Post on 29-Jul-2015
αφιερωμα/45
Θανάσης Καλόμαλος
Το ’21 κι η αλήθεια
Το κάστρο της Χαλκίδας πριν γκρεμιστεί (από παλιά γκραβούρα)
Τη συνεισφορά του Σκαρ ίμπ α ως λο γ ο τέχ ν η σ τα νεο ελλην ικά γράμματα θα πρέπει να τη ν απ οτιμήσουν ά λλο ι α ρμοδ ιό τερ ο ι, κ ι αυ τό ισ χύε ι φυσ ικά κα ι γ ια : «Το ’21 κα ι η α λή θ ε ια ». Ε κείνο όμως που πρέπει να σημειώ σω σ χ ετικά ε ίνα ι ό τ ι η λα ϊκ ίζο υ σ α γλώ σσα του Σκαρ ίμπ α ε ίν α ι πολύ π ερ ισ σότερο απ ομίμηση τη ς γλώ σσας τω ν αγω ν ισ τώ ν του ’21 παρά τη ς «δ η μ ο τ ική ς» του Ψυχάρη κα ι τω ν ά λλω ν α στώ ν τη ς δ ιασποράς, γ ια τους οπ οίους δ εν ξέρω αν ε ίχ ε μ ε γ α λύ τερη εκ τ ίμη σ η απ όση δ εν ε ίχ ε γ ια το ν Κοραή. Η γλω σσ ική αυτή απομίμηση δ εν φ υτρώ νει α ν εξά ρ τη τη κα ι α υθύπ αρκτη ' συνο δεύ ετα ι από μ ια δυσπισ τ ία κ ι εχ θ ρ ό τη τα εν τελ ώ ς παρόμοια μ ε κε ίνη τω ν αγω ν ισ τώ ν του ’21 προς τους προφεσσόρους κα ι τους πάσης φύσεω ς καλαμαράδες, κ ι από μ ια ν επι- δ ε ιξ ιά κή βω μολοχία , που φ α ίν ετα ι να 'χε ι κ ι αυ τή τ ις ρ ίζ ες τη ς στη θρυλούμε- νη βω μολοχ ία του Κ αρα ϊσκάκη κι ά λλω ν αγω ν ισ τώ ν του ’21.
Ε τσι το ’21 δεν είναι για τον Σκαρίμπα ένα αντικείμενο μελέτης, όπως θα μπορούσε να
είναι κάποιο άλλο. Είναι σημείο αναφοράς και πρότυπο, νοσταλγία κι ελπίδα. Δώθε και η προσπάθεια του Σκαρίμπα ν’ αποκαθάρει το ’21 από κάθε ανάμιξη του κλήρου, των Φαναριωτών κι άλλων αριστοκρατών, καθώς και των αστών της
διασποράς ή εντόπιων, για να το αποδώσει στο «λαό» σαν ένα γνήσια λαϊκό - κοινωνικό κίνημα. Και είναι αυτός ο λαϊκισμός του Σκαρίμπα, που εξηγεί την επιτυχία του έργου του σε μιαν εποχή που ο νεοελληνικός λαϊκισμός μετά τη συντριβή του ως ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ξανασήκωνε κεφάλι πρώτα σαν «Επανάσταση της 21ης Απριλίου»
46/αφιερωμα
(και δες τις αναφορές του Σκαρίμπα σε Θεοφ. Παπακωνσταντίνου, Δημ. Τσάκωνα) και μετά ως ΠΑΣΟΚ.
Μπορεί λοιπόν και πρέπει «Το ’21 και η αλήθεια» ν’ αντιμετωπισθεί και να μελετηθεί σαν δείγμα του ελληνικού λαϊκισμού (και βλ. χρήση της λέξης κι επίκληση της έννοιας "λαϊκισμός” στην εισαγωγή του Γ. Βαλέτα στο «Το προδομένο ’21», 1946). Μπορεί μάλιστα να γίνει και προσπάθεια κατηγοριοποίησής του ως λαϊκισμού αριστερού, αντιϊμπέριαλιστικού, εθνικοαπελευθε- ρωτικού ή μικροαστικού, σωβινιστικού, οπισθο- δρομικού κ.ο.κ. Εκείνο όμως που δεν μπορεί είναι το να διαβαστεί σαν ιστοριογραφία κι αυτό για πολλούς λόγους.
Πρώτα-πρώτα ας σημειωθεί ότι ο τρίτος τόμος περιέχει 39 σελίδες του συγγραφέα για την ελληνική επανάσταση (15-24 με γενικές σκέψεις του, 43-57 για τον Γαλάτη και 59-71 για τον Βλαδημι- ρέσκου). Η πλειονότητα διατίθεται για πρόλογο (μέχρι και σελ. 1,1), για το άρθρο κάποιου κ. Ι.Μ.Χ. περί Ιγνάτιου της Ουγγροβλαχίας (σελ. 73-80) και κυρίως (σελ. 25-42 και 83-293) για τη γαλλική επανάσταση, τον Ιησού Χριστό, κάποιους σύγχρονους του συγγραφέα νεοέλληνες και μερικά χρονογραφήματα. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο δεύτερος τόμος θα έπρεπε μάλλον να έχει εκδοθεί σαν έκδοση επαυξημένη και βελτιωμένη του πρώτου, αφού στο μεγαλύτερο μέρος του τα ίδια περιλαμβάνει με άλλη διάταξη (βλ. π.χ. τις σελ. 24, 25 και 1/4 της 26 1ου ως σελ. 27, 28 και 1/2 της 29 του 2ου τ. και ξανά 3/4 της 26 και την 27 του 1ου ως 1/2 της 30 και 31 του 2ου τ.).
Κατόπιν θα πρέπει επίσης να παρατηρηθεί ότι ιστοριογραφία δεν γράφεται με «συνειρμική» γραφή, όπως το επιχειρεί ο Σκαρίμπας. Η ιστοριογραφία απαιτεί αυστηρή οργάνωση του υλικού και των επιχειρημάτων, έτσι που το έργο άσχετα από άλλα προτερήματα ή ελαττώματά του να εμφανίζεται τουλάχιστον σαν ένα δομημένο έργο.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι ο Σκαρίμπας σκιαμαχεί με φαντάσματα του παρελθόντος. Η, ας την πούμε, εθνική (αταξική) αντίληψη για το '21 ήταν ήδη ξεπερασμένη, όταν έγραφε ο Σκαρίμπας: Το ότι το ’21 ήταν μια κοινωνική επανάσταση το είχε ήδη ισχυρισθεί, ντοκουμεντάρει και επιβάλει ο Κορδάτος. Τον κλήρο και τους Φαναριώτες τους είχαν καταγγείλει τόσοι και τόσοι και ήδη από ΙΟΟετίας ο Αργύρης Εφταλιώτης στην «Ιστορία της Ρωμιοσύνης». Ο Γ. Βαλέτας στο «Το προδομένο ’21» σελ. 17 αντιτείνει στον Κορδάτο οπ η αστική τάξη δεν είχε την ηγεσία της επανάστασης, ότι το ’21 «...έχει καθαρά λαϊκό, αγροτικό, εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα» (σελ. 18). Το ίδιο επιμένει και ο Ζεύγος (Θεμέλιο, 19). Η αντίληψη για το ’21, που με τόσο πάθος προσπαθεί να προβάλλει ως καινοφανή ο
Σκαρίμπας ήταν ήδη κοινός τόπος. Τόσο κοινός, ώστε ο Π. Καγιάς στο έργο του «Το ’21 όπως δεν μας το μαθαίνουν στο σχολείο» (1972) επικαλούμενος κι αυτός την Αλήθεια, απευθύνεται προς τον Κολοκοτρώνη με το ακριβώς αντίθετο προς του Σκαρίμπα παράπονο κατά του πανεπιστημιακού κατεστημένου:
«Δέν είχανε δμως κι’ ούτε τήν Εχουνε άκόμα καί σήμερα τήν Ιδια πλατιά άντίληψη μέ σένα, γενναίε ’Αρχιστράτηγε τού ’Αγώνα, οΐ μελετητές τής Ιστορίας μας!
Γι’ αύτούς μόνο «δσοι έσκέπασαν τήν γήν μέ τά πτώματα τών Εχθρών των», μόνον αύτοί είναι άξιοι, νά τιμηθούν...
Κι αύτό, δχι μόνο, γιατί δέν διαθέτουν τήν πλατιά άντίληψη, πού τήν είχες Εσύ Εδώ καί τόσα χρόνια καί δίχως νά είσαι "σπουδαγμένος” , δπως αύτοί, άλλά καί γιά έναν άλλο λόγο.
Γιά τόν λόγο, δτι τό "γενναΐον φρόνημα” τό Εδειξαν, τίς γενναίες πράξεις καί τίς αυτοθυσίες, πού Εξασφάλισαν τήν Εναρξη καί τήν Επιτυχία του ’Αγώνα μαζί μέ Ενα πλήθος άπό ήρωισμούς καί καταπληκτικά κατορθώματα τίς κάμανε οί Προεστοί καί οΐ πρόκριτο ι, οΐ νοικοκυ- ραϊοι μαζί μέ πολλούς Δεσποτάδες, ή "ΑΡ- ΧΟΥΣΑ ΤΑΞΙΣ” καί ή καθιερωμένη Ακαδημαϊκή καί Πανεπιστημιακή άντίληψη, πού σύμφωνα μ’ αύτήν γιορτάστηκε καί ή Έκατονπε- νηνταετηρίδα, τούς Άρχοντες τούς θέλει Εχθρούς τοϋ ΛαοΟ, κακούς, συμφεροντολόγους, τυραννικούς, "όρνεα άρπακτικά” , πού δλλο δέν είχανε στό νοΰ τους, παρά τό πώς νά "ρουφάνε τό αίμα τοΟ ραγιά” , νά τοϋ πάρουν καί τό τομάρι άκόμα...».
Τι συνεισφέρει, λοιπόν, σαν ιστορικός ο Σκαρίμπας; Συνεισφέρει καναδυό υποθέσεις εργασίας, για τις οποίες όμως δεν προσφέρει ούτε αποδείξεις, ούτε καν ενδείξεις ή έστω κάποια επιχειρήματα: α) ότι οι Βυζαντινοί ήταν ελληνόφωνοι, αλλά όχι Έλληνες, β) ότι ο ελληνικός λαός (που ο Σκαρίμπας ταυτίζει με το «ελληνικό έθνος») διετέλεσε υπό ξενικό ζυγό από τη μάχη της Χαιρώνειας ως το ’21 και γ) ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πολυεθνική και όχι τούρκικη, ότι η καταπίεση ήταν ταξική και όχι θρησκευτική ή εθνική κι ότι τα περί παιδομαζώματος και κρυφού σχολειού είναι ανακρίβειες.
Μάλλον, λοιπόν, «Το ’21 και η αλήθεια» έχει το ίδιο ενδιαφέρον που έχει και το υπόλοιπο έργο του: την ιδιότυπη γλώσσα, τη βωμολοχία, και κείνη την επαναστατημένη, την απροσάρμοστη, την ασυμβίβαστη και ασεβή στάση, που δεν παραδέχεται ιερά και όσια κανενός είδους. Για την ιστοριογραφία το μόνο που εισφέρει, είναι κά- ποιες διαισθήσεις, κάποιες αφορμές, κάποια ε- ναύσματα για να παραμερισθούν μερικές αναμφισβήτητες «αλήθειες» και να επανεξετασθούν μερικά ζητήματα, που ίσως κακώς έχουν κλειστεί και μπει στο αρχείο της Ιστορίας. _