Μία πρόταση για τη διδασκαλία ολόκληρουλογοτεχνικού έργου στο σχολείο

Η λογοτεχνία …• «είναι μια πόρτα ανοιχτή./Πολλοί κοιτάζουν μέσαχωρίς να βλέπουν / τίποτακαι προσπερνούνε. Όμωςμερικοί / κάτι βλέπουν, τομάτι τους αρπάζει κάτι / καιμαγεμένοι πηγαίνουνε ναμπουν.»

• Το λογοτεχνικό βιβλίο είναιένας κόσμος μυστικός, πουκαλεί τον αναγνώστη να τονανακαλύψει.

Ορχάν Παμούκ:

«Η λογοτεχνία αποτελείέναν αποκαλυπτικόκαθρέφτη μέσα απότον οποίο ο άνθρωποςκατακτά τηναυτογνωσία του κιαναγνωρίζει τιςαντιφάσεις, τις πλάνεςκαι τα αδιέξοδά του».

Η ανάγνωση ως ιεροτελεστίαΝτανιέλ Πενάκ:

• «Αυτή η ξαφνική ανακωχή μετά το σαματάτης μέρας, αυτή η συνάντηση πέρα απόκάθε συγκυρία, αυτή η στιγμή ευλαβικήςσιωπής πριν απ’ τα πρώτα λόγια τηςαφήγησης, η φωνή μας (επιτέλους,αληθινή), η τελετουργία των επεισοδίων»αποτελεί «μιαν επιστροφή στον μοναδικόπαράδεισο που αξίζει: την οικειότητα».

Η ανάγνωση ενός ολόκληρου βιβλίου

• Η συνεχής εναλλαγή τωνκειμένων καταστρέφει τημυσταγωγία, διασπά τηναυτοσυγκέντρωση, δενευνοεί τη διατήρηση τουνήματος της αφήγησης καιτην προσήλωση στη δομή,πλοκή κι εξέλιξη τηςιστορίας.

Προς μια νέα αντίληψη τηςδιδασκαλίας του μαθήματος

Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίαςεντάσσεται δυναμικά στην Α΄Λυκείου με τα νέα Π.Σ.

ΠρότασηΝίκος Θέμελης, Η αναζήτηση

"Έξι αφηγήσεις γύρω από μια μυθιστορία"

ΚριτήριαΚριτήρια επιλογήςεπιλογής

nn ΜέσαΜέσα απόαπό τιςτις αναζητήσειςαναζητήσεις ενόςενός κεντρικούκεντρικούήρωαήρωα,, καταγράφεταικαταγράφεται ολόκληρηολόκληρη ηηανθρώπινηανθρώπινη περιπέτειαπεριπέτεια γιαγια τηντην αναζήτησηαναζήτησητηςτης ευτυχίαςευτυχίας καικαι τηςτης αυτοπραγμάτωσηςαυτοπραγμάτωσης..

•• ΠαρουσιάζονταιΠαρουσιάζονται βαθύταταβαθύτατα ανθρώπινοιανθρώπινοιχαρακτήρεςχαρακτήρες,, άνδρεςάνδρες καικαι γυναίκεςγυναίκες,, οιοιοποίοιοποίοι,, ακολουθώνταςακολουθώντας τουςτους δρόμουςδρόμους τουτουκόσμουκόσμου,, αγωνίζονταιαγωνίζονται νανα εδραιώσουνεδραιώσουν καικαινανα περιχαρακώσουνπεριχαρακώσουν τηντην παρουσίαπαρουσία τουςτουςστηστη ζωήζωή..

•• ΈχειΈχει,, ακόμαακόμα,, πρωτότυπηπρωτότυπη απόαπόαφηγηματικήςαφηγηματικής σκοπιάςσκοπιάς πλοκήπλοκή::έξιέξι πρωτοπρόσωπεςπρωτοπρόσωπες αφηγήσειςαφηγήσειςαποτυπώνουναποτυπώνουν τηντην ιστορίαιστορία ενόςενός ΈλληναΈλληνααπόαπό τατα ΖαγοροχώριαΖαγοροχώρια..

Στόχοι διδασκαλίας• Η γνωριμία με μια μεταιχμιακήεποχή (τέλη 19ου κι αρχές 20ουαιώνα)

Το βιβλίο αποτελεί την τοιχογραφία μιαςεποχής κι αποτυπώνει ανάγλυφα όλες τιςαντινομίες που την συνθέτουν καικαθορίζουν την ελληνική ταυτότητα καικοινωνία.

ΗΗ εμβάθυνσηεμβάθυνση σεσε ένανέναν πολυσύνθετοπολυσύνθετοχαρακτήραχαρακτήρα

uu ΟΟ ήρωαςήρωας,, μεμε ανήσυχοανήσυχο πνεύμαπνεύμα καικαιπολύπαθηπολύπαθη ψυχήψυχή,, εκτελείεκτελεί πολλαπλέςπολλαπλέςδιαδρομέςδιαδρομές στοστο χώροχώρο καικαι τοτο χρόνοχρόνο,,αναζητώνταςαναζητώντας τηντην ταυτότητάταυτότητά τουτου καικαιπροσπαθώνταςπροσπαθώντας νανα αφήσειαφήσει κάτικάτι στέρεοστέρεο σεσεέναένα διαρκώςδιαρκώς μεταβαλλόμενομεταβαλλόμενο ιστορικόιστορικό καικαιανθρώπινοανθρώπινο τοπίοτοπίο..

ΗΗ μετάγγισημετάγγιση τουτου φιλοσοφικούφιλοσοφικούπροβληματισμούπροβληματισμού

•• ΗΗ ρευστότηταρευστότητα καικαι ηη πολλαπλότηταπολλαπλότητα τωντωνανθρωπίνωνανθρωπίνων πραγμάτωνπραγμάτων

•• ΔενΔεν υπάρχειυπάρχει μιαμια καικαι μοναδικήμοναδικήπραγματικότηταπραγματικότητα,, αλλάαλλά τατα πράγματαπράγματαμπορείμπορεί νανα είναιείναι έτσιέτσι όπωςόπως τατα βλέπουμεβλέπουμεκαικαι τατα ζούμεζούμε,, μπορείμπορεί νανα είναιείναι καικαι αλλιώςαλλιώς..

• Η ανάδειξη των ποικίλων αφηγηματικώντεχνικών και της ρέουσας γλώσσας τουσυγγραφέως.

Προγραμματισμός

n Προτείνεται η ανάγνωση στην τάξη καιστο σπίτι και στη συνέχεια η συζήτησηστην τάξη.

Οι πολλαπλές ωφέλειες της οργανικής καιδυναμικής ένταξης στη διδακτική πράξη

n Ανάγνωση και επεξεργασία στο σχολείοσε συνεχόμενο δίωρο, κατά ενότητεςκαι με φύλλο εργασίας.

n Ομαδοσυνεργατική εργασία

n Σύνθεση σε ολομέλεια

ΧρονοδιάγραμμαΧρονοδιάγραμμα διδασκαλίαςδιδασκαλίαςnn 11οο δίωροδίωρο:: ΠροσέλκυσηΠροσέλκυση τουτου ενδιαφέροντοςενδιαφέροντος τωντωνμαθητώνμαθητών μεμε τιςτις προσδοκίεςπροσδοκίες πουπου τουςτουςδημιουργείδημιουργεί οο τίτλοςτίτλος,, αδρομερήςαδρομερής παρουσίασηπαρουσίασητουτου ιστορικούιστορικού πλαισίουπλαισίου καικαι εισαγωγικάεισαγωγικά στοιχείαστοιχείαγιαγια τοτο συγγραφέασυγγραφέα καικαι τοτο έργοέργο τουτου..

nn ΕπόμεναΕπόμενα 66 περίπουπερίπου δίωραδίωρα:: ανάγνωσηανάγνωση καικαιεπεξεργασίαεπεξεργασία τωντων έξιέξι ««φωνώνφωνών»» τουτουμυθιστορήματοςμυθιστορήματος..

nn 22 τελευταίατελευταία δίωραδίωρα:: τελικήτελική σύνθεσησύνθεση,, συζήτησησυζήτηση,,εργασίεςεργασίες..

ΦύλλαΦύλλα εργασίαςεργασίαςΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

•Ποιο είναι το βασικό θέμα;

•Πώς συσχετίζεται ο τίτλος μετο περιεχόμενο του βιβλίου;

ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ – ΣΚΗΝΙΚΟ

n Σε ποιους γεωγραφικούς χώρουςεξακτινώνεται η αφήγηση και ποιο το νήμαπου τους δένει;

n Σε ποιες χρονικές φάσεις συμβαίνουν ταθεμελιακά γεγονότα και πώς συνδέεται ηΙστορία με την προσωπική μοίρα τωνκυριοτέρων ηρώων;

n Ποιες λεπτομέρειες του σκηνικού τονίζει οσυγγραφέας και γιατί; Τι ατμόσφαιραδημιουργούν;

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΛΟΚΗ

n Ποια τα μέρη του μυθιστορήματος καιπώς συνδέονται μεταξύ τους;

n Σε ποια σημεία του βιβλίου έχουμεσυγκρούσεις και κορυφώσεις;

n Γιατί ο συγγραφέας εισάγει τομεταφυσικό στοιχείο στο τέλος;

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

• Πώς σκιαγραφείται ο χαρακτήρας τουπρωταγωνιστή, Νικολή-εφέντη; Εξελίσσεταιστο έργο ή παραμένει σταθερός;

• Ποια η ψυχογραφία του;• Ποιοι άλλοι χαρακτήρες υπάρχουν στομυθιστόρημα και πώς συμβάλλουν στηναληθοφάνεια της αφήγησης;

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

• Ποιος αφηγείται και σε ποιο/α πρόσωπο/α;Συμμετέχει στα συμβάντα;

• Ποιες εναλλαγές της οπτικής γωνίαςπαρατηρούνται και ποιος ο ρόλος τους;

• Πώς προχωρεί ο χρόνος της αφήγησης;Ευθύγραμμα ή με αναχρονίες;

• Υπάρχουν αφηγηματικά κενά; Πώςενώνονται τελικά τα νήματα της αφήγησης;

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

n Πώς θα περιγράφατε τη γλώσσα καιτην επιλογή του λεξιλογίου;

n Ποιες εικόνες σάς εντυπωσίασαν;Ποιοι άλλοι εκφραστικοί τρόποιπροσδίδουν αμεσότητα στη γραφή;

ΗΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙΚΑΙ ΗΗ ΓΝΩΜΗΓΝΩΜΗ ΣΑΣΣΑΣ

nn ΠοιαΠοια μηνύματαμηνύματα ήή αξίεςαξίες γιαγια τητη ζωήζωή σαςσας,, σαςσαςπρόσφερεπρόσφερε τοτο βιβλίοβιβλίο;;

nn ΔιαβάσατεΔιαβάσατε κάποιακάποια κριτικήκριτική;; ΣυμφωνείτεΣυμφωνείτε μεμεαυτήναυτήν;; ΑνΑν γράφατεγράφατε εσείςεσείς μίαμία,, μεμε ποιαποιαεπιχειρήματαεπιχειρήματα θαθα ενθαρρύνατεενθαρρύνατε τουςτους φίλουςφίλουςσαςσας στηνστην ανάγνωσήανάγνωσή τουτου;;

nn ΠοιεςΠοιες ιστορικέςιστορικές,, κοινωνικέςκοινωνικές καικαι πολιτικέςπολιτικέςαναφορέςαναφορές υποδεικνύουνυποδεικνύουν τηντην εποχήεποχή στηνστηνοποίαοποία αναφέρεταιαναφέρεται;;

nn ΜεταθέστεΜεταθέστε τηντην έμπνευσήέμπνευσή σαςσας απόαπό τοτο βιβλίοβιβλίοαυτόαυτό σεσε μιαμια άλληάλλη μορφήμορφή τέχνηςτέχνης,, ππ..χχ..ζωγραφικήζωγραφική,, ποίησηποίηση,, δραματοποίησηδραματοποίηση..

Η διαθεματική προσέγγιση

l Λογοτεχνία (μύθος, θεωρία της αφήγησης,σημειολογία, πλοκή)

l Γλώσσα (ύφος, εκφραστικά μέσα, εικόνες,λεξιλόγιο, παραγωγή λόγου)

l Ιστορία (ο ελληνισμός στα τέλη 19ου αιώνα –αρχές 20ου)

l Φιλοσοφία (έρωτας, ζωή, θάνατος, ταυτότητα)l Ψυχολογία (εσωτερικές συγκρούσεις, διλήμματα)l Τέχνη (μετασχηματισμός σε ποίηση, ζωγραφική,κλπ)

ΑγάθηΓεωργιάδου