Η Μετανάστευση(σελ. 137-141)

Αρχές Κοινωνικών Επιστημών

Β’ Λυκείου-Ανθρωπιστικές Σπουδές

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

«...Για χιλιάδες χρόνια οι

άνθρωποι μετακινούνται

μέσα στο χώρο και στο

χρόνο με την παρότρυνση

να γλιτώσουν από τον

υπερπληθυσμό ή την έλλειψη

αποθεμάτων της γης, τη

φτώχεια και τις καταπιεστικές

κοινωνίες ή κυβερνήσεις ή

ελκυόμενοι από νέες

ευκαιρίες, υλικές αποδοχές

και την ευκαιρία να

διατηρήσουν έναν παλιό

τρόπο ζωής ή να

αναπτύξουν έναν

καινούργιο...» (I. Ψημμένος).

Η μετακίνηση

πληθυσμιακών ομάδων

από τη μία περιοχή στην

άλλη, είτε στο εσωτερικό

είτε στο εξωτερικό, που

πραγματοποιείται για

αναζήτηση μιας

καλύτερης ζωής, λέγεται

μετανάστευση.

Οι μετανάστες ζητούν

άδεια παραμονής από

την χώρα στην οποία

μεταναστεύουν.

Η μετανάστευση αποτελεί

έναν από τους

παράγοντες που

προσδιορίζουν τις

σημερινές κοινωνίες ως

πολυπολιτισμικές.

Πολυπολιτισμικότητα

σημαίνει συνύπαρξη

πολλών διαφορετικών

πολιτισμικών ομάδων στο

πλαίσιο μιας χώρας

(δηλαδή ομάδων

μεταναστών ή

διαφορετικών εθνοτικών

ομάδων).

Πρόσφυγες

Με βάση τα στοιχεία της Ύπατης

Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους

πρόσφυγες, εκατομμύρια

άνθρωποι αναγκάζονται να

εγκαταλείψουν τις χώρες τους

εξαιτίας ρατσιστικών βιαιοτήτων,

εμφύλιων πολέμων, ξένης

κατοχής ή διώξεων που

υφίστανται για τις διαφορετικές

ιδεολογικές ή θρησκευτικές τους

πεποιθήσεις.

Με την εγκατάστασή τους στη

χώρα υποδοχής οι άνθρωποι

αυτοί ζητούν πολιτικό άσυλο,

που σημαίνει τη δυνατότητα να

παραμείνουν υπό ειδικούς

όρους στη χώρα όπου βρήκαν

καταφύγιο, αφού στη δική τους

χώρα απειλείται η ζωή τους.

Στην ελληνική συνείδηση ο

όρος «πρόσφυγας» έχει

συνδεθεί κυρίως με τη

μικρασιατική καταστροφή

(1922), κατά την οποία 1,2

εκατομμύρια Έλληνες

εκτοπίστηκαν βίαια από τις

εστίες τους και

εγκαταστάθηκαν σε

διάφορες περιοχές της

Ελλάδας.

Μετά την λήξη του εμφυλίου

πολέμου (1945-1949), πολλοί

Έλληνες εγκατέλειψαν την

χώρα και κατέφυγαν σε

χώρες του υπαρκτού

σοσιαλισμού ως πολιτικοί

πρόσφυγες.

Η Ελλάδα υπήρξε πηγή

φτηνών εργατικών χεριών για

πολλές χώρες.

Συγκεκριμένα, στις αρχές του

20ού αιώνα 400.000 Έλληνες

μετανάστευσαν σε

υπερπόντιες χώρες (κυρίως

στις Η.ΠΑ), ενώ μετά το Β'

Παγκόσμιο Πόλεμο, και

ιδιαίτερα στο διάστημα 1955-

1977, 1.200.000 άτομα

μετακινήθηκαν κυρίως προς τη

Δυτική Ευρώπη και

δευτερευόντως προς τις

υπερπόντιες χώρες.

Οι αιτίες που οδήγησαν τους

Έλληνες στη μετανάστευση

ήταν κοινωνικές, οικονομικές

και πολιτικές, όπως η φτώχεια,

η εμφύλια σύγκρουση και η

απουσία βιομηχανικής

δραστηριότητας στη χώρα.

Ελλάδα: Οικονομική κρίση και μετανάστευση

Τα τελευταία χρόνια έχει

ζωντανέψει το ενδιαφέρον των

Ελλήνων για μετανάστευση

στο εξωτερικό.

Παλιότερα, ήταν κυρίως

εργατικά στρώματα που

έπαιρναν το δρόμο της

μετανάστευσης, από την

«Ελλάδα της φτώχειας».

Σήμερα, φαίνεται να φεύγει

πρώτο το επιστημονικό

δυναμικό. Άνθρωποι νέοι, με

πτυχία που δεν μπορούν να

γλιτώσουν από την ανεργία,

εγκαταλείπουν την Ελλάδα…

Πολλοί μιλούν για «διαρροή

εγκεφάλων».

Κατηγορίες και αίτια μετανάστευσης

Με κριτήριο την γεωγραφική θέση

Εξωτερική: μετανάστευση

ατόμων ή ομάδων από

μια χώρα σε άλλη. Χώρα

προέλευσης λέγεται η

χώρα από την οποία

μεταναστεύει κάποιος ενώ

η χώρα προς την οποία

μεταναστεύει λέγεται

χώρα υποδοχής.

Εσωτερική: Είναι η

μετανάστευση από την

μια περιοχή στην άλλη

μέσα στην ίδια χώρα. Η

Αθήνα είναι προϊόν

εσωτερικής

μετανάστευσης κυρίως

την δεκαετία 1960-1970.

Με κριτήριο την ήπειρο(εξωτερική μετανάστευση)

Ηπειρωτική: όταν

γίνεται προς τις χώρες

της ίδιας ηπείρου (από

Ελλάδα προς

Γερμανία)

Υπερπόντια: όταν

γίνεται από τη μια

ήπειρο στην άλλη

(συνήθως Αμερική ή

Αυστραλία).

Εκούσια ή ακούσια

με κριτήριο εάν

είναι ηθελημένη η

μετακίνηση ή

επιβεβλημένη

εξαιτίας ακραίων

και ιδιαίτερων

γεγονότων.

Βραχυπρόθεσμη

(short term) ή

μακροπρόθεσμη

(long term),

προσωρινή ή

μόνιμη με κριτήριο

το χρονικό

διάστημα που

διαρκεί η

μετακίνηση.

Με κριτήριο την μεταβολή ή

μη του τρόπου ζωής σε

σχέση με πριν την

αναχώρηση ή

μετανάστευση, διακρίνεται σε

καινοτόμο, όταν

μεταβάλλεται ο τρόπος ζωής

του μετανάστη (π.χ. αγρότης

που γίνεται βιομηχανικός

εργάτης) και συγχρόνως

μεταβάλλεται και το συνολικό

κοινωνικό οικοδόμημα

(οικονομία, θεσμοί κ.λπ.) και

συντηρητική, όταν κανένα

στοιχείο δε μεταβάλλεται (π.χ.

μετανάστευση νομάδων).

Με κριτήριο το εάν

η μετακίνηση

αφορά νέο και

παρθένο τόπο

εγκατάστασης ή

ήδη κατοικημένο,

διακρίνουμε την

πρωτογενή και

δευτερογενή

μετανάστευση.

Με κριτήριο το μέγεθος

του μετακινούμενου

πληθυσμού, η

μετανάστευση διακρίνεται

σε ανεξάρτητη (ατομική ή

οικογενειακή ή ομαδική),

όταν είναι αποτέλεσμα

απόφασης μεμονωμένων

ατόμων ή ομάδων και σε

μαζική όταν πρόκειται για

μορφή μετακίνησης κατά

μάζες (π.χ. ανταλλαγή

πληθυσμών, μετακινήσεις

φυλών κ.λπ.).

Με κριτήριο την

ύπαρξη

ταξιδιωτικών

εγγράφων από την

χώρα προέλευσης,

μπορεί να

διακρίνουμε την

«νόμιμη» και την

«παράτυπη»

μετανάστευση.

Με κριτήριο τον

σκοπό της

μετακίνησης,

μπορεί να

ταξινομηθεί σε

διάφορες

κατηγορίες

(εργασία,

σπουδές,

οικογενειακή

συνένωση κ.λπ.)

«Περιβαλλοντικός πρόσφυγας» ή

«οικολογική μετανάστευση»

Άνθρωποι «που

αναγκάστηκαν να

εγκαταλείψουν την

παραδοσιακή τους κατοικία,

προσωρινά ή μόνιμα,

εξαιτίας μιας σημειούμενης

περιβαλλοντικής διατάραξης

(φυσικής ή/και

προκαλούμενης από τον

άνθρωπο), η οποία θέτει σε

κίνδυνο την ύπαρξή τους

ή/και έχει σοβαρές

επιπτώσεις στην ποιότητα

ζωής τους (π.χ. ξηρασία).

Η εκούσια επιστροφή

των

μεταναστών/ομογενών

στη χώρα

γέννησης/καταγωγής

ονομάζεται

παλιννόστηση ή

επαναπατρισμός.

Αίτια μετανάστευσης

Φυσικοί παράγοντες

Μεταβολές στο φυσικό

περιβάλλον που καθιστούν

δύσκολη την επιβίωση, όπως

ξηρασία, πλημμύρες,

σεισμοί κ.λπ.

Η σημασία των παραγόντων

αυτών είναι μεγαλύτερη όσο

χαμηλότερο είναι το επίπεδο

της τεχνολογίας και

επομένως η εξάρτηση ενός

πληθυσμού από τη φύση και

την επιτόπια παραγωγή.

Οικονομικοί παράγοντες

Σαν τέτοιοι θα μπορούσαν

να αναφερθούν η έλλειψη

επαρκών δυνατοτήτων

απασχόλησης, η

υποαπασχόληση, το χαμηλό

εισόδημα σε συνδυασμό

πολλές φορές με την

υπέρμετρη χρονικά

εργασιακή απασχόληση, η

αναγκαστική μετακίνηση σαν

αναπόσπαστο στοιχείο για

την άσκηση συγκεκριμένης

επαγγελματικής

δραστηριότητας κ.λπ.

Πολιτικοί παράγοντες

Σ' αυτή την κατηγορία

εντάσσονται οι διώξεις λόγω

φυλής, θρησκείας,

εθνικότητας, κοινωνικής τάξης,

πολιτικών ή άλλων

πεποιθήσεων, καθώς και η

διακριτική μεταχείριση που

πολλές φορές ακολουθείται

από το καθεστώς μίας χώρας

σε βάρος μεμονωμένων

ατόμων ή και συγκεκριμένης

κατηγορίας ενός πληθυσμού.

Είναι δυνατόν πολλές φορές

ταυτόχρονα πολιτικοί και

οικονομικοί παράγοντες να

ωθούν στη φυγή και τη

μετανάστευση πολίτες μίας

χώρας.

Κοινωνικοί παράγοντες

Εδώ θα πρέπει να

αναφερθεί η αξία της

μετανάστευσης ως

προϋπόθεση κοινωνικής

προκοπής ή ανόδου

στον συγκεκριμένο

κοινωνικό ιστό μίας

κοινωνίας και τα οφέλη

που σε ατομικό επίπεδο

συνοδεύουν μία τέτοια

ανέλιξη.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Πολλές φορές άνθρωποι

ωθούνται στη μετανάστευση

από τυχοδιωκτισμό ή

φιλαποδημία ή τέλος

μιμητικά, ακολουθώντας την

κρατούσα τάση μίας

συγκεκριμένης χρονικής

περιόδου και τους

γνωστούς, φίλους,

συγγενείς, ομοπάτριους

κ.λπ. που προηγήθηκαν.

Κοινωνικές-οικονομικές-πολιτικές συνέπειες

Όταν η μετανάστευση λύνει προβλήματα στην χώρα προέλευσης και στην χώρα υποδοχής, τότε γίνεται «αρμονικά»…

Π.χ. η χώρα Α έχει υψηλό ποσοστό εργασίας και η χώρα Β προσφέρει θέσεις εργασίας.

«Σχεδιασμένη μετανάστευση»

«Πρόσκληση» συγκεκριμένου αριθμού μεταναστών για ορισμένες θέσεις

εργασίας (π.χ. όπως έκανε παλιότερα η Δυτική Γερμανία για μετανάστες

από την Νότια Ευρώπη).

Σήμερα η μετανάστευση δεν γίνεται σχεδιασμένα…

Αυτό έχει συνέπειες και για τους μετανάστες και για τον ημεδαπό πληθυσμό.

Ενδυναμώνεται ο κοινωνικο-

οικονομικός αποκλεισμός των

ομάδων που μειονεκτούν,

ιδίως σε περιόδους

οικονομικής ύφεσης και

οικονομικού ανταγωνισμού.

Έτσι, για παράδειγμα, η

προκατάληψη έναντι του

οικονομικού μετανάστη

εντείνεται σε περιόδους

οικονομικής κρίσης και

αύξησης της ανεργίας, κατά

τις οποίες κρίνεται

«ανεπιθύμητος» γιατί

υποτίθεται ότι «παίρνει τις

δουλειές» από τους ντόπιους

εργαζόμενους.

Η ανεργία όμως οφείλεται σε

άλλα αίτια, όπως π.χ. στην

δομή και στον τρόπο που

λειτουργεί το οικονομικό

σύστημα.

Social dumping (κοινωνικό ντάμπινγκ)

«Κοινωνικού ντάμπινγκ» είναι

ένας όρος που

χρησιμοποιείται για να

περιγράψει μια πρακτική των

εργοδοτών να χρησιμοποιούν

φθηνή εργατική δύναμη ώστε

να μειώνουν το κόστος

παραγωγής και να μπορούν

να προσφέρουν το προϊόν

τους σε τιμές

«ανταγωνιστικές».

Οι μετανάστες

χρησιμοποιούνται γι’ αυτό τον

σκοπό. Αλλά και το ημεδαπό

εργατικό δυναμικό, σε

περιόδους κρίσης, δέχεται να

εργαστεί με χαμηλές αμοιβές

και χωρίς εργασιακά

δικαιώματα.

Η κρατική πολιτική

πρέπει να στοχεύει

στην ένταξη και να

ενισχύει τον πολιτισμικό

πλουραλισμό.

Πρέπει να στηρίζεται

στην αρχή της

ισότητας ευκαιριών

στον οικονομικό, τον

εκπαιδευτικό, τον

πολιτικό και το νομικό

τομέα.