Εισαγωγή στη δραματική ποίηση

Γ΄ Γυμνασίου, Ευριπίδη, Ελένη

Εμμανουέλα Διακοσάββα, Φιλόλογος M.Sc.

Είδη αρχαίου ελληνικού ποιητικού λόγου

Ποιητικός λόγος

Έπος(8ος αι.π.Χ.)

Λυρική ποίηση(6ος αι. π.Χ.)

Δράμα(5ος αι. π.Χ.)

Είδη αρχαίου ελληνικού πεζού λόγου

Πεζός λόγος

Ιστοριογραφία

(5ος αι. π.Χ.)

Ρητορεία(4ος. π.Χ.)

Φιλοσοφία(4ος αι.π.Χ.)

Στοιχεία που αποτελούν το δράμα

•Επικό στοιχείο (λόγος)

+

•Λυρικό στοιχείο (μουσική)

•Δράμα (συνδυασμός

των δύο στοιχείων)<δράω-δρώ=πράττω,

αναπαριστώ

•προορίζεται για παρά

σταση

Γένεση/Προέλευση του δράματος

Το δράμα προήλθε από τις θρησκευτικές τελετές που γίνονταν προς τιμήν του

θεού Διόνυσου, ο οποίος συνδεόταν με τη βλάστηση, τη γονιμότητα, το κρασί, τη μέθη, τη διασκέδαση, τις μυστηριώδεις

παραγωγικές δυνάμεις της φύσης

Χαρακτηριστικά της διονυσιακής λατρείας

Έκσταση (ιερή μανία < εξίσταμαι= βγαίνω από τον εαυτό μου και επικοινωνώ με το θεό)

Θεοληψία (κατοχή από το πνεύμα του θεού < θεός+λαμβάνω)

Ενθουσιασμός (έμπνευση, < εν+θεός) Μίμηση Μεταμφίεση σε Σατύρους, δηλαδή

στους ζωόμορφους ακόλουθους του Διονύσου

Διθύραμβος

Ύμνος στο θεό Διόνυσο που τραγουδούσαν οι ακόλουθοι του.

Το περιεχόμενό του ήταν σχετικό με τη ζωή και τις περιπέτειες του Διόνυσου.

Χορός 50 χορευτών, μεταμφιεσμένων σε τράγους και Σατύρους εκτελούσε κυκλικά το διθύραμβο.

Αρχικά ήταν αυτοσχέδιος και άτεχνος. Αργότερα απέκτησε τεχνική μορφή.

Αρίων ο Μηθυμναίος Συνέθεσε πρώτος διθυράμβους Έδωσε στο διθύραμβο τεχνική,

λυρική και αφηγηματική μορφή Θεωρείται «ευρετής του τραγικού

τρόπου»

Θέσπις Στάθηκε απέναντι από το χορό και

άνοιξε διάλογο μαζί του Εισάγει τον πρώτο υποκριτή, δηλ.

ηθοποιό < υποκρίνομαι=αποκρίνομαι

Συνδυάζει το επικό στοιχείο (=λόγος) με το λυρικό (=μουσική) κι έτσι δημιουργείται η τραγωδία < τράγων ωδή

Τόπος-Χρόνος και συνθήκες ανάπτυξης της τραγωδίας

Αθήνα, 5ος αι. π.Χ. , χρυσός αιώνας Περικλή

Δημοκρατικό πολίτευμα (κλίμα διαλόγου, ελευθερίας και ισοτιμίας)

Η Αθήνα μετά τους περσικούς πολέμους διαθέτει μεγάλη ισχύ, δόξα και αποτελεί σπουδαίο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο κέντρο.

Δραματικοί αγώνες-γιορτές

Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια (νέες τραγωδίες)

Λήναια (νέες τραγωδίες) Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια

(επαναλήψεις παλαιότερων τραγωδιών) Ανθεστήρια (αρχικά δε διδάσκονταν

δράματα, προστέθηκαν αργότερα)

Κρατική μέριμνα-διοργάνωση δραματικών αγώνων

Επιλογή ποιητών (τρεις που διαγωνίζονταν με τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα)

Επιλογή χορηγών, πλουσίων πολιτών που αναλάμβαναν να καλύψουν όλα τα έξοδα της παράστασης (χορός, χοροδιδάσκαλος, ενδυμασία, μάσκες κτλ.)

Επιλογή κριτών (10, ένας από κάθε φυλή) Απονομή βραβείων (στεφάνια κισσών)

στους νικητές, ποιητές και χορηγούς σε επίσημη τελετή

Αναγραφή των ονομάτων των νικητών ποιητών, χορηγών, ηθοποιών σε πλάκες (διδασκαλίες) και κατάθεση αυτών στο δημόσιο αρχείο

Μνημείο Λυσικράτους/ Αντίγραφο Εδιμβούργο

Το κοινό των δραματικών αγώνων

Αθηναίοι, μέτοικοι, ξένοι, γυναίκες Επιδοκιμάζει ή αποδοκιμάζει Διάρκεια δραματικών αγώνων → τρεις

μέρες Δωρεάν εισιτήρια στους άπορους

πολίτες από τον Περικλή και έπειτα (θεωρικά)

Το θέατρο → μέγιστο μάθημα παιδείας και δημοκρατίας

Αρχαίο Θέατρο - Αρχιτεκτονική

Αρχαίο Θέατρο - Αρχιτεκτονική

Βασικά μέρη

Κυρίως θέατρο (κοίλον) → θεατές ημικυκλικό, αμφιθεατρικό

Ορχήστρα → χορόςκυκλικό μέρος

Σκηνή → ηθοποιοίορθογώνιο μέρος με ειδικό χώρο για αλλαγή σκηνογραφίας και ενδυμασίας

Πάροδος-Πάροδοι Πάροδος είναι το

πρώτο τραγούδι που λέει ο χορός με την είσοδο του στην ορχήστρα, όπου παίρνει τη θέση του

Πάροδοι → είναι οι δύο διάδρομοι δεξιά και αριστερά της σκηνής

δεξιά → το πρόσωπο έρχεται από την πόλη ή το λιμάνι

αριστερή → το πρόσωπο έρχεται από τους αγρούς ή από άλλη χώρα

Θεατρικά μηχανήματα

Εκκύκλημα → τροχοφόρο δάπεδο στο οποίο παρουσίαζαν ομοιώματα νεκρών

Γερανός/αιώρημα → ανυψωτική μηχανή για τον από μηχανής θεό

Βροντείο → μηχανή αναπαραγωγής βροντής/αστραπής

Περίακτοι → ξύλινοι δοκοί για αλλαγή της σκηνογραφίας

Θεατρικά μηχανήματα

εκκύκλημα, μηχανή/αιώρημα

Επίδαυρος

Έφεσος

Έφεσος

Δωδώνη

Χορός 50 άτομα με το διθύραμβο, 12 με τον

Αισχύλο, 15 με το Σοφοκλή Μπαίνει στην ορχήστρα από τη δεξιά

πάροδο, χωρισμένος σε δύο ημιχόρια Ομοιόμορφη ενδυμασία, απλούστερη

από αυτή των υποκριτών Ο κορυφαίος διαλέγεται με τους

υποκριτές Εκφράζει την κοινή γνώμη ή την άποψη

του ποιητή Ο χορός των περισσοτέρων τραγωδιών

αποτελείται από γυναίκες ή γέροντες

Χορός

Υποκριτές Πρώτος υποκριτής με το Θέσπη, δεύτερος

με τον Αισχύλο, τρίτος με το Σοφοκλή Υποδύονταν όλα τα πρόσωπα της

τραγωδίας Ήταν μόνο άνδρες, επαγγελματίες,

έπαιρναν μισθό Φορούσαν προσωπεία (μάσκες),

μακιγιάρονταν (ψιμύθιο) και ντύνονταν με μεγαλοπρεπή ρούχα

Φορούσαν κοθόρνους, παπούτσια με πολύ ψηλά τακούνια, που ήταν ίδια στο δεξί και το αριστερό πόδι και έτσι έδειχναν μεγαλόσωμοι

Προσωπεία

Υποκριτές, Ευριπίδη, Ελένη

Ορισμός της τραγωδίας

Κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας

Τραγωδία

Επικό μέρος

(διαλογικό)

Πρόλογος (χρήσιμες πληροφορίες για τόπο, χρόνο,

πρόσωπα, υπόθεση)

Επεισόδια (2-5,σαν τις πράξεις του σημερινού θεάτρου, προωθούν την υπόθεση)

Έξοδος (τελευταίο τμήμα της τραγωδίας, λύση του

δράματος)

Λυρικό μέρος(μουσικοχορευτι

κό)

Πάροδος (πρώτο τραγούδι του χορού με την είσοδό του

στην ορχήστρα)

Στάσιμα (ακολουθούν κάθε επεισόδιο από το οποίο συνήθως εμπνέονται

θεματικά)

Άλλα άσματα (κομμοί: θρηνητικά τραγούδια,

μονωδίες: ένας υποκριτής+χορός, διωδίες: δύο

υποκριτές+χορός)

Κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας

Μύθος(υπόθεση της τραγωδίας)

Ήθος (χαρακτήρας των προσώπων)

Λέξη(εκφραστικά μέσα της

τραγωδίας)

Διάνοια(ιδέες, σκέψεις,

κοσμοθεωρία των προσώπων)

Μέλος(μελωδία, μουσική

επένδυση της τραγωδίας)

Όψη(ό,τι βλέπουμε σε μια

παράσταση, σκηνογραφία,

ενδυμασία, μάσκες, κόθορνοι)

Χρήσιμοι δραματικοί όροι

Φόβος → αγωνία, ανησυχία των θεατών για την τύχη του ήρωα

Έλεος → συμπάθεια των θεατών προς τον πάσχοντα ήρωα, κατανόηση των παθημάτων του

Κάθαρση → έρχεται στο τέλος της τραγωδίας, όταν ο θεατής λυτρώνεται από τον έλεο και το φόβο, εξαγνίζεται και φεύγει από το θέατρο πνευματικά και ηθικά καλύτερος

Περιπέτεια → μεταστροφή της τύχης των ηρώων από την ευτυχία στη δυστυχία και το αντίθετο

Αναγνώριση → μετάβαση του ήρωα από την άγνοια στη γνώση (λεκτική, με τεκμήρια)

Τραγική ειρωνεία → η γνώση των θεατών και η άγνοια των πρωταγωνιστών της τραγωδίας

Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί

Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί

Αισχύλος (525-

456π.Χ.)«του

ύψους»

Σοφοκλής (496-

406/5π.Χ.)

«του κάλλους»

Ευριπίδης (485-

406π.Χ.)«του

πάθους»

Αισχύλος

Ευριπίδης, ο τραγικότατος πάντων

Ευριπίδης (Βίος) Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα, καταγόταν από το

σημερινό Χαλάνδρι Ποικίλα ενδιαφέροντα (αθλητισμός, ζωγραφική,

μουσική, φιλοσοφία) Ζει την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου Επηρεάζεται από τις νέες ιδέες των σοφιστών

(Πρωταγόρα, Αναξαγόρα) και του Σωκράτη Όσο ζούσε δεν έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από το

κοινό, λόγω των ριζοσπαστικών του ιδεών (κέρδισε νίκη μόνο 4 φορές)

Ήταν τύπος αντικοινωνικός, εσωστρεφής, με λίγους φίλους, απείχε από τα πολιτικά/κοινωνικά δρώμενα της εποχής

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε στη Μακεδονία, κοντά στο βασιλιά Αρχέλαο

Το πρόσωπό του συνδέθηκε με ανεκδοτολογία, σατιρίστηκε ιδιαίτερα από τον Αριστοφάνη

Ευριπίδης (έργο) Άλκηστη (Ευριπίδη)  (438 π.Χ) Ίων (Ευριπίδη)  (418/7 π.Χ.) Ανδρομάχη (Ευριπίδη)  (425 π.Χ.) Βάκχες (Ευριπίδη)  (406 π.Χ.) Εκάβη (Ευριπίδη)  (426/424 π.Χ.) Ελένη (Ευριπίδη)  (412 π.Χ.) Ηλέκτρα (Ευριπίδη)  (417 ή 413 π.Χ.) Ηρακλής  (417 π.Χ.) Ηρακλείδες (Ευριπίδη)  (430 π.Χ.) Ικέτιδες (Ευριπίδη)  (424 π.Χ.) Ιππόλυτος (Ευριπίδη)  (428 π.Χ.) Ιφιγένεια η εν Αυλίδι (Ευριπίδη)  (406 π.Χ.) Ιφιγένεια η εν Ταύροις (Ευριπίδη)  (413-12 π.Χ.) Κύκλωπας (Ευριπίδη) (410 π.Χ.) Μήδεια (Ευριπίδη)  (431 π.Χ Ορέστης (Ευριπίδη) (408 π.Χ.) Ρήσος (Ευριπίδη)  (408 π.Χ.) Τρωάδες (Ευριπίδη) (415 π.Χ.) Φοίνισσαι (Ευριπίδη)  (409-8 π.Χ.)

Ευριπίδη, Μήδεια

Ευριπίδη, Τρωάδες

Ευριπίδη, Ιφιγένεια εν Ταύροις

Ευριπίδη, Ελένη

Χαρακτηριστικά της ποιητικής τέχνης του Ευριπίδη

Απεικονίζει με μεγάλη δύναμη τους χαρακτήρες (ανδρικούς, γυναικείους) και υποβάλλει σε κριτικό έλεγχο ακόμα και τους θεούς

Δίνει έμφαση στα διαλογικά/αφηγηματικά μέρη Μειώνει τα χορικά μέρη και υποβαθμίζει την

παρουσία του χορού Καινοτομίες στη μουσική Αυξάνει τις μονωδίες των ηθοποιών Παρουσιάζει με ανθρώπινες διαστάσεις τους

μυθικούς ήρωες Εμπνέεται από τη μυθική παράδοση, διασκευάζει

ωστόσο το μύθο Ενισχύει τα μέσα εντυπωσιασμού στο θέατρο (κατά

κανόνα κλείνει τις τραγωδίες του με χρήση από μηχανής θεού)

Το θέατρό του είναι οικείο και συνάμα πικρό