Η Ικαρία στην ιστορία

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998

2-31 AΦIEPΩMA� H ιστ�ρία της Iκαρίας.Aπ� τη νελιθική επ�ή έως σή-μερα.Tυ Iωάνν�υ Mελά

� H Iκαρία στην αρ�αι�τητα.Oιν�η, Θέρμες, Δράκαν.Tυ Θεμιστ�κλή Kατσαρ�ύ� Δύ� αρ�αι�μεταλλ�υργικές θέ-σεις.Tυ Θωμά Kατσαρ�ύ

� Περιηγητές και �αρτ�γρά��ι.Περιγρα�ές και απεικνίσεις απ�τν 15 έως τα μέσα τυ 19υ αι.Tης Λεων�ρας Nα!άρι

� H Iκαριακή επανάσταση τ�υ 1912.H ε�έγερση κατά των Tύρκων, ηEλεύθερη Πλιτεία, η Eνωση.Tυ Θε�λ�γ�υ Mπινίκ�υ

� H Iκαρία ως τ�π�ς ε#�ρίας.Pωμαικρατία, Bυ�άντι, Eμ�ύ-λις.Tυ $εν��ώντα K��ιλα

� Παραδ�σιακ�ί �ικισμ�ί.T κτιστ� περι!άλλν και η λαϊκήαρ�ιτεκτνική.Tυ Γιώργ�υ N. K�κκιν�υ

� Πνευματικ�ί άνθρωπ�ι.I. Zελεπ�ς, Xρ. Mαυργιώργης, Γ.Λμ!αρδάς, Aρ. Φυτρίδης.Tης Bαλεντίνης Tσελίκα

� Aρ�εία και �ειρ�γρα�α.Πλύτιμη πηγή πληρ�ριών γιατην Iκαρία.Tυ Aγαμέμν. Tσελίκα

� Παρ�ν και μέλλ�ν.Πρ!λήματα και ικνμική ανά-πτυ�η.Tυ Hλία Γιαννίρη

� H διάλεκτ�ς της Iκαρίας.T γλωσσικ� ιδίωμα και Γ. Xα-τ�ιδάκις.Tυ Γ. N. Bασίλαρ�υ

� Tα καριώτικα πανηγύρια.Mε λατρευτικ� και ψυ�αγωγικ��αρακτήρα.Tης Aργεντ�ύλας Πάσ�αρη – K�υ-λ�υλία

� Tραγ�ύδια και ��ρ�ί.Δημτικά τραγύδια, λαϊκί ρ-γανπαίκτες, καριώτικς �ρ�ς.Tυ Δημήτρη Θέμελη

� Oι ιαματικές πηγές. Γνωστές για τις θεραπευτικέςτυς ιδι�τητες.Tυ Θανάση Bασίλαρ�υ

� H �ύση της Iκαρίας.H άγρια πανίδα και �λωρίδα.Tων Mαρίας Δημάκη – A�ιλλέα Δη-μητρ�π�υλ�υ

� Σπάνια απ�τυπώματα απ� τ�παρελθ�ν.Tυ Θωμά Kατσαρ�ύ

E�ώ�υλλ�: Aπ�ψη τ�υ Eύδηλ�υ (�ωτ.: X.Mαλα�ίας).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

O Aγι�ς Kήρυκ�ς, πριν την κατασκευή λιμέν�ς (�ωτ.: αρ�εί� Λεωνίδα Bαρδαρ�ύ).

H ιστ�ρία της IκαρίαςH μακραίωνη πρεία τυ νησιύ απ� τη νελιθική επ�ή έως σήμερα

T υ Iωάνν�υ Mελά

Iστ�ρικ�ύ, πρώην υπ�υργ�ύ

H IKAPIA ανήκει εις τ σύμπλεγματων ανατ λικών Σπ ράδων. H ηλι-κία της κατά τ υς ειδικ ύς αρ�ί�ειαπ� τ διάμεσ ν των 400–600 εκα-τ μμυρίων �ρ�νων. Aπέ�ει 35 μίλιααπ� την Xί ν, 18 απ� την Πάτμ ν,10 απ� την Σάμ ν και περίπ υ 140απ� τ ν Πειραιά. Aπ τελεί δε στε-ν�μακρην ρεινήν μά�αν, π υ την�ωρί�ει καθ’ �λ ν της τ μάκρ ςκαι εις ύψ ς π υ κυμαίνεται μετα!ύ600 και 1041 μέτρων, τ �ρ ς, π υαπ� �ρ�ν υς πανάρ�αι υς ν μά-�ετ Δράκαν ν ή Πράμν ς, τ γνω-στ�ν με τ κατ πιν� και νεώτερ ν�ν μα Aθέρας.

Kατά τα παραδ μένα, η Iκαρίαπριν απ� τ σημεριν� της, εί�ε τα -ν�ματα Mάκρις, Δ λί�η (διά τ σ�ή-μα της), I�θυ�εσσα (διά τ πλήθ ςτων ψαριών) και Aνεμ�εσσα απ� τηνσ# δρ�τητα των ανέμων της. Oιαρ�αί ι, κατά τα $ε$αιωμένα απ�κείμενα και επιγρα#ές, μετα!ύ των π ίων και ι # ρ λ γικ ί κατάλ -

γ ι των �ρ�νων της Aθηναϊκής Συμ-μα�ίας, ν�μα�αν την νήσ ν Iκαρ ν.T �ν μα αυτ�, �πως και τ τωριν�νIκαρία, σ�ετί� νται με τ ν πνιγμ�νκαι την τα#ήν τ υ Iκάρ υ. H εκδ �ήαντιλέγεται κυρίως απ� τ ν ερευ-νητή Mπ �άρτ υς, π υ υπ στηρί�ει�τι τ �ν μα πρ έκυψε απ� την λέ-!η I/κώρ, π υ είναι απ�δ ση στα# ινικικά τ υ ν�ματ ς I�θυ�εσσα.

H Iκαρία εμ#ανί�εται κατ ικημένη

απ� την επ �ή τ υ λίθ υ. Bασικήθε�της της αρ�αίας ικαριακής ευ-λα$είας ήταν η #θασμένη απ� τ υςX υσίτας τ υ Περσικ ύ K�λπ υ,Tαυρ π�λ ς Aρτεμις. Πρώτ ςσταθμ�ς της ήταν η γειτ νική Πά-τμ ς, �π υ α!ιώθη ιερ ύ, κτισμέν υεκεί �π υ εκτίσθη τ ν 15 ν μ.X. αι-ώνα απ� τ ν μ να��ν Xριστ�δ υ-λ ν η μ νή τ υ Eυαγγελιστ ύ Iωάν-ν υ τ υ Θε λ�γ υ. Eγκαταστάθηκεδε ριστικώς εις την Iκαρίαν, εκεί �-π υ τ κέντρ ν τ υ ιερατικ ύ της

κράτ υς εις τ παράλι ν της θέσε-ως Nας, �π υ εκτίσθη τ καλλιμάρ-μαρ ν Πανιώνει ν ιερ�ν, με τ υπ -δειγματικ�ν, υραν�πεμπτ ν !�α-ν ν της θεάς, τ #ερμέν ν εκεί απ�τ ν Oρέστην, απ� τ υς Tαύρ υς.

Aλλη μεγάλη θε�της των Iκαρίωνήτ Δι�νυσ ς, τ ν π ί ν #θα-σμέν ν με τ κλήμα της αμπέλ υκαι την γυναικείαν στρατιάν τ υ α-π� την ενδ�τερην Aσίαν, ελληνι-κ�ς κ�σμ ς επίστευε απ� ελλιπήνενημέρωσην, γεννημέν ν εις τηνIκαρ ν. Kαι την άμπελ ν πρωτ #υ-τρωμένην εις τ ν Πράμν ν της νή-σ υ.

Aρ�αι�τητα

H Iκαρία εί�ε ιστ ρηθεί απ� ιδικ�ντης ιστ ρικ�ν, τ ν Eπαρ�ίδην, π υεί�ε #ιλ !ενήσει εις την πατρίδατ υ τ ν Eυριπίδην. Πρώτην ιστ ρι-κήν ανα# ράν για την Iκαρίαν έ� -μεν απ� τ ν Στρά$ωνα, πληρ # ρη-μέν ν απ� τ ν Aριστ μένην τ νΛαμψακην�ν, π υ έγραψε �τι την«Iκαρ ν ι Mιλήσι ι συνώκησαν».Aνα# ράν #ανερά σ�ετικήν με πε-

Eπιμέλεια α�ιερώματς:

Δ·PA ANT·NIOY

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

O Aγι�ς Kήρυκ�ς, πρωτεύ�υσα και λιμάνι της Iκαρίας (�ωτ.: Γιάννης Γιαννέλ�ς).

ριστατικ�ν τ υ 8 υ π. X. αιών ς, κα-τά τ ν π ί ν ι αειναύται Mιλήσι ιμε την πρ�θεσιν κατασπ ράς απ ι-κιών απ� την ν�τι ν Pωσίαν έως τηνIσπανίαν άρ�ισαν με επ ικισμ�ν τηςγειτ νικής των Iκαρίας. Eις ικισμ�νυ#ιστάμεν ν ή πρωτ ϊδρυμέν ν α-π� εκείν υς έδωσαν τ �ν μαOλ$ία, π υ συνήθι�αν να δίν υν ειςτας απ ικίας των.

Oι Iκάρι ι, υπ τελείς κατά τ ν 6 νπ.X. αι. εις τ ν τύρανν ν της Σάμ υΠ λυκράτην, υπέκυψαν μετά ειςτ υς Πέρσες. Mετά τ ν �λεθρ ν �-μως εκείνων εις την εν Σαλαμίναναυμα�ίαν, Oιν�η και Θέρμαι έλα-$αν μέρ ς εις την Aθηναϊκήν Συμ-μα�ίαν. Παρέμειναν δε πιστ ί ειςαυτήν, �πως �λαι σ�εδ�ν αι μικραίνήσ ι, μέ�ρι τ υ τέλ υς της Aθηναϊ-κής αυτ ν μίας και την υπαγωγήντης π�λεως–κράτ υς εις την Mακε-δ νικήν ηγεσίαν.

Kατά τ ν Aρριαν�ν, �ταν έ#θασε Aλέ!ενδρ ς εις τ ν Eυ#ράτηνδιέτα!ε να ν μάσ υν μια απ� τις17 νήσ υς τ υ Περσικ ύ κ�λπ υIκαρία, ύστερα απ� την δια$ε$αίω-ση των Iκαριων ερετών τ υ στ�λ υ,π υ τ υ ανέ#εραν μ ι�τητας τηςνήσ υ με την αιγαιατικήν των πα-τρίδα.

Eις τ υς καιρ ύς των επιγ�νων ηακρ�π λις τ υ Δρακάν υ κατελή-#θη απ� τ ν Δημήτρι ν τ ν Π λι ρ-κητήν, εις τ ν π ί ν απ δίδεται τ κτίσιμ ν ή η μετασκευή τ υ πύργ υ,π υ σώ�εται ερειπωμέν ς εις τ Δράκαν ν.T ν 2 π.X. αι. $ασιλεύς

της Περγάμ υ Aτταλ ς Γ΄ εκληρ -δ�τησε με την περιώνυμην διαθή-κην τ υ μα�ί με �λας τας άλλας κτή-σεις τ υ και την Iκαρίαν εις την κ -σμ κράτειραν Pώμην.

Pωμαικρατία

Kατά την τρ μακτικήν δράσιν τωνπειρατών της Kιλικίας, π υ εθαλασ-σ κράτησαν εις �λ ν τ ν μεσ γεια-κ�ν �ώρ ν, πύργ ς τ υ Δρακάν υε�ρησιμ π ιήθη ως #άρ ς.Πρέπειδε να κριθεί $έ$αι ν, �τι, �πως συ-νέ$η με τ Hραί ν της Σάμ υ, εδ κί-μασε συμ# ράς και εληστεύθη καιτ Iκαριακ�ν Tαυρ π�λι ν.Mε τηνσυντρι$ήν τ υ ληστρικ ύ κράτ υςτης Kιλικίας απ� τ ν Π μπήι ν τ πέλαγ ς ανέπνευσε. O Oκτά$ι ς,παρα�ειμά�ων εις την Σάμ ν, παρε-�ώρησε την Iκαρίαν εις τ υ Σαμί υς.Aργ�τερα και κατά τα μαρτυρ ύμε-να, τ ν 2 ν μ.X. αιώνα, επί Nέρων ς,�λαι σ�εδ�ν αι νήσ ι έ$ριθαν απ� ε-! ρίστ υς.

Kατά την Pωμαι κρατίαν, ανε!έ-λεγκτ ι τυραννίσκ ι διωρίσθηκανκαι εις την Iκαρίαν. Aρπαγες, π υδρ ύσαν υπ� την σκιάν τ υ ν�μ υ,κατά τα γρα#�μενα με ειλικρίνειαναπ� Pωμαί υς συγγρα#είς, καθίστα-ναν την �ωήν των νησιωτών α$ίωτην.Mε τ υς διωγμ ύς των �ριστιανών ηIκαρία έγινε κατα#ύγι των κατα-τρεγμένων. T ν 3 ν μ.X. αι. ι Γ�τθ ικατετάρα!αν την νησιωτικήν Eλλάδαμε �ιλιάδες σκά#η. T υς διωγμ ύςτων �ριστιανών επηκ λ ύθησαν λι-

μ ί, λ ιμ ί και σεισμ ί με μεγάληνκαταστρ #ικήν συνέπειαν εις τα νη-σιά και τα μικρασιατικά παράλια. Aιπειρατικαί καταδρ μαί, π υ εμεσ -λά$ησαν τ ν 4 ν μ.X. αι., λ κλήρω-σαν τ ν �λεθρ ν των νησιωτών με ε-πακ�λ υθ ν την ερήμωσιν π λλώννήσων. Eπίγραμμα συνθεμέν ν απ�τ ν Aντίπαρ ν τ ν Θεσσαλ νικέακλαίει τ κατάντημά των, τ υς τε-λευταί υς καιρ ύς της κυριαρ�ίαςτης Pώμης:«Nήσ�ι ερημαίαι, τρύ�εα �θ�ν�ς, ας κε-

λαδειν�ς,�ωστήρ Aιγαί�υ κύματ�ς εντ�ς έ�ει,Σί�ν�ν εμιμήσασθε και αυ�μηρήν Φ�-

λέγανδρ�ν,τλήμ�νες, αρ�αίην δ’ ωλαίσατ’ αγλαΐην,

ηρ’ υμάς εδίδα#εν ένα τρ�π�ν η τ�τελευκή

Δήλ�ς ερημαί�υ δαίμ�ν�ς αρ#αμένη»

Bυ�αντινί �ρ�νι

H Iκαρία εις τ υς $υ�αντιν ύς και-ρ ύς ε�ρησίμευε ως τ�π ς ε! ρίαςδια την εκτ�πισην πρ σώπων τ υ$ασιλικ ύ γέν υς και άλλων επι#α-νών, ιδιαίτερα επικινδύνων δια τ νθρ�ν ν. Φυσικ� επακ�λ υθ ήταν ηεύλ γη έπαρση κατ πινών Iκαρια-κών γενεών, �τι ήσαν Π ρ#υρ γέν-νητ ι. Δι’ αυτ� απέκλειαν επιγαμίανμε !εν μερίτας, « δια να κρατ ύν α-μ�λευτ ν τ αυτ κρατ ρικ�ν αίμα,

Συνέ�εια στην 4η σελίδα


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Xάλκινα ν�μίσματα της Oιν�ης. Aνά-γ�νται στ�ν 3� π.X. αιώνα. Φέρ�υνστην μία �ψη κε�αλή Aρτέμιδ�ς καιΔι�νύσ�υ αντιστ�ί�ως, και στην άλ-λη �ψη επιγρα�ή OINAIΩN και OINAIμε παράσταση ταύρ�υ και στα�υλι�ύ(�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

Aπ� τ�υς ��ρ�-λ�γικ�ύς πίνακες της AθηναϊκήςΣυμμα�ίας. Στ�εικ�νι&�μεν� τεμά�ι� ανα�έρεται ελλην�ταμίαςIκαριεύς (εκ τ�υ Aττικ�ύ δήμ�υ Iκαρίας)και ανα-γρά��νται �ι «ΘEPMAIOIEXΣ IKAPOY»,δια δρα�μάς 50,και δια τ� π�σ�ντων δρα�μών 66 και τεσσάρων�*�λών, �ι«OINAIOI EXΣIKAPOY» (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά, αντίγρα��απ� τ� «TheAthenianAribute lists»τ�μ. I).

T� «Συμ*�λαι�ν τ�υ Kεραμέ». Πρ�κειται για τ� μ�ναδικ� έγγρα�� π�υ διε-σώθη απ� τ�ν 16� αιώνα μ.X. τ�ν λεγ�μεν� «Aιώνα της A�ανείας». H σημασίατης ανακάλυψής τ�υ είναι τεράστια δι�τι επι*ε*αιώνει την άπ�ψη �τι υπήρ/εαδιάλειπτα ανθρώπινη παρ�υσία στ� νησί (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

π υ έρρεε εις τας #λέ$ας των».Mε την συνε�ή απασ��λησιν τ υ

Bυ�αντιν ύ μας κράτ υς στ υς αγώ-νες κατά $αρ$άρων, τ Aιγαί ν, ε-γκαταλελειμμέν συ�νά εις την τύ�ητ υ, υ#ίστατ τα πάνδεινα απ� ταςπειρατικάς καταδρ μάς.O άγι ς Iε-ρώνυμ ς λέγει σ�ετικώς �τι ι πει-ραταί δεν ά#ηναν τ�τε τίπ τε ανάρ-παστ ν, «εκτ�ς απ� τ ν υραν�ν καιτην γήν». Yπ� τας συνθήκας αυτάς,μ�νη διέ! δ ς δια τ υς ατυ�είς νη-σιώτας απέμεινε η κατα#υγή των ειςτα σπλά�να της γης, εις απρ�σιτα -ρεινά.

H Iκαρία, καταδασωμένη απ� τις$ υν κ ρ#ές της ώς και τα παράλιααπ� δένδρα αιώνων, με ρεινά κακ -πέρατα και σωσμένα απ� τ υς και-ρ ύς τ υ Λίθ υ, με τ υς «ρα ύς»(ταρήγματα της γης), τ υς απρ�σιτ υςκρημν ύς, τα υπ�γεια κατ ικητήρια,τα «�ωστά κελιά» ή «�ωστ κέλια»,με είσ δ κατακαλυμμένη απ� θά-μν υς αιων�$ι υς, ήταν επ�μεν να πλίσει τ υς Iκαρί υς με την υπ -δειγματική αντιπειρατική εμπειρίακαι τη δυνατ�τητα π υ έμελλε να ε-!ασ#αλίσει την επι$ίωση των ιδίωνκαι της αρ�αι�τρ πης ιωνικής λα-λιάς των.

Kατά τ ν 6 ν μ.X. αι., ε!έσπασανστ Aιγαί ι καταδρ μές των Σαρα-κηνών, π υ έμελλαν να συνε�ισθ ύναπί αιώνες. Ως να μην έ#θαναν ιπειρατικές συμ# ρές, τ $ι τικ� α-διέ! δ λ κλήρωναν ι κρατικ ί υ-πάλληλ ι, π υ ελυμαίν ντ τας νή-σ υς «π λυαριθμ�τερ ι $ατρά�ων»�πως γρά#ει Mητρ π λίτης Mι-�αήλ Aκ μινάτ ς.

T ν 11 ν μ.X. αι. κατετάρα!ε τ πέλαγ ς τρ μερ�ς πειρατής T�α-�άς. Oλ κληρώθηκαν δε τα δεινάτων νησιωτών, απ� την καταδρ μήντ υ Bενετσάν υ δ�γη Δ μένικ υMικέλη, π υ ι πατριώται τ υ τ ν ε-τίμησαν με τ ν εγκωμιασμ�ν «Tρ�-μ ς των Γραικών». Aπ� την κατα-δρ μήν εκείνην και τ ν σκλα$ωμ�νπ υ ενήργησε υπέ#εραν ιδιαίτερακαι ι Iκάρι ι. Aκ λ ύθησαν νέαι ει-σ$ λαί Mαλτέ�ων, Γεν $έ�ων, Λ γ-γ $άρδων πειρατών, π υ �πως λέ-γεται, ε!επέρασαν σε ωμ�τητα τ υςάλλ υς, αν μπ ρεί να γίνει διάκρισις

μετα!ύ τεράτων. T ν 13 ν μ.X. αι. ε-νέσκηψε κατά των νήσων α!επέρα-στ ς �αλαστής, Γεν $έ� ς πειρατήςΓκα#�ρε ( Kα# ίρης των Bυ�αντι-νών) και σε συνέ�εια Bενετ ί, Πι�ά-ν ι, Γεν $έ� ι, Aμαλ#ίν ι, Kαλα$ρέ-� ι, Σικελ ί, T ύρκ ι των Mικρασια-τικών παραλίων, συμπληρών ντεςτ ν αιγαιατικ�ν �λεθρ ν. Eις την α-π κ ρύ#ωσιν εκείνων των δεινών,έ#θασε τ μήνυμα �τι η Π�λις εί�επαρθεί απ� τ ν συρ#ετ�ν των Σταυ-ρ #�ρων (1204). Tα νησιά εκληρώ-θησαν εις τ υς Bενετσάν υς. H Iκα-ρία �μως, εί�ε $ρεθεί 13 �ρ�νια πριντην Aλωσιν εις τ ν ε! υσιασμ�ν τ υΓεν $έ� υ Bενεδίκτ υ A’ Zα�αρία.Mετά τ νέ ν πέρασμά της εις τ $υ-�αντιν�ν κράτ ς (1329 έως 1346) κα-τακτήθηκε απ� την Mα�να των Γε-ν $έ�ων I υστινιανών για να γίνειστη συνέ�εια απ κλειστικ� κτήματων I υστινιανών Aραγκίων. Aυτήτην επ �ήν επεσκέ#θη τ Aιγαί ν Φλωρεντίν ς ιερεύς Xριστ�# ρ ςMπ υ ντελμ�ντι, π ί ς περιγρά-#ει τ πέλαγ ς με τα μελανώτερα�ρώματα. Eις τα περισσ�τερα, λέγει,απ� τα νησιά, δεν υπήρ�αν άνδρες.Oι κάτ ικ ι π υ εί�αν απ μείνει � ύ-σαν «δίκην κτηνών».

TυρκκρατίαOι Mα νέ� ι της Xί υ συλλ γι��-

μεν ι �τι ύστερα απ� την άλωσητης Π�λης T ύρκ ς θα περν ύσεστ Aιγαί , επρ�τειναν εις τ υς Σα-μί υς και τ υς Iκαρί υς να εγκατα-λείψ υν τα νησιά των και να τ υςμετα#έρ υν εις την Xί ν πρ ς κ ι-νήν άμυναν. Oι Σάμι ι δέ�θηκαντην πρ�τασιν και πήγαν, σ�εδ�νστ σύν λ�ν τ υς εις την Xί ν. OιIκάρι ι, εμπιστευ�μεν ι εις την δυ-νατ�τηταν απ κρυ$ής των, π υ εί-�αν ήδη απ� καιρ ύς ε!ασ#αλίσειμε τ υς πρ�τυπ υς κρυψώνας των,δεν ε!επατρίσθησαν εις τ σύν -λ�ν των. Eπήραν την απ�#ασιν της μαδικής απ κρυ$ής των, με τρ�-π ν, π υ να δίνει την εντύπωσιν �τιη νήσ ς εί�ε εντελώς ερημωθεί.Oπως μαρτυρείται απ� σωσμένηνπαράδ σιν:

« ι πλ ύσι ι α#ήκαν τ νησίν κι,ηπήαν στην Xί ν, την Kριμαίαν καιτην A#ρικήν. Eνώ ι α�αμν ί ( ι#τω� ί) ηπήρασι τα $ υνά»

Oι α�αμν ί, π υ ήταν ι περισσ�-τερ ι, εγκαινιά� ντες νέαν τακτι-κήν κατήργησαν την ημέραν και α-πε#άσισαν να κυκλ # ρ ύν και ναασ� λ ύνται με τα $ι τικά των μ�-ν ν με τ πέσιμ ν της νυκτ�ς. Mετην τακτικήν αυτήν και με την ε!�-ντωσιν �λων των σκύλων κατά#ε-ραν να στερεώσ υν την εντύπωσιν�τι η Iκαρία εί�ε ερημωθεί. Eτσιδιέ#υγαν τ ν πρ σκυνισμ�ν των«αθε τάτων T ύρκων», αλλά καιτας επιδρ μάς τ υ Mπαρμπαρ�σατ 1537.

Oι Iκάρι ι ανεπρ�$αλαν εις τ #ως, �ταν επίσθησαν �τι αι υπ -σ�έσεις π υ εί�αν δ θεί απ� τ υς«#ιλεύσπλα�ν υς Σ υλτάν υς»,τ ν Σ υλεϊμάν τ ν Mεγαλ πρεπήκαι τ ν M υράτ τ ν Γ’, α# ρ ύσανα!ι��ρεην εγγύησιν δια #ανερήν ε-πι$ίωσιν. Mε την αναπρ $ λήν τωνIκαρίων εγκαταστάθηκε εις την νή-


σ ν και πρώτ ς αγάς. T ν αγάναυτ�ν ή κάπ ι ν απ� τ υς διαδ�-� υς τ υ, καθώς διεπιστώθη �τι εί-�αν να κάμ υν με άνθρωπ ν ατά-σθαλ ν και αν ικ ν�μητ ν, ι Iκά-ρι ι κατεκρήμνισαν «συγκ ύδ υ-ν ν», δηλαδή μα�ί με τ # ρεί ,α-π� τ ν τρ μερ�ν κρημν�ν τ υ Kα-κ ύ Kατα$ασιδί υ. Aπέ#υγαν δετην τιμωρίαν δια τ ασυγ�ώρητ τ�λμημά των απ κριν�μεν ι εις τ νκρατικ�ν εκπρ�σωπ ν, π υ κατέ-πλευσε πρ ς τιμωρίαν, �τι «τ εκά-μαμεν ύλ ι μεις α#έντη».

H Pωσ κρατία π υ εμεσ λά$ησε(1770–1774) κατά τη διάρκεια τ υPωσ τ υρκικ ύ π λέμ υ εις τ Aι-γαί ν, με την καταδυνάστευσιν τωννησιωτών απ� τα πληρώματα τηςρωσικής #λ�ττας της Iμπερατ�ρρι-σας Aικατερίνης B’, συνέτεινε ειςτην επιδείνωσιν της πειρατείας.Kατά τα τέλη τ υ 18 υ αιών ς ιT ύρκ ι κατά παρά$ασιν των δ -σμένων υπ σ�έσεων α!ίωσαν κατα-$ λήν $αρυτάτων #�ρων, α!ίωσιντην π ίαν απέριψαν ι Iκάρι ι μεκ ινήν απ�#ασιν, �ωρίς να υπ λ -γίσ υν τις συνέπειες. T περιστατι-κ�ν π υ α# ρά γενναί ν εθνικ�ν α-ναπαλμ�ν εις τας παραμ νάς τηςμεγάλης εθνεγερσίας, θα έμενεν ά-γνωστ ν και ανιστ�ρητ ν, αν κατ’αγαθήν τύ�ην δεν ευρίσκαμεν σ�ε-τικήν ενθύμησιν, γραμμένην εις τ περιθώρι ν #ύλλ υ �ειρ γρά# υEυαγγελί υ, τσαλακωμέν υ και α-π ρριμμέν υ εις έρημ ν σταύλ νκ ντά εις τ ναΐδρι ν τ υ σί υ Nι-κήτα, εις την $ ρεινήν Iκαρίαν, δια-$ασμένην ως ε!ής:

«1795 6 Δεκεμ$ρί υEγώ παπά Xριστ�δ υλ ς Kα#ά-

κ ς, έγραψα τ παρ�ν εις καιρ�νπ υ ερί!αμεν τ �αρατσ μάνι τηςκραταιάς $ασιλείας. Eτσι εσυμ#ώ-νησεν ραγιάς και έγραψα».

Eις τ ενδιάμεσ ν Aπριλί υ καιMαΐ υ τ υ 1821, ι Iκάρι ι συμπ -σ ύμεν ι εις 3.000 ψυ�άς, υπ� τηνηγεσίαν των πρ εστών και άλλωνμυημένων εις την Φιλικήν Eταιρεί-αν κατέλυσαν την τ υρκικήν ε! υ-σίαν και μετέ#εραν τ ν αγάν τ υκαιρ ύ Xαλήλ Kαραμπ υρν ύ ειςτην Kρήνην (τ ν Tσεσμέν) της Mι-κράς Aσίας. Mε την σ#αγήν της Xί- υ τ 1822, �ίλι ι περίπ υ Xί ι $ρή-καν περίθαλψιν εις την Iκαρίαν. T 1823 η Πάτμ ς εγυρίσθη εις επαρ-�ίαν και εις αυτήν υπή�θησαν Iκα-ρία, Λέρ ς και Kάλυμν ς.

Kατά την διάρκειαν τ υ αγών ς ηIκαρία ε�ρησίμευσε ως αρμ�δι νναύλ � ν τ υ στ�λ υ. Oι δε Iκάρι ι,παρά την ένδειάν των πρ σέ#ερανεις τ ν στ�λ ν είδη της παραγωγήςτων και κατέ$αλαν και τ ανάλ γ�ντων τ υ δανεί υ, π υ επε$λήθη ειςτ υς νησιώτας. Eις τ μέσ ν τωνπρ σδ κιών τ υς δι’ ριστικήν γα-λήνευσιν και πρ κ πήν, εμεσ λά-$ησε τ Πρωτ�κ λλ ν τ υ Λ νδί-ν υ (1830) με τ π ί ν αι μεγάλαιδυνάμεις τ υ καιρ ύ Aγγλία, Pωσίακαι Γαλλία, απ #άσι�αν τ ν ανα-σκλα$ωμ�ν των νήσων τ υ συ-μπλέγματ ς εις τ ν T ύρκ ν. Oι νη-σιώται αντιμετωπί� ντας την νέανδ υλείαν επέτυ�αν μετά δύσκ λ ναγώνα να εκδ θεί τ 1835 πρ ν -

μιακ�ν #ιρμάνι ν τ υ σ υλτάν υMα�μ ύτ B’, π υ υπέσ�ετ εις τηντετράνησ ν αυτ δι ίκησιν με μ�-νην υπ �ρέωσιν κατα$ λής μα�τ ύ(απ κ μμέν υ και καθ λικ ύ #�-ρ υ διά κάθε νήσ ν). Mε τας ευν ϊ-κάς εκείνας περιστάσεις, άρ�ισε νασημειώνεται �ωηρ�τερη επικ ινω-νία των Iκαρίων με τας γύρω νησιω-τικάς περι �άς και τα γειτ νικά μι-κρασιατικά παράλια, �π υ με την ει-δικ�τητά των δια την ανθρακ π ι-ίαν ε!ασ#άλι�αν την �ήσιν των. Mετην πάτα!ιν δε της πειρατείας απ�

τ ν Mια ύλην άρ�ισε να ενθαρρύ-νεται και ικισμ�ς εις τα παρά-λια.Aπ� την μεγάλην εκμετάλλευσιντων Iκαρίων παραγωγών απ� τ υςεμπ�ρ υς των άλλων νήσων και ι-δίως της Xί υ, συνεστήθη υπ δειγ-ματική Iκαριακή ναυτιλία. Mε την α-δυναμίαν �μως των απ γ�νων ναπρ σαρμ σθ ύν εις τα νέα δεδ μέ-να, τας νέας συνθήκας, π υ πρ έ-κυψαν απ� την επιν�ησιν τ υ α-τμ ύ, πρ έκυψε δια τ υ Iκάρι υςως μ�νη διέ! δ ς η λεγ�μενη μικράμετανάστευσις, την π ίαν επακ -

λ ύθησε η μεγάλη μετανάστευσις,κυρίως εις την $�ρειαν Aμερικήν.

T 1912 άρ�ισαν να κυκλ # ρ ύν#ήμαι �τι τ τ υρκικ�ν κράτ ς ετ ί-μα�εν επ ικισμ�ν της νήσ υ μεK ύρδ υς και Λα� ύς. Oι Iκάρι ι μηανε��μεν ι πλέ ν την δ υλικήντων μετα�είρησιν απετ�λμησαν !ε-σηκωμ�ν, π υ εδ�νησε την ψυ�ήντ υ Eλληνισμ ύ και επρ κάλεσε αί-σθησιν εις την Oικ υμένην. Mε τηνκατάλυσιν της Oθωμανικής κατ -�ής συνέστησαν την «Eλευθέραν

Πριν την Eπανάσταση τ�υ 1821 αρκετ�ί ήταν �ι Iκάρι�ι π�υ μυήθηκανστη Φιλική Eταιρεία. Στη �ωτ�γρα�ία τ� συστατικ� τ�υ Σταυριν�ύ Xλίτα,κε�αλικ�ύ πρ�εστ�ύ της Nήσ�υ και πρ�εστ�ύ Mεσαριάς. T� κείμεν� έ-�ει ως ε/ής: «� παρών σταυριν�ς εκ Πατρίδ�ς Iκαρίας ετών πεντήκ�ντα,επαγγέλματ�ς Γεωργικ�ύ, μαρτυρείται ως θερμ�ς υπερασπιστής τηςπατρίδ�ς. Eτ�ς �ιλικ�ν 2, Mαΐ�υ 21 εν Iκαρία» (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).

O K. Mυριανθ�π�υλ�ς, π�υ υπηρέτη-σε σαν δάσκαλ�ς στην Iκαρία. Πριν/εσπάσει η επανάσταση απεστάλη α-π� τ� υπ�υργεί� E/ωτερικών για ναμυήσει τ�υς κατ�ίκ�υς τ�υ νησι�ύ(�ωτ.: αρ�εί� Θε�λ. Mπινίκ�υ).

O γιατρ�ς Iωάννης Mαλα�ίας ήταναπ� τ�υς πρωτεργάτες της Iκαρια-κής Eπανάστασης τ�υ 1912. Συνέ*α-λε στ� σ�εδιασμ� της, ήταν αρ�ηγ�ςεν�ς απ� τα επαναστατικά τμήματαπ�υ πραγματ�π�ίησαν την έν�πλη ε-/έγερση και διετέλεσε πρ�εδρ�ςτης Δι�ικητικής Eπιτρ�πής της Eλεύ-θερης Π�λιτείας της Iκαρίας (�ωτ.:αρ�εί� I. Mελά).

O ιερεύς Kωνσταντίν�ς K�υλ�υλίαςήταν αρ�ηγ�ς τ�υ επαναστατικ�ύτμήματ�ς π�υ κατέλα*ε τις Pά�ες.Στη συνέ�εια η �μάδα τ�υ συμμετεί-�ε στην π�λι�ρκία της �ρ�υράς τ�υEυδήλ�υ (�ωτ.: αρ�εί� I. Mελά).


T� ε/ώ�υλλ� τ�υ *ι*λί�υ τ�υ επισκ�π�υ Σά-μ�υ και Iκαρίας Iωσή� Γεωργειρήνη με τίτλ�«Περιγρα�ή της ενεστώσης καταστάσεωςτης Σάμ�υ, Iκαρίας, Πάτμ�υ και τ�υ Oρ�υςAθω», π�υ εγρά�η τ� 1677 και απ�τελεί τ�πρώτ� αυθεντικ� πληρ��ριακ� κείμεν� γιατην Iκαρία μέ�ρι την επ��ή εκείνη (�ωτ.: αρ-�εί� I. Mελά).


Γραμματ�σημα της Eλεύθερης Π�λιτείας της Iκαρίας (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

H Aγία Eιρήνη στ�ν Kάμπ�. Bυ&αντινή εκκλησία τ�υ 11�υ αιώνα κ�ντά σταΠαλάτια (�ωτ.: Γιάννης Γιαννέλ�ς).

Iκαριακήν Π λιτείαν», με κυ$έρνη-σιν υπ� τ ν ιατρ�ν Iωάννην Mαλα-�ίαν. Mε την σύντα!ιν Συντάγματ ςκαθιερώθη σημαία γαλανή με σταυ-ρ�ν λευκ�ν εις τ μέσ ν, ύμν ν στι-� υργημέν ν απ� τ ν Eπτανήσι νΦ. Kαρρέρ και μελ π ιημέν ν απ�τ ν K. Ψά� ν. Mε την ευτυ�ή μεσ -λά$ησιν των Bαλκανικών π λέμων,τ ν ίδι ν �ρ�ν ν (N έμ$ρι ς 1912),έγινε και η ενσωμάτωσις της νήσ υμε την ελληνικήν πατρίδα.

Aπ� την ενσωμάτωσηέως σήμερα

Eις την δίνην των εθνικών περιπε-τειών π υ επηκ λ ύθησαν η Iκαρίαε!ε�άσθη. Δικαιώθηκε έτσι θυμ�-σ # ς εκπρ�σωπ�ς της X. Παμ#ί-λης, π υ έλεγε �τι αν Δαίδαλ ς α-νασταίνετ δια να επισκε#θεί τ ντά# ν τ υ παιδι ύ τ υ Iκάρ υ, δενθα εί�ε ανάγκην δηγ ύ, δι�τι θατην εύρισκε �πως την εί�εν α#ήσειπρ τεσσάρων �ιλιάδων �ρ�νων. Ωςνα μην έ#θανε η εγκατάλειψις, τ κράτ ς επέλε!ε την Iκαρίαν ως μ�-νιμ έμπεδ ν εκτ πισμ ύ. M�λις τ 1950 η Kυ$έρνησις τ υ Kέντρ υ υπ�τ ν N. Πλαστήρα και κατ�πιν ειση-γήσεως τ υ γρά# ντ ς, κατήργησετ ν απαράδεκτ ν πρ ρισμ�ν τηςνήσ υ ως τ�π υ περι ρισμ ύ τηςανθρώπινης ελευθερίας.

Mετά τ ν τελευταί ν παγκ�σμι νπ�λεμ ν και την απελευθέρωσιντης �ώρας, σημειώθηκε εις σημα-ντικήν έκτασιν μετ ικεσία Iκαρίωνεις την Aττικήν, �π υ ργανωμέν ιαπ� παλαι�τερα ι Iκάρι ι εις υπ -δειγματικήν αδελ#�τητα και εις άλ-λ υς εθν τ πικ ύς ργανισμ ύς,διακρίν νται εις $ι τικάς επιδ�σεις,

εκδηλών ντες πάντ τε τ ακ ίμη-τ ν ενδια#έρ ν των διά την πρ κ -πήν της νησιωτικής των πατρίδ ς.Oπως συνέ$η και με τ υς Iκαρί υςαπ δήμ υς, ιδιαίτερα των Hνωμέ-νων Π λιτειών, π υ αγωνι��μεν ικαι αναδεικνυ�μεν ι εις τα γράμμα-τα και τας $ι τικάς επιδ�σεις, π τέδεν λησμ ν ύν την αγαπημένηντων γενέτειρα.Eστάθησαν δε συ-ντελεσταί της πρ κ πής της πατρί-δας των. Aνήγειραν τ Γυμνάσι νIκαρίας, έκτισαν σ� λεία, ενίσ�υσαντας ανάγκας των κ ιν τήτων, συνε-τέλεσαν εις την κατασκευήν δρ�-μων, έκτισαν μ υσεί ν εις την Oι-ν�ην,ν σ κ μεί ν εις τ ν Aγι ν Kή-ρυκ ν και συνέστησαν ίδρυμα υπ -τρ #ιών δι’ ανώτερην σπ υδήν αρι-στευ�ντων μαθητών της νήσ υ.

T υς απ δήμ υς ενέπνευσαν καικαθ δήγησαν Γ. Λ μ$αρδάς, B.Tσιμπίδης και άλλ ι διακεκριμέν ιεπιστήμ νες, περισσ�τερ �λων �-μως Aριστείδης Φ υτρίδης, π υ ε-θεωρείτ #αιν�μεν ν δια την διαύ-γειαν τ υ πνεύματ ς, την κρίσηνκαι την αρετήν τ υ, ε�άθη �μωςπρ�ωρα σε ηλικία μ�λις 36 �ρ�-νων.T κράτ ς τα τελευταία �ρ�νιαάρ�ισε να εκδηλώνει ενδια#έρ νδιά την Iκαρίαν. Aλλά η ενίσ�υσιςπ υ της παρέ�ει ενθυμί�ει συμπα-ράστασιν πρ ς πτω��ν συγγενή.Πρέπει να λ κληρωθεί τ δικ�νδίκτυ ν τ υ νησι ύ, και η κατα-σκευή των λιμένων, να λη#θ ύν μέ-τρα επαγγελματικής ενισ�ύσεως,να αναδει�θ ύν ι αρ�αι λ γικ ίθησαυρ ί και να γίνει σωστή τ υρι-στική α!ι π ίησις της περι �ής αυ-τής τ υ Aιγαί υ. Eτσι θα $ ηθηθεί ηεπι$ι τική πρ σπάθεια τ υ ικαρια-κ ύ λα ύ και θα δικαιωθ ύν ι αγώ-νες τ υ.


A�ίσα για την Iκαριακή Eπανάσταση τ�υ 1912 π�υ κυκλ��ρησε απ� Iκάρι�υςμετανάστες στην Aμερική. Tην επανάσταση, τη δημι�υργία της ελεύθερηςπ�λιτείας της Iκαρίας και την ένωση τ�υ νησι�ύ με την Eλλάδα πραγματεύε-ται τ� ντ�κιμαντέρ «Iκαρία, η Eπανάσταση της 17ης I�υλί�υ 1912 και η επί-δρασή της στις τύ�ες τ�υ Aιγαί�υ» π�υ έ�ει σκην�θετήσει � Λεωνίδας Bαρ-δαρ�ς με �ωτ�γρα�ία τ�υ Πρ�κ�πη Δά�ν�υ.

Kατασκευή δρ�μ�υ στ� Mάραθ� με εθελ�ντική εργασία των κατ�ίκων στηδεκαετία τ�υ ’50. T� �δικ� δίκτυ� της Iκαρίας δεν έ�ει �λ�κληρωθεί μέ�ρι σή-μερα (�ωτ.: αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 7Συνέ�εια στην 8η σελίδα

Eπιτύμ�ι� ανάγλυ�� σώμα γυναίκας, π�υ �ρ�ν�λ�γείται απ� τ�ν 5�–4� αιώ-να π.X. Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Kάμπ�υ (�ωτ. E. Aργυρίδης).

Aμ��ρέας με ερυθρ�μ�ρ�η παράσταση. Aπ� τα ευρήματα τ�υ αρ�αί�υ νε-κρ�τα�εί�υ στ�ν Kάμπ� (�ωτ.: E. Aργυρίδης).

H Iκαρία στην αραι�τηταOιν�η, Θέρμες, Δράκαν�: αρ�αι�λ�γικ�ί �ώρ�ι και ευρήματα

T�υ Θεμιστ�κλή Kατσαρ�ύ

Aρ�αι�λ�γ�υ, Iστ�ρικ�ύ

ΔEN EINAI γνωστ πτε εμ ανί��νται�ι πρώτ�ι κάτ�ικ�ι της Iκαρίας καιτ�ύτ� διτι μέ�ρι σήμερα δεν έ��υνγίνει συστηματικές αρ�αι�λ�γικές έ-ρευνες. Aπ τα λίθινα εργαλεία π�υσυλλέ�αμε αίνεται τι στ� νησί ανα-πτύ�θηκε κατά την επ��ή τ�υ λίθ�υένας α�ιλ�γ�ς π�λιτισμς, πι� πρώι-μα απ’ ,τι μέ�ρι τώρα υπ�θέταμε.

Στ� Xωρι Γλαρέδ�, στη θέση«Παλι�περί$�λ�» εντ�πίσθηκε �ικι-σμς της νε�λιθικής περιδ�υ. Σώ-��νται ερείπια �ικιών, κυκλικ�ύσ�ήματ�ς στην κάτ�ψη, με λίθινηκρηπίδα. Στην εσωτερική πλευράτ�υ κρηπιδώματ�ς, εν είδει �ρθ�-μαρμάρωσης, διασώ��νται στη θέσητ�υς ρθιες γρανιτένιες πλάκες.Διατηρείται τ� λιθστρωτ� δάπεδ�σε μερικές �ικίες και πλήθ�ς �στρά-κων κεραμικών αγγείων και θραύ-σματα �ψιαν�ύ. H διάμετρ�ς τωνκατασκευών αυτών κυμαίνεται απ3,70μ. μέ�ρι 5,20μ.

Στη θέση «Πρ�πε��υλωπή» $ρειατ�υ Δρακάν�υ και λίγα �ιλιμετρα α- O ελληνιστικ�ς πύργ�ς τ�υ Δρακάν�υ με τα ασυνήθιστα για την επ��ή τ�"ωτά αν�ίγματα των θυρών (�ωτ.: αρ�εί� ε-

�ημερίδας «Aθέρας»).

π τ�ν ρμ� «Iερ» και τ� �μώνυμ�σπήλαι�, εντ�πίσθηκαν μεγαλιθικάμνημεία (Menhir). Πρκειται για στή-λες απ ασ$εστ�λιθικ πέτρωμα, ύ-ψ�υς 1,22μ. η μικρτερη έως και2,80μ. η μεγαλύτερη. Aπ αυτές άλ-λες ευρίσκ�νται στημένες στην αρ-�ική τ�υς θέση και άλλες έ��υν κα-ταπέσει στ� έδα �ς. Oλες είναι ��υ-κρυ ες ή σ�εδν ��υκρυ ες, στη-μένες σε �μάδες, σε ευθεία σειράσυνήθως. Γειτ�νεύ�υν με τύμ$�υςπρ�ς τα ν�τι�ανατ�λικά, ενώ πρ�ςτα $ρεια έ��υμε παν�ραμική θέατ�υ ρμ�υ τ�υ Iερ�ύ. Στ� ΣT΄ Διε-θνές Συμπσι� Aιγαί�υ (I�ύλι�ς1980) υπ�στηρί�αμε τι στ� σπήλαι�αυτ λατρευταν � Δινυσ�ς. Πι-στεύ�υμε τι και �ι πρ�ανα ερθεί-σες στήλες έ��υν σ�έση με τη δι�-νυσιακή λατρεία (Aπ�λλ�δώρ�υ: Bι-$λ. III, V, 2).

Aπ τ�υς ιστ�ρικ�ύς �ρν�υς �ιπληρ� �ρίες π�υ έ��υμε για τηνIκαρία είναι ελά�ιστες, απ�σπασμα-τικές και συνήθως έμμεσες. Aπτ�υς καταλγ�υς της AθηναϊκήςΣυμμα�ίας πληρ� �ρ�ύμεθα τι δύ�πλεις τ�υ νησι�ύ, η Oινη και �ιΘέρμες, ήταν μέλη της συμμα�ίας.Oι Θέρμες ευρίσκ�νται ανατ�λικάτ�υ Aγ. Kηρύκ�υ, στη σημερινή κ�ι-λάδα π�υ έρει τ� ν�μα Θέρμα(τα), λγω των ιαματικών θερμών α-λιπηγών. Aνατ�λικτερα, στη θέσηXαλασμένα Θέρμα, σώ��νται ερείπιαλ�υτρικών εγκαταστάσεων των ελ-λην�ρωμαϊκών �ρνων. Aπ τις αρ-�αίες Θέρμες σώ��νται ελά�ιστα αρ-�ιτεκτ�νικά μέλη και αγγεία π�υ υ-λάσσ�νται στ� Aρ�αι�λ�γικ M�υ-σεί� Aγ. Kηρύκ�υ.

A�ι�λ�γώντας τα ευρήματα τωνΘέρμων και της ευρύτερης περι��ήςπιστεύ�υμε τι �ι Θερμαί�ι ε� Iκά-ρ�υ δεν διέμεναν σε μια πλη τει�ι-σμένη, αλλά κατ�ικ�ύσαν «κωμη-δν», δηλαδή κατά κώμας και �ωριά.Δι�ικητικ κέντρ� πρέπει να ήταν τ�σημεριν �ωρι Kατα ύγι(–�ν) μετην ισ�υρή ακρπ�λή τ�υ, $ρειατων σημερινών Θέρμων και �ικ�ν�-μικ κέντρ� �ι Θέρμες, τα σημερινά

Θέρμα. Oι κάτ�ικ�ι α�ι�π�ίησαν τιςιαματικές πηγές της κ�ιλάδας και τιςπαρακείμενες στις γειτ�νικές παρα-λίες και έδωσαν τ� ν�μα στ�υς κα-τ�ίκ�υς λων των �ωριών, απ�τελώ-ντας μια ένωση π�λιτική και �ικ�ν�-

μική. Mεγάλη ακμή γνώρισαν �ι Θέρ-μες κατά την κλασική και ελληνιστι-κή περί�δ�. Eντατικ�π�ίησαν την εκ-μετάλλευση των ιαματικών πηγώνκαι μετ�ν�μάστηκαν σε Aσκληπειείςκατά τα τέλη τ�υ 3�υ π.X. αιώνα, -πως υπ�στήρι�ε � L. Robert.

Oι έριδες μετα�ύ των ελληνιστι-κών κρατών, � ανταγωνισμς Mακε-δνων και Πτ�λεμαίων για την κυ-ριαρ�ία στ� Aιγαί�, �ι συγκρ�ύσειςτ�υ Aντι��υ τ�υ Γ΄ με την Πέργα-μ�, η ανάμι�η των P�δίων, η επανά-σταση τ�υ Aριστνικ�υ (133–129π.X.) και η εν γένει αναταρα�ή π�υδημι�υργήθηκε στις απέναντι Mι-κρασιατικές πλεις και τέλ�ς η ε-πέμ$αση των Pωμαίων, αίνεται τιεί�αν δυσμενείς επιπτώσεις στην�ικ�ν�μία των Θερμαίων και συνε-τέλεσαν στην απ�δι�ργάνωση καιπαρακμή της πλης.

Στα $ρεια των Θέρμων, στ� �ω-ρι Kατα ύγι(–�ν), σώ��νται τα ερεί-πια της ακρ�πλεως. O �ώρ�ς αίνε-ται τι κατ�ικήθηκε ήδη απ τα νε�-λιθικά �ρνια. Σώ��νται ερείπια τει-�ών και της πύλης, �ικ�δ�μών, κα-θώς και κρήνη στη $ρεια πλαγιάτ�υ $�υν�ύ, εν μέρει λα�ευμένη στ�$ρά�� και στεγασμένη κατά τ� εκ �-ρικ σύστημα.

Bρεια της ακρπ�λης έ��υν ανα-

σκα εί τά �ι απ τ�ν καθηγητή N.K�ντ�λέ�ντα και την αρ�αι�λγ�Bαρ. Φιλιππάκη. Πρκειται για πυρέςκαι τα ές απ τη γεωμετρική επ��ήκαι ύστερα.

Oι τά �ι είναι κι$ωτισ�ημ�ι και �ιπλευρές τ�υς είναι επενδεδυμένεςμε σ�ιστλιθ�. Στ�υς τά �υς ευρέ-θησαν αγγεία και πρπες της γεωμε-τρικής επ��ής, κ�ρινθιακ�ί κρύ$αλ-λ�ι, μελανμ�ρ α και ερυθρμ�ρ ααγγεία, κάτ�πτρα, στλεγγίδες και γε-ωργικά εργαλεία απ �αλκ ή σίδη-ρ�. T� 1933 $ρέθηκε η περί ημηστήλη της Iκαρίας, έργ� τ�υ Παλί�-ν�ς τ�υ Παρί�υ. Πρκειται για επι-τύμ$ι� ανάγλυ � τ�υ 460 π.X., την �-π�ία μελέτησε και δημ�σίευσε � N.K�ντ�λέων.

Oιν�ηH άλλη πλη π�υ ανα έραμε, η Oι-

νη ή Oινή, ευρίσκεται στ� $ρει�τμήμα τ�υ νησι�ύ, στ� σημεριν �ω-ρι Kάμπ�ς. H πλη γνώρισε μεγάληακμή, έκ�ψε ν�μίσματα αργυρά και�άλκινα και συνέ�ισε την ύπαρ�η τηςκαι στα Bυ�αντινά �ρνια, μετ�ν�μα-σθείσα σε Δ�λί�η. Tην περι��ή ερεύ-νησαν � Δ. Eυαγγελίδης, � Λ. Π�λί-της και � N. Zα ειρπ�υλ�ς. Aπ τηναρ�αία πλη σώ��νται ελά�ιστα ε-ρείπια, κυρίως των ελλην�ρωμαϊκών�ρνων. Περνώντας τη γέ υρα τ�υB�υτσιδέ π�ταμ�ύ, έ��υμε αριστεράμας τα ερείπια υπ�καύστ�υ και δε�ιάμας πρέπει να ήταν τ� στάδι� τηςπλης, απ τ� �π�ί� σώ�εται μν�τμήμα τ�υ αναλημματικ�ύ τ�ί��υστη $�ρει�δυτική �θη τ�υ π�τα-μ�ύ. Στ�ν �ώρ� αυτ $ρέθηκε καικι�νίσκ�ς με τα �νματα των ε ή-$ων και τ�υ Γυμνασιαρ�ντ�ς.

Στη $�ρει�ανατ�λική πλευρά τ�υλ �υ της Aγ. Eιρήνης σώ��νται ταερείπια τ�υ ρωμαϊκ�ύ ωδεί�υ. H πε-ρι��ή καλύπτεται απ ερείπια λ�υ-τρών, δε�αμενών, αγωγών ύδρευσηςκαι απ��ετεύσεων.

Tα αρ�αι�λ�γικά ευρήματα είναι α-�ιλ�γα (αγάλματα, επιτύμ$ια ανά-γλυ α, επιγρα ές, ν�μίσματα, αγ-γεία, εργαλεία κ.ά.) και εκτείθενταιστ� τ�πικ αρ�αι�λ�γικ μ�υσεί�.Λίγα �ιλιμετρα ανατ�λικτερα, στ��ωρι Aρέθ�υσα, ανεσκά θησαν τά- �ι τ�υ 5�υ π.X. αιώνα απ τ�ν ττεέ �ρ� N. Zα ειρπ�υλ�.

Στα $�ρει�δυτικά τ�υ νησι�ύ ευ-ρίσκεται � ρμ�ς τ�υ Nα, με τα ερεί-πια τ�υ Iερ�ύ της Tαυρ�πλ�υAρτέμιδ�ς, κτίσμα κατά την παράδ�-ση τ�υ Oρέστη και της I ιγένειας.Eκεί εκ$άλλει � π�ταμς Xάλαρηςκαι στην αριστερή τ�υ �θη διατη-ρείται πρ�$λήτα, ενώ στις κλιτύεςτ�υ λ �υ σώ��νται αρκετές θεμε-λιώσεις απ τ� Iερ και λείψανα $ά-θρων. T� Iερ κατεστρά η στα μέσατ�υ περασμέν�υ αιώνα, και τα μάρ-μαρά τ�υ �ρησιμ�π�ιήθηκαν για τηνε�αγωγή ασ$έστ�υ. T�ν �ώρ� ερεύ-νησε και μερικώς ανέσκαψε τ� 1938� Λ. Π�λίτης. Tα ευρήματα απ τηνέρευνα �άθηκαν κατά τη διάρκειατ�υ π�λέμ�υ. Στ� ανατ�λικ άκρ�τ�υ νησι�ύ σώ��νται τα ερείπια τηςπλης και της ακρπ�λης τ�υ Δρα-κάν�υ, επί τ�υ �μώνυμ�υ ρ�υς καιακρωτηρί�υ, γνωστ�ύ ήδη στ�υςOμηρικ�ύς Yμν�υς. O Στρά$ων, � �-



T� 1938 και 1939 � Λίν�ς Π�λίτης διε"ήγαγε ανασκα�ές στην παραλιακήθέση Nας (Nα�ς) ��ρει�δυτικά της Iκαρίας. Aπ�καλύ�θηκε σημαντικ� ιε-ρ�, για τ� �π�ί� ενημερώνει � ίδι�ς στη σ�ετική δημ�σίευση: «Kατά ταςε�ετινάς ανασκα�άς η ταύτισις πρ�ς τ� ιερ�ν της ταυρ�π�λ�υ Aρτέμι-δ�ς κατέστη �ε�αία δια της ανευρέσεως �στράκ�υ αγγεί�υ �έρ�ντ�ςκε�αραγμένην επιγρα�ήν αναθηματικήν εις την Aρτεμιν T]AYPOΠ[�λ�ν».(Πρακτικά Aρ�αι�λ�γικής Eταιρείας, 1940). Oι εργασίες της ανασκα�ής,καλ�καίρι 1938 (�ωτ.: αρ�εί� Λίν�υ Π�λίτη).

H στήλη της Iκαρίας: επιτύμ�ι� ανάγλυ�� τ�υ 460 π.X., έργ� τ�υ γλύπτη Πα-λί�ν�ς τ�υ Παρί�υ. Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aγ. Kηρύκ�υ (�ωτ.: Θ. Kατσαρ�ς).


π�ί�ς ανα έρει τ� πλισμα, σημειώ-νει τι έ�ει πρσ�ρμ�. O πρσ�ρμ�ςαυτς είναι διπλς σε σ�ήμα W. Δια-τηρ�ύνται ακμα λείψανα λιμενικώνεγκαταστάσεων $υθισμένων στα νε-ρά και τμήμα νεωρί�υ, λα�ευμέν� ενμέρει στ� σκληρ πέτρωμα. Γύρω α-π τ�υς δυ� ρμ�υς αμ ιθεατρικάδιακρίν�νται τα ερείπια της αρ�αίαςπ�λί�νης.

H ακρπ�λη καταλαμ$άνει τ� α-κρωτήρι� και στ� ν�τιτατ� σημεί�υπάρ�ει τετράπλευρ�ς ��υρωματι-κς πύργ�ς. Tέτ�ι�ι πύργ�ι υπάρ-��υν κατά διαστήματα σε σημεία τωντει�ών π�υ τ� έδα �ς πρ�σ έρειεύκ�λη πρσ$αση. Στ� $ρει� άκρ�της ακρπ�λης υψώνεται � μεγάλ�ςκυκλικς πύργ�ς των ελληνιστικών�ρνων, σε ύψ�ς τ�υλά�ιστ�ν τριών�ρ ων, με τ��ωτές τις δυ� εισ-δ�υς τ�υ. O πύργ�ς αυτς �ρησιμ�-π�ιήθηκε και ως ρυκτωρία, �ι δεκάτ�ικ�ι τ�υ νησι�ύ τ�ν �ν�μά��υνΦάρ�, απ π�υ πήρε και τ� ν�μαλη η περι��ή.

Δυτικά της ακρπ�λης ευρίσκ�-νται τα αρ�αία λατ�μεία και λίγα μέ-τρα δυτικτερα πρ�ς τ� μέρ�ς της

απτ�μης ακτής, σώ�εται τύμ$�ς α-π �ώμα διαμέτρ�υ 5μ. περίπ�υ.

O Παυσανίας στ� «Eλλάδ�ς περιή-γησις» IX, I, 5–6 ανα έρει: «Iκαρ�ν α-π�πνιγέντα δε ε�ήνεγκεν � κλύδωνες την υπέρ Σάμ�υ νήσ�ν, έτι �ύσανανώνυμ�ν. Eπιτυ�ών δε Hρακλής

γνωρί�ει τ�ν νεκρν και έθαψεν έν-θα και νυν έτι αυτώ �ώμα �υ μέγα ε-πί άκρας έστιν ανε��ύσης ες τ� Aι-γαί�ν». Δεν απ�κλείεται � τύμ$�ςπ�υ ανα έραμε να είναι αυτς π�υπεριγρά ει � Παυσανίας. Eνισ�ύεταιδε η άπ�ψή μας απ τ� γεγ�νς τι

ευρίσκεται κ�ντά στ� λατ�μεί� καιείναι γνωστ τι � Hρακλής εθεωρεί-τ� πρ�στάτης των λατμων. Συνδυά-��ντας τη διήγηση αυτή τ�υ Παυσα-νία και τα σα γνωρί��υμε απ τηναρ�αία παράδ�ση, πιθανν � τύμ$�ςαυτς να εί�ε θεωρηθεί τι ήταν τ�υIκάρ�υ.

Aνασκα ικές εργασίες θα δια ω-τίσ�υν τ� θέμα αυτ.

Πηγές:Λ. Π�λίτης: «Aνασκα�αί εν Iκαρία», Πρα-

κτικά της εν Aθήναις αρ�αι�λ�γικής εται-ρείας, 1939.

N. Zα�ειρ�π�υλ�ς: Iκαρία – Aρ�αι�λ�γικ�Δελτί�, 18 (1963), Iκαρία–Aρ�. Δελτ., 25(1970).

N. K�ντ�λέων: «Aspects de la Grecepreclassique», Paris, 1970.

N. K�ντ�λέων: «Aρ�αι�λ�γική E�ημερίς: Hστήλη της Iκαρίας», 1974–75.

Θεμ. Kατσαρ�ς: «Tρία σπήλαια της Iκαρίαςπ�υ παρ�υσιά��υν αρ�αι�λ�γικ� ενδια-�έρ�ν», Iκαριακά T. 19, 1981, «Iκαριακάτ�πωνύμια και Δι�νυσιακή λατρεία», Iκα-ριακά τ�πωνύμια και Δι�νυσιακή λα-τρεία», Iκαριακά T. 35 (91), 1994, «Nε�λι-θικά ευρήματα στην Iκαρία», Iκαριακά T.37 (93), 1996, «Θερμαί�ι ε" Iκάρ�υ», «Mε-γαλιθικά μνημεία στην Iκαρία», IκαριακάT. 38 (1997).

Kύλι" μελαμ�α�ής με ενεπίγρα�η �άση (AΠOΛOΦA = ησύ�ασε, «λ�ύ�α"ε»). Συλ-λ�γή Θεμ. Kατσαρ�ύ, Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Aγ. Kηρύκ�υ (�ωτ.: Θ. Kατσαρ�ς).

T�υ Θωμά Kατσαρ�ύ

Συντηρητή αρ�αι�τήτων και έργων τέ�νης,μέλ�υς της Eλληνικής Aρ�αι�μετρικής Eταιρείας

E;AΓΩΓIKH μεταλλ�υργία είναι ηαναγωγή τ�υ μεταλλεύματ�ς σε μέ-ταλλ�. Tα μεταλλεύματα, ακμη καιτα πι� πλ�ύσια, περιέ��υν ένα π�-σ�στ πρ�σμί�εων, �ι �π�ίες είναιανεπιθύμητες και πρέπει με κάπ�ι�τρπ� να απ�μακρυνθ�ύν. H απ�-μάκρυνση μπ�ρεί να επιτευ�θεί κα-τά την αναγωγή τ�υ μεταλλεύμα-τ�ς ή μετά. Mερικά μέταλλα μπ�-ρ�ύν να παρα�θ�ύν σε θερμ�κρα-σίες κατώτερες τ�υ σημεί�υ τή�ηςτ�υς, ενώ άλλα σε ανώτερες. Tυ-�αία μπ�ρεί να παρα�θεί απ ��εί-δι� τ�υ σιδήρ�υ σίδηρ�ς στ�υς800°C ενώ τ� σημεί� τή�ης τ�υ εί-ναι στ�υς 1.450°C (Tylecote 1976).

Tην πρώτη σα ή και εμπεριστα-τωμένη περιγρα ή της μεταλλ�υρ-γίας σιδήρ�υ στην Aρ�αιτητα $ρί-σκ�υμε στ�ν Aριστ�τέλη (ΠερίΘαυμασίων Aκ�υσμάτων 48.833 $.).O σίδηρ�ς στην Aρ�αιτητα παρα-λαμ$ανταν υπ μ�ρ ή «σπ�γγώ-δ�υς σιδήρ�υ». T� περιττ υλικτ�υ μεταλλεύματ�ς απ�μακρυν-ταν υπ μ�ρ ή καθι�αν�ύσης ρευ-στής σκωρίας.

Στην παραλία τ�υ Kι�νί�υ Iκαρίαςστη θέση Σιδερ�καψ $ρέθηκε ένασημαντικ μνημεί� αρ�αι�μεταλ-λ�υργικ�ύ ενδια έρ�ντ�ς, μια ε-�αιρετικά μεγάλων διαστάσεων με-ταλλ�υργική κάμιν�ς.

Yστερα απ μελέτη δείγματ�ςτ�υ εσωτερικ�ύ της επι�ρίσματ�ς,με Hλεκτρ�νική Mικρ�σκ�πία Σά-ρωσης απ�δεί�θηκε τι επρκειτ�για κάμιν� σιδηρ�μεταλλεύματ�ς.Oι διαστάσεις της είναι 3,60 μ. στ�εσωτερικ της $άσης της, ενώ τ� ύ-

ψ�ς τ�υ ρέατ�ς υπερ$αίνει τα3,40 μ. Eίναι κτισμένη με σ�ιστλιθ�(υλικ πυράντ��) και πηγματίτη.T� επί�ρισμα στ� εσωτερικ της εί-ναι υαλ�π�ιημέν� κεραμικ, ένδει-�η ανάπτυ�ης θερμ�κρασιών π�υ υ-περέ$ησαν τ� ρι� των 800° – 900°C. Mε τη μέθ�δ� της Θερμ� ωταύ-γειας (T.L.) πιστ�π�ιήθηκε η αυθε-ντικτητα τ�υ ευρήματ�ς, ενώ δενέ�ει �λ�κληρωθεί η �ρ�ν�λγησήτης. Πιθανν μια κάμιν�ς τσ� με-γάλη να λειτ�υργ�ύσε ως κάμιν�ς ρύ�εως. O Πλίνι�ς ανα έρει στ�Historia Naturalis τη διαδικασία της ρύ�εως των θει�ύ�ων μεταλλευ-μάτων, δηλαδή την απ�μάκρυνσητ�υ θεί�υ (S) με καύση. Πρώτη ανα- �ρά για τη θέση αυτή έ��υμε στ�«Abstact Comparative Studies ofIron archaiometallurgy from newSites of Grece». Y. Bassiakos k. Th.Katsaros, 1996. Illinois.

Mεγάλ�ς αριθμς λεκαν�ειδώνσκωριών $ρέθηκαν έ�ω απ τ� ν-τι� τεί��ς της Eλληνιστικής Aκρ-π�λης Δρακάν�υ. Πρκειται γιασκωρίες μεταλλ�υργίας σιδήρ�υ. Hπαρ�υσία τ�υς εκεί μας επιτρέπεινα εικά��υμε την ύπαρ�η εργαστη-ρί�υ (σιδηρ�υργεί�υ).

Δείγματα σκωριών τ�υ Δρακά-ν�υ, μελετήθηκαν στ� πλαίσι� τηςπτυ�ιακής μ�υ εργασίας «E�αγωγι-κή μεταλλ�υργία σιδήρ�υ κατά τηναρ�αιτητα στην Eλλάδα υπ τ�πρίσμα υσικ��ημικών και ραδι��η-μικών τε�νικών ανάλυσης», 1995.

H διατήρηση και περαιτέρω μελέ-τη μνημείων πως η κάμιν�ς στηθέση Σιδηρ�καψ και ευρημάτων -πως �ι σκωρίες τ�υ Δρακάν�υ μπ�-ρεί να ρί�ει « ως» σε άγνωστεςπτυ�ές της αρ�αίας ελληνικής με-ταλλ�υργίας.

Δύ� αρ�αι�μεταλλ�υργικές θέσεις

H αρ�αία μεταλλ�υργική κάμιν�ς, π�υ εντ�πίσθηκε τ� καλ�καίρι τ�υ1993 απ� τ�ν Θ. Kατσαρ� στη θέση Σιδηρ�καψ� Iκαρίας. H εσωτερικήδιάμετρ�ς της �άσης είναι 3,60 μ. και τ� ύψ�ς τ�υ σω'�μέν�υ τ�ι�ώμα-τ�ς 3,40 μ. (�ωτ.: αρ�εί� Θ. Kατσαρ�ύ).


Περιηγητές και αρτ�γρά��ιΠεριγρα�ές και απεικ νίσεις της Iκαρίας απ� τ ν 15 έως τα μέσα τ υ 19 υ αιώνα

Tης Λεων�ρας Nαάρι

Παλαι��ι�λι�λ�γ�υ

TA�IΔIΩTEΣ για την Iκαρία; H ιδέα εί-ναι απ� μ�νη της παράδ��η. Aυτ� τ�νησί ίσως είναι τ� μ�ναδικ� απ� τακατ�ικημένα π�υ σπάνια επισκέ�θη-καν �ι τα�ιδιώτες. Παρ’ �λα αυτά σανπαρ�υσία μπ�ρεί να συναγωνιστείστις !αρτ�γρα�ικές απεικ�νίσεις καιπι� σημαντικά νησιά �πως την Kω, τηNά��, τη Σαντ�ρίνη και την Tήν�,π�υ τα επισκέπτ�νταν συ!ν�τερα �ιτα�ιδιώτες και τα περιέγρα�αν. Eτσιη Iκαρία παρ�υσιά#ει ένα ειδικ� πρ�-$λημα στην ελληνική ιστ�ρία της!αρτ�γρα�ίας και των τα�ιδιών. Συ-νε!ώς σ!εδια#�ταν και παρ�υσια#�-ταν σε !άρτες και τα�ιδιωτικά $ι$λίαήδη απ� τ�ν 15� αιώνα. Kαι �μως,παρ’ �λη την πληθώρα των απεικ�νί-σεων, παρατηρείται μια έλλειψη αλ-λά και σύγ!υση πληρ��ριών. T� πα-ράδ�� μπ�ρεί να �εδιαλύνει, αν επι-σημανθ�ύν δυ� παράγ�ντες. H γεω-γρα�ική μ�ρ�ή τ�υ νησι�ύ και τ� γε-γ�ν�ς �τι $ρίσκεται στην άκρη τ�υIκαρί�υ Πελάγ�υς μετα�ύ Kυκλάδωνκαι της Mικράς Aσίας. T� πέλαγ�ςαυτ� έπρεπε να τ� διαπεράσ�υν τακαρά$ια π�υ κατευθύν�νταν στη Xί�ή τη Σάμ� απ� την πλευρά των Kυ-κλάδων και τ� νησί της Iκαρίας συνι-στ�ύσε ένα επικίνδυν� πέρασμα. Tασύννε�α στα $�υνά της ενέπνεαν��$� στ�υς ναυτικ�ύς $λέπ�ντάςτην ακ�μα και απ� την E�εσ�, σύμ-�ωνα με τα λεγ�μενα τ�υ Buonde-lmonti, τ�ν 15� αιώνα, και τ�υ $ενε-τσιάν�υ καπετάνι�υ Gasparo Tentivoστα τέλη τ�υ 17�υ, �π�υ τ� νησί πε-ριγρά�εται σαν «α�ερέγγυ� στ�υςναυτικ�ύς».

O πρ�σανατ�λισμ�ς της Iκαρίαςείναι ασυνήθιστ�ς, �πως εκτείνεταιαπ� τα ν�τι�δυτικά πρ�ς τα $�ρει�α-νατ�λικά περίπ�υ σε μήκ�ς 37° καιπλάτ�ς 26°. Mέ!ρι πρ�σ�ατα τ� νησίεί!ε αγκυρ�$�λια περισσ�τερ� παράλιμάνια και κανένα ασ�αλές, γιατί εί-ναι αν�ι!τ� στ�υς ισ!υρ�ύς ανέ-μ�υς. T� εύ��ρ� μέρ�ς τ�υ νησι�ύείναι τ� $�ρειν�, ενώ τ� ν�τι� είναι$ρα!ώδες και απρ�σιτ�. Eπειδή �ι ε-πικρατ�ύντες άνεμ�ι στ� Aιγαί� εί-ναι $�ρει�δυτικ�ί τ�ν !ειμώνα και$�ρει�ανατ�λικ�ί τ� καλ�καίρι, τακαρά$ια π�υ πλέ�υν απ� τις Kυκλά-δες πρ�ς τη Σάμ� και την μικρασιατι-κή ακτή, πλέ�υν πάντα κατά μήκ�ςτης ν�τιας πλευράς, π�υ είναι γεμά-τη απ� απ�κρυμνα $�υνά. Για τ�νλ�γ� αυτ� π�λύ πρώιμ�ι τα�ιδιώτεςν�μι#αν πως τ� νησί ήταν εντελώς ά-γ�ν�. T� $ε$αιώνει μια απ� τις λίγεςανα��ρές εν�ς αυτ�πτη τα�ιδιώτη,τ�υ Aγγλ�υ Charles Perry. O Perryστα τέλη της δεκαετίας τ�υ 1730πλέ�ντας στ� ανατ�λικ� Aιγαί� ανα-γκάστηκε να αγκυρ�$�λήσει στην ά-κρη τ�υ νησι�ύ, στ� ακρωτήρι� Πάπ-πα, ίσως κ�ντά στ� Kαρκινάγρι ή κά-

τω απ� τ�ν Mαγκανίτη, �π�υ πέρασετέσσερις ημέρες πάνω στ� πλ�ί�τ�υ. Περιγρά�ει την περι�!ή ως$ρα!ώδη και ακαλλιέργητη και μεκαλ� κυνήγι πέρδικας. O Perry ανα-�έρει �τι �ταν τ� πλήρωμα ήλθε σεεπα�ή με τ�υς κατ�ίκ�υς, αυτ�ί τ�υέ�εραν στ� πλ�ί� κρέας και στα�ύ-λια. O Eγγλέ#�ς �μως δεν μπ�ρ�ύσενα καταλά$ει π�ύ �ι Iκαριώτες $ρή-καν αυτά τα τρ��ιμα, ε��σ�ν τ�υ�αιν�ταν �υσικ� να μην υπήρ!αν α-γρ�τικές καλλιέργειες στ� νησί.

H πρώτη περιγρα�ή της Iκαρίαςμετά την ύστερη αρ!αι�τητα ανέρ-!εται στ�ν 15� αιώνα. O�είλεταιστ�ν Φλωρεντιν� Cristoforo Buon-delmonti, π�υ πέρασε έ�ι !ρ�νια της#ωής τ�υ, πριν τ� 1420 τα�ιδεύ�νταςστ� Aιγαί�. Πιθαν�ν � Buondelmonti,π�υ ισ!υρι#�ταν �τι επισκέ�θηκε �-λα τα νησιά π�υ περιγρά�ει, να απ�-$ι$άστηκε στ� νησί. H περιγρα�ήτ�υ είναι σύντ�μη. Aνα�έρει δύ� �-!υρωμένες π�λεις στην κ�ρυ�ή τ�υ$�υν�ύ στ� εσωτερικ� και κάνειμνεία τ�υ �άρ�υ στ� Φανάρι, στ� α-νατ�λικ� ακρωτήρι� τ�υ νησι�ύ.Aνα�έρει επίσης δυ� ακ�μη πρ�ϊ�-ντα π�υ παράγει τ� νησί. T� �ν�μα-στ� μέλι και τ� ά�θ�ν� λευκ� κρασί.

H περιγρα�ή τ�υ Buondelmonti ε-παναλαμ$άνεται ασταμάτητα απ�άλλ�υς μεταγενέστερ�υς περιηγη-τές και !αρτ�γρά��υς. O πρώτ�ςστη σειρά είναι � Bartolomeo dalliSonetti στ� $ι$λί� τ�υ για τα νησιάτ�υ 1485, και στ� ειδικ� σ�νέτ� τ�υγια την Iκαρία παραθέτει τις περισ-σ�τερες πληρ��ρίες τ�υ Buonde-lmonti.

Eίναι μακριά, στενή και απ�κρυμνη�ωρίς λιμάνια και κίνδυν�ς να κα-

τέ�εις.Oλ�γυρα σ�εδ�ν �ρά�ια σπαρμένη

και στη ��υν�κ�ρ�ή δύ� καστέλιαείναι

με μέλι καλ� και ά�θ�ν� κρασί.Στη θάλασσα κ�ντά, πρ�ς την ανα-

τ�λή,υψώνεται ένας πύργ�ς...

Xαρτ γρά� ι

Aν και � dalli Sonetti πήρε την πε-ριγρα�ή της Iκαρίας απ� τ�ν Buond-elmonti, η απεικ�νιση τ�υ νησι�ύπ�υ παραθέτει, �αίνεται �τι τ�υ α-νήκει. O dalli Sonetti ισ!υρί#εται �τιπέρασε π�λλά !ρ�νια τα�ιδεύ�νταςστ� Aιγαί� κατά διαταγήν των Bενε-τών και �τι σ!εδίασε τ�υς !άρτεςτων νησιών τ�υ � ίδι�ς. T� σ!εδιά-γραμμα τ�υ νησι�ύ επαναλαμ$αν�-ταν με λίγες παραλλαγές συνέ!ειαστ�υς επ�μεν�υς αιώνες. T�ν 16�αιώνα σ!εδιάστηκαν !άρτες της Iκα-ρίας απ� τ�ν Bordone (1528) και τ�νRosaccio (1598). O Xάρτης τ�υBordone �εκάθαρα στηρί#εται στ�νdalli Sonetti ,ενώ τ�υ Rosaccio στ�υBordone, αλλά πι� παραστατικά. T�κείμεν� τ�υ Rosaccio ανα�έρει �τιτ� νησί έ!ει α�θ�νία πρ�$άτων καισταρι�ύ. Kαι αυτές �ι πληρ��ρίεςεπαναλή�θηκαν απ� τ�υς μεταγε-νέστερ�υς, αλλά η πηγή τ�υς είναιάγνωστη.

O Rosaccio και � Bordone απ�τε-λ�ύν τα πρωτ�τυπα για �λες τις με-ταγενέστερες παραστάσεις της Iκα-ρίας με π�λύ λίγες ε�αιρέσεις. T�ν17� αιώνα � Matal (1601) � Beauvau(1619) και � Peeters (1690) ακ�λ�υ-θ�ύν τ�ν Rosaccio, ενώ τ� σ!έδι�τ�υ Bordone τ� ακ�λ�ύθησαν �Boschini (1658), � Mallet (1683) και oCoronelli (1688), o �π�ί�ς επίσης δί-νει μια καταγρα�ή των λεγ�μένων«$ενετικών $αρωνιών» της Iκαρίας.

T�ν 18� αιώνα � Losor (1713) και �Myllar (1729) ε�ακ�λ�υθ�ύσαν να α-ναπαράγ�υν τ�ν Rosaccio. O μέγας!αρτ�γρά��ς Ortelius επίσης παρή-γαγε έναν μικρ� ένθετ� !άρτη τηςIκαρίας $ασισμέν� στ� πρωτ�τυπ�σ!έδι� τ�υ dalli Sonetti. Aυτ�ς �!άρτης αντιγρά�τηκε απ� τ�νJanssonius τ� 1638 και δημ�σιεύθη-κε σε π�λυάριθμ�υς άτλαντες κατάτ�ν 18� αιώνα.

M�ν� λίγ�ι !αρτ�γρά��ι παρ�υ-σιά#�υν δια��ρετικά την Iκαρία. Oπρώτ�ς �αίνεται να είναι � Laure-nberg, π�υ δημ�σίευσε ένα !άρτητ�υ νησι�ύ τ� 1660 στ� $ι$λί� τ�υτ�υ Graecia Antiqua, σε έκδ�ση τ�υSamuel Pufendorf. T�π�θετεί ένα λι-μάνι �ν�μα#�μεν� Iστι στ� δυτικ� α-κρωτήρι� τ�υ νησι�ύ. T�ν Laure-nberg μιμήθηκε � Francesco Piace-nza, π�υ υπ�στηρί#ει �τι παρήγαγετα !αρτ�γρα�ικά τ�υ σ!έδια των νη-σιών τ�υ Aιγαί�υ στ� $ι$λί� τ�υ L΄Egeo Redivivo, 1688, και επίσης �τιεπισκέ�θηκε �λα τα νησιά π�υ περι-γρά�ει. Aν αυτ� είναι αλήθεια ση-μαίνει �τι � Piacenza υπήρ�ε ένας α-π� τ�υς λίγ�υς τα�ιδιώτες π�υ επι-σκέ�θηκε την Iκαρία. Πάντως τ�σ!έδι� τ�υ είναι π�λύ α�ρ�ντιστ�.O Piacenza επαναλαμ$άνει την αυ-τήκ�η διήγηση τ�υ Thevenot σ!ετι-κά με τις γυναίκες της Iκαρίας, �ι �-π�ίες δια!ειρί#�νται τα �ικ�ν�μικάτης �ικ�γένειας και $ά#�υν στηντσέπη τ�υς τα !ρήματα των συ#ύ-γων τ�υς αμέσως μ�λις αυτ�ί τακερδίσ�υν. H !ειρα�ετημένη γυναί-κα της Iκαρίας ήταν π�λύ γνωστή σε�λ� τ� Aιγαί� και η συμπερι��ράτης αυτή ανα�έρεται και απ� τ�νEγγλέ#� Sandys τ� 1610.

Σύγ�υση

E�αιτίας της απ�υσίας καλών α-γκυρ�$�λίων, π�λύ λίγ�ι τα�ιδιώτεςπραγματικά απ�$ι$άστηκαν στ� νη-σί. Oι περισσ�τερ�ι ανα�έρ�υν ενπαρ�δω τ� νησί, μ�λ�ν�τι τ� περι-γρά��υν σαν να τ� εί!αν επισκε-�θεί. Kαι απ� εδώ αναδύεται ένα άλ-λ� πρ�$λημα. H σύγ!υση της Iκα-ρίας (Nικαριά) με τη Nίσυρ� ή Kαρύα(απ� τ� �ν�μα τ�υ λιμανι�ύ της).Aυτ� τ� λάθ�ς συναντάται ήδη τ�1536 σε μια περιγρα�ή τ�υ DenisPossot, εν�ς πρ�σκυνητή π�υ τα�ί-δεψε στ�υς Aγί�υς T�π�υς τ� 1532.Aνα�έρεται σε ένα νησί �ν�μα#�με-ν� «Nίσαρε ή Kαρύα» και δίνει τηντυπική περιγρα�ή της Iκαρίας, μα-κριά και γεμάτη $�υνά. H διήγησήτ�υ για τα θερμά λ�υτρά α�ήνει κά-π�ι�ν να ν�μίσει �τι πράγματι μιλάειγια την Iκαρία, εκτ�ς απ’ �τι ανα�έ-ρει για τ� η�αίστει� στ� κέντρ� τ�υνησι�ύ και τη γεύση θεια�ι�ύ στ�π�σιμ� νερ�. Aυτή η σύγ!υση τωνδύ� νησιών επαναλαμ$άνεται απ�αρκετ�ύς μεταγενέστερ�υς τα�ι-

Mπ�υ�ντελμ�ντι, �άρτης της Iκαρίας, υδατ�γρα�ία απ� πρωτ�τυπ� τ�υ 1420.Στ�ν Φλωρεντίν� Kριστ��ρ� Mπ�υ�ντελμ�ντι ��είλ�υμε την πρώτη περιγρα-�ή της Iκαρίας μετά την αρ�αι�τητα. Eίναι πιθαν� να απ�ιάστηκε στ� νησί.Aνα�έρει δύ� ��υρωμένες π�λεις στην κ�ρυ�ή τ�υ �υν�ύ και τ�ν �άρ� στ�Φανάρι, στ� ανατ�λικ� ακρωτήρι� και δύ� �ν�μαστά πρ�ϊ�ντα, τ� μέλι και τ� ά-�θ�ν� λευκ� κρασί (�ωτ.: «T�π�ς και εικ�να» τ�μ�ς 1�ς, εκδ. «Oλκ�ς»).


διώτες. Στα 1575 � Andre Thevet,π�υ έγραψε την «K�σμ�γρα�ία τ�υΛε$άντε», συγ!έει τη Nίσυρ� με τηνIκαρία, πιθανώς γιατί δεν κατάλα$εκαλά τ�ν Possot. T� ίδι� λάθ�ς συ-ναντάται και στ�ν Thevenot, π�υ δη-μ�σίευσε τα τα�ίδια τ�υ τ� 1665.Eνώ περιγρά�ει τ� νησί σωστά, λέ-γει �τι �ι Iκαριώτες κατέ$αλαν τη��ρ�λ�γία στ�ν Σ�υλτάν� σεσ��υγγάρια και περιγρά�ει γαμήλιαέθιμα π�υ πρέπει να ανήκ�υν στηνKάλυμν�. Oι Thevet και Thevenotπρ��ανώς δεν επισκέ�θηκαν τηνIκαρία, αλλά πήραν τις πληρ��ρίεςτ�υς απ� πρ�γενέστερα έργα.

Eγκυρες περιγρα�ές

T� μ�ν� έργ� για την Iκαρία τωννε�τερων !ρ�νων π�υ $ασί#εται κα-θαρά σε πληρ��ρίες απ� πρώτ�!έρι είναι τ� $ι$λί� τ�υ αρ!ιεπισκ�-π�υ Σάμ�υ Iωσή� Γεωργειρίνη, π�υτ� δημ�σίευσε στα αγγλικά στ�Λ�νδίν� τ� 1678. O Γεωργειρίνης ε-πισκέ�θηκε την Iκαρία ε�αιτίας τωνεκκλησιαστικών τ�υ υπ�!ρεώσεων.

Λέγει �τι �ι Iκαριώτες είναι π�λύκαλ�ί ναυπηγ�ί, �τι ��ρ�ύν υπ�δή-ματα με λεπτ� δέρμα (�ύλλ� !αλ-κ�ύ! στ� κείμεν�) και �τι κ�ιμ�ύνταιστ� δάπεδ� γιατί δεν έ!�υν κρε$ά-τια (Πράγματι �ι Iκαριώτες πρ�τι-μ�ύσαν τ� δάπεδ�, ακ�μα και �ταντ�υς πρ�σ�ερ�ταν κρε$άτι, λέγ�-ντας �τι είναι πι� υγιειν� να κ�ιμ�ύ-νται έτσι). O αρ!ιεπίσκ�π�ς πάντως,απελπισμένα έψα!νε σ’ �λ� τ� νησίένα κρε$άτι για να περάσει τη νύ-!τα. O Γεωργειρίνης �έρνει στην ε-πι�άνεια ένα άλλ� παράδ��. Λέγειγια τ�υς Iκαριώτες «έ!�υν λίγα, καιδεν τ�υς λείπει τίπ�τε. Eίναι �ι �τω-!�τερ�ι, αλλά και �ι ευτυ!έστερ�ισ’ �λ� τ� Aιγαί�. H περι�υσία τ�υςείναι ελά!ιστη, αλλά η ελευθερίακαι η ασ�άλειά τ�υς μεγάλη». Oιπληρ��ρίες τ�υ Γεωργειρίνη !ρη-σιμ�π�ιήθηκαν απ� τ�ν !αρτ�γρά-�� Petrus Schenk, � �π�ί�ς σ!εδία-σε τ�ν !άρτη της Σάμ�υ και τ�ν δη-

μ�σίευσε στα τέλη τ�υ 17�υ αιώνα.H πρώτη έγκυρη περιγρα�ή της

Iκαρίας απ� �έν� τα�ιδιώτη στ� νησίσυναντάται στ� έργ� τ�υ JosefPitton de Tournefort, � �π�ί�ς γνώ-ρι#ε π�λλά για τ� Aιγαί�, ώστε νακαταλά$ει �τι �ι πληρ��ρίες τ�υThevenot ήταν λαθεμένες. Στα 1701� Tournefort πρ�σπάθησε δυ� ��-ρές να απ�$ι$ασθεί στ� νησί, αλλά�ι σ��δρ�ί άνεμ�ι τ�ν έσπρω�αν πί-σω στη Mύκ�ν�. Eκεί συνάντησε έ-ναν ιερέα, � �π�ί�ς τ�υ έδωσε μερι-κές πληρ��ρίες για την Iκαρία καιτ�υ ανέ�ερε μερικά !ωριά, �πωςτην Aράθ�υσα, τ� Πλ�υμάρι και τ�Περδίκι. Kάνει λ�γ� για την καθαρ�-τητα της ελληνικής γλώσσας στ�στ�μα των Iκαριωτών και ακ�μη γιατα ήθη και τ� πι� α�ι�πρ�σεκτ�, τ�ντρ�π� π�υ κάν�υν τ� ψωμί και τ�μ�ιρά#�υν στ�ν κ�σμ�. Tριάντα!ρ�νια νωρίτερα, στα 1687, �Bernard Randolf, π�υ επίσης τα�ί-δεψε σε �λη την έκταση τ�υ Aρ!ι-πελάγ�υς, ανα�έρει την καλή γεύ-ση τ�υ ικαριώτικ�υ ψωμι�ύ, η �π�ία,πίστευε, ��ειλ�ταν στ�ν τρ�π� τ�υαλέσματ�ς τ�υ σταρι�ύ. Θεωρώ �τι

� Randolf πράγματι απ�$ι$άστηκεστ� νησί. Aνα�έρει τα κ�κκινα στα-�ύλια τ�υ νησι�ύ, π�υ τα θεωρεί ωςτα καλύτερα !ειμερινά στα�ύλιατ�υ Aιγαί�υ –ίσως να πρ�κειται γιατ�ν σιδερίτη– και ακ�μη τ� !αρα-κτηρί#ει σαν απρ�σιτ�. Iσ!υρί#εται�μως �τι $ρίσκεται $�ρεια της Xί�υ.

H πρώτη περιγρα�ή τ�υ νησι�ύτης σύγ!ρ�νης επ�!ής είναι αυτήπ�υ μας παρ�υσιά#ει � Γερμαν�ςαρ!αι�λ�γ�ς Ludwig Ross, στ�νδεύτερ� τ�μ� τ�υ $ι$λί�υ τ�υ Insel– Reisen. O Ross απ�$ι$άστηκεστ�ν Aγι� Kήρυκ� στις 26 Aυγ�ύ-στ�υ 1841. Kατά την απ�$ί$ασή τ�υστ� λιμάνι, π�υ τ� απ�τελ�ύσαν 20σπίτια, $ρήκε έναν �δηγ� να τ�ν με-τα�έρει πάνω απ� τα $�υνά στη $�-ρεια πλευρά. O Ross περιγρά�ει τηνανά$ασή τ�υ στ� $�υν� στα 2.500π�δια με τ�υς συμπαγείς γρανιτένι-�υς �γκ�υς, πριν απ� την κάθ�δ�τ�υ στ�υς κήπ�υς με τ�υς ά�θ�-ν�υς θάμν�υς και τα δένδρα, τις ε-λιές, τα πλατάνια, τα κυπαρίσσια, τιςα!λαδιές και τις μυρτιές, π�υ �μ�ρ-�αιναν τ� ικαριακ� τ�πί�. Δίνει επί-σης στατιστικές πληρ��ρίες για

τ�υς Iκαριώτες και κάνει λ�γ� γιατις αρ!αίες τ�π�θεσίες. Aνα�έρει�τι �ι Iκαριώτες έπρεπε να πληρώ-ν�υν ετήσι� ��ρ� στ�ν αγά της P�-δ�υ 19.000 πιάστρες και �εκαθαρί#ειγνώμες των παλαι�τέρων τα�ιδιω-τών. Tαυτί#ει τ� Iστι τ�υ Piacenzaμε τ�ν Eύδηλ� και �πως � Tourn-efort, παρατηρεί �τι η ιακριακή διά-λεκτ�ς είναι πι� κ�ντά στα αρ!αίαελληνικά απ’ �,τι στα άλλα νησιάτ�υ Aιγαί�υ.

Aπ μ�νωσηH καθημερινή #ωή στην Iκαρία θε-

ωρητικά ίσως να παρέμεινε αμετά-$λητη απ� την επ�!ή τ�υ πρώτ�υ ε-πισκέπτη τ�υ νησι�ύ, τ�υ CristoforoBuondelmonti, μέ!ρι την επ�!ή τηςεπίσκεψης τ�υ Ross στα μέσα τ�υ19�υ αιώνα. H Iκαρία �πως �αίνεταιάγ�νη και !ωρίς λιμάνια σπάνια δέ-!θηκε �έν�υς. Oι �έν�ι τα�ιδιώτεςσυνέλε�αν τις πληρ��ρίες τ�υς α-π� ανθρώπ�υς π�υ $ρίσκ�νταν έ�ωαπ� τ� νησί. Hταν συνηθισμέν� γιαάνδρες και γυναίκες να ανα#ητ�ύνεργασία έ�ω απ� την Iκαρία, σπρωγ-μέν�ι απ� την ανέ!εια και την έλει-ψη τ�υ καθημεριν�ύ $ι�π�ρισμ�ύ.

Στα 1899 η γιαγιά μ�υ, η AργυρώK�υτσ�υ�λάκη Πλάκα, ά�ησε τ�!ωρι� της, την Πλαγιά, έ!�ντας έναδέμα με τα υπάρ!�ντά της στα !έ-ρια πέρασε με καΐκι στη Σμύρνη γιανα $ρει δ�υλειά σαν ψυ!�κ�ρη.Hταν εννιά !ρ�νών. T� σκίτσ� τηςIκαριώτισσας, π�υ σ!εδίασε � CountAlexander Sapieha, τ� 1806, τ� έκα-νε στη Xί�, �ταν αυτ�ς έμενε εκείκατά τη διάρκεια τ�υ τα�ιδι�ύ τ�υστ� $�ρει� Aιγαί�.

O Thomas Graves, Aγγλ�ς α�ιω-ματικ�ς τ�υ Nαυτικ�ύ και υδρ�γρά-��ς, έκανε την πρώτη ειδική επ�-πτευση τ�υ νησι�ύ. Πάντως σωστ�!άρτη για ασ�αλή αγκυρ�$�λια δενκατ�ρθωσε να σ!εδιάσει. H απ�μ�-νωση της Iκαρίας συνε!ίστηκε μέ-!ρι τα τέλη τ�υ 19�υ αιώνα. Oι άν-θρωπ�ί της, γυναίκες και άνδρες, ε-πι#ητ�ύσαν εργασία έ�ω απ� τ� νη-σί. Tώρα �μως τα�ιδεύ�υν, �!ι πλέ-�ν στη Xί� και στη Σμύρνη, αλλά μα-κριά στην Aμερική και την Aυστρα-λία κάν�ντας γνωστ� τ� νησί τ�υςκαι την αγάπη τ�υς γι’ αυτ� σ’ �λ�τ�ν κ�σμ�.

Xάρτης της Iκα-

ρίας τ�υ Giuseppe

Rosaccio, π�υ

�ρ�ν�λ�γείται πε-

ρί τ� 1598. Mέ�ρι

και τα μέσα τ�υ

17�υ αιώνα ελά�ι-

στ�ι τα#ιώτες επι-

σκέ�θηκαν πραγ-

ματικά τ� νησί, τ�

�π�ί� �μως περι-

γρά��υν σαν να

τ� εί�αν επισκε-

�θεί, με αναπ�-

�ευκτ� απ�τέλε-

σμα π�λλά λάθη

αλλά και σύγ�υση

της Iκαρίας με άλ-

λα νησιά. Eγκυρες

πληρ��ρίες απ�

πρώτ� �έρι έ��υ-

με μετά τ� 1678.

O JohanLaurenberg δημ�σίευσε

�άρτη της Iκαρίας τ� 1660 και

παρ�υσιά$ει τ� νησί

δια��ρετικά σε σ�έση με

πρ�γενέστε-ρ�υς �αρτ�-

γρά��υς. T�π�θετεί

ένα λιμάνι, �ν�μα$�μεν�

Iστι, στ� δυτικ�

ακρωτήρι� τ�υ νησι�ύ

(�ωτ.:«Graecia

Antiqua» εκδ.Samuel

Pufendorf,Amsterdam,

1660).


H ικαριακή επανάσταση τ�υ 1912H ε�έγερση κατά των T�ύρκων, η δημι�υργία της Eλεύθερης Π�λιτείας και η ένωση με την Eλλάδα

T�υ Θε�λ�γ�υ Mπινίκ�υ

Tέως δικηγρ�υ, ιστ�ρι�δί�η

AIΓAIO 1912. O ιταλ�τ�υρκικ�ς π�-λεμ�ς, π�υ �έσπασε τ�ν Σεπτέμ-�ρι� τ�υ 1911 στη Λι�ύη, μετα�έ-ρεται απ� τ�υς Iταλ�ύς στ� ν�τι�Aιγαί�. Σκ�π�ς, η κατάληψη τωνΔωδεκανήσων, ώστε να ανακ�πεί ηαπ�στ�λή τ�υρκικών ενισ#ύσεωναπ� τα παράλια της Mικράς Aσίαςπρ�ς τη Λι�ύη. T�ν Aπρίλι� και τ�νMάι� τ�υ 1912 �ι ιταλικές δυνάμειςκαταλαμ�άν�υν τα Δωδεκάνησα ε-κτ�ς απ� τ� Kαστελ�ρι$� και τηνIκαρία. Oι Iταλ�ί #ρησιμ�π�ι�ύν ωςδικαι�λ�γία για την κατάληψη τωννησιών την πρ�άσπιση των πρ�ν�-μίων τ�υς εναντί�ν των T�ύρκων.Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί �τι τανησιά απ� την Iκαρία έως τ� Kαστε-λ�ρι$� εκτ�ς απ� τη P�δ� και τηνKω, απ�λάμ�αναν κ�ινά πρ�ν�μια,π�υ εί#αν παρα#ωρηθεί με �ιρμά-νια απ� τ�ν Σ�υλεϊμάν A΄ τ� 1522και τ�ν Mα#μ�ύτ B΄ τ� 1835. M’ αυ-τά πρ��λέπ�νταν η πλήρης αυτ�-ν�μία τ�υς και η απαγ�ρευση τ�υρ-κικής επ�ίκισης και παραμ�νήςτ�υρκικ�ύ στρατ�ύ. M�νη υπ�#ρέ-ωση ήταν η κατα��λή εν�ς ��ρ�υ,τ�υ «Mακτ�ύ». Tα πρ�ν�μια εί#ανπαρα#ωρηθεί σκ�πιμα για να μην ε-ρημωθ�ύν τα νησιά και γεμίσ�υνπειρατές, π�υ θα εμπ�δι$αν τη διέ-λευση πρ�ς την Kωνσταντιν�ύπ�ληκαι θα έκαναν επικίνδυνη την π�-ρεία πρ�ς την ανατ�λική Mεσ�γει�.

Oι T�ύρκ�ι άρ#ισαν σταδιακά απ�τ� 1869 να καταργ�ύν τα πρ�ν�μιααυτά, ενώ στις αρ#ές τ�υ αιώνα,στ� πλαίσι� τ�υ εκτ�υρκιστικ�ύπρ�γράμματ�ς των Nε�τ�ύρκων, ε-πέ�αλαν μέ#ρι και υπ�#ρεωτικήστρατ�λ�γηση των κατ�ίκων τωννησιών.

Πρ�ετ�ιμασίατης επανάστασης

Aμέσως μετά την εμ�άνιση τωνIταλών στ� Aιγαί� και την κατάληψητων Δωδεκανήσων, πραγματ�π�ιεί-ται στ� μ�ναστήρι τ�υ Aγί�υ Iωάν-νη τ�υ Θε�λ�γ�υ στην Πάτμ� συνέ-δρι� αντιπρ�σωπειών των νησιών,απ� τις 3 έως τις 5 I�υνί�υ τ�υ1912, στ� �π�ί� συμμετέ#�υν καιεκπρ�σωπ�ι της Iκαρίας. Eκδίδεταιψή�ισμα στις 4 I�υνί�υ 1912, με τ��π�ί� κηρύσσεται η δημι�υργία της«Π�λιτείας τ�υ Aιγαί�υ», π�υ θασυμπεριελάμ�ανε τα Δωδεκάνησακαι εκ�ρά$εται η θέληση για ένωσημε την Eλλάδα, ενώ υπ�ν�είται η α-π�#ώρηση των Iταλών. H Iκαρία �-μως �ρίσκεται σε δια��ρετική θέσηαπ� τα υπ�λ�ιπα νησιά, καθώς δενέ#ει καταλη�θεί απ� τ�υς Iταλ�ύς.O εκπρ�σωπ�ς της «Iκαριακής ενAιγύπτω Aδελ��τητ�ς» X. Παμ�ί-λης, Iκάρι�ς δικηγ�ρ�ς, θέτει τ�

θέμα της έν�πλης ε�έγερσης κατάτων T�ύρκων στην Iκαρία και τηςκήρυ�ης της αυτ�ν�μίας μα$ί με ταάλλα νησιά, σε κ�ινή συνεδρίασητων αδελ��τήτων των νήσων τ�υAιγαί�υ στην Aλε�άνδρεια.

Oι επα�ές των Iκαριωτών με τηνελληνική κυ�έρνηση πραγματ�π�ι-�ύνται μέσω τ�υ γιατρ�ύ IωάννηMαλα#ία και αρ#ί$�υν �ι πρ�ετ�ιμα-σίες για την έν�πλη ε�έγερση κατάτων T�ύρκων με τη μύηση των κα-τ�ίκων τ�υ νησι�ύ απ� τ�ν απε-σταλμέν� τ�υ υπ�υργεί�υ E�ωτερι-κών, K. Mυριανθ�π�υλ� Kυπραί�. OEλευθέρι�ς Bενι$έλ�ς στ� εγκριτι-κ� για την επανάσταση μήνυμαπρ�ς τ�ν I. Mαλα#ία, τ�ν ενθαρρύ-νει με τις �ράσεις «θαρσείν #ρει»και «�ι �ραδύν�ντες �υ στε�αν�ύ-νται». Eτσι, τη νύ#τα της 16ης πρ�ς

17η I�υλί�υ τ�υ 1912 πραγματ�π�ι-είται η ε�έγερση: ένα τμήμα των ε-παναστατών με αρ#ηγ� τ�ν ιερέα K.K�υλ�υλία καταλαμ�άνει τ� #ωρι�Pά#ες. Παράλληλα, άλλη �μάδα α-ναγκά$ει σε παράδ�ση τη �ρ�υράτ�υ Eυδήλ�υ. Tα επαναστατικάτμήματα πρ�#ωρ�ύν στην κατάλλη-ψη των #ωριών και �θάν�υν στ�#ωρι� Xρυσ�στ�μ�ς, �π�υ λαμ�ά-νει #ώρα αιματηρή συμπλ�κή, στηδιάρκεια της �π�ίας σκ�τώνεται � I.Σπαν�ς. Tελευταί� π�λι�ρκείται τ�τ�υρκικ� δι�ικητήρι� στ�ν Aγι� Kή-ρυκ�. Oι πρ�ασπιστές τ�υ παραδί-δ�νται και μα$ί με τ�υς υπ�λ�ιπ�υςαι#μαλώτ�υς μετα�έρ�νται στη Σά-μ�, απ’ �π�υ κατευθύνθηκαν στηνE�εσ�.

Παρά την επιθυμία των Iκαριωτώνγια ένωση με την Eλλάδα, αυτ� δεν

κατέστη δυνατ� εκείνη τη στιγμή. Hελληνική κυ�έρνηση ενεθάρρυνετην επανάσταση, στην �π�ία �μωςδεν εί#ε �ανερή συμμετ�#ή και με-τά την επιτυ#ή της έκ�αση συνέ-στησε στ�υς Iκάρι�υς να κηρύ��υντην νήσ� ανε�άρτητη.

Eτσι, με ψή�ισμα π�υ εγκρίθηκεαπ� πάνδημ� συλλαλητήρι� τωνIκαριωτών, τ� νησί ανακηρύ#θηκεEλεύθερη Aυτ�ν�μη Π�λιτεία. Oρί-σθηκε Δι�ικητική Eπιτρ�πή απ�τε-λ�ύμενη αρ#ικά απ� εννέα και στησυνέ#εια απ� δώδεκα δημ�γέρ�-ντες, π�υ ασκ�ύσε την ε��υσία μεπρ�εδρ� τ�ν I. Mαλα#ία. Kαθ�ρί-σθηκε η σημαία, π�υ ήταν κυανή καιέ�ερε λευκ� σταυρ� στ� κέντρ�και � ύμν�ς της Π�λιτείας σε στί-#�υς τ�υ Φρ. Kαρέρ και μελ�π�ίησητ�υ K. Ψά#�υ. Στ� σύντ�μ� �ί� τηςη Eλεύθερη Π�λιτεία της Iκαρίας�ργάνωσε τη δι�ίκηση, ε�έδωσε ε-�ημερίδα, λειτ�ύργησε τελωνεί�,τα#υδρ�μεί�, δικαστήρια, συγκρ�-τησε δύναμη #ωρ��υλακής και α-κτ��υλακής. Yπήρ�αν ωστ�σ� καισημαντικά πρ��λήματα, π�υ πρ�έ-κυψαν κυρίως απ� αντιθέσεις καιπρ�σωπικές �ιλ�δ��ίες και εκδη-λώθηκαν με τη δια�ωνία γύρω απ�τ� εάν θα έπρεπε � Eύδηλ�ς ή �Aγι�ς Kήρυκ�ς να κηρυ#θεί πρω-τεύ�υσα τ�υ νησι�ύ.

Oι ε�ελί�εις �μως, καθώς �έσπα-σε � πρώτ�ς Bαλκανικ�ς Π�λεμ�ς,υπήρ�αν ραγδαίες: ένα σώμα Iκα-ρίων, π�υ συμμετεί#αν στην απε-λευθέρωση της Xί�υ υπ� τις διατα-γές τ�υ ναυάρ#�υ Π. K�υντ�υριώ-τη, επέστρεψαν στην Iκαρία με τ�αντιτ�ρπιλικ� «Θύελλα», υπ� τ�ν α-ντιπλ�ίαρ#� A. Bλα#�π�υλ�, π�υ α-π��ί�ασε δυνάμεις για την κατάλη-ψη και κατ�#ή τ�υ νησι�ύ. Στις 4N�εμ�ρί�υ 1912 πραγματ�π�ιήθη-κε στ�ν Eύδηλ� η επίσημη τελετήένωσης της Iκαρίας με την Eλλάδα,π�υ αναγνωρίσθηκε διεθνώς με τηΣυνθήκη τ�υ B�υκ�υρεστί�υ τ�1913.

Πηγές: Tα αρ�εία τ�υ υπ�υργεί�υ E�ωτερι-κών και άλλα επίσημα έγγρα�α.

O X. Παμ�ίλης,Iκάρι�ς δικηγ�ρ�ς, εκπρ�σωπ�ς της «Iκαριακής εν Aιγύπτω Aδελ��τητ�ς» ήταν απ� τ�υς πρώτ�υςπ�υ έθεσαν θέμα έν�πλης ε�έγερσης κατάτων T�ύρκων(�ωτ.: αρ�εί� Θε�λ. Mπινίκ�υ).

H σ�ραγίδα της Eλ-εύθερης Π�λιτείαςτης Iκαρίας (�ωτ.:αρ�εί� X. Mαλα�ία).

Στ� σύντ�μ� "ί� της–διάρκειας μ�λις 6μηνών– η EλεύθερηΠ�λιτεία της Iκαρίαςεί�ε δική της σημαία,π�υ ήταν κυανή μελευκ� σταυρ� στ�κέντρ� και δικ� τηςύμν� σε στί��υς τ�υ Φρ. Kαρέρ, μελ�-π�ιημέν� απ� τ�ν K.Ψά�� (�ωτ.: αρ�εί�Θε�λ. Mπινίκ�υ).

KYPIAKH 21 IOYNIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στην 14η σελίδα

Pά�ες 1947. Oμάδα ε��ρίστων και ανάμεσά τ�υς με τ� ρα�δί � Mίκης Θε�δωράκης. Παρ�ιμιώδης ήταν η αλληλεγγύη των Iκαριωτών στ�υς π�λιτικ�ύςε��ριστ�υς. «Θυμ�ύμαι πέρσι π�ύμασταν στ� άλλ� �ωρι�, τ� Mαυράτ�. Γη δεν εί�ε �ύτε κείν�... Λίγη αλεσμένη πέτρα �π�υ �υτεύανε δέκα μαρ�ύλιακαι πέντε κρεμμύδια. Mα κανένας τ�υς δεν τα γεύτηκε. Oλα τα τάι�αν σ’ εμάς. Tα πετ�ύσαν κρυ�ά τις νύ�τες απ’ τα μεσ�τ�ι�α. Mια μέρα μας έστειλαναγγαρεία στην πέτρα. Tα πε��ύλια απ’ �π�υ περν�ύσαμε ήταν στρωμένα με �ρεκ�κ�μμένα σύκα. Tά�αν α�ησμένα στι�ίτσες στι�ίτσες απάνω στα συ-κ��υλλα για να τα �ρ�ύμε γυρνώντας απ’ τη σκληρή δ�υλιά. Aλλά τι να πρωτ�θυμηθώ; T� γάλα... T� κάθε σπίτι εί�ε απ� μια κατσικίτσα κι ένα σωρ� παι-διά. Tα παιδιά αυτά απ� τ�τε π�υ πήγαμε εμείς �άσανε τ� γάλα τ�υς. Mας τ�διναν με �ίλιες π�νηριές για τ�υς αρρώστ�υς μας» γρά!ει � Mενέλα�ςΛ�υντέμης, π�υ πέρασε ένα διάστημα ε��ριστ�ς κι αυτ�ς στην Iκαρία.

H Iκαρία ως τπ�ς ε �ρίαςAπ� τ�υς ανεπιθύμητ�υς της Pωμαι�κρατίας και τ�υ Bυ�αντί�υ στ�υς ε��ριστ�υς τ�υ Eμ�υλί�υ

Δά!νη 1948. O διάσημ�ς μ�υσικ�συνθέτης Mίκης Θε�δωράκης με συνε��-ριστ� τ�υ. O Eμ!ύλι�ς !�υντώνει και καίει στην ηπειρωτική Eλλάδα.

T�υ %εν�!ώντα K��ιλα

Πρ�έδρ�υ τ�υ συλλ�γ�υ Pα�ιωτών Iκαρίας

ΓIA ΠOΛΛOYΣ, κάπ�ι�υς μεγάλ�υςσε ηλικία, η Iκαρία είναι γνωστή κυ-ρίως σαν τ�π�ς ε��ρίας και αυτ� ώςένα �αθμ� είναι σωστ�, ιδιαίτεραμετά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� καιτ�ν Eμ"ύλι� π�λεμ�.

Mέ$ρι πριν απ� λίγα $ρ�νια η Iκα-ρία ήταν σ$εδ�ν τ� μ�ναδικ� νησίπ�υ δεν εί$ε "υσικά λιμάνια και αυ-τ� σε συνδυασμ� με τ� γεγ�ν�ς τηςσ$ετικής απ�μ�νωσης των κατ�ί-κων της για 2 εκατ�νταετίες, τηνκαθιστ�ύσε τ�π� κατάλληλ� για ε-��ρία, απ� �π�υ δύσκ�λα κανείςμπ�ρ�ύσε να �ε"ύγει. Eτσι δημι-�υργήθηκε � θρύλ�ς �τι πάντ�τε υ-πήρ�ε κατάλληλη για τ�υς απ�διωγ-μέν�υς, τ�υς ανεπιθύμητ�υς. H α-λήθεια, �μως, είναι �τι π�τέ δεν υ-πήρ�ε μ�ν� έδα"�ς για ε��ρίστ�υς.

Στα αρ$αία $ρ�νια δεν μαρτυρεί-ται κάτι τέτ�ι�. Kατέ"ευγαν �έ�αια

στην Iκαρία ή στέλν�νταν εκεί απ�-συνάγωγ�ι απ� την αρ$αία Aττική,λ�γω της στενής συνά"ειας τηςIκαρίας – Oιν�ης με τ�ν �μώνυμ�Δήμ� της Aρ$αίας Aττικής π�υ ανα-πτύ$θηκε μέσω της κ�ινής λατρείαςτ�υ Δι�νυσ�υ – Oίν�υ· είτε γιατί α-π� την Iκαρία μετανάστευσαν στηνAττική είτε συνέ�η τ� αντίστρ�"�την επ�$ή της καθ�δ�υ των Δωριέ-ων. Σημειών�υμε ωστ�σ� �τι �ι α-π�συνάγωγ�ι κατέ"ευγαν και σεάλλες ιωνικές περι�$ές.

Στα δύσκ�λα $ρ�νια της πρώιμηςρωμαι�κρατίας, �ταν � πληθυσμ�ςτ�υ νησι�ύ αραίωσε, η Iκαρία απ�-τέλεσε τ�π� απ�στ�λής ε��ρίστωναπ� Σάμ�, Λέρ� και παράλιες π�λειςτης Iωνίας. Oι περισσ�τερ�ι �μωςπ�υ κατέ"υγαν εδώ ήλθαν εκ�ύσιακαι πύκνωσαν τ�ν εδραί� πληθυ-σμ�, με τ�ν �π�ί� συνδέ�νταν στε-νά με τα κ�ινά ιωνικά στ�ι$εία.

Στη μέση και την ύστερη Bυ&αντι-


νή επ�$ή, η Iκαρία "αίνεται �τι κρί-θηκε πράγματι κατάλληλη για τ�π�εγκατάστασης των ανεπιθύμητωνμελών αρ$�ντικών �ικ�γενειών, κυ-ρίως αυτών π�υ έ$αναν τ�πικές ή υ-ψηλ�τερ�υ �αθμ�ύ ε��υσίες. Στηνπερί�δ� αυτή ανάγεται κυρίως ηδημι�υργία της παράδ�σης τ�υ μύ-θ�υ της Iκαρίας ως τ�π�υ υψηλ�-�αθμων, πριγκιπικών ε��ρίστων. Oισυ$νές εναλλαγές στην ε��υσίατ�υ Bυ&αντί�υ των διά"�ρων δυνα-στειών καθώς και π�λλές ενδ�δυ-ναστικές έριδες συνήθως δεν �δη-γ�ύσαν σε ε��ντωση των ηττημέ-νων αλλά στ� ηπι�τερ� μέτρ� τηςαπ�μάκρυνσής τ�υς απ� τα κέντραε��υσίας και τ�ν περι�ρισμ� τ�υςσε τ�π�υς ασ"αλείας. Tέτ�ι�ς τ�-π�ς ήταν �ντως η Iκαρία. Δεν υπάρ-$�υν �μως ακρι�ή στ�ι$εία $ρ�νι-κ�ύ και αριθμητικ�ύ πρ�σδι�ρισμ�ύτων «υψηλών» αυτών ε��ρίστων, α-π� τ�υς �π�ί�υς αρκετ�ί διέμενανστ� κέντρ� τ�υ νησι�ύ, την Oιν�η,π�υ στα Bυ&αντινά $ρ�νια συνήθως�ν�μά&εται Δ�λί$η (παλι� �ν�ματης Iκαρίας). Παράλληλα, αρκετ�ί α-π� αυτ�ύς πρ�ωθ�ύνταν και σε άλ-λες περι�$ές, �πως στην κ�ντινήτης Δ�λί$ης, Mεσαριά και στα ν�-τι�ανατ�λικά παράλια, π�υ άλλωστε«έ�λεπαν» πρ�ς τη Mικρά Aσία.

Oι ε��ριστ�ι αυτής της περι�δ�υαναπτύσσ�υν στενές σ$έσεις μετ�υς κατ�ίκ�υς, ακ�μη και �ικ�γε-νειακ�ύς δεσμ�ύς και εγκαθίστα-νται μ�νιμα. T� γεγ�ν�ς αυτ� "αί-νεται πως τ� εκμεταλλεύτηκαν �ιIκάρι�ι, δι�γκών�ντας την έκτασηκαι τη σημασία τ�υ για να τ� $ρησι-μ�π�ιήσ�υν ενάντια στ�υς Bενε-τ�ύς και Γεν�υάτες ημικυρίαρ$�υςαπ� τ� 1204 μέ$ρι και τη "υγή τ�υςστ� τέλ�ς τ�υ 15�υ αιώνα. «Eμείςείμαστε απ�γ�ν�ι Bυ&αντινών πρι-γκίπων, ενώ αυτ�ί απλ�ί πειρα-τές...» και η παράδ�ση αυτή συνε$ί-&εται μέ$ρι σήμερα...

Στην περί�δ� της πειρατείας(1500–1700) η Iκαρία δίνει την εντύ-πωση της ερήμωσης, �ταν �ι κάτ�ι-κ�ι απ�μακρύν�νται απ� τα παράλιακαι κατα"εύγ�υν σε απρ�σιτες πλα-γιές (την επ�$ή της άνθισης της Λα-γκάδας, στα ��ρει�δυτικά), &ητώ-ντας σε συνθήκες, "αιν�μενικήςτ�υλά$ιστ�ν, ένδειας. Tώρα παρ�υ-σιά&εται άλλη πηγή μεμ�νωμένωνε��ρίστων. Aπ� άλλα νησιά ή και α-π� την ηπειρωτική Eλλάδα �σ�ι κρί-ν�νται απ� τα τ�πικά συμ��ύλια α-νεπιθύμητ�ι, ε��ρί&�νται ή απ�μα-κρύν�νται εθελ�ύσια και "αίνεται�τι π�λλ�ί κατέ"υγαν και στη Nικα-ριά, �π�υ γρήγ�ρα αναμί$θηκαν μετ�υς λιγ�στ�ύς, "αιν�μενικά, κα-τ�ίκ�υς, �πως μαρτυρ�ύν �ικ�γε-νειακές παραδ�σεις και επώνυμα.

Aπ� τ�ν Mεσ�π�λεμ�

Kαι ερ$�μαστε στ�ν 20� αιώνα μετ�υς ε��ριστ�υς τ�υ Mετα�ά πριναπ� τ�ν π�λεμ� και τ�υς π�λλ�ύςτ�υ Eμ"υλί�υ π�λέμ�υ. O Mετα�άςε��ρισε �λ�υς σ$εδ�ν τ�υς π�λιτι-κ�ύς τ�υ αντιπάλ�υς, κυρίως σεδιά"�ρα νησιά και αρκετ�ύς στηνIκαρία, π.$. τ�ν αρ$ηγ� τ�υ αγρ�τι-

κ�ύ κ�μματ�ς Mυλωνά. Kαι πάλι α-ναπτύ$θηκαν στενές ακ�μη και �ι-κ�γενειακές σ$έσεις με τ�υς κατ�ί-κ�υς καίτ�ι, σε σ$έση με άλλα νη-σιά, αυτ�ί �ι π�λιτικ�ί ε��ριστ�ι ή-ταν λιγ�στ�ί.

Oταν �μως �εκίνησε � εμ"ύλι�ςσπαραγμ�ς, λιγ�στ�ί τ� 1946, μέ-γας αριθμ�ς τ� 1947, ίσως τ� άνθ�ςτων δημ�κρατικών Eλλήνων, �σ�ιγια διά"�ρ�υς λ�γ�υς δεν «ανέ�η-καν» στα ��υνά και ακρι�ώς για να

εμπ�διστ�ύν να ��ηθήσ�υν «τ�υςσυμμ�ρίτες» �δηγήθηκαν στην Iκα-ρία, τ� «κ�κκιν� νησί», τ� αλίμεν�ακ�μη. Για 3 $ρ�νια περίπ�υ ήσανσ$εδ�ν περισσ�τερ�ι �ι ε��ριστ�ιαπ� τ�υς κατ�ίκ�υς. Xιλιάδες. Kαιαντί να δημι�υργηθ�ύν πρ��λήμα-τα, έλαμψε η ανθρωπιά, η αγάπη.Aνε�άρτητα απ� π�λιτικές ιδε�λ�-γίες, ακ�μη και «δε�ι�ί» άν�ι�αν τασπίτια τ�υς και τις αγκαλιές τ�υςστ�υς ε��ριστ�υς. Kι εκείν�ι, έκ-

πληκτ�ι ανταπ�κρίθηκαν «μ’ ένασ"ιγμέν� $αμ�γελ� γλυκ� και πι-κρ� μα&ί. Mέσα στην ερημιά τηςAθήνας, η μ�σ$��λιά της καριώτι-κης πίτας μα&ί με τις στιγμές π�υ&�ύσαμε μα&ί είναι μια θύμιση μαγι-κή» γρά"ει ένας απ� τ�υς τ�τε ε-��ρίστ�υς.

H $�ύντα στην επάρατη επταετίαδεν έστειλε ε��ρίστ�υς στην Iκα-ρία. Eλπί&�υμε να σταμάτησε τ� κα-κ� για πάντα πια.


Oμάδα ε��ρίστων ετ�ιμά&ει τ� κ�ιν� συσσίτι�. Kατά τη μισαλλ�δ��η επ��ή τ�υ Eμ!υλί�υ, στην Iκαρία �δηγήθηκεμεγάλ�ς αριθμ�ς αριστερών, για να εμπ�διστεί η πιθανή έντα�ή τ�υς στ�ν Δημ�κρατικ� Στρατ�. Για τρία �ρ�νιαπερίπ�υ, �ι ε��ριστ�ι στ� νησί ήσαν περισσ�τερ�ι απ� τ�υς κατ�ίκ�υς.


Παραδ�σιακ�ί �ικισμ�ίT� ιδι�μ�ρ�� κτιστ� περι άλλ�ν της Iκαρίας και η λαϊκή αρ�ιτεκτ�νική της

T�υ Γιώργ�υ N. Kκκιν�υ

Π�λιτικ�ύ Mηανικ�ύ

H IKAPIA παρ�υσιάει μια ιδιαιτερ�-τητα και ίσως μ�ναδικ�τητα σε �λ�-κληρ� τ�ν Aιγαιακ� �ώρ� �σ�ν α-��ρά τ� κτιστ� περι�άλλ�ν της καιτη λαϊκή αρ�ιτεκτ�νική της.

Oι �ικισμ�ί της είναι αραι�δ�μη-μέν�ι (διάσπαρτ�ι), κατά�υτ�ι καιεκτεταμέν�ι, περιλαμ�άν�υν δε μέ-σα τ�υς και καλλιεργήσιμες εκτά-σεις, σε αντίθεση με τ�υς �ικι-σμ�ύς π�υ έ��υμε συνηθίσει να�λέπ�υμε στα νησιά και στα �ρεινά�π�υ είναι συνεκτικ�ί με πυκνή δ�-μηση, συνήθως άδενδρ�ι και με τιςκαλλιεργήσιμες εκτάσεις σ�εδ�νπάντα έ!ω απ� αυτ�ύς. Yπάρ�ει έ-νας μεγάλ�ς αριθμ�ς τέτ�ιων �ικι-σμών (περί τ�υς 70), μικρ�ύ πληθυ-σμ�ύ αλλά μεγάλης έκτασης, π�υείναι σπαρμέν�ι σε �λη την Iκαρία.Eίναι δε �αρακτηριστική η απ�υσίααστικ�ύ κέντρ�υ ανάλ�γ�υ �έ�αιαμε εκείνα π�υ συναντά κανείς σεάλλα νησιά αναλ�γ�υ μεγέθ�υς.

Kαθ�ριστικ�ς λ�γ�ς της ιδι�μ�ρ-�ίας αυτής υπήρ!ε τ� γεγ�ν�ς �τι ηάμυνα της ικαριακής κ�ινωνίας κα-τά των πειρατών π�υ λυμαίν�νταντ� Aιγαί� απ� τ� 1600 και μετά αλλάκαι εναντί�ν των T�ύρκων κατα-κτητών, �ασίσθηκε στην παραλλα-γή και στην απ�κρυψη και ��ι στησυσπείρωση και την ��ύρωση.

Eκμεταλλευ�μεν�ι �ι κάτ�ικ�ι τ��ρειν� και δασώδες τ�υ νησι�ύ α-π�τρα�ή�τηκαν σε ημι�ρεινές πε-ρι��ές μακριά απ� τη θάλασσα.Eκεί έκτισαν τα λεγ�μενα σήμερααντιπειρατικά σπίτια π�υ σώ�νταισε π�λλές περι��ές και π�υ απετέ-λεσαν τη �άση της κλασικής παρα-δ�σιακής ικαριακής κατ�ικίας μέ�ριαρ�ές τ�υ 20�ύ αιώνα.

Oι νε�νυμ��ι, έκτιαν τ� σπίτιτ�υς σε απ�σταση απ� τ� πατρ�γ�-

νικ� (γερ�ντικ�) αλλά στην ίδια πε-ρι��ή και έτσι δημι�υργήθηκαν συ-ν�ικίες π�υ με την πάρ�δ� τ�υ �ρ�-ν�υ ενώθηκαν σε ένα ευρύτερ� �ι-κισμ�, π�υ με τ�ν καιρ� απέκτησετην εκκλησία τ�υ και π�λύ αργ�τε-ρα τ� σ��λεί� τ�υ. Oι συν�ικίες αυ-τές �ν�μά�νται ακ�μη και σήμερααπ� τ� �ν�μα της �ικ�γένειας π�υτις επ�ίκισε πρώτα: Kαριμαλάτων,Φ�υντ�υλάτων, Mαυρικάτων, Γλα-ρέδων κ.λπ.

Aυτή η λ�γική δ�μησης απ�τέ-λεσε τη �άση δημι�υργίας των ση-μερινών �ικισμών με την ιδιαιτε-ρ�τητα π�υ επισημάνθηκε παρα-πάνω. H τ�πική λαϊκή ρήση «Σπίτι�σ� να �ωρείς και τ�π�ν �σ� ναθωρείς» εκ�ράει την κλασική Iκα-ριακή αντίληψη για τ� �ικιστικ�περι�άλλ�ν.

T� �ωρ�τα!ικ� αυτ� μ�ντέλ� πέ-

τυ�ε απ�λυτα τ� σκ�π� τ�υ. Συν-δυασμέν� με την πρ��λή απ�τ�υς κατ�ίκ�υς απ�λυτης �τώ�ει-ας πρ�ς τ�ν έ!ω κ�σμ�, πράγμαπ�υ δεν ανταπ�κριν�ταν απ�λυταστην πραγματικ�τητα, δημι�ύργη-σαν στ�υς T�ύρκ�υς κατακτητέςαλλά και στ�υς επιδρ�μείς πειρα-τές για την Iκαρία την εικ�να τ�υνησι�ύ με ελά�ιστ�υς κατ�ίκ�υς, α-π�λυτα �τω��ύς. Eτσι, �λ�ι αυτ�ίαδια��ρησαν για τ� νησί, τ� �π�ί�παρέμεινε ανεν��λητ�, με μια ιδι�-τυπη ελευθερία και αυτ�δι�ίκηση,μέ�ρι τ�ν 18� αιώνα.

T�ν 16� αιώνα, μετά την απ��ώ-ρηση των Γεν��έων και την κατά-ληψη της Iκαρίας απ� τ�υς T�ύρ-κ�υς, τ� νησί παρ�υσιάει εικ�νατελείας ερήμωσης. Oι αλλεπάλλη-λες επιδρ�μές των πειρατών κατέ-στρεψαν τ�υς παλι�ύς �ικισμ�ύς

και ανάγκασαν τ�υς εναπ�μείνα-ντες κατ�ίκ�υς να κρυ�θ�ύν στα �-ρεινά και να κατ�ικ�ύν σε κ�ιλ�τη-τες �ρά�ων σε απρ�σιτα μέρη. Oικ�ιλ�τητες αυτές λέγ�νταν καμά-ρες και υπάρ��υν σε α�θ�νία στα��υνά της Iκαρίας κάτω απ� τερά-στι�υς γρανίτες (λ�ύρ�υς). Kαμά-ρες διαμ�ρ�ωμένες ως κατ�ικίεςσώ�νται ακ�μη και σήμερα στηνδυτική Iκαρία. O αιώνας αυτ�ς �ν�-μάεται απ� τ�ν ιστ�ρικ� I. Mελά«Aιώνας της α�άνειας».

T� αντιπειρατικ� σπίτι

T� μ�ν��ωρ� αντιπειρατικ� σπίτιαρ�ίει να κτίεται απ� τ�ν 17� αιώ-να �ταν �ι κάτ�ικ�ι τ�υ νησι�ύ κα-τε�αίν�υν σε πι� �ιλ�!ενες περι�-�ές. Eίναι ένα μ�ν��ωρ� κτίσμα τ�-π�θετημέν� σε ημι�ρεινή, δασωμέ-νη, και μακριά απ� την θάλασσα πε-ρι��ή, κ�ντά σε πηγή νερ�ύ και συ-νήθως σε σημεί� (σπιτ�κάθισμα)π�υ πρ�έκυπτε απ� εκσ�α�ή αν ή-ταν δυνατ�ν της ανω�έρειας ώστενα δημι�υργηθεί πρανές �ρύγμα-τ�ς (αγιάρι) αν δεν υπήρ�ε �υσικ�πρανές (άσπα), πάνω στ� �π�ί� ε-τ�π�θετείτ� η πίσω πλευρά τ�υ κτί-σματ�ς. T� ε!ωτερικ� μήκ�ς της �-ψης ήταν περίπ�υ 6,0–7,0 μέτρα καιτ� πλάτ�ς 3,50–4,00 μέτρα. T� ύψ�ςτης πρ�σ�ψης 0,90–1,20 μέτρα καιτ� ύψ�ς της πίσω πλευράς1,40–1,70 μ. Oι τ�ί��ι κατασκευά�-νταν απ� πέτρες, �ωρίς συνδετικ�υλικ� και επί�ρισμα. H στέγη ήτανμ�ν�κλινής (μ�ν�ρρι�τη, �υτή), κα-λυμμένη με πέτρινες πλάκες π�υστηρί�νταν σε !ύλινα δ�κάρια τ�-π�θετημένα κατά την μικρή διάστα-ση της κάτ�ψης (κατα�ύματα). Tακατα�ύματα συνήθως ήταν ��νδρ�ίκλάδ�ι δένδρων ή κ�ρμ�ί μικρώνκυπαρισσιών. Στην πρ�σ�ψη τ� κτί-σμα εί�ε μία π�ρτα (θυρίδα) ύψ�υς

Tα αντιπειρατικά σπίτια απ�τέλεσαν τη �άση της παραδ�σιακής ικαριακής κα-τ�ικίας. Aρ�ισαν να κτί��νται απ τ�ν 17� αιώνα. Kαλύπτ�νταν πάντ�τε αππυκνή �λάστηση και ήταν σ�εδν αρατα (�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

Σε κάθε αντιπειρατικ σπίτι υπήρ�ε διαμ�ρ�ωμένη κ�η για τ�ν �ειρμυλ�.Mα�ί με την πρωτγ�νη εστία ήταν �ι πλέ�ν απαραίτητες κατασκευές για την�ωή της �ικ�γένειας (�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

T�ν 16� αιώνα με την κατάληψη τ�υ νησι�ύ απ τ�υς T�ύρκ�υς και τις επιδρ�-μές των πειρατών π�υ κατέστρεψαν τ�υς παλι�ύς �ικισμ�ύς, �ι Iκάρι�ι ανα-γκάσθηκαν να κρυ�θ�ύν στα �ρεινά και να κατ�ικ�ύν σε κ�ιλτητες �ρά�ων.Oι κ�ιλτητες αυτές λέγ�νταν καμάρες και υπάρ��υν σε α�θ�νία στα ��υνάτης Iκαρίας κάτω απ τεράστι�υς γρανίτες. Kαμάρες διαμ�ρ�ωμένες σε κατ�ι-κίες σώ��νται ακμη και σήμερα στη δυτική Iκαρία (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).


Συνέ�εια απ την 15η σελίδα


0,70–0,90 μ. η �π�ία ήταν και τ� μ�-ναδικ� άν�ιγμα τ�υ σπιτι�ύ. Kαπν�-δ��ς δεν υπήρ�ε. Yπήρ�ε μ�ν�στην στέγη μία πλάκα πάνω απ� τηνεστία π�υ μετατ�πι�ταν και ά�ηνεάν�ιγμα απ� �π�υ �ωτι�ταν και α-ερι�ταν τ� σπίτι (ανε�άντης).

Mπρ�στά στ� σπίτι, πρ�ς τη θά-λασσα ή την κατω�έρεια και σε α-π�σταση περίπ�υ 1,00 μ. απ� τηνπρ�σ�ψη κτι�ταν αυλ�τ�ι��ς απ�!ερ�λιθιά σε ύψ�ς λίγ� μεγαλύτερ�απ� την �ψη τ�υ σπιτι�ύ και σε μή-κ�ς �σ� αυτή. Aυτ�ς κάλυπτε τ�σπίτι ώστε να μην γίνεται αντιληπτ�τ� �ως κατά τη νύκτα �ταν άν�ιγε ηπ�ρτα αλλά �ύτε και �ι άνθρωπ�ιπ�υ κινι�νταν μπρ�στά στ� σπίτικατά την ημέρα. Παρ�υσίαε δε τηνίδια εικ�να με τ�υς τ�ί��υς των πε-�υλιών π�υ λ�γω τ�υ κεκλιμέν�υεδά��υς κατασκεύααν �ι άνθρω-π�ι για να καλλιεργήσ�υν.

Tα σπίτια καλύπτ�νταν σ�εδ�νπάντα απ� πυκνή �λάστηση. Hταντ�σ� καλά κρυμμένα και πρ�σαρ-μ�σμένα στ� άμεσ� περι�άλλ�ν, ώ-στε ήταν α�ρατα απ� �π�ι�δήπ�τεσημεί�.

Mέσα στ� σπίτι αρ�ικά υπήρ�εμ�ν�ν μία πρωτ�γ�νη εστία π�υ α-πετελείτ� απ� δύ� αντικείμενες πέ-τρες (πυρ�μά�ια) και � �ειρ�μυλ�ς.H �ικ�γένεια κ�ιμ�τανε στ� �ωμά-τιν� δάπεδ� α��ύ έστρωνε δέρμα-τα ή καμ�ά (τρί�ιν� ύ�ασμα).

Σε επα�ή με τ�ν �πίσθι� τ�ί�� υ-πήρ�ε � υπ�γει�ς �ικ�γενειακ�ςκρυψώνας (�ωστ�κέλι). Aυτ�ς εί�εσκα�τεί στη γη με εκμετάλλευσητης πρ�ς τ� πίσω μέρ�ς σπιτι�ύ α-νω�έρειας πριν την ανέγερσή τ�υ.Σε ώρες επιδρ�μών και κινδύνων η�ικ�γένεια !ήλωνε απ� τ� εσωτερι-κ� τ�υ σπιτι�ύ σημεί� τ�υ �πισθί�υτ�ί��υ και κατέ�ευγε εκεί α��ύ α-π�καθιστ�ύσε εσωτερικά τ� άν�ιγ-μα με τις ίδιες πέτρες. T� �ωστ�κέ-λι εί�ε συνήθως δεύτερη έ!�δ�δια�υγής καλυμμένη απ� �λάστη-ση, �υλασσ�ταν δε σ’ αυτ� πάντααπ�θεμα τρ��ίμων. H κλ�πή των ε-��δίων αυτών απ� ντ�πι�υς ετιμω-ρείτ� με την π�ινή τ�υ θανάτ�υ α-π� τ�υς Δημάρ��υς ως πρά!η ε-σ�άτης πρ�δ�σίας κατά τ�υ «κ�ι-ν�ύ της πατρίδας».

Nέ�ι �ώρ�ι

Mε τ� πέρασμα των �ρ�νων κα-θώς �ελτιών�νται �ι κ�ινωνικές και�ικ�ν�μικές συνθήκες στ� νησί, τ�μ�ν��ωρ� σπίτι αρ�ίει να ε!ελίσ-σεται. A�ήν�νται μικρά αν�ίγματα(παράθυρα), συνήθως ��ι στην πρ�-σ�ψη, και μεγαλών�υν ελα�ρά �ιδιαστάσεις τ�υ. Mε την αύ!ηση τωνδιαστάσεων της κάτ�ψης, ιδιαίτερατ�υ πλάτ�υς, πρ�έκυψε πρ��λημαμε την μ�ν�ρρι�τη (�υτή) στέγη λ�-γω τ�υ μεγάλ�υ �άρ�υς. Σε π�λλέςλ�ιπ�ν περιπτώσεις εμ�ανίσθηκε ηαμ�ικλινής (δίρρικτη) στέγη. Yψώ-θηκαν �ι δύ� στεν�ί τ�ί��ι σε σ�ή-μα τριγών�υ και δημι�υργήθηκανδύ� αετώματα (κε�αλάρια). Στηνκ�ρυ�ή τ�υς τ�π�θετήθηκε !ύλινηδ�κ�ς (τ� !�νι), συνήθως κ�ρμ�ςκυπαρισσι�ύ, και πάνω σ’ αυτήν και

στ�υς τ�ί��υς των μακριών πλευ-ρών (πρ�σ�ψης και �πίσθιας πλευ-ράς) στηρί�νταν εγκάρσια !ύλιναδ�κάρια τα κατα�ύματα. Aπ� πάνωτ�π�θετ�ύνταν καλάμια (καλαμω-τή) και πάνω απ� αυτήν �ι πλάκεςαπ� ντ�πι� σ�ιστ�λιθ�.

Mέσα στ� σπίτι τώρα συναντάμεένα τελει�π�ιημέν� τύπ� τακι�ύ.Στην απέναντι της εισ�δ�υ γωνίακατασκευάσθηκε � ��ύρν�ς, ενώστην στενή πλευρά δίπλα στην εί-σ�δ� υπάρ�ει σταθερή εσ��ή στ�ντ�ί�� για τ�ν �ειρ�μυλ�. Συναντά-με επίσης την κτιστή πε�ύλα κατάμήκ�ς τ�υ �πισθί�υ συνήθως τ�ί-��υ και τ�ν κρέ�ατ� (μπηγμέν�ιστη γη !ύλιν�ι στύλ�ι και πάνωτ�υς �ρι�ντια σανίδια π�υ κάν�υνένα μεγάλ� κρε�άτι για �λη την �ι-κ�γένεια).

E!ωτερικά, στην πίσω πλευρά τ�υσπιτι�ύ, εκεί π�υ αρ�ικά �ρισκ�ταντ� �ωστ�κέλι κατασκευάεται �ώ-ρ�ς π�υ �ρησιμ�π�ιείται ως απ�θή-κη και α�ερώνας (τ� δε�τέρι).

Aργ�τερα �ι πι� εύπ�ρες �ικ�γέ-νειες πρ�σθέτ�υν κατά μήκ�ς τ�υσπιτι�ύ, δίπλα στ� αρ�ικ� μ�ν��ω-ρ� (�υτ�) δεύτερ� δωμάτι� (κάμα-ρα) ή αντί αυτ�ύ διώρ�� κτίσμα μεμια κάμαρα στ�ν κάθε �ρ��, τ�κατώι και τ� ανώι ή πύργ� ή πυργά-ρι. O πύργ�ς δεν έ�ει καμιά επικ�ι-νωνία με τ� �υτ� παρά μ�ν� ε!ωτε-ρικά με μια πέτρινη σκάλα.

O πύργ�ς με τ� κατώι τ�υ και μετην δίρρικτη συνήθως στέγη τ�υπ�υ �ρίσκεται πάντα συνδυασμέ-ν�ς με τ� συνήθως μ�ν�ρρικτ� (�υ-τ� ή �ρθ�κατέ�ατ�), αλλά και κά-π�ιες ��ρές δίρρικτ� ισ�γει�, απ�-τελεί μαί τ�υ τ�ν κλασικ�, σύνθε-τ�, παραδ�σιακ� τύπ� κατ�ικίαςτης Iκαρίας μέ�ρι αρ�ές τ�υ 20�ύαιώνα.

T� �υτ� είναι η κ�υίνα, τ� καθι-στικ� αλλά και η κρε�ατ�κάμαρατης �ικ�γένειας ειδικά της κρύες�ειμωνιάτικες νύ�τες �π�υ �λ� τ��ράδυ σιγ�καίει στ� τάκι ένα με-γάλ� κ�ύτσ�υρ� (τ� νυ�τ�!υλ�). T�κατώι είναι τ� κελάρι τ�υ σπιτι�ύ �-π�υ �ρίσκ�νται �ωμένα στ� έδα��ςή κτισμένα σε πε�ύλα (πιθ�στάσι)τα πιθάρια (�υτίνες) με τ� κρασί.Tέλ�ς, τ� ανώι (� πύργ�ς) είναι τ�δωμάτι� τ� καλ�. Eκεί �ιλ�!ενείται� !έν�ς (� μ�υσα�ίρης). Eκεί στανεώτερα �ρ�νια τ�π�θετείται τ�νυ�ικ� κρε�άτι και �ρησιμ�π�ιείταιπ�λλές ��ρές για τ�ν ύπν� της �ι-κ�γένειας.

O πρ�στατευτικ�ς αυλ�τ�ι��ςτ�υ αντιπειρατικ�ύ σπιτι�ύ έ�ει ε-!ελι�θεί και έ�ει απ�κτήσει λει-τ�υργική μ�ρ�ή για την αυλή. Aπ�-τελείται, συνήθως, απ� κτιστά μεπέτρα τμήματα ύψ�υς περίπ�υ1,50–2,00 μ. ανάμεσα στα �π�ία πα-ρεμ�άλλεται �αμηλή πε�ύλα ύ-ψ�υς περίπ�υ 0,50 μ. E�ει υπαίθρι�τάκι για μαγείρεμα, νερ��ύτη, λαϊ-ν�στάτη (θέση για την στάμνα), ε-σ��ές (θύρες) για την τ�π�θέτησητων σκευών και στηρίγματα για τηνκληματαριά (κρε�ατίνα, περίπα-τ�ς). Oι πε�ύλες �ρησιμ�π�ι�ύ-νται ως πάγκ�ς εργασίας για τηνν�ικ�κυρά. H αυλή με πλάτ�ς μεγα-λύτερ� των 2,00 μέτρων λειτ�υργεί

Mε τη �ελτίωση των συνθηκών �ωής έ��υμε την ε#έλι#η τ�υ μ�ν�ωρ�υ α-ντιπειρατικ�ύ σπιτι�ύ με την πρ�σθήκη νέων �ώρων. Δίπλα τ�υ πρ�στίθεταιδεύτερ� δωμάτι� ή διώρ�� κτίσμα, � πύργ�ς. Aυτς δεν έ�ει καμιά επικ�ι-νωνία με τ� αρ�ικ κτίσμα παρά μν� ε#ωτερικά με μια πέτρινη σκάλα (�ωτ.:Γ. N. Kκκιν�ς).

Aναπσπαστ�κ�μμάτι της αυλής, π�υ λειτ�υργείσαν υπαίθρι�καθιστικ καικ�υ�ίνα μλις«αν�ίγει» � καιρς, είναιτ� πέτριν� τ�άκι, π�υ �ρησιμ�π�ιείταιγια μαγείρεμα(�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).


σαν υπαίθρι� καθιστικ� και κ�υίνα(μ�λις αν�ίγ�υν �ι μέρες).

H �ικιακή αγρ�τική �ικ�ν�μία εί-ναι τ� �αρακτηριστικ� της Iκαρια-κής κ�ινωνίας. Γύρω απ� τ� σπίτιθα �ρ�ύμε σε πε�ύλια, τ� περι��λι(κήπ�), τ� αμπέλι, τις ελιές, τ� στά-ρι και κάπ�ια �πωρ��ρα και καρ-π��ρα δένδρα (!ιν�δεντρα, συ-κιές, αμυγδαλιές, καρυδιές κ.ά.) �α-σικ�τατα για τις διατρ��ικές ανά-γκες της �ικ�γένειας. Aλλά και τ�νστά�λ� (κατσικαρι�), τ� κ�ταρι�, τ��ιρ�στάσι� (αλι�ύρι), τ� πατητήρι(πέταλ�) και τ� αλώνι. Στην πρ�σή-νεμη πλευρά της ιδι�κτησίας στησειρά τα κυπαρίσσια να κ��υν τ�νάνεμ� και δίπλα στ� σπίτι αιων��ιαδένδρα (κ�υκ�υναριές, πρίν�ι, κυ-παρίσσια) για να τ� πρ�στατεύ�υν.

Tέλ�ς τ�υ 19�υ με αρ�ές τ�υ20�υ αιώνα �π�υ κυρίως λ�γω τωνναυτικών �ελτιώθηκε η �ικ�ν�μικήκατάσταση της Iκαριακής κ�ινω-νίας, �ι ντ�πι�ι κτίστες ήλθαν σε ε-πα�ή με τε�νίτες και �ικ�δ�μικέςτε�νικές απ� άλλα μέρη. Συνδυά�-ντας τις νέες γνώσεις και τα ντ�πιαυλικά καθιέρωσαν ένα δεύτερ� τύ-π� σπιτι�ύ με τετραγωνική κάτ�ψη,διώρ�� συνήθως με τετρακλινή(τετράρρικτη) μ�ν�κ�ρ�η στέγη (�-μπρέλα) ή και δίκ�ρ�η, καλυμμένηαπ� ντ�πιες σ�ιστ�πλακες ή κερα-μίδια. Mε την εκμετάλλευση τηςκλίσης τ�υ εδά��υς, τ� δάπεδ� τ�υπάνω �ρ��υ �ρισκ�ταν στ� επίπε-δ� τ�υ εδά��υς πρ�ς την πλευράτης ανω�έρειας και «αυλί�νταν».Aπ� εκεί δηλαδή πρ�ς την ανω�έ-ρεια τ� κτίρι� �αιν�ταν ισ�γει�. Oιεσωτερικ�ί τ�ί��ι τ�υ πάνω �ρ�-��υ είναι απ� μπαγδατί και τ� με-σ�πάτωμα !ύλιν�.

Tην επ��ή αυτή άρ�ισαν να ανα-πτύσσ�νται �ι παραλιακ�ί �ικισμ�ίπ�υ μέ�ρι τ�τε �ρησιμ�π�ι�ύντανως �ώρ�ι π�υ τ�υς �ειμεριν�ύς μή-νες έ�γααν τα καΐκια για πρ�στα-σία στη στεριά (συρτικά), αλλά καιως �ώρ�ι ��ρτ�εκ��ρτωσης των ε-μπ�ρευμάτων (σκάλες). Aυτ�ί ανα-πτύ�θηκαν με την ίδια �ωρ�τα!ικήλ�γική π�υ �αρακτηρίει τα �ωριάτης Iκαρίας (διάσπαρτ�ι, κατά�υτ�ικαι εκτεταμέν�ι).

Σύγ�υση �ικιστικής και δασικής �ρήσης

Mετά τ�ν π�λεμ� και ιδιαίτεραμετά τη δεκαετία τ�υ ’60 η κατά-σταση άλλα!ε ραγδαία. Aπ� τη μίαπλευρά έγινε αλ�γιστη �ρήση τωνσύγ�ρ�νων μέσων και υλικών δ�μη-σης (τσιμέντ�, αλ�υμίνι�) με απ�τέ-λεσμα να αλλ�ιωθεί σημαντικά καινα υπ��αθμισθεί τ� κτιστ� περι-�άλλ�ν τ�υ νησι�ύ. Aπ� την άλληπλευρά η ισ�πεδωτική π�λιτική τηςΠ�λιτείας πρ�ς την περι�έρεια μεπρ�τυπ� συνήθως την Aττική, δια-τάρα!ε την ισ�ρρ�πία π�υ απ� αιώ-νες �πως είδαμε υπήρ�ε μετα!ύ�ύσης και ανθρώπων, μετα!ύ �υσι-κ�ύ και κτιστ�ύ περι�άλλ�ντ�ς.

H αδυναμία της Π�λιτείας να α-ντιλη�θεί την ιδιαιτερ�τητα των �ι-κισμών της Iκαρίας, στ�υς �π�ί�υςκατά επ��ές ε�αρμ�εται � δασι-κ�ς ν�μ�ς �πως ακρι�ώς ε�αρμ�-

εται στα λίγα δάση π�υ απέμεινανστην Aττική, �δήγησε τ�υς κατ�ί-κ�υς σε εκ�ερσώσεις και απ�ψιλώ-σεις, απ� τ�ν �� να �αρακτηρι-σθ�ύν δάση �ι ιδι�κτησίες τ�υς. Oιμετανάστες απ� την πλευρά τ�υςτώρα π�υ παλινν�στ�ύν �ρίσκ�υντη γη τ�υς �αρακτηρισμένη δασικήκαι την εγκαταλείπ�υν για δεύτερη��ρά.

Oσες ��ρές δε η Π�λιτεία πρ��ώ-ρησε σε ν�μ�θετικές ρυθμίσεις γιατ�υς �ικισμ�ύς της �ώρας, αυτές

δυστυ�ώς δεν μπ�ρεσαν να ε�αρ-μ�σθ�ύν στ�υς �ικισμ�ύς της Iκα-ρίας λ�γω των ιδιαιτερ�τήτων τ�υς,με συνέπεια να διαιωνίεται η σύγ-�υση �ικιστικής και δασικής �ρήσηςμε �λέθρι� απ�τέλεσμα για τ�υς μι-κρ�ύς αυτ�ύς παραδείσ�υς π�υ ε-ρημών�υν και καταστρέ��νται.

Πηγές: � I. Mελάς, «Iστ�ρία της Nήσ�υ Iκαρίας»,

T�μ�ι A+B� X. Παμ�ίλης, «Iστ�ρία της Nήσ�υ Iκα-

ρίας»

� A. Xατ�ημιάλη, «Eλληνική Λαϊκή Tέ-νη – Iκαρία», Aθήνα 1931 (Πυρσ�ςA.E.)

� Γ. Σπυριδάκης «Συμ!�λή εις την μελέ-την της λαϊκής �ικίας εις Iκαρίαν»,(Aρ. Eταιρεία 1964).

� B. Παπαϊωάνν�υ, «M�ρ�ές και πρακτι-κή τ�υ κτισμέν�υ ώρ�υ της Iκαρίας»,(τεν. ρ�νικά 1978)

� A. Π�υλιαν�ς, «Λα�γρα�ικά Iκαρίας»,T�μ�ι A+B+Γ

� Π. T�ελέπης, «Λαϊκή Eλληνική Aριτε-κτ�νική», (Θεμέλι� 1977)

� EMΠ–KET, «Π�ι� Mέλλ�ν ταιριά�ειστην Iκαρία;», Aθήνα 1997.

Oι �ικισμ�ί της Iκαρίας είναι αραι�δ�μημέν�ι, κατά�υτ�ι και εκτεταμέν�ι, περιλαμ�άν�υν δε μέσα τ�υς και καλλιεργή-σιμες εκτάσεις. Aνέρ��νται στ�υς 70, έ��υν μικρ πληθυσμ και είναι σπαρμέν�ι σε λ� τ� νησί (�ωτ.: Γ. N. Kκκιν�ς).

Aρμενιστής. Oι παράλι�ι �ικισμ�ί άρ�ισαν να αναπτύσσ�νται τέλη τ�υ 19�υ με αρ�ές τ�υ 20�ύ αιώνα, διατηρώντας τη�ωρ�τα#ική λ�γική των �ρεινών �ικισμών (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).


O Γεώργι�ς Λ�μ�αρδάς (1863 – 1918) εν μέσω μαθητών τ�υ: υπηρέτησε ως σ��λάρ�ης σε διά��ρα �ωριά της Iκαρίας. Aσ��λήθηκε με θέματα παιδείας α�ή-ν�ντας μεγάλ� αριθμ� δημ�σιευμάτων και σ��λικών ��ηθημάτων (�ωτ.: αρ�εί� Xρήστ�υ Mαλα�ία).

Πνευματικί άνθρωπιOι �ωτεινές μρ�ές των Zελεπύ, Mαυργιώργη, Λμ�αρδά και Φυτρίδη

Tης Bαλεντίνης Tσελίκα

Yπεύθυνης τ�υ Tμήματ�ς Iστ�ρικών Aρ�είων τ�υ M�υσεί�υ Mπενάκη

ΣE MIA κλειστή και απ�μ�νωμένηκ�ινωνία �πως αυτή της Iκαρίας κα-τά τ�υς πρ�επαναστατικ�ύς και με-τεπαναστατικ�ύς �ρ�ν�υς, �π�υ ηπαιδεία ήταν σ�εδ�ν ανύπαρκτη, ηπαρ�υσία πνευματικών ανθρώπωνθα μπ�ρ�ύσε να θεωρηθεί �αιν�με-ν� αρκετά παράδ��. Eν τ�ύτ�ις ηγραμματεία της Iκαρίας έ�ει να επι-δεί�ει �ρισμένες �ωτεινές μ�ρ�έςπ�υ συνέ�αλαν με τ� έργ� τ�υςστην πρ�ώθηση των γραμμάτων καιτης επιστήμης, υπηρετώντας τ�σ�στ� ίδι� τ� νησί τ�υς �σ� και μακριάαπ� αυτ�.

O Iωάννης Zελεπ�ς ή Tσελεπής(1770 – 1822) διέπρεψε ως μαθηματι-κ�ς και δίδα�ε στη σ��λή της Xί�υ.Παρ�λ� �τι η ικαριακή τ�υ καταγω-γή εί�ε αμ�ισ�ητηθεί απ� τ�υς ιστ�-ρικ�ύς, είναι απ�δεδειγμέν� �τιγεννήθηκε στ� �ωρι� Mυλιωπ�, απ’�π�υ έ�υγε σε μικρή ηλικία. Eλα�ε

τις εγκύκλιες γνώσεις στην Πάτμ�και τη Xί� και στη συνέ�εια σπ�ύδα-σε μαθηματικά στην Πί#α και Φλωρε-ντία με υπ�τρ��ία της Eπιτρ�πήςτ�υ Nα�ύ της Aγίας Tριάδ�ς τ�υ Λι-��ρν�υ. Σκ�τώθηκε τ� 1822 κατά τησ�ραγή της Xί�υ, νέ�ς ακ�μη στηνηλικία, και αναγνωρίστηκε ως έναςαπ� τ�υς μεγάλ�υς διδασκάλ�υςτης επ��ής τ�υ.

O διδάσκαλ�ς Xριστ�δ�υλ�ς Mαυ-ρ�γιώργης – Tσαργανής (1840 –1914) υπήρ�ε μαθητής τ�υ ΛεωνίδαMπίστη απ� την Aνδρ�, � �π�ί�ς κα-τέ�υγε στην Iκαρία μετά τ�ν α��ρι-σμ� τ�υ Θε��ιλ�υ Kαΐρη. Yπηρέτη-σε για π�λλά �ρ�νια στ� σ��λεί� τ�υAγί�υ Kηρύκ�υ και ανάμεσα στ�υςμαθητές τ�υ συγκαταλέγεται και �Aριστείδης Φ�υτρίδης.

O Γεώργι�ς Λ�μ�αρδάς (1863 –1918) ανήκει στη νεώτερη γενιά τωνIκαρίων εκπαιδευτικών. Φ�ίτησεστην Iερατική Σ��λή και τ� Γυμνά-σι� της Σύρ�υ και συνέ�ισε τιςσπ�υδές τ�υ στη Φιλ�σ��ική Σ��λήAθηνών, τις �π�ίες δεν �λ�κλήρω-

σε. Eλα�ε �μως τ� πτυ�ί� τ�υ ελλη-ν�διδασκάλ�υ και τ� 1891 δι�ρίστη-κε για πρώτη ��ρά σ��λάρ�ης στηΣαλαμίνα, ενώ κατά τη διάρκεια τωνετών 1893 – 1911 υπηρέτησε ωςσ��λάρ�ης σε διά��ρα �ωριά τηςIκαρίας. Aσ��λήθηκε με θέματα τηςπαιδείας, α�ήν�ντας σημαντικ� α-ριθμ� δημ�σιευμάτων και σ��λικών��ηθημάτων ανα�ερ�μένων ειδικ�-τερα στη μ�ρ�ωση των νέων τ�υνησι�ύ.

Aριστείδης Φυτρίδης

Πρεσ�ευτής της πνευματικήςEλλάδας στη Δύση �αρακτηρίστηκε� Aριστείδης Φ�υτρίδης (1887 –1923), � �π�ί�ς με τ� συγγρα�ικ�και μετα�ραστικ� τ�υ έργ� συνέ�α-λε στην αναγέννηση των ελληνικώνγραμμάτων στην Aμερική.

Γεννημέν�ς στ�ν Eύδηλ� της Iκα-ρίας, �π�υ έμαθε τα πρώτα γράμμα-τα, έ�υγε σε μικρή ηλικία απ� τ� νη-σί μα#ί με τ�ν αδελ�� και πρ�στάτητ�υ, ιερ�μ�να�� Nείλ�, εγκαταστά-

θηκαν για ένα περίπ�υ �ρ�ν� στηXαλκίδα και στη συνέ�εια στην Aθή-να. Eκεί, τελείωσε τ� γυμνάσι� καιτ� 1901 γρά�τηκε στη Φιλ�σ��ικήΣ��λή Aθηνών, την �π�ία εγκατέλει-ψε τ� 1905 για λ�γ�υς υγείας. Tη�ρ�νιά εκείνη τα�ίδεψε και παρέμει-νε για ένα �ρ�ν� στην Aίγυπτ� �π�υ#�ύσε η αδελ�ή τ�υ Δέσπ�ινα Λα-�ω�άρη. Δίδα�ε στα σ��λεία της ελ-ληνικής κ�ιν�τητας, ενώ τ� 1906 ητύ�η τ�υ τ�ν �δήγησε στ�ν νέ� κ�-σμ�, �π�υ εγκαταστάθηκε πλέ�ν �-ριστικά.

Φ�ίτησε στ� Mount HermontSchool της Mασα��υσέτης και �λ�-κλήρωσε τις σπ�υδές τ�υ στ� Πανε-πιστήμι� τ�υ Harvard, απ��ιτώ-ντας τ� 1911 απ� τη Σ��λή Kλασι-κής Φιλ�λ�γίας. Για τη λαμπρή τ�υεπίδ�ση κατά τη διάρκεια των σπ�υ-δών τ�υ απέσπασε διά��ρα �ρα-�εία απ� τ� Harvard (Bawdoin 1910,Suzan Potter 1911), ενώ τ� ίδι�Iδρυμα τ�υ ��ρήγησε υπ�ρ��ία τ�1913 για εκπαιδευτικ� τα�ίδι δύ��ρ�νων σε πανεπιστήμια της Γερ-


μανίας, της Iταλίας, της Eλλάδαςκαι της Aιγύπτ�υ. Στ� τα�ίδι αυτ�περι�δευσε στα ��υνά της Eλλάδαςμε τ�υς �ίλ�υς τ�υ απ� τα ��ιτητι-κά �ρ�νια Xρήστ� Λαμπράκη καιΣωκράτη K�υγέα α�ήν�ντας θαυ-μάσιες περιγρα�ές, μερικές απ� τις�π�ίες συμπεριλαμ�άν�νται στ�δημ�σιευμέν� έργ� τ�υ.

T� τα�ίδι εκείν� υπήρ�ε επίσηςκαθ�ριστικ� για τη γνωριμία τ�υ μετ�ν Kωστή Παλαμά και στάθηκε η α-��ρμή για τη μετέπειτα ενασ��λησημε τ� έργ� τ�υ. O ίδι�ς ένα �ρ�ν�αργ�τερα εκμυστηρευ�ταν σε επι-στ�λή πρ�ς την ανιψιά τ�υ AσπασίαΠαυλίδ�υ τη μεταστρ��ή των αι-σθημάτων τ�υ απέναντι στ�ν μεγά-λ� π�ιητή τ�ν �π�ί� �αρακτήρι#ε ωςπ�ιητή της ψυ�ής. Yπ�στηρί#ει ακ�-μη �τι Για νέ�υς είναι πάρα π�λύ �ι-λ�σ��ικ�ς και � ίδι�ς �ταν ήταν��ιτητής στ� ελληνικ� πανεπιστή-μι� και �ταν πήγαινε να τ�ν δια�άσειτ�υ κάθι#ε ��ερά στ� στ�μά�ι(Eπιστ�λή 2 I�υλί�υ 1915). Σε άλληεπιστ�λή ανα�έρει �τι με τ�ν Παλα-μά περνά ευ�άριστες ώρες και �τιάρ�ισε στα σωστά να τ�ν μετα�ρά-#ει. (Eπιστ�λή 3 Δεκεμ�ρί�υ 1915).Hδη την επ��ή εκείνη εί�ε μετα�ρά-σει καμιά �ιλιάδα στί��υς. Eκτ�τεασ��λήθηκε σ��αρά και μελέτησε�αθιά τ� έργ� τ�υ Παλαμά, μετα-�ρά#�ντας στα αγγλικά μεγάλ� μέ-ρ�ς τ�υ, δίν�ντας διαλέ�εις και δη-μ�σιεύ�ντας άρθρα. Kατ�ρθωσε ναδώσει σε έμμετρη μετά�ραση την«Aσάλευτη Zωή» π�υ δημ�σιεύθηκεστα 1919 και 1921 και �πως � ίδι�ς α-νέμενε, πρ��ένησε μεγάλη εντύπω-ση (Eπιστ�λή 12 Δεκεμ�ρί�υ 1919).Mετέ�ρασε ακ�μη τα: «O θάνατ�ςτ�υ Παλληκαρι�ύ», τις «Eκατ� �ω-νές», «Tρισεύγενη» κ.ά.

E�ίσ�υ σημαντικ� υπήρ�ε και τ��ιλ�λ�γικ� έργ� τ�υ Φ�υτρίδη, τ��π�ί� τ�υ έδωσε τη δυνατ�τητα νααναγ�ρευθεί διδάκτ�ρας και να α-ναλά�ει έδρα διδασκαλίας στα Πα-νεπιστήμια Harvard και Yale. H πρώ-τη τ�υ διατρι�ή, γραμμένη στα λατι-νικά με τ�ν τίτλ�: «De choroEuripideo», μετα�ράστηκε απ� τ�νίδι� στα αγγλικά για να δημ�σιευθείστ� περι�δικ� τ�υ πανεπιστημί�υHarvard Studies Classical Philology.Aκ�λ�ύθησαν �ι μελέτες σε διά��-ρα επιστημ�νικά περι�δικά, �πως:«Tα παλάτια των M�υσών» και «T�πρώτ� γεωπ�νικ� κ�λλέγι� τ�υ κ�-σμ�υ» τ� 1916, «Hσι�δικά �αρακτη-ριστικά στ�ν Aσκραί� τ�υ Παλαμά»τ� 1917, �ι «Bωμ�ί τ�υ Kωστή Παλα-μά» επίσης τ� 1917, ενώ τ� 1919 και1920 δημ�σιεύει τα: «Σ�υρής και �κ�σμ�ς τ�υ», «Aνδρέας Kαρκα�ί-τσας: Διηγηματ�γρά��ς της NέαςEλλάδ�ς», «Δημ�τικισμ�ς και επα-νάσταση» κ.ά.

Πάνω απ’ �λα � Φ�υτρίδης ήτανπ�ιητής. H �μ�ρ�ιά τ�υ �ρώματ�ςκαι τ�υ ή��υ τ�ν συγκιν�ύσε �αθιά.T� π�ιητικ� έργ� π�υ ά�ησε στη σύ-ντ�μη διαδρ�μή της #ωής τ�υ είναιεμπνευσμέν� τ�σ� απ� τη �ύση καιτ� περι�άλλ�ν �σ� και απ� τ�υςπρ��ληματισμ�ύς τ�υ γύρω απ� τηνανθρώπινη ύπαρ�η. Eνα απ� τα πρώ-τα π�ιητικά τ�υ σ�εδιάσματα, τ� τε-τράστι�� «Tην εικ�να μ�υ», έγραψε

στην Aθήνα στις 16 Mαΐ�υ 1905 πίσωαπ� μια �ωτ�γρα�ία και α�ιέρωσεστα αδέλ�ια τ�υ Δημήτρι� και Aικα-

τερίνη. Στ�ν αδελ�� τ�υ Nείλ� α-�ιέρωσε τ� πρώτ� τ�υ διήγημα �Pα�ίν�ς P�υ�ήμ, τ� �π�ί� έγραψε

στην Kέρκυρα τ� 1901, στ� πρ�λ�γι-κ� σημείωμα τ�υ �π�ί�υ εκ�ρά#εισυναισθήματα αγάπης και ευγνωμ�-συνης για τ�υς κ�π�υς και τις �ρ�-ντίδες π�υ κατέ�αλε � αδελ��ς τ�υγια �άρη τ�υ.

O γάμ�ς τ�υ με τη MargaretGarrison τ� 1921, θυγατέρα τ�υ με-γάλ�υ Aμερικαν�ύ ανθρωπιστή Cha-rles Garrison, δεν διήρκεσε π�λύ.Πέθανε τ� 1923 σε ηλικία 36 �ρ�νων,έ��ντας α�ήσει ημιτελές μεγάλ�μέρ�ς τ�υ έργ�υ τ�υ.

Oι �ίλ�ι και συνεργάτες τ�υ, γνω-ρί#�ντας την αγάπη τ�υ για �,τι ελ-ληνικ� και για να τιμήσ�υν τη μνήμητ�υ, σ�ημάτισαν επιτρ�πή για τησυγκέντρωση �ρημάτων με σκ�π�τη ��ρήγηση υπ�τρ��ίας σε ένανEλληνα ��ιτητή και την πρ�αγωγήτης εκπαίδευσης στη γενέτειράτ�υ. Oπως ανέ�ερε � επιστήθι�ς�ίλ�ς τ�υ Pα�αήλ Δήμ�ς, � Φ�υτρί-δης υπήρ�ε � ιδεώδης τύπ�ς τ�υEλληνα μετανάστη, � �π�ί�ς παρέ-λα�ε και α��μ�ίωσε �λα τα στ�ι�είατ�υ π�λιτισμ�ύ και της πρ��δ�υπ�υ τ�υ παρεί�ε η Aμερική, αλλάδεν λησμ�νησε π�τέ την ελληνικήτ�υ καταγωγή.

Bι�λι�γραία:Mωραΐτης Σταύρ�ς, «O διδάσκαλ�ς τ�υ γέ-

ν�υς Iωάννης T�ελεπής � μαθηματικώτα-τ�ς», Πρακτικά Στ΄ Συμπ�σί�υ τ�υ Aιγαί-�υ, 17–21 I�υλί�υ 1980, H Iκαρία μέσα α-π! τα πρακτικά, Aθήνα 1993.

Bαλέτας Γ., «H πνευματική και καλλιτε�νικήIκαρία», Πρακτικά Στ΄ Συμπ�σί�υ τ�υAιγαί�υ, 17–21 I�υλί�υ 1980, «H Iκαρίαμέσα απ! τα πρακτικά», Aθήνα 1993.

Διαμαντίδης N.Δ., «Aριστείδης Φ�υτρίδης,Eνας Iκάρι�ς της διασπ�ράς», ΠρακτικάΣτ΄ Συμπ�σί�υ τ�υ Aιγαί�υ, 17–21 I�υλί�υ1980, «H Iκαρία μέσα απ! τα πρακτικά»,Aθήνα 1993.

Clifford Moore – Pα%αήλ Δήμ�ς, «Eις μνή-μην τ�υ Aριστ. Φ�υτρίδ�υ», Aπ!κ�μμα ε-%ημερίδας.

Mωραΐτης Σταύρ�ς, «Aριστείδης Φ�υτρίδης(H Zωή και τ� έργ� τ�υ)», Iκαριακά, τεύ-��ς 29, 1988.

Σταυρινάδης Στέλι�ς, «Γεώργι�ς Λ�μ'αρ-δάς», Iκαριακά, τεύ��ς 29, 1988.

O Aριστείδης Φ�υτρίδης (1887 – 1923) είναι � σημαντικ�τερ�ς πνευματικ�ςάνθρωπ�ς π�υ ανέδει!ε η Iκαρία. Mε τ� συγγρα�ικ� και μετα�ραστικ� τ�υέργ� συνέ�αλε στην αναγέννηση των ελληνικών γραμμάτων στην Aμερική.Πέθανε σε ηλικία μ�λις 36 �ρ�νων α�ήν�ντας ημιτελές μεγάλ� μέρ�ς τ�υέργ�υ τ�υ (�ωτ.: ιδιωτική συλλ�γή).

T� γυμνάσι� τ�υ Aγί�υ Kηρύκ�υ Iκαρίας. Iδρύθηκε στις αρ�ές τ�υ αιώνα, δίν�ντας την ευκαιρία μ�ρ�ωσης στ�υς νέ-�υς τ�υ νησι�ύ, �π�υ παλαι�τερα η παιδεία ήταν σ�εδ�ν ανύπαρκτη (�ωτ.: αρ�εί� Λ. Bαρδαρ�ύ).


Aρ�εία και �ειργρα�αAπ�τελ�ύν π�λύτιμη πηγή πληρ��ριών για τ� νησί, �ωτί��ντας άγνωστες πτυ�ές της ικαριακής κ�ινωνίας

H μ�νή τ�υ Eυαγγελισμ�ύ «της Λευκάδας». Iδρύθηκε τ� 1775 απ� τ�ν α-γι�ρείτη ιερ�μ�να�� Nή�ωνα. Aπ�τέλεσε για μακρά σειρά ετών πνευμα-τικ� κέντρ� της Iκαρίας και απ� εκεί πρ�έρ�εται μια α�ι�λ�γη συλλ�γή�ειρ�γρά�ων και εντύπων, π�υ εντ�πίσθηκε στ� άλλ�τε γυμνάσι� τ�υAγ. Kηρύκ�υ (�ωτ.: E. Aργυρίδης).

Φύλλ� απ� περγαμην� �ειρ�γρα�� τ�υ 13�υ αιώνα, με απ�σπασμα τ�υ!ί�υ τ�υ αγί�υ Συμεών τ�υ Θαυμαστ�ρείτ�υ. Mα$ί με άλλ� ένα �ύλλ� α-π�τελ�ύσαν �άκελ� άλλων εγγρά�ων.

T�υ Aγαμέμν�ν�ς Tσελίκα

Πρ�ϊσταμέν�υ τ�υ Iστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ τ�υ M�ρ�ωτικ�ύ Iδρύματ�ς της EθνικήςTραπέ�ης

ΣTIΣ 26 Σεπτεμ�ρί�υ τ�υ έτ�υς 1573σ’ ένα απ� τα πι� παλιά �ωριά τηςIκαρίας, στα K�σίκια, η Σταματίνα ηK�υμαδίνα συμ�ώνησε με τ�ν Λέ�Kα�άκ� να παντρέψ�υν τα παιδιάτ�υς, την Kαλή και τ�ν �έν�. Kαι ηΣταματίνα η K�υμαδίνα έδινε στηνκ�ρη της για πρ�ίκα έναν σπιτ�γυρ�και ένα σπίτι, �ωρά�ια, αμπέλια, πε-ρι��λια, κήπ�υς, ελιές, ένα μαντρ�-στάσι, δεκαέ!ι πρ��ατα, μια αγελά-δα και πέντε μελίσσια. Aκ�μη, έναπιθάρι για κρασί και έ!ι γαστριά.

Oλα αυτά περιγρά��νται με �λεςτις λεπτ�μέρειές τ�υς σε ένα απ� ταπαλαι�τερα πρ�ικ�σύμ�ωνα π�υγνωρί$�υμε �τι συντά�θηκαν στηνIκαρία με �λ�υς τ�υς ν�μικ�ύς τύ-π�υς της επ��ής. Παρ�μ�ια έγγρα-�α π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται απ� τα τέλη

τ�υ 16�υ αιώνα έως και τα μέσα τ�υ19�υ υπάρ��υν διάσπαρτα στα ικα-ριώτικα σπίτια μέσα σε παλιά σε-ντ�ύκια και τσίγκινα κ�υτιά, για ναμαρτυρ�ύν τις μικρές και μεγάλεςστιγμές της $ωής των απλών ανθρώ-πων σε μια περί�δ� !ε�ασμένη απ�την Iστ�ρία. Oι �ιλ�τιμες πρ�σπά-θειες εν�ς ιστ�ρι�δί�η, τ�υ Σταυρι-ν�ύ Z�λώτα, πριν απ� π�λλά �ρ�νια,και η γενναι�δωρη ανταπ�κριση σ’αυτήν της Iκαριακής Aδελ��τηταςστην Aθήνα, εί�αν απ�τέλεσμα τηδημι�υργία μιας π�λυτιμ�τατης αρ-�ειακής συλλ�γής. Aπ�τελείται απ�π�λλές εκατ�ντάδες δικαι�πρακτι-κά έγγρα�α, δημ�σια και ιδιωτικά,μα$εμένα απ� διά��ρα �ωριά τηςIκαρίας και �ρ�ν�λ�γ�ύμενα μέ�ριτις αρ�ές τ�υ αιώνα μας. Oπως κάθεαρ�ειακή συλλ�γή έτσι και αυτή α-π�τελεί τ�ν καθρέ�τη της κ�ινω-νίας περασμένων επ��ών και μας ε-πιτρέπει να διεισδύσ�υμε στις κρυ-�ές πτυ�ές της για να απ�κτήσ�υμε

π�λύτιμη ιστ�ρική γνώση, αλλά καινα ερμηνεύσ�υμε σημερινές κ�ινω-νικές συμπερι��ρές, να !εδιαλύ-ν�υμε π�λλές παρε!ηγήσεις.

Eίναι αλήθεια πως τ� νησί και στααρ�αία �ρ�νια αλλά και στα νεώτερατ� θεωρ�ύσαν απ�μ�νωμέν�, δυ-σπρ�σιτ� και άγ�ν�. Σ’ αυτ� συνέ-�αλε και η γεωγρα�ική τ�υ διαμ�ρ-�ωση, π�υ δεν επέτρεπε την εύκ�ληκαι ασ�αλή πρ�σάρα!η πλ�ίων. Aυ-τ�ς άλλωστε είναι � λ�γ�ς π�υ στηνIκαρία κάπ�ι�ι θεσμ�ί και κάπ�ιακ�ινωνικά �αιν�μενα παρακ�λ�υ-θ�ύσαν με αργ�τατ� ρυθμ� τις ε!ε-λί!εις π�υ συνέ�αιναν στην ευρύτε-ρη περι��ή. T� ικαριακ� αρ�εί� απ�την πλευρά αυτή, της μελέτης τωνκ�ινωνικών θεσμών είναι μια πηγήπληρ��ριών ε!αιρετικής σημασίας.Πρ�κειται κυρίως για αγ�ραπωλη-σίες �ωρα�ιών, πρ�ικ�σύμ�ωνα,δωρεές, α�ιερώσεις κτημάτων σενα�ύς, διαν�μές γ�νικής περι�υσίαςκαι διαθήκες. Oι περισσ�τερ�ι συ-

ντάκτες των εγγρά�ων είναι ιερείς,π�υ έ��υν ταυτ��ρ�να τ� ��ίκι�τ�υ �ικ�ν�μ�υ ή τ�υ ν�ταρί�υ τ�υνησι�ύ, αλλά και κάπ�ι�ι γενικά �λι-γ�γράμματ�ι λαϊκ�ί. Mια ιδιαίτερηκατηγ�ρία αρ�ειακ�ύ υλικ�ύ απ�τε-λ�ύν �ι «μάνες». Aυτές είναι μικράτετράδια, �π�υ � ν�τάρι�ς ή τ� πρ�-σωπ� π�υ εί�ε αναλά�ει τη σύντα!ητων δικαι�πρα!ιών κατέγρα�ε με λί-γα λ�για τ� περιε��μεν� της κάθεδικαι�πρα!ίας.

O τύπ�ς με τ�ν �π�ί� συντάσσ�-νται τα δικαι�πρακτικά έγγρα�α μας�δηγεί στην υστερ��υ$αντινή πε-ρί�δ� και στα �ρ�νια της γεν�υατ�-κρατίας. H �ρ�ν�λ�γηση γίνεται μετ� σύστημα απ� Xριστ�ύ γεννήσεωςκαι η εισαγωγή με την επίκληση τ�υ�ν�ματ�ς τ�υ Xριστ�ύ ή της AγίαςTριάδ�ς. Aκ�λ�υθεί η έκθεση της υ-π�θεσης και στ� τέλ�ς ανα�έρ�νται�ι ρήτρες και �ι εγγυήσεις για την ε-!ασ�άλιση των δικαι�πρακτ�ύντωνπρ�σώπων μα$ί με τις ιδι��ειρες υ-


π�γρα�ές των συντακτών και τωνμαρτύρων. O τύπ�ς αυτ�ς στις γενι-κές τ�υ γραμμές είναι κ�ιν�ς για �-λα τα νησιά τ�υ Aιγαί�υ, αλλά κάπ�ι-ες λεκτικές και ν�μικές λεπτ�μέρει-ες κάν�υν τα ικαριακά έγγρα�α να!ε�ωρί$�υν. Π.�. στις ρήτρες, �π�ι-�ς αθετήσει τη συμ�ωνία είναι υπ�-�ρεωμέν�ς να πληρώνει «της ευρι-σκ�μένης α�εντίας» ή της «$�υμά-γιας» (απ� την τ�υρκική λέ!η τ$�υ-μα’άτ = κ�ιν�της) ένα σημαντικ� π�-σ�. Ή ακ�μη ανα�έρεται η πληρωμήτ�υ «τέλ�υς» ή τ�υ «ακρ�στί-��υ» (πρ��ανώς τ�υ ��ρ�υ εγγύ�υιδι�κτησίας) σε μελίσσια. Eπίσης σταπρ�ικ�σύμ�ωνα ή και στις διαθήκεςσυ�νή είναι η ανα��ρά σε πιθάριαπ�υ είναι δύ� κατηγ�ριών: τα κρα-σ�πά (για τ� κρασί) και τα σιταρ�πά(για τ� στάρι). Aλλά και άλλη μια εν-δια�έρ�υσα συνήθεια τ�υ νησι�ύπερνάει μέσα απ� τα έγγρα�α αυτά.Π�λλές �ικ�γένειες π�υ ήταν κτή-τ�ρες ναών εκτ�ς απ� τη συντήρη-σή τ�υς και την πρ�σ��ρά λαδι�ύ α-νελάμ�αναν κατά την ημέρα τ�υ πα-νηγυρι�ύ να πρ�σ�έρ�υν κρέας καιψωμί στ�υς παρευρισκ�μέν�υς. H υ-π��ρέωση αυτή περνάει αναλ�γικάκαι στ�υς κληρ�ν�μ�υς των κτητ�-ρων και ανα�έρεται ειδικά στις δια-θήκες �πως και στις δωρεές τ� π�-σ�στ� π�υ θα ανελάμ�ανε � κάθεκληρ�ν�μ�ς. Tα περισσ�τερα έγ-γρα�α είναι απελπιστικά κακ�γραμ-μένα (με γράμματα τσιγκριά, �πωςτα λένε στ� νησί), και � μελετητής�ρειά$εται π�λλή πρ�σπάθεια αλλάκαι �αντασία για να τα δια�άσει. Eί-ναι και αυτ� τ� �αιν�μεν� ένα ακ�-μη απ�τέλεσμα της απ�μ�νωσηςτ�υ νησι�ύ. Πάντως, η πληθώρα τωντ�πωνυμίων, αλλά και γενικά � λε!ι-λ�γικ�ς πλ�ύτ�ς π�υ εμπεριέ�εταισε αυτά είναι εκπληκτικ�ς και πρ�-σ�έρεται για π�λύπλευρες εθν�λ�-γικές και ανθρωπ�λ�γικές έρευνες.Hδη τ� αρ�εί� αυτ� έ�ει μικρ��ωτ�-γρα�ηθεί απ� τ� Iστ�ρικ� και Παλαι-�γρα�ικ� Aρ�εί� τ�υ M�ρ�ωτικ�ύIδρύματ�ς της Eθνικής Tραπέ$ηςκαι είναι πρ�σιτ� στην έρευνα.Πραγματικά θα πρ�σ�ερ�ταν τερά-στια υπηρεσία στην ιστ�ρική γνώσηγια τ� νησί, αν τ� παράδειγμα τ�υΣταυριν�ύ Z�λώτα τ� εμιμ�ύντανκαι άλλ�ι και πρ�σέ�εραν τα παλιά�αρτιά τ�υ, ώστε αυτ� τ� αρ�εί� ναεμπλ�υτιστεί ακ�μη περισσ�τερ�. Hκαταστρ��ή ή και η παραμέλησήτ�υς μ�ιά$ει με αυτ�κτ�νία.

Tα �ειρ�γρα�αΣε μια απ� τις επισκέψεις μ�υ

στ� νησί, πριν απ� π�λλά �ρ�νια,εί�α την τύ�η να εντ�πίσω στ� άλ-λ�τε Γυμνάσι� τ�υ Aγί�υ Kηρύκ�υμια α!ι�λ�γη συλλ�γή �ειρ�γρά-�ων και παλαιών εντύπων. H συλ-λ�γή αυτή πρ�έρ�εται απ� τηνπλησι��ωρη μ�νή τ�υ Eυαγγελι-σμ�ύ «της Λευκάδας», π�υ απ�τε-λ�ύσε για μακρά σειρά ετών πνευ-ματικ� κέντρ� τ�υ νησι�ύ. H μ�νήανάγει την ίδρυσή της στ�ν αγι�-ρείτη ιερ�μ�να�� Nή�ωνα τ� έτ�ς1775 και είναι απ�τέλεσμα των ερί-δων των κ�λλυ�άδων, π�υ εί�ανταρά!ει τη μ�να�ική π�λιτεία τ�υAγί�υ Oρ�υς. O Nή�ων μα$ί με τέσ-

σερις συνασκητές τ�υ εγκαταλεί-πει τ� Aγι� Oρ�ς και μετά απ� περι-πλάνηση στη Σάμ�, την Πάτμ� καιτ�υς Φ�ύρν�υς εγκαταστάθηκεστην Iκαρία, �π�υ έκτισε και τ� μ�-ναστήρι. Eί�ε στεν�ύς δεσμ�ύς μετ�ν άγι� Mακάρι� τ�ν N�ταρά καιμ�λ�ν�τι αυτ�ς τ�ν ��ήθησε και�ικ�ν�μικά, δεν μπ�ρεσε να παρα-μείνει στην Iκαρία για π�λύ �ρ�ν�.E�υγε και έκτισε τ� μ�ναστήρι τ�υEυαγγελισμ�ύ της Σκιάθ�υ. Oμωςδεν !έ�ασε την Iκαρία. Eστειλε εκείτρεις απ� τ�υς μαθητές τ�υ και αυ-τ�ί ανακαίνισαν τ� αρ�ικ� μ�να-στήρι και στέριωσαν εκεί.

Eίναι �υσικ� � αρ�ικ�ς πυρήναςτων �ειρ�γρά�ων και εντύπων ναπρ�έρ�εται απ� τ� Aγι� Oρ�ς και ναέ�ει περιε��μεν� εκκλησιαστικ�.Yπάρ��υν �μως και άλλα, πρ�ερ��-μενα απ� την Πάτμ�, τη Σύμη καιτην Πελ�π�ννησ�, με �ιλ�λ�γικ�και ιστ�ρικ� περιε��μεν�. Tρία απ�αυτά (αρ. 5, 10 και 11) απ�τελ�ύνδωρεά πρ�ς τη μ�νή τ�υ αρ�ιμαν-δρίτη Σερα�είμ Παναγιωτίδη, � �-π�ί�ς διετέλεσε πρωτ�ψάλτης τηςμ�νής Aγί�υ Iωάνν�υ Θε�λ�γ�υ τηςΠάτμ�υ, καθώς και διδάσκαλ�ς καιγραμματέας της Σύμης, �π�υ πέθα-νε τ� έτ�ς 1917. Δύ� �ειρ�γρα�α(αρ. 5 και 8) έ��υν σ�έση με τη σ��-

λή των Kυδωνιών, γιατί περιέ��υνκείμενα τ�υ μεγάλ�υ σ��ύ Bενια-μίν τ�υ Λεσ�ί�υ και γραμματικά έρ-γα τ�υ Γρηγ�ρί�υ Σαρά�η, διδασκά-λων και των δύ� της σ��λής κατά τηδεύτερη δεκαετία τ�υ 19�υ αιώνα.Eνα επίσης �ειρ�γρα�� πρ�ερ��με-ν� απ� τη Δημητσάνα, α��ύ πέρασεαπ� τ� Aργ�ς και τα Kύθηρα �ρέθη-κε στα �έρια τ�υ Σερα�είμ Παναγιω-τίδη στην Πάτμ� και τη Σύμη.

Aπ� �λα τα �ειρ�γρα�α θα μπ�-ρ�ύσαμε να !ε�ωρίσ�υμε ένα, π�υέ�ει ιδιαίτερ� ενδια�έρ�ν. Eίναι τ�υπ’ αρ. 5 π�υ περιέ�ει τ�ν γνωστ� ε-θνεγερτικ� διάλ�γ� με τ�ν τίτλ�«Pωσσαγγλ�γάλλ�ς», ένα τμήματης Φυσικής τ�υ Bενιαμίν τ�υ Λε-σ�ί�υ, ένα στι��ύργημα για τις νί-κες των Pώσων κατά τ�υ Nαπ�λέ�-ντα, ένα ακ�μη πρ�τρεπτικ� για τηναπ�τίνα!η τ�υ τ�υρκικ�ύ $υγ�ύ καιμια σειρά απ� μανι�έστα και διπλω-ματικά κείμενα τ�υ Nαπ�λέ�ντα καιτ�υ Tαλεϋράνδ�υ σ�ετικά με τηνπ�λιτική της Γαλλίας απέναντι στηνOθωμανική Aυτ�κρατ�ρία. T� �ει-ρ�γρα�� είναι γραμμέν� απ� ένανKύπρι�, πιθανώς μαθητή της σ��-λής των Kυδωνιών, τ�ν Aντώνι� Tε-ϊρμεντ$�γλ�υ, μ�υσικ� (�πως �ν�-μά$ει τ�ν εαυτ� τ�υ) απ� τη Λευκω-σία μετα!ύ των ετών 1811–1814,

στ�ι�εί� π�υ απ�τελεί μια ακ�μημαρτυρία της συμμετ��ής τ�υ κυ-πριακ�ύ ελληνισμ�ύ στην πρ�ετ�ι-μασία τ�υ εδά��υς για την Eπανά-σταση τ�υ ’21.

A!ί$ει να ανα�έρω εδώ μερικ�ύςαπ� τ�υς τίτλ�υς των κειμένων αυ-τών καθώς και την αρ�ή και τ� τέ-λ�ς εν�ς απ� τα άγνωστα μέ�ρι τώ-ρα εθνεγερτικά στι��υργήματα.

Mετά�ρασις τ�υ διά κηρυκτικ�ύτης Yψηλής Π�ρτας διδ�μέν�υ πρ�ςαλλ�γενείς πράσ�εις καθ’ �ν καιρ�νεκήρυ!ε τ�ν π�λεμ�ν κατά της Pω-σίας, 1807 κατά τ�ν Mάρτι�ν. – Λ�-γ�ς συμ��υλευτικ�ς κυρί�υ Tαλλια-ράν πρ�ς άπαντας τ�υς εν τη Παρι-σιακή Συγκλήτω παρακινητικ�ς περίτων πρακτέων και διδακτικ�ς τρε��-ντων ως απ� στ�ματ�ς τ�υ αυτ�κρά-τ�ρ�ς και �ασιλέως Nαπ�λέ�ντ�ς(κατά Eλλήνων). – Σύντα!ις διά στί-�ων περί τ�υ π�λέμ�υ Π�νεπάρτημετά των P�υσσών 1813, 1η Mαρτί�υεις Kωνσταντιν�ύπ�λιν.

Hθ�π�ιΐα παθητική ως εκ πρ�σώ-π�υ της Eλλάδ�ς.

Aρ�ή

1. Hλιε συπ�υ νύκτα και ημέραστην εδικήν μας σ�αίραντην γην περιπ�λών�ωτί�εις κάθε τ�π�υςκαι �ώα και ανθρώπ�υςπληρείς π�λλών καλών,

2. είδες π�τέτ�σαύτην δυστυ�ίαννα γένη εις καμμίανεσ�ατιάν της γης,�ση σ’ εμέ συνέ!ηε" �τ�υ θριαμ!εύειδράκων � εναγής;

Tέλ�ς

50. Kαι συ �ωστήρAπ�λλων Yπερίωνκαθ’ Oμηρ�ν τ�ν θεί�ν,�ς παντ’ ε��ράςκαι πάντα επακ�ύεις,δέ"�υς τας της αθλίηςευ�άς τε και αράς.

51. Tην π�θητήνσελήνην μη �ωτίσης,αλλά να την σκ�τίσηςτ�υ �έγγ�υς υστερώνκαι αντ’ αυτής να λάμψημε ευσε!είας λάμψηπλήθ�ς Xριστ�ύ σταυρών.

52. Aλλ�δαπώνεθνών άλλα μεν πείσ�ν,για να με !�ηθήσ�υνκρυ�ά ή �ανεράή ν’ αδια��ρήσ�υνκαν να μη συμ�ωνήσ�υνμε ύδραν την σκληράν.

53. M�νη εγώελπί�ω να ημπ�ρέσωτύρανν�ν ν’ απ�λέσω,να ίδω την αυγήντην της ελευθερίας,ήτις ήτ�ν σ��ίαςαρ�αίας μ�υ πηγή.

Bι�λι�γραία: Aγαμέμν�ν�ς Tσελίκα, Δελ-τί� τ�υ Iστ�ρικ�ύ και Παλαι�γρα�ικ�ύAρ�εί�υ τ�υ MIET ς(1988-1992) καιZ(1993-1996).

H αρ�ή τ�υ λ�γ�υ τ�υ Tαλεϋράνδ�υ. Xειρ�γρα�� γραμμέν� μετα�ύ των ετών1811-1814 απ� τ�ν Kύπρι� μ�υσικ� Aντώνι� Tεϊρμεντ$�γλ�υ. Περιλαμ!άνεταιστη συλλ�γή �ειρ�γρά�ων π�υ !ρέθηκε στ� Γυμνάσι� τ�υ Aγί�υ Kηρύκ�υ.


Παρ�ν και μέλλ�νTα πρ��λήματα και �ι δυνατ�τητες �ικ�ν�μικής ανάπτυ�ης της Iκαρίας

K�ιν�ς μ��θ�ς ανθρώπων και υπ��υγίων για να δώσει η γη καρπ�ύς. H επι-�ίωση των Iκαριωτών �ασίσθηκε εν π�λλ�ίς στην π�λυδραστηρι�τητα τωνν�ικ�κυριών τ�υ νησι�ύ, π�υ διαθέτ�υν καλλιεργήσιμη γη, σταύλ� με �ώα, α-μπέλια και �πωρ��ρα (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

Eνα απ� τα παραδ�σιακά επαγγέλματα π�υ αναπτύ�θηκαν στην Iκαρία είναιαυτ� τ�υ καρ��υν�π�ι�ύ. Aπ� παλιά, συνεργεία Iκάριων καρ��υν�π�ιών«�ργωναν» την Eλλάδα για να κερδίσ�υν τα πρ�ς τ� �ην (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).

T�υ Hλία Γιαννίρη

Δρ�ς Π�λε�δμ�υ – Xωρ�τάκτη

H IKAPIA είναι ένα γ�νιμ� �ρειν�νησί πλ�ύσι� σε νερά και �λάστη-ση. Eκεί η ικαριακή κ�ινωνία έμαθεεπί αιώνες να �ει λιτά, �ωρίς πλε�-νασμα πρ�ϊ�ντων. Oι Iκάρι�ι (Kα-ριώτες) �ρήκαν τ�πικές π�ικιλίεςκαι τρ�π�υς παραγωγής π�υ ναταιριά��υν στ�ν τ�π�, α�ι�π�ίησαντην τρ��συλλ�γή, τ� κυνήγι, τηναλιεία. Παράλληλα εκτιμ�ύσαν ιδι-αίτερα �,τι η �ύση μπ�ρεί να πρ�-σ�έρει έτ�ιμ�.

Oι Kαριώτες απ� την αρ�αι�τητα�ρίσκ�νται σε στενή διαλεκτικήσ�έση με τη δασική �λάστηση π�υτ�υς πρ�στάτευε. Mα�ί με την κλα-δ�ν�μή για θέρμανση και κτην�-τρ��ές, η �υλεία μετατρεπ�ταν σεκάρ��υνα με καμίνια, δίν�ντας μιαεπιπλέ�ν ειδίκευση. Aκ�μη και σή-μερα τα καριώτικα συνεργεία καρ-��υν�π�ιών σ�εδ�ν μ�ν�πωλ�ύντην ελληνική παραγωγή κάρ��υ-ν�υ, και είναι περι�ήτητα σε �λητην Eλλάδα.

H επι�ίωση της Iκαρίας �ασίστη-κε σε ένα καθ�λικ� �ικιστικ� πρ�-τυπ�, ε�αιρετικά σπάνι� σε �λ� τ�νελλαδικ� �ώρ�. T� πρ�τυπ� της α-ραιής διάσπαρτης �ίκησης.

H π�λυδραστηρι�τητα τ�υ κα-ριώτικ�υ ν�ικ�κυρι�ύ σε συνδυα-σμ� με τ� �ικιστικ� πρ�τυπ� της α-ραιής κατ�ίκησης είναι �ι α�ετη-ρίες της διαμ�ρ�ωσης των γνω-στών σε �λ� τ� πανελλήνι� εντυ-πωσιακών ικαριακών ωραρίων τωνκαταστημάτων, τα �π�ία λειτ�υρ-γ�ύν τις νυκτερινές ώρες και πα-ραμέν�υν κλειστά κατά τ� μεγαλύ-τερ� διάστημα της ημέρας.

Mετά την αυτ��υλη ένωση τηςEλεύθερης Π�λιτείας της Iκαρίαςμε την Eλλάδα τ� 1913, τ� νησί α-

κ�λ�ύθησε την π�ρεία της �ώραςκαι υπέστη τη γνωστή περιθωρι�-π�ίηση π�υ παρατηρήθηκε στιςπαραμεθ�ριες κυρίως νησιωτικέςπερι��ές. Σημαντικά πλήγματαστην κ�ινωνική της συν��ή έδωσεπαλι�τερα η υπερπ�ντια μετανά-στευση και σήμερα η αστυ�ιλία.Aλλ�ς παράγ�ντας διασπ�ράς τωνIκάριων στην υπ�λ�ιπη Eλλάδα εί-ναι και η καρ��υν�π�ιία, απ� Iκάρι-�υς π�υ έκαναν καμίνια. Aρκετάκαθυστερημένα, μ�λις στη δεκαε-τία τ�υ ’60, άν�ι�ε � δρ�μ�ς π�υσυνδέει τ�ν Aγι� Kήρυκ� με τ�νEύδηλ� και τ�ν Aρμενιστή–Pά�ες.T� νησί ε�ηλεκτρίστηκε. Eπαψε να�ρησιμ�π�ιείται τ� δίκτυ� των κε-ντρικών μ�ν�πατιών και σταμάτη-σε η περιμετρική ακτ�πλ�ΐα. H τ�-πική κ�ινωνία της ενδ��ώρας άρ-�ισε να απ�δυναμώνεται, α��ύ ηπρ�σ��ή στρά�ηκε στην Aθήνα,στην πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ, Aγι�

Kήρυκ�, στην παράκτια �ώνη. T�σκηνικ� συμπληρώνει η επί 10ε-τίες κατεύθυνση των ρ�ών �ρημα-τ�δ�τησης τ�υ ν�μ�ύ περισσ�τε-ρ� πρ�ς τ� νησί της Σάμ�υ και λι-γ�τερ� πρ�ς την Iκαρία, συντελώ-ντας σε σημαντικές αναπτυ�ιακέςανεπάρκειες π�υ σήμερα δύσκ�λααναπληρών�νται.

H Iκαρία νιώθει �αμένη σε μια π�-ρεία π�υ μ�ιά�ει αδιέ��δη και ανα-�ητάει τρ�π�υς να απ�κτήσει π�λι-τικ� �άρ�ς για μία ε�έλι�η π�υ νατης ταιριά�ει. T� παραδ�σιακ� απ�-κεντρωτικ� πρ�τυπ� της ενδ��ώ-ρας της Iκαρίας, π�υ ακ�μη και σή-μερα δεν έ�ει καταρρεύσει, δεν�αίνεται να �ωράει π�υθενά. Oύτεκαν έναν αγρ��ύλακα δεν διαθέτειη δι�ίκηση για να αντιμετωπιστ�ύν�ι συγκρ�ύσεις για τις �ρήσεις τηςγης. Eνί�τε πρ�καλεί σημαντικήκ�ινωνική αναστάτωση η αυστηρήε�αρμ�γή ν�μ�θετημάτων π�υ α-

γν��ύν τις τ�πικές ιδιαιτερ�τητες.T� δασαρ�εί� αντί να συνεργά�ε-ται, να επισημαίνει τις ιδιαιτερ�τη-τες, να ��ηθάει την ενδ��ώρα,στέκεται άτεγκτ� ε�αρμ��νταςμια ν�μ�θεσία π�υ δεν ταιριά�ειστ� �ικιστικ� πρ�τυπ� της Iκαρίας.Oι ιδιαιτερ�τητες της Iκαρίας και �ιαναπτυ�ιακές της δυνατ�τητεςδεν έ��υν ακ�μη μελετηθεί.

Aναπτυ�ιακά λάθηκαι αυθαιρεσίες

Στην παράκτια Iκαρία, με θεμιτάκαι αθέμιτα μέσα συντελείται μια�ικιστική και τ�υριστική επέκτασηπ�υ καταστρέ�ει αντί να αναδει-κνύει τ�υς τ�υριστικ�ύς π�ρ�υς,δημι�υργεί περι�αλλ�ντικά πρ�-�λήματα και επαναλαμ�άνει τα α-ναπτυ�ιακά λάθη π�υ έκαναν άλ-λες περι��ές στη 10ετία ’60–’70.

Σε �λ� τ� νησί έ��υν απελευθε-ρωθεί σημαντικές δυνάμεις ιδι�-π�ίησης, ατ�μικής αυθαιρεσίας καιπαραν�μίας π�υ δύσκ�λα μπ�ρ�ύννα ελεγ�θ�ύν. Παράν�μη δ�μηση,υπερ��σκηση σε κ�ιν�τική γη, α-νε�έλεγκτη ��σκηση σε καλλιέρ-γειες, αυ�αν�μεν�ι εμπρησμ�ί, λα-θρ�ϋλ�τ�μία, καταπατήσεις, διά-��ρα περιστατικά αυτ�δικίας. Tαδεινά αυτής της μα�ικής αυθαιρε-σίας τα υ�ίστανται �λ�ι και �ι αρ-νητικές επιπτώσεις απ� τα έργατων ανθρώπων ή απ� τις θε�μη-νίες π�λλαπλασιά��νται: Kατ�λι-σθήσεις, διά�ρωση εδα�ών, �ηρ�-π�ίηση ή ερημ�π�ίηση περι��ών,�ικ�λ�γική απ�σταθερ�π�ίηση,πυρκαγιές, αλλαγές των υπ�γειωννερών είναι �αιν�μενα π�υ εντεί-ν�νται μα�ί με την κ�ινωνική απ�-διάρθρωση.

M�λις τα τελευταία �ρ�νια άρ�ι-σε να διαμ�ρ�ώνεται μια άλλη άπ�-

Ψαράδες. Eπιστρ��ή απ� τ� Γιαλισκάρι. Iκαρία 1969 (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).


ψη τ�σ� στην κεντρική δι�ίκηση �-σ� και στην ίδια την Iκαρία για τηνανάπτυ�η των λ�υτρ�πηγών σεσυνδυασμ� με την ανάπτυ�η τηςενδ��ώρας. Kαι πάλι τα 800 καιπλέ�ν εκατ�μμύρια δρα�μές π�υδιατέθηκαν στη 10ετία τ�υ ’90, δενστάθηκαν αρκετά ώστε να �ε�ύγειη α�ι�π�ίηση των λ�υτρ�πηγών α-π� τ� στάδι� των μελετών.

Δυνατ�τητεςκαι πλε�νεκτήματα

H Iκαρία έ�ει σίγ�υρα ανάγκηγια την πλήρη ανάδει�η και α�ι�-π�ίηση των μ�ναδικών Λ�υτρ�πη-γών της και της γεωθερμικής ε-νέργειάς τ�υς. Παράλληλα πρέπεινα μεριμνήσει ώστε να δια�υλά�ειτα π�λιτισμικά και κ�ινωνικά της�αρακτηριστικά. Kαι αυτ� μπ�ρείνα τ� κάνει αν ακ�λ�υθήσει έναναγρ�τ�τ�υριστικ�–�ικ�τ�υριστικ�τύπ� ανάπτυ�ης της ενδ��ώρας,�ασισμέν� πάνω στην αραιή διά-σπαρτη �ίκηση, στην καριώτικη �ι-λ��ενία, την τ�πική ιδι�συγκρα-σία, τις τ�πικές παραγωγικές δυ-νατ�τητες και στ� σημαντικ� �ικι-στικ� της απ�θεμα. Oι πρ�σπάθει-ες πρέπει να στρα��ύν σε ανα-πτυ�ιακές πρωτ��υλίες π�υ ναδημι�υργ�ύν ��ι γρήγ�ρ� και ευ-καιριακ� πλ�υτισμ�, αλλά αργ�ύςκαι σταθερ�ύς κύκλ�υς συσσώ-ρευσης με �σ� τ� δυνατ�ν περισ-σ�τερ�υς συμμετέ��ντες. O πα-ραγ�μεν�ς �ικ�ν�μικ�ς πλ�ύτ�ςπρέπει να μένει και να επενδύεταιεπιτ�π�υ, να μη μετα�έρεται αλ-λ�ύ αλλά να μετασ�ηματί�εται, νασυγκρατεί τη νε�λαία, να δια�έε-ται σε �λη την Iκαρία, να μετατρέ-πεται σε π�ι�τητα περι�άλλ�ντ�ς.

H Iκαρία έ�ει τα πλε�νεκτήματαώστε να επιδιώ�ει να μην έ�ει ευ-καιριακ�ύς τ�υρίστες αλλά να συ-νε�ίσει να απ�κτάει σταθερ�ύς �ί-λ�υς και επισκέπτες, π�υ να τηντιμ�ύν και να της ταιριά��υν.

Tα συγκριτικά πλε�νεκτήματατ�υ νησι�ύ για μια �λ�κληρωμένηανάπτυ�η είναι π�λλά. E�ει ένα α-π� τα καλύτερα αι�λικά δυναμικάτης Eυρώπης, γεγ�ν�ς π�υ της ε-πιτρέπει να ε�ελι�θεί σε έναν τ�-π� ενεργειακά αυτ�ν�μ�. H θεα-ματική επέκταση της μελισσ�κ�-μίας, τα τελευταία �ρ�νια, απ�τε-λεί μέσ� εκσυγ�ρ�νισμ�ύ για τιςδασικές κ�ιν�τητες της ενδ��ώ-ρας, και παρέ�ει σημαντική παρα-γωγή π�υ άλλα, μεγαλύτερα νη-σιά, λ�γω των συ�νών πυρκαγιώνκαι της κτην�τρ��ίας, δεν μπ�-ρ�ύν να έ��υν. Π�λλά αγρ�τικά εί-δη τ�πικής �ν�μασίας π�υ �ρημα-τ�δ�τ�ύνται και πρ�στατεύ�νται,δεν έ��υν α�ι�π�ιηθεί: Eλιά ��υρ-μάδα, καϊσιές (με τ� κ�υκ�ύτσι μύ-γδαλ�), μ�ναδικά κτην�τρ��ικάπρ�ϊ�ντα (κρέας ρασκ�, κατσικί-σι�ς παστρ�υμάς, καθ�ύρα, κ�πα-νιστή, τ�υλ�υμ�τύρι), �ωκιαν�κρασί, γλυκ� τριαντά�υλλ�, μέλιIκαρίας, πρ��ατ� ράτσας Eυδή-λ�υ, κατσίκι ρασκ�, λάδι, αμύγδα-λα κ.λπ. T� νησί έ�ει ακ�μη μεγά-λη εναλλαγή �υσικ�ύ τ�πί�υ, ση-μαντικ�τατη δασ�κάλυψη, σπ�υ-

δαία μνημεία της �ύσης (Pάντη,Xάλαρη, Πλαταμώνας), σημαντι-κές περι��ές γεωργικ�ύ τ�πί�υπ�υ μπ�ρ�ύν να πρ�στατευτ�ύν,σημαντικ�ύς παραδ�σιακ�ύς �ικι-σμ�ύς π�υ πρέπει να αναδει�τ�ύν.Tα νερά μπ�ρ�ύν να α�ι�π�ιηθ�ύνγια π�τιστικές καλλιέργειες και υ-δρ�ηλεκτρική ενέργεια, �πως �αί-νεται απ� �ρισμένα �ράγματα π�υέγιναν. Tα δάση της πρ�σ�έρ�-νται για παραγωγή δασικών πρ�ϊ�-

ντων, �υλ�κάρ��υν�υ και κτην�-τρ��ών. E�ει ακ�μη σημαντικέςδυνατ�τητες ανάπτυ�ης εναλλα-κτικών μ�ρ�ών τ�υρισμ�ύ (αερα-θλητικ�ς, ναυταθλητικ�ς, �ικ�λ�-γικ�ς κ.ά.).

Eίναι δυνατ�ν να γίν�υν �λα αυ-τά; Kαι π�ι�ς θα τα κάνει;

Yπάρ�ει σημαντική δραστηρι�-π�ίηση απ� τ�υς π�λιτιστικ�ύςσυλλ�γ�υς, την επιστημ�νική πα-ρ�ικία της Aθήνας, τ�υς �μ�γε-

νείς. H νε�λαία της Iκαρίας, π�υ υ-περαγαπά τ� νησί, απ�τελεί τερά-στια δύναμη �πως �άνηκε και μετην τεράστια εκστρατεία αναδά-σωσης τ�υ 1994.

H ίδια η αυτ�δι�ίκηση της Iκα-ρίας �αίνεται να συναισθάνεται τ��άρ�ς της ευθύνης της και πρ�-�ωρά για πρώτη ��ρά σε επι�ειρη-ματικές πρωτ��υλίες με τη σύ-σταση αναπτυ�ιακής εταιρείας.Mεγάλη εμπειρία απ�κ�μί�εται α-π� ημερίδες, συνέδρια, μελέτες,αναπτυ�ιακά πρ�γράμματα. Yπάρ-��υν λ�γ�ι αισι�δ��ίας.

Iσως σήμερα τ� κύρι� κριτήρι�για τ� μέλλ�ν της Iκαρίας να απ�-τελεί τ� αν η κ�ινωνία θα κατα�έ-ρει να ελέγ�ει την υπερ��σκηση.

H μείωση τ�υ αριθμ�ύ των �ώωνστα επίπεδα �υσικής αντ��ής, �-πως γιν�ταν παλιά, και η αναδιάρ-θρωση τ�υ κυκλώματ�ς κτην�τρ�-�ών με την απ��υγή �ρήσης �αμ-�ακ�πιτας, π�υ αλλά�ει τη συμπε-ρι��ρά των κατσικιών, είναι επι�ε-�λημένες. H υπερ��σκηση π�υ εί-ναι ιδιαίτερα απειλητική σε �ρισμέ-νες περι��ές τ�υ νησι�ύ (Aγι�ς Kή-ρυκ�ς, Δά�νη, Pά�ες), εμπλέκειτ�υς πάντες, απ� την EυρωπαϊκήEνωση και τις δημ�σιες υπηρεσίεςμέ�ρι την αυτ�δι�ίκηση, τ�υς κτη-ν�τρ��υς, τ�υς καλλιεργητές καιτ�υς μελισσ�κ�μ�υς.

O έλεγ��ς της υπερ��σκησης,π�υ είναι ταυτ��ρ�να και αντιπυ-ρικ�ς έλεγ��ς, δεν θα σημαίνει α-πλά �τι η τ�πική κ�ινωνία λειτ�υρ-γεί. Θα έ�ει μπει η �άση για ρυθμί-σεις στις �ρήσεις γης για να απ�-τραπεί η ερημ�π�ίηση της κατα-πράσινης ακ�μη Iκαρίας και η «κυ-κλαδ�π�ίηση» τ�υ ικαριακ�ύ τ�πί-�υ (�λέπε τα �αλακρά τ�πία τωνKυκλάδων).

Kατάστημα στ� Xριστ� Pα�ών. T� μ�ντέλ� της αραιής κατ�ίκησης με τα σπίτια να απέ��υν π�λύ απ� τ� κέντρ� τ�υ�ωρι�ύ και �ι αγρ�τικές ασ��λίες εί�αν συνέπεια �σ�ι ήθελαν να ε"υπηρετηθ�ύν απ� τα καταστήματα να �θάν�υν ε-κεί τ� �ράδυ. Eτσι διαμ�ρ�ώθηκε τ� ιδι�μ�ρ�� ωράρι� λειτ�υργίας καταστημάτων και υπηρεσιών, π�υ παραμέν�υναν�ι�τά τις νυ�τερινές ώρες και κλείν�υν κατά τ� μεγαλύτερ� διάστημα της ημέρας (�ωτ.: Aναστ. Aλε"ανδρής).

T� �ν�μαστ� ρασκ� κατσίκι της Iκαρίας. Eίδ�ς π�υ πρ�σαρμ�σθηκε στ� ά-γρι�, �ρα�ώδες τ�πί� τ�υ νησι�ύ και �ει μ�ν� εκεί (�ωτ.: E. Aργυρίδης).


H διάλεκτς της IκαρίαςH μελέτη τ�υ γλωσσικ�ύ ιδιώματ�ς της νήσ�υ απ� τ�ν Γεώργι� Xατ�ιδάκι

T�υ Γιώργ�υ N. Bασίλαρ�υ

Λέκτ�ρα τ�υ Πανεπιστημί�υ Kρήτης

AN H ΠIO �υσιαστική πρ�σέγγιση ε-ν�ς π�λιτισμ�ύ, εν�ς λα�ύ, μιας κ�ι-νωνίας περνάει πάντα μέσα απ� τηγλώσσα, η μελέτη τ�υ γλωσσικ�ύ ι-διώματ�ς της Iκαρίας παρ�υσιά�ειπράγματι ε�αιρετικ� ενδια�έρ�ν. Hιδιαιτερ�τητα μάλιστα της Iκαριακήςδιαλέκτ�υ πρ�σείλκυσε, �πως είναιγνωστ�, και την πρ�σ��ή τ�υ μεγά-λ�υ Eλληνα γλωσσ�λ�γ�υ καθηγητήΓεώργι�υ Xατ�ιδάκι (1848–1941), μετ�ν �π�ί� εγκαθιδρύεται στ� Πανε-πιστήμι� Aθηνών η νέα επιστήμη τηςΓλωσσ�λ�γίας και η �μιλ�ύμενη ελ-ληνική αρ�ί�ει να ε�ετά�εται πλέ�νμε μεθ�δικ� τρ�π�. Eκτ�ς απ� τις α-ναρίθμητες γλωσσικές επιμέρ�υςπαρατηρήσεις για τις νε�ελληνικέςδιαλέκτ�υς � Γεώργι�ς Xατ�ιδάκις έ-γραψε εκτενώς για την Iκαριακή διά-λεκτ�. A��ρμή για τη μελέτη τ�υ αυ-τή στάθηκε μια επίσκεψή τ�υ στηνIκαρία τ� καλ�καίρι τ�υ 1891, έπειτααπ� παρ�τρυνση τ�υ �ίλ�υ τ�υ, λ�-γι�υ Xιώτη γυμνασιάρ�η Γ. Z�λώτα.

H πρώτη έκδ�ση της μελέτης τ�υέγινε δυ� �ρ�νια αργ�τερα στ� ση-μαντικ� γερμανικ� περι�δικ� Indo-germanische Forschungen, τ. 2,1983. Tην ίδια �ρ�νιά, η ίδια μελέτηδημ�σιεύεται και στα ελληνικά στ�ντιμητικ� τ�μ�: «Eις την Eικ�σιπεντα-ετηρίδα της καθηγεσίας K. K�ντ�υ»,με τίτλ� «Περί της Iκαρίας διαλέ-κτ�υ» και τέλ�ς αναδημ�σιεύεταιστ� συλλ�γικ� τ�μ� των μελετώντ�υ: Mεσαιωνικά και Nέα Eλληνικά,τ. B΄, Aθήναι 1907.

H �μιλ�ύμενη στην Iκαρία διάλε-κτ�ς ανήκει στην �μάδα των ν�τιωνελληνικών διαλέκτων (κατά τη διαί-ρεση τ�υ Xατ�ιδάκι στη μεσημ$ρινήελληνική), δηλαδή στις διαλέκτ�υςεκείνες, �ι �π�ίες διατηρ�ύν απα-θείς τ�υς άτ�ν�υς �θ�γγ�υς (e, o, i,u). H ικαριακή διάλεκτ�ς, �πως και ε-κείνη της Kύπρ�υ και της Δωδεκανή-σ�υ1, διασώ�ει τ� τελικ�–ν (τ� κρ�μ-μύδιν, τ� κ�κκαλ�ν), διατηρεί ευκρι-νή την πρ��ρά των διπλών συμ�ώ-νων (τ� γράμμα, στρώννω, �ώννω α-π� τα αρ�αία στρώννυμι και �ώννυ-μι). Διπλά σύμ�ωνα πρ�κύπτ�υν μά-λιστα και λ�γω α��μ�ίωσης ένριν�υπρ�ς τ� επ�μεν� σύμ�ων�, και μάλι-στα ��ι μ�ν� στ� μέσ� λέ�ης, αλλάκαι στη συνεκ��ρά (�αθθ�ς, μαθθαί-νω, νύ��η, τ� ψηλ�� υν�ν, εθ θέ-λω = δεν θέλω, κ.τ.λ.)2.

Aρ�αϊκά�αρακτηριστικά

«Περί τ�υ αρ�αϊκ�ύ �αρακτήρ�ςτ�υ Iκαριακ�ύ ιδιώματ�ς εί��ν π�λ-λάκις ακ�ύσει» σημειώνει � Xατ�ιδά-κις στ�ν πρ�λ�γ� της μελέτης τ�υκαι συνε�ί�ει: «διαμέν�ντες επί δυ�

ε$δ�μάδας επί της Iκάρ�υ ηδυνήθη-μεν να περιέλθωμεν πάσαν την νή-σ�ν και να σπ�υδάσωμεν τα κατ’ αυ-τήν αρκ�ύντως καλώς. Oύτως εγέ-νετ� ημίν �ντως $ε$αία η αρ�αι�τηςτης Iκαρίας διαλέκτ�υ: δι�τι μέγαναριθμ�ν γνησίων Eλληνικών λέ�εωνκαι τύπων ηκ�ύσαμεν και συνελέ�α-μεν και πάσαι αι τ�πωνυμίαι αυτήςείναι γνησίως Eλληνικαί, π�λλαί δεκαι καθ’ �λ�κληρίαν αρ�αίαι».

Πράγματι, ως ιδιαίτερα αρ�αϊκά�αρακτηριστικά τ�υ ικαριακ�ύ ιδιώ-ματ�ς έ��υν επισημανθεί και τα ε-�ής: η διάσωση θηλυκών της δεύτε-ρης κλίσης και �υδετέρων της τρί-της σε –�ς (η κάμιν�ς, η νε�νυ��ς,μιαν ’πίσημ�ν ημέραν, τ� Φίδ�ς, τ�Φυτρ�ν�ρ�ς), � σ�ηματισμ�ς της αι-τιατικής πληθυντικ�ύ των πρωτ�κλι-των και τριτ�κλιτων �ν�μάτων σε–ας αντί –ες (τ�υς ναύτας, λίας αίας= �λίγας αίγας) η διατήρηση αρ�αι�-τρ�πων ρημάτων (κείται, κει�ύνται =κείτεται, κείτ�νται, �άλλω = κιν�ύ-μαι, απ� τ� �ν�μα �άλη) της κατάλη-�ης τ�υ τρίτ�υ πληθυντικ�ύ ενεστώ-τ�ς –�υσιν (καταλααίνν�υσιν) καθώςκαι τύπων παθητικ�ύ α�ρίστ�υ (ευ-ρέθην, ε�ύθην). Tέλ�ς α�ί�ει να ση-μειωθεί μετα�ύ άλλων και μια αρ�αϊ-

κή σύντα�η με απλή πτώση, �π�υ συ-νήθως �ρησιμ�π�ιείται πρ�θεση(π.�. έγκαψεν �πίσω τ�λ λ�ύρ�ν = έ-καμψε πίσω απ� τ� $ρά��)3.

Iδιαίτερα γνωρίσματα

Eκτ�ς απ� τα παραπάνω, α�ι�πα-ρατήρητα γνωρίσματα τ�υ ικαριακ�ύιδιώματ�ς είναι και τα ακ�λ�υθα: α)τα αρσενικά σε –ές και τα θηλυκά σε–έ (� πρινές, � θυμαρές, η απιδέ, η �-!έ), $) η απ�$�λή μετα�ύ �ωνηέντωνδια��ρων συμ�ώνων, κυρίως των $,γ, δ, μ. θ (�λέες, � έρ�ντας, αερ��ς,να κάωε, κάεσαι = �λέ$ες, � γέρ�-ντας, αδερ��ς, να κάμωμε, κάθεσαι),γ) η συ�νή εναλλαγή μετα�ύ συγγε-νών συμ�ώνων (�υλάκιν αντί θυλά-κιν, �αστρίν αντί γαστρίν, μυ��αίνωαντί $υ��αίνω, π�υ ίσως κατά τ�ν Xα-τ�ιδάκι σώ�ει τ� αρ�αί� μ τ� μυ�άωκ.τ.λ.), δ) η συλλα$ική αύ�ηση η– αντίε– (ήτρε�εν ήσκαψεν, ήσπασεν καιστα σύνθετα: ηπαράσταινεν) ε) η σύ-μπτωση δυ� κλίσεων: η �ν�μαστικήπληθυντικ�ύ σ�ηματί�εται κατά τηδεύτερη κλίση, ενώ η αιτιατική κατάτην πρώτη (� Δάμαλ�ς, �ι Δαμαλά-τ�ι, τ�υς Δαμαλάτας, � τσ�πάνης, �ιτσ�πάν�υδ�ι, τ�υς τσ�πάν�υδας)στ) ιδιαιτερ�τητες στ� τ�νικ� σ�ήμα

των λέ�εων (� πάππ�υς κατ’ αρ�αί�τρ�π�, αντί � παππ�ύς).

E�αιρετικ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά-��υν, τέλ�ς, τα τ�πωνύμια τ�υ νησι-�ύ, �πως τ� Φλες (αντί Φλέας=�ρέ-αρ), τ� Γιαλισκάριν, τα (Oι)κ�σήκια,τ� Iερ�ν, Πρ�εσπέρα (η πρ�ς εσπέ-ραν, δηλ. η περι��ή δυτικά τ�υ �ωρι-�ύ Pά�ες), � Eύδηλ�ς, η Πέρα Mαρέ(=Πέρα Mεριά), � Nας (εκ τ�υ να�ς),τ’ Aπέσω (�ωριά) κ.ά., τα �π�ία, �πωςδηλώνει και � K. Aμαντ�ς, «ε�’ �σ�νείναι αρ�αϊκά, δεικνύ�υν �τι επί της�ρεινής και πτω�ής νήσ�υ διετηρή-θη διά των αιώνων η συνέ�εια τωνελληνικών πληθυσμών»4.

Σημειώσεις:(1). Πρ�λ. εδώ και τ� ενδια�έρ�ν �ι�λί� τ�υ X.

Παντελίδη, «Φωνητική των νε�ελληνικών ι-διωμάτων Kύπρ�υ, Δωδεκανήσ�υ και Iκα-ρίας», Aθήναι 1929.

(2). Πλ�ύσι� γλωσσικ! υλικ! για την ικαρικήδιάλεκτ� υπάρ"ει στα δελτία τ�υ Aρ"εί�υτ�υ Iστ�ρικ�ύ Λε#ικ�ύ και τ�υ Λα�γρα�ι-κ�ύ Aρ"εί�υ της Aκαδημίας Aθηνών, αλλάκαι στ� τρίτ�μ� έργ� τ�υ Aλ. Π�υλιαν�ύ,«Λα�γρα�ικά Iκαρίας», Aθ΄να, 1976–77.

(3). Για αρ"αίες ή αρ"αι�πινείς λέ#εις π�υ ανα�έ-ρ�νται στ� �υτικ! κ!σμ� τ�υ νησι�ύ �λ. Δημ.Kρεκ�ύκια, «Aρ"αι�πινή �ν!ματα των �υτώνστ� γλωσσικ! ιδίωμα της Iκαρίας», Λε#ικ�γρα-�ικ!ν Δελτί�ν 14 (192) 21–26.

(4). Bλ. K. Aμαντ�ς, «Σύμμεικτα», Eλληνικά 3(1930) 537–38.

O Xριστ�ς στις Pά�ες. Oπως σε �λ�κληρη την Iκαρία, έτσι κι εδώ, διατηρείται η διάλεκτ�ς με τα αρ�αϊκά �αρακτηρι-στικά. Σημειώνει σ�ετικά � Γεώργι�ς Xατ�ιδάκις: «Περί τ�υ αρ�αϊκ�ύ �αρακτήρ�ς τ�υ Iκαριακ�ύ ιδιώματ�ς εί��ν π�λ-λάκις ακ�ύσει. Διαμέν�ντες επί δύ� ε"δ�μάδας επί της Iκάρ�υ ηδυνήθημεν να περιέλθωμεν πάσαν την νήσ�ν και νασπ�υδάσωμεν τα κατ’ αυτήν αρκ�ύντως καλώς. Oύτως εγένετ� ημίν �ντως "ε"αία η αρ�αι�της της ικαρίας διαλέ-κτ�υ: δι�τι μέγαν αριθμ�ν γνησίων ελληνικών λέ$εων και τύπων ηκ�ύσαμεν και συνελέ$αμεν και πάσαι αι τ�π�νυμίαιαυτής είναι γνησίως ελληνικαί, π�λλαί δε και καθ’ �λ�κληρίαν αρ�αίαι» (%ωτ.: X. Mαλα�ία).


Tα καριώτικα πανηγύριαE��υν μακρά παράδ�ση, λατρευτικ� και ψυ�αγωγικ� �αρακτήρα και κ�ινω�ελή σκ�π�

Tης Aργεντ�ύλας Πάσ�αρη – K�υλ�υλία

Kαθηγήτριας, υπ. δρ�ς Λα�γρα�ίας

TA ΠANHΓYPIA ή τα «παναΰρια», �-πως τα λένε στην Iκαρία, είναι λα-τρευτικές εκδηλώσεις π�υ πλαισιώ-ν�υν τις θρησκευτικές γι�ρτές τηδιάρκεια τ�υ �ρ�ν�υ. Tελ�ύνται μετην ευκαιρία της γι�ρτής τ�υ Xρι-στ�ύ, της Παναγίας ή των αγίωνστ�υς �π�ί�υς έ��υν �τιστεί εκκλη-σίες (εν�ριακ�ί να�ί ή �ωκκλήσια) ήέ��υν α!ιερωθεί εικ�νες.

Σύμ!ωνα με τη λαϊκή πίστη η γι�ρ-τή τ�υ αγί�υ αρ�ί$ει απ� την παρα-μ�νή:

«Aπισπέρα τίμησέ μετ� πρωί �εδ�ύλεψέ με».

T� εκκλησιαστικ� τελετ�υργικ�περιλαμ%άνει την παραμ�νή εσπερι-ν� και –παλαι�τερα– �λ�νύ�τια α-γρυπνία. Tην ημέρα της γι�ρτής, «α-νήμερα», τελείται θεία λειτ�υργίαστην �π�ία συμμετέ��υν ιερείς απ�άλλες εν�ρίες («συλλείτ�υργ�») καιψάλτες καλλί!ων�ι. Σε περιπτώσειςπ�υ τιμώνται άγι�ι πρ�στάτες τ�υνησι�ύ, �πως π.�. � Aγι�ς Kήρυκ�ς, ηOσία Θε�κτίστη η λεσ%ία ή π�λι�ύ��ιτων �ωριών, η θεία λειτ�υργία γίνε-ται με τη ��ρ�στασία τ�υ Mητρ�π�-λίτη. Στη λειτ�υργία �ι πιστ�ί πρ�-σέρ��νται με πρ�σ!�ρές–τάματα, �-πως π.�. εικ�νες, λαμπάδες, μεταλλι-κά �μ�ιώματα ανθρώπων και μελώντ�υ σώματ�ς τα «ασημάκια», λάδι,λι%άνι, πρ�σ!�ρα («αντίδερα») καιάρτ�υς. H πρ�σ!�ρά άρτων είναι ση-μαντική π�σ�τικά σε περιπτώσεις α-γίων π�υ συνδέ�νται με τις παραγω-γικές ενασ��λήσεις των κατ�ίκωντης Iκαρίας, �πως είναι � άι–Xαράλα-μπ�ς για τ�υς κτην�τρ�!�υς, �άι–Nικ�λας για τ�υς ναυτικ�ύς κ.ά.

H θεία λειτ�υργία τελειώνει με τηνπερι!�ρά της εικ�νας τ�υ αγί�υ γύ-

ρω απ� τ� να� και τ� ευλα%ικ� πρ�-σκύνημα των πιστών.

Aκ�λ�υθεί τ� «παναΰρι» με πάν-δημη συμμετ��ή των κατ�ίκων τ�υνησι�ύ. H Aγγελική Xατ$ημι�άλη πα-ρατηρεί σ�ετικά:

«M�ν� σα γι�ρτά�ει η εκκλησιάτ�υ �ωρι�ύ �ι Iκαριώτες μα�εύ�νταιαπ� παντ�ύ και απ� τα πι� μακρινάμέρη τ�υ νησι�ύ».

Στ�υς πανηγυριστές ή «παναϋριώ-τες» πρ�σ!έρεται κρέας, ψωμί, κρα-σί. Tα είδη αυτά ήταν πρ�σωπικές ή�ικ�γενειακές πρ�σ!�ρές των πι-στών και πρ�έρ��νταν απ� τα α!ιε-ρώματα, τάματα και πρ�ικίσματα σεεκκλησίες, �πως μαρτυρ�ύν δικαι�-

πρακτικά έγγρα!α, π.�. πρ�ικ�σύμ-!ωνα «αναγκλα%ές», δωρητήρια«�άριτες» κ.ά., π�υ διασώ$�νται σεεκκλησιαστικ�ύς και �ικ�γενειακ�ύςκώδικες, τις «μάννες».

Σε πρ�ικ�σύμ!ων� τ�υ 1710 �ρί-$εται �τι τ� ήμισι της περι�υσίας δια-τίθεται στις εκκλησίες:

«...τα άλλα μισά �π�ύ απ�μέν�υσιτα α�ίνω εις ταις εκκλησίαις μας,ταις δέκα ε�ρταίς �π�ύ κάμνω τ�νκάθε �ρ�ν�ν, και �π�ι�ν παιδί απ�τα δύ� παιδία μ�υ, είτε η Mαρία είτεη Eιρήνη κάμνει ταις ε�ρταίς τ�υκάθε �ρ�ν�υ και να κ�υσμετάρη καιεμένα την μάνα έως �π�ύ να �ω καιαπ�θαν�ντας μ�υ να ε��διάση να με

μνημ�νέψη, να τ� έ�η και εκείν� τ�άλλ� εμισ� πράγμα να ήναι μ�να�ι-κ� της».

Oι μετα%ι%άσεις της περι�υσίας ε-�αρτι�νταν απ� την εκπλήρωση δια-!�ρων �ρων με τ�υς �π�ί�υς δε-σμεύ�νταν �ι κληρ�ν�μ�ι, �πως π.�.� ε�ρτασμ�ς των εκκλησιών με τηνπρ�σ!�ρά κρέατ�ς «μισ� κατ$ίκι»,ψωμι�ύ «ένα κάρτ� σιτάρι», κρασι-�ύ, λαδι�ύ κ.ά. αγαθών για τηνπραγματ�π�ίηση τ�υ πανηγυρι�ύ, ηγηρ�κ�μηση των πρ�ικ�δ�τών, τανεν�μισμένα απ� τη θρησκεία μνη-μ�συνα κ.ά.

Σήμερα, η δι�ργάνωση τ�υ πανη-γυρι�ύ είναι υπ�θεση της εκκλησια-στικής επιτρ�πής ή των τ�πικώνσυλλ�γων με τη συμμετ��ή των με-λών της K�ιν�τητας π�υ πρ�σ!έ-ρ�υν τις υπηρεσίες τ�υς α!ιλ�κερ-δώς.

H επιτρ�πή τ�υ �ωρι�ύ αναλαμ%ά-νει να %ρει τ� κρέας, τ� κρασί, τ�ψωμί π�υ θα διατεθεί στ�υς «παναϋ-ριώτες», την ετ�ιμασία τ�υ �ώρ�υ(στήσιμ� τραπε$ιών και καθισμάτων).τα σκεύη π�υ θα �ρησιμ�π�ιηθ�ύν,την ε�υπηρέτηση και τ� σερ%ίρισματων «παναϋριωτών».

Στην Iκαρία τ� πανηγύρι γίνεται μεκρέατα $ώων κατσικιών κυρίως ά-γριων, τα «ρασκά». H σ!αγή των $ώ-ων γίνεται την παραμ�νή τ�υ πανη-γυρι�ύ και δεν περιέ�ει στ�ι�εία θυ-σιαστικής τελετ�υργίας, �πως είναιη ευλ�γηση τ�υ $ώ�υ απ� τ�ν ιερέαή άλλες μαγικές ενέργειες π�υ συν-δέ�νται με τ� σ!ά�ιμ�. Tα σ!άγιαμετα!έρ�νται στ� �ώρ� τ�υ πανηγυ-ρι�ύ. H επιτρ�πή τεμα�ί$ει τ� κρέας,

Tα καριώτικα πανηγύρια έ��υν μακρά παράδ�ση και αντέ��υν στ� �ρ�ν�. Στη �ωτ�γρα�ία τ� πανηγύρι τηςAγίας Eιρήνης τ�υ Kάμπ�υ, τ� 1950. Διακρίν�νται �ι �ι�λιτ!ήδες Παντελής Kαλ�γέρης και Λινάρδ�ς Pαντάς(�ωτ.: αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

«Oι Iκάρι�ι εισί καιάγαν �ιλέ�ρτ�ι,

πρ�σερ��μεν�ι πα-ντα��ύ ένθα τελεί-ται ε�ρτή αγί�υ τι-ν�ς ή εκκλησία τις

πανηγυρί�ει, τ� μενε� ευλα!είας, τ� δεκαι ίνα �ρηματικώς

!�ηθήσωσι τη πανη-γυρι��ύση εκκλη-σία», γρά�ει � Eπ.

Σταματιάδης. O σύμ-μεικτ�ς �αρακτήραςτων καριώτικων πα-νηγυριών στα �π�ία� ψυ�αγωγικ�ς καισυμπ�σιακ�ς �αρα-

κτήρας υπερέ�ει τ�υλατρευτικ�ύ, δίν�υνστ�υς Kαριώτες τηνευκαιρία να μα!ευ-

τ�ύν, να γι�ρτά-σ�υν, να �αρ�ύν, να

διασκεδάσ�υν (�ωτ.:αρ�εί� X. Mαλα�ία). Συνέ�εια στην 26η σελίδα

�ωρί$ει τα κ�μμάτια π�υ θα γίν�υν%ραστ� απ� τ� άλλ� π�υ θα γίνει ψη-τ� («�!τ�ς») κι ετ�ιμά$ει τ�υς άλ-λ�υς με$έδες, �πως είναι τα συκωτά-κια, �ι «��ρδές», κ.ά.

Στα �ωριά της B�ρειας και ΔυτικήςIκαρίας (Σ�!ράν�) επικρατεί η συνή-θεια τ�υ πατρ�παράδ�τ�υ %ραστ�ύκρέατ�ς με $ωμ�, τ� �π�ί� ετ�ιμά$ε-ται κατά τη διάρκεια της λειτ�υρ-γίας. Eνα κιλ� κρέας, ένα κιλ� ψωμί,κρασί και $ωμ�ς κατά %�ύληση, �ν�-μά$εται «πρ�θεσις» (απ� τ� ρ. πρ�τί-θημι) γιατί πρ�τίθεται μπρ�στάστ�υς «παναϋριώτες» κι εκείν�ι κα-τά παρέες τα μ�ιρά$�υν στα πιάτατ�υς.

Aκ�λ�υθεί τ� γλέντι, τ� τραγ�ύδικαι � ��ρ�ς τα «��ρ�σταλίσματα» μετη συν�δεία μ�υσικών �ργάνων, τηςλύρας και της τσαμπ�υν�!υλάκαςπαλι�τερα, τ�υ %ι�λι�ύ και τ�υ λα�ύ-τ�υ σήμερα. Kυρίως ��ρεύεται �«καριώτικ�ς» και � τ�πικ�ς συρτ�ς.T� γλέντι κρατά �λη τη μέρα και τηνύ�τα.

Για τ� τυπικ� τελετ�υργικ� τ�υκαριώτικ�υ παναϋρι�ύ γρά!ει � Aλ.Π�υλιαν�ς:

«Aπ�λείτ�υργα αρ�ιν�ύσε τ� πανα-γύρι. Kάθε εκκλησά εί�ε �ύλα της ταν�ικ�κυριά για τ� παναγύρι. Tέσσερα –πέντε μεγάλα κα�άνια, κ�υταλ�πέρ�νακαι τσανάκια ντ�πια, πήλινα, �ωστά,για τ� ��υμί. Aπ� !ραδίς τ�ιμά�ανετ�υς κα�αν�τ�π�υς, σ’ ένα σ�ϋρ� �ω-ρά�ι, κατ’ α�’ τ�ν αυλ�γυρ� της εκκλη-σιάς και στήνανε τα κα�άνια στα πυρ�-μά�ια. Yστερις στρώνανε πρ��ειρ�υςπάγκ�υς. Eί�εν η εκκλησά δικ�ν της κε-ρεστέ, τά!λες, σανίδες μεγάλες. Bάλλα-νε τάκ�υς, πέτρες απ� κάτω, στ� ύψ�ςτ�υ σκαμνι�ύ. Hγέμι�εν � αυλ�γυρ�ςκαι η πλατέα απ� δαύτες. H μια τά!λαήτανε για καθισ� κι η άλλη για τραπέ�ι.Δεν καθί�ανε �ωριστές παρέες. Oλ�ισειράϊλα καθ�νταντε στ�υς πάγκ�υς.Kάθε �αμέλια έπαιρνε την πρ�θεσή τηςκι �ι κεραστάδες, με γεμάτ�υς τ�υς κ�υ-!άδες, σ’ άλλ�υς κρασί και σ’ άλλ�υς��υμίν, γυρί�ανε ανάμεσα στις τά!λεςκαι μ�ιρά�ανε κρασί και ��υμί κατά θέ-

ληση. Oλ�υς με τη σειρά τ�υς περετ�ύ-σανε. Kάνανε ε�αίρεση μ�ν� στ�υς πα-πάδες. Aμα παραγγέλανε ��υμίν �ι πα-πάδες, �λ�ι �ι ’περέτες τρέ�ανε στα κα-�άνια, �ωνά��ντας δυνατά “��υΐν τωμπαπάδων”. T� παναγύρι γιν�τανε υπέρτης εκκλησάς. Oι παπάδες κι �ι πρ�θε-σάρι�ι τρώγανε δωρεάν».

T� σύγ�ρ�ν� πανηγύριΣήμερα τ� πανηγύρι τ� καριώτικ�

γνώρισε μετα%�λές μ�ρ!ής και πε-ριε��μέν�υ. Eτσι στα �ωριά τ�υ ν�-τι�υ μέρ�υς τ�υ νησι�ύ (Στα%έντ�υ)τ� πρ�σ!ερ�μεν� στ�υς πανηγυρι-στές !αγητ� πρ�σαρμ�στηκε στις ε-πιθυμίες των �ένων επισκεπτών. Mα-

$ί με τ� %ραστ� κρέας, την «πρ�θε-ση», ετ�ιμά$εται και κ�κκινιστ� κρέ-ας με πιλά!ι, τ� �π�ί� διανέμεται α-νά μερίδα, «πάρτε».

Παρατηρείται επίσης μετάθεσητ�υ �ρ�ν�υ των πανηγυριών την α-ν�ι�ιάτικη και την καλ�καιρινή πε-ρί�δ� με εναρκτήρι� τ� πανηγύρι «τ’άι Σί ’ερ�υ» στ� Πέ$ι (14 Mαΐ�υ) καικαταληκτικ� τ� πανηγύρι της «αγιάςΣ�!ιάς» στ� M�ν�κάμπι (17 Σεπτεμ-%ρί�υ).

Στ� διάστημα αυτ� γίν�νται �λατα «μεγάλα» και τα «μικρά», ως πρ�ςτη συμμετ��ή τ�υ κ�σμ�υ, πανηγύ-ρια της Nικαριάς. «Mεγάλα» πανη-γύρια είναι τ�υ αγί�υ Kηρύκ�υ, της

αγιάς Mαρίνας στην Aρέθ�υσα, τ�υXριστ�ύ στις Pά�ες, τ� Δεκαπενταύ-γ�υστ� της Παναγιάς στη Λαγκάδα,της Παναγιάς της «Λέ!αινας» στηνAκαμάτρα, κ.ά. T� Δεκαπενταύγ�υ-στ� γίν�νται �κτώ πανηγύρια στηνIκαρία.

«Mικρά πανηγύρια» γίν�νται στα�ρεινά κυρίως �ωριά τ�υ νησι�ύ �-ταν γι�ρτά$ει � π�λι�ύ��ς άγι�ς (ε-ν�ριακ�ς να�ς), �πως στ� Φραντά-τ�, στ� Mάραθ�, στ�υς Bρακάδες,στην Πλαγιά κ.α. Tα καριώτικα πανη-γύρια σε σ�έση με άλλες μ�ρ!ές λα-τρείας π�υ ατ�νησαν, �πως π.�. �ιλιτανείες, ε�αιτίας δια!�ρων παρα-γ�ντων �πως είναι η εκμη�άνιση τηςπαραγωγής, � ε�αστισμ�ς κ.ά. δια-τηρ�ύνται κι αντέ��υν στ� �ρ�ν�.Aυτ� �!είλεται στ� σύμμεικτ� �α-ρακτήρα τ�υς. T� πανηγύρι ως λα-τρευτική εκδήλωση με σημεί� ανα-!�ράς τη θρησκευτική γι�ρτή καιτην εκκλησία τ�υ αγί�υ, μετα%άλλε-ται σε εκδήλωση �ικ�ν�μική, κ�ινω-νική, ψυ�αγωγική.

O σκ�π�ς της δι�ργάνωσής τ�υςείναι πάντα κ�ινω!ελής. Tα �ρήματαπ�υ θα συγκεντρωθ�ύν διατίθενταιγια την αν�ικ�δ�μηση ναών, τ� κτί-σιμ� σ��λείων την κατασκευή αμα-�ητών δρ�μων, την ύδρευση �ωριώνκ.ά. Tα πανηγύρια δίν�υν την ευκαι-ρία στ�υς Kαριώτες να μα$ευτ�ύν,να γι�ρτάσ�υν, να �αρ�ύν, να δια-σκεδάσ�υν. O ψυ�αγωγικ�ς και συ-μπ�σιακ�ς �αρακτήρας τ�υς υπερέ-�ει απ� τ�ν καθαρά λατρευτικ�. OEπ. Σταματιάδης γρά!ει σ�ετικά: «OιIκάρι�ι εισί και άγαν �ιλέ�ρτ�ι, πρ�-σερ��μεν�ι παντα��ύ ένθα τελείται ε-�ρτή αγί�υ τιν�ς ή εκκλησία τις πανη-γυρί�ει, τ� μεν ε� ευλα!είας, τ� δε και ί-να �ρηματικώς !�ηθήσωσι τη πανηγυ-ρι��ύση εκκλησία».

T� πανηγύρι ως εκδήλωση πρ�-%άλλει την ψυ��σύνθεση τ�υ Kαριώ-τη και την αγάπη για συμμετ��ή σεκάθε είδ�υς διασκέδαση: γάμ�, %α-!τίσια, κ.ά.

Σ�ετική είναι η ευτράπελη διήγησηπ�υ ακ�λ�υθεί: «Hπή’εν � Kαριώτηςστημ Π�ληγ κι εί(δ)εν σ’ ένα εστιατ�ρι�π�υ κάθ�υνταγ κ�σμ�ς κι ήτρωεν. Hκα-τσεγ κι αυτ�ς ηπαράγγειλεν, ή�αεγ καιστ� τέλ�ς ησηκώθειν �ρθι�ς να ευ�ηθεί:

— Aν ειν’ γάμ�ς να �ήσετε, αν ειν’ !α-�τίδι να σας �ήσει κι αν ειν’ παναΰρι κιαπ� �(γ)ρ�ν�υ!»

Πηγές:Γεωρ. N. Aικατερινίδη, «Nε�ελληνικές αιμα-

τηρές θυσίες, Λειτ�υργία – M�ρ��λ�γία –Tυπ�λ�γία», Aθήναι 1979.

Γρηγ. Γκι�έλη, «Hπειρωτικαί θρησκευτικαίπανηγύρεις», Πρακτικά A΄ Συμπ�σί�υ B�-ρει�ελλαδικ�ύ �ώρ�υ, Θεσσαλ�νίκη 1975.

Iωαν. Mελά, «Iστ�ρία της νήσ�υ Iκαρίας»,τ.2, Aθήναι 1957.

M.Γ. Mερακλή, «Eλληνική Λα�γρα�ία, Hθηκαι έθιμα», Aθήνα, εκδ. Oδυσσέας, 1986.

Aργ. Πάσ�αρη, «Λα�γρα�ική απ�στ�λήστην περι��ή τ�υ Πάπα Iκαρίας 1996–97».

Aλ. Π�υλιαν�ύ, «Λα�γρα�ικά Iκαρίας, τηςστεριάς και της θάλασσας», Aθήνα 1976.

Γ.K. Σπυριδάκη, «Eκθεσις λα�γρα�ικής α-π�στ�λής εις Δυτικήν Iκαρίαν απ� της 13μέ�ρι 31 I�υλί�υ 1962», Eπετ. Λα�γ. Aρ�.,τ. 15–16, Aθήναι 1964.

Eπ. Σταματιάδ�υ, «Iκαριακά», εν Σάμω,1893.

Aγγ. Xατ�ημι�άλη, «Eλληνική λαϊκή τέ�νη,P�υμλ�ύκι – Tρίκερι – Iκαρία», Aθήναι1931.



T� �ράσιμ� τ�υ κρέατ�ς. Στην Iκαρία τα πανηγύρια γίν�νται με κρέατα!ώων, κατσικιών, κυρίως άγριων, τα «ρασκά». H σ�αγή των !ώων γίνεταιτην παραμ�νή και δεν περιέ�ει στ�ι�εία θυσιαστικής τελετ�υργίας (�ωτ.:αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

Aνήμερα της γι�ρτής

τελείται θείαλειτ�υργία

στην εκκλησίαπ�υ γι�ρτά!ει.T� εικ�νι!�με-ν� πρ�σκύνη-

μα είναι τ�υ AηΓιαννι�ύ τ�υ

«Nηστημάρη»στις 29 Aυγ�ύ-

στ�υ, στην«Πρινέ», τ�π�-

θεσία κ�ντάστη Λαγκάδα(�ωτ.: αρ�εί�

Aργ. Πάσ�αρη).


Tραγ�ύδια και �ρ�ίO πλ�ύτ�ς των δημ�τικών τραγ�υδιών, �ι λαϊκ�ί �ργαν�παίκτες και � καριώτικ�ς ��ρ�ς

T�υ Δημήτρη Θέμελη

Kαθηγητή M�υσικ�λ�γίας στ� Tμήμα M�υσικώνΣπ�υδών τ�υ AΠΘ

ΠANTOTE με απασ�λ�ύσε τ� ερώ-τημα σετικά με τα δημ�τικά τρα-γ�ύδια της Iκαρίας. Iδιαίτερα έντ�-να με απασ�λησε τ� θέμα αυτ� �-ταν � αγαπητ�ς �ίλ�ς αείμνηστ�ςAλέ�ης Π�υλιαν�ς μ�υ έστειλε τ�π�λύτιμ� �ι�λί� τ�υ «Λαϊκά Tρα-γύδια της Iκαρίας» (Aθήνα 1964),δίν�ντάς μ�υ την ευκαιρία να συ-νειδητ�π�ιήσω τ�ν μεγάλ� πλ�ύτ�δημ�τικών τραγ�υδιών π�υ έει ηIκαριά στη λαϊκή της παράδ�ση, καιταυτ�ρ�να να αναρωτηθώ τι γίνε-ται με τη μ�υσική αυτών των τρα-γ�υδιών. Γιατί, �πως είναι γνωστ�,� λα�ς συνήθως τραγ�υδάει τατραγ�ύδια τ�υ, μάλιστα κάνει κάτιπ�λύ πι� σημαντικ�: «Φτιάνει τ�υςστί�υς τ�υ τραγ�υδιστά». Bέ�αιαείναι γεγ�ν�ς �τι σήμερα πια στηνIκαριά σπάνια ακ�ύει κανείς να τρα-γ�υδ�ύν παραδ�σιακά τραγ�ύδια.Ωστ�σ�, είναι εντυπωσιακ� τ� π�σ�έντ�νη είναι ακ�μα η παρ�υσία τ�υKαριώτικ�υ X�ρ�ύ με τη αρακτη-ριστική μελωδία τ�υ και τις π�λλέςκαι ενδια�έρ�υσες παραλλαγέςτης. Aλλωστε τ�ν «Kαριώτικ�» τ�νέ%ησα κι εγώ απ� κ�ντά και εία μά-θει να τ�ν παί%ω στη λύρα ήδη πριναπ� πενήντα �λ�κληρα ρ�νια, στηδιάρκεια της κατ�ής (1940–1944),π�υ έτυε να περάσω απ�κλεισμέ-ν�ς στ�ν Eύδηλ�. Θυμάμαι πωςπαρ’ �λη τη δυστυία π�υ επικρα-τ�ύσε εκείνη την τραγική περί�δ�και στην Iκαριά, � Kαριώτικ�ς σε �-ρισμένες περιπτώσεις –κυρίως σεγάμ�υς– παι%�ταν και �ρευ�ταν,και � σκ�π�ς τ�υ διέ�ερε απ� πε-ρι�ή σε περι�ή: άλλ� Kαριώτικ�έπαι%αν στη Mεσαριά, άλλ�ν στηνΠεραμαριά, άλλ�ν στις Pάες κ.λπ.Eίναι, επίσης, γνωστ� πως κάθε Kα-ριώτης �ργαν�παίκτης έπαι%ε –καιίσως σε �ρισμένες περιπτώσεις α-κ�μα παί%ει –τ� δικ� τ�υ Kαριώτικ�.O Kαριώτικ�ς μ�υσικά έει ένανπλ�ύτ� και μια μ�ναδική π�ι�τητα,και με την ιδιά%�υσα �υσι�γνωμίατ�υ μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τι απ�τε-λεί τη μ�υσική ταυτ�τητα της Iκα-ριάς. Λαμ�άν�ντας λ�ιπ�ν κανείςυπ�ψη τις δύ� �ασικές πρ�ϋπ�θέ-σεις στη λαϊκή παράδ�ση της Iκα-ριάς, δηλαδή απ� τη μια την πλ�ύ-σια παραδ�σιακή π�ίηση, �πως μαςπαρ�υσιά%εται στην έκδ�ση τ�υAλέ�η Π�υλιαν�ύ, και απ� την άλλητ� μελωδικ� πλ�ύτ� τ�υ Kαριώτι-κ�υ X�ρ�ύ, εύλ�γα συμπεραίν�υμε�τι κάπ�τε πρέπει να υπήραν καιτραγ�ύδια π�υ τα τραγ�υδ�ύσε �-λ�ς � λα�ς της Iκαριάς.

Oπως είναι γνωστ�, ιδιαίτερα με-τά τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� �ι συν-θήκες %ωής έ�υν γενικά αλλά�εικαι αυτ� ισύει �υσικά και για την

Iκαριά. O περισσ�τερ�ς κ�σμ�ς έ-�υγε απ� τ� νησί. Oι λίγ�ι π�υ %�υνακ�μα εκεί επέλε�αν έναν πι� σύγ-ρ�ν� τρ�π� %ωής. Oι Λυράρηδεςκαι γενικά �ι �ργαν�παίκτες είναιπ�λύ σπάνι�ι. Γνωρί%�ντας �μωςπως μια παράδ�ση δεν ε�α�ανί%εταιεύκ�λα απ� έναν τ�π�, �π�υ έειτις ρί%ες της, τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ1991, π�υ ήμ�υν στ�ν Eύδηλ�, απ�-�άσισα να ανα%ητήσω Kαριώτες π�υθα μ�υ τραγ�υδ�ύσαν καριώτικατραγ�ύδια. Στην πρ�θεσή μ�υ αυτήμ�υ συμπαραστάθηκε πρ�θυμα �πρ�εδρ�ς της Πανικαριακής Aδελ-

��τητας, Φίλιππ�ς Mαυρ�γιώργης.H�γρα�ήθηκαν συν�λικά δέκατρία τραγ�ύδια, απ� τα �π�ία τα έν-δεκα είναι γνήσια Kαριώτικα, ενώ ταυπ�λ�ιπα δύ� πρ�έρ�νται απ� τηΣμύρνη. Oλα αυτά τα τραγ�ύδια με-τέγραψα �πως συνηθί%εται σε ευ-ρωπαϊκή παρασημαντική, συμπερι-λαμ�άν�ντας και μεταγρα�ές τριώνπαραλλαγών τ�υ Kαριώτικ�υ απ�παλιές η�γρα�ήσεις. Στις δύ� απ�αυτές παί%ει �ι�λί � αείμνηστ�ςΣταμάτης Bατ�ύγι�ς απ� τ� Φρα-ντάτ�, στην τρίτη Tσαμπ�υν��υλά-κα � Φώτης K�υλας απ� τις Kαρυ-

διές Pαών. Παρ�υσιά%εται λ�ιπ�νμεταγραμμέν�ς στ� πεντάγραμμ�ένας αρκετά αντιπρ�σωπευτικ�ςκύκλ�ς παραδ�σιακών τραγ�υδιώντης Iκαρίας, με κυρίαρ� τ�ν Kαριώ-τικ� X�ρ� στις διά��ρες παραλλα-γές τ�υ, π�υ �έ�αια δεν ε�αντλ�ύντη μεγάλη π�ικιλία παραλλαγών αυ-τ�ύ τ�υ μ�ναδικ�ύ στ� είδ�ς τ�υνησιώτικ�υ �ρ�ύ.

Στ� πλαίσι� αυτής της ε��ρμησηςμια �εωριστή εμπειρία ήταν για μέ-να η μετά�ασή μας (στις 29.8.91) μετ�ν πρ�εδρ� Φίλιππ� Mαυρ�γιώργη

Kάτ�ικ�ι της περι��ής τ�υ Πάπα ��ρεύ�υν τ�ν παραδ�σιακ� καριώτικ�. Στις ημέρες μας σπάνια μπ�ρεί κανείς να δειτ� ��ρ�. (�ωτ.: αρ�εί� Aργ. Πάσ�αρη).

O ΣταμάτηςBατ�ύγι�ς(Ψα�τ�ύρι),δε"ι�τέ�νηςτ�υ #ι�λι�ύ, έπαι$ε την παραλλαγήτ�υ καριώτι-κ�υ ��ρ�ύ,τ�ν «τσαμ�ύ-ρικ�» ή «περα-μαρίτικ�».(�ωτ.: αρ�εί��ικ�γ. Bατ�ύ-γι�υ).


και τ�ν τ�τε πρ�εδρ� της κ�ιν�τη-τας Pαών Kώστα K�υλα στ�υςBρακάδες, �π�υ επισκε�θήκαμετ�ν 94ρ�ν� τ�τε Γαρύ�αλλ� Γα-γλία. O λε�έντης αυτ�ς γέρ�ς είετ� κ�υράγι� να μας τραγ�υδήσειτραγ�ύδια π�υ θυμ�ταν ακ�μα απ�τα νιάτα τ�υ, �ταν τα�ίδευε με τ�καΐκι τ�υ στη Σμύρνη. Δύ� απ� τατραγ�ύδια τ�υ π�υ συμπεριλαμ�ά-ν�νται στις μεταγρα�ές μ�υ –«Hγι�ρτή σας �ίλ�ι μ�υ» και «Σ’ αυτ�τ� σπίτι π�υ ’ρθαμε»– είναι επιτρα-πέ%ια τραγ�ύδια με αστικ� αρα-κτήρα, με πλ�ύσια μελίσματα γεμά-τα πάθ�ς και έντ�ν� ανατ�λίτικ�ρώμα, γι’ αυτ� τ� λ�γ� π�λύ πιθα-ν� να πρ�έρ�νται απ� τη Σμύρνη.

Στ� σπίτι τ�υ Γαγλία μας τραγ�ύ-δησε και η κ�ρη τ�υ κυρία Oλγα Γα-γλία δυ� τραγ�ύδια. T� «Tραγ�ύδιτ�υ απ�αιρετισμ�ύ», π�υ �πωςμας είπε τ� είε μάθει απ� τη μητέ-ρα της, έει επίσης αστικ� αρα-κτήρα, ωστ�σ� δια��ρετικής υ�ήςσε σέση με τα τραγ�ύδια π�υ μαςτραγ�ύδησε � πατέρας της. Eίναι έ-να τραγ�ύδι ν�σταλγικ� με απ�λυ-τα συμμετρική μελωδική διάρθρω-ση, στ� στιλ παλι�ύ «αστικ�ύ τρα-γ�υδι�ύ». T� δεύτερ� τραγ�ύδιπ�υ μας τραγ�ύδησε έει μια εν-δια�έρ�υσα και γνήσια δημ�τικήμελωδία, αν και τ� κείμεν� τ�υ εί-ναι τ� γνωστ� επαινετικ� της πρω-τ�ρ�νιάς «Σ’ αυτ� τ� σπίτι π�υ’ρθαμε», π�υ μας τραγ�ύδησε και �πατέρας της, �μως σε δια��ρετικήπαραλλαγή. O επ�μεν�ς σταθμ�ςμας ήταν �ι Kαρυδιές Pαών, �π�υεπισκε�θήκαμε τ�ν μ�ναδικ� τηςπερι�ής �ργαν�παίκτη και κατα-σκευαστή τσαμπ�υν��υλάκας, Φώ-τη K�υλα, 77 τ�τε ρ�νώ. Hμασταν�μως άτυ�ι, γιατί � άνθρωπ�ς ή-ταν κατάκ�ιτ�ς απ� καιρ� και δενμπ�ρ�ύσε να μας παί�ει. Aπ� μιαπαλιά τ�υ η�γρά�ηση π�υ μ�υ έ-δωσαν �ι δικ�ί τ�υ έκανα τη μετα-γρα�ή της μελωδίας, π�υ παί%ει σεευρωπαϊκή μ�υσική σημει�γρα�ία,η �π�ία ήταν μια παραλλαγή τ�υKαριώτικ�υ πρ�σαρμ�σμένη στ� ι-δι�μ�ρ�� παί�ιμ� της τσαμπ�υν�-�υλάκας, �πως αρακτηριστικά �-ν�μά%�υν τη νησιώτικη τσαμπ�ύνα(γκάιντα) στην Iκαριά.

Aμπελ�κ�υτσ�ύραOλα τα υπ�λ�ιπα τραγ�ύδια αυ-

τής της συλλ�γής μ�υ τα τραγ�ύ-δησαν �ίλ�ι και �ίλες στην περι�ήτ�υ Eυδήλ�υ. Aνάμεσα στα τραγ�ύ-δια π�υ μ�υ έκαναν ιδιαίτερη εντύ-πωση είναι και η Aμπελ�κ�υτσ�ύ-ρα, π�υ μ�υ τραγ�ύδησε αρικά ηκυρία Π�λυ�ένη Mαυρ�γιώργη απ�τ� Kεραμέ. Σε μια νέα η�γρά�ησηπ�υ έγινε τ�ν Aπρίλι� 1994, στ�σπίτι της κ. Aγγελικής Kαρνα-�ά–Mπαστ�ύνα στ�ν Eύδηλ�, τ� ί-δι� αυτ� τραγ�ύδι, �πως και μερικάάλλα, τραγ�ύδησαν εκτ�ς απ� τηνίδια και τ�ν σύ%υγ� της, η κ. Π�λυ-�ένη Mαυρ�γιώργη και � κ. Xρυσ�-στ�μ�ς Mαυρ�γιώργης. N�μί%ωπως η Aμπελ�κ�υτσ�ύρα έει �λατα αρακτηριστικά εν�ς γνήσι�υδημ�τικ�ύ τραγ�υδι�ύ, στην πρ�-κειμένη περίπτωση γνήσι�υ καριώ-

τικ�υ τραγ�υδι�ύ, τ�σ� ως κείμεν��σ� και ως μελωδία. Mεταγρά��-ντας τη μελωδία αυτ�ύ τ�υ τραγ�υ-δι�ύ, πρέπει να πω �τι έμεινα έκ-πληκτ�ς διαπιστών�ντας �τι είναισε μέτρ� 7/8, δηλαδή στ� ρυθμ�τ�υ γνωστ�ύ πανελλήνια συρτύKαλαματιανύ. H έκπλη�ή μ�υ αυτή��ειλ�ταν τ�σ� στ� γεγ�ν�ς �τι, ε-πειδή πρ�κειται για τραγ�ύδι τηςτά�λας και �ι �ρευτικ�, � ρυθμ�ςτ�υ σε 7/8 δεν έγινε αρικά με τηνακρ�αση άμεσα αισθητ�ς, αλλά συ-νειδητ�π�ιήθηκε κατά τη μεταγρα-�ή τ�υ στ� πεντάγραμμ�, �σ� καιστ� �τι δεν περίμενα να συναντήσωτραγ�ύδι σε 7/8 στην Iκαριά. Oμωςτ� γεγ�ν�ς αυτ� επι�ε�αιώνει τηνευρεία διάδ�ση τ�υ ρυθμ�ύ τ�υσυρτ�ύ Kαλαματιαν�ύ σε �λ�κληρ�τ�ν ελλαδικ� ώρ�, τ�υ αραί�υαυτ�ύ ρυθμ�ύ, π�υ σύμ�ωνα μεδιαπιστώσεις της μ�υσικ�λ�γικήςέρευνας, έει την πρ�έλευσή τ�υστ�ν αραί� «��ρει άλγ» γνω-στ� στην αραι�τητα ως ρυθμικήπαραλλαγή τ�υ δακτυλικ�ύ μέτρ�υ,π�υ συναντάμε και στ�ν Oμηρ� καιπ�υ επι�ιώνει στη δημ�τική μαςμ�υσική στ� ρυθμ� 7/8 τ�υ Kαλαμα-τιαν�ύ. Πραγματικά η μ�υσική τηςAμπελ�κ�υτσ�ύρας παρ�υσιά%ειμια ιδιαίτερα ενδια�έρ�υσα μελω-δική και μετρική διάρθρωση: απ�τε-λείται συν�λικά απ� 8 μ�υσικά μέ-τρα σε 7/8, π�υ διαρθρών�νται ανά

δύ� μέτρα με αρακτηριστικές με-λωδικές καταλή�εις π�υ συμπί-πτ�υν με αντίστ�ιες καταλή�ειςτ�υ π�ιητικ�ύ κειμέν�υ. T� κείμεν�απ�τελείται απ� ιαμ�ικ�ύς δεκαπε-ντασύλλα��υς, π�υ είναι τ� πι� δια-δ�μέν� είδ�ς στί�υ στ� δημ�τικ�μας τραγ�ύδι και π�υ, �πως είναιγνωστ�, ωρί%εται σε δύ� ημιστίια:ένα �κτασύλλα�� και ένα επτασύλ-λα��.

Στην Aμπελ�κ�υτσ�ύρα, τ� ώρι-σμα αυτ� τ�υ στί�υ σε δύ� ημιστί-ια έει απ�λυτη αντιστ�ιία και στηδιάρθρωση της μελωδίας, γιατί στ�σημεί� αυτ� δημι�υργείται επίσηςμελωδική κατάλη�η π�υ παρατείνειτην αντίστ�ιη κατάλη�η (8η συλλα-�ή) τ�υ πρώτ�υ ημιστιί�υ. H μελω-δία λ�ιπ�ν αυτή π�υ επαναλαμ�ά-νεται με κάθε στρ��ή τ�υ κειμέν�υ–πράγμα π�υ συναντάμε στα περισ-σ�τερα δημ�τικά μας τραγ�ύδια–κινείται μέσα στην έκταση εν�ς πε-ντά�ρδ�υ και θυμί%ει �υ%αντινήψαλμωδία. T� κείμεν� τ�υ είναι έ-νας ύμν�ς στ� αμπέλι και στ� κρασί,κι αυτ� δεν είναι τυαί� γιατί, �πωςείναι γνωστ� απ� την αραι�τητα,τ� αμπέλι ταυτι%�ταν με την Iκαριάα��ύ τ� κρασί, � περί�ημ�ς πρά-μνις ίνς π�υ ανα�έρεται απ�π�λλ�ύς αραί�υς συγγρα�είς, ή-ταν τ� κύρι� πρ�ϊ�ν της. T� τραγ�ύ-δι λ�ιπ�ν αυτ�, πέρα απ� την αναμ-�ισ�ήτητη π�ι�τητά τ�υ, έει μία

μ�ναδικ�τητα και απ� άπ�ψη θεμα-τ�λ�γίας π�υ σετί%εται άμεσα μετην ιστ�ρία και την ίδια την υπ�στα-ση της Iκαριάς.

Aπ� τα υπ�λ�ιπα τραγ�ύδια π�υμ�υ τραγ�ύδησαν στ�ν Eύδηλ�,στ� σπίτι της κ. Kαρνα�ά, τ� ένα α-π� αυτά είναι ένα ενδια�έρ�ν ερω-τικ� τραγ�ύδι στ� καριώτικ� γλωσι-κ� ιδίωμα (H�ας αρνί κι ηρνήθης μεκι ερί�ην κι η�ηκές με), με αρα-κτηριστικ� ρε�ρέν. H κύρια μελω-δία καλύπτεται κι εδώ απ� ιαμ�ι-κ�ύς δεκαπεντασύλλα��υς, ενώστ� ρε�ρέν έ�υμε τρ�αϊκ�ύς �-κτασύλλα��υς στί�υς. Aνά δύ�δεκαπεντασύλλα��ι π�υ τραγ�υδι-�ύνται με την κύρια μελωδία τ�υτραγ�υδι�ύ σηματί%�υν στρ��ές,στις �π�ίες παρεμ�άλλεται πάντ�-τε τ� ρε�ρέν. T� δεύτερ� τραγ�ύδιείναι τ� γνωστ� πανελλήνια τρα-γ�ύδι τ�υ γάμ�υ: «Γαμπρέ τη νύ�ην’ αγαπάς». T� τρίτ� τραγ�ύδι είναιη «κλασική» τραγ�υδιστή παραλλα-γή τ�υ Kαριώτικυ με τη αρακτη-ριστική τριμερή διάρθρωση (α�γ)της μελωδίας.

Bι�λί και λύραTελειών�ντας τη σύντ�μη αυτή

περιγρα�ή των τραγ�υδιών, θέλωνα α�ιερώσω λίγες σειρές ακ�μαγια τ�ν Kαριώτικ�. O Kαριώτικ�ς α-νήκει στ�ν τύπ� τ�υ νησιώτικ�υσυρτ�ύ σε διμερή ρυθμ� (2/4). Oιπαραλλαγές τ�υ Bατ�ύγι�υ παρ�υ-σιά%�υν έναν ιδιαίτερα αναπτυγμέ-ν� για λαϊκ� �ρ� έντεν� αρα-κτήρα. T� γεγ�ν�ς αυτ� έει άμεσησέση με την τενική τ�υ �ι�λι�ύ.

Π�λλ�ί Λυράρηδες εγκατέλειψαντη λύρα τ�υς και άρισαν να παί-%�υν �ι�λί, επειδή τ� �ι�λί τ�υςπρ�σ�έρει μεγαλύτερες τενικέςκαι ηητικές δυνατ�τητες. Aυτ�δεν ισύει μ�ν� για τ�υς Λυράρη-δες της Iκαρίας, αλλά και άλλων ελ-ληνικών περι�ών. Oμως, εκείν�π�υ στην περίπτωση αυτή έει ιδι-αίτερη σημασία είναι �τι τ� �ι�λί α-��μ�ιώθηκε μέσα στ� ώρ� της ελ-ληνικής δημ�τικής μ�υσικής και με-τα�λήθηκε σε εκ�ραστικ� της �ρ-γαν� με �λα εκείνα τα ιδιαίτεραγνωρίσματα π�υ αρακτηρί%�υντην τενική και τ� παί�ιμ� των λαϊ-κών μας �ργαν�παικτών.

Kατά τη δεύτερη μετά�αση μ�υστην Iκαρία, τ�ν Aπρίλι� 1995, είατην ευκαιρία να η�γρα�ήσω τ�ν«Kαριώτικ�» παιγμέν� στη λύρα α-π� τ�ν μ�ναδικ� σήμερα στην Iκα-ριά λυράρη Γιώργ� Mαματά, π�υ %ειστ� �ρειν� ωρι� Δρ�ύτσ�υλα.Eει ιδιαίτερη μ�υσικ�λα�γρα�ικήα�ία η εκδ�ή αυτή τ�υ «Kαριώτι-κ�υ», παιγμέν�υ στην καριώτικηλύρα – π�υ ήταν πάντα τ� κατε��-ήν παραδ�σιακ� της μ�υσικ� �ρ-γαν�. Στις η�γρα�ήσεις μ�υ περι-λαμ�άν�νται επίσης και τα ε�ήςτραγ�ύδια: «Aμπέλι μυ στρα��ρα-δ», «Σήμερα είν’ η σ��λη συ» και«Στυ Πάπα τ μπυγά#ι» π�υ μ�υτραγ�ύδησε η κ. Kλειώ Mελά – Kα-ραμπάση στ�ν Eύδηλ�, «Eίμ’ εργά-της τυ λιμένς» π�υ μ�υ τραγ�ύ-δησαν � κ. Θεμιστ�κλής Aτισής καιη κ. Δέσπ�ινα Aτισή στην AκαμάτραMεσαριάς.



O Φώτης K��ιλας, δε"ι�τέ�νης και κατασκευαστής της τσαμπ�υν��υλάκας,�πως �ν�μά$�υν τη νησιώτικη τσαμπ�ύνα (γκάιντα) στην Iκαρία. (�ωτ.: αρ-�εί� X. Mαλα�ία).


Oι ιαματικές πηγέςΓνωστές απ� την αρ�αι�τητα για τις θεραπευτικές τ�υς ιδι�τητες, παραμέν�υν ανα�ι�π�ίητες

T�υ Θανάση Bασίλαρ�υ

Δημ�σι�γρά�υ

TA ΛOYTPA της Iκαρίας και �ι θερα-πευτικές τ�υς ιδι�τητες είναι γνω-στά απ� την αρ�αι�τητα. Oπωςμαρτυρ�ύν �ι πηγές, τα ευρήματακαι τα τ�πωνύμια, �ργανωμένες ε-γκαταστάσεις για λ�υ�μεν�υς λει-τ�υργ�ύσαν στις αρ�αίες Θέρμεςτ�υλά�ιστ�ν απ� τ� 400 π.X. Γιατ�υς ασθενείς των γύρω νησιών αλ-λά και των παραλίων της Iωνίας ηIκαρία ήταν π�λ�ς έλ�ης και τ�π�ςελπίδας για θεραπεία. Στις �ργανω-μένες εγκαταστάσεις της αρ�αίαςλ�υτρ�π�λης εί�ε αναπτυ�θεί έναείδ�ς θεραπευτικ�ύ τ�υρισμ�ύ απ�π�λύ νωρίς.

H λή�η της περι�δ�υ ακμής τωνλ�υτρών σήμανε �ταν έπειτα απ�μια τρ�μερή κατ�λίσθηση, π�υ δενέ�ει πρ�σδι�ρισθεί �ρ�ν�λ�γικά, τ�μεγαλύτερ� μέρ�ς της αρ�αίαςλ�υτρ�π�λης, π�υ "ρισκ�ταν περί-π�υ τριακ�σια μέτρα ανατ�λικά τηςσημερινής, "υθίστηκε στη θάλασ-σα. Mέ�ρι σήμερα σώ#�νται ερείπιααπ� τ� μικρ� κ�μμάτι της π�λης,π�υ έμεινε στην επι$άνεια και κά-π�ια πρ�σθετα κτίσματα της ρωμαϊ-κής περι�δ�υ. Aνάμεσά τ�υς καιμια υπαίθρια πισίνα λα�ευμένη σε"ρά��. Mέσα απ� αυτήν ανα"λύ#ειιαματικ� νερ� και �ι λ�υ�μεν�ι τη�ρησιμ�π�ι�ύν μέ�ρι σήμερα. Στηθαλάσσια περι��ή γύρω απ� τα ε-ρείπια, στ� σημεί� δηλαδή �π�υ άλ-λ�τε δέσπ�#ε η αρ�αία λ�υτρ�π�ληκαι είναι γνωστ� στ�υς ντ�πι�υς μετην �ν�μασία «�αλασμένα Θέρμα»,ανα"λύ#�υν δεκάδες πηγές. Ωστ�-σ�, π�τέ μέ�ρι σήμερα δεν έγινανανασκα$ές στην περι��ή, π�υ θαμας έδιναν περισσ�τερα στ�ι�είαγια τ� πώς γιν�ταν �ρήση της λ�υ-τρ�θεραπείας και πώς α�ι�πι�ύ-νταν �ι πηγές στην αρ�αι�τητα.

Περί�δ�ς ακμής

Oι κατά καιρ�ύς κατακτητές τ�υνησι�ύ έδωσαν στις ιαματικές πη-γές δικά τ�υς �ν�ματα, γεγ�ν�ςπ�υ επι"ε"αιώνει �τι τις �ρησιμ�-π�ι�ύσαν. O�ι "έ"αια στ� σημεί� �-π�υ "ρίσκ�νταν τα αρ�αία λ�υτρά,αλλά στην περι��ή �π�υ "ρίσκ�νταιτα σημερινά Θέρμα.

Oι πι� γνωστές πηγές της Iκαρίαςείναι η πηγή τ�υ Aσκληπι�ύ (πρώηνM�υστα$ά) στ�ν Aγι� Kήρυκ�,πρωτεύ�υσα τ�υ νησι�ύ, �ι πηγέςτης περι��ής Λευκάδα, τρία �ιλι�-μετρα δυτικά της πρωτεύ�υσας, καιη πηγή της Aγίας Kυριακής κ�ντάστ� αερ�δρ�μι�. H α�ι�π�ίησή τ�υςπαραμένει ακ�μη και σήμερα υπ�-τυπώδης.

Aμέσως μετά την απελευθέρωσητης Iκαρίας, τ� 1912, άρ�ισαν νασ�εδιά#�νται πρ�γράμματα εκμε-

τάλλευσης τ�υ ιαματικ�ύ πλ�ύτ�υ.Στη δεκαετία τ�υ ’20 συστάθηκαν �ιπρώτες εταιρίες απ� ντ�πι�υς καιάρ�ισε η κατασκευή �εν�δ��είωνκ�ντά στις πηγές με σκ�π� τηνπρ�σέλκυση λ�υ�μένων. Eπισκέ-πτες απ� �λ�κληρη την Eλλάδα αλ-λά και απ� άλλες �ώρες της Eυρώ-πης άρ�ισαν να επισκέπτ�νται τ�νησί και γρήγ�ρα ε�απλώθηκε η$ήμη των θεραπευτικών ιδι�τήτωντων πηγών της Iκαρίας. Mέ�ρι τ�1940 κτίσθηκαν δεκάδες �εν�δ�-�εία και η περι��ή ήκμασε, καθώς�ι κάθε είδ�υς επι�ειρήσεις π�υσ�ετί#�νταν με τη λειτ�υργία τωνλ�υτρών ευημερ�ύσαν.

Yπ��άθμιση

Στη δεκαετία τ�υ ’40, αρ�κά � B΄Παγκ�σμι�ς Π�λεμ�ς και στη συνέ-�εια η εμ$ύλια διαμά�η ανέκ�ψαντην �ικ�ν�μική ευμάρεια και την ε-πι�ειρηματική ακμή τ�υ νησι�ύ.Π�λλ�ί απ� τ�υς ε��ριστ�υς, π�υάρ�ισαν να $θάν�υν στ�ν Aγι� Kή-ρυκ� και στα Θέρμα τ� 1945, ήτανεπιστήμ�νες π�υ ασ��λήθηκαν μετη μελέτη των πηγών και ανέδει�ανκάπ�ιες, �πως αυτές τ�υ Aπ�λλωνακαι της Aρτέμιδ�ς, η σημασία των�π�ίων έως τ�τε εθεωρείτ� υπ�δε-έστερη. Mάλιστα, μεγάλ� ενδια$έ-ρ�ν για τις θεραπευτικές ιδι�τητες

των πηγών έδει�αν και μέλη της α-μερικανικής αντιπρ�σωπείας, π�υεπισκέ$θηκαν τ� νησί στ� πλαίσι�των απ�στ�λών της UNRA.

H υπ�"άθμιση και η καθυστέρησητης δεκαετίας τ�υ ’40 �υσιαστικάδεν απ�καταστάθηκαν π�τέ. Στηδεκαετία τ�υ ’50 κατασκευάστηκανδύ� υδρ�θεραπευτήρια, π�υ "ελ-τίωσαν κάπως την κατάσταση. Hδιαμά�η π�υ �έσπασε ανάμεσαστ�ν Eθνικ� Oργανισμ� T�υρισμ�ύκαι στ�ν τ�πικ� δήμ� για την εκμε-τάλλευση των πηγών και συνε�ί-στηκε για 30 και πλέ�ν �ρ�νια λει-τ�ύργησε ως τρ��πέδη σε κάθεπρ�σπάθεια α�ι�π�ίησης. A�ί#ει νασημειωθεί �τι στις αρ�ές τις δεκαε-τίας τ�υ ’50 η Διεθνής Συν�μ�-σπ�νδία Aναπήρων, π�υ αριθμεί ε-κατ�μμύρια μέλη, ε�έ$ρασε ενδια-$έρ�ν για επενδύσεις στην Iκαρία,ώστε να κατασκευασθ�ύν εγκατα-στάσεις σύγ�ρ�νες, π�υ θα πρ�-σείλκυαν π�λλ�ύς αθενείς. Tην τε-λευταία στιγμή και ενώ εί�ε δ�θείπρ�έγκριση για τ� �ώρ� λειτ�υρ-γίας των εγκαταστάσεων, η συμ$ω-νία ναυάγησε.

Σ�έδια επί �άρτ�υ

Δυστυ�ώς �ι ιαματικές πηγές τηςIκαρίας εί�αν την ίδια μ�ίρα με τιςυπ�λ�ιπες της �ώρας μας. Δεν υ-

πήρ�ε πρ�γραμματισμ�ς για την α-�ι�π�ίησή τ�υς και την ανάπτυ�ητ�υ θεραπευτικ�ύ τ�υρισμ�ύ, π�υθα απ�τελ�ύσε πηγή εισρ�ής συ-ναλλάγματ�ς στ� νησί και μάλιστα�λ� τ� �ρ�ν� και ��ι επ��ικά.

Στη δεκαετία τ�υ ’80 η ETBA ανέ-λα"ε να συντά�ει μελέτη σε συνερ-γασία με τ�ν Δήμ� Aγί�υ Kηρύκ�υγια την κατασκευή πρ�τυπης λ�υ-τρ�π�λεως. Oύτε αυτ� τ� σ�έδι� υ-λ�π�ιήθηκε π�τέ, �πως π�τέ δενλειτ�ύργησε η τ�υριστική σ��λήIκαρίας, π�υ επρ�κειτ� να εκπαι-δεύει νέ�υς σε ειδικ�τητες σ�ετι-κές με τη λ�υτρ�θεραπεία.

Eκτιμάται �τι η α�ι�π�ίηση τωνιαματικών πηγών και η συνακ�λ�υ-θη �ικ�ν�μική ανάπτυ�η θα "�η-θ�ύσαν στη συγκράτηση των Iκα-ριωτών στ� νησί τ�υς, �π�υ σήμερακατ�ικ�ύν μ�λις έ�ι �ιλιάδες άτ�μα,εκ των �π�ίων μάλιστα τ� 80% αυ-τών είναι συντα�ι�ύ��ι.

Θα πρέπει, τέλ�ς, να σημειωθεί�τι την τελευταία δεκαετία �ι επι-σκέπτες των λ�υτρών μειώθηκανκατά 50% και αναμένεται � αριθμ�ςτ�υς να μειωθεί περισσ�τερ� εάνε�ακ�λ�υθήσει να υ$ίσταται τ� κα-θεστώς εγκατάλειψης και δεν γί-ν�υν "ήματα στην κατεύθυνση τηςα�ι�π�ίησης και τ�υ εκσυγ�ρ�νι-σμ�ύ των εγκαταστάσεων.

Tα Θέρμα, η λ�υτρ�π�λη της Iκαρίας με τις γνωστές απ� την αρ�αι�τητα πηγές, δεν έτυ�αν της α�ι�π�ίησηςπ�υ θα έπρεπε, με απ�τέλεσμα τη συνε�ή μείωση των επισκεπτών και των εσ�δων (�ωτ.: X. Mαλα�ίας).


H γραμμωτή νερ�ελώνα, είδς νερ�ελώνας τυ γλυκύ νερύ, συναντάταισε κάθε μικρ� υγρ�τπ τυ νησιύ (�ωτ.: αρ�εί Mυσείυ Γυλανδρή).

O κρυπττσικνιάς, ένα πλύ σπάνι υδρ��ι πυλί, απαντάται στυς υγρ�τ-πυς της Iκαρίας (�ωτ.: αρ�εί Mυσείυ Γυλανδρή).

H �ύση της IκαρίαςΣτ�ι�εία απ� την άγρια πανίδα και �λωρίδα – O κίνδυν�ς απ� τις πυρκαγιές

O στα�τπετρ�κλης είναι ένα απ� τα πλλά είδη πυλιών, πυ ανα�ητύν α-σ�άλεια στ �ρα�ώδες τπί της Iκαρίας. H ευρύτερη περι�ή της Iκαρίαςκαι των Φύρνων έ�ει πρταθεί για έντα"η στ Kιντικ� Δίκτυ Φύση 2000,λ�γω της μεγάλης �ιπικιλ�τητας πυ παρυσιά�ει (�ωτ.: αρ�εί MυσείυΓυλανδρή).

H κυμαριά είναι πλύ συνηθισμέν �υτ� στην Iκαρία, καθώς ανήκει στη με-σγειακή μακία �λάστηση, πυ καλύπτει τ μεγαλύτερ μέρς τυ νησιύ(�ωτ.: αρ�εί Mυσείυ Γυλανδρή).

Tων Mαρίας Δημάκη

Bι�λ�γ�υ στ� εντ�μ�λ�γικ� τμήμα τ�υ M�υσεί�υ Γ�υλανδρή Φυσικής Iστ�ρίας

A�ιλλέα Δημητρ�πυλυ

Tμήμα �ερσαίας �ω�λ�γίας τ�υ M�υσεί�υ Γ�υλανδρή Φυσικής Iστ�ρίας

H IKAPIA �ρίσκεται ανάμεσα στη Σά-μ� και τη Mύκ�ν�, στα �ρια δύ� νη-σιωτικών συμπλεγμάτων, των Kυ-κλάδων και των νησιών τ�υ Aνατ�-λικ�ύ Aιγαί�υ. Eπειδή, ακρι�ώς, ηγεωγρα�ική της θέση είναι �ριακή�σ�ν α��ρά και τα δυ� νησιωτικάσυμπλέγματα, η Iκαρία μ�ιρά�εται�ρισμένα στ�ι�εία με τις Kυκλάδεςκαι άλλα με τα μεγαλύτερα νησιάτ�υ Aνατ�λικ�ύ Aιγαί�υ. Ωστ�σ�,διαθέτει και αρκετά μ�ναδικά στ�ι-�εία, π�υ δεν συναντώνται π�υθενάαλλ�ύ.

H ψηλ�τερη κ�ρυ�ή της Iκαρίας�ρίσκεται στ� ��υν� Aθέρας (1.042μ.), στ� κέντρ� τ�υ νησι�ύ. Oι πε-ρισσ�τερες ακτές της είναι πετρώ-δεις και �ρα�ώδεις αλλά υπάρ��υνκαι μερικές αμμ�υδιές. Π�λύ σημα-ντική είναι η παρ�υσία μικρών π�τα-μών και ρυακιών, π�υ έ��υν νερ� σε�λ�κληρη τη διάρκεια τ�υ �ρ�ν�υ.E$αιρετικ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά-��υν �ι ιαματικές πηγές της, π�υ α-νήκ�υν στην κατηγ�ρία των αλιπη-γών ραδιενεργών.

H Iκαρία πρ�σέλκυσε απ� π�λύνωρίς τ� ενδια�έρ�ν των ερευνη-τών, και ιδίως των ��ταν�λ�γων. Σταν�τια τ�υ νησι�ύ υπάρ��υν μεγάλ�ιασ�εστ�λιθικ�ί �ρά��ι. Σε αυτή τηνπερι��ή �ρίσκ�νται π�λλά απ� τα εν-δημικά �υτά τ�υ νησι�ύ, δηλαδή εί-δη π�υ δεν υπάρ��υν π�υθενά αλ-λ�ύ στ�ν κ�σμ�. Xαρακτηριστικά εν-δημικά είδη και υπ�είδη τ�υ νησι�ύείναι: η Παιώνια της Iκαρίας Paeoniamascula icarica, η ΔακτυλίτιδαDigitalis cariensis, η P�ριπα Roripa

icarica και τ� Σύμ�υτ� Symphytumicaricum. Π�λύ σημαντικ� είναι τ� εί-δ�ς Iberis runemarkii, τ�υ �π�ί�υ υ-πάρ�ει μ�ν� ένας μικρ�ς πληθυσμ�ςστην Πράγια και πρ�στατεύεται τ�σ�απ� την ελληνική ν�μ�θεσία �σ� καιαπ� τη σύμ�αση της Bέρνης.

H �λάστηση της Iκαρίας σε μερικάπρ�στατευμένα σημεία δεί�νει πωςτ� νησί ήταν στ� παρελθ�ν καλυμ-μέν� με δάση. Σήμερα, κυρίως λ�γωτων πυρκαγιών και της υπερ��σκη-σης, τα δάση περι�ρί��νται σε συ-γκεκριμένα σημεία, κυρίως στα ��-ρεια τ�υ νησι�ύ. T� είδ�ς τ�υ πεύ-κ�υ π�υ επικρατεί είναι τ� Pinusbrutia· επίσης υπάρ��υν μικτ�ί σ�η-ματισμ�ί τ�υ κυπαρισσι�ύCupressus sempervirens. Σύμ�ωναμε επιστημ�νικές μελέτες, υπάρ-��υν περισσ�τερα απ� 100 είδη δέ-ντρων και θάμνων στ� νησί. Mερικάαπ� τα πι� �αρακτηριστικά είναι η α-ρε�τιά, η �ελανιδιά και τ� π�υρνάρι,ενώ πλατάνια �ρίσκ�νται γύρω απ�μ�νιμα μικρά π�τάμια, κυρίως στα α-νατ�λικά τ�υ νησι�ύ. T� μεγαλύτε-ρ� μέρ�ς τ�υ νησι�ύ καλύπτεται α-π� μεσ�γειακή μακία �λάστηση, �-πως η κ�υμαριά και � σ�ίν�ς, και�ρύγανα, �πως η κ�υμαριά, η α�ά-να, τ� θυμάρι, κ.ά.

Eρπετά και π�υλιάH ερπετ�πανίδα της περι��ής έ�ει

μικρασιατική καταγωγή, αν και δενυπάρ�ει τ� θαμν��ιδ�, �αρακτηρι-στικ� είδ�ς της �ω�γεωγρα�ικής αυ-τής εν�τητας. Aπ� τα ερπετά ένα υ-π�είδ�ς σαύρας, τ� Kρ�κ�δειλάκιLaudakia stellio doani περιγρά�ηκεγια πρώτη ��ρά με �άση δείγματα α-π� την Iκαρία, ενώ η Σαύρα της Iκα-ρίας Lacerta oerizeni oerzeni υπάρ-�ει μ�ν� σε αυτ� τ� νησί, σύμ�ωναμε τις τελευταίες αναθεωρήσεις σεεπίπεδ� συστηματικής. Kαι τα δυ�αυτά είδη είναι γνωστά στ�υς ντ�πι-


T�υ Θωμά Kατσαρύ

Συντηρητή Aρ�αι�τήτων και Eργων Tέ�νης, μέλ�υς τ�υ Συλλ�γ�υ Eλλήνων Συλλεκτών Oρυκτών και Aπ�λιθωμάτων

EIXA την τύ�η να γνωρίσω τ�ν Hλ.Φ�υντ�ύλη � �π�ί�ς υπήρ$ε ��ιτη-τής τ�υ αειμνήστ�υ γεωλ�γ�υ Kτε-νά κατά τα έτη 1924–1927. O νεαρ�ςτ�τε ��ιτητής ήταν η αιτία να επι-σκε�θεί την Iκαρία � Kτενάς, �π�υέπειτα απ� μακρ��ρ�νη μελέτη συ-νέγραψε σ�ετική μ�ν�γρα�ία μετ�ν τίτλ�: Decuverte du pliocéneinferier marin dans l’ ile Nicaria (MerEgée) – C.R.Ac.Scienees 184, 758,Paris 1927.

Στη θέση «Kεραμέ» Iκαρίας σε πε-τρώματα πλει�καινικής ηλικίας(Kτενάς 1927) ανακαλύ�θηκαν απ�-τυπώματα �ύλλων, καρπών, σπ�-ρίων, τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ 1992.

Tα δείγματα αυτά παρ�υσιάστη-καν για πρώτη ��ρά στην 2η ΔιεθνήEκθεση Oρυκτών και Aπ�λιθωμά-των, στην Aθήνα τ� 1994, στ� Eθνι-κ� Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί�, η �π�ίαδι�ργανώθηκε απ� τ�ν Σύλλ�γ�Eλλήνων Συλλεκτών Oρυκτών καιAπ�λιθωμάτων.

Mεγάλ� ήταν τ� ενδια�έρ�ν γιατα σημαντικά απ� απ�ψεως αρτι�-τητας δείγματα, απ� μια περι��ή, η�π�ία μάλιστα για πρώτη ��ρά έδι-νε τέτ�ι� υλικ�.

H αναγνώρισή τ�υς έγινε απ� τ�νκαθηγητή Eυάγγελ� Bελιτ�έλ� τ�υT�μέα IΣT. Γεωλ�γίας και Παλαι�-ντ�λ�γίας τ�υ Παν/μί�υ Aθηνών.Aναγνωρίστηκαν τα ακ�λ�υθα:δρυς, λεύκα, πλάταν�ς, σ�ενδάμη,κών�ι κων��ρων, κ.ά.

H Iκαρία παρ�υσιά�ει μεγάλ� εν-δια�έρ�ν απ� γεωλ�γική και παλαι-

�ντ�λ�γική σκ�πιά. Oπως είναι γνω-στ�, � Hλ. Φ�υντ�ύλης εντ�πισεστ� νησί κατά τη «διάν�ι$η» τ�υ λι-μέν�ς τ�υ Eυδήλ�υ απ�λιθωμένα �-στά ελέ�αντα άν�υ (elephasminov), ανακάλυψη για την �π�ίακαι τιμήθηκε.

Aνα�έρ�νται εμ�ανίσεις σιδηρ�-μεταλλεύματ�ς, μεικτών θει�ύ�ων,�αλκ�ύ�ων μεταλλευμάτων στ�Mεταλλ�γεννετικ� Xάρτη της Eλλά-δ�ς, 1965. Yπάρ�ει σμύριδα σε μι-κρές εμ�ανίσεις σύμ�ωνα με τ�νXιώτη 1966. O γρανίτης απετέλεσεένα ευρύτατα διαδεδ�μέν� �ικ�δ�-μικ� υλικ� μεγάλης αντ��ής, καθώςκαι � σ�ιστ�λιθ�ς υπ� μ�ρ�ή πλα-κών, �ι γνωστές σε �λ�υς «πλάκεςIκαρίας», των �π�ίων η �ρήση είναιγια επένδυση.

Mετά την πρώτη μελέτη τ�υ Kτε-νά πλήθ�ς επιστημ�νων μελέτησαντ� νησί και έγραψαν γι’ αυτ�:

Γεωργαλάς Γ. 1953: «Les terraseslittorales de la cote sud–orientaldelile de Nikaria» (Mετ. Egée) –Pract. Acad. Athènes, Kίσκυρας Δ.1965: «Yδρ�γεωλ�γική Mελέτη α-��ρώσα την περι��ή Xρυσ�στ�μ�υIKAPIAΣ», Γιαννακ�π�υλ�ς Σ. – Mα-ρίν�ς Π. – Xιώτης, E.: 1966, «K�ιτα-σματ�λ�γική Mελέτη B.A. IKAPIAΣ»(Σίδηρ�ς, Xαλκ�ς, Σμύρις), KτενάςK. 1969: «Γεωλ�γία της Nήσ�υ Iκα-ρίας» (Συντάκτης Γ. Mαρίν�ς. Bάσειτων καταλ�ίπων έργων τ�υ Kτενά),Kαραγεωργί�υ E. 1972: «H κατ�λί-σθησις τ�υ Aγ. Kηρύκ�υ της N. Iκα-ρίας», – Δελτ. Eλλ. Γεωλ. Eταιρ. IX,2., Παπανικ�λά�υ Δ. 1977: «Συμ��-λή εις την Γεωλ�γία της N. IκαρίαςAιγαί�ν Πέλαγ�ς», Annales 1977,τ�μ. 29, τευ�. L, Bέκι�ς Π. 1988:«Eρευνα για �υράνι� στην Iκαρία»,

Πρ�δρ�μη Eκθεση Bι�λι�θήκηIΓME, Bέκι�ς Π., Eυθυμι�π�υλ�ς Θ.1990: «Eκθεση Γεωλ�γικής–K�ιτα-σματ�λ�γικής Eρευνας για Oυράνι�στη νήσ� Iκαρία», Bι�λι�θήκη IΓME,1–16 p.p.

O αναγνωρισμέν�ς γεωλ�γικ�ςπλ�ύτ�ς τ�υ νησι�ύ ανα�ητεί ένα�ώρ� στέγασης και πρ��λής, π�υθα ενημερώνει τ�ν επισκέπτη, αλλάθα πληρ��ρεί υπεύθυνα και τ�νειδήμ�να για τ� γεωλ�γικ� παρελ-θ�ν της Iκαρίας.

Mα πι� σημαντικ� απ’ �λα είναι ναγνωρίσ�υν �ι νέ�ι τη «�ύση» των�ρά�ων π�υ περπατ�ύν και �λέ-π�υν καθημερινά.

Kαλ�ύμαστε να εκτιμήσ�υμε τ�νγεωπ�λ�τικ� πλ�ύτ� της Iκαρίας α-

ναδεικνύ�ντας την π�ικιλ�μ�ρ�ίατ�υ, τη σπανι�τητα των δειγμάτωντ�υ και, γιατί ��ι, την αισθητικήτ�υς.

Σήμερα π�υ τα Mεταλλεία Σιδη-ρ�μεταλλεύματ�ς Aγ. Kηρύκ�υ εί-ναι κλειστά, �ι διερευνητικές στ�έςγια θει�ύ�α μεταλλεύματα στ�υς«Λαψα�άδες» είναι έρημες και ε-γκαταλελειμμένες, �ι μεταλλευτι-κές στ�ές στην παραλία Θέρμων έ-��υν $ε�αστεί, πρέπει να σκύψ�υμεμε σε�ασμ� και μέθ�δ� σε αυτ� τ�«πλ�ύσι�» παρελθ�ν της Iκαρίας.

Eνα «παρελθ�ν» π�υ πρέπει να τ�ανασύρ�υμε, να τ� πρ��άλλ�υμε,να τ� δια�υλά$�υμε, γιατί με αυτ�τ�ν τρ�π� μπ�ρ�ύμε να κάν�υμε τη�ωή μας καλύτερη.

Σπάνια απ�τυπώματα απ� τ� παρελθ�ν

Aπτύπωμα �ύλλυ σ�ενδάμης. Διακρίνεται και απτύπωμα κελύ�υς μα-λακίυ, γεγν�ς πυ δημιυργεί ερωτήματα για τη διαδικασία με την πίαέγινε η κατά�ωση αυτών των ετερ�κλητων μρ�ών �ερσαίας �λωρίδας καιθαλάσσιας ή λιμναίας πανίδας (�ωτ.: Θωμ. Kατσαρ�ς).

�υς, α��ύ παρατηρ�ύνται σ�ετικάεύκ�λα και μπ�ρ�ύν να �ρεθ�ύν–μα�ί με τ� σαμιαμίδι– κ�ντά σε �ω-ριά ή στα κράσπεδα των δρ�μων.

Στ� νησί έ��υν παρατηρηθεί μέ�ρισήμερα μ�ν� δύ� είδη �ιδιών, �E�ι�ς και � Σαπίτης. Δεν έ�ει �ρεθείκανένα είδ�ς ��ιάς, γεγ�ν�ς π�υ συ-νεπάγεται �τι στ� νησί δεν �αίνεταινα υπάρ�ει επικίνδυν� δηλητηριώ-δες �ίδι. O E�ι�ς είναι τ� περισσ�τε-ρ� διαδεδ�μέν� �ίδι στην Iκαρία και�ι ημερ��ιες συνήθειές τ�υ τ� κά-ν�υν ιδιαίτερα εμ�ανές και γνωστ�στ�υς ντ�πι�υς.

Π�λλά θαλασσ�π�ύλια μπ�ρ�ύννα παρατηρηθ�ύν στην αν�ι�τή θά-λασσα, �πως � Aρτέμης και � Mύ��ς.Στην περι��ή μπ�ρεί να δει κανείςκαι ένα π�λύ σπάνι� είδ�ς γλάρ�υ,τ�ν Aιγαι�γλαρ�, � �π�ί�ς �ωλιά�εισε μικρές �ρα��νησίδες. Στα πι� ρη-�ά νερά μπ�ρ�ύμε να συναντήσ�υμεψαρ��άγα είδη, �πως � Θαλασσ�κ�-ρακας καθώς και διά��ρα είδη γλα-ρ�νιών.

Στις �ρα�ώδεις ακτές της Iκαρίας�ρίσκ�υν ασ�άλεια π�λλά είδη π�υ-λιών, εκεί �ωλιά��υν σημαντικά είδηαρπακτικών, ενώ άλλα στέκ�νται για

λίγ� καθώς περν�ύν κατά τη μετανά-στευση. Στ� νησί παρατηρ�ύνταιαρπακτικά �πως � Σπι�αετ�ς, � Πε-τρίτης, � Ψαραετ�ς, � Mαυρ�πετρί-της, τ� Oρνι�, τ� Xρυσ�γέρακ�, � Φι-δαετ�ς, � �π�ί�ς και �ωλιά�ει στ�νησί.

Oι περισσ�τερ�ι υγρ�τ�π�ι τ�υ Aι-γαί�υ είναι π�λύ μικρ�ί, �μως �λ�ιμα�ί απ�τελ�ύν ένα σημαντικ� δί-κτυ� για τα μεταναστευτικά υδρ��ιαπ�υλιά, π�υ �ρίσκ�υν ένα μέρ�ς γιανα σταθ�ύν, να $εκ�υραστ�ύν και να�ρ�υν τρ��ή, ώστε να μπ�ρέσ�υννα συνε�ίσ�υν τ� μακρύ μετανα-στευτικ� τ�υς τα$ίδι. Στ�υς υγρ�τ�-π�υς τ�υ νησι�ύ συναντάμε και 2 εί-δη αμ�ι�ίων τ�ν Λιμν��άτρα�� καιτ�ν Πράσιν� Φρύν� καθώς και έναείδ�ς νερ��ελώνας γλυκ�ύ νερ�ύ,τη Γραμμωτή Nερ��ελώνα, η �π�ίασυναντάται σε κάθε μικρ� υγρ�τ�π�τ�υ νησι�ύ. Aπ� τα π�υλιά μπ�ρ�ύμενα συναντήσ�υμε είδη �πως Nυ�τ�-κ�ρακες, Eγκρέτες, Π�ρ�υρ�τσι-κνιάδες, Kρυπτ�τσικνιάδες κ.ά.

Oι �ρυγαν�τ�π�ι καθώς και η με-σ�γειακή μακία �λάστηση με τ�υς υ-ψηλ�ύς θάμν�υς της Iκαρίας, �τανείναι ανθισμέν�ι, συγκεντρών�υν

πλήθ�ς εντ�μων π�υ απ�τελ�ύντρ��ή για π�λλά μικρά π�υλιά καιερπετά. Eπίσης πρ�σ�έρ�υν θέσεις�ωλιάσματ�ς και ανάπαυσης γιαπ�λλά είδη π�υλιών. Eδώ μπ�ρ�ύμενα συναντήσ�υμε τη σαύρα O�ίσωψκαι σαμιαμίδια, καθώς και αρκετά εί-δη τσιρ��άκων, Kαρδερίνες, αλλάκαι μερικά μεγαλύτερα π�υλιά �πωςK�ράκια και K�υρ�ύνες.

Tα πευκ�δάση δεν �αρακτηρί��-νται για την υψηλή παραγωγικ�τητακαι λίγα είδη π�υλιών έ��υν πρ�σαρ-μ�στεί να ��υν σε αυτά, �μως πρ�-σελκύ�υν τα μεταναστευτικά π�υ-λιά, γιατί πρ�σ�έρ�υν θέσεις ανά-παυσης.

H θαλάσσια περι��ή της Iκαρίας εί-ναι π�λύ σημαντική για την πρ�στα-σία θηλαστικών π�υ κινδυνεύ�υν ναε$α�ανιστ�ύν, �πως η Mεσ�γειακήΦώκια, τ� Pιν�δέλ�ιν� και τ� Zων�-δέλ�ιν�. Στ� νησί υπάρ��υν και τρίαείδη νυ�τερίδας, π�υ πρ�στατεύ�-νται, � Pιν�λ��ς τ�υ Blasius, η Mι-κρ�μυωτίδα και η Πυρρ�μυωτίδα.

H ευρύτερη περι��ή της Iκαρίαςκαι των Φ�ύρνων έ�ει �αρακτηριστείσημαντική απ� τ� κ�ιν�τικ� πρ�-γραμμα Corine και έ�ει πρ�ταθεί για

έντα$η στ� K�ιν�τικ� Δίκτυ� Φύση2000, «για τη διατήρηση των �υσι-κών �ικ�τ�πων, της άγριας πανίδαςκαι �λωρίδας». H επιλ�γή έγινε κυ-ρίως λ�γω της μεγάλης �ι�π�ικιλ�-τητας, δηλαδή λ�γω των π�λλών τύ-πων �ι�τ�πων και των π�λλών ενδη-μικών �υτών και ασπ�νδύλων π�υ υ-πάρ��υν στην περι��ή.

O μεγαλύτερ�ς κίνδυν�ς για τη�ύση της Iκαρίας πρ�έρ�εται απ� τιςπυρκαγιές. T� καλ�καίρι τ�υ 1993 έ-να μεγάλ� π�σ�στ� των δασών κάη-κε, στα ν�τια τ�υ νησι�ύ. H ��σκησημετά τη �ωτιά παί�ει καθ�ριστικάαρνητικ� ρ�λ� στ� να αναγεννηθείτ� δάσ�ς, ενώ η αναδάσωση με $ενι-κά είδη είναι ένας επιπλέ�ν κίνδυν�ςπ�υ απειλεί τ� �υσικ� περι�άλλ�ν.

Eίναι σημαντικ� να μην πληγεί α-νεπαν�ρθωτα τ� �υσικ� περι�άλλ�νκαι η ταυτ�τητα τ�υ νησι�ύ, ώστε ναε$ασ�αλιστεί η επι�ίωση των σπά-νιων ειδών.

Στ� α�ιέρωμα αυτ� καθ�ριστική ήτανη συμ!�λή τ�υ κ. Hλία Γιαννίρη, τ�υκ. Aγαμέμν�να Tσελίκα και της κ.Aργεντ�ύλας Πάσ�αρη. T�υς ευ�αρι-στ�ύμε.

Η Ικαρία στην ιστορία

Documents

Transcript of Η Ικαρία στην ιστορία