Διαχείριση Παραβατικής Συμπεριφοράς στο Σχολείο

Ημερίδα για τη σχολική βία

Μέγαρα, 3/4/13

Δρ. Ελένη Μπάλιου

Σχολική Σύμβουλος Αγγλικής Φιλολογίας

Είδη

• εξωτερικευμένες συμπεριφορές, λ.χ. επιθετικότητα, βία, βανδαλισμός, εκφοβισμός, παραβατικότητα, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών

• εσωτερικευμένες συμπεριφορές όπως, κατάθλιψη, απόσυρση, φοβίες, θυματοποίηση

• συμπεριφορές που συνδέονται με άλλα προβλήματα λ.χ. μαθησιακές δυσκολίες, υπερκινητικότητα, ψυχοπαθολογικές διαταραχές καθώς και άλλους τύπους αποκλίνουσας συμπεριφοράς.

Διαχείριση ή τροποποίηση;

• Όλα τα μοντέλα κινούνται πάνω στον άξονα

«δασκαλικός έλεγχος μαθητική αυτορρύθμιση» (Burden).

«τροποποίηση»

• το μοντέλο σχολικής πειθαρχίας, οφείλει να διαμορφώνει κατά το δοκούν τη σχολική συμπεριφορά

• δημιουργώντας συνθήκες που την ενισχύουν όταν αυτή είναι επιθυμητή

• και συνθήκες που την αποτρέπουν οσάκις είναι ανεπιθύμητη

• χρήση δασκαλικού ελέγχου

«διαχείριση»/1

• ο όρος είναι δυνατόν να στηρίζεται:

• α) στη νεομπιχεβιοριστική σχολή (M. Mahoney, F. Kanger και D. Meichenbaum),

• γνωστικό• ενεργητική συμμετοχή• αυτοέλεγχος• αυτορρύθμιση• έλεγχος συναισθηματικών κρίσεων• περιορισμένος δασκαλικός έλεγχος

«διαχείριση»/2

• β) στην πρόταση της ερευνητικής σχολής )• γ) στα μοντέλα της ψυχοδυναμικής (Dreikurs, Glasser) και της

ανθρωπιστικής σχολής (Rogers, Gordon)

• μαθητοκεντρικά • εστιάζουν στον εντοπισμό των αιτίων • αποβλέπουν στη διαμόρφωση της επιθυμητής

συμπεριφοράς μέσα από την καλλιέργεια:• της αυτογνωσίας• την ενδυνάμωση της προσωπικότητας • και την ανάπτυξη κοινωνικών και ακαδημαϊκών

ικανοτήτων

Αντιμετώπιση/1

• Α. οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται ειδική κατάρτιση.

• λειτουργούν με βάση: • την κείμενη εκπαιδευτική νομοθεσία• την υπάρχουσα συσσωρεμένη εμπειρία • το θεσμικό πλαίσιο να λειτουργεί αποτρεπτικά και γιατί

όχι ανατρεπτικά απέναντι στις σύγχρονες ψυχοπαιδαγωγικές αρχές. (Μπάλιου, 2004)

Αντιμετώπιση/2

• Β. Η ανίχνευση αιτίων δεν είναι πάντα δουλειά δική μας

• Γ. Το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του σχολείου • και ο ρόλος της οικογένειας

λειτουργούν πως; μονομερώς; (νομοθεσία, σχολική κουλτούρα)• βάλουν εναντίον του σχολικού κλίματος;• συμ-βάλουν στην επίλυση συγκρουσιακών καταστάσεων;• δια-βάλουν τα όντα που εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία;• ανα – βάλουν την ανάληψη πρωτοβουλιών και συλλογικής δράσης• κατά-βάλουν τις δυνάμεις του εκπαιδευτικού;• μετα –βάλουν ή και αλλοιώνουν το θετικό σχολικό κλίμα; • υπερ –βάλουν σε ότι αφορά τους τρόπους

πρόληψης/αντιμετώπισης προβληματικής συμπεριφοράς

Ενοχοποίηση της μαθητικής αταξίας

• η αταξία στο χώρο της σχολικής τάξης είναι κάτι αντίστοιχο με την αμαρτία στο χώρο της ηθικής τάξης

• σύμφωνα με την κρατούσα διδακτική κουλτούρα

ο κακός/ατελής/ανώριμος μαθητής έχει ανάγκη από χαλιναγώγηση η οποία επιτυγχάνεται μέσω των τιμητικών ποινών που είναι διορθωτικές παρεμβάσεις συμμόρφωσης

Αντιμετώπιση της μαθητικής αταξίας

ΠΟΙΝΕΣ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ• χρήση ποινολογίων προοδευτικής αυστηρότητας• σωματικές ποινές / ξυλοδαρμός• γονυκλισία• πολύωρη ανάγνωση• ασιτία• φυλάκιση• εγγραφή στον πίνακα ατιμώσεως

Τι ισχύει σήμερα

• παρατήρηση• επίπληξη• ωριαία απομάκρυνση• αποβολή• αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος (πδ 104/79,

άρθρο 27) ή • αλλαγή τμήματος/σχολείου (για την α/θμια, πδ 201 /98)

Συναισθηματική νοημοσύνη/1

Είναι

• Η ικανότητα του ατόμου :

• να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του

• να αντιμετωπίζει δημιουργικά τις αντιξοότητες

• να επιδεικνύει κατανόηση προς τους άλλους

Συναισθηματική νοημοσύνη/2

Ιδιότητες

• αυτογνωσία

• αυτοπεποίθηση

• αυτοέλεγχος (έλεγχος θυμού - άγχους κατάθλιψης)

• Ενδιαφέρον

• κατανόηση (πώς να υιοθετώ την οπτική του άλλου)

Πως μπορεί να προωθηθεί

βοηθούμε τα παιδιά:• να ηρεμούν από μόνα τους• να ελέγχουν τα αρνητικά τους συναισθήματα• να εντοπίζουν αισθήματα• να χρησιμοποιούν θετικές τεχνικές επικοινωνίας όπως:

– μηνύματα σε πρώτο πρόσωπο– μεθόδους επίλυσης διαφορών– τεχνικές ελέγχου των συναισθημάτων τους

παρέχουμε ως εκπαιδευτικοί υποστήριξη στο μαθητήθέτοντας ρεαλιστικούς στόχους:

– με σχολική ύλη κοντά στα ενδιαφέροντα και στα βιώματά τους– με μεθοδολογία που να ανταποκρίνεται στο μαθησιακό στυλ– με προσεγγίσεις επίλυσης προβλημάτων– με τεχνικές προσαρμοστικότητας

Πως μπορεί να προωθηθεί/2

• χτίζουμε την προσαρμοστικότητα και την αυτοεκτίμηση των μαθητών δουλεύοντας για μια σχολική κουλτούρα που επιτρέπει:

• ευκαιρίες για επιτυχία• ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων• προσφορά υπηρεσιών• ευκαιρίες συμμετοχικότητας• αίσθηση χρησιμότητας

Μοντέλα ψυχοδυναμικής και ανθρωπιστικής σχολής

• μαθητοκεντρικά

• προάγουν τις δασκαλομαθητικές σχέσεις

• βοηθούν και τις δυο πλευρές να επικοινωνούν ειλικρινά

Εξωτερικός έλεγχος στη σχολική πειθαρχία

Μπιχεβιοριστική Σχολή

(άσκηση εξωτερικού ελέγχου)

Μειωμένος εξωτερικός έλεγχος

• νεομπιχεβιοριστική σχολή

(αύξηση δυνατότητας αυτορρύθμισης μέσα από τον αυτοέλεγχο) (Το μοντέλο της χελώνας Robin )

• μοντέλο αυτοανάλυσης (Lovitt)

(αυτοπαρατήρηση – καταγραφή - αυτοαξιολόγηση-αυτοκαθορισμός της ενίσχυσης - αυτοενίσχυση)

Μοντέλο Πρόληψης Προβλημάτων (J. Kounin)

• Ripple effect =κυματοειδής επέκτααση της επίδρασης (Οι παρατηρήσεις του εκπαιδευτικού διαμορφώνουν τη

συμπεριφορά όλων)• Η παρατήρηση εντοπίζει και την παράβαση και τον

παραβάτη• Α) Γενική εποπτεία και ενημερότητα του τι συμβαίνει

μέσα στην τάξη• Β) Συγχρονική εποπτεία διαφορετικών περιστατικών• Γ) Ομαλότητα ροής διδακτικο-μαθησιακών

δραστηριοτήτων (σε χώρο-χρόνο)• Δ) Συνολική ενεργοποίηση μαθητών• Ε) Εξασφάλιση ενδιαφέροντος και ποικίλης εργασίας

Μοντέλο Αυτοελέγχου (B. Joyce και M. Weil)

• Ανάπτυξη αυτοελέγχου με εκούσια συμμετοχή του μαθητή

• Καταγραφή του προβλήματος, συνθήκες-μορφές ενίσχυσης –πρόγραμμα δράσης

• Καθορισμός άμεσων και απώτερων στόχων του προγράμματος δράσης

• Το πρόγραμμα δράσης τίθεται σε ενέργεια με αναγκαίες τροποποιήσεις πριν την έναρξη

Εσωτερικός έλεγχος στη σχολική πειθαρχία-αυτοέλεγχοςΜοντέλα ψυχοδυναμικής και ανθρωπιστικής σχολής

Μοντέλα αυτορύθμισης

• Κυριαρχεί η διαπροσωπική επικοινωνία εκπαιδευτικού-μαθητή

• Η παραβατική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα της απόρριψης και της τιμωρίας

Μοντέλο λογικών συνεπειών του Dreikurs

• Εντοπίζουμε τα εσωτερικά κίνητρα της παραβατικής συμπεριφοράς

Τα κίνητρα :εξασφάλιση προσοχήςεπίδειξη δύναμηςεπιδίωξη εκδίκησηςεκδήλωση συναισθημάτων κατωτερότητας

• Αναζητούμε τους λόγους και τους συζητούμε με το μαθητή• Καθορίζουμε την κύρωση ως λογική συνέπεια της πράξης• Επιβάλουμε τη λογική συνέπεια με θετική στάση• Συζητάμε στην τάξη μετατρέποντας τα ατομικά προβλήματα σε

ομαδικά

Μοντέλο επίλυσης προβλημάτων του Glasser

• Η προβληματική συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα λανθασμένων επιλογών στην προσπάθεια για κοινωνική αποδοχή και αναγνώριση. (κοινωνικός προσανατολισμός)

• Βοηθάμε το μαθητή να παραδεχτεί ότι έκανε λάθος• Συνειδητοποίηση από το μαθητή των κινήτρων• Αναζήτηση από το μαθητή αποδεκτών μορφών συμπεριφοράς οι

οποίες όμως θα ικανοποιούν τις βασικές τους ανάγκες• Ο μαθητής πρέπει να βοηθηθεί να κάνει ότι είναι: • πραγματικό• υπεύθυνο• δίκαιο

Μοντέλο πρόληψης προβλημάτων προβλημάτων / Glasser

Οι βασικές ανάγκες του ατόμου είναι:• Αγάπη (για τα παιδιά γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτό

που κάνουν)• Έλεγχος (έλεγχος των μεγάλων σε αντίθεση με τον

επιδιωκόμενο αυτοέλεγχο εκ μέρους των παιδιών)• Ελευθερία ( ελευθερία και αυτοδιάθεση οδηγούν στην

αυτονομία)• Χαρά (προϋπόθεση ψυχικής ισορροπίας αλλά και

μάθησης)• Η μετάβαση από την καθοδήγηση και τον έλεγχο προς

την ελευθερία θα πρέπει να γίνεται σταδιακά.

Μέτρα που προτείνονται από τον Glasser για την κατάκτηση των παραπάνω αναγκών

Ομαδοσυνεργατικό σύστημα οργάνωσης της τάξης

– αίσθημα του ανήκειν – αίσθημα αποδοχής– ευχαρίστηση– μάθηση-πρόκληση

Το Προληπτικό Μοντέλο της Γενικής Συνέλευσης (Glasser)

Η τάξη ως υπεύθυνη αυτοπειθαρχούμενη ομάδα

• Δημιουργία κλίματος συμμετοχής• Παρουσίαση – αναλυτική περιγραφή του προβλήματος• Αξιολόγηση συμπεριφοράς από τους ίδιους τους

μαθητές• Επιλογή εναλλακτικών λύσεων• Δημόσια δέσμευση για τήρηση εναλλακτικής λύσης• Αξιολόγηση συμπεριφοράς μαθητών από όλη την τάξη

1. Δημιουργία κλίματος συμμετοχής

Όλα τα μέλη της σχολικής ομάδας ενθαρρύνονται να διατυπώσουν τις προσωπικές τους απόψεις. Κρίσεις και αξιολογήσεις που αφορούν πρόσωπα ή απόψεις που ακούστηκαν δεν επιτρέπονται.

2. Παρουσίαση – αναλυτική περιγραφή του προβλήματος

• Οι μαθητές ή ο εκπ/κός παρουσιάζουν το πρόβλημα και ζητούν να συζητηθεί

• Γίνεται πλήρης περιγραφή και εντοπίζονται οι συνέπειες

• Δεν ζητείται αιτιολόγηση της συμπεριφοράς.

3. Αξιολόγηση συμπεριφοράς από τους ίδιους τους μαθητές

• Οι μαθητές εντοπίζουν τις αρχές που διέπουν την πράξη

• Επιλέγουν να αιτιολογήσουν μορφές μελλοντικής συμπεριφοράς

4. Επιλογή εναλλακτικών λύσεων

• Οι μαθητές αναλύουν με περισσότερες λεπτομέρειες τις εναλλακτικές μορφές συμπεριφοράς που μπορούν να υιοθετήσουν μελλοντικά και περιγράφουν τις αρχές που διέπουν κάθε εναλλακτική λύση

5. Δημόσια δέσμευση για την τήρηση εναλλακτικής λύσης

Οι μαθητές δηλώνουν δημόσια ποια από τις εναλλακτικές λύσεις που παρουσίασαν στην προηγούμενη φάση θα ακολουθήσουν στο μέλλον σε ανάλογη περίπτωση

6. Αξιολόγηση συμπεριφοράς

• Μετά την παρέλευση προσυμφωνημένου χρονικού διαστήματος η συνέλευση τάξης αξιολογεί τη συμπεριφορά των μαθητών που είχαν παρουσιάσει πρόβλημα και είχαν δημόσια υποσχεθεί να ακολουθούν στο εξής αποδεκτούς τρόπους επίλυσης των κοινών τους προβλημάτων.

Δυο προσεγγίσεις άσκησης πειθαρχίας

1. Επαγωγική• Εσωτερικός έλεγχος συμπεριφοράς.

• Περισσότερες πιθανότητες ελέγχου του άγχους

• Αμοιβή αποδεκτών μορφών συμπεριφοράς.

• Αγνόηση ανεπιθύμητων μορφών συμπεριφοράς.

• Προαγωγή διαδικασιών ταύτισης και μίμησης.

• Υπογραμμίζεται η υπευθυνότητα και ο ρόλος του παιδιού στην εξέλιξη της συμπεριφοράς του

• Η παράβαση επανορθώνεται με ενέργεια του παιδιού

• Ενθαρρύνονται πρωτοβουλίες αυτοελέγχου

• Δεν γίνεται χρήση τιμωρίας όταν το παιδί αναλαμβάνει πρωτοβουλίες επανόρθωσης

2. Ευαισθητοποίησης• Εξωτερικός έλεγχος συμπεριφοράς από

ενήλικο άτομο-τιμωρό. Χρήση φυσικών ποινών, λεκτική αποδοκιμασία, απειλές, ταπείνωση. Προσωπικές επιθέσεις.

• Ευαισθητοποίηση του παιδιού στον εξωτερικό κίνδυνο τιμωρίας.

• Οι αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς αγνοούνται.

• Οι ανεπιθύμητες μορφές συμπεριφοράς τιμωρούνται.

• Απομακρύνεται ο μαθητευόμενος από τον φορέα κοινωνικοποίησης.

• Επικέντρωση της συμπεριφοράς στα ορατά σημεία ου παραπτώματος.

• Τιμωρητική δράση και αποφυγή λόγου.

• Άμεση επίθεση και έγκαιρη τιμωρία.

• Δεν τονίζεται η επανόρθωση της συμπεριφοράς.

Μοντέλα ανθρωπιστικής σχολής

Αρχές• στόχος η αυτοπραγμάτωση του μαθητή• πραγματοποιείται μέσα σε ένα σχολείο ελεύθερης

έκφρασης• σχολείο διευκολυντής της γνώσης για να φτάσουμε με

αυτή στην αυτοπραγμάτωση• καθηγητής alter-ego του μαθητή• μαθητής ερευνητής – μέτοχος και συμμέτοχος• το σχολείο όργανο ικανοποίησης των αναγκών του

κοινωνικοποιημένου ατόμου• παιδοκεντρικό και αντιαυταρχικό σχολείο

ROGERS (Μη κατευθυνόμενο μοντέλο)

• Η παιδοκεντρικότητα επιδρά θετικά στην αυτογνωσία του ατόμου

• Δημιουργία κλίματος και προγραμματισμός (ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων του μαθητή

• Διερεύνηση του προβλήματος• Σχηματισμός ολοκληρωμένης αντίληψης (αιτιολογική

θεώρηση της κατάστασης)• Προγραμματισμός και λήψη αποφάσεων• Σύνθεση προσέγγισης

GORDON(μοντέλο αποτελεσματικότητας)

• δύναμη της εκπαιδευτικής παρέμβασης είναι η καλή σχέση εκπαιδευτικών-μαθητών.

• χαρακτηριστικά σχέσεων• σχέσεις ανοικτές(openness)• σχέσεις φροντίδας (caring)• σχέσεις αλληλεξάρτησης (interdependence)• σχέσεις διάκρισης (separateness)• σχέσεις αμοιβαιότητας (mutual needs meeting)

Γενικές αρχές για τον εκπαιδευτικό

– Προσωπικός τόνος στην επικοινωνία(εγώ)– Αναφέρεται στο τώρα και όχι στο τότε– Ενθαρρύνει το μαθητή να κάνει αξιολογική αποτίμηση

της συμπεριφοράς του( Σε τι ωφελεί αυτό που κάνεις τώρα;)

– συνεργαζόμενος με το μαθητή καταστρώνει μικρής διάρκειας σχέδια δράσης

– παρακολουθεί ανατροφοδοτεί την υλοποίηση – δεν αποδέχεται δικαιολογίες– δεν τιμωρεί ποτέ– δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια– παρέχει ποικιλία επιλογών (choice theory) άτομικής

αυτορρύθμισης ή συλλογικής διαπραγμάτευσης.

Ας μη λησμονούμε

• Οι απαγορεύσεις δημιουργούν επιθυμίες

• Οι ποινές δεν επιλύουν προβλήματα

• Η τιμωρητική αγωγή τροφοδοτεί την απειθαρχία

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!!!