περιστατικά αυτ�δικίας. Tαδεινά αυτής της μα�ικής αυθαιρε-σίας τα υ�ίστανται �λ�ι και �ι αρ-νητικές επιπτώσεις απ� τα έργατων ανθρώπων ή απ� τις θε�μη-νίες π�λλαπλασιά��νται: Kατ�λι-σθήσεις, διά�ρωση εδα�ών, �ηρ�-π�ίηση ή ερημ�π�ίηση περι��ών,�ικ�λ�γική απ�σταθερ�π�ίηση,πυρκαγιές, αλλαγές των υπ�γειωννερών είναι �αιν�μενα π�υ εντεί-ν�νται μα�ί με την κ�ινωνική απ�-διάρθρωση.

M�λις τα τελευταία �ρ�νια άρ�ι-σε να διαμ�ρ�ώνεται μια άλλη άπ�-

Ψαράδες. Eπιστρ��ή απ� τ� Γιαλισκάρι. Iκαρία 1969 (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

ψη τ�σ� στην κεντρική δι�ίκηση �-σ� και στην ίδια την Iκαρία για τηνανάπτυ�η των λ�υτρ�πηγών σεσυνδυασμ� με την ανάπτυ�η τηςενδ��ώρας. Kαι πάλι τα 800 καιπλέ�ν εκατ�μμύρια δρα�μές π�υδιατέθηκαν στη 10ετία τ�υ ’90, δενστάθηκαν αρκετά ώστε να �ε�ύγειη α�ι�π�ίηση των λ�υτρ�πηγών α-π� τ� στάδι� των μελετών.

Δυνατ�τητεςκαι πλε�νεκτήματα

H Iκαρία έ�ει σίγ�υρα ανάγκηγια την πλήρη ανάδει�η και α�ι�-π�ίηση των μ�ναδικών Λ�υτρ�πη-γών της και της γεωθερμικής ε-νέργειάς τ�υς. Παράλληλα πρέπεινα μεριμνήσει ώστε να δια�υλά�ειτα π�λιτισμικά και κ�ινωνικά της�αρακτηριστικά. Kαι αυτ� μπ�ρείνα τ� κάνει αν ακ�λ�υθήσει έναναγρ�τ�τ�υριστικ�–�ικ�τ�υριστικ�τύπ� ανάπτυ�ης της ενδ��ώρας,�ασισμέν� πάνω στην αραιή διά-σπαρτη �ίκηση, στην καριώτικη �ι-λ��ενία, την τ�πική ιδι�συγκρα-σία, τις τ�πικές παραγωγικές δυ-νατ�τητες και στ� σημαντικ� �ικι-στικ� της απ�θεμα. Oι πρ�σπάθει-ες πρέπει να στρα��ύν σε ανα-πτυ�ιακές πρωτ��υλίες π�υ ναδημι�υργ�ύν ��ι γρήγ�ρ� και ευ-καιριακ� πλ�υτισμ�, αλλά αργ�ύςκαι σταθερ�ύς κύκλ�υς συσσώ-ρευσης με �σ� τ� δυνατ�ν περισ-σ�τερ�υς συμμετέ��ντες. O πα-ραγ�μεν�ς �ικ�ν�μικ�ς πλ�ύτ�ςπρέπει να μένει και να επενδύεταιεπιτ�π�υ, να μη μετα�έρεται αλ-λ�ύ αλλά να μετασ�ηματί�εται, νασυγκρατεί τη νε�λαία, να δια�έε-ται σε �λη την Iκαρία, να μετατρέ-πεται σε π�ι�τητα περι�άλλ�ντ�ς.

H Iκαρία έ�ει τα πλε�νεκτήματαώστε να επιδιώ�ει να μην έ�ει ευ-καιριακ�ύς τ�υρίστες αλλά να συ-νε�ίσει να απ�κτάει σταθερ�ύς �ί-λ�υς και επισκέπτες, π�υ να τηντιμ�ύν και να της ταιριά��υν.

Tα συγκριτικά πλε�νεκτήματατ�υ νησι�ύ για μια �λ�κληρωμένηανάπτυ�η είναι π�λλά. E�ει ένα α-π� τα καλύτερα αι�λικά δυναμικάτης Eυρώπης, γεγ�ν�ς π�υ της ε-πιτρέπει να ε�ελι�θεί σε έναν τ�-π� ενεργειακά αυτ�ν�μ�. H θεα-ματική επέκταση της μελισσ�κ�-μίας, τα τελευταία �ρ�νια, απ�τε-λεί μέσ� εκσυγ�ρ�νισμ�ύ για τιςδασικές κ�ιν�τητες της ενδ��ώ-ρας, και παρέ�ει σημαντική παρα-γωγή π�υ άλλα, μεγαλύτερα νη-σιά, λ�γω των συ�νών πυρκαγιώνκαι της κτην�τρ��ίας, δεν μπ�-ρ�ύν να έ��υν. Π�λλά αγρ�τικά εί-δη τ�πικής �ν�μασίας π�υ �ρημα-τ�δ�τ�ύνται και πρ�στατεύ�νται,δεν έ��υν α�ι�π�ιηθεί: Eλιά ��υρ-μάδα, καϊσιές (με τ� κ�υκ�ύτσι μύ-γδαλ�), μ�ναδικά κτην�τρ��ικάπρ�ϊ�ντα (κρέας ρασκ�, κατσικί-σι�ς παστρ�υμάς, καθ�ύρα, κ�πα-νιστή, τ�υλ�υμ�τύρι), �ωκιαν�κρασί, γλυκ� τριαντά�υλλ�, μέλιIκαρίας, πρ��ατ� ράτσας Eυδή-λ�υ, κατσίκι ρασκ�, λάδι, αμύγδα-λα κ.λπ. T� νησί έ�ει ακ�μη μεγά-λη εναλλαγή �υσικ�ύ τ�πί�υ, ση-μαντικ�τατη δασ�κάλυψη, σπ�υ-

δαία μνημεία της �ύσης (Pάντη,Xάλαρη, Πλαταμώνας), σημαντι-κές περι��ές γεωργικ�ύ τ�πί�υπ�υ μπ�ρ�ύν να πρ�στατευτ�ύν,σημαντικ�ύς παραδ�σιακ�ύς �ικι-σμ�ύς π�υ πρέπει να αναδει�τ�ύν.Tα νερά μπ�ρ�ύν να α�ι�π�ιηθ�ύνγια π�τιστικές καλλιέργειες και υ-δρ�ηλεκτρική ενέργεια, �πως �αί-νεται απ� �ρισμένα �ράγματα π�υέγιναν. Tα δάση της πρ�σ�έρ�-νται για παραγωγή δασικών πρ�ϊ�-

ντων, �υλ�κάρ��υν�υ και κτην�-τρ��ών. E�ει ακ�μη σημαντικέςδυνατ�τητες ανάπτυ�ης εναλλα-κτικών μ�ρ�ών τ�υρισμ�ύ (αερα-θλητικ�ς, ναυταθλητικ�ς, �ικ�λ�-γικ�ς κ.ά.).

Eίναι δυνατ�ν να γίν�υν �λα αυ-τά; Kαι π�ι�ς θα τα κάνει;

Yπάρ�ει σημαντική δραστηρι�-π�ίηση απ� τ�υς π�λιτιστικ�ύςσυλλ�γ�υς, την επιστημ�νική πα-ρ�ικία της Aθήνας, τ�υς �μ�γε-

νείς. H νε�λαία της Iκαρίας, π�υ υ-περαγαπά τ� νησί, απ�τελεί τερά-στια δύναμη �πως �άνηκε και μετην τεράστια εκστρατεία αναδά-σωσης τ�υ 1994.

H ίδια η αυτ�δι�ίκηση της Iκα-ρίας �αίνεται να συναισθάνεται τ��άρ�ς της ευθύνης της και πρ�-�ωρά για πρώτη ��ρά σε επι�ειρη-ματικές πρωτ��υλίες με τη σύ-σταση αναπτυ�ιακής εταιρείας.Mεγάλη εμπειρία απ�κ�μί�εται α-π� ημερίδες, συνέδρια, μελέτες,αναπτυ�ιακά πρ�γράμματα. Yπάρ-��υν λ�γ�ι αισι�δ��ίας.

Iσως σήμερα τ� κύρι� κριτήρι�για τ� μέλλ�ν της Iκαρίας να απ�-τελεί τ� αν η κ�ινωνία θα κατα�έ-ρει να ελέγ�ει την υπερ��σκηση.

H μείωση τ�υ αριθμ�ύ των �ώωνστα επίπεδα �υσικής αντ��ής, �-πως γιν�ταν παλιά, και η αναδιάρ-θρωση τ�υ κυκλώματ�ς κτην�τρ�-�ών με την απ��υγή �ρήσης �αμ-�ακ�πιτας, π�υ αλλά�ει τη συμπε-ρι��ρά των κατσικιών, είναι επι�ε-�λημένες. H υπερ��σκηση π�υ εί-ναι ιδιαίτερα απειλητική σε �ρισμέ-νες περι��ές τ�υ νησι�ύ (Aγι�ς Kή-ρυκ�ς, Δά�νη, Pά�ες), εμπλέκειτ�υς πάντες, απ� την EυρωπαϊκήEνωση και τις δημ�σιες υπηρεσίεςμέ�ρι την αυτ�δι�ίκηση, τ�υς κτη-ν�τρ��υς, τ�υς καλλιεργητές καιτ�υς μελισσ�κ�μ�υς.

O έλεγ��ς της υπερ��σκησης,π�υ είναι ταυτ��ρ�να και αντιπυ-ρικ�ς έλεγ��ς, δεν θα σημαίνει α-πλά �τι η τ�πική κ�ινωνία λειτ�υρ-γεί. Θα έ�ει μπει η �άση για ρυθμί-σεις στις �ρήσεις γης για να απ�-τραπεί η ερημ�π�ίηση της κατα-πράσινης ακ�μη Iκαρίας και η «κυ-κλαδ�π�ίηση» τ�υ ικαριακ�ύ τ�πί-�υ (�λέπε τα �αλακρά τ�πία τωνKυκλάδων).

Kατάστημα στ� Xριστ� Pα�ών. T� μ�ντέλ� της αραιής κατ�ίκησης με τα σπίτια να απέ��υν π�λύ απ� τ� κέντρ� τ�υ�ωρι�ύ και �ι αγρ�τικές ασ��λίες εί�αν συνέπεια �σ�ι ήθελαν να ε"υπηρετηθ�ύν απ� τα καταστήματα να �θάν�υν ε-κεί τ� �ράδυ. Eτσι διαμ�ρ�ώθηκε τ� ιδι�μ�ρ�� ωράρι� λειτ�υργίας καταστημάτων και υπηρεσιών, π�υ παραμέν�υναν�ι�τά τις νυ�τερινές ώρες και κλείν�υν κατά τ� μεγαλύτερ� διάστημα της ημέρας (�ωτ.: Aναστ. Aλε"ανδρής).

T� �ν�μαστ� ρασκ� κατσίκι της Iκαρίας. Eίδ�ς π�υ πρ�σαρμ�σθηκε στ� ά-γρι�, �ρα�ώδες τ�πί� τ�υ νησι�ύ και �ει μ�ν� εκεί (�ωτ.: E. Aργυρίδης).

H διάλεκτς της IκαρίαςH μελέτη τ�υ γλωσσικ�ύ ιδιώματ�ς της νήσ�υ απ� τ�ν Γεώργι� Xατ�ιδάκι

T�υ Γιώργ�υ N. Bασίλαρ�υ

Λέκτ�ρα τ�υ Πανεπιστημί�υ Kρήτης

AN H ΠIO �υσιαστική πρ�σέγγιση ε-ν�ς π�λιτισμ�ύ, εν�ς λα�ύ, μιας κ�ι-νωνίας περνάει πάντα μέσα απ� τηγλώσσα, η μελέτη τ�υ γλωσσικ�ύ ι-διώματ�ς της Iκαρίας παρ�υσιά�ειπράγματι ε�αιρετικ� ενδια�έρ�ν. Hιδιαιτερ�τητα μάλιστα της Iκαριακήςδιαλέκτ�υ πρ�σείλκυσε, �πως είναιγνωστ�, και την πρ�σ��ή τ�υ μεγά-λ�υ Eλληνα γλωσσ�λ�γ�υ καθηγητήΓεώργι�υ Xατ�ιδάκι (1848–1941), μετ�ν �π�ί� εγκαθιδρύεται στ� Πανε-πιστήμι� Aθηνών η νέα επιστήμη τηςΓλωσσ�λ�γίας και η �μιλ�ύμενη ελ-ληνική αρ�ί�ει να ε�ετά�εται πλέ�νμε μεθ�δικ� τρ�π�. Eκτ�ς απ� τις α-ναρίθμητες γλωσσικές επιμέρ�υςπαρατηρήσεις για τις νε�ελληνικέςδιαλέκτ�υς � Γεώργι�ς Xατ�ιδάκις έ-γραψε εκτενώς για την Iκαριακή διά-λεκτ�. A��ρμή για τη μελέτη τ�υ αυ-τή στάθηκε μια επίσκεψή τ�υ στηνIκαρία τ� καλ�καίρι τ�υ 1891, έπειτααπ� παρ�τρυνση τ�υ �ίλ�υ τ�υ, λ�-γι�υ Xιώτη γυμνασιάρ�η Γ. Z�λώτα.

H πρώτη έκδ�ση της μελέτης τ�υέγινε δυ� �ρ�νια αργ�τερα στ� ση-μαντικ� γερμανικ� περι�δικ� Indo-germanische Forschungen, τ. 2,1983. Tην ίδια �ρ�νιά, η ίδια μελέτηδημ�σιεύεται και στα ελληνικά στ�ντιμητικ� τ�μ�: «Eις την Eικ�σιπεντα-ετηρίδα της καθηγεσίας K. K�ντ�υ»,με τίτλ� «Περί της Iκαρίας διαλέ-κτ�υ» και τέλ�ς αναδημ�σιεύεταιστ� συλλ�γικ� τ�μ� των μελετώντ�υ: Mεσαιωνικά και Nέα Eλληνικά,τ. B΄, Aθήναι 1907.

H �μιλ�ύμενη στην Iκαρία διάλε-κτ�ς ανήκει στην �μάδα των ν�τιωνελληνικών διαλέκτων (κατά τη διαί-ρεση τ�υ Xατ�ιδάκι στη μεσημ$ρινήελληνική), δηλαδή στις διαλέκτ�υςεκείνες, �ι �π�ίες διατηρ�ύν απα-θείς τ�υς άτ�ν�υς �θ�γγ�υς (e, o, i,u). H ικαριακή διάλεκτ�ς, �πως και ε-κείνη της Kύπρ�υ και της Δωδεκανή-σ�υ1, διασώ�ει τ� τελικ�–ν (τ� κρ�μ-μύδιν, τ� κ�κκαλ�ν), διατηρεί ευκρι-νή την πρ��ρά των διπλών συμ�ώ-νων (τ� γράμμα, στρώννω, �ώννω α-π� τα αρ�αία στρώννυμι και �ώννυ-μι). Διπλά σύμ�ωνα πρ�κύπτ�υν μά-λιστα και λ�γω α��μ�ίωσης ένριν�υπρ�ς τ� επ�μεν� σύμ�ων�, και μάλι-στα ��ι μ�ν� στ� μέσ� λέ�ης, αλλάκαι στη συνεκ��ρά (�αθθ�ς, μαθθαί-νω, νύ��η, τ� ψηλ�� υν�ν, εθ θέ-λω = δεν θέλω, κ.τ.λ.)2.

Aρ�αϊκά�αρακτηριστικά

«Περί τ�υ αρ�αϊκ�ύ �αρακτήρ�ςτ�υ Iκαριακ�ύ ιδιώματ�ς εί��ν π�λ-λάκις ακ�ύσει» σημειώνει � Xατ�ιδά-κις στ�ν πρ�λ�γ� της μελέτης τ�υκαι συνε�ί�ει: «διαμέν�ντες επί δυ�

ε$δ�μάδας επί της Iκάρ�υ ηδυνήθη-μεν να περιέλθωμεν πάσαν την νή-σ�ν και να σπ�υδάσωμεν τα κατ’ αυ-τήν αρκ�ύντως καλώς. Oύτως εγέ-νετ� ημίν �ντως $ε$αία η αρ�αι�τηςτης Iκαρίας διαλέκτ�υ: δι�τι μέγαναριθμ�ν γνησίων Eλληνικών λέ�εωνκαι τύπων ηκ�ύσαμεν και συνελέ�α-μεν και πάσαι αι τ�πωνυμίαι αυτήςείναι γνησίως Eλληνικαί, π�λλαί δεκαι καθ’ �λ�κληρίαν αρ�αίαι».

Πράγματι, ως ιδιαίτερα αρ�αϊκά�αρακτηριστικά τ�υ ικαριακ�ύ ιδιώ-ματ�ς έ��υν επισημανθεί και τα ε-�ής: η διάσωση θηλυκών της δεύτε-ρης κλίσης και �υδετέρων της τρί-της σε –�ς (η κάμιν�ς, η νε�νυ��ς,μιαν ’πίσημ�ν ημέραν, τ� Φίδ�ς, τ�Φυτρ�ν�ρ�ς), � σ�ηματισμ�ς της αι-τιατικής πληθυντικ�ύ των πρωτ�κλι-των και τριτ�κλιτων �ν�μάτων σε–ας αντί –ες (τ�υς ναύτας, λίας αίας= �λίγας αίγας) η διατήρηση αρ�αι�-τρ�πων ρημάτων (κείται, κει�ύνται =κείτεται, κείτ�νται, �άλλω = κιν�ύ-μαι, απ� τ� �ν�μα �άλη) της κατάλη-�ης τ�υ τρίτ�υ πληθυντικ�ύ ενεστώ-τ�ς –�υσιν (καταλααίνν�υσιν) καθώςκαι τύπων παθητικ�ύ α�ρίστ�υ (ευ-ρέθην, ε�ύθην). Tέλ�ς α�ί�ει να ση-μειωθεί μετα�ύ άλλων και μια αρ�αϊ-

κή σύντα�η με απλή πτώση, �π�υ συ-νήθως �ρησιμ�π�ιείται πρ�θεση(π.�. έγκαψεν �πίσω τ�λ λ�ύρ�ν = έ-καμψε πίσω απ� τ� $ρά��)3.

Iδιαίτερα γνωρίσματα

Eκτ�ς απ� τα παραπάνω, α�ι�πα-ρατήρητα γνωρίσματα τ�υ ικαριακ�ύιδιώματ�ς είναι και τα ακ�λ�υθα: α)τα αρσενικά σε –ές και τα θηλυκά σε–έ (� πρινές, � θυμαρές, η απιδέ, η �-!έ), $) η απ�$�λή μετα�ύ �ωνηέντωνδια��ρων συμ�ώνων, κυρίως των $,γ, δ, μ. θ (�λέες, � έρ�ντας, αερ��ς,να κάωε, κάεσαι = �λέ$ες, � γέρ�-ντας, αδερ��ς, να κάμωμε, κάθεσαι),γ) η συ�νή εναλλαγή μετα�ύ συγγε-νών συμ�ώνων (�υλάκιν αντί θυλά-κιν, �αστρίν αντί γαστρίν, μυ��αίνωαντί $υ��αίνω, π�υ ίσως κατά τ�ν Xα-τ�ιδάκι σώ�ει τ� αρ�αί� μ τ� μυ�άωκ.τ.λ.), δ) η συλλα$ική αύ�ηση η– αντίε– (ήτρε�εν ήσκαψεν, ήσπασεν καιστα σύνθετα: ηπαράσταινεν) ε) η σύ-μπτωση δυ� κλίσεων: η �ν�μαστικήπληθυντικ�ύ σ�ηματί�εται κατά τηδεύτερη κλίση, ενώ η αιτιατική κατάτην πρώτη (� Δάμαλ�ς, �ι Δαμαλά-τ�ι, τ�υς Δαμαλάτας, � τσ�πάνης, �ιτσ�πάν�υδ�ι, τ�υς τσ�πάν�υδας)στ) ιδιαιτερ�τητες στ� τ�νικ� σ�ήμα

των λέ�εων (� πάππ�υς κατ’ αρ�αί�τρ�π�, αντί � παππ�ύς).

E�αιρετικ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά-��υν, τέλ�ς, τα τ�πωνύμια τ�υ νησι-�ύ, �πως τ� Φλες (αντί Φλέας=�ρέ-αρ), τ� Γιαλισκάριν, τα (Oι)κ�σήκια,τ� Iερ�ν, Πρ�εσπέρα (η πρ�ς εσπέ-ραν, δηλ. η περι��ή δυτικά τ�υ �ωρι-�ύ Pά�ες), � Eύδηλ�ς, η Πέρα Mαρέ(=Πέρα Mεριά), � Nας (εκ τ�υ να�ς),τ’ Aπέσω (�ωριά) κ.ά., τα �π�ία, �πωςδηλώνει και � K. Aμαντ�ς, «ε�’ �σ�νείναι αρ�αϊκά, δεικνύ�υν �τι επί της�ρεινής και πτω�ής νήσ�υ διετηρή-θη διά των αιώνων η συνέ�εια τωνελληνικών πληθυσμών»4.

Σημειώσεις:(1). Πρ�λ. εδώ και τ� ενδια�έρ�ν �ι�λί� τ�υ X.

Παντελίδη, «Φωνητική των νε�ελληνικών ι-διωμάτων Kύπρ�υ, Δωδεκανήσ�υ και Iκα-ρίας», Aθήναι 1929.

(2). Πλ�ύσι� γλωσσικ! υλικ! για την ικαρικήδιάλεκτ� υπάρ"ει στα δελτία τ�υ Aρ"εί�υτ�υ Iστ�ρικ�ύ Λε#ικ�ύ και τ�υ Λα�γρα�ι-κ�ύ Aρ"εί�υ της Aκαδημίας Aθηνών, αλλάκαι στ� τρίτ�μ� έργ� τ�υ Aλ. Π�υλιαν�ύ,«Λα�γρα�ικά Iκαρίας», Aθ΄να, 1976–77.

(3). Για αρ"αίες ή αρ"αι�πινείς λέ#εις π�υ ανα�έ-ρ�νται στ� �υτικ! κ!σμ� τ�υ νησι�ύ �λ. Δημ.Kρεκ�ύκια, «Aρ"αι�πινή �ν!ματα των �υτώνστ� γλωσσικ! ιδίωμα της Iκαρίας», Λε#ικ�γρα-�ικ!ν Δελτί�ν 14 (192) 21–26.

(4). Bλ. K. Aμαντ�ς, «Σύμμεικτα», Eλληνικά 3(1930) 537–38.

O Xριστ�ς στις Pά�ες. Oπως σε �λ�κληρη την Iκαρία, έτσι κι εδώ, διατηρείται η διάλεκτ�ς με τα αρ�αϊκά �αρακτηρι-στικά. Σημειώνει σ�ετικά � Γεώργι�ς Xατ�ιδάκις: «Περί τ�υ αρ�αϊκ�ύ �αρακτήρ�ς τ�υ Iκαριακ�ύ ιδιώματ�ς εί��ν π�λ-λάκις ακ�ύσει. Διαμέν�ντες επί δύ� ε"δ�μάδας επί της Iκάρ�υ ηδυνήθημεν να περιέλθωμεν πάσαν την νήσ�ν και νασπ�υδάσωμεν τα κατ’ αυτήν αρκ�ύντως καλώς. Oύτως εγένετ� ημίν �ντως "ε"αία η αρ�αι�της της ικαρίας διαλέ-κτ�υ: δι�τι μέγαν αριθμ�ν γνησίων ελληνικών λέ$εων και τύπων ηκ�ύσαμεν και συνελέ$αμεν και πάσαι αι τ�π�νυμίαιαυτής είναι γνησίως ελληνικαί, π�λλαί δε και καθ’ �λ�κληρίαν αρ�αίαι» (%ωτ.: X. Mαλα�ία).

Tα καριώτικα πανηγύριαE��υν μακρά παράδ�ση, λατρευτικ� και ψυ�αγωγικ� �αρακτήρα και κ�ινω�ελή σκ�π�

Tης Aργεντ�ύλας Πάσ�αρη – K�υλ�υλία

Kαθηγήτριας, υπ. δρ�ς Λα�γρα�ίας

TA ΠANHΓYPIA ή τα «παναΰρια», �-πως τα λένε στην Iκαρία, είναι λα-τρευτικές εκδηλώσεις π�υ πλαισιώ-ν�υν τις θρησκευτικές γι�ρτές τηδιάρκεια τ�υ �ρ�ν�υ. Tελ�ύνται μετην ευκαιρία της γι�ρτής τ�υ Xρι-στ�ύ, της Παναγίας ή των αγίωνστ�υς �π�ί�υς έ��υν �τιστεί εκκλη-σίες (εν�ριακ�ί να�ί ή �ωκκλήσια) ήέ��υν α!ιερωθεί εικ�νες.

Σύμ!ωνα με τη λαϊκή πίστη η γι�ρ-τή τ�υ αγί�υ αρ�ί$ει απ� την παρα-μ�νή:

«Aπισπέρα τίμησέ μετ� πρωί �εδ�ύλεψέ με».

T� εκκλησιαστικ� τελετ�υργικ�περιλαμ%άνει την παραμ�νή εσπερι-ν� και –παλαι�τερα– �λ�νύ�τια α-γρυπνία. Tην ημέρα της γι�ρτής, «α-νήμερα», τελείται θεία λειτ�υργίαστην �π�ία συμμετέ��υν ιερείς απ�άλλες εν�ρίες («συλλείτ�υργ�») καιψάλτες καλλί!ων�ι. Σε περιπτώσειςπ�υ τιμώνται άγι�ι πρ�στάτες τ�υνησι�ύ, �πως π.�. � Aγι�ς Kήρυκ�ς, ηOσία Θε�κτίστη η λεσ%ία ή π�λι�ύ��ιτων �ωριών, η θεία λειτ�υργία γίνε-ται με τη ��ρ�στασία τ�υ Mητρ�π�-λίτη. Στη λειτ�υργία �ι πιστ�ί πρ�-σέρ��νται με πρ�σ!�ρές–τάματα, �-πως π.�. εικ�νες, λαμπάδες, μεταλλι-κά �μ�ιώματα ανθρώπων και μελώντ�υ σώματ�ς τα «ασημάκια», λάδι,λι%άνι, πρ�σ!�ρα («αντίδερα») καιάρτ�υς. H πρ�σ!�ρά άρτων είναι ση-μαντική π�σ�τικά σε περιπτώσεις α-γίων π�υ συνδέ�νται με τις παραγω-γικές ενασ��λήσεις των κατ�ίκωντης Iκαρίας, �πως είναι � άι–Xαράλα-μπ�ς για τ�υς κτην�τρ�!�υς, �άι–Nικ�λας για τ�υς ναυτικ�ύς κ.ά.

H θεία λειτ�υργία τελειώνει με τηνπερι!�ρά της εικ�νας τ�υ αγί�υ γύ-

ρω απ� τ� να� και τ� ευλα%ικ� πρ�-σκύνημα των πιστών.

Aκ�λ�υθεί τ� «παναΰρι» με πάν-δημη συμμετ��ή των κατ�ίκων τ�υνησι�ύ. H Aγγελική Xατ$ημι�άλη πα-ρατηρεί σ�ετικά:

«M�ν� σα γι�ρτά�ει η εκκλησιάτ�υ �ωρι�ύ �ι Iκαριώτες μα�εύ�νταιαπ� παντ�ύ και απ� τα πι� μακρινάμέρη τ�υ νησι�ύ».

Στ�υς πανηγυριστές ή «παναϋριώ-τες» πρ�σ!έρεται κρέας, ψωμί, κρα-σί. Tα είδη αυτά ήταν πρ�σωπικές ή�ικ�γενειακές πρ�σ!�ρές των πι-στών και πρ�έρ��νταν απ� τα α!ιε-ρώματα, τάματα και πρ�ικίσματα σεεκκλησίες, �πως μαρτυρ�ύν δικαι�-

πρακτικά έγγρα!α, π.�. πρ�ικ�σύμ-!ωνα «αναγκλα%ές», δωρητήρια«�άριτες» κ.ά., π�υ διασώ$�νται σεεκκλησιαστικ�ύς και �ικ�γενειακ�ύςκώδικες, τις «μάννες».

Σε πρ�ικ�σύμ!ων� τ�υ 1710 �ρί-$εται �τι τ� ήμισι της περι�υσίας δια-τίθεται στις εκκλησίες:

«...τα άλλα μισά �π�ύ απ�μέν�υσιτα α�ίνω εις ταις εκκλησίαις μας,ταις δέκα ε�ρταίς �π�ύ κάμνω τ�νκάθε �ρ�ν�ν, και �π�ι�ν παιδί απ�τα δύ� παιδία μ�υ, είτε η Mαρία είτεη Eιρήνη κάμνει ταις ε�ρταίς τ�υκάθε �ρ�ν�υ και να κ�υσμετάρη καιεμένα την μάνα έως �π�ύ να �ω καιαπ�θαν�ντας μ�υ να ε��διάση να με

μνημ�νέψη, να τ� έ�η και εκείν� τ�άλλ� εμισ� πράγμα να ήναι μ�να�ι-κ� της».

Oι μετα%ι%άσεις της περι�υσίας ε-�αρτι�νταν απ� την εκπλήρωση δια-!�ρων �ρων με τ�υς �π�ί�υς δε-σμεύ�νταν �ι κληρ�ν�μ�ι, �πως π.�.� ε�ρτασμ�ς των εκκλησιών με τηνπρ�σ!�ρά κρέατ�ς «μισ� κατ$ίκι»,ψωμι�ύ «ένα κάρτ� σιτάρι», κρασι-�ύ, λαδι�ύ κ.ά. αγαθών για τηνπραγματ�π�ίηση τ�υ πανηγυρι�ύ, ηγηρ�κ�μηση των πρ�ικ�δ�τών, τανεν�μισμένα απ� τη θρησκεία μνη-μ�συνα κ.ά.

Σήμερα, η δι�ργάνωση τ�υ πανη-γυρι�ύ είναι υπ�θεση της εκκλησια-στικής επιτρ�πής ή των τ�πικώνσυλλ�γων με τη συμμετ��ή των με-λών της K�ιν�τητας π�υ πρ�σ!έ-ρ�υν τις υπηρεσίες τ�υς α!ιλ�κερ-δώς.

H επιτρ�πή τ�υ �ωρι�ύ αναλαμ%ά-νει να %ρει τ� κρέας, τ� κρασί, τ�ψωμί π�υ θα διατεθεί στ�υς «παναϋ-ριώτες», την ετ�ιμασία τ�υ �ώρ�υ(στήσιμ� τραπε$ιών και καθισμάτων).τα σκεύη π�υ θα �ρησιμ�π�ιηθ�ύν,την ε�υπηρέτηση και τ� σερ%ίρισματων «παναϋριωτών».

Στην Iκαρία τ� πανηγύρι γίνεται μεκρέατα $ώων κατσικιών κυρίως ά-γριων, τα «ρασκά». H σ!αγή των $ώ-ων γίνεται την παραμ�νή τ�υ πανη-γυρι�ύ και δεν περιέ�ει στ�ι�εία θυ-σιαστικής τελετ�υργίας, �πως είναιη ευλ�γηση τ�υ $ώ�υ απ� τ�ν ιερέαή άλλες μαγικές ενέργειες π�υ συν-δέ�νται με τ� σ!ά�ιμ�. Tα σ!άγιαμετα!έρ�νται στ� �ώρ� τ�υ πανηγυ-ρι�ύ. H επιτρ�πή τεμα�ί$ει τ� κρέας,

Tα καριώτικα πανηγύρια έ��υν μακρά παράδ�ση και αντέ��υν στ� �ρ�ν�. Στη �ωτ�γρα�ία τ� πανηγύρι τηςAγίας Eιρήνης τ�υ Kάμπ�υ, τ� 1950. Διακρίν�νται �ι �ι�λιτ!ήδες Παντελής Kαλ�γέρης και Λινάρδ�ς Pαντάς(�ωτ.: αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

«Oι Iκάρι�ι εισί καιάγαν �ιλέ�ρτ�ι,

πρ�σερ��μεν�ι πα-ντα��ύ ένθα τελεί-ται ε�ρτή αγί�υ τι-ν�ς ή εκκλησία τις

πανηγυρί�ει, τ� μενε� ευλα!είας, τ� δεκαι ίνα �ρηματικώς

!�ηθήσωσι τη πανη-γυρι��ύση εκκλη-σία», γρά�ει � Eπ.

Σταματιάδης. O σύμ-μεικτ�ς �αρακτήραςτων καριώτικων πα-νηγυριών στα �π�ία� ψυ�αγωγικ�ς καισυμπ�σιακ�ς �αρα-

κτήρας υπερέ�ει τ�υλατρευτικ�ύ, δίν�υνστ�υς Kαριώτες τηνευκαιρία να μα!ευ-

τ�ύν, να γι�ρτά-σ�υν, να �αρ�ύν, να

διασκεδάσ�υν (�ωτ.:αρ�εί� X. Mαλα�ία). Συνέ�εια στην 26η σελίδα

�ωρί$ει τα κ�μμάτια π�υ θα γίν�υν%ραστ� απ� τ� άλλ� π�υ θα γίνει ψη-τ� («�!τ�ς») κι ετ�ιμά$ει τ�υς άλ-λ�υς με$έδες, �πως είναι τα συκωτά-κια, �ι «��ρδές», κ.ά.

Στα �ωριά της B�ρειας και ΔυτικήςIκαρίας (Σ�!ράν�) επικρατεί η συνή-θεια τ�υ πατρ�παράδ�τ�υ %ραστ�ύκρέατ�ς με $ωμ�, τ� �π�ί� ετ�ιμά$ε-ται κατά τη διάρκεια της λειτ�υρ-γίας. Eνα κιλ� κρέας, ένα κιλ� ψωμί,κρασί και $ωμ�ς κατά %�ύληση, �ν�-μά$εται «πρ�θεσις» (απ� τ� ρ. πρ�τί-θημι) γιατί πρ�τίθεται μπρ�στάστ�υς «παναϋριώτες» κι εκείν�ι κα-τά παρέες τα μ�ιρά$�υν στα πιάτατ�υς.

Aκ�λ�υθεί τ� γλέντι, τ� τραγ�ύδικαι � ��ρ�ς τα «��ρ�σταλίσματα» μετη συν�δεία μ�υσικών �ργάνων, τηςλύρας και της τσαμπ�υν�!υλάκαςπαλι�τερα, τ�υ %ι�λι�ύ και τ�υ λα�ύ-τ�υ σήμερα. Kυρίως ��ρεύεται �«καριώτικ�ς» και � τ�πικ�ς συρτ�ς.T� γλέντι κρατά �λη τη μέρα και τηνύ�τα.

Για τ� τυπικ� τελετ�υργικ� τ�υκαριώτικ�υ παναϋρι�ύ γρά!ει � Aλ.Π�υλιαν�ς:

«Aπ�λείτ�υργα αρ�ιν�ύσε τ� πανα-γύρι. Kάθε εκκλησά εί�ε �ύλα της ταν�ικ�κυριά για τ� παναγύρι. Tέσσερα –πέντε μεγάλα κα�άνια, κ�υταλ�πέρ�νακαι τσανάκια ντ�πια, πήλινα, �ωστά,για τ� ��υμί. Aπ� !ραδίς τ�ιμά�ανετ�υς κα�αν�τ�π�υς, σ’ ένα σ�ϋρ� �ω-ρά�ι, κατ’ α�’ τ�ν αυλ�γυρ� της εκκλη-σιάς και στήνανε τα κα�άνια στα πυρ�-μά�ια. Yστερις στρώνανε πρ��ειρ�υςπάγκ�υς. Eί�εν η εκκλησά δικ�ν της κε-ρεστέ, τά!λες, σανίδες μεγάλες. Bάλλα-νε τάκ�υς, πέτρες απ� κάτω, στ� ύψ�ςτ�υ σκαμνι�ύ. Hγέμι�εν � αυλ�γυρ�ςκαι η πλατέα απ� δαύτες. H μια τά!λαήτανε για καθισ� κι η άλλη για τραπέ�ι.Δεν καθί�ανε �ωριστές παρέες. Oλ�ισειράϊλα καθ�νταντε στ�υς πάγκ�υς.Kάθε �αμέλια έπαιρνε την πρ�θεσή τηςκι �ι κεραστάδες, με γεμάτ�υς τ�υς κ�υ-!άδες, σ’ άλλ�υς κρασί και σ’ άλλ�υς��υμίν, γυρί�ανε ανάμεσα στις τά!λεςκαι μ�ιρά�ανε κρασί και ��υμί κατά θέ-

ληση. Oλ�υς με τη σειρά τ�υς περετ�ύ-σανε. Kάνανε ε�αίρεση μ�ν� στ�υς πα-πάδες. Aμα παραγγέλανε ��υμίν �ι πα-πάδες, �λ�ι �ι ’περέτες τρέ�ανε στα κα-�άνια, �ωνά��ντας δυνατά “��υΐν τωμπαπάδων”. T� παναγύρι γιν�τανε υπέρτης εκκλησάς. Oι παπάδες κι �ι πρ�θε-σάρι�ι τρώγανε δωρεάν».

T� σύγ�ρ�ν� πανηγύριΣήμερα τ� πανηγύρι τ� καριώτικ�

γνώρισε μετα%�λές μ�ρ!ής και πε-ριε��μέν�υ. Eτσι στα �ωριά τ�υ ν�-τι�υ μέρ�υς τ�υ νησι�ύ (Στα%έντ�υ)τ� πρ�σ!ερ�μεν� στ�υς πανηγυρι-στές !αγητ� πρ�σαρμ�στηκε στις ε-πιθυμίες των �ένων επισκεπτών. Mα-

$ί με τ� %ραστ� κρέας, την «πρ�θε-ση», ετ�ιμά$εται και κ�κκινιστ� κρέ-ας με πιλά!ι, τ� �π�ί� διανέμεται α-νά μερίδα, «πάρτε».

Παρατηρείται επίσης μετάθεσητ�υ �ρ�ν�υ των πανηγυριών την α-ν�ι�ιάτικη και την καλ�καιρινή πε-ρί�δ� με εναρκτήρι� τ� πανηγύρι «τ’άι Σί ’ερ�υ» στ� Πέ$ι (14 Mαΐ�υ) καικαταληκτικ� τ� πανηγύρι της «αγιάςΣ�!ιάς» στ� M�ν�κάμπι (17 Σεπτεμ-%ρί�υ).

Στ� διάστημα αυτ� γίν�νται �λατα «μεγάλα» και τα «μικρά», ως πρ�ςτη συμμετ��ή τ�υ κ�σμ�υ, πανηγύ-ρια της Nικαριάς. «Mεγάλα» πανη-γύρια είναι τ�υ αγί�υ Kηρύκ�υ, της

αγιάς Mαρίνας στην Aρέθ�υσα, τ�υXριστ�ύ στις Pά�ες, τ� Δεκαπενταύ-γ�υστ� της Παναγιάς στη Λαγκάδα,της Παναγιάς της «Λέ!αινας» στηνAκαμάτρα, κ.ά. T� Δεκαπενταύγ�υ-στ� γίν�νται �κτώ πανηγύρια στηνIκαρία.

«Mικρά πανηγύρια» γίν�νται στα�ρεινά κυρίως �ωριά τ�υ νησι�ύ �-ταν γι�ρτά$ει � π�λι�ύ��ς άγι�ς (ε-ν�ριακ�ς να�ς), �πως στ� Φραντά-τ�, στ� Mάραθ�, στ�υς Bρακάδες,στην Πλαγιά κ.α. Tα καριώτικα πανη-γύρια σε σ�έση με άλλες μ�ρ!ές λα-τρείας π�υ ατ�νησαν, �πως π.�. �ιλιτανείες, ε�αιτίας δια!�ρων παρα-γ�ντων �πως είναι η εκμη�άνιση τηςπαραγωγής, � ε�αστισμ�ς κ.ά. δια-τηρ�ύνται κι αντέ��υν στ� �ρ�ν�.Aυτ� �!είλεται στ� σύμμεικτ� �α-ρακτήρα τ�υς. T� πανηγύρι ως λα-τρευτική εκδήλωση με σημεί� ανα-!�ράς τη θρησκευτική γι�ρτή καιτην εκκλησία τ�υ αγί�υ, μετα%άλλε-ται σε εκδήλωση �ικ�ν�μική, κ�ινω-νική, ψυ�αγωγική.

O σκ�π�ς της δι�ργάνωσής τ�υςείναι πάντα κ�ινω!ελής. Tα �ρήματαπ�υ θα συγκεντρωθ�ύν διατίθενταιγια την αν�ικ�δ�μηση ναών, τ� κτί-σιμ� σ��λείων την κατασκευή αμα-�ητών δρ�μων, την ύδρευση �ωριώνκ.ά. Tα πανηγύρια δίν�υν την ευκαι-ρία στ�υς Kαριώτες να μα$ευτ�ύν,να γι�ρτάσ�υν, να �αρ�ύν, να δια-σκεδάσ�υν. O ψυ�αγωγικ�ς και συ-μπ�σιακ�ς �αρακτήρας τ�υς υπερέ-�ει απ� τ�ν καθαρά λατρευτικ�. OEπ. Σταματιάδης γρά!ει σ�ετικά: «OιIκάρι�ι εισί και άγαν �ιλέ�ρτ�ι, πρ�-σερ��μεν�ι παντα��ύ ένθα τελείται ε-�ρτή αγί�υ τιν�ς ή εκκλησία τις πανη-γυρί�ει, τ� μεν ε� ευλα!είας, τ� δε και ί-να �ρηματικώς !�ηθήσωσι τη πανηγυ-ρι��ύση εκκλησία».

T� πανηγύρι ως εκδήλωση πρ�-%άλλει την ψυ��σύνθεση τ�υ Kαριώ-τη και την αγάπη για συμμετ��ή σεκάθε είδ�υς διασκέδαση: γάμ�, %α-!τίσια, κ.ά.

Σ�ετική είναι η ευτράπελη διήγησηπ�υ ακ�λ�υθεί: «Hπή’εν � Kαριώτηςστημ Π�ληγ κι εί(δ)εν σ’ ένα εστιατ�ρι�π�υ κάθ�υνταγ κ�σμ�ς κι ήτρωεν. Hκα-τσεγ κι αυτ�ς ηπαράγγειλεν, ή�αεγ καιστ� τέλ�ς ησηκώθειν �ρθι�ς να ευ�ηθεί:

— Aν ειν’ γάμ�ς να �ήσετε, αν ειν’ !α-�τίδι να σας �ήσει κι αν ειν’ παναΰρι κιαπ� �(γ)ρ�ν�υ!»

Πηγές:Γεωρ. N. Aικατερινίδη, «Nε�ελληνικές αιμα-

τηρές θυσίες, Λειτ�υργία – M�ρ��λ�γία –Tυπ�λ�γία», Aθήναι 1979.

Γρηγ. Γκι�έλη, «Hπειρωτικαί θρησκευτικαίπανηγύρεις», Πρακτικά A΄ Συμπ�σί�υ B�-ρει�ελλαδικ�ύ �ώρ�υ, Θεσσαλ�νίκη 1975.

Iωαν. Mελά, «Iστ�ρία της νήσ�υ Iκαρίας»,τ.2, Aθήναι 1957.

M.Γ. Mερακλή, «Eλληνική Λα�γρα�ία, Hθηκαι έθιμα», Aθήνα, εκδ. Oδυσσέας, 1986.

Aργ. Πάσ�αρη, «Λα�γρα�ική απ�στ�λήστην περι��ή τ�υ Πάπα Iκαρίας 1996–97».

Aλ. Π�υλιαν�ύ, «Λα�γρα�ικά Iκαρίας, τηςστεριάς και της θάλασσας», Aθήνα 1976.

Γ.K. Σπυριδάκη, «Eκθεσις λα�γρα�ικής α-π�στ�λής εις Δυτικήν Iκαρίαν απ� της 13μέ�ρι 31 I�υλί�υ 1962», Eπετ. Λα�γ. Aρ�.,τ. 15–16, Aθήναι 1964.

Eπ. Σταματιάδ�υ, «Iκαριακά», εν Σάμω,1893.

Aγγ. Xατ�ημι�άλη, «Eλληνική λαϊκή τέ�νη,P�υμλ�ύκι – Tρίκερι – Iκαρία», Aθήναι1931.

T� �ράσιμ� τ�υ κρέατ�ς. Στην Iκαρία τα πανηγύρια γίν�νται με κρέατα!ώων, κατσικιών, κυρίως άγριων, τα «ρασκά». H σ�αγή των !ώων γίνεταιτην παραμ�νή και δεν περιέ�ει στ�ι�εία θυσιαστικής τελετ�υργίας (�ωτ.:αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

Aνήμερα της γι�ρτής

τελείται θείαλειτ�υργία

στην εκκλησίαπ�υ γι�ρτά!ει.T� εικ�νι!�με-ν� πρ�σκύνη-

μα είναι τ�υ AηΓιαννι�ύ τ�υ

«Nηστημάρη»στις 29 Aυγ�ύ-

στ�υ, στην«Πρινέ», τ�π�-

θεσία κ�ντάστη Λαγκάδα(�ωτ.: αρ�εί�

Aργ. Πάσ�αρη).

Tραγ�ύδια και �ρ�ίO πλ�ύτ�ς των δημ�τικών τραγ�υδιών, �ι λαϊκ�ί �ργαν�παίκτες και � καριώτικ�ς ��ρ�ς

T�υ Δημήτρη Θέμελη

Kαθηγητή M�υσικ�λ�γίας στ� Tμήμα M�υσικώνΣπ�υδών τ�υ AΠΘ

ΠANTOTE με απασ�λ�ύσε τ� ερώ-τημα σετικά με τα δημ�τικά τρα-γ�ύδια της Iκαρίας. Iδιαίτερα έντ�-να με απασ�λησε τ� θέμα αυτ� �-ταν � αγαπητ�ς �ίλ�ς αείμνηστ�ςAλέ�ης Π�υλιαν�ς μ�υ έστειλε τ�π�λύτιμ� �ι�λί� τ�υ «Λαϊκά Tρα-γύδια της Iκαρίας» (Aθήνα 1964),δίν�ντάς μ�υ την ευκαιρία να συ-νειδητ�π�ιήσω τ�ν μεγάλ� πλ�ύτ�δημ�τικών τραγ�υδιών π�υ έει ηIκαριά στη λαϊκή της παράδ�ση, καιταυτ�ρ�να να αναρωτηθώ τι γίνε-ται με τη μ�υσική αυτών των τρα-γ�υδιών. Γιατί, �πως είναι γνωστ�,� λα�ς συνήθως τραγ�υδάει τατραγ�ύδια τ�υ, μάλιστα κάνει κάτιπ�λύ πι� σημαντικ�: «Φτιάνει τ�υςστί�υς τ�υ τραγ�υδιστά». Bέ�αιαείναι γεγ�ν�ς �τι σήμερα πια στηνIκαριά σπάνια ακ�ύει κανείς να τρα-γ�υδ�ύν παραδ�σιακά τραγ�ύδια.Ωστ�σ�, είναι εντυπωσιακ� τ� π�σ�έντ�νη είναι ακ�μα η παρ�υσία τ�υKαριώτικ�υ X�ρ�ύ με τη αρακτη-ριστική μελωδία τ�υ και τις π�λλέςκαι ενδια�έρ�υσες παραλλαγέςτης. Aλλωστε τ�ν «Kαριώτικ�» τ�νέ%ησα κι εγώ απ� κ�ντά και εία μά-θει να τ�ν παί%ω στη λύρα ήδη πριναπ� πενήντα �λ�κληρα ρ�νια, στηδιάρκεια της κατ�ής (1940–1944),π�υ έτυε να περάσω απ�κλεισμέ-ν�ς στ�ν Eύδηλ�. Θυμάμαι πωςπαρ’ �λη τη δυστυία π�υ επικρα-τ�ύσε εκείνη την τραγική περί�δ�και στην Iκαριά, � Kαριώτικ�ς σε �-ρισμένες περιπτώσεις –κυρίως σεγάμ�υς– παι%�ταν και �ρευ�ταν,και � σκ�π�ς τ�υ διέ�ερε απ� πε-ρι�ή σε περι�ή: άλλ� Kαριώτικ�έπαι%αν στη Mεσαριά, άλλ�ν στηνΠεραμαριά, άλλ�ν στις Pάες κ.λπ.Eίναι, επίσης, γνωστ� πως κάθε Kα-ριώτης �ργαν�παίκτης έπαι%ε –καιίσως σε �ρισμένες περιπτώσεις α-κ�μα παί%ει –τ� δικ� τ�υ Kαριώτικ�.O Kαριώτικ�ς μ�υσικά έει ένανπλ�ύτ� και μια μ�ναδική π�ι�τητα,και με την ιδιά%�υσα �υσι�γνωμίατ�υ μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τι απ�τε-λεί τη μ�υσική ταυτ�τητα της Iκα-ριάς. Λαμ�άν�ντας λ�ιπ�ν κανείςυπ�ψη τις δύ� �ασικές πρ�ϋπ�θέ-σεις στη λαϊκή παράδ�ση της Iκα-ριάς, δηλαδή απ� τη μια την πλ�ύ-σια παραδ�σιακή π�ίηση, �πως μαςπαρ�υσιά%εται στην έκδ�ση τ�υAλέ�η Π�υλιαν�ύ, και απ� την άλλητ� μελωδικ� πλ�ύτ� τ�υ Kαριώτι-κ�υ X�ρ�ύ, εύλ�γα συμπεραίν�υμε�τι κάπ�τε πρέπει να υπήραν καιτραγ�ύδια π�υ τα τραγ�υδ�ύσε �-λ�ς � λα�ς της Iκαριάς.

Oπως είναι γνωστ�, ιδιαίτερα με-τά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� �ι συν-θήκες %ωής έ�υν γενικά αλλά�εικαι αυτ� ισύει �υσικά και για την

Iκαριά. O περισσ�τερ�ς κ�σμ�ς έ-�υγε απ� τ� νησί. Oι λίγ�ι π�υ %�υνακ�μα εκεί επέλε�αν έναν πι� σύγ-ρ�ν� τρ�π� %ωής. Oι Λυράρηδεςκαι γενικά �ι �ργαν�παίκτες είναιπ�λύ σπάνι�ι. Γνωρί%�ντας �μωςπως μια παράδ�ση δεν ε�α�ανί%εταιεύκ�λα απ� έναν τ�π�, �π�υ έειτις ρί%ες της, τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ1991, π�υ ήμ�υν στ�ν Eύδηλ�, απ�-�άσισα να ανα%ητήσω Kαριώτες π�υθα μ�υ τραγ�υδ�ύσαν καριώτικατραγ�ύδια. Στην πρ�θεσή μ�υ αυτήμ�υ συμπαραστάθηκε πρ�θυμα �πρ�εδρ�ς της Πανικαριακής Aδελ-

��τητας, Φίλιππ�ς Mαυρ�γιώργης.H�γρα�ήθηκαν συν�λικά δέκατρία τραγ�ύδια, απ� τα �π�ία τα έν-δεκα είναι γνήσια Kαριώτικα, ενώ ταυπ�λ�ιπα δύ� πρ�έρ�νται απ� τηΣμύρνη. Oλα αυτά τα τραγ�ύδια με-τέγραψα �πως συνηθί%εται σε ευ-ρωπαϊκή παρασημαντική, συμπερι-λαμ�άν�ντας και μεταγρα�ές τριώνπαραλλαγών τ�υ Kαριώτικ�υ απ�παλιές η�γρα�ήσεις. Στις δύ� απ�αυτές παί%ει �ι�λί � αείμνηστ�ςΣταμάτης Bατ�ύγι�ς απ� τ� Φρα-ντάτ�, στην τρίτη Tσαμπ�υν��υλά-κα � Φώτης K�υλας απ� τις Kαρυ-

διές Pαών. Παρ�υσιά%εται λ�ιπ�νμεταγραμμέν�ς στ� πεντάγραμμ�ένας αρκετά αντιπρ�σωπευτικ�ςκύκλ�ς παραδ�σιακών τραγ�υδιώντης Iκαρίας, με κυρίαρ� τ�ν Kαριώ-τικ� X�ρ� στις διά��ρες παραλλα-γές τ�υ, π�υ �έ�αια δεν ε�αντλ�ύντη μεγάλη π�ικιλία παραλλαγών αυ-τ�ύ τ�υ μ�ναδικ�ύ στ� είδ�ς τ�υνησιώτικ�υ �ρ�ύ.

Στ� πλαίσι� αυτής της ε��ρμησηςμια �εωριστή εμπειρία ήταν για μέ-να η μετά�ασή μας (στις 29.8.91) μετ�ν πρ�εδρ� Φίλιππ� Mαυρ�γιώργη

Kάτ�ικ�ι της περι��ής τ�υ Πάπα ��ρεύ�υν τ�ν παραδ�σιακ� καριώτικ�. Στις ημέρες μας σπάνια μπ�ρεί κανείς να δειτ� ��ρ�. (�ωτ.: αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

O ΣταμάτηςBατ�ύγι�ς(Ψα�τ�ύρι),δε"ι�τέ�νηςτ�υ #ι�λι�ύ, έπαι$ε την παραλλαγήτ�υ καριώτι-κ�υ ��ρ�ύ,τ�ν «τσαμ�ύ-ρικ�» ή «περα-μαρίτικ�».(�ωτ.: αρ�εί��ικ�γ. Bατ�ύ-γι�υ).

και τ�ν τ�τε πρ�εδρ� της κ�ιν�τη-τας Pαών Kώστα K�υλα στ�υςBρακάδες, �π�υ επισκε�θήκαμετ�ν 94ρ�ν� τ�τε Γαρύ�αλλ� Γα-γλία. O λε�έντης αυτ�ς γέρ�ς είετ� κ�υράγι� να μας τραγ�υδήσειτραγ�ύδια π�υ θυμ�ταν ακ�μα απ�τα νιάτα τ�υ, �ταν τα�ίδευε με τ�καΐκι τ�υ στη Σμύρνη. Δύ� απ� τατραγ�ύδια τ�υ π�υ συμπεριλαμ�ά-ν�νται στις μεταγρα�ές μ�υ –«Hγι�ρτή σας �ίλ�ι μ�υ» και «Σ’ αυτ�τ� σπίτι π�υ ’ρθαμε»– είναι επιτρα-πέ%ια τραγ�ύδια με αστικ� αρα-κτήρα, με πλ�ύσια μελίσματα γεμά-τα πάθ�ς και έντ�ν� ανατ�λίτικ�ρώμα, γι’ αυτ� τ� λ�γ� π�λύ πιθα-ν� να πρ�έρ�νται απ� τη Σμύρνη.

Στ� σπίτι τ�υ Γαγλία μας τραγ�ύ-δησε και η κ�ρη τ�υ κυρία Oλγα Γα-γλία δυ� τραγ�ύδια. T� «Tραγ�ύδιτ�υ απ�αιρετισμ�ύ», π�υ �πωςμας είπε τ� είε μάθει απ� τη μητέ-ρα της, έει επίσης αστικ� αρα-κτήρα, ωστ�σ� δια��ρετικής υ�ήςσε σέση με τα τραγ�ύδια π�υ μαςτραγ�ύδησε � πατέρας της. Eίναι έ-να τραγ�ύδι ν�σταλγικ� με απ�λυ-τα συμμετρική μελωδική διάρθρω-ση, στ� στιλ παλι�ύ «αστικ�ύ τρα-γ�υδι�ύ». T� δεύτερ� τραγ�ύδιπ�υ μας τραγ�ύδησε έει μια εν-δια�έρ�υσα και γνήσια δημ�τικήμελωδία, αν και τ� κείμεν� τ�υ εί-ναι τ� γνωστ� επαινετικ� της πρω-τ�ρ�νιάς «Σ’ αυτ� τ� σπίτι π�υ’ρθαμε», π�υ μας τραγ�ύδησε και �πατέρας της, �μως σε δια��ρετικήπαραλλαγή. O επ�μεν�ς σταθμ�ςμας ήταν �ι Kαρυδιές Pαών, �π�υεπισκε�θήκαμε τ�ν μ�ναδικ� τηςπερι�ής �ργαν�παίκτη και κατα-σκευαστή τσαμπ�υν��υλάκας, Φώ-τη K�υλα, 77 τ�τε ρ�νώ. Hμασταν�μως άτυ�ι, γιατί � άνθρωπ�ς ή-ταν κατάκ�ιτ�ς απ� καιρ� και δενμπ�ρ�ύσε να μας παί�ει. Aπ� μιαπαλιά τ�υ η�γρά�ηση π�υ μ�υ έ-δωσαν �ι δικ�ί τ�υ έκανα τη μετα-γρα�ή της μελωδίας, π�υ παί%ει σεευρωπαϊκή μ�υσική σημει�γρα�ία,η �π�ία ήταν μια παραλλαγή τ�υKαριώτικ�υ πρ�σαρμ�σμένη στ� ι-δι�μ�ρ�� παί�ιμ� της τσαμπ�υν�-�υλάκας, �πως αρακτηριστικά �-ν�μά%�υν τη νησιώτικη τσαμπ�ύνα(γκάιντα) στην Iκαριά.

Aμπελ�κ�υτσ�ύραOλα τα υπ�λ�ιπα τραγ�ύδια αυ-

τής της συλλ�γής μ�υ τα τραγ�ύ-δησαν �ίλ�ι και �ίλες στην περι�ήτ�υ Eυδήλ�υ. Aνάμεσα στα τραγ�ύ-δια π�υ μ�υ έκαναν ιδιαίτερη εντύ-πωση είναι και η Aμπελ�κ�υτσ�ύ-ρα, π�υ μ�υ τραγ�ύδησε αρικά ηκυρία Π�λυ�ένη Mαυρ�γιώργη απ�τ� Kεραμέ. Σε μια νέα η�γρά�ησηπ�υ έγινε τ�ν Aπρίλι� 1994, στ�σπίτι της κ. Aγγελικής Kαρνα-�ά–Mπαστ�ύνα στ�ν Eύδηλ�, τ� ί-δι� αυτ� τραγ�ύδι, �πως και μερικάάλλα, τραγ�ύδησαν εκτ�ς απ� τηνίδια και τ�ν σύ%υγ� της, η κ. Π�λυ-�ένη Mαυρ�γιώργη και � κ. Xρυσ�-στ�μ�ς Mαυρ�γιώργης. N�μί%ωπως η Aμπελ�κ�υτσ�ύρα έει �λατα αρακτηριστικά εν�ς γνήσι�υδημ�τικ�ύ τραγ�υδι�ύ, στην πρ�-κειμένη περίπτωση γνήσι�υ καριώ-

τικ�υ τραγ�υδι�ύ, τ�σ� ως κείμεν��σ� και ως μελωδία. Mεταγρά��-ντας τη μελωδία αυτ�ύ τ�υ τραγ�υ-δι�ύ, πρέπει να πω �τι έμεινα έκ-πληκτ�ς διαπιστών�ντας �τι είναισε μέτρ� 7/8, δηλαδή στ� ρυθμ�τ�υ γνωστ�ύ πανελλήνια συρτύKαλαματιανύ. H έκπλη�ή μ�υ αυτή��ειλ�ταν τ�σ� στ� γεγ�ν�ς �τι, ε-πειδή πρ�κειται για τραγ�ύδι τηςτά�λας και �ι �ρευτικ�, � ρυθμ�ςτ�υ σε 7/8 δεν έγινε αρικά με τηνακρ�αση άμεσα αισθητ�ς, αλλά συ-νειδητ�π�ιήθηκε κατά τη μεταγρα-�ή τ�υ στ� πεντάγραμμ�, �σ� καιστ� �τι δεν περίμενα να συναντήσωτραγ�ύδι σε 7/8 στην Iκαριά. Oμωςτ� γεγ�ν�ς αυτ� επι�ε�αιώνει τηνευρεία διάδ�ση τ�υ ρυθμ�ύ τ�υσυρτ�ύ Kαλαματιαν�ύ σε �λ�κληρ�τ�ν ελλαδικ� ώρ�, τ�υ αραί�υαυτ�ύ ρυθμ�ύ, π�υ σύμ�ωνα μεδιαπιστώσεις της μ�υσικ�λ�γικήςέρευνας, έει την πρ�έλευσή τ�υστ�ν αραί� «��ρει άλγ» γνω-στ� στην αραι�τητα ως ρυθμικήπαραλλαγή τ�υ δακτυλικ�ύ μέτρ�υ,π�υ συναντάμε και στ�ν Oμηρ� καιπ�υ επι�ιώνει στη δημ�τική μαςμ�υσική στ� ρυθμ� 7/8 τ�υ Kαλαμα-τιαν�ύ. Πραγματικά η μ�υσική τηςAμπελ�κ�υτσ�ύρας παρ�υσιά%ειμια ιδιαίτερα ενδια�έρ�υσα μελω-δική και μετρική διάρθρωση: απ�τε-λείται συν�λικά απ� 8 μ�υσικά μέ-τρα σε 7/8, π�υ διαρθρών�νται ανά

δύ� μέτρα με αρακτηριστικές με-λωδικές καταλή�εις π�υ συμπί-πτ�υν με αντίστ�ιες καταλή�ειςτ�υ π�ιητικ�ύ κειμέν�υ. T� κείμεν�απ�τελείται απ� ιαμ�ικ�ύς δεκαπε-ντασύλλα��υς, π�υ είναι τ� πι� δια-δ�μέν� είδ�ς στί�υ στ� δημ�τικ�μας τραγ�ύδι και π�υ, �πως είναιγνωστ�, ωρί%εται σε δύ� ημιστίια:ένα �κτασύλλα�� και ένα επτασύλ-λα��.

Στην Aμπελ�κ�υτσ�ύρα, τ� ώρι-σμα αυτ� τ�υ στί�υ σε δύ� ημιστί-ια έει απ�λυτη αντιστ�ιία και στηδιάρθρωση της μελωδίας, γιατί στ�σημεί� αυτ� δημι�υργείται επίσηςμελωδική κατάλη�η π�υ παρατείνειτην αντίστ�ιη κατάλη�η (8η συλλα-�ή) τ�υ πρώτ�υ ημιστιί�υ. H μελω-δία λ�ιπ�ν αυτή π�υ επαναλαμ�ά-νεται με κάθε στρ��ή τ�υ κειμέν�υ–πράγμα π�υ συναντάμε στα περισ-σ�τερα δημ�τικά μας τραγ�ύδια–κινείται μέσα στην έκταση εν�ς πε-ντά�ρδ�υ και θυμί%ει �υ%αντινήψαλμωδία. T� κείμεν� τ�υ είναι έ-νας ύμν�ς στ� αμπέλι και στ� κρασί,κι αυτ� δεν είναι τυαί� γιατί, �πωςείναι γνωστ� απ� την αραι�τητα,τ� αμπέλι ταυτι%�ταν με την Iκαριάα��ύ τ� κρασί, � περί�ημ�ς πρά-μνις ίνς π�υ ανα�έρεται απ�π�λλ�ύς αραί�υς συγγρα�είς, ή-ταν τ� κύρι� πρ�ϊ�ν της. T� τραγ�ύ-δι λ�ιπ�ν αυτ�, πέρα απ� την αναμ-�ισ�ήτητη π�ι�τητά τ�υ, έει μία

μ�ναδικ�τητα και απ� άπ�ψη θεμα-τ�λ�γίας π�υ σετί%εται άμεσα μετην ιστ�ρία και την ίδια την υπ�στα-ση της Iκαριάς.

Aπ� τα υπ�λ�ιπα τραγ�ύδια π�υμ�υ τραγ�ύδησαν στ�ν Eύδηλ�,στ� σπίτι της κ. Kαρνα�ά, τ� ένα α-π� αυτά είναι ένα ενδια�έρ�ν ερω-τικ� τραγ�ύδι στ� καριώτικ� γλωσι-κ� ιδίωμα (H�ας αρνί κι ηρνήθης μεκι ερί�ην κι η�ηκές με), με αρα-κτηριστικ� ρε�ρέν. H κύρια μελω-δία καλύπτεται κι εδώ απ� ιαμ�ι-κ�ύς δεκαπεντασύλλα��υς, ενώστ� ρε�ρέν έ�υμε τρ�αϊκ�ύς �-κτασύλλα��υς στί�υς. Aνά δύ�δεκαπεντασύλλα��ι π�υ τραγ�υδι-�ύνται με την κύρια μελωδία τ�υτραγ�υδι�ύ σηματί%�υν στρ��ές,στις �π�ίες παρεμ�άλλεται πάντ�-τε τ� ρε�ρέν. T� δεύτερ� τραγ�ύδιείναι τ� γνωστ� πανελλήνια τρα-γ�ύδι τ�υ γάμ�υ: «Γαμπρέ τη νύ�ην’ αγαπάς». T� τρίτ� τραγ�ύδι είναιη «κλασική» τραγ�υδιστή παραλλα-γή τ�υ Kαριώτικυ με τη αρακτη-ριστική τριμερή διάρθρωση (α�γ)της μελωδίας.

Bι�λί και λύραTελειών�ντας τη σύντ�μη αυτή

περιγρα�ή των τραγ�υδιών, θέλωνα α�ιερώσω λίγες σειρές ακ�μαγια τ�ν Kαριώτικ�. O Kαριώτικ�ς α-νήκει στ�ν τύπ� τ�υ νησιώτικ�υσυρτ�ύ σε διμερή ρυθμ� (2/4). Oιπαραλλαγές τ�υ Bατ�ύγι�υ παρ�υ-σιά%�υν έναν ιδιαίτερα αναπτυγμέ-ν� για λαϊκ� �ρ� έντεν� αρα-κτήρα. T� γεγ�ν�ς αυτ� έει άμεσησέση με την τενική τ�υ �ι�λι�ύ.

Π�λλ�ί Λυράρηδες εγκατέλειψαντη λύρα τ�υς και άρισαν να παί-%�υν �ι�λί, επειδή τ� �ι�λί τ�υςπρ�σ�έρει μεγαλύτερες τενικέςκαι ηητικές δυνατ�τητες. Aυτ�δεν ισύει μ�ν� για τ�υς Λυράρη-δες της Iκαρίας, αλλά και άλλων ελ-ληνικών περι�ών. Oμως, εκείν�π�υ στην περίπτωση αυτή έει ιδι-αίτερη σημασία είναι �τι τ� �ι�λί α-��μ�ιώθηκε μέσα στ� ώρ� της ελ-ληνικής δημ�τικής μ�υσικής και με-τα�λήθηκε σε εκ�ραστικ� της �ρ-γαν� με �λα εκείνα τα ιδιαίτεραγνωρίσματα π�υ αρακτηρί%�υντην τενική και τ� παί�ιμ� των λαϊ-κών μας �ργαν�παικτών.

Kατά τη δεύτερη μετά�αση μ�υστην Iκαρία, τ�ν Aπρίλι� 1995, είατην ευκαιρία να η�γρα�ήσω τ�ν«Kαριώτικ�» παιγμέν� στη λύρα α-π� τ�ν μ�ναδικ� σήμερα στην Iκα-ριά λυράρη Γιώργ� Mαματά, π�υ %ειστ� �ρειν� ωρι� Δρ�ύτσ�υλα.Eει ιδιαίτερη μ�υσικ�λα�γρα�ικήα�ία η εκδ�ή αυτή τ�υ «Kαριώτι-κ�υ», παιγμέν�υ στην καριώτικηλύρα – π�υ ήταν πάντα τ� κατε��-ήν παραδ�σιακ� της μ�υσικ� �ρ-γαν�. Στις η�γρα�ήσεις μ�υ περι-λαμ�άν�νται επίσης και τα ε�ήςτραγ�ύδια: «Aμπέλι μυ στρα��ρα-δ», «Σήμερα είν’ η σ��λη συ» και«Στυ Πάπα τ μπυγά#ι» π�υ μ�υτραγ�ύδησε η κ. Kλειώ Mελά – Kα-ραμπάση στ�ν Eύδηλ�, «Eίμ’ εργά-της τυ λιμένς» π�υ μ�υ τραγ�ύ-δησαν � κ. Θεμιστ�κλής Aτισής καιη κ. Δέσπ�ινα Aτισή στην AκαμάτραMεσαριάς.

O Φώτης K��ιλας, δε"ι�τέ�νης και κατασκευαστής της τσαμπ�υν��υλάκας,�πως �ν�μά$�υν τη νησιώτικη τσαμπ�ύνα (γκάιντα) στην Iκαρία. (�ωτ.: αρ-�εί� X. Mαλα�ία).

Oι ιαματικές πηγέςΓνωστές απ� την αρ�αι�τητα για τις θεραπευτικές τ�υς ιδι�τητες, παραμέν�υν ανα�ι�π�ίητες

T�υ Θανάση Bασίλαρ�υ

Δημ�σι�γρά�υ

TA ΛOYTPA της Iκαρίας και �ι θερα-πευτικές τ�υς ιδι�τητες είναι γνω-στά απ� την αρ�αι�τητα. Oπωςμαρτυρ�ύν �ι πηγές, τα ευρήματακαι τα τ�πωνύμια, �ργανωμένες ε-γκαταστάσεις για λ�υ�μεν�υς λει-τ�υργ�ύσαν στις αρ�αίες Θέρμεςτ�υλά�ιστ�ν απ� τ� 400 π.X. Γιατ�υς ασθενείς των γύρω νησιών αλ-λά και των παραλίων της Iωνίας ηIκαρία ήταν π�λ�ς έλ�ης και τ�π�ςελπίδας για θεραπεία. Στις �ργανω-μένες εγκαταστάσεις της αρ�αίαςλ�υτρ�π�λης εί�ε αναπτυ�θεί έναείδ�ς θεραπευτικ�ύ τ�υρισμ�ύ απ�π�λύ νωρίς.

H λή�η της περι�δ�υ ακμής τωνλ�υτρών σήμανε �ταν έπειτα απ�μια τρ�μερή κατ�λίσθηση, π�υ δενέ�ει πρ�σδι�ρισθεί �ρ�ν�λ�γικά, τ�μεγαλύτερ� μέρ�ς της αρ�αίαςλ�υτρ�π�λης, π�υ "ρισκ�ταν περί-π�υ τριακ�σια μέτρα ανατ�λικά τηςσημερινής, "υθίστηκε στη θάλασ-σα. Mέ�ρι σήμερα σώ#�νται ερείπιααπ� τ� μικρ� κ�μμάτι της π�λης,π�υ έμεινε στην επι$άνεια και κά-π�ια πρ�σθετα κτίσματα της ρωμαϊ-κής περι�δ�υ. Aνάμεσά τ�υς καιμια υπαίθρια πισίνα λα�ευμένη σε"ρά��. Mέσα απ� αυτήν ανα"λύ#ειιαματικ� νερ� και �ι λ�υ�μεν�ι τη�ρησιμ�π�ι�ύν μέ�ρι σήμερα. Στηθαλάσσια περι��ή γύρω απ� τα ε-ρείπια, στ� σημεί� δηλαδή �π�υ άλ-λ�τε δέσπ�#ε η αρ�αία λ�υτρ�π�ληκαι είναι γνωστ� στ�υς ντ�πι�υς μετην �ν�μασία «�αλασμένα Θέρμα»,ανα"λύ#�υν δεκάδες πηγές. Ωστ�-σ�, π�τέ μέ�ρι σήμερα δεν έγινανανασκα$ές στην περι��ή, π�υ θαμας έδιναν περισσ�τερα στ�ι�είαγια τ� πώς γιν�ταν �ρήση της λ�υ-τρ�θεραπείας και πώς α�ι�πι�ύ-νταν �ι πηγές στην αρ�αι�τητα.

Περί�δ�ς ακμής

Oι κατά καιρ�ύς κατακτητές τ�υνησι�ύ έδωσαν στις ιαματικές πη-γές δικά τ�υς �ν�ματα, γεγ�ν�ςπ�υ επι"ε"αιώνει �τι τις �ρησιμ�-π�ι�ύσαν. O�ι "έ"αια στ� σημεί� �-π�υ "ρίσκ�νταν τα αρ�αία λ�υτρά,αλλά στην περι��ή �π�υ "ρίσκ�νταιτα σημερινά Θέρμα.

Oι πι� γνωστές πηγές της Iκαρίαςείναι η πηγή τ�υ Aσκληπι�ύ (πρώηνM�υστα$ά) στ�ν Aγι� Kήρυκ�,πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ, �ι πηγέςτης περι��ής Λευκάδα, τρία �ιλι�-μετρα δυτικά της πρωτεύ�υσας, καιη πηγή της Aγίας Kυριακής κ�ντάστ� αερ�δρ�μι�. H α�ι�π�ίησή τ�υςπαραμένει ακ�μη και σήμερα υπ�-τυπώδης.

Aμέσως μετά την απελευθέρωσητης Iκαρίας, τ� 1912, άρ�ισαν νασ�εδιά#�νται πρ�γράμματα εκμε-

τάλλευσης τ�υ ιαματικ�ύ πλ�ύτ�υ.Στη δεκαετία τ�υ ’20 συστάθηκαν �ιπρώτες εταιρίες απ� ντ�πι�υς καιάρ�ισε η κατασκευή �εν�δ��είωνκ�ντά στις πηγές με σκ�π� τηνπρ�σέλκυση λ�υ�μένων. Eπισκέ-πτες απ� �λ�κληρη την Eλλάδα αλ-λά και απ� άλλες �ώρες της Eυρώ-πης άρ�ισαν να επισκέπτ�νται τ�νησί και γρήγ�ρα ε�απλώθηκε η$ήμη των θεραπευτικών ιδι�τήτωντων πηγών της Iκαρίας. Mέ�ρι τ�1940 κτίσθηκαν δεκάδες �εν�δ�-�εία και η περι��ή ήκμασε, καθώς�ι κάθε είδ�υς επι�ειρήσεις π�υσ�ετί#�νταν με τη λειτ�υργία τωνλ�υτρών ευημερ�ύσαν.

Yπ��άθμιση

Στη δεκαετία τ�υ ’40, αρ�κά � B΄Παγκ�σμι�ς Π�λεμ�ς και στη συνέ-�εια η εμ$ύλια διαμά�η ανέκ�ψαντην �ικ�ν�μική ευμάρεια και την ε-πι�ειρηματική ακμή τ�υ νησι�ύ.Π�λλ�ί απ� τ�υς ε��ριστ�υς, π�υάρ�ισαν να $θάν�υν στ�ν Aγι� Kή-ρυκ� και στα Θέρμα τ� 1945, ήτανεπιστήμ�νες π�υ ασ��λήθηκαν μετη μελέτη των πηγών και ανέδει�ανκάπ�ιες, �πως αυτές τ�υ Aπ�λλωνακαι της Aρτέμιδ�ς, η σημασία των�π�ίων έως τ�τε εθεωρείτ� υπ�δε-έστερη. Mάλιστα, μεγάλ� ενδια$έ-ρ�ν για τις θεραπευτικές ιδι�τητες

των πηγών έδει�αν και μέλη της α-μερικανικής αντιπρ�σωπείας, π�υεπισκέ$θηκαν τ� νησί στ� πλαίσι�των απ�στ�λών της UNRA.

H υπ�"άθμιση και η καθυστέρησητης δεκαετίας τ�υ ’40 �υσιαστικάδεν απ�καταστάθηκαν π�τέ. Στηδεκαετία τ�υ ’50 κατασκευάστηκανδύ� υδρ�θεραπευτήρια, π�υ "ελ-τίωσαν κάπως την κατάσταση. Hδιαμά�η π�υ �έσπασε ανάμεσαστ�ν Eθνικ� Oργανισμ� T�υρισμ�ύκαι στ�ν τ�πικ� δήμ� για την εκμε-τάλλευση των πηγών και συνε�ί-στηκε για 30 και πλέ�ν �ρ�νια λει-τ�ύργησε ως τρ��πέδη σε κάθεπρ�σπάθεια α�ι�π�ίησης. A�ί#ει νασημειωθεί �τι στις αρ�ές τις δεκαε-τίας τ�υ ’50 η Διεθνής Συν�μ�-σπ�νδία Aναπήρων, π�υ αριθμεί ε-κατ�μμύρια μέλη, ε�έ$ρασε ενδια-$έρ�ν για επενδύσεις στην Iκαρία,ώστε να κατασκευασθ�ύν εγκατα-στάσεις σύγ�ρ�νες, π�υ θα πρ�-σείλκυαν π�λλ�ύς αθενείς. Tην τε-λευταία στιγμή και ενώ εί�ε δ�θείπρ�έγκριση για τ� �ώρ� λειτ�υρ-γίας των εγκαταστάσεων, η συμ$ω-νία ναυάγησε.

Σ�έδια επί �άρτ�υ

Δυστυ�ώς �ι ιαματικές πηγές τηςIκαρίας εί�αν την ίδια μ�ίρα με τιςυπ�λ�ιπες της �ώρας μας. Δεν υ-

πήρ�ε πρ�γραμματισμ�ς για την α-�ι�π�ίησή τ�υς και την ανάπτυ�ητ�υ θεραπευτικ�ύ τ�υρισμ�ύ, π�υθα απ�τελ�ύσε πηγή εισρ�ής συ-ναλλάγματ�ς στ� νησί και μάλιστα�λ� τ� �ρ�ν� και ��ι επ��ικά.

Στη δεκαετία τ�υ ’80 η ETBA ανέ-λα"ε να συντά�ει μελέτη σε συνερ-γασία με τ�ν Δήμ� Aγί�υ Kηρύκ�υγια την κατασκευή πρ�τυπης λ�υ-τρ�π�λεως. Oύτε αυτ� τ� σ�έδι� υ-λ�π�ιήθηκε π�τέ, �πως π�τέ δενλειτ�ύργησε η τ�υριστική σ��λήIκαρίας, π�υ επρ�κειτ� να εκπαι-δεύει νέ�υς σε ειδικ�τητες σ�ετι-κές με τη λ�υτρ�θεραπεία.

Eκτιμάται �τι η α�ι�π�ίηση τωνιαματικών πηγών και η συνακ�λ�υ-θη �ικ�ν�μική ανάπτυ�η θα "�η-θ�ύσαν στη συγκράτηση των Iκα-ριωτών στ� νησί τ�υς, �π�υ σήμερακατ�ικ�ύν μ�λις έ�ι �ιλιάδες άτ�μα,εκ των �π�ίων μάλιστα τ� 80% αυ-τών είναι συντα�ι�ύ��ι.

Θα πρέπει, τέλ�ς, να σημειωθεί�τι την τελευταία δεκαετία �ι επι-σκέπτες των λ�υτρών μειώθηκανκατά 50% και αναμένεται � αριθμ�ςτ�υς να μειωθεί περισσ�τερ� εάνε�ακ�λ�υθήσει να υ$ίσταται τ� κα-θεστώς εγκατάλειψης και δεν γί-ν�υν "ήματα στην κατεύθυνση τηςα�ι�π�ίησης και τ�υ εκσυγ�ρ�νι-σμ�ύ των εγκαταστάσεων.

Tα Θέρμα, η λ�υτρ�π�λη της Iκαρίας με τις γνωστές απ� την αρ�αι�τητα πηγές, δεν έτυ�αν της α�ι�π�ίησηςπ�υ θα έπρεπε, με απ�τέλεσμα τη συνε�ή μείωση των επισκεπτών και των εσ�δων (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

H γραμμωτή νερ�ελώνα, είδς νερ�ελώνας τυ γλυκύ νερύ, συναντάταισε κάθε μικρ� υγρ�τπ τυ νησιύ (�ωτ.: αρ�εί Mυσείυ Γυλανδρή).

O κρυπττσικνιάς, ένα πλύ σπάνι υδρ��ι πυλί, απαντάται στυς υγρ�τ-πυς της Iκαρίας (�ωτ.: αρ�εί Mυσείυ Γυλανδρή).

H �ύση της IκαρίαςΣτ�ι�εία απ� την άγρια πανίδα και �λωρίδα – O κίνδυν�ς απ� τις πυρκαγιές

O στα�τπετρ�κλης είναι ένα απ� τα πλλά είδη πυλιών, πυ ανα�ητύν α-σ�άλεια στ �ρα�ώδες τπί της Iκαρίας. H ευρύτερη περι�ή της Iκαρίαςκαι των Φύρνων έ�ει πρταθεί για έντα"η στ Kιντικ� Δίκτυ Φύση 2000,λ�γω της μεγάλης �ιπικιλ�τητας πυ παρυσιά�ει (�ωτ.: αρ�εί MυσείυΓυλανδρή).

H κυμαριά είναι πλύ συνηθισμέν �υτ� στην Iκαρία, καθώς ανήκει στη με-σγειακή μακία �λάστηση, πυ καλύπτει τ μεγαλύτερ μέρς τυ νησιύ(�ωτ.: αρ�εί Mυσείυ Γυλανδρή).

Tων Mαρίας Δημάκη

Bι�λ�γ�υ στ� εντ�μ�λ�γικ� τμήμα τ�υ M�υσεί�υ Γ�υλανδρή Φυσικής Iστ�ρίας

A�ιλλέα Δημητρ�πυλυ

Tμήμα �ερσαίας �ω�λ�γίας τ�υ M�υσεί�υ Γ�υλανδρή Φυσικής Iστ�ρίας

H IKAPIA �ρίσκεται ανάμεσα στη Σά-μ� και τη Mύκ�ν�, στα �ρια δύ� νη-σιωτικών συμπλεγμάτων, των Kυ-κλάδων και των νησιών τ�υ Aνατ�-λικ�ύ Aιγαί�υ. Eπειδή, ακρι�ώς, ηγεωγρα�ική της θέση είναι �ριακή�σ�ν α��ρά και τα δυ� νησιωτικάσυμπλέγματα, η Iκαρία μ�ιρά�εται�ρισμένα στ�ι�εία με τις Kυκλάδεςκαι άλλα με τα μεγαλύτερα νησιάτ�υ Aνατ�λικ�ύ Aιγαί�υ. Ωστ�σ�,διαθέτει και αρκετά μ�ναδικά στ�ι-�εία, π�υ δεν συναντώνται π�υθενάαλλ�ύ.

H ψηλ�τερη κ�ρυ�ή της Iκαρίας�ρίσκεται στ� ��υν� Aθέρας (1.042μ.), στ� κέντρ� τ�υ νησι�ύ. Oι πε-ρισσ�τερες ακτές της είναι πετρώ-δεις και �ρα�ώδεις αλλά υπάρ��υνκαι μερικές αμμ�υδιές. Π�λύ σημα-ντική είναι η παρ�υσία μικρών π�τα-μών και ρυακιών, π�υ έ��υν νερ� σε�λ�κληρη τη διάρκεια τ�υ �ρ�ν�υ.E$αιρετικ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά-��υν �ι ιαματικές πηγές της, π�υ α-νήκ�υν στην κατηγ�ρία των αλιπη-γών ραδιενεργών.

H Iκαρία πρ�σέλκυσε απ� π�λύνωρίς τ� ενδια�έρ�ν των ερευνη-τών, και ιδίως των ��ταν�λ�γων. Σταν�τια τ�υ νησι�ύ υπάρ��υν μεγάλ�ιασ�εστ�λιθικ�ί �ρά��ι. Σε αυτή τηνπερι��ή �ρίσκ�νται π�λλά απ� τα εν-δημικά �υτά τ�υ νησι�ύ, δηλαδή εί-δη π�υ δεν υπάρ��υν π�υθενά αλ-λ�ύ στ�ν κ�σμ�. Xαρακτηριστικά εν-δημικά είδη και υπ�είδη τ�υ νησι�ύείναι: η Παιώνια της Iκαρίας Paeoniamascula icarica, η ΔακτυλίτιδαDigitalis cariensis, η P�ριπα Roripa

icarica και τ� Σύμ�υτ� Symphytumicaricum. Π�λύ σημαντικ� είναι τ� εί-δ�ς Iberis runemarkii, τ�υ �π�ί�υ υ-πάρ�ει μ�ν� ένας μικρ�ς πληθυσμ�ςστην Πράγια και πρ�στατεύεται τ�σ�απ� την ελληνική ν�μ�θεσία �σ� καιαπ� τη σύμ�αση της Bέρνης.

H �λάστηση της Iκαρίας σε μερικάπρ�στατευμένα σημεία δεί�νει πωςτ� νησί ήταν στ� παρελθ�ν καλυμ-μέν� με δάση. Σήμερα, κυρίως λ�γωτων πυρκαγιών και της υπερ��σκη-σης, τα δάση περι�ρί��νται σε συ-γκεκριμένα σημεία, κυρίως στα ��-ρεια τ�υ νησι�ύ. T� είδ�ς τ�υ πεύ-κ�υ π�υ επικρατεί είναι τ� Pinusbrutia· επίσης υπάρ��υν μικτ�ί σ�η-ματισμ�ί τ�υ κυπαρισσι�ύCupressus sempervirens. Σύμ�ωναμε επιστημ�νικές μελέτες, υπάρ-��υν περισσ�τερα απ� 100 είδη δέ-ντρων και θάμνων στ� νησί. Mερικάαπ� τα πι� �αρακτηριστικά είναι η α-ρε�τιά, η �ελανιδιά και τ� π�υρνάρι,ενώ πλατάνια �ρίσκ�νται γύρω απ�μ�νιμα μικρά π�τάμια, κυρίως στα α-νατ�λικά τ�υ νησι�ύ. T� μεγαλύτε-ρ� μέρ�ς τ�υ νησι�ύ καλύπτεται α-π� μεσ�γειακή μακία �λάστηση, �-πως η κ�υμαριά και � σ�ίν�ς, και�ρύγανα, �πως η κ�υμαριά, η α�ά-να, τ� θυμάρι, κ.ά.

Eρπετά και π�υλιάH ερπετ�πανίδα της περι��ής έ�ει

μικρασιατική καταγωγή, αν και δενυπάρ�ει τ� θαμν��ιδ�, �αρακτηρι-στικ� είδ�ς της �ω�γεωγρα�ικής αυ-τής εν�τητας. Aπ� τα ερπετά ένα υ-π�είδ�ς σαύρας, τ� Kρ�κ�δειλάκιLaudakia stellio doani περιγρά�ηκεγια πρώτη ��ρά με �άση δείγματα α-π� την Iκαρία, ενώ η Σαύρα της Iκα-ρίας Lacerta oerizeni oerzeni υπάρ-�ει μ�ν� σε αυτ� τ� νησί, σύμ�ωναμε τις τελευταίες αναθεωρήσεις σεεπίπεδ� συστηματικής. Kαι τα δυ�αυτά είδη είναι γνωστά στ�υς ντ�πι-

T�υ Θωμά Kατσαρύ

Συντηρητή Aρ�αι�τήτων και Eργων Tέ�νης, μέλ�υς τ�υ Συλλ�γ�υ Eλλήνων Συλλεκτών Oρυκτών και Aπ�λιθωμάτων

EIXA την τύ�η να γνωρίσω τ�ν Hλ.Φ�υντ�ύλη � �π�ί�ς υπήρ$ε ��ιτη-τής τ�υ αειμνήστ�υ γεωλ�γ�υ Kτε-νά κατά τα έτη 1924–1927. O νεαρ�ςτ�τε ��ιτητής ήταν η αιτία να επι-σκε�θεί την Iκαρία � Kτενάς, �π�υέπειτα απ� μακρ��ρ�νη μελέτη συ-νέγραψε σ�ετική μ�ν�γρα�ία μετ�ν τίτλ�: Decuverte du pliocéneinferier marin dans l’ ile Nicaria (MerEgée) – C.R.Ac.Scienees 184, 758,Paris 1927.

Στη θέση «Kεραμέ» Iκαρίας σε πε-τρώματα πλει�καινικής ηλικίας(Kτενάς 1927) ανακαλύ�θηκαν απ�-τυπώματα �ύλλων, καρπών, σπ�-ρίων, τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ 1992.

Tα δείγματα αυτά παρ�υσιάστη-καν για πρώτη ��ρά στην 2η ΔιεθνήEκθεση Oρυκτών και Aπ�λιθωμά-των, στην Aθήνα τ� 1994, στ� Eθνι-κ� Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί�, η �π�ίαδι�ργανώθηκε απ� τ�ν Σύλλ�γ�Eλλήνων Συλλεκτών Oρυκτών καιAπ�λιθωμάτων.

Mεγάλ� ήταν τ� ενδια�έρ�ν γιατα σημαντικά απ� απ�ψεως αρτι�-τητας δείγματα, απ� μια περι��ή, η�π�ία μάλιστα για πρώτη ��ρά έδι-νε τέτ�ι� υλικ�.

H αναγνώρισή τ�υς έγινε απ� τ�νκαθηγητή Eυάγγελ� Bελιτ�έλ� τ�υT�μέα IΣT. Γεωλ�γίας και Παλαι�-ντ�λ�γίας τ�υ Παν/μί�υ Aθηνών.Aναγνωρίστηκαν τα ακ�λ�υθα:δρυς, λεύκα, πλάταν�ς, σ�ενδάμη,κών�ι κων��ρων, κ.ά.

H Iκαρία παρ�υσιά�ει μεγάλ� εν-δια�έρ�ν απ� γεωλ�γική και παλαι-

�ντ�λ�γική σκ�πιά. Oπως είναι γνω-στ�, � Hλ. Φ�υντ�ύλης εντ�πισεστ� νησί κατά τη «διάν�ι$η» τ�υ λι-μέν�ς τ�υ Eυδήλ�υ απ�λιθωμένα �-στά ελέ�αντα άν�υ (elephasminov), ανακάλυψη για την �π�ίακαι τιμήθηκε.

Aνα�έρ�νται εμ�ανίσεις σιδηρ�-μεταλλεύματ�ς, μεικτών θει�ύ�ων,�αλκ�ύ�ων μεταλλευμάτων στ�Mεταλλ�γεννετικ� Xάρτη της Eλλά-δ�ς, 1965. Yπάρ�ει σμύριδα σε μι-κρές εμ�ανίσεις σύμ�ωνα με τ�νXιώτη 1966. O γρανίτης απετέλεσεένα ευρύτατα διαδεδ�μέν� �ικ�δ�-μικ� υλικ� μεγάλης αντ��ής, καθώςκαι � σ�ιστ�λιθ�ς υπ� μ�ρ�ή πλα-κών, �ι γνωστές σε �λ�υς «πλάκεςIκαρίας», των �π�ίων η �ρήση είναιγια επένδυση.

Mετά την πρώτη μελέτη τ�υ Kτε-νά πλήθ�ς επιστημ�νων μελέτησαντ� νησί και έγραψαν γι’ αυτ�:

Γεωργαλάς Γ. 1953: «Les terraseslittorales de la cote sud–orientaldelile de Nikaria» (Mετ. Egée) –Pract. Acad. Athènes, Kίσκυρας Δ.1965: «Yδρ�γεωλ�γική Mελέτη α-��ρώσα την περι��ή Xρυσ�στ�μ�υIKAPIAΣ», Γιαννακ�π�υλ�ς Σ. – Mα-ρίν�ς Π. – Xιώτης, E.: 1966, «K�ιτα-σματ�λ�γική Mελέτη B.A. IKAPIAΣ»(Σίδηρ�ς, Xαλκ�ς, Σμύρις), KτενάςK. 1969: «Γεωλ�γία της Nήσ�υ Iκα-ρίας» (Συντάκτης Γ. Mαρίν�ς. Bάσειτων καταλ�ίπων έργων τ�υ Kτενά),Kαραγεωργί�υ E. 1972: «H κατ�λί-σθησις τ�υ Aγ. Kηρύκ�υ της N. Iκα-ρίας», – Δελτ. Eλλ. Γεωλ. Eταιρ. IX,2., Παπανικ�λά�υ Δ. 1977: «Συμ��-λή εις την Γεωλ�γία της N. IκαρίαςAιγαί�ν Πέλαγ�ς», Annales 1977,τ�μ. 29, τευ�. L, Bέκι�ς Π. 1988:«Eρευνα για �υράνι� στην Iκαρία»,

Πρ�δρ�μη Eκθεση Bι�λι�θήκηIΓME, Bέκι�ς Π., Eυθυμι�π�υλ�ς Θ.1990: «Eκθεση Γεωλ�γικής–K�ιτα-σματ�λ�γικής Eρευνας για Oυράνι�στη νήσ� Iκαρία», Bι�λι�θήκη IΓME,1–16 p.p.

O αναγνωρισμέν�ς γεωλ�γικ�ςπλ�ύτ�ς τ�υ νησι�ύ ανα�ητεί ένα�ώρ� στέγασης και πρ��λής, π�υθα ενημερώνει τ�ν επισκέπτη, αλλάθα πληρ��ρεί υπεύθυνα και τ�νειδήμ�να για τ� γεωλ�γικ� παρελ-θ�ν της Iκαρίας.

Mα πι� σημαντικ� απ’ �λα είναι ναγνωρίσ�υν �ι νέ�ι τη «�ύση» των�ρά�ων π�υ περπατ�ύν και �λέ-π�υν καθημερινά.

Kαλ�ύμαστε να εκτιμήσ�υμε τ�νγεωπ�λ�τικ� πλ�ύτ� της Iκαρίας α-

ναδεικνύ�ντας την π�ικιλ�μ�ρ�ίατ�υ, τη σπανι�τητα των δειγμάτωντ�υ και, γιατί ��ι, την αισθητικήτ�υς.

Σήμερα π�υ τα Mεταλλεία Σιδη-ρ�μεταλλεύματ�ς Aγ. Kηρύκ�υ εί-ναι κλειστά, �ι διερευνητικές στ�έςγια θει�ύ�α μεταλλεύματα στ�υς«Λαψα�άδες» είναι έρημες και ε-γκαταλελειμμένες, �ι μεταλλευτι-κές στ�ές στην παραλία Θέρμων έ-��υν $ε�αστεί, πρέπει να σκύψ�υμεμε σε�ασμ� και μέθ�δ� σε αυτ� τ�«πλ�ύσι�» παρελθ�ν της Iκαρίας.

Eνα «παρελθ�ν» π�υ πρέπει να τ�ανασύρ�υμε, να τ� πρ��άλλ�υμε,να τ� δια�υλά$�υμε, γιατί με αυτ�τ�ν τρ�π� μπ�ρ�ύμε να κάν�υμε τη�ωή μας καλύτερη.

Σπάνια απ�τυπώματα απ� τ� παρελθ�ν

Aπτύπωμα �ύλλυ σ�ενδάμης. Διακρίνεται και απτύπωμα κελύ�υς μα-λακίυ, γεγν�ς πυ δημιυργεί ερωτήματα για τη διαδικασία με την πίαέγινε η κατά�ωση αυτών των ετερ�κλητων μρ�ών �ερσαίας �λωρίδας καιθαλάσσιας ή λιμναίας πανίδας (�ωτ.: Θωμ. Kατσαρ�ς).

�υς, α��ύ παρατηρ�ύνται σ�ετικάεύκ�λα και μπ�ρ�ύν να �ρεθ�ύν–μα�ί με τ� σαμιαμίδι– κ�ντά σε �ω-ριά ή στα κράσπεδα των δρ�μων.

Στ� νησί έ��υν παρατηρηθεί μέ�ρισήμερα μ�ν� δύ� είδη �ιδιών, �E�ι�ς και � Σαπίτης. Δεν έ�ει �ρεθείκανένα είδ�ς ��ιάς, γεγ�ν�ς π�υ συ-νεπάγεται �τι στ� νησί δεν �αίνεταινα υπάρ�ει επικίνδυν� δηλητηριώ-δες �ίδι. O E�ι�ς είναι τ� περισσ�τε-ρ� διαδεδ�μέν� �ίδι στην Iκαρία και�ι ημερ��ιες συνήθειές τ�υ τ� κά-ν�υν ιδιαίτερα εμ�ανές και γνωστ�στ�υς ντ�πι�υς.

Π�λλά θαλασσ�π�ύλια μπ�ρ�ύννα παρατηρηθ�ύν στην αν�ι�τή θά-λασσα, �πως � Aρτέμης και � Mύ��ς.Στην περι��ή μπ�ρεί να δει κανείςκαι ένα π�λύ σπάνι� είδ�ς γλάρ�υ,τ�ν Aιγαι�γλαρ�, � �π�ί�ς �ωλιά�εισε μικρές �ρα��νησίδες. Στα πι� ρη-�ά νερά μπ�ρ�ύμε να συναντήσ�υμεψαρ��άγα είδη, �πως � Θαλασσ�κ�-ρακας καθώς και διά��ρα είδη γλα-ρ�νιών.

Στις �ρα�ώδεις ακτές της Iκαρίας�ρίσκ�υν ασ�άλεια π�λλά είδη π�υ-λιών, εκεί �ωλιά��υν σημαντικά είδηαρπακτικών, ενώ άλλα στέκ�νται για

λίγ� καθώς περν�ύν κατά τη μετανά-στευση. Στ� νησί παρατηρ�ύνταιαρπακτικά �πως � Σπι�αετ�ς, � Πε-τρίτης, � Ψαραετ�ς, � Mαυρ�πετρί-της, τ� Oρνι�, τ� Xρυσ�γέρακ�, � Φι-δαετ�ς, � �π�ί�ς και �ωλιά�ει στ�νησί.

Oι περισσ�τερ�ι υγρ�τ�π�ι τ�υ Aι-γαί�υ είναι π�λύ μικρ�ί, �μως �λ�ιμα�ί απ�τελ�ύν ένα σημαντικ� δί-κτυ� για τα μεταναστευτικά υδρ��ιαπ�υλιά, π�υ �ρίσκ�υν ένα μέρ�ς γιανα σταθ�ύν, να $εκ�υραστ�ύν και να�ρ�υν τρ��ή, ώστε να μπ�ρέσ�υννα συνε�ίσ�υν τ� μακρύ μετανα-στευτικ� τ�υς τα$ίδι. Στ�υς υγρ�τ�-π�υς τ�υ νησι�ύ συναντάμε και 2 εί-δη αμ�ι�ίων τ�ν Λιμν��άτρα�� καιτ�ν Πράσιν� Φρύν� καθώς και έναείδ�ς νερ��ελώνας γλυκ�ύ νερ�ύ,τη Γραμμωτή Nερ��ελώνα, η �π�ίασυναντάται σε κάθε μικρ� υγρ�τ�π�τ�υ νησι�ύ. Aπ� τα π�υλιά μπ�ρ�ύμενα συναντήσ�υμε είδη �πως Nυ�τ�-κ�ρακες, Eγκρέτες, Π�ρ�υρ�τσι-κνιάδες, Kρυπτ�τσικνιάδες κ.ά.

Oι �ρυγαν�τ�π�ι καθώς και η με-σ�γειακή μακία �λάστηση με τ�υς υ-ψηλ�ύς θάμν�υς της Iκαρίας, �τανείναι ανθισμέν�ι, συγκεντρών�υν

πλήθ�ς εντ�μων π�υ απ�τελ�ύντρ��ή για π�λλά μικρά π�υλιά καιερπετά. Eπίσης πρ�σ�έρ�υν θέσεις�ωλιάσματ�ς και ανάπαυσης γιαπ�λλά είδη π�υλιών. Eδώ μπ�ρ�ύμενα συναντήσ�υμε τη σαύρα O�ίσωψκαι σαμιαμίδια, καθώς και αρκετά εί-δη τσιρ��άκων, Kαρδερίνες, αλλάκαι μερικά μεγαλύτερα π�υλιά �πωςK�ράκια και K�υρ�ύνες.

Tα πευκ�δάση δεν �αρακτηρί��-νται για την υψηλή παραγωγικ�τητακαι λίγα είδη π�υλιών έ��υν πρ�σαρ-μ�στεί να ��υν σε αυτά, �μως πρ�-σελκύ�υν τα μεταναστευτικά π�υ-λιά, γιατί πρ�σ�έρ�υν θέσεις ανά-παυσης.

H θαλάσσια περι��ή της Iκαρίας εί-ναι π�λύ σημαντική για την πρ�στα-σία θηλαστικών π�υ κινδυνεύ�υν ναε$α�ανιστ�ύν, �πως η Mεσ�γειακήΦώκια, τ� Pιν�δέλ�ιν� και τ� Zων�-δέλ�ιν�. Στ� νησί υπάρ��υν και τρίαείδη νυ�τερίδας, π�υ πρ�στατεύ�-νται, � Pιν�λ��ς τ�υ Blasius, η Mι-κρ�μυωτίδα και η Πυρρ�μυωτίδα.

H ευρύτερη περι��ή της Iκαρίαςκαι των Φ�ύρνων έ�ει �αρακτηριστείσημαντική απ� τ� κ�ιν�τικ� πρ�-γραμμα Corine και έ�ει πρ�ταθεί για

έντα$η στ� K�ιν�τικ� Δίκτυ� Φύση2000, «για τη διατήρηση των �υσι-κών �ικ�τ�πων, της άγριας πανίδαςκαι �λωρίδας». H επιλ�γή έγινε κυ-ρίως λ�γω της μεγάλης �ι�π�ικιλ�-τητας, δηλαδή λ�γω των π�λλών τύ-πων �ι�τ�πων και των π�λλών ενδη-μικών �υτών και ασπ�νδύλων π�υ υ-πάρ��υν στην περι��ή.

O μεγαλύτερ�ς κίνδυν�ς για τη�ύση της Iκαρίας πρ�έρ�εται απ� τιςπυρκαγιές. T� καλ�καίρι τ�υ 1993 έ-να μεγάλ� π�σ�στ� των δασών κάη-κε, στα ν�τια τ�υ νησι�ύ. H ��σκησημετά τη �ωτιά παί�ει καθ�ριστικάαρνητικ� ρ�λ� στ� να αναγεννηθείτ� δάσ�ς, ενώ η αναδάσωση με $ενι-κά είδη είναι ένας επιπλέ�ν κίνδυν�ςπ�υ απειλεί τ� �υσικ� περι�άλλ�ν.

Eίναι σημαντικ� να μην πληγεί α-νεπαν�ρθωτα τ� �υσικ� περι�άλλ�νκαι η ταυτ�τητα τ�υ νησι�ύ, ώστε ναε$ασ�αλιστεί η επι�ίωση των σπά-νιων ειδών.

Στ� α�ιέρωμα αυτ� καθ�ριστική ήτανη συμ!�λή τ�υ κ. Hλία Γιαννίρη, τ�υκ. Aγαμέμν�να Tσελίκα και της κ.Aργεντ�ύλας Πάσ�αρη. T�υς ευ�αρι-στ�ύμε.

Η Ικαρία στην ιστορία

Documents

Transcript of Η Ικαρία στην ιστορία

Oι σπΟΥδΕσ τΟΥ παΝτΕλΗ πΡΕβΕλαΚΗ στΗΝ …...Οι σπουδές του Παντελή Πρεβελάκη στην ιστορία της τέχνης

Η ιστορία του Μπολσεβικισμού-Τροτσκισμού στην Ελλάδα (Μέρος Πέμπτο)

Γιώργος Ν. Αλεξάτος Συνοπτική Αναφορά Στην Ιστορία Του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος 2003

Ο ρόλος της γυναίκας στην ιστορία 1ο μέρος.ppt

ιστορίες και ιστορία στην α΄ δημοτικού

Πάρος: Ταξίδι στην ιστορία · 2019. 11. 14. · η Περιφέρεια νησί προς νησί /03 Πάρος, ταξίδι στην ιστορία Η Πάρος

Φωτογραφίες-Σταθμοί στην Ιστορία

Σημειώσεις στην "ιστορία των οικονομικών θεωριών" του I. Rubin

Βιομηχανική επανάσταση στην Αγγλία, Ιστορία Γ' Γυμνασίου

Διαδραστική ψηφιακή εκπαιδευτική δραστηριότητα για τη διδασκαλία της ζωγραφικής στην Ιστορία της

Ιστορία της φωτογραφίας Οι καλύτερες 50 φωτογραφίες στην ιστορία…

Η Ιστορία του κοσμήματος στην αρχαιότητα

Αναρρίχηση στην Ικαρία

Δημιουργικές δραστηριότητες με χρήση των ΤΠΕ στην Τοπική Ιστορία

KENA ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣrepository.edulll.gr/edulll/retrieve/5434/1470_01...στην Ιστορία της Τέχνης" τω Ιγγλέσν Χρ κα.ηι

Ιστορία Δ΄ - Επαναληπτικό στην ενότητα: ΄΄ Πελοποννησιακός πόλεμος ΄΄

τα ηφαίστεια στην παγκόσμια ιστορία

H ιστορία του κυπέλλου ελλάδας στην υδατοσφαίριση

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ1lyk-moiron.ira.sch.gr/docs/pr2013-2014/xarismatikes prosopikotites ths krhths... · στην Ικαρία από όπου δραπετεύει για να πάει

ΚαθηγητήςΜιχαήλΕ Νομικός ΟιΣπουδέςστηνΑρχιτεκτονική1kesyp-v.thess.sch.gr/101215_trihmero_aristotelio/2enotita/... · Στην ιστορία