ΠΛΩΤΙΝΟΥΠΟΛΗ: ένα μοναδικό συγκρότημα πηγαδιού και θαλάμου

Περιβαλλοντική ομάδα 1ου ΕΠΑΛ Διδυμοτείχου

Σχολικό έτος 2014 – 2015

ΠλωτινούποληΣτο πλαίσιο της διοικητικής

μεταρρύθμισης του αυτοκράτορα Τραϊανού (98-117) με στόχο την αποκέντρωση, ιδρύθηκαν αρκετές πόλεις με αυτόνομη διοίκηση.

Η ύπαρξη ενός εμπορικού κέντρου στην συμβολή των ποταμών Έβρου και Ερυθροποτάμου, πλωτών κατά την αρχαιότητα, ήταν το κίνητρο για την ίδρυση της Πλωτινούπολης, προς τιμή της γυναίκας του Πλωτίνας.

ΠλωτινούποληΗ ακρόπολη χτίστηκε σ’ έναν βραχώδη

λόφο 55,90μ., σημείο συνάντησης του δρόμου που οδηγούσε στην θάλασσα του Μαρμαρά και του δρόμου κατά μήκος της δυτικής όχθης του ποταμού Έβρου που οδηγούσε από τον βορά στο νότο.

Η πόλη είχε σύστημα ύδρευσης και γι αυτό ήταν κατάλληλη για στρατοπέδευση, και σταθμός ανεφοδιασμού για μακρινά ταξίδια.

Η τοποθεσία πλεονεκτούσε από στρατιωτική και εμπορική άποψη.

Plotinoupolis

Erythropotamos

Evros

ΑνασκαφήΣυστηματικές ανασκαφές άρχισαν το

καλοκαίρι του 1977 υπό την επίβλεψη του καθηγητή Μπακαλάκη και τον επικεφαλής των Αρχαιοτήτων Θράκης κ. Τριαντάφυλλο.

Κεραμικά, νομίσματα και άλλα ευρήματα αποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικήθηκε από τον 2ο έως τον 6ο αιώνα.

ΑνασκαφήΑπό το 1996 ως σήμερα υπεύθυνος της

ανασκαφής είναι ο αρχαιολόγος κ. Κουτσουμανής.

Η ανασκαφική έρευνα (1996 - 2005) έφερε στο φως μεταξύ άλλων σημαντικά ευρήματα όπως, ψηφιδωτά, κεραμικά, σύστημα αγωγών, νομίσματα και ένα εντυπωσιακό συγκρότημα πηγαδιού και θαλάμου υψηλής αρχιτεκτονικής τέχνης, το οποίο ενδεχομένως συνδέονταν με το σύστημα ύδρευσης της πόλης.

Στόχος

Η περιγραφή του συστήματος ύδρευσης της πόλης δίνοντας μια εικόνα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και της υδραυλικής του μηχανικής .

Ιστορική εξέλιξη των πηγαδιών

•Η τεχνολογία των πηγαδιών εμφανίζεται στην Αίγυπτο (1570 π.Χ.).

•Στην Κνωσό (1900– 1700 π.Χ.) αρκετά φρεάτια χρησιμοποιούνταν για πόσιμο νερό, το βάθος τους δεν υπερέβαινε τα 20μ. και η διάμετρος τους τα 5μ. Στο παλάτι του Ζάκρου υπήρχαν σκάλες που οδηγούσαν σε μικρό θάλαμο και στη συνέχεια σ’ ένα φρεάτιο.

Ιστορική εξέλιξη των πηγαδιών

• Στη Μίλητο, μια πόλη 40.000 κατοίκων στην αρχή της αρχαϊκής εποχής, υπήρχαν στέρνες, πηγάδια με κλιμακοστάσιο, πηγάδια με μοχλό άντλησης και εγκαταστάσεις συγκέντρωσης διαρροών του νερού για να ικανοποιήσουν τις αυξημένες ανάγκες .

• Οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν την υδραυλική τεχνολογία που κληρονόμησαν από τους Έλληνες και τους Ετρούσκους αλλάζοντας την κλίμακα από μικρή σε μεγάλη. Συνήθιζαν να σκάβουν πηγάδια χωρίς όμως να επιδείξουν κάποια σημαντική τεχνολογική εξέλιξη, όπως αποδεικνύεται από τα καλοδιατηρημένα πηγάδια στην Πομπηία, Ρώμη και άλλες ρωμαϊκές πόλεις.

Τμήμα της ανασκαφής

Κάτοψη της ανασκαφής του πηγαδιού (τοπογραφική αποτύπωση του Παναγιώτη Μουζακίδη)

Opening (skylight)

N

Περιγραφή του πηγαδιού•Διάμετρος 2,20μ.

•Η εκσκαφή έχει 12.67μ. βάθος. Ο πυθμένας του πηγαδιού δεν αποκαλύφθηκε ακόμη.

•Κατασκευάστηκε με ορθογώνιους λαξευμένους γωνιόλιθους σύμφωνα με πρότυπο μέγεθος των λίθων της τοιχοποιίας.

Το πηγάδι από το χείλος

Περιγραφή του πηγαδιού

•14 σειρές γωνιόλιθων σε βάθος 7,50μ. όπου αρχίζει να εμφανίζεται η θεμελίωση του πηγαδιού πάνω στο βράχο.

• Μετά την λάξευση του βράχου, τοποθετήθηκαν ψημένα κεραμίδια από πηλό, κονίαμα και μικρότερες λαξευμένες πέτρες διαφόρων σχημάτων για ευθυγράμμιση.

Η βάση του πηγαδιού

Η τοιχοποιία του πηγαδιού

Το άνοιγμα λήψης νερού

Το χείλος του πηγαδιού

Περιγραφή του θαλάμου•Στο βόρειο τμήμα του πηγαδιού και σε βάθος

2,50μ. από το χείλος του, ένα άνοιγμα διαστάσεων 2,25 *1,15 *1,80μ. αποκαλύφθηκε που οδηγεί σε μια ορθογώνια θολωτή αίθουσα.

•Οριοθετείται από μια κατακόρυφη πέτρινη πλάκα από την πλευρά του φρεατίου και στο άνω μέρος της φέρει ένα τοξωτό υπέρθυρο που υποστηρίζεται από δύο παραστάδες 1,80μ.

Περιγραφή του θαλάμου • Ο θάλαμος (διαστάσεων 4*2,15*3,50μ.)

χτίστηκε με γωνιόλιθους, πάχους 0,46 έως 0,52μ. και φέρει δάπεδο στρωμένο με πήλινες πλάκες. Η θολωτή οροφή του στηρίζεται σε εσοχές στην πέμπτη σειρά της τοιχοποιίας, και υπάρχει ένα τετράγωνο άνοιγμα στο κέντρο του (φωταγωγός).

• Η είσοδος βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του στενού θαλάμου, διαμορφώνεται από μια πέτρινη αψίδα υποστηριζόμενη από δύο παραστάδες που σχηματίζονται από την λιθοδομή του θαλάμου.

Περιγραφή του θαλάμου

•Έξω από την είσοδο, αριστερά και δεξιά αποκαλύφθηκαν δύο τοίχοι μήκους 3,35μ. και σκαλοπάτια που οδηγούν στο θάλαμο.

Οι σκάλες της εισόδουΗ είσοδος του θαλάμου

Ο θάλαμος

Τομές του πηγαδιού και του θαλάμου

ΧρήσηΚατέβαινε κάποιος τις σκάλες, έμπαινε

στον θάλαμο που οδηγούσε στο πηγάδι και έβγαζε νερό με έναν κουβά. Αυτό αποδεικνύεται από τις ρηχές αυλακώσεις της πέτρας από την πλευρά του φρεατίου που προφανώς δημιουργήθηκαν από την τριβή του σχοινιού κατά την ανύψωση του γεμάτου με νερό κουβά μέχρι το φρεάτιο.

Η στάθμη του νερού δεν πρέπει να ξεπερνούσε το ύψος του ανοίγματος.

Η χρήση του πηγαδιού και του θαλάμου

Γιατί μοναδικό;•Σοφή επιλογή της θέσης του πηγαδιού

στην χαμηλότερη πλαγιά του λόφου και ψηλότερα από τους πρόποδες.

•Οι καλύτερες πηγές υπόγειου νερού βρίσκονται σε υπόγειους υδροφορείς αλλουβιακού τύπου, όπου άμμος, χαλίκι και λάσπη αποτίθενται από ποτάμια.

•Φρεάτια με πέτρινη κυκλική λιθοδομή είναι κατάλληλα για περιοχές με άμμο και χαλίκι και όπου τα υπόγεια ύδατα είναι κοντά στην επιφάνεια, για να μην ρυπαίνεται το νερό με λάσπη και χώμα.

Erythropotamos River

Evros River

Plotinopolis Metaltic sediments Plio-Pleistocene

Alluvium Holocene

Molassic rocks Tertiary

Limestones Up. Eocene

Rhodope Metamorphic Mass Paleogene

Igneous rocks Tertiary

Γεωλογικός χάρτης της περιοχής (I.G.M.E)

Γιατί μοναδικό;•Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και η

εξαιρετική κατασκευή δείχνουν προηγμένες επιστημονικές γνώσεις και εμπειρία στην υδραυλική τεχνολογία.

•Οι λαξευμένες στο χέρι ημικυκλικές πέτρες και γενικά η τεχνική και τέχνη της κατασκευής θα μπορούσε να οδηγείται και από την ανάγκη για λιγότερη συντήρηση.

Γιατί μοναδικό;•Η υπόγεια κατασκευή ήταν σημαντική για

την προστασία από διάφορες απειλές ρύπανσης και την ασφάλεια των υδάτινων πόρων σε περίπτωση πολιορκίας.

•Υπήρχε προφανώς πέτρινο κάλυμμα που σφράγιζε κατάλληλα το άνοιγμα του πηγαδιού επιφανειακά λόγω του υψηλού κινδύνου ρύπανσης των υπογείων υδάτων άμεσα από τις γύρω ανθρώπινες δραστηριότητες.

ΜειονεκτήματαΤα ίχνη αλλεπάλληλων καταστροφών της

πόλης από πυρκαγιές δείχνουν ότι το συγκρότημα ήταν ανεπαρκές και μη λειτουργικό στο να εξασφαλίσει πυροπροστασία στην ακρόπολη.

Συμπεράσματα•Το συγκρότημα πηγαδιού και θαλάμου της

Πλωτινούπολης αποτελεί μοναδικό μηχανικό έργο μεγάλης σημασίας για την υδραυλική αρχιτεκτονική.

•Καταδεικνύει πόσο σημαντική ήταν η προστασία, ασφάλεια και η αειφόρος χρήση των υδάτινων πόρων για τους ανθρώπους της ρωμαϊκής εποχής.

•Το μέγεθος του δείχνει ότι ανήκε σε δημόσιο κτίριο και ήταν μέρος των υποδομών ύδρευσης της πόλης, σταθμού στρατιωτικού και εμπορικού.

ΣυμπεράσματαΗ ανασκαφή βρίσκεται σε εξέλιξη και θα

ρίξει φως στον τρόπο ύδρευσης της πόλης και στην υδραυλική τεχνολογία των Ρωμαίων στην περιοχή.

Περαιτέρω έρευνα απαιτείται για την ακριβή αποτύπωση των υδραυλικών έργων και την πλήρη κατανόηση της

διαχείρισης των υδατικών πόρων στην ακρόπολη.