αφιερωμα/45

Θανάσης Καλόμαλος

Το ’21 κι η αλήθεια

Το κάστρο της Χαλκίδας πριν γκρεμιστεί (από παλιά γκραβούρα)

Τη συνεισφορά του Σκαρ ίμπ α ως λο γ ο τέχ ν η σ τα νεο ελλην ικά γράμματα θα πρέπει να τη ν απ οτιμήσουν ά λλο ι α ρμοδ ιό τερ ο ι, κ ι αυ τό ισ χύε ι φυσ ικά κα ι γ ια : «Το ’21 κα ι η α λή θ ε ια ». Ε κείνο όμως που πρέπει να σημειώ σω σ χ ετικά ε ί­να ι ό τ ι η λα ϊκ ίζο υ σ α γλώ σσα του Σκαρ ίμπ α ε ίν α ι πολύ π ερ ισ σότερο απ ομίμη­ση τη ς γλώ σσας τω ν αγω ν ισ τώ ν του ’21 παρά τη ς «δ η μ ο τ ική ς» του Ψυχάρη κα ι τω ν ά λλω ν α στώ ν τη ς δ ιασποράς, γ ια τους οπ οίους δ εν ξέρω αν ε ίχ ε μ ε ­γ α λύ τερη εκ τ ίμη σ η απ όση δ εν ε ίχ ε γ ια το ν Κοραή. Η γλω σσ ική αυτή απομί­μηση δ εν φ υτρώ νει α ν εξά ρ τη τη κα ι α υθύπ αρκτη ' συνο δεύ ετα ι από μ ια δυσπι­σ τ ία κ ι εχ θ ρ ό τη τα εν τελ ώ ς παρόμοια μ ε κε ίνη τω ν αγω ν ισ τώ ν του ’21 προς τους προφεσσόρους κα ι τους πάσης φύσεω ς καλαμαράδες, κ ι από μ ια ν επι- δ ε ιξ ιά κή βω μολοχία , που φ α ίν ετα ι να 'χε ι κ ι αυ τή τ ις ρ ίζ ες τη ς στη θρυλούμε- νη βω μολοχ ία του Κ αρα ϊσκάκη κι ά λλω ν αγω ν ισ τώ ν του ’21.

Ε τσι το ’21 δεν είναι για τον Σκαρίμπα ένα α­ντικείμενο μελέτης, όπως θα μπορούσε να

είναι κάποιο άλλο. Είναι σημείο αναφοράς και πρότυπο, νοσταλγία κι ελπίδα. Δώθε και η προ­σπάθεια του Σκαρίμπα ν’ αποκαθάρει το ’21 από κάθε ανάμιξη του κλήρου, των Φαναριωτών κι άλλων αριστοκρατών, καθώς και των αστών της

διασποράς ή εντόπιων, για να το αποδώσει στο «λαό» σαν ένα γνήσια λαϊκό - κοινωνικό κίνη­μα. Και είναι αυτός ο λαϊκισμός του Σκαρίμπα, που εξηγεί την επιτυχία του έργου του σε μιαν ε­ποχή που ο νεοελληνικός λαϊκισμός μετά τη συ­ντριβή του ως ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ξανασήκωνε κεφάλι πρώτα σαν «Επανάσταση της 21ης Απριλίου»

46/αφιερωμα

(και δες τις αναφορές του Σκαρίμπα σε Θεοφ. Παπακωνσταντίνου, Δημ. Τσάκωνα) και μετά ως ΠΑΣΟΚ.

Μπορεί λοιπόν και πρέπει «Το ’21 και η αλή­θεια» ν’ αντιμετωπισθεί και να μελετηθεί σαν δείγμα του ελληνικού λαϊκισμού (και βλ. χρήση της λέξης κι επίκληση της έννοιας "λαϊκισμός” στην εισαγωγή του Γ. Βαλέτα στο «Το προδομέ­νο ’21», 1946). Μπορεί μάλιστα να γίνει και προ­σπάθεια κατηγοριοποίησής του ως λαϊκισμού α­ριστερού, αντιϊμπέριαλιστικού, εθνικοαπελευθε- ρωτικού ή μικροαστικού, σωβινιστικού, οπισθο- δρομικού κ.ο.κ. Εκείνο όμως που δεν μπορεί εί­ναι το να διαβαστεί σαν ιστοριογραφία κι αυτό για πολλούς λόγους.

Πρώτα-πρώτα ας σημειωθεί ότι ο τρίτος τόμος περιέχει 39 σελίδες του συγγραφέα για την ελλη­νική επανάσταση (15-24 με γενικές σκέψεις του, 43-57 για τον Γαλάτη και 59-71 για τον Βλαδημι- ρέσκου). Η πλειονότητα διατίθεται για πρόλογο (μέχρι και σελ. 1,1), για το άρθρο κάποιου κ. Ι.Μ.Χ. περί Ιγνάτιου της Ουγγροβλαχίας (σελ. 73-80) και κυρίως (σελ. 25-42 και 83-293) για τη γαλλική επανάσταση, τον Ιησού Χριστό, κά­ποιους σύγχρονους του συγγραφέα νεοέλληνες και μερικά χρονογραφήματα. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο δεύτερος τόμος θα έπρεπε μάλλον να έχει εκδοθεί σαν έκδοση επαυξημένη και βελτιωμένη του πρώτου, αφού στο μεγαλύτε­ρο μέρος του τα ίδια περιλαμβάνει με άλλη διά­ταξη (βλ. π.χ. τις σελ. 24, 25 και 1/4 της 26 1ου ως σελ. 27, 28 και 1/2 της 29 του 2ου τ. και ξανά 3/4 της 26 και την 27 του 1ου ως 1/2 της 30 και 31 του 2ου τ.).

Κατόπιν θα πρέπει επίσης να παρατηρηθεί ότι ιστοριογραφία δεν γράφεται με «συνειρμική» γραφή, όπως το επιχειρεί ο Σκαρίμπας. Η ιστο­ριογραφία απαιτεί αυστηρή οργάνωση του υλικού και των επιχειρημάτων, έτσι που το έργο άσχετα από άλλα προτερήματα ή ελαττώματά του να εμ­φανίζεται τουλάχιστον σαν ένα δομημένο έργο.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι ο Σκαρίμπας σκιαμαχεί με φαντάσματα του παρελθόντος. Η, ας την πούμε, εθνική (αταξική) αντίληψη για το '21 ήταν ήδη ξεπερασμένη, όταν έγραφε ο Σκα­ρίμπας: Το ότι το ’21 ήταν μια κοινωνική επανά­σταση το είχε ήδη ισχυρισθεί, ντοκουμεντάρει και επιβάλει ο Κορδάτος. Τον κλήρο και τους Φαναριώτες τους είχαν καταγγείλει τόσοι και τό­σοι και ήδη από ΙΟΟετίας ο Αργύρης Εφταλιώτης στην «Ιστορία της Ρωμιοσύνης». Ο Γ. Βαλέτας στο «Το προδομένο ’21» σελ. 17 αντιτείνει στον Κορδάτο οπ η αστική τάξη δεν είχε την ηγεσία της επανάστασης, ότι το ’21 «...έχει καθαρά λαϊ­κό, αγροτικό, εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτή­ρα» (σελ. 18). Το ίδιο επιμένει και ο Ζεύγος (Θε­μέλιο, 19). Η αντίληψη για το ’21, που με τόσο πάθος προσπαθεί να προβάλλει ως καινοφανή ο

Σκαρίμπας ήταν ήδη κοινός τόπος. Τόσο κοινός, ώστε ο Π. Καγιάς στο έργο του «Το ’21 όπως δεν μας το μαθαίνουν στο σχολείο» (1972) επικαλού­μενος κι αυτός την Αλήθεια, απευθύνεται προς τον Κολοκοτρώνη με το ακριβώς αντίθετο προς του Σκαρίμπα παράπονο κατά του πανεπιστη­μιακού κατεστημένου:

«Δέν είχανε δμως κι’ ούτε τήν Εχουνε άκόμα καί σήμερα τήν Ιδια πλατιά άντίληψη μέ σένα, γενναίε ’Αρχιστράτηγε τού ’Αγώνα, οΐ μελετη­τές τής Ιστορίας μας!

Γι’ αύτούς μόνο «δσοι έσκέπασαν τήν γήν μέ τά πτώματα τών Εχθρών των», μόνον αύτοί είναι άξιοι, νά τιμηθούν...

Κι αύτό, δχι μόνο, γιατί δέν διαθέτουν τήν πλατιά άντίληψη, πού τήν είχες Εσύ Εδώ καί τό­σα χρόνια καί δίχως νά είσαι "σπουδαγμένος” , δπως αύτοί, άλλά καί γιά έναν άλλο λόγο.

Γιά τόν λόγο, δτι τό "γενναΐον φρόνημα” τό Ε­δειξαν, τίς γενναίες πράξεις καί τίς αυτοθυσίες, πού Εξασφάλισαν τήν Εναρξη καί τήν Επιτυχία του ’Αγώνα μαζί μέ Ενα πλήθος άπό ήρωισμούς καί καταπληκτικά κατορθώματα τίς κάμανε οί Προεστοί καί οΐ πρόκριτο ι, οΐ νοικοκυ- ραϊοι μαζί μέ πολλούς Δεσποτάδες, ή "ΑΡ- ΧΟΥΣΑ ΤΑΞΙΣ” καί ή καθιερωμένη Ακαδη­μαϊκή καί Πανεπιστημιακή άντίληψη, πού σύμ­φωνα μ’ αύτήν γιορτάστηκε καί ή Έκατονπε- νηνταετηρίδα, τούς Άρχοντες τούς θέλει Ε­χθρούς τοϋ ΛαοΟ, κακούς, συμφεροντολόγους, τυραννικούς, "όρνεα άρπακτικά” , πού δλλο δέν είχανε στό νοΰ τους, παρά τό πώς νά "ρου­φάνε τό αίμα τοΟ ραγιά” , νά τοϋ πάρουν καί τό τομάρι άκόμα...».

Τι συνεισφέρει, λοιπόν, σαν ιστορικός ο Σκα­ρίμπας; Συνεισφέρει καναδυό υποθέσεις εργα­σίας, για τις οποίες όμως δεν προσφέρει ούτε α­ποδείξεις, ούτε καν ενδείξεις ή έστω κάποια επι­χειρήματα: α) ότι οι Βυζαντινοί ήταν ελληνόφω­νοι, αλλά όχι Έλληνες, β) ότι ο ελληνικός λαός (που ο Σκαρίμπας ταυτίζει με το «ελληνικό έ­θνος») διετέλεσε υπό ξενικό ζυγό από τη μάχη της Χαιρώνειας ως το ’21 και γ) ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν πολυεθνική και όχι τούρκι­κη, ότι η καταπίεση ήταν ταξική και όχι θρη­σκευτική ή εθνική κι ότι τα περί παιδομαζώμα­τος και κρυφού σχολειού είναι ανακρίβειες.

Μάλλον, λοιπόν, «Το ’21 και η αλήθεια» έχει το ίδιο ενδιαφέρον που έχει και το υπόλοιπο έργο του: την ιδιότυπη γλώσσα, τη βωμολοχία, και κείνη την επαναστατημένη, την απροσάρμοστη, την ασυμβίβαστη και ασεβή στάση, που δεν πα­ραδέχεται ιερά και όσια κανενός είδους. Για την ιστοριογραφία το μόνο που εισφέρει, είναι κά- ποιες διαισθήσεις, κάποιες αφορμές, κάποια ε- ναύσματα για να παραμερισθούν μερικές αναμ­φισβήτητες «αλήθειες» και να επανεξετασθούν μερικά ζητήματα, που ίσως κακώς έχουν κλει­στεί και μπει στο αρχείο της Ιστορίας. _