Τα έθνη των συνταξιούχων

Bram Boon,

Τα έθνη των συνταξιούχων

Η έκδοση διανέμεται δωρεάν μαζί με την εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»

27 Αυγούστου 2009 - Τεύχος 67

άθε φορά που η συζήτηση περιστρέφεται σε θέματα εργασιακά ή συνταξιοδοτικά το πρώτο

πράγμα που μου ’ρχεται στο μυαλό είναι η Νέα Υόρ-κη. Η πόλη που για κάποιο -όχι και τόσο ανεξήγητο- λόγο έχω ταυτίσει με τη σκληρή δουλειά και την ακό-μη πιο σκληρή πραγματικότητα της συνταξιοδότησης, μιας και για το δεύτερο δεν ασχολείται ουδείς άλλος εκτός του ενδιαφερομένου (προς συνταξιοδότηση).

Την πρώτη φορά που την επισκέφτηκα, το 2000, η εικόνα που έκατσε στο μυαλό μου ήταν αυτή ε-νός μεσήλικα υπαλλήλου γραφείου, τον οποίο άθε-λά μου παρακολουθούσα καθημερινά από το παρά-θυρο του ξενοδοχείου. Τίποτε περίεργο στη θέα ενός εργαζομένου. Ολη τη διαφορά έκαναν τα ακραία του ωράρια. Από το πρωί στις 8:30 μέχρι και το βράδυ στις 23:00, πολλές φορές στις 24:00 και τη 01:00 που επέστρεφα, ήταν «βιδωμένος» στην καρέκλα του και προσηλωμένος στα χαρτιά του. Αλλά, όπως πολλοί γνωρίζουν, τις περισσότερες φορές η προ-σωπική εμπειρία αρκεί για να λειάνει και την πιο ι-σχυρή πρώτη εντύπωση.

Στη δεύτερη επίσκεψή μου, το Πάσχα, το μυαλό μου αποθήκευσε μια πολύ πιο δύσκολη και ασυνή-θιστη για τα ελληνικά (και ευρωπαϊκά) δεδομένα ει-κόνα: μια κυρία 80 ετών (πατημένα), που εργαζόταν και μάλιστα με ζήλο στη reception τραπεζαρίας μεγά-λου πανεπιστημίου. Ντυμένη και περιποιημένη, όπως άρμοζε στην ηλικία και το είδος της εργασίας, ευγε-νικά τυπική, πρόθυμη να εξυπηρετήσει αλλά όχι να ξεπετάξει ή να «διευκολύνει», σε έκανε να αισθάνε-σαι ότι απλώς έκανε τη δουλειά της. Τίποτα περισσό-τερο, τίποτα λιγότερο. Εύκολο να το λες, δύσκολο να το κάνεις…

Μήνες μετά αναρωτιέμαι αν στα 80 μπορούν ό-λοι να κάνουν απλώς τη δουλειά τους, όποια και να ’ναι αυτή… Και αν υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τη δια βίου εργασία, ποιος εργοδότης εί-ναι αυτός που θα προτιμήσει έναν ογδοντάχρονο από έναν τριαντάχρονο; Κανένα δίλημμα, καθώς, όπως θα διαβάσετε στο αφιέρωμα που ακολουθεί, σε μερικές δεκαετίες λίγοι θα είναι οι εικοσάρηδες, οι τριαντάρη-δες, άντε και οι σαραντάρηδες που θα μπορούσαν να κουνήσουν από την καρέκλα τους τους μαθουσάλες της απασχόλησης! Τα συμπεράσματα δικά σας. Καλή ανάγνωση, ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση.

Εργαζόμενοι μαθουσάλες!

5

editorial

H πρωτογενής ελληνική παραγωγή της έκδοσης -κείμενα, έρευνες,

αφιερώματα- είναι διαθέσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

www.enthesis.net

ΟΡΓΑΝΩΣΗ & ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: METROPOLIS ΕΚΔΟΤΙΚΗ A.E.Εδρα: Εθνάρχου Μακαρίου &Δημητρίου Φαληρέως 2Τ.Κ. 185 47 - Νέο ΦάληροΣύνταξη - διαφήμιση: Κύπρου 12ΑΤ.Κ. 183 46 - Μοσχάτοτηλ. 210.48.16.710

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΗΣ: Αλεξία Κονάχου

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: Κώστας Τσαούσης

PROJECT MANAGER: Βίκτωρας Δήμας

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: Αλεξάνδρα Σαρμά

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Νατάσα Μαστοράκου Θάνος ΤριανταφύλλουΚωστής ΚαπόπουλοςΔημήτρης ΜαζιώτηςΧρήστος ΤσαπακίδηςΦωτεινή Βλαχοπούλου

ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:Πάνος Πατρίκης

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ:Χρίστη ΣωτηρίουΕμμανουέλα ΧειρακάκηΘάνος ΤριανταφύλλουΧρήστος Τσαούσηςτηλ. 210.48.23.977

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Δημήτρης ΣτεργίουΡουμπίνη Νάτση

ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Βασίλης ΛουκανίδηςΒαγγέλης Νίκας

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Shutterstock

ΜΟΝΤΑΖ - ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Α.Ε.

Οχι nano αλλά nana technology 66

The Economist Special report

Ageing populations(25 Iουνίου 2009)

ar ara e

Πώς «ξεκλειδώνονται» τα οφέλη της μακροζωίας 8-9

Δημογραφική γήρανση και υπηρεσίες υγείας 10

Η διαδικασία της γήρανσης έχει φύλο: δημογραφία, ηλικία, άνδρες και γυναίκες 12-13

Η απασχόληση εγγυάται το «μέλλον» της δημογραφικής γήρανσης 16-18

Γενεακή δικαιοσύνη 20-22

Ποιον είπες «γέρο», ρε;! 23-24

Επιστροφή στα θεμελιώδη 25-26

The Economist

29-60

6

To ελιξίριο της νεότητας και η σύγχρονη διακυβέρνησηΗ αναζήτηση του ελιξίριου της νεότητας ή-ταν έμμονη ιδέα του ανθρώπου επί αιώνες: πώς εξασφαλίζουμε τη μακροβιότητα όντας ταυτόχρονα δραστήριοι και υγιείς; Στον αιώ-να μας το όνειρο αλχημιστών γίνεται πραγ-ματικότητα. Το προσδόκιμο επιβίωσης πα-γκοσμίως είναι σήμερα τα 67 έτη, ενώ στις αρχές του αιώνα που πέρασε ήταν το μισό. Oπως προκύπτει από έρευνες του ΟΟΣΑ και της Εurostat, τα Υγιή Ετη Ζωής (Healthy Life Years) αυξάνονται ακόμη ταχύτερα. Τα έτη που κερδίσαμε, φαίνεται, δεν είναι μόνο πε-ρισσότερα αλλά και καλύτερα.

Ομως στη δημόσια ζήτηση ελάχιστους πανηγυρισμούς συναντά κανείς για τη μα-κροζωία. Η μακροζωία, αντί να εκθειάζεται, διεκτραγωδείται ως συνιστώσα της γήραν-σης του πληθυσμού. Η δε γήρανση του πλη-θυσμού μόνο ως πηγή δεινών καταγράφεται: ελλείμματα, δημοσιονομικά και κοινωνικά α-διέξοδα, οικονομική υστέρηση. Φτώχεια και απροσδιόριστες απειλές.

Πώς εξηγείται αυτή η μετατόπιση; Πώς η ευλογία της μακροζωίας μετατρέπεται σε οικονομική και κοινωνική απειλή; Με ποιον τρόπο θα «ξεκλειδώσουμε» τα οφέλη που τό-σους αιώνες επεδίωκε η ανθρωπότητα και τώρα πλέον σχεδόν τα αγγίζουμε;

Οι σύγχρονοι αλχημιστές έκαναν το κα-θήκον τους και μας παρέδωσαν δεκαετίες ζωής. Το πώς (και αν) θα αξιοποιήσουμε την ευκαιρία που μας προσφέρεται είναι πλέον θέμα δικό μας.

Η δημογραφία αλλάζει μια σημαντική ψηφίδα στο συνολικό οικονομικό και κοινω-νικό παζλ. Το πώς θα αλλάξει η συνολική ει-κόνα του παζλ εξαρτάται από το βαθμό προ-σαρμογής στην επερχόμενη δημογραφική. Το αν η πληθυσμιακή γήρανση είναι πρόβλημα ή ευκαιρία εξαρτάται από προσαρμογές σε κοινωνικές συνθήκες, θεσμούς, στη ζωή ό-λων μας. Η αναζήτηση και ο εντοπισμός του είδους και του εύρους των προσαρμογών, η προώθησή τους εξαρτώνται από αποφάσεις ανθρώπων, που λαμβάνονται ατομικά ή συλ-λογικά. Η ενορχήστρωση όλων των παραγό-ντων που κρίνουν το στοίχημα, αποκαλείται διακυβέρνηση. Το πρόβλημα της γήρανσης είναι πρωτίστως θέμα διακυβέρνησης.

Δημογραφικές προβολές και η λογική της Μεθόδου των ΤριώνΠώς γνωρίζουμε ότι η γήρανση του πληθυ-σμού συνεπάγεται προβλήματα για το μέλλον;

Το ότι θα υπάρξει αύξηση του αριθμού α-τόμων άνω των 65 και το σχετικό τους βά-ρος στην κοινωνία πολύ δύσκολα αμφισβη-τούνται. Ολοι αυτοί που θα εργαστούν ή που

θα είναι σε ηλικία συνταξιοδότησης σε 20 χρόνια υπάρχουν ήδη σήμερα. Στην κοινω-νική εξίσωση που πρέπει να επιλυθεί, η δη-μογραφία παίζει το ρόλο του γνωστού παρά-γοντα, στον οποίο πρέπει να προσαρμοστούν τα υπόλοιπα.

Η πρόβλεψη προβλημάτων για το μέλλον συνήθως ακολουθεί τη λογική της Απλής Με-θόδου των Τριών (ΑΜ3): «Αν η κατάσταση είναι ‘χ’ τώρα που ο αριθμός των ηλικιωμέ-νων είναι ‘α’, τότε ο διπλασιασμός του αριθ-μού των ηλικιωμένων (‘2α’) αύριο, θα οδη-γήσει αυτόματα και σε διπλασιασμό του προ-βλήματος (‘2χ’). Στο ρόλο του ‘α’ μπαίνει ο α-ριθμός ηλικιωμένων (ή άλλο δημογραφικό μέγεθος). Στο ρόλο του άγνωστου ‘χ’, το έλ-λειμμα του ΙΚΑ, οι δαπάνες υγείας, η δυνατό-τητα φροντίδας των ηλικιωμένων, ακόμη και οι παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας. Αν η σχέση μεταξύ ‘α’ και ‘χ’ παραμείνει αυτή που είναι σήμερα, τότε η μεταβολή των δη-μογραφικών δεδομένων (του ‘α’) συνεπάγε-ται αναλογική μεταβολή (συνήθως επί τα χεί-ρω) και των προβλημάτων. Οπερ έδει δείξαι.

Στα μαθηματικά του Δημοτικού Σχολεί-ου η αποτελεσματικότητα της ΑΜ3 έμοιαζε

με θαύμα, αφού η μέθοδος έδινε, χωρίς πολ-λή σκέψη, αποτελέσματα σε προβλήματα και φαινομενικά περίπλοκες ασκήσεις. Κρίσιμο σημείο στο συλλογισμό είναι η βασική υπό-θεση ότι οι δύο παράγοντες (το ‘α’ και το ‘χ’) συνδέονται με σταθερό τρόπο. Ετσι μια μετα-βολή σε τμήμα του συνόλου να μεταδίδεται στο υπόλοιπο. Αν δούμε το σύνολο της κοι-νωνίας ως ένα παζλ, η αλλαγή του μεγέθους μιας ψηφίδας αλλάζει το συνολικό μέγεθος του παζλ, κρατώντας τις σχέσεις της εικόνας (και αυτό που απεικονίζεται) σταθερά.

Σήμερα οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ε-πιτρέπουν να παρεμβάλλονται μεταξύ ‘α’ και ‘χ’ πολλοί άλλοι παράγοντες και οι πρά-ξεις που εκτελούνται υπερβαίνουν τη σχολι-κή ύλη. Πάντως, και ασχέτως της πολυπλο-κότητας των υπολογισμών, το κρίσιμο ση-μείο του συλλογισμού παραμένει: η σχέση μεταξύ δημογραφίας - οικονομίας - κοινω-νίας πρέπει να μένει αμετάβλητη. Αν ισχύει αυτό, τότε από την αναπόφευκτη δημογρα-φική επιδείνωση συνάγεται -αυτομάτως- η αδυσώπητη εικόνα οικονομικής ή κοινωνι-κής συρρίκνωσης.

Η πρόβλεψη προκύπτει με βεβαιότητα -

Πώς «ξεκλειδώνονται» τα οφέλη της μακροζωίας;

8

που θυμίζει υπολογισμούς που κάνουν μη-χανικοί. Η δημογραφία καθορίζει το μέλλον μας με τρόπο που φαίνεται να μην επιδέχεται παρέμβαση: η τυραννία της Απλής Μεθόδου των Τριών. Είναι όμως έτσι;

Προσαρμογή και διακυβέρνησηΤα παρεπόμενα μιας δημογραφικής μεταβο-λής αφορούν άτομα, θεσμούς, κοινωνικές συ-μπεριφορές. Η ΑΜ3 προϋποθέτει ότι όλοι και όλα μένουν ίδια και αντιδρούν μηχανιστικά και αυτόματα. Για να ξεφύγουμε από την τυ-ραννία της ΑΜ3, το «κλειδί» είναι η δυνατό-τητα ανατροπής των παλαιών σχέσεων με-ταξύ δημογραφίας, οικονομίας και κοινωνίας -προσαρμοστικότητα. Οσο αυξάνει ο βαθμός προσαρμοστικότητας, τόσο θα μειώνονται και οι δυσμενείς επιπτώσεις της δημογραφίας. Το παζλ δεν αλλάζει απλώς διαστάσεις, αλλάζει και η συνολική εικόνα.

Οι προβολές δεν αφορούν φυσικά μεγέ-θη, ούτε οικοδομικά υλικά. Για να επιτευχθεί ο στόχος της προσαρμογής απαιτούνται αλλα-γές στη συμπεριφορά ανθρώπων, που πρέπει να πειστούν να αλλάξουν συνήθειες, να πά-ρουν ο καθένας και η καθεμία αποφάσεις. Για να πειστούν, πρέπει κάποιος να τους πείσει. Αν κάποιοι χάνουν και κάποιοι κερδίζουν τότε πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί ανακατανο-μής που να μετριάζουν κέρδη για να αποζη-μιώνουν απώλειες. Οσο διευρύνεται ο κύκλος ατόμων ανάμεσα στα οποία γίνεται ανακατα-νομή, τόσο ευχερέστερη γίνεται η διαμόρφω-ση τέτοιων μηχανισμών. Οσο διευρύνονται οι τομείς προσαρμογής, τόσο πιο εύκολα αλ-λάζουν οι κοινωνικοί ρόλοι ενόψει της δημο-γραφικής πρόκλησης.

Επιστρέφοντας στην παρομοίωση του παζλ, πρώτη απόφαση είναι σε ποιο τμήμα του παζλ πρέπει να εστιαστεί η προσοχή. Δεύ-τερη είναι η εξέταση και ο χαρακτηρισμός των σχέσεων μεταξύ των ψηφίδων στο τμήμα που επιλέχθηκε. Τρίτη, ο τρόπος επηρεασμού των

σχέσεων αυτών για να αποσβεστεί το σοκ της δημογραφικής αλλαγής.

Αλλά όσο μεγαλύτερη η προσαρμοστικό-τητα, τόσο πιεστικότερες και οι απαιτήσεις για τον «ενορχηστρωτή», δηλαδή τη διακυβέρνη-ση. Κάθε σημείο που αναφέρθηκε παραπάνω βελτιώνει την ανταπόκριση στη γήρανση του πληθυσμού, προϋποθέτει όλο και πιο δύσκολη αποστολή για τη διακυβέρνηση: στον εντοπι-σμό των προσαρμογών, στην καλλιέργεια συ-ναίνεσης και τελικά την υλοποίηση μέσω μέ-τρων πολιτικής ή νέων θεσμών. Οσο εστιά-ζουμε σε μεγαλύτερο τμήμα του παζλ, βελτιώ-νουμε την ανταπόκριση στη γήρανση, αλλά α-παιτούμε περισσότερα από την ενορχήστρωση της κοινωνικής προσπάθειας.

Καταλήγουμε ότι η ανταπόκριση στη γή-ρανση του πληθυσμού -η απόσειση της τυ-ραννίας της Απλής Μεθόδου των Τριών- εί-ναι πρωτίστως θέμα διακυβέρνησης, θέμα πολιτικό.

Στάδια προσαρμοστικότητας και διακυβέρνησηςΜπορούμε να σχηματοποιήσουμε τα στάδια ε-μπλοκής της διακυβέρνησης, σύμφωνα με δύο κριτήρια: πρώτον, ανάλογα με το εύρος της ε-στίασης στο συνολικό παζλ, πχ. ως απλώς α-σφαλιστικό θέμα ή ευρύτερο. Δεύτερον, ανά-λογα με τις αλλαγές που αποπειρώνται μετα-ξύ των ψηφίδων. Δηλαδή ανάλογα με το πό-σο απομακρυνόμαστε από την απλουστευτική μηχανιστική λογική της ΑΜ3 και αποπειράται η αλλαγή συμπεριφορών. Η εμπλοκή της δια-κυβέρνησης εκτείνεται από την πλήρη άρνη-ση του προβλήματος έως την προώθηση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Η αύξηση του βαθμού εμπλοκής, βάζοντας στην εξίσωση όλο και ευρύτερα πεδία, απαιτεί και τη διεύρυνση της πληροφόρησης και της γνώσης. Εμπλουτί-ζοντας την εικόνα (κάνοντας το παζλ πιο σύν-θετο) εντοπίζονται περισσότερες μέθοδοι προ-σαρμογής, αυξάνοντας ταυτόχρονα τις απαιτή-σεις στην ποιότητα διακυβέρνησης. Μπορούμε να διακρίνουμε έξι στάδια εμπλοκής:

Στρουθοκαμηλισμός/Υπνωση - Αρνηση του προβλήματος. Αναγκαία στη στάση αυτή είναι η δυνατότητα επικοινωνιακής χρέωσης προβλημάτων σε συγκυριακά θέματα -την ύ-φεση, την εισφοροδιαφυγή, τη διαχείριση α-ποθεματικών.

Αφύπνιση/Μοιρολατρία - Μηχανιστι-κή προβολή. Το πρώτο στάδιο αφύπνισης -η μηχανιστική ποσοτικοποίηση μέσω ΑΜ3, δι-εκτραγωδεί το πρόβλημα. Μπορεί όμως να οδηγήσει και στη μοιρολατρία ή πίσω στην ύπνωση.

Ασφαλιστικές αλλαγές - Μηχανιστική προβολή ανά ομάδα. Η ανομοιομορφία με-ταξύ ομάδων του πληθυσμού προβάλλεται μέσω ΑΜ3. Πχ., άνδρες συμπεριφέρονται διαφορετικά από γυναίκες, ασφαλισμένοι του Δημοσίου συμπεριφέρονται διαφορε-τικά από ό,τι στο ΙΚΑ και τον ΟΓΑ. Μια μεί-ωση ανισοτήτων μπορεί να οδηγήσει το μέ-σο όρο σε βελτίωση, που είναι και ο στόχος των παροδικών «ασφαλιστικών μεταρρυθ-

μίσεων» από το 1990 και μετά.Διεύρυνση στα Εργασιακά. Μια Μηχανι-

στική προβολή (ΑΜ3) ανά γενιά του πληθυ-σμού λαμβάνει υπόψη ότι νεότερες γενιές (ερ-γαζομένων αλλά και συνταξιούχων) έχουν άλλες εμπειρίες, προτιμήσεις, συμπεριφορές και πρότυπα. Αρα η προβολή λαμβάνει υπό-ψη ότι οι ηλικιακές ομάδες στο μέλλον θα α-ποτελούνται από διαφορετικά άτομα -των ο-ποίων η συμπεριφορά μπορεί να διαφέρει ή να επηρεαστεί.

Αμιγώς οικονομική προσέγγιση, μέσω της συνεξέτασης οικονομικών κινήτρων. Η συμπε-ριφορά ατόμων στην οικονομία δεν είναι στα-θερή, αλλά μπορεί να αλλάζει και να επηρε-άζεται από οικονομικά κίνητρα. Πολλοί όμως κοινωνικοί θεσμοί (όπως η προστασία στην α-γορά εργασίας) έχουν σχεδιαστεί ακριβώς για να μετριάζουν αυτούς τους μηχανισμούς προ-σαρμογής. Η αμιγώς οικονομική προσέγγιση, συνεπώς, προσφέρεται για μόνο μικρής εμβέ-λειας αλλαγές.

Συνολική-Ολιστική προσέγγιση. Οικονο-μικές συμπεριφορές τοποθετούνται σε ένα πιο ρεαλιστικό πλαίσιο, συνεξετάζοντας κοινωνι-κούς, ψυχολογικούς και υγειονομικούς παρά-γοντες. Στόχος η διαμόρφωση νέων κοινω-νικών ρόλων μέσω νέου κοινωνικού συμβο-λαίου. Νέοι θεσμοί προσφέρουν νέες κοινω-νικές υπηρεσίες (πχ. στη φροντίδα) ή διευκο-λύνουν προσαρμογές κοινωνικών ρόλων στα νέα δεδομένα.

Πού βρισκόμαστε; Στην Ελλάδα και τον κόσμοΣτην Ελλάδα, συνήθως αρνούμαστε το πρό-βλημα (στάδιο 1). Αλλως, το αντιμετωπίζουμε περιοδικά ως αμιγώς ασφαλιστικό θέμα (στά-διο 2/3). Με αυτήν την απλουστευμένη προ-σέγγιση και έπειτα από 20 χρόνια προσπαθει-ών, η πολιτεία δεν έχει καταφέρει ακόμη να βρει λύση στο απλό σχετικά πρόβλημα του ελ-λείμματος των Ταμείων. Ο «στρουθοπαρεμβα-τισμός», η ταλάντωση, δηλαδή, μεταξύ ύπνω-σης και κινδυνολογίας (μέσω ΑΜ3), δεν εξε-λίσσεται. Αποτέλεσμα, απεμπολούμε ως κοι-νωνία τη δυνατότητα ευρύτερων προσαρμο-γών και αποτελεσματικής ανταπόκρισης στη γήρανση του πληθυσμού. Βυθισμένοι στα δικά μας άλυτα προβλήματα δεν αντιλαμβανόμα-στε τις προόδους που σημειώνονται στην Ευ-ρώπη και τον κόσμο.

Το σημερινό οικονομικό και κοινωνικό παζλ έλαβε τη σημερινή του μορφή πριν από 2 ή 3 γενεές. Μέσα από δεκαετίες συγκρούσε-ων και αναζήτησης στο δυτικό κόσμο η βιομη-χανική κοινωνία οικοδομήθηκε γύρω από την ύπαρξη ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους. Η μεταβιομηχανική εποχή, συνοδευόμενη από τη δημογραφική μετάβαση, αποτελεί μια ανοικτή πρόκληση. Στην πρόκληση αυτή ανταποκρίνο-νται επιφυλακτικά μεν, αλλά με σταθερό βη-ματισμό, τα ανεπτυγμένα κράτη.

Το αν θα μπορέσουμε να «ξεκλειδώ-σουμε» τα οφέλη της μακροζωίας εξαρτά-ται από τις αρετές και ικανότητες της δια-κυβέρνησης. g

9

ο φαινόμενο της δημογραφικής γήραν-σης του πληθυσμού και οι επιπτώσεις

του στην κοινωνία, στην οικονομία, στην κοι-νωνική ασφάλιση και τις υπηρεσίες υγείας, έχει επισημανθεί με έμφαση και από μακρού, από την επιστημονική κοινότητα και του δι-εθνείς οργανισμούς (UN, WHO, OECD, EU). Παρά το γεγονός αυτό, οι αναγκαίες πολιτικές για την αντιμετώπισή του έχουν αποδειχτεί μερικού και αποσπασματικού χαρακτήρα και ως εκ τούτου ατελέσφορες. Ομως οι επιδρά-σεις της δημογραφικής γήρανσης εξακολου-θούν να διευρύνονται και να επιδεινώνονται με δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομική α-νάπτυξη, στην ανανέωση της αγοράς εργα-σίας, στην ισορροπία των προϋπολογισμών της κοινωνικής ασφάλισης και το κόστος της ιατρικής περίθαλψης.

Είναι ευρέως γνωστή και επαρκώς τεκμη-ριωμένη η θέση ότι η δημογραφική γήρανση του πληθυσμού συνιστά το αναγκαστικό απο-τέλεσμα της βελτίωσης του προσδώκιμου επι-βίωσης και της μείωσης των δεικτών γονιμό-τητας κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης του πληθυσμού. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες στα-τιστικές σειρές (OECD, EU, UN) το προσδώκι-μο επιβίωσης στις βιομηχανικές χώρες υπερ-βαίνει τα 75 έτη για τους άνδρες και τα 80 για τις γυναίκες, ενώ ταυτόχρονα παρατη-ρείται ραγδαία βελτίωση και στις αναπτυσ-σόμενες χώρες -κατά τη διάρκεια των τελευ-ταίων δεκαετιών. Παράλληλα, οι δείκτες γο-νιμότητας βρίσκονται σε δραματική πτώση στις χώρες του ΟΟΣΑ και κυμαίνονται σή-μερα στο 1,6 ανά γυναίκα (σαφώς μικρότε-ρο του 2,1, το οποίο αποτελεί κρίσιμο μέγε-θος για την πληθυσμιακή σταθερότητα), ενώ ανάλογες τάσεις παρατηρούνται και στις ανα-πτυσσόμενες χώρες. Κατά συνέπεια, στη χώ-ρα μας, για παράδειγμα, το τμήμα του πλη-θυσμού άνω των 65 ετών διογκώνεται ού-τως ώστε από 17,5% σήμερα, να υπερβεί το 22% το 2020 και να προσεγγίσει το 35% το 2050. Πρόκειται για φαινόμενα μείζονος δο-μικού χαρακτήρα, τα οποία επιδρούν στο σύ-νολο του κοινωνικού και οικονομικού βίου και απαιτούν απαντήσεις διαρθρωτικής φύ-σης μεγάλης κλίμακας.

Στην υγεία και την ιατρική περίθαλψη, η δημογραφική γήρανση έχει πολλαπλές και δραματικές επιπτώσεις: στο επίπεδο υγείας και τα επιδημιολογικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, στη ζήτηση των υπηρεσιών υγεί-ας, στην ασφαλιστική κάλυψη και το κόστος της ιατρικής περίθαλψης.

Είναι γνωστό ότι η γήρανση του πληθυ-σμού έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο ε-

πιδημιολογικό και νοσολογικό πρότυπο με ε-πικράτηση των χρόνιων και εκφυλιστικών νο-σημάτων (ισχαιμική καρδιοπάθεια, διαβήτης, υπέρταση, νοσήματα των αγγείων του εγκε-φάλου, νεοπλάσματα), τα οποία αφενός έ-χουν μεγάλο χρόνο επώασης για να αναδει-χθούν στην ύστερη μέση και τρίτη ηλικία και αφετέρου εμφανίζουν μακροχρόνια διαδρο-μή, στη διάρκεια της οποίας η ιατρική παρα-κολούθηση και η θεραπευτική αγωγή οφείλει να είναι διαρκής, μακρά και δαπανηρή.

Η διατύπωση αυτή είναι αληθής και πραγ-ματική και παραπέμπει στη μεγάλη αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών ιατρικής περίθαλψης, ούτως ώστε το τμήμα του πληθυσμού άνω των 65 ετών να έχει υψηλότερη κατανάλω-ση υγειονομικών υπηρεσιών στη χώρα μας (3.0:1 έως 4.1:1) σε σχέση με τη συνολική κατανάλωση ή/και ακόμα σε σύγκριση με την ιατρική κατανάλωση του πληθυσμού 0-65 ε-τών (5.0:1 έως 8.0:1).

Συμπερασματικά, η δημογραφική γή-ρανση σε συνδυασμό με την υψηλή επίπτω-ση των χρόνιων νοσημάτων αλλά και την ανεξέλεγκτη χρήση της υψηλής βιοϊατρι-κής και φαρμακευτικής τεχνολογίας απαιτεί πρόσθετη δαπάνη και δεσμεύει σπάνιους υ-γειονομικού πόρους.

Υπό το πρίσμα αυτό, είναι προφανές ότι η

δυνατότητα πλήρους και καθολικής ασφαλι-στικής κάλυψης του πληθυσμού τίθεται σε ε-πανεξέταση, δεδομένου ότι η προκαλούμενη ανισορροπία στους προϋπολογισμούς των α-σφαλιστικών σχημάτων σε συνδυασμό με τις αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής και την αγορά εργασίας αναδεικνύουν το ζήτη-μα σε πρώτιστο πρόβλημα της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, το οποίο επιδεινώ-νεται διαρκώς εξαιτίας της ανορθόλογης χρή-σης της ιατρικής τεχνολογίας και τη μονοπω-λιακή παρουσία στις υγειονομικές αγορές του ιατροτεχνολογικού συμπλέγματος.

Η συνδυαστική δράση των φαινομένων αυτών έχει προκαλέσει εκρηκτική διόγκωση του κόστους των υγειονομικών υπηρεσιών ε-ξαιτίας της σημαντικής αύξησης της τελικής ι-ατρικής κατανάλωσης και της ανόδου των τι-μών και ιατρικών αγαθών και υπηρεσιών (ει-σαγωγή και διάχυση τεχνολογίας).

Οπως είναι προφανές οι μεταβολές στη δημογραφική δομή θέτουν κρίσιμα ερωτήμα-τα για την οικονομική και κοινωνική πολιτική -και ιδιαίτερα για την ασφάλιση υγείας και τις πολιτικές υγείας. Η απάντηση στα ζητήματα αυτά, ιδίως στον παραγωγικό σχηματισμό και την αγορά εργασίας, προσδιορίζεται από το ευρύτερο πλαίσιο της οικονομίας και της πο-λιτικής σε διεθνή κλίμακα.

Ομως το μείζον ζήτημα εντοπίζεται στην κοινωνική πολιτική, δεδομένου ότι ιστορικά το παραδοσιακό «κράτος πρόνοιας» συνιστά ένα σύστημα διαγενεακής και ενδοοικογενει-ακής μεταβίβασης πόρων στη βάση ενός εί-δους «κοινωνικού συμβολαίου» μεταξύ των γενεών. Η δημογραφική γήρανση και οι επι-πτώσεις της θέτουν σε επαναδιαπραγμάτευ-ση τους όρους του συμβολαίου αυτού και κα-τευθύνουν προς την ανάγκη μειζόνων διαρ-θρωτικών αλλαγών, οι οποίες συνδέουν την οικονομία και την κοινωνική πολιτική με την αγορά εργασίας και τις πληθυσμιακές πολιτι-κές. Ειδικότερα, στον υγειονομικό τομέα, η δι-εθνής εμπειρία έδειξε την αναγκαιότητα επα-ναπροσανατολισμού των υπηρεσιών υγείας προς την κατεύθυνση ελέγχου της μονοπω-λιακής δύναμης του ιατροτεχνολογικού συ-μπλέγματος με την επιβολή κανόνων στην πλευρά της προσφοράς και ταυτόχρονα την ενδυνάμωση της πλευράς της ζήτησης και της ασφάλισης υγείας, ώστε να επιτευχθεί η ανα-γκαία χρηματοοικονομική ισορροπία και η δι-ανεμητική δικαιοσύνη -προαπαιτούμενα για την επίτευξη της (ιατρικής) αποτελεσματικότη-τας, της (οικονομικής) αποδοτικότητας και της (κοινωνικής) ισότητας. g

Δημογραφική γήρανση και υπηρεσίες υγείας

-

10

σο περνούν τα χρόνια, ο μέσος όρος ζωής μεγαλώνει. Αυτή η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, το χαμηλό πλέον ύ-ψος των επιτοκίων, η δυσμενής αναλο-

γία εργαζομένων-ασφαλισμένων προς συνταξι-ούχους και τελικά η συνολική χρηματοοικονομι-κή εικόνα των ταμείων, δημιουργούν δικαιολο-γημένο προβληματισμό για το «αύριο». Ποιο θα είναι το εισόδημά μας όταν θα σταματήσουμε να εργαζόμαστε; Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να διατηρήσουμε το επίπεδο της ζωής μας;

Ανεξάρτητα από τις όποιες πιθανές μεταρ-ρυθμίσεις στο ασφαλιστικό σύστημα, είναι πλέ-ον ξεκάθαρο ότι έχει έρθει η στιγμή να αναλά-

βουμε πρωτοβουλία: vα προγραμματίσουμε έ-γκαιρα το μέλλον μας, έτσι ώστε να εξασφαλί-σουμε το εισόδημα που εμείς επιθυμούμε για τα χρόνια που δεν θα εργαζόμαστε.

Αξιόπιστες λύσεις για το μέλλον:Συνταξιοδοτικά - Αποταμιευτικά Προγράμματα INTERAMERICAN

Σε μια εποχή που το ασφαλιστικό και η συ-νταξιοδότηση έχουν αναδειχτεί σε κυρίαρχα προβλήματα και πηγή ανασφάλειας για τον καθένα, τα ασφαλιστικά συνταξιοδοτικά προ-γράμματα INTERAMERICAN μπορούν να απο-τελέσουν τη λύση για ένα μέλλον με οικονομι-

κή ασφάλεια και σιγουριά. Ενα ιδιωτικό συντα-ξιοδοτικό πρόγραμμα μπορεί να καλύψει τη δι-αφορά μεταξύ της σύνταξης από το δημόσιο φορέα και των εισοδημάτων που είναι απαραί-τητα για μια άνετη ζωή. Ιδιαίτερα για τους ερ-γαζόμενους με μεσαία και υψηλά εισοδήματα, που ενδεχομένως να αντιμετωπίσουν χαμηλό βαθμό αναπλήρωσης των εισοδημάτων τους κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησης, ένα ιδι-ωτικό συνταξιοδοτικό/επενδυτικό πρόγραμμα, χωρίς ανώτατα όρια συνταξιοδότησης ή περιο-ρισμούς στο βαθμό αναπλήρωσης του εισοδή-ματος ή στην ηλικία έναρξης, αποτελεί τη μονα-δική επιλογή.

*Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία για τη φορολογία του εισοδήματος, τα ασφάλιστρα που αφορούν σε ασφαλιστικό προϊόν εκπίπτουν από το ετήσιο φορο-λογητέο εισόδημά σας μέχρι του ποσού των 1.200 ευρώ.

Μεγαλώνουμε… καιρός να αναλάβουμε πρωτοβουλία

PUBL

I

ΣΥΝΤΑΞΗ ΖΩΗΣ INTERAMERICAN Η εγγύηση για το «αύριο»

Η ΣΥΝΤΑΞΗ ΖΩΗΣ είναι μία από τις βασικές επιλογές που προσφέρει η INTERAMERICAN για την εξασφάλιση μιας πλήρους ή συμπληρωμα-τικής σύνταξης. Είναι ένα πρόγραμμα με εγγυημένες συνταξιοδοτικές παροχές. Αποτελεί κατάλληλη λύση για όσους εκτιμούν τη σιγουριά και θεωρούν απαραίτητες τις εγγυήσεις τόσο κατά τη διάρκεια της α-ποταμίευσής τους, όσο και κατά την περίοδο που η εταιρεία θα κατα-βάλλει τη σύνταξή τους.

Η ΣΥΝΤΑΞΗ ΖΩΗΣ παρέχει τη δυνατότητα να: προγραμματίσετε τη σύνταξη που επιθυμείτε να λάβετε, καθώς και

την ηλικία της συνταξιοδότησής σας καθορίσετε το ασφάλιστρο που σας ταιριάζει, καθώς και τον α-

ριθμό των καταβολών προσαρμόζετε τη σύνταξή σας, σύμφωνα με τις ανάγκες σας, με

έκτακτες καταβολές προστατεύσετε την αποταμίευσή σας και σε περίπτωση απώλειας

ζωής σας (ολόκληρο το ποσό επιστρέφεται στα πρόσωπα που έ-χετε ορίσει και μάλιστα έντοκα με 3%)

απολαμβάνετε σημαντικές φοροαπαλλαγές*Τέλος, η ΣΥΝΤΑΞΗ ΖΩΗΣ μπορεί να συνδυαστεί με οποιαδήποτε

συμπληρωματική ασφαλιστική κάλυψη, όπως σύνταξη αναπηρίας, κε-φάλαιο χηρείας, απαλλαγή πληρωμής ασφαλίστρων κλπ.

Capital: Σύστημα Επένδυσης INTERAMERICANΗ πιο ολοκληρωμένη «επενδυτική» πρόταση της ελληνικής αγοράς!

To Σύστημα Επένδυσης INTERAMERICAN Capital είναι ένα μοναδικό «εργαλείο», ένα αποτελεσματικό μέσο, το οποίο μπορεί να σας βοη-θήσει να επιτύχετε τους οικονομικούς σας στόχους και να δημιουρ-γήσετε ένα συμπληρωματικό εφάπαξ κεφάλαιο για τη σύνταξή σας. Δεν είναι απλώς ένα επενδυτικό-αποταμιευτικό προϊόν, αλλά ένα ο-λοκληρωμένο Σύστημα Επένδυσης, το οποίο λειτουργεί τόσο ως α-ποταμιευτικό προϊόν (τακτικές καταβολές), όσο και ως επενδυτικό προϊόν (εφάπαξ καταβολής).

To Capital σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε η διαδικασία απο-

ταμίευσης και επένδυσης να γίνει όσο το δυνατόν πιο απλή και με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια για τους στόχους σας. Διαθέτει τα πιο ε-ξελιγμένα «εργαλεία» τόσο για το σχεδιασμό, όσο και για την παρα-κολούθηση της επένδυσης/αποταμίευσής σας και έχει το υψηλότερο ποσοστό επένδυσης της αγοράς (100%) και τις χαμηλότερες χρεώ-σεις. Επιπλέον, μέσα από την επιλογή διαφορετικών διαχειριστών ε-ξασφαλίζει ότι τα χρήματά σας διαχειρίζονται από τους καλύτερους της αγοράς.

Το ολοκληρωμένο Σύστημα Επένδυσης INTERAMERICAN Capital θα σας «κερδίσει»:

Εχετε τη δυνατότητα να καθορίστε τη σύνταξή σας και το ύψος της αποταμίευσηςΤο Capital απλοποιεί τους δύσκολους υπολογισμούς και σας βοηθά-ει να προσδιορίσετε εύκολα και απλά το ποσό που πρέπει να αποταμι-εύσετε, ώστε να επιτύχετε τη σύνταξη που επιθυμείτε.

Μπορείτε να επιλέξετε την κατάλληλη «επένδυση» για εσάςΤο Capital σας προσφέρει τέσσερα ειδικά μελετημένα χαρτοφυλάκια με Αμοιβαία Κεφάλαια κορυφαίων διαχειριστών. Κάθε χαρτοφυλάκιο έχει διαφορετικό επενδυτικό χαρακτήρα. Με απλές διαδικασίες βρί-σκετε ποιο είναι αυτό που σας ταιριάζει πραγματικά.

Προστατεύετε τους στόχους σας και το κεφάλαιό σαςΤο Capital προσφέρει ασφαλιστικές καλύψεις, οι οποίες σας επιτρέ-πουν να προστατέψετε το κεφάλαιό σας και τους οικονομικούς σας στόχους σε περίπτωση ενός απρόοπτου συμβάντος.

Παρακολουθείτε από κοντά την «επένδυσή» σαςTo Capital σας ενημερώνει με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Τα statements, τα οποία θα λαμβάνετε σε τακτά χρονικά διαστήματα, θα σας βοηθήσουν να είστε πάντα ενήμεροι και με κάθε λεπτομέρεια για την πορεία των δικών σας χρημάτων, αλλά και για τις οικονομικές και επενδυτικές εξελίξεις.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στα Γραφεία Πωλήσεων INTERAMERICAN ή στην ηλεκτρονική μας διεύ-θυνση: www.interamerican.gr

11

ίναι κοινό μυστικό πως η γήρανση συνεπάγεται διαφορετικές εμπειρίες

για διαφορετικούς ανθρώπους. Αλλοι γερ-νούν νωρίτερα από άλλους, άλλοι μεγαλώ-νουν χωρίς σημαντικά προβλήματα υγείας, άλλοι δοκιμάζουν απότομη επιδείνωση της φυσικής τους κατάστασης, ενώ άλλοι πάλι θέτουν την καλή τους σωματική κατάσταση -για όσο αυτή διαρκεί- στην υπηρεσία της φροντίδας άλλων δικών τους ανθρώπων με σοβαρά προβλήματα υγείας. Ετσι, ενώ αναπόδραστα όλοι και όλες γηράσκουν τε-λικώς, δεν το πράττουν με τον ίδιο τρόπο (ούτε καν στον ίδιο χρόνο). Μέσα σε αυτήν την ποικιλία, οι ενδείξεις από διεθνείς και συγκριτικές έρευνες δείχνουν πως η γήραν-ση προσλαμβάνει διαφορετικά χαρακτηρι-στικά για τους άνδρες και διαφορετικά για τις γυναίκες παντού. Από πολλές απόψεις,

οι ανισότητες που εκδηλώνονται στη διάρ-κεια της ζωής έχουν την τάση να επιδει-νώνονται και να οξύνονται στις μεγαλύτε-ρες ηλικίες. Για παράδειγμα, οι ανισότητες στο εισόδημα και τα περιουσιακά στοιχεία γίνονται εντονότερες στις προχωρημένες ηλικίες. Επίσης, οι οικονομικές ανισότητες συχνά μεταφράζονται και σε έντονες δια-φορές στο επίπεδο της υγείας που γίνονται εμφανέστερες στα άτομα μεγαλύτερης ηλι-κίας. Τι συμβαίνει με τις διαφορές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες όσο οι άνθρωποι μεγαλώνουν;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, η με-γάλη διακρατική έρευνα SHARE προσφέρει ανεκτίμητης αξίας στοιχεία από 30 χιλιάδες άτομα 50+ ετών για 11 χώρες της Ευρώ-πης. Πρόκειται για μια διεπιστημονική, διε-θνή και διαχρονική δειγματοληπτική έρευ-να, που περιέχει στοιχεία για την υγεία τους, την οικονομική τους κατάσταση και τις κοι-νωνικές τους διασυνδέσεις. Το βιβλίο «Ζωή 50+: Υγεία, Γήρανση και Σύνταξη στην Ελλά-δα και στην Ευρώπη» (εκδόσεις Κριτική, Νο-

έμβριος 2009, με επιμέλεια των Λυμπεράκη, Τήνιου και Φιλαλήθη), προσφέρει επισκόπηση των ευρημάτων του πρώτου κύματος της έ-ρευνας αυτής.

Ως προς την κατάσταση της υγείας τους (φυσικής και ψυχικής) οι γυναίκες φαίνεται ότι πάσχουν περισσότερο από τους άνδρες, παρά το γεγονός πως ζουν περισσότερο. Συ-χνότερα οι γυναίκες αντιμετωπίζουν σωμα-τικές δυσκολίες στις καθημερινές δραστηρι-ότητες και λειτουργίες, σε σύγκριση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας. Το ίδιο ισχύει και με τις χρόνιες παθήσεις. Επιπλέον, φαίνεται πως το χάσμα του φύλου στην υγεία είναι στην Ελλάδα βαθύτερο από αλλού στην Ευρώ-πη (τόσο σε σύγκριση με τις χώρες του Βορ-ρά όσο και με τις μεσογειακές χώρες). Αυ-τή η παρατήρηση ισχύει τόσο για την υπο-κειμενική πρόσληψη της φυσικής κατάστα-σης (αυτοαναφερόμενη κατάσταση υγείας) όσο και για περισσότερο «αντικειμενικούς» δείκτες μέτρησης. Ως προς την ψυχική υγεία, τα πράγματα είναι ακόμα περισσότερο ξεκά-θαρα: το ποσοστό των γυναικών που αντιμε-

-

Η διαδικασία της γήρανσης έχει φύλο: δημογραφία, ηλικία, άνδρες και γυναίκες

12

τωπίζουν προβλήματα υγείας είναι υψηλότε-ρο από το ποσοστό των ανδρών της ίδιας η-λικίας σε όλες τις χώρες της Ευρώπης (και μάλιστα από δύο μέχρι τρεις φορές μεγαλύ-τερο ποσοστό σε σύγκριση με τα προβλήμα-τα φυσικής υγείας).

Ως προς την κοινωνικότητα, τη δικτύω-ση και την αντιμετώπιση της μοναξιάς και της περιθωριοποίησης, η εικόνα δείχνει ξα-νά να διαφοροποιείται ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες. Ετσι, στις κοινωνικές δραστη-ριότητες με περιθώριο επιλογής (εθελοντι-κές δραστηριότητες, αθλητικές κλπ.) μεγα-λύτερη κινητοποίηση παρουσιάζουν οι άν-δρες -με ποσοστά διπλάσια, που σταδια-κά γίνονται τριπλάσια- σε σύγκριση με τις γυναίκες. Ομως, αν εξετάσουμε τις κοινω-νικές δραστηριότητες «χωρίς περιθώριο ε-πιλογής» (δηλαδή δραστηριότητες παρο-χής φροντίδας σε συγγενείς που έχουν α-νάγκη), τότε η εικόνα αντιστρέφεται, με τις γυναίκες να εμφανίζονται πολύ περισσό-τερο δραστήριες και ενταγμένες σε δίκτυα παροχής φροντίδας. Με τη διαφορά πως εί-ναι κατά κύριο λόγο «πάροχοι» φροντίδας… Κατά τα λοιπά, οι γυναίκες είναι κατά πολύ πιθανότερο να ζουν σε μονομελές νοικοκυ-ριό, ιδίως μετά τα 65 τους χρόνια (με τρι-πλάσια ποσοστά σε σύγκριση με αυτά των ανδρών). Τούτο οφείλεται στο γεγονός πως οι γυναίκες ζουν περισσότερα χρόνια από τους άνδρες, καθώς και στο ότι συνήθως στα ζευγάρια υπάρχει διαφορά ηλικίας (νε-ότερες γυναίκες).

Τέλος, το χάσμα του φύλου στις βασικές συνιστώσες της εμπειρίας της γήρανσης α-ποτυπώνεται και στις στάσεις, απόψεις και

προσδοκίες των ανθρώπων προς το μέλλον. Οι γυναίκες δηλώνουν πολύ λιγότερο «ικα-νοποιημένες από τη ζωή τους» σε σύγκριση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας -αυτό ισχύει για όλη την Ευρώπη, αλλά στην Ελλάδα είναι πολύ εντονότερο. Ανάλογη είναι και η εικόνα όσον αφορά στην αισιοδοξία για το μέλλον: οι γυναίκες δείχνουν συστηματικά περισσό-τερο απαισιόδοξες από τους άνδρες, και ει-δικότερα οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυ-ναικών στην Ελλάδα είναι εντονότερες από όσο αλλού στην Ευρώπη (ακόμα και σε σύ-γκριση με τη νότια Ευρώπη, που εμφανίζει πολλές ομοιότητες με την Ελλάδα).

Συμπέρασμα: σημειώνονται συστηματικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε άνδρες και σε γυναίκες καθώς τα άτομα γερνούν. Δημιουρ-γείται ένα «χάσμα φύλου», που τείνει να γί-νεται βαθύτερο στις πιο προχωρημένες ηλικί-ες. Αυτό δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα ή στις χώρες της μεσογειακής Ευρώπης. Αποτελεί έ-να ενιαίο χαρακτηριστικό όλων των χωρών, με τη διαφορά πως στη νότια Ευρώπη εμφα-νίζεται με μεγαλύτερη ένταση και στην Ελλά-δα με ακόμα μεγαλύτερη.

Προοπτικές για το μέλλον, προεκτείνοντας αυτά που γνωρίζουμε σήμεραΟι γυναίκες ζουν περισσότερα χρόνια. Αν οι συντάξεις είναι ανεπαρκείς, θα υποφέρουν για περισσότερο διάστημα.

Δεδομένου πως ζουν περισσότερα χρό-νια, αν συνεχίσουν να εργάζονται λιγότερα χρόνια από τους άνδρες, τότε θα εξασφαλί-ζουν λιγότερα έτη ασφάλισης και θα παίρ-νουν «κουτσουρεμένες» συντάξεις.

Οι γυναίκες ζουν περισσότερα χρόνια μό-νες (λόγω χηρείας, συνήθως). Αν η κοινωνι-κή προστασία εξαρτάται από άνδρα-σύζυγο, την... πάτησαν.

Οσο η υγεία τους το επιτρέπει (συχνά και χωρίς να το επιτρέπει) δραστηριοποιούνται έ-ντονα στην παροχή φροντίδας για τους άλ-λους (δηλαδή σε δραστηριότητες με μικρά περιθώρια επιλογής). Αραγε, όταν θα έχουν και οι ίδιες ανάγκη φροντίδας, θα είναι κά-ποιος εκεί προκειμένου να παίξει αυτόν το ρόλο; Το ερώτημα προκύπτει επειδή θα υ-πάρχουν λιγότερα παιδιά και αυτά που θα υ-πάρχουν ίσως αντιλαμβάνονται με διαφορε-τικό τρόπο το ρόλο και τις υποχρεώσεις τους.

Από κάποια ηλικία και έπειτα είναι πολύ σύνηθες οι γυναίκες να μένουν μόνες και ε-πιβαρύνονται με περισσότερα χρόνια προ-βλήματα υγείας, σε σύγκριση με τους συνο-μήλικους άνδρες. Ιδιαίτερη κατηγορία προ-βλημάτων υγείας είναι η σφαίρα των ψυχι-κών προβλημάτων, όπου «πρωτεύουν» οι γυναίκες (παντού), ο απόηχος των οποίων καταγράφεται στα μειωμένα ποσοστά ικα-νοποίησης από τη ζωή και αισιοδοξίας για το μέλλον μεταξύ γυναικών.

Αν το σύστημα κοινωνικής προστασίας κωφεύει στις ανάγκες παροχής φροντίδας, το βάρος αυτό θα συνεχίσει να μεταφέρεται στους ώμους των γυναικών. Οσο μάλιστα ε-γκαταλείπουν την εργασία τους νωρίτερα, τόσο νωρίτερα αναλαμβάνουν το άχθος της παροχής φροντίδας. Οι γυναίκες, λοιπόν, ξε-φεύγουν από «τα αφεντικά» και -αμέσως με-τά- τις τρώει το θηρίο που λέγεται «οικογε-νειακή συνοχή»: χωρίς φασαρία, χωρίς απο-τυπώματα. Το τέλειο έγκλημα! g

13

τη σύγχρονη εποχή, η κοινωνία και οι απαιτήσεις της απο-τελούν τον καθοριστικό παράγοντα για τη δημιουργία των

στόχων του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων. Οι συνεχώς μεταβαλ-λόμενες συνθήκες, που οι δημογραφικοί παράγοντες επιβάλλουν, προδιαγράφουν και το γενικότερο πλαίσιο της στρατηγικής για τη δημιουργία εκπαιδευτικών υποδομών. Οι υποδομές αυτές συνι-στούν έναν από τους βασικούς πυλώνες του εκπαιδευτικού περι-βάλλοντος, που θα δίνει στη νέα γενιά τη δυνατότητα να αναπτύ-ξει τις ικανότητές της και να εξελιχθεί στον κύριο μοχλό δύναμης της ελληνικής κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων σήμερα απο-τελεί έναν από τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία, αφού οι κοινωνικές ανάγκες επιβάλλουν να εντείνει τις προσπάθειές του στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Με τον τρόπο αυτό και πέρα από την υλοποίηση του βασικού του έργου, που είναι η ευθύνη σχολικής στέγης στο λεκανοπέδιο Αττι-κής και ο εξοπλισμός των σχολικών μονάδων στην επικράτεια, σή-μερα, με ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις, το έργο του επεκτείνεται και στην υπόλοιπη χώρα, κατασκευάζοντας εκπαιδευτικές υποδο-μές για την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαί-δευση, πρώτον σε Σύμπραξη με τον ιδιωτικό τομέα και δεύτερον σε συγχρηματοδότηση με την Ευρωπαϊκή Ενωση και την Ευρωπαϊ-κή Τράπεζα Επενδύσεων. Υλοποιεί, επίσης, εκτεταμένο έργο σχολι-κών υποδομών στη Βόρεια Ελλάδα και ειδικότερα στη Νομαρχια-κή Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης. Υποστηρίζει με τακτικές και έκτα-κτες επιχορηγήσεις, αλλά και μέσω Προγραμματικών Συμβάσεων,

το σύνολο των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων της χώρας, ενισχύ-οντας ουσιαστικά το έργο τους. Παράλληλα, ο Οργανισμός Σχολι-κών Κτιρίων δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην κατασκευή ειδικών σχο-λείων, κλειστών γυμναστηρίων και αιθουσών πολλαπλών χρήσε-ων, προάγοντας τον πολιτισμό στα σχολεία. Με τη συσσωρευμένη εμπειρία του των 46 και πλέον χρόνων και εκμεταλλευόμενος τις τεχνολογικές εξελίξεις, συνδυάζοντας τη γνώση, την εξειδίκευση και τον ενθουσιασμό των στελεχών του, προχώρησε και σε μία σειρά από ειδικά έργα σε όλη την επικρά-τεια, πλαισιώνοντας έτσι και συμπληρώνοντας στην πράξη την κα-τασκευή νέων εκπαιδευτικών υποδομών. Ετσι υλοποιεί το μεγαλύ-τερο πρόγραμμα προσεισμικού ελέγχου, από το 2004 έως σήμερα, που έγινε ποτέ στη χώρα. Η προσπάθεια αυτή, που ουσιαστικά γίνε-ται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, πραγματοποιείται σε συνεργασία με τις πέντε πολυτεχνικές σχολές της χώρας, το ΤΕΕ και τον ΟΑΣΠ, εκπρόσωποι των οποίων μετέχουν στην Επιστημονική Επιτροπή Σχε-διασμού και Παρακολούθησης του έργου. Συνολικά έχουν ελεγχθεί 5.500 σχολεία, εκ των οποίων τα 4.800 χρονολογούνται πριν α-πό το 1959. Με τον τρόπο αυτό ενημερώνονται οι αρμόδιες Αρχές πρώτου και δεύτερου βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενώ πραγ-ματοποιούνται άμεσες επεμβάσεις, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Ο εντοπισμός και η απομάκρυνση των στοιχείων αμίαντου από τα σχολεία της χώρας, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες δρά-σεις και βασική προτεραιότητα για τον Οργανισμό Σχολικών Κτι-ρίων. Από τον Ιούνιο του 2004, και για πρώτη φορά, ο ΟΣΚ δίνει λύση στο χρονίζων αυτό ζήτημα εντάσσοντας στο πρόγραμμά του

Στην υπηρεσία της κοινωνίαςΜε τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων

3ο ΤΕΕ-1ο ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΤΑΥΡΟΥ

14

την απομάκρυνση των βλαβερών αυτών στοιχείων από κάθε σχο-λείο της επικράτειας. Συγκεκριμένα, έχει ήδη ολοκληρωθεί η απο-μάκρυνση αμίαντου σε περίπου 600 σχολεία, από τα 800 στα ο-ποία διαπιστώθηκε η ύπαρξη του υλικού.Ολα τα παραπάνω υλοποιούνται με ιδιαίτερο σεβασμό προς το πε-ριβάλλον, χρησιμοποιώντας πάντα όλες τις εξελίξεις της σύγχρο-νης τεχνολογίας. Ετσι ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων πρωτοπορεί και καινοτομεί δίνοντας έμφαση στην κατασκευή σχολείων με βιο-κλιματικό σχεδιασμό, τα οποία εξοικονομούν ενέργεια προστατεύο-ντας το περιβάλλον. Το πενταετές πρόγραμμα του ΟΣΚ για την πε-ρίοδο μέχρι το 2012 περιλαμβάνει την κατασκευή 1.233 βιοκλιμα-τικών σχολείων. Αυτή τη στιγμή μελετώνται 148 σχολεία με βιοκλι-ματικό σχεδιασμό και ο αριθμός τους αναμένεται να αυξηθεί. Εκτιμώντας την παγκόσμια οικονομική κατάσταση και αξιοποιώ-ντας την πολύτιμη εμπειρία άλλων χωρών, και κυρίως της Μεγά-λης Βρετανίας, ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων εισήγαγε τις Συ-μπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα και στον τομέα της κατα-σκευής και λειτουργίας σύγχρονων σχολικών υποδομών. Μέσω των ΣΔΙΤ δίνεται η ευκαιρία στο δημόσιο τομέα να σχεδιάσει και να υλοποιήσει προγράμματα και υπηρεσίες για την περαιτέρω α-νάπτυξη της οικονομίας και για την ικανοποίηση αναγκών των το-πικών κοινωνιών, χρησιμοποιώντας πολύτιμα οικονομικά κεφά-λαια από τον ιδιωτικό τομέα.

Ειδικότερα, από το Μάρτιο του 2004 ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων πάντα προσηλωμένος στους στόχους του:

Κατασκεύασε 426 νέες σχολικές μονάδες Αναβάθμισε 157 υπάρχοντα σχολεία Μέσω χρηματοδότησης κατασκεύασε 115 νέες και αναβάθμισε 155 σχολικές μονάδεςΚατασκεύασε 44 κλειστά γυμναστήρια Συνολικά παρέδωσε 5.330 σχολικές αίθουσες

Σήμερα ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων: Κατασκευάζει 134 σχολικές μονάδες (ήτοι 1.197 σχολικές αίθουσες) Αναβαθμίζει 110 σχολικές μονάδες που ήδη λειτουργούνΚατασκευάζει 35 αίθουσες πολλαπλών χρήσεων - γυμναστήριαΥλοποιεί πρόγραμμα 144 σχολικών μονάδων μέσω ΣΔΙΤ καιΜελετά 565 σχολικές μονάδες

Εχοντας επίγνωση της ευθύνης μας απέναντι στις νέες και τους νέους της Ελλάδας, η διοίκηση και τα στελέχη του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων παλεύουμε για τη δημιουργία του Σχολείου του Μέλλοντος, ως θεμέλιου λίθου της αναβαθμισμένης Παιδείας.Με υπευθυνότητα και αποφασιστικότητα στοχεύουμε στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου σχολικού περιβάλλοντος υψηλών προδιαγραφών, προκειμένου η νέα γενιά να μπορεί να κάνει πράξη τις προσδοκίες και τα οράματά της.

Στέφανος Θεοδ. Αγιάσογλουδιευθύνων σύμβουλος Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων

26o ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ

5ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΧΑΡΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

PUBL

I

15

δημογραφική πρόκληση αποτελεί πλέον μια πραγματικότητα. Ο συνδυασμός της δημογραφι-

κής γήρανσης με τη χαμηλή γεννητικότητα έχει ήδη αρχί-σει να επιφέρει μείζονες οικονομικές, δημοσιονομικές και κοινωνικές προκλήσεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Σύμφωνα με τις τελευταίες μακροπρόθεσμες οικο-νομικές και δημοσιονομικές προβλέψεις που περιλαμ-βάνονται στην «Εκθεση για τη δημογραφική γήρανση 2009: οικονομικές και δημοσιονομικές προβλέψεις για τα κράτη-μέλη της ΕΕ-27 (2008-2060)», ο πληθυσμός της ΕΕ το 2060 θα είναι πολύ πιο ηλικιωμένος. Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται μια αύξηση της τάξε-ως του 8% του μέσου όρου ζωής του Ευρωπαίου πολί-τη από το 2008-2060. Στην περίπτωση της Ελλάδας ο μέσος όρος ζωής του Ελληνα από 77 χρόνια που είναι σήμερα αναμένεται να φτάσει τα 85 χρόνια το 2060, ε-νώ της Ελληνίδας θα αυξηθεί κατά 6 χρόνια (από 83 στα 89 χρόνια).

Από μια αναλογία τεσσάρων ατόμων σε εργάσιμη ηλικία (15-64 ετών) για κάθε άτομο ηλικίας άνω των 65 ετών θα μεταβούμε σε μια αναλογία μόλις δύο προς έναν. Το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης αναμένεται να επέλθει κατά την περίοδο 2015-2035, όταν θα συντα-ξιοδοτηθούν οι γενιές ανθρώπων που γεννήθηκαν κατά την περίοδο της μεταπολεμικής δημογραφικής έκρηξης.

Σύμφωνα με τους πίνακες 2 και 3, στην Ελλάδα το ποσοστό δημογραφικής εξάρτησης των ηλικιωμένων (old age dependency ratio), που εκφράζει τον αριθμό των ατόμων ηλικίας άνω των 65 σε σχέση με τα άτομα εργάσιμης ηλικίας (15-64), αναμένεται να διπλασιαστεί φτάνοντας στο 57,1% το 2060 (από 27,8% το 2008). Το ποσοστό της δημογραφικής εξάρτησης υπερηλίκων >

-

Η απασχόληση εγγυάται το «μέλλον» της δημογραφικής γήρανσης

Πίνακας 1: Μέση προσδοκώμενη ζωή κατά τη γέννηση

Ανδρες Γυναίκες 2008 2060 % Αλλαγή 2008 2060 % Αλλαγή 2008-2060 2008-2060Ελλάδα 77,4 84,8 7,4 82,6 88,7 6,1EU-25 76,5 84,7 8,1 82,5 89,2 6,7

Πηγή: Eurostat, EUROPOP2008

Πίνακας 2: Ποσοστό εξάρτησης ηλικιωμένων [65+/(15-64)]

(old age dependency ratio) 2008 2060 %Αλλαγή 2008-2060Ελλάδα 27,8 57,1 29,3EU-25 25,6 53 27,4Πηγή: Eurostat, EUROPOP2008

Πίνακας 3: Ποσοστό εξάρτησης υπερηλίκων [80+/(15-64)]

(very old age dependency ratio) 2008 2060 % Αλλαγή 2008-2060Ελλάδα 6,1 24,3 18,2EU-25 6,7 21,5 14,8Πηγή: Eurostat, EUROPOP2008

16

ο συνταξιοδοτικό πρόβλημα παγκοσμί-ως είναι ένα θέμα που απασχολεί σο-βαρά, επί σειρά ετών, κυβερνήσεις και πολίτες. Οι δραματικές δημογραφικές

μεταβολές, που οφείλονται στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής και τη μείωση γεννήσε-ων, έχουν ως αποτέλεσμα τη γήρανση του πληθυσμού και την αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων ατόμων που δικαιούνται σύ-νταξης -και μάλιστα για όλο και μεγαλύτερη διάρκεια. Στη χώρα μας το συνταξιοδοτικό πρόβλημα παρουσιάζεται ακόμη πιο οξύ, λό-γω εγγενών δυσκολιών όπως είναι η εισφο-ροδιαφυγή, η ύπαρξη πολλαπλών φορέων ασφάλισης, η πολυνομία, η πολυπλοκότητα, η κακή διαχείριση, με αποτέλεσμα οι προοπτικές επίλυσής του να είναι προφανώς δυσοίωνες.

Οι κρατικές δαπάνες για τις συντάξεις στην Ελλάδα ανέρχονταν το 2000 σε 12,6% του ΑΕΠ και αναμένονται να φτάσουν στο 20,8% του ΑΕΠ το 2050. Το ποσοστό αυτό ενδέχεται να αυξηθεί περαιτέρω εάν συνυπο-λογιστούν και οι πιθανές επιπτώσεις των δια-φόρων τάσεων που επικρατούν στη σημερινή κοινωνία, όπως η καθυστέρηση εισόδου των νέων στην αγορά εργασίας και η αυξανόμε-νη ανεργία στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Παρόλο που οι συνταξιοδοτικές παρο-χές στην Ελλάδα είναι χαμηλές, σε σύγκριση με τις παροχές των λοιπών ευρωπαϊκών κρα-τών, το ισχύον σύστημα δεν κρίνεται βιώσιμο δημιουργώντας έτσι σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσον το ελληνικό κράτος θα μπορέ-σει να διατηρήσει και να εξασφαλίσει τις υφι-στάμενες συνταξιοδοτικές παροχές στους πο-λίτες του στο μέλλον, όταν η μέση ηλικία του πληθυσμού συνεχώς ανεβαίνει ενώ το ποσο-στό των εργαζομένων μειώνεται.

Η επιμήκυνση της ανθρώπινης ζωής α-παιτεί αύξηση της αποταμίευσης για συντα-ξιοδοτικούς λόγους και σχεδόν όλα τα κρά-τη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, χωρίς να θέτουν σε αμφισβήτηση το θεσμό της κοινωνικής α-σφάλισης, προβαίνουν σε αναδιοργάνωση του συνταξιοδοτικού εισοδήματος με συγκέ-ντρωση εισοδήματος από διαφορετικές πη-γές διαμορφώνοντας ευρύτερα συνταξιοδο-τικά συστήματα.

Ενα συνταξιοδοτικό σύστημα, όπως υπο-δηλώνει και το όνομά του, είναι κάτι ευρύτε-ρο από την κοινωνική ασφάλιση, η οποία ε-ξακολουθεί να αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του, περιλαμβάνοντας όμως και άλλες συνταξιο-δοτικές πηγές από το 2ο και 3ο πυλώνα (ε-παγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση). Συν-δυάζει συγχρόνως διαφορετικά συστήματα χρηματοδότησης όπως το αναδιανεμητικό και το κεφαλαιοποιητικό.

Στη χώρα μας, δυστυχώς, οι ασφαλιστι-κές εταιρίες έχουν ουσιαστικά αποκλειστεί

από το χώρο των επαγγελματικών συντάξε-ων, σε αντίθεση με την τρέχουσα ευρωπαϊ-κή πρακτική αν και διαθέτουν την κατάλληλη τεχνογνωσία και εμπειρία. Επίσης, δεν έχουν προωθηθεί σε καμία περίπτωση τα γνωστά α-πό άλλες χώρες συνταξιοδοτικά προγράμμα-τα «ειδικών προδιαγραφών» του 3ου πυλώ-να, προκειμένου να υπάρξει συμπληρωματι-κή ασφάλιση για τον Ελληνα πολίτη με την α-τομική του πρωτοβουλία. Αν και, απ’ ό,τι φαί-νεται, ο προβληματισμός της ελληνικής κυ-βέρνησης περιορίζεται μόνο στον 1ο πυλώνα, δηλαδή στην κοινωνική ασφάλιση, μια σω-στή ασφαλιστική μεταρρύθμιση οφείλει να λάβει υπόψη της την ανάπτυξη του 2ου και 3ου πυλώνα έτσι ώστε οι προσθήκες της ε-παγγελματικής και ιδιωτικής ασφάλισης να καλύψουν πλήρως το συνταξιοδοτικό εισόδη-μα, συμπληρώνοντας μεσο-μακροπρόθεσμα τις αναπόφευκτες απώλειες της κοινωνικής α-σφάλισης.

Στην περίπτωση που οι ασφαλιστικές ε-πιχειρήσεις μπορέσουν να συμμετάσχουν στο 2ο πυλώνα, τα πλεονεκτήματα είναι τα ακόλουθα:— Με τα προγράμματα του 2ου πυλώνα,

που θα παρέχονται από τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις, θα δίδεται η δυνατότητα συ-νταξιοδοτικής κάλυψης και σε εκείνους τους πολίτες που δεν μπορούν να εντα-χθούν στα ΤΕΑ, όπως είναι οι εργαζόμενοι σε μικρές ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν αριθμούν τουλάχιστον 100 μέλη ή οι αυτοαπασχολούμενοι.

— Δεν θα είναι απαραίτητη η εξεύρεση νέων κεφαλαίων από εργοδότες και εργαζομέ-νους (όπως στην περίπτωση των ΤΕΑ), α-φού οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις κατέ-χουν ήδη το περιθώριο φερεγγυότητας που απαιτείται για τις περιπτώσεις αυτές.

— Θα διευρυνθούν σημαντικά οι φορείς ε-παγγελματικής ασφάλισης και θα δοθεί ουσιαστική ώθηση σ’ ένα θεσμό που θα ενισχύσει το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας μας.Οσον αφορά στα ατομικά συνταξιοδο-

τικά προγράμματα ειδικών προδιαγραφών που εμπίπτουν στον 3ο πυλώνα, οι ασφαλι-στικές επιχειρήσεις διαθέτουν τα ακόλουθα πλεονεκτήματα:— Δραστηριοποιούνται εδώ και αρκετές δε-

καετίες στον τομέα παροχής προγραμμά-των σύνταξης και είναι εξειδικευμένες στο αντικείμενο, διαθέτοντας το κατάλληλο προσωπικό για το σχεδιασμό και την ανά-πτυξη των προϊόντων αυτών αλλά και τις απαίτητες και από την εποπτεία υποδομές, προκειμένου να διασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία των προϊόντων αυτών.

— Γνωρίζουν, λόγω της μακρόχρονης εμπει-

ρίας τους στο χώρο, τις ανάγκες του κα-ταναλωτή και μπορούν έτσι να σχεδιά-σουν τα προγράμματα αυτά βάσει των ε-ξειδικευμένων απαιτήσεων ειδικών ομά-δων του πληθυσμού, μειώνοντας το λει-τουργικό κόστος και καθιστώντας τα α-ποτελεσματικά και συμφέροντα.

— Μπορούν να παρέχουν εξειδικευμένες συμβουλές στους καταναλωτές προκει-μένου να μεγιστοποιήσουν τις απολαβές τους, κάνοντας παράλληλα χρήση των φορολογικών κινήτρων που θα δοθούν για τα προϊόντα αυτά.

— Διαθέτουν δοκιμασμένες εταιρικές στρα-τηγικές, όσον αφορά στις επενδύσεις των εισφορών για την επίτευξη του μέγιστου εισοδήματος για τους καταναλωτές.

— Υπάγονται ήδη σε αυστηρό νομικό πλαί-σιο, όσον αφορά στη φερεγγυότητά τους, το οποίο νομικό πλαίσιο θα ενδυ-ναμωθεί περαιτέρω με την έλευση της ο-δηγίας Solvency II, η οποία, μεταξύ άλ-λων, εισάγει αυστηρούς κανόνες για τη διαχείριση κινδύνων, την εταιρική διακυ-βέρνηση, τη διαφάνεια και την ενημέρω-ση του καταναλωτή, αυξάνοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό την αξιοπιστία της ασφα-λιστικής αγοράς.

— Αναμφίβολα, οι ασφαλιστικές εταιρίες δι-αθέτουν την τεχνογνωσία και την κατάλ-ληλη υποδομή προκειμένου να αναλά-βουν συμπληρωματικό ρόλο στη συντα-ξιοδοτική αποταμίευση, που θα οδηγή-σει στην ολοκληρωμένη εξασφάλιση του καταναλωτή κατά την τρίτη ηλικία παρέ-χοντάς του τη διασφάλιση ενός αξιοπρε-πούς επιπέδου διαβίωσης.

Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίουπρόεδρος Επιτροπής Ζωής, Συντάξεων, Υγείας και Τραπεζοασφαλειών. Ενωση Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος.

Αναμφίβολα, οι ασφαλιστικές εταιρίες διαθέτουν την τεχνογνωσία και την κατάλληλη υποδομή προκειμένου να αναλάβουν συμπληρωματικό ρόλο στη συνταξιοδοτική αποταμίευση, που θα οδηγήσει στην ολοκληρωμένη εξασφάλιση του καταναλωτή κατά την τρίτη ηλικία παρέχοντάς του τη διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης.

Συμπληρωματική συνταξιοδοτική αποταμίευση

και ο ρόλος της ιδιωτικής ασφάλισης

PUBL

I

17

(80+) σε σχέση με τα άτομα εργάσιμης ηλικίας (15-64) αναμένεται να τριπλασιαστεί, από 6,7% το 2008 στο 21,5% το 2060.

Το ίδιο απαισιόδοξες είναι και οι προβολές για τα ποσοστά γεννητικότητας, τα οποία δεν εγγυώνται την ανανέωση των γενεών.

Οπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, το ποσοστό γεννητικότητας (ο μέσος όρος παιδιών που θα αποκτή-σουν οι γυναίκες στη διάρκεια της ζωής τους) στην Ελ-λάδα βρίσκεται στο 1,41 το 2008 και αναμένεται να παρουσιάσει μία ελάχιστη αύξηση του 0,16% το 2060 (1,57), δηλαδή πάλι κάτω από το επίπεδο αναπλήρω-σης του πληθυσμού που είναι 2,1 παιδιά ανά γυναίκα.

Ετσι λοιπόν, μπορεί για πρώτη φορά στην ιστορία η συντριπτική πλειονότητα των Ευρωπαίων πολιτών να είναι σε θέση να ζει δραστήρια, με καλή υγεία και συμ-μετέχοντας στο κοινωνικό γίγνεσθαι μέχρι προχωρημέ-νη ηλικία, όμως μια κοινωνία που γηράσκει δημιουργεί πιέσεις για εκρηκτική αύξηση των κρατικών δαπανών για συντάξεις και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Και αν δούμε όλα αυτά υπό το πρίσμα της διεθνούς οικονομικής κρίσης, είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι η οικονομική κρίση θα οξύνει τις προκλήσεις που συνεπά-γεται η δημογραφική γήρανση. Η απασχόληση στην ΕΕ

προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά 19 εκατ. άτομα περί-που έως το έτος 2060, γεγονός που σημαίνει υποχρη-ματοδότηση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

Παράλληλα, οι κρατικές δαπάνες στην ΕΕ προβλέ-πεται να αυξηθούν (κατά μέσο όρο) κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μέχρι το 2060, ιδιαίτερα υπό την επί-δραση των δαπανών για συντάξεις, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και μακροχρόνια φροντίδα.

Η Ελλάδα έχει αρχίσει να προετοιμάζεται για τις προ-κλήσεις αυτές. Η πρόσφατη ασφαλιστική μεταρρύθμι-ση αποτελεί μόνο ένα μέρος της συντονισμένης προσπά-θειας που καταβάλλει η κυβέρνηση για την αντιμετώπιση των οικονομικών, δημοσιονομικών και κοινωνικών προ-κλήσεων που συνεπάγεται η δημογραφική γήρανση.

Απαιτείται δράση σε ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής. Η προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε συνδυασμό με τη λήψη στοχευμένων και πιο βραχυπρό-θεσμων μέτρων θα κρίνουν την ικανότητα της Ελλάδας στο μέλλον να αντεπεξέλθει στη δημογραφική πρόκληση.

Στο πνεύμα αυτό προχωρούμε και υλοποιούμε πο-λιτικές που στοχεύουν: στη συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, στην αύξηση της απασχόλη-σης, στην ενίσχυση της παραγωγικότητας.

Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι το κεφάλαιο Α-πασχόληση πρωταγωνιστεί και στο δημογραφικό ζήτη-μα. Η ενεργός γήρανση αποτελεί το καλύτερο εργαλείο για την αντιμετώπισή του. Γνωρίζουμε, όμως, ότι αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν ένα φάσμα αντικινήτρων και φραγμών προς την ένταξη και την παραμονή τους στην εργασία. Οι εργοδότες συνήθως είναι διστακτικοί στο να προσλάβουν μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους ή να συνεχίζουν να τους απασχολούν. Από την άλλη πλευρά, οι ίδιοι οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας συ-χνά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στην αναδιορ-γάνωση της παραγωγικής διαδικασίας και να παραμεί-νουν στις θέσεις τους ή να βρουν νέες θέσεις εργασίας.

Επιδίωξή μας είναι να «εκμεταλλευτούμε» τις αναξι-οποίητες δεξαμενές εργατικού δυναμικού γιατί αυτές θα δώσουν ώθηση στην απασχόληση, θα ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή και θα συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Για να επιτευχθεί όμως αυτό απαι-τείται και οι επιχειρήσεις να αλλάξουν προσέγγιση απέ-ναντι σε αυτές τις «αναξιοποίητες» ομάδες όπως είναι οι νέοι, οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι. Δεν πρέπει να υ-πάρχει εμμονή μόνο στις πλέον παραγωγικές ηλικίες και την «υπερχρησιμοποίησή» τους (όπως στην περίπτωση του opt-out), γιατί έτσι δημιουργούνται στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας, κατακερματισμός και φαινόμενα κοινωνικού dumping.

Σε κάθε περίπτωση, οι πολιτικές ενεργού γήρανσης στην Ελλάδα θα πρέπει να είναι σε ισορροπία με τις πο-λιτικές για ένταξη στην αγορά εργασίας των νέων, των γυναικών και των υπολοίπων ευάλωτων ομάδων που παρουσιάζουν μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Μόνο μέ-σω της εξασφάλισης ίσων ευκαιριών για όλες τις ηλι-κίες μπορούμε να διατηρήσουμε την αλληλεγγύη μετα-ξύ των γενεών.

Το δημογραφικό ζήτημα είναι μια πρόκληση οριζό-ντια και διαχρονική και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά το σχεδιασμό και την υλοποίηση όλων των πολιτικών μας. Για το λόγο αυτό, πρέπει να επενδύουμε στην Απασχόληση και τον Εκσυγχρονισμό των Συστη-μάτων Κοινωνικής Ασφάλισης. Αυτό θα είναι η εγγύηση για την ευημερία του έθνους των συνταξιούχων των ε-πόμενων γενεών και έτσι η δημογραφική πρόκληση δεν θα είναι απειλή για τις μελλοντικές γενιές. g

Πίνακας 4: Ποσοστά γεννητικότητας

2008 2060 % Αλλαγή 2008-2060Ελλάδα 1,41 1,57 0,16EU-25 1,55 1,68 0,13Πηγή: Eurostat, EUROPOP2008

>

18

λοι γνωρίζουν για την «πάλη των τάξεων», τον «πόλεμο των φύλων» και τη «σύγκρουση των

πολιτισμών». Εδώ και μερικά χρόνια, όμως, υποβόσκει μία άλλη μεγάλη σύγκρουση. Εστω κι αν δεν γίνεται πά-ντα αντιληπτή ως τέτοια, ενυπάρχει σε δημόσια ζητήμα-τα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους: από την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (τι φυσικό περιβάλλον κληροδο-τούμε στις επόμενες γενιές), έως τη χρηματοδότηση της ι-ατρικής περίθαλψης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας και τις συντάξεις (ποιος θα πληρώσει). Είναι η «σύγκρου-ση των γενεών». Μια «διαμάχη» για τη δίκαιη διευθέτη-ση των σχέσεων ανάμεσα στους νέους, τα άτομα μεγα-λύτερης ηλικίας και τους μελλοντικούς πολίτες, η οποία ενδέχεται να επηρεάσει την κοινωνία μας και τις πολιτι-κές της επιλογές με αυξανόμενη ένταση, καθώς θα προ-χωρά ο 21ος αιώνας.

Γιατί συμβαίνει τώρα; Πάνω απ’ όλα, επειδή γερνάμε και δεν γεννάμε! Ως αποτέλεσμα επιταχύνεται η πληθυ-σμιακή γήρανση, η αύξηση δηλαδή του ποσοστού των α-τόμων μεγαλύτερης ηλικίας στο σύνολο του πληθυσμού. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι το 2050 δύο δισ. άνθρω-ποι σε ολόκληρο τον πλανήτη θα είναι άνω των 60 ε-τών, ενώ στην Ευρώπη μόνο οι άνω των 65 θα φτάσουν το 30% του συνολικού πληθυσμού, διπλάσιοι από σήμε-ρα. Για την Ελλάδα, τα δημογραφικά δεδομένα είναι ήδη

εξαιρετικά ανησυχητικά. Η χώρα μας «διακρίνεται» μετα-ξύ των Ευρωπαίων εταίρων της για έναν από τους υψη-λότερους λόγους ηλικιωμένων προς νέους: 114 ηλικιω-μένοι αντιστοιχούν σε 100 νέους. Και έναν από τους με-γαλύτερους λόγους εξαρτώμενων ατόμων ηλικίας άνω των 64 ετών: 28% σήμερα, με πρόβλεψη να πλησιάσει το 30% μέχρι το 2010.

Μα ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα; Καθώς γερνάμε με ανησυχητικούς ρυθμούς, γεννώνται ερωτηματικά σχε-τικά με τη δυνατότητα των οικονομικά ενεργών πολιτών να συντηρήσουν το επίπεδο ευημερίας ενός όλο και αυξα-νόμενου αριθμού οικονομικά εξαρτημένων ανθρώπων. Τα δημοσιονομικά, κοινωνικά και ασφαλιστικά συστήματα τί-θενται υπό αφόρητη πίεση. Η στήριξη της ευημερίας των ηλικιωμένων, χωρίς να συνεπάγεται δυσβάσταχτα βάρη για τους νέους και τους εργαζομένους, ανεξαρτήτως ηλι-κίας, μετατρέπεται σε μεταβλητή μιας εξαιρετικά δισεπίλυ-της δημοσιονομικής και κοινωνικής εξίσωσης. Ελλοχεύει ο κίνδυνος να επωμιστούν οι νέοι και οι μελλοντικές γενιές ολόκληρο το κόστος της πληθυσμιακής γήρανσης.

Στην Ελλάδα ζούμε ήδη τις πρώτες συνέπειες της γή-ρανσης του πληθυσμού. Από τη μία, έχουμε αυξανόμενες ανάγκες για υγεία, φάρμακα και συντάξεις. Από την άλλη, πολλά ασφαλιστικά ταμεία δεν έχουν επαρκείς πόρους να τις καλύψουν ακόμα και σήμερα. Μελλοντικά τα πράγματα >

Γενεακή δικαιοσύνη

20

PUBL

I

21

αναμένονται πολύ χειρότερα. Το μακροπρόθεσμο αναλο-γιστικό έλλειμμα του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης ανέρχεται σε δύο ολόκληρα ΑΕΠ. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι ούτε η κακοδιαχείριση, η οποία φυσικά και υπάρχει, ούτε η εισφοροδιαφυγή, η οποία ανθεί. Σύμφωνα με το πόρισμα του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας για το ΙΚΑ (Νο-έμβριος 2007), ακόμα και αν όλοι πλήρωναν κανονικά τις οφειλές τους, ο μεγαλύτερος και πιο ιστορικός ασφαλιστι-κός οργανισμός των Βαλκανίων θα έχει έλλειμμα το 2020 γύρω στο 1,5% του ΑΕΠ (φτάνοντας 7,5% το 2050). Ο-λα αυτά συμβαίνουν, παρά το γεγονός ότι οι θεσμοθετη-μένες εισφορές προσεγγίζουν το 44% του εργατικού κό-στους, καθιστώντας το ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα α-πό τα ακριβότερα στην Ευρώπη. Καλώς ή κακώς, σε συν-θήκες σταδιακής πληθυσμιακής γήρανσης το μέλλον του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος είναι η συσσώρευση μεγάλων ελλειμμάτων.

Μπροστά σ’ αυτήν την κατάσταση, το κράτος παρα-δοσιακά επιχειρεί να ελαφρύνει το μακροπρόθεσμο οικο-νομικό βάρος, επιδεινώνοντας μονομερώς τους όρους α-σφάλισης (ηλικιακά όρια, ποσοστά αναπλήρωσης) των νέ-ων και νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας. Είναι μια πάγια τακτική που ακολουθείται σε πολλά θέματα. Μι-σθούς στο Δημόσιο, εργασιακές σχέσεις. Η Γενιά των 700 ευρώ καλείται να παίξει το ρόλο της... Ιφιγένειας, να θυσι-αστεί προκειμένου να διατηρηθούν οι θεσμοθετημένες α-παιτήσεις των προηγούμενων, οι οποίες διαφορετικά θα συνθλίβονταν στο πέρασμα του δημογραφικού τσουνάμι.

Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία τεράστια πρόκληση. Να διαχειριστούμε οικονομικά και πολιτικά τα νέα δεδομένα που μας θέτει η γήρανση του πληθυσμού. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση τα παραδοσιακά εργαλεία της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγ-γύης των γενεών δεν αρκούν. Η γενεακή δικαιοσύνη, η απαίτηση για μια υποχρεωτικά δίκαιη και οικονομικά βι-ώσιμη διευθέτηση των σχέσεων ανάμεσα στις γενιές στο δημόσιο χώρο, αποκτά κεντρική σημασία.

Απαιτούνται γι’ αυτό ριζικές αλλαγές. Τόσο η δημο-σιονομική πολιτική όσο και τα συστήματα κοινωνικής προστασίας, υγείας και ασφάλισης πρέπει να επανα-σχεδιαστούν πάνω στη λογική και της γενεακής δικαιο-σύνης. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση, η G700 έχει προτείνει πλειάδα παρεμβάσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμέ-νες απ’ αυτές: α) την αλλαγή του μοντέλου ασφάλισης σε μικτή, όπου θα συνδυάζονται ένας ενιαίος για όλους αναδιανεμητικός πυλώνας βασικής σύνταξης με έναν κεφαλαιοποιητικό πυλώνα προσωπικής αποταμίευσης, β) τον πλήρη διαχωρισμό της υγείας από τα ταμεία συ-ντάξεων, γ) το δραστικό περιορισμό του δημόσιου χρέ-ους στο 60% του ΑΕΠ σε βάθος δεκαπενταετίας, δ) τη δημιουργία ενός Συνηγόρου των Γενεών στην ΕΕ, με α-ντικείμενο τη διαρκή και συστηματική γνωμοδότηση για τις επιπτώσεις των επιλογών της σημερινής κοινωνίας και των αποφάσεων των πολιτικών στους μελλοντικούς πολίτες και ε) την κατοχύρωση της αρχής της γενεακής δικαιοσύνης στο ελληνικό Σύνταγμα. g

>

22

>

ε έναν κόσμο που επαναπροσδιορί-ζεται ηλικιακά, λίγα πράγματα θα πα-ραμείνουν όρθια. Μπορεί η πραγματι-κότητα της ζωής και ο ρεαλισμός των

αριθμών να παγώνει το αίμα στις φλέβες, το χιούμορ όμως είναι ο μοναδικός τρόπος όχι μόνο να εμπεδωθούν αλήθειες αλλά και να δοθούν λύσεις σε πραγματικά προβλήματα, χωρίς περιττές καταστροφολογίες και ακόμη πιο άχρηστες συνωμοσιολογίες.

Σύμφωνα λοιπόν με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της αμερικανικής στατιστικής υπη-ρεσίας (Ιούλιος 2009) τα παγκόσμια δεδο-μένα έχουν ως εξής: o αριθμός των ηλικιω-μένων ατόμων, άνω των 65 ετών, θα υπερ-διπλασιαστεί μέχρι το 2040 φτάνοντας το 1,3 δισ. από τα 506 εκατ. που ήταν το 2008. Μέσα στην επόμενη δεκαετία, για πρώτη φο-ρά στην ιστορία της ανθρωπότητας, τα άτο-μα άνω των 65 ετών θα είναι περισσότερα από τα παιδιά κάτω των 5 ετών. Ο παγκό-σμιος πληθυσμός γερνάει χωρίς προηγούμε-νο, λοιπόν, καθώς μέχρι το 2040 η ηλικια-κή ομάδα άνω των 65 ετών θα αυξηθεί κατά 160% και τα άτομα άνω των 80 ετών κατά 233%. Τα άτομα της τρίτης ηλικίας θα απο-τελούν το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Οι ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ και τα κράτη της Ευρώπης, αντιμετωπίζουν ήδη τη γήρανση του πληθυσμού. Η τάση ό-μως φαίνεται να επεκτείνεται και στις ανα-πτυσσόμενες χώρες, κυρίως στη Λατινική Α-μερική και την Ασία. Η Κίνα έχει τους περισ-σότερους ηλικιωμένους στον κόσμο με 106 εκατ. το 2008, όμως σε ποσοστιαία βάση ξε-χωρίζει η Ιαπωνία, όπου το 22% του πληθυ-σμού είναι άνω των 65 ετών. Σε κλίμακα η-πείρων, η Ευρώπη είναι πράγματι η πιο «γη-ραιά», ενώ η υποσαχάρια Αφρική, αν και α-φυδατωμένη, είναι η πιο «νέα».

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της ΕΕ, έως το 2020 το 25% του πληθυσμού (της ΕΕ) θα είναι άνω των 65 ετών. Εως το 2020 περί τα 20 εκατ. Ευρωπαίοι θα είναι μεγαλύ-τεροι των 80 ετών, αριθμός τριπλάσιος αυ-τού της δεκαετίας του '60. Εως το 2050 α-ναμένεται να τριπλασιαστούν οι δαπάνες για συντάξεις, ιατρική περίθαλψη και μακροχρό-νια μέριμνα. Και ποιοι θα δουλεύουν για να λαδώνουν τη «μηχανή»;

Στο παρελθόν, η αποχώρηση από την ερ-γασία σήμαινε την είσοδο στη γεροντική πε-ρίοδο, με όλα τα καλά και τα κακά που συ-νεπαγόταν αυτή. Σήμερα η μέχρι πρότινος φυσική εξέλιξη φαντάζει εντελώς αναχρονι-στική και ξεπερασμένη. Κατά βάθος τα πράγ-ματα είναι απλά. Επειδή κάποια στιγμή εντός της επόμενης δεκαετίας ή εικοσαετίας οι νέ-οι θα είναι πολύ λίγοι για να κρατούν όρθια την οικονομία, θα αναγκαστούν να μπουν

στο παιχνίδι και οι μεγαλύτεροι. Αυτοί που περιφρονητικά αποκαλούμε «γέρους». Αυτοί που μέχρι πρότινος -και για λίγο ακόμη στο μέλλον- (οριακά προλαβαίνουμε) είχαν το προνόμιο να συνταξιοδοτούνται από τα 60 με 65, θα παραμένουν στην παραγωγή, εάν και εφόσον βέβαια τους το επιτρέπει η υγεία τους και ο επίσης γηραιός εργοδότης τους.

Αν λοιπόν δεν είστε από αυτούς που α-ρέσκονται να ταχταρίζουν εγγόνια και να κάνουν βόλτες στα καφενεία και επισκέψεις σε συγγενείς γκρινιάζοντας για τη μικρή σύ-νταξη, δεν έχετε παρά να προτείνετε στον εργοδότη σας να παρατείνετε επ’ αόριστον την εργασιακή σας σχέση. Κι αν αυτός αρνη-θεί, χρησιμοποιώντας το ρατσιστικό επιχεί-ρημα του «πεπερασμένου» της ηλικίας σας, θα μπορείτε κάλλιστα να τον σύρετε στα δι-καστήρια και να διεκδικήσετε το αυτονόητο: το δικαίωμα στην εργασία.

Επειδή όμως αυτές οι εικόνες ίσως αργή-σουν λίγο ακόμη, είναι παρηγοριά να γνωρί-ζετε ότι οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ΕΕ έχουν ήδη αρχίσει να ασχολούνται με τις επιπτώσεις αυτής της δημογραφικής ανα-τροπής. Τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις, αλλά κυρίως τα θεσμικά όργανα της Ευρωπα-ϊκής Ενωσης, οργανώνονται για την επικείμε-νη «ωρίμανση». Νέες πολιτικές εκπονούνται για να αντιμετωπιστεί η νέα πραγματικότητα.

Για αρχή, καταργήθηκε ο όρος «τρίτη η-

λικία». Στο εξής, όταν θέλουμε να συνεννο-ηθούμε για το ποια ηλικιακή ομάδα ανήκει στους ηλικιωμένους θα αναφέρεστε στην «τέταρτη ηλικία», το εύρος της οποίας δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη με σαφήνεια. Υ-πολογίζεται όμως ότι ξεκινά από τα 85 έτη και φτάνει… μόνο ο θεός ξέρει πού. Δυστυ-χώς για την παγκόσμια οικονομία, η ζωή εί-ναι μια εμπειρία από την οποία κανείς δεν ξεφεύγει ζωντανός.

Πέρα όμως από τις καθαρά θεωρητι-κές παρεμβάσεις της ΕΕ, έχουν αρχίσει να χαράσσονται και πρακτικώς νέες πολιτικές προσαρμοσμένες στα δεδομένα.

Κύριος άξονας της πολιτικής της Ευρω-παϊκής Ενωσης είναι η κινητοποίηση του αν-θρώπινου δυναμικού κάθε ηλικίας. Η βασι-κή ιδέα είναι πως οι κατάλληλες λύσεις θα πρέπει να προχωρούν πέρα από τη φροντί-δα των σημερινών ηλικιωμένων, η οποία ση-μειωτέον σε πολλά κράτη-μέλη της είναι ελ-λιπής. Στόχος είναι η παράταση του επαγγελ-ματικού βίου, η στην κυριολεξία δια βίου μά-θηση, η παραμονή στην εργασία μετά τα 65 και η καθυστέρηση της συνταξιοδότησης.

Με άλλα λόγια, η ΕΕ θα πρέπει να βρει τρόπους να παρατείνει ηλικιακά τον παρα-γωγικό της πληθυσμό (άνδρες - γυναίκες). Να αυξήσει τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Να βρει νέους τρό-πους μετάβασης από την εργασία στη -σί-

Ποιον είπες «γέρο», ρε;!

23

γουρα μειωμένη- σύνταξη. Να εξασφαλίσει την πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας υγειο-νομική περίθαλψη στους εργαζόμενους πλέ-ον ηλικιωμένους. Να βρει τρόπους να εν-θαρρύνει τον πληθυσμό να αξιοποιεί τις ικα-νότητές του παραγωγικότερα και για περισ-σότερα χρόνια. Και να δώσει κίνητρα στους εργοδότες να αξιοποιήσουν ανθρώπους με-γαλύτερης ηλικίας, χωρίς αυτό να δημιουρ-γεί προβλήματα στους νεότερους ανθρώ-πους. Αυτά κι αν είναι προβλήματα…

Επενδύοντας στην τρίτη ηλικίαΠοιος είπε ότι σκοτώνουν τα άλογα όταν γε-ράσουν; Λάθος! Σύμφωνα με τα νέα δεδομέ-να είναι πιο προσοδοφόρο να «επενδύεις» σε αυτά. Οι δαπάνες για τις συντάξεις, την υ-γεία και την πρόνοια εκτιμάται ότι θα αυξη-θούν κατά 4 έως 8% του ΑΕΠ στις ερχόμε-νες δεκαετίες. Με τις συνολικές δαπάνες να τριπλασιάζονται μέχρι το 2050, οι περισσό-τερες χώρες αναζητούν ήδη βιώσιμες λύσεις.

Τα νέα δημογραφικά δεδομένα δημιουρ-γούν ευκαιρίες στον κόσμο των επιχειρήσε-ων. Ο νέος διευρυμένος ρόλος της τρίτης η-λικίας στην αγορά εργασίας εκτιμάται ότι θα αυξήσει τον κύκλο εργασιών των φαρμακευ-τικών εταιρειών. Θα δώσει νέα ώθηση στη γηριατρική επιστήμη και θα απενοχοποιήσει πλήρως το ρόλο της κοσμετικής ιατρικής. Για να σιγουρευτούμε ότι η τρίτη ηλικία θα α-νταποκριθεί στη δημογραφική πρόκληση, η ΕΕ έχει ήδη από το 2008 εγκρίνει το πρό-γραμμα «ευ γηράσκειν» για να κάνει την Ευ-ρώπη ένα κέντρο ανάπτυξης ψηφιακών τε-χνολογιών που θα βοηθά τους ηλικιωμένους να ζουν χωρίς την ανάγκη υποστήριξης στο σπίτι (και το γραφείο).

Με το νέο αυτό πρόγραμμα οι επιχειρή-σεις θα είναι σε θέση να αναπτύξουν ιδιαί-τερα καινοτόμα ψηφιακά προϊόντα και υπη-ρεσίες για να βελτιώσουν τους όρους διαβί-ωσης των ηλικιωμένων στο σπίτι, στους χώ-ρους εργασίας και, γενικότερα, την κοινωνία. Ευφυείς συσκευές βελτίωσης της ασφάλειας

στο σπίτι, κινητές λύσεις για την παρακολού-θηση ζωτικών παραμέτρων και φιλικές προς το χρήστη ακόμη κι αν πάσχει από μειωμένη όραση ή ακοή. Στόχος των συστημάτων θα είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των η-λικιωμένων, της σταδιοδρομίας τους και της οικογενειακής τους ζωής. Και εννοείται η ε-ξοικονόμηση δαπανών για ιατρική περίθαλ-ψη και κοινωνική μέριμνα.

Συνολικά μέχρι το 2013, η ΕΕ, τα κράτη-μέλη και ο ιδιωτικός τομέας εκτιμάται ότι θα

επενδύσουν περισσότερα από 1 δισ. ευρώ σε έρευνα και καινοτομία για το πρόγραμ-μα «ευ γηράσκειν» (καλά γηρατειά). «Δεν υ-πάρχει κανένας λόγος να μείνουν οι ηλικι-ωμένοι της Ευρώπης έξω από τα οφέλη των νέων τεχνολογιών. Οι λύσεις και οι υπηρεσί-ες που θα προκύψουν ως αποτέλεσμα αυτού του προγράμματος θα τους βοηθήσουν να παραμείνουν ενεργοί στην κοινωνία, μέσα στον κοινωνικό ιστό και ανεξάρτητοι για με-γαλύτερο διάστημα», είχε δηλώσει η Viviane Reding, Επίτροπος της ΕΕ για την Κοινωνία της Πληροφορίας και τα ΜΜΕ.

Αυτή ίσως να είναι μια ευκαιρία για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αναπτύξουν τις τεχνολογίες απευθυνόμενες στους γηραιό-τερους Ευρωπαίους, οι οποίοι εκτός από γη-ραιοί είναι και δυναμικοί καταναλωτές. g

Εγχώρια δημογραφικάTο έτος 2030, ο αριθμός των ατόμων άνω των 60 ετών στη χώρα μας, σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥΕ), θα αυξηθεί κατά 10% φτάνοντας το 1/3 του συνόλου.

Η φθίνουσα γονιμότητα και η γήρανση του πληθυσμού αλλάζει τη δομή της ελληνι-κής κοινωνίας και της οικογένειας. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες σήμερα κοντεύουν να ξεπεράσουν αριθμητικά τα παιδιά. Σήμερα, σε εκατό παιδιά κάτω των 15 ετών αναλο-γούν 71 άτομα άνω των 65 χρόνων. Το έτος 2020, σύμφωνα με σχετική έρευνα του ΕΚ-ΚΕ, ο αριθμός των ηλικιωμένων θα είναι όσο και των νέων. Παλαιότερα, το έτος 1853, το ποσοστό των ηλικιωμένων ήταν 3,2% και των νέων κάτω των 15 ετών 41,2%.

Οι πιο γερασμένες περιοχές της χώρας είναι η κεντρική και νότια Πελοπόννησος και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Οι νομοί με τα υψηλότερα ποσοστά ώριμων πολιτών είναι η Λευκάδα, (22%), η Σάμος (21%), η Κεφαλονιά (21%). Και ακολουθούν η Αρκα-δία, η Λέσβος και η Φωκίδα, όπου τα αντίστοιχα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 20-21%.

Το προσδοκώμενο μέσο όριο ζωής, μέχρι και τις αρχές του τρέχοντος αιώνα στις πε-ρισσότερες χώρες, δεν ξεπερνούσε τα 60-65 χρόνια. Σήμερα έχει φτάσει και ξεπερνά τις ηλικίες των 77 ετών. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα δεδομένα, οι γυναίκες ζουν κατά μέσο όρο 80 και οι άντρες 75 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι ο μέσος όρος ζωής στη χώρα μας μετά τον πόλεμο αυξήθηκε κατά 14 χρόνια.

>

24

ύμφωνα με ένα γνωστό ανέκδοτο, οι-κονομολόγος είναι ένας ειδικός ο ο-

ποίος θα ξέρει αύριο γιατί τα πράγματα που προέβλεψε χθες δεν συνέβησαν σήμερα. Η αλήθεια είναι πως την επαύριον της μεγαλύ-τερης οικονομικής κρίσης πολλές εταιρείες αναγκάστηκαν να επαναπροσδιορίσουν τη στρατηγική τους. Στο πλαίσιο αυτό συζητή-σαμε με τον κ. Bram Boon, CEO ING Ελλάδος, για τις προκλήσεις και τις προοπτικές στη νέα οικονομική πραγματικότητα.

Στις 9 Απριλίου ο CEO-designate Jan Hommen, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομέ-να της κρίσης, προχώρησε σε μία αναδιοργά-νωση της στρατηγικής σας. Τι σηματοδοτεί η “back to basics” strategy;

Η στρατηγική “back to basics” μάς προ-τρέπει να επαναπροσδιορίσουμε το πώς αντι-μετωπίζουμε τους πελάτες μας, τις δραστηρι-ότητές μας και τους ίδιους μας τους εαυτούς. Πρόκειται για την απλοποίηση των δραστηρι-οτήτων μας και το να κάνουμε τα πράγματα ευκολότερα για όλους μας. Στρατηγικά εστιά-ζουμε σε πέντε περιοχές οι οποίες είναι: 1. Απλοποίηση του χαρτοφυλακίου των

δραστηριοτήτων μας. 2. Απλοποίηση του Οργανισμού.3. Εστίαση της εταιρικής κουλτούρας εξ ο-

λοκλήρου στον πελάτη.4. Απλοποίηση των προϊόντων.5. Απλοποίηση των διαδικασιών.

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα λει-τουργούμε όπως πριν από 50 χρόνια. Η και-νοτομία και η συνεχής εξέλιξη αποτελούν μέ-ρος της κουλτούρας και του τρόπου σκέψης μας. Η στρατηγική μας συνοψίζεται σε μια πρόταση ενός e-mail, το οποίο απέστειλε ο Jan Hommen σε όλους τους εργαζόμενους της ING στις 10 Απριλίου: «Πρέπει να αντιμε-τωπίσουμε τα εμπόδια που αποσπούν την ε-νέργειά μας μακριά από τους πελάτες μας».

Η ING Ελλάδος έχει ξεκινήσει την υλο-ποίηση της στρατηγικής “back to basics” α-πό τις αρχές του 2009. Εστιάζουμε στον κύ-ριο κορμό των δραστηριοτήτων μας, οι ο-ποίες είναι ασφάλειες ζωής και συνταξιοδο-τικά προγράμματα. Εχουμε δημιουργήσει ένα ειδικό τμήμα που ονομάζεται PMO, το οποίο απαρτίζεται από έμπειρους project managers και οι οποίοι έχουν καθήκον να διαχειρίζο-νται διάφορα στρατηγικά projects χρησιμο-ποιώντας τη μεθοδολογία lean six sigma. Τα περισσότερα από τα τρέχοντα projects σχε-τίζονται με την αρχή «κάνουμε τα πράγμα-τα ευκολότερα» μέσω της μείωσης της πολυ-πλοκότητας για τους πελάτες μας, τα δίκτυα διανομής και τους εργαζομένους μας. Εξετά-ζουμε τις λειτουργίες μας χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία lean six sigma, έτσι ώστε να μειώσουμε το χρόνο παροχής των υπηρεσι-ών μας. Αναπτύσσουμε συστήματα πληρο-

φορικής έτσι ώστε να υποστηρίξουμε τα πο-λύ ικανά δίκτυα πωλήσεών μας στην καθη-μερινή εργασία τους και στην αύξηση της παραγωγικότητάς τους. Δημιουργούμε εργα-λεία για τα δίκτυα πωλήσεων, ώστε να δια-σφαλίσουμε ότι οι ανάγκες των πελατών μας ικανοποιούνται πάντα. Αναπτύσσουμε νέα προϊόντα και υπηρεσίες ή τροποποιούμε τα υπάρχοντα έπειτα από τοπικές και παγκόσμι-ες έρευνες αγοράς και πελατών, έτσι ώστε να διασφαλίζουμε ότι ικανοποιούμε τις σύγ-χρονες ανάγκες και επιθυμίες των κατανα-λωτών. Ακολουθούμε τη μέθοδο της τμημα-τοποίησης της αγοράς καθώς και των πελα-τών μας και αναπτύσσουμε μια ολοκληρω-μένη προσέγγιση marketing 360 μοιρών, η οποία είναι προσαρμοσμένη σύμφωνα με τις διαφορετικές ανάγκες κάθε τμήματος. Μειώ-νουμε τα λειτουργικά μας κόστη έτσι ώστε να προσφέρουμε πάντα υψηλής αξίας προϊό-ντα και υπηρεσίες στους πελάτες μας.

Πώς σκοπεύετε να επεκτείνετε τις δραστηριό-τητές σας στην Ελλάδα;

Η αποστολή της ING είναι να «θέσουμε τα πρότυπα στη διαχείριση του χρηματοοικονο-μικού μέλλοντος των πελατών μας», κάτι που μεταφράζεται σε παροχή σωστής συμβουλής σε θέματα ασφαλειών ζωής, επενδύσεων και σύνταξης. Πρόσφατα, μέρος της στρατηγικής μας έγινε και η έννοια του “easier”, η οποία, κατά τη γνώμη μου, είναι το στοιχείο διαφο-ροποίησης της ING σε σχέση με τους ανταγω-

νιστές μας, ειδικότερα σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι έχουν έλλειψη χρόνου, επιθυμούν να αποφύγουν πολύπλοκες και γραφειοκρα-τικές διαδικασίες, ενώ χρειάζονται περισσό-τερο προσωπικό χρόνο, καθώς και χρόνο με την οικογένειά τους. Η ING μειώνει το χρό-νο τον οποίο πρέπει να αφιερώσουν οι πελά-τες για τη διαχείριση του χρηματοοικονομικού τους μέλλοντος, ενώ τους παρέχει περισσότε-ρο ελεύθερο χρόνο, ευελιξία, εμπιστοσύνη και ηρεμία, καθώς θα απολαμβάνουν πάντα την καλύτερη συμβουλή και τις καλύτερες υπηρε-σίες και προϊόντα.

Η ING Ελλάδος υποστηρίζει την κοινωνι-κοοικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας από τη δεκαετία του ’80 και θα συνεχίσει να το κάνει. Η ελληνική οικονομία όμως χρειάζεται διαρ-θρωτικές αλλαγές. Για παράδειγμα, η συνταξι-οδοτική μεταρρύθμιση είναι κάτι που απασχο-λεί την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ενωση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην Ελλάδα υπάρχουν εταιρείες όπως η ING, οι οποίες δι-αθέτουν παγκόσμια τεχνογνωσία στα συντα-ξιοδοτικά συστήματα και παρέχουν συμβουλή και υποστήριξη για ένα βιώσιμο και κοινωνι-κά δίκαιο συνταξιοδοτικό σύστημα.

Εχετε στο μυαλό σας κάτι ιδιαίτερο, όσον α-φορά στη στρατηγική, για την Ελλάδα;

Πραγματικά, το ελληνικό συνταξιοδοτι-κό σύστημα αποτελεί μια πρόκληση για την ελληνική κοινωνία (ακριβώς όπως ίσχυε και για άλλες χώρες στον κόσμο πριν προχωρή-

Επιστροφή στα θεμελιώδη

>

25

σουν σε μεταρρύθμιση). Πρέπει να παρθούν άμεσα αποφάσεις. Ολοι οι ειδικοί, τα οικονο-μικά μεγέθη, οι κοινωνικές αλλαγές τονίζουν την αναπόφευκτη ανάγκη για τη μεταρρύθμι-ση του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος και η ING Ελλάδος είναι σε θέση να προσφέ-ρει συμβουλή, παγκόσμια τεχνογνωσία και υποστήριξη για την εφαρμογή της ασφαλι-στικής μεταρρύθμισης.

Η ING Ελλάδος επαναπροσδιόρισε τη στρατηγική της το 2009. Αναφορικά με το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων, εστιάζουμε στις κυριότερες κατηγορίες προϊόντων, τα ο-ποία υπάγονται στους τομείς των ασφαλειών ζωής και συνταξιοδοτικών υπηρεσιών, ενώ η στρατηγική μας στην Ελλάδα συνοψίζεται στη νέα τοποθέτησή μας ως οργανισμός στην αγο-ρά και την κοινωνία: «Να παρέχουμε την κα-λύτερη συμβουλή σε υπηρεσίες ασφαλειών ζωής και σύνταξης στην Ελλάδα» - “To Be the Best Life and Pension Advisor In Greece”. Αυ-τή η δήλωση περιλαμβάνει τα προϊόντα, τις υ-πηρεσίες, τη συμβουλή, την κουλτούρα, τους ανθρώπους μας και τα συστήματά μας.

Το ασφαλιστικό μας πρόβλημα φαίνεται πως γίνεται πιο «εκρηκτικό» από ποτέ. Κάτι τέ-τοιο θα διευκολύνει την προώθηση των με-ταρρυθμίσεων;

Τα καλά νέα είναι ότι ζούμε περισσότερο από ό,τι πριν από 50 χρόνια. Ομως, το σημα-ντικό επίτευγμα της βελτιωμένης ποιότητας ζωής απαιτεί προσαρμογές σε συστήματα που αναπτύχθηκαν στα μέσα του προηγού-μενου αιώνα. Αυτό οφείλεται στο ότι τα συ-γκεκριμένα συνταξιοδοτικά συστήματα βα-σίζονται σε δεδομένα, αριθμούς, κοινωνίες, δημογραφικά στοιχεία, τα οποία δεν υφίστα-νται πλέον στον ανεπτυγμένο κόσμο. Για το λόγο αυτό, αυτά τα αναχρονιστικά συστήμα-τα δεν ταιριάζουν με τα σύγχρονα δεδομένα και χρειάζονται άμεση εκσυγχρόνιση, καθώς η κατάσταση θα χειροτερέψει στο μέλλον.

Σύμφωνα με τον κ. Γκαργκάνα, διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας (2008), η ηλικιακή δομή του πληθυσμού της ΕE-25 αναμένεται να αλλάξει δραματικά από τώρα έως το 2050. Το αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής θα αυξή-σει κατά 77% τον πληθυσμό των 65+ στην EE-25 και κατά 80% στην Ελλάδα. Ταυτόχρο-να, τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας, για πα-ράδειγμα τα ποσοστά γονιμότητας κάτω από τα φυσικά επίπεδα αντικατάστασης, θα συνει-σφέρουν στη μείωση του εργαζόμενου πλη-θυσμού (ηλικίες 15-64) κατά 16% στην ΕE-25 και κατά 21% στην Ελλάδα. Ως αποτέλε-σμα, το ποσοστό εξάρτησης της μεγαλύτερης ηλικίας, το οποίο καθορίζεται ως η αναλογία του μεγαλύτερου ηλικιακά πληθυσμού σε σχέ-ση με τον εργαζόμενο πληθυσμό, εκτιμάται ό-τι θα διπλασιαστεί στο 51% το 2050 στην EE-25 και σε περισσότερο από διπλάσιο στο 61% στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι το 2005, 3 άνθρωποι εργάζονταν για ένα συνταξιούχο ε-νώ το 2050 αυτό θα αλλάξει και θα αντιστοι-χεί 1,6 εργαζόμενος για κάθε συνταξιούχο.

Αν αυτές οι εκτιμήσεις της Επιτροπής Οι-

κονομικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ενω-σης είναι σωστές, αυτό σημαίνει ότι τα επό-μενα χρόνια (αν δεν υπάρχει σωστή μεταρ-ρύθμιση) θα υπάρχει μια έντονη πίεση πά-νω στη δημόσια οικονομία. Οπως δήλωσε ο κ. Γκαργκάνας, αναλύοντας τις εκτιμήσεις του 2002 για την Ελλάδα (2008), οι δαπάνες των συντάξεων θα αυξηθούν δραματικά από 12,4% του ΑΕΠ του 2005 σε 22,6% του Α-ΕΠ του 2050. Αν συγκρίνουμε αυτήν την αύ-ξηση στην ελληνική κυβερνητική δαπάνη για συντάξεις με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ε-νωσης θα διαπιστώσουμε ότι την ίδια περίο-δο θα είναι λίγο περισσότερο από 2% γι’ αυ-τές τις χώρες από ό,τι ήταν το 2005. Αυτό α-ποδεικνύει τη θετική επίδραση που βιώνουν και θα βιώνουν αυτές οι χώρες, λόγω των σημαντικών συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσε-ων στις οποίες προχώρησαν τη δεκαετία του ’90. Οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συγκλίνουν στο ότι αν η Ελλάδα δεν λάβει μέτρα για τη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση, ο δείκτης του γενικού κυβερνητικού χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ θα τριπλασιαστεί για την περίοδο 2005-2050 φτάνοντας το 346%, κάτι που θα είναι εκτός του αποδεκτού δείκτη των κριτηρίων του Μάαστριχτ.

Αυτές οι εκτιμήσεις αποδεικνύουν ότι το συνταξιοδοτικό σύστημα “pay as you go” δεν είναι ένα σύστημα το οποίο μπορεί να ι-κανοποιήσει τις σημερινές ανάγκες της ελ-ληνικής κοινωνίας. Απαιτείται μια συνταξιο-δοτική μεταρρύθμιση.

Απαντώντας στην ερώτησή σας σχετικά με το αν η κρίση διευκολύνει ή δυσχεραίνει την εισαγωγή των απαιτούμενων μεταρρυθ-μίσεων, θα έλεγα, βασισμένος σε δεδομένα, ότι η μεταρρύθμιση είναι μονόδρομος και το

σημερινό περιβάλλον απαιτεί άμεσες και δρα-στικές αλλαγές. Οι κοινωνίες και οι οικονομί-ες δεν διαθέτουν την πολυτέλεια να κάνουν λάθη και να αναβάλλουν τις μεταρρυθμίσεις.

Ποιες είναι οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις του φαινομένου της γή-ρανσης του πληθυσμού;

Σε αυτό το ρεαλιστικό σενάριο, μεταρ-ρύθμιση δεν χρειάζεται μόνο το συνταξιο-δοτικό σύστημα. Τα εθνικά συστήματα υγεί-ας θα πρέπει να μεταρρυθμιστούν έτσι ώ-στε να εξυπηρετούνται οι άνθρωποι αξιοπρε-πώς. Από τη χρηματοοικονομική πλευρά, θα πρέπει να γίνουν επενδύσεις για την ανάπτυ-ξη υποδομών για την εξυπηρέτηση των ηλικι-ωμένων, από την άλλη πλευρά θα αναδυθεί μια νέα αγορά (το αντίθετο της αγοράς των baby boomers), η οποία απαιτεί ολοκληρω-μένη γνώση, τεχνογνωσία, προϊόντα και υπη-ρεσίες, καθώς πρέπει να ικανοποιηθούν δια-φορετικές ανάγκες και επιθυμίες και θα εστι-άσει σε πιο έμπειρους πελάτες. Νέες επωνυ-μίες θα δημιουργηθούν που θα συνάδουν με αυτές τις αγορές.

Οι κοινωνίες κατευθύνονται από τον κο-λεκτιβισμό στον ατομικισμό και στο πλαίσιο αυτό ακόμη και χώρες όπως η Ελλάδα, όπου υπάρχουν δυνατοί οικογενειακοί δεσμοί κα-θώς και οικονομική και συναισθηματική υ-ποστήριξη, αλλάζουν. Μπορείτε να αναρωτη-θείτε για το αν η ελληνική κοινωνία είναι α-κριβώς όπως 40 χρόνια πριν. Οι Ελληνες συ-νάδελφοί μου απαντούν πως όχι. Για το λόγο αυτό, πρέπει να παρθούν μέτρα για τη διατή-ρηση της συνοχής των κοινωνιών.

Τα συνταξιοδοτικά συστήματα πρέπει να ακολουθήσουν τις κοινωνικές αλλαγές. Οσο πιο σύντομα το σύστημα προσαρμόζεται στις κοινωνικές αλλαγές, τόσο μικρότερος ο αντί-κτυπος στις κοινωνίες και τις οικονομίες.

Ασπάζεστε τη ρήση «Μια κρίση είναι μια καλή ευκαιρία για πολλές αλλάγες»;

Η κρίση με απλά λόγια είναι η κατάρ-ρευση του προφανούς. Απλώς σημαίνει πως ό,τι λειτουργούσε μέχρι χθες, σήμερα δεν λειτουργεί. Τα πράγματα αλλάζουν συ-νεχώς. Η αδυναμία μας να προσαρμοστού-με στις αλλαγές της καθημερινότητας μάς οδηγεί σε κρίση και μας αναγκάζει να αλ-λάξουμε άμεσα και δραστικά. Ο λόγος που αποκαλείται κρίση και όχι αλλαγή για βελτί-ωση είναι το γεγονός ότι η κρίση αναγκάζει τους ανθρώπους και τα πράγματα να αλλά-ζουν πολύ γρήγορα και η ταχύτητα σοκάρει τους ανθρώπους.

Η κρίση έχει βραχυπρόθεσμα αποτελέ-σματα, αλλά σε μέσο και μακροπρόθεσμο ο-ρίζοντα δημιουργεί νέες ευκαιρίες για τις κοι-νωνίες, τις εταιρείες, τους ιδιώτες και τις χώ-ρες, για όσους έχουν την ικανότητα να δουν τις ευκαιρίες.

Μια κρίση παρέχει τη δυνατότητα για την αναδόμηση της οικονομίας, των οργανισμών κά., με ένα πιο δίκαιο, κοινωνικά υπεύθυνο, αποτελεσματικό και σίγουρο τρόπο. g

>

26

Ξεκινώντας από τη «Διαδικασία της Κέρ-κυρας», η ελληνική προεδρία, ενεργώντας συστηματικά, με έμφαση στην προσαρμο-στικότητα, τη συνεργασία και τη συνεννό-ηση, πέτυχε να εγκαινιάσει εκ νέου έναν α-νοιχτό και διαρκή στρατηγικό διάλογο, ευ-ρέως φάσματος, θέτοντας στο επίκεντρο την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Στο ανανεωμέ-νο αυτό πλαίσιο, την επαύριο της Συνόδου της Κέρκυρας, τίθεται σε τροχιά η διαδι-κασία προοδευτικής προσέγγισης των διι-σταμένων απόψεων με ορόσημο το Δεκέμ-βριο, κατά τον οποίο η ελληνική προεδρία

θα ολοκληρωθεί με την υπουργική Σύνοδο των Αθηνών. Η μέγιστη δυνατή συναίνεση και διαφάνεια με βάση το διάλογο, το σε-βασμό στο διεθνές δίκαιο και την εφαρμο-γή με καλή πίστη όλων των δεσμεύσεων, είναι οι στόχοι για τους οποίους η ελληνι-κή προεδρία θα εργαστεί και στο προσεχές χρονικό διάστημα. Για να αποτιμήσουμε ακριβέστερα το έρ-γο της ελληνικής προεδρίας του ΟΑΣΕ μέ-χρι τώρα, είναι απαραίτητο να στρέψου-με για λίγο τη ματιά μας στο χρονικό ση-μείο της ανάληψης της προεδρίας. Υστερα

και από τα γεγονότα του Αυγούστου 2008 στη Γεωργία, τα οποία κατέδειξαν το μέ-γεθος των προκλήσεων για την ευρωπαϊ-κή ασφάλεια, κατέστη προφανές ότι η στα-σιμότητα και η αδράνεια δεν ήταν επιλο-γή. Σε πρώτη φάση, απόλυτη αναγκαιότη-τα αποτέλεσε η αποκατάσταση της εμπι-στοσύνης και κατανόησης μεταξύ των συμ-μετεχόντων κρατών. Μετά τις πρώτες δι-ερευνητικές επαφές φάνηκε ότι οι συνθή-κες ήταν ώριμες για μια πρωτοβουλία ό-πως η Σύνοδος της Κέρκυρας, η οποία θα προσέγγιζε συνολικά την έννοια της ασφά-

Οι σελίδεςγια την

Ελληνική ΠροεδρίαΑνασκόπηση των δράσεων της ελληνικής προεδρίας

Αύγουστος 2009

Η «Διαδικασία της Κέρκυρας»

>

27

λειας. Ωστόσο για να φτάσουμε στη Σύνο-δο της Κέρκυρας, χρειάστηκε ισχυρή πο-λιτική βούληση, επιμονή και προσήλωση στην οργάνωση ενός διαλόγου ειλικρινούς και στηριγμένου σε αρχές κοινά αποδε-κτές, τις ίδιες αρχές στις οποίες είχε στηρι-χθεί το Ελσίνκι εξαρχής, όπως αντανακλώ-νται στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον α-σφαλείας. Χρειάστηκαν συνεχείς επαφές της υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπα-κογιάννη με το σύνολο των ομολόγων της και χρειάστηκε τελικά και η δική τους βού-ληση να πραγματοποιήσουν το απαραίτητο επόμενο βήμα.Ετσι, στις 28 Ιουνίου 2009, πραγματοποι-ήθηκε με επιτυχία η Σύνοδος των υπουρ-γών Εξωτερικών των μελών του ΟΑΣΕ και εγκαινιάστηκε η «Διαδικασία της Κέρκυ-ρας», η οποία θέτει το πλαίσιο, εντός του οποίου θα συνεχιστεί ο πολιτικός διάλο-γος για την ασφάλεια στην Ευρώπη, με την ενεργό συμμετοχή όλων των κρατών που μετέχουν στον ΟΑΣΕ, από το Βανκούβερ μέχρι το Βλαδιβοστόκ. Πέρα από το ση-μαντικό γεγονός και το ηχηρό μήνυμα της Κέρκυρας, το μέχρι τώρα έργο της ελλη-νικής προεδρίας διαχέεται και σε άλλες ε-πιμέρους πρωτοβουλίες, οι οποίες αποτε-λούν εξίσου σημαντικά συστατικά της α-ποστολής της Ελλάδας ως προεδρεύουσας του ΟΑΣΕ. ΓεωργίαΗ δραστηριοποίησή της στη Γεωργία είναι τέτοια που η παρουσία του ΟΑΣΕ παρα-μένει ζωτικής σημασίας. Εστιάζοντας στην ανθρωπιστική πλευρά του ζητήματος, η Ελλάδα παραμένει σταθερά προσηλωμέ-νη στο πλαίσιο συνομιλιών της Γενεύης και στη διατήρηση μιας ουσιαστικής πα-ρουσίας του Οργανισμού στην περιοχή, ε-νώ είναι το ίδιο αφοσιωμένη στη διευθέτη-ση του θέματος των κρατουμένων και των αγνοουμένων. Απτό επίτευγμα, χάρη στις προσπάθειες του ειδικού εκπροσώπου της προεδρεύουσας για τις παρατεταμένες δι-

ενέξεις, πρέσβη κ. Χριστόπουλου, αποτελεί η αποκατάσταση της παροχής φυσικού αε-ρίου στην περιοχή της Ν. Οσετίας.

ΥπερδνειστερίαΟσον αφορά στο ζήτημα της Υπερδνειστε-ρίας, η ελληνική προεδρία έχει επικεντρω-θεί στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών, δημιουργώντας σημαντικές επαφές επί του εδάφους μέ-σω συχνών επισκέψεων στην περιοχή. Πα-ράλληλα γίνονται προσπάθειες για την ε-πανάληψη των επίσημων διαπραγματεύσε-ων στο πλαίσιο των «5+2» (ήτοι Μεσολα-βητών: ΟΑΣΕ, Ρωσίας, Ουκρανίας, Μολδα-βίας, Υπερδνειστερίας και των Παρατηρη-τών: ΕΕ, ΗΠΑ).

Ναγκόρνο-ΚαραμπάχΟσον αφορά στη διένεξη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Ελλάδα εργάζεται σταθερά προκειμένου η θετική συγκυρία του 2008 να συνεχιστεί κατά τη διάρκεια και της ελ-ληνικής προεδρίας. Η προεδρία υποστηρί-ζει τις προσπάθειες των τριών συμπροέ-δρων της ομάδας Μίνσκ, ήτοι της Ρωσίας, των ΗΠΑ και της Γαλλίας, να επιτύχουν την επανάληψη του άμεσου διαλόγου μετα-ξύ των δύο μερών, Αρμενίας και Αζερμπα-ϊτζάν και την υπογραφή του κοινού μνημο-νίου για την προώθηση ενός πολιτικού δι-ακανονισμού της διένεξης με βάση τις αρ-χές του διεθνούς δικαίου.

Ενδυνάμωση της δημοκρατίας και της περιφερειακής ασφάλειαςΔεδομένου ότι η συμβολή των επιτόπιων α-ποστολών του ΟΑΣΕ στους τομείς της οικο-δόμησης δημοκρατικών θεσμών είναι υψί-στης σημασίας, η προεδρεύουσα του Ορ-γανισμού, υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, έχει ήδη επισκεφτεί τις απο-στολές του ΟΑΣΕ σε Βελιγράδι, Πρίστινα, Τίρανα, Τιφλίδα, Μπακού και Ερεβάν, ενώ παράλληλα σκοπεύει να επισκεφτεί τις υπό-λοιπες αποστολές κατά τη διάρκεια του έ-

τους, υπογραμμίζοντας την προτεραιότητα αυτή της ελληνικής προεδρίας. Η Συνθήκη για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη (CFE) πρέπει να παραμεί-νει ο ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊ-κής ασφάλειας. Στον τομέα της τρομοκρα-τίας, πρόθεση της Ελλάδας είναι να προά-γει την υλοποίηση των αντιτρομοκρατικών δεσμεύσεων του ΟΑΣΕ, με πλήρη σεβα-σμό στο κράτος δικαίου και τα ανθρώπι-να δικαιώματα, ενώ παραμένει αφοσιωμέ-νη στην ενδυνάμωση του έργου του Οργα-νισμού στον τομέα της ασφάλειας και της αστυνόμευσης των συνόρων. Εχοντας συνείδηση ότι η σύγχρονη προ-σέγγιση της έννοιας της ασφάλειας είναι πολυδιάστατη και δεν περιορίζεται απο-κλειστικά στις ένοπλες συγκρούσεις μετα-ξύ κρατών, η ελληνική προεδρία προβάλ-λει μια θεματολογία, η οποία ανταποκρίνε-ται στις νέες προκλήσεις.Υπό αυτό το σκεπτικό, το 17ο Οικονομι-κό και Περιβαλλοντικό Φόρουμ αφιερώθη-κε στη «Διαχείριση της Μετανάστευσης και της Διασύνδεσής της με τις Οικονομικές, Κοινωνικές και Περιβαλλοντικές Πολιτικές προς όφελος της Σταθερότητας και της Α-σφάλειας στην Περιφέρεια του ΟΑΣΕ». Ως προς τα θέματα ανθρώπινης διάστα-σης, η ελληνική προεδρία επιδιώκει την ε-νίσχυση της ευρύτερης θεματικής του κρά-τους δικαίου. Η Ελλάδα είναι αφοσιωμέ-νη στη διατήρηση των υψηλότερων προ-διαγραφών για τις δράσεις του ΟΑΣΕ ως προς την παρακολούθηση εκλογικών δια-δικασιών, μια εμβληματική δραστηριότητα του Οργανισμού, ουσιώδες στοιχείο της ο-ποίας αποτελεί η στενή συνεργασία μετα-ξύ του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) και της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Οργανισμού. Καταλυτικής σημασίας για την ευόδωση των προτεραιοτήτων και στόχων της ελλη-νικής προεδρίας είναι η ανανέωση του θε-σμού των τριών προσωπικών εκπροσώ-πων της υπουργού Εξωτερικών που αφορά στην προώθηση της ανοχής, στην καταπο-λέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Οι μήνες που πέρασαν αφήνουν πίσω ένα πλούσιο και πολυδιάστατο έργο. Μας βρί-σκουν ταυτόχρονα στην αρχή μιας νέας δι-αδικασίας, η οποία θα δημιουργήσει πολι-τικό και θεσμικό κεφάλαιο για το μέλλον. Κατά το κλείσιμο της Συνόδου της Κέρκυ-ρας, η υπουργός Εξωτερικών κα. Μπακο-γιάννη ανέφερε χαρακτηριστικά:«Μόλις ολοκληρώσαμε μια σημαντική, ευ-ρεία και ειλικρινή συζήτηση για το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Μολονότι εί-ναι η ώρα να εορτάσουμε την αξιοσημείω-τη πρόοδο που τα συμμετέχοντα κράτη του ΟΑΣΕ έχουν επιτύχει από κοινού τις τελευ-ταίες δύο δεκαετίες, οι υπουργοί έφτασαν στο συμπέρασμα ότι είναι καιρός επίσης να σκεφτούμε ότι μένει ακόμη αρκετή δου-λειά να γίνει».

>

28

Τα έθνη των συνταξιούχων

Αφιέρωμα

3030

ταματήστε για μια στιγμή να σκέφτεστε τη βαθιά ύφεση, τα πακέτα μέτρων διάσωσης τρισ. δολα-

ρίων και τις αθρόες απώλειες θέσεων εργασίας. Αντ’ αυτού, φανταστείτε ένα μέλλον με βραδεία οικονομι-κή ανάπτυξη και χαμηλή παραγωγικότητα, διογκούμε-

νες δημόσιες δαπάνες και ελλείψεις εργατικού δυνα-μικού. Αυτά είναι τα προ-βλήματα που σχετίζονται με τη δημογραφική γήρανση και αν σας φαίνονται συ-γκριτικά λιγότερο σοβαρά, μάλλον πρέπει να αλλάξετε

γνώμη. Οταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) υπο-λόγισε στις αρχές Ιουνίου τον αντίκτυπο της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κόστος θα είναι πράγματι τεράστιο: το δημοσιονο-μικό έλλειμμα των χωρών του G20 προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ το δι-άστημα 2008-2009. Ωστόσο, το ΔΝΤ τόνισε ότι, μακρο-πρόθεσμα, το κόστος αυτό θα είναι ασήμαντο συγκριτι-κά με τις δαπάνες λόγω της δημογραφικής γήρανσης. Για το διάστημα από τώρα έως το 2050, προέβλεψε ότι «στις πλουσιότερες χώρες, η δημοσιονομική επιβάρυνση της κρίσης θα αντιστοιχεί περίπου στο 10% των δαπα-νών που σχετίζονται με τη δημογραφική γήρανση». Το υπόλοιπο 90% θα αντιστοιχεί σε επιπρόσθετες δαπάνες

για συντάξεις, υγειονομική περίθαλψη και μακροχρόνια φροντίδα.

Ο πληθυσμός των πλούσιων χωρών γερνάει γρήγο-ρα, ενώ οι φτωχές χώρες ακολουθούν με διαφορά λί-γες δεκαετίες. Σύμφωνα με την τελευταία διετή πληθυ-σμιακή πρόβλεψη του ΟΗΕ, η διάμεση ηλικία για όλες τις χώρες πρόκειται να αυξηθεί έως το 2050 από τα 29 έ-τη που είναι σήμερα στα 38 έτη. Για την ώρα, μόνο έ-να ποσοστό μικρότερο του 11% των 6,9 δισ. ανθρώ-πων στον κόσμο είναι άνω των 60 ετών. Βάσει της κε-ντρικής πρόβλεψης του ΟΗΕ, έως το 2050 αυτό το πο-σοστό θα έχει ανέλθει στο 22% (για πληθυσμό άνω των 9 δισ.) και στις ανεπτυγμένες χώρες στο 33%. Με άλ-λα λόγια, στις πλούσιες χώρες ο ένας στους τρεις θα εί-ναι συνταξιούχος, ενώ σχεδόν ο ένας στους δέκα θα εί-ναι άνω των 80.

Πρόκειται για μια αργή αλλά αμετάκλητη εξέλιξη, που εν καιρώ θα έχει τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Προς το παρόν, μόνο λίγες χώ-ρες με ήδη γερασμένο πληθυσμό αρχίζουν να διαπιστώ-νουν τις συνέπειες. Εντούτοις, το εργατικό δυναμικό ο-λοένα συρρικνώνεται, ενώ ο αριθμός των συνταξιούχων αυξάνεται. Περίπου έως το 2020, η δημογραφική γή-ρανση θα είναι εμφανής. Μάλιστα, δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής: αν εξαιρέσουμε τις τεράστιες φυσικές και αν-θρωπογενείς καταστροφές, οι δημογραφικές αλλαγές εί-ναι πολύ πιο βέβαιες από άλλες μακροπρόθεσμες προ-

Special report Ageing populations (25/6/09)

Δημογραφική γήρανση: μια βόμβα έτοιμη να εκραγεί

Barbara Beck

27/8/09

31

μίσουν τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό των ηλικιωμέ-νων. Η τάση αυτή εμφανίστηκε αργότερα από εκείνη της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής, αρχικά στις ανεπτυγμέ-νες χώρες και εν συνεχεία στις φτωχές χώρες. Στις αρ-χές της δεκαετίας του ’70, οι γυναίκες σε όλο τον κό-σμο εξακολουθούσαν να α-ποκτούν έκαστη, κατά μέ-σο όρο, 4,3 παιδιά. Σήμερα γεννιούνται κατά μέσο όρο, παγκοσμίως, 2,6 παιδιά α-νά γυναίκα, ενώ στις πλού-σιες χώρες μόλις 1,6 παι-διά. Σύμφωνα με πρόβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, έως το 2050 ο αριθμός αυτός θα έχει μειωθεί παγκοσμίως στα 2 παιδιά ανά γυναίκα, γεγονός που θα καταστήσει το φαινόμενο της γήρανσης το ίδιο έντονο παντού, από τα μέσα του αιώνα και μετά. Σε ορισμένες ανεπτυγμένες χώρες, οι αριθμοί έχουν ήδη αρχίσει να συρρικνώνο-νται. Ανάλογα με την οπτική γωνία, αυτό μπορεί να εί-ναι θετικό ή αρνητικό, ωστόσο, όπως θα δούμε στο πα-ρόν ειδικό αφιέρωμα, η εικόνα του κόσμου είναι βέβαιο πως θα αλλάξει ριζικά.

Το παροδικό φαινόμενο που επέτεινε τις συνέπειες της υπογεννητικότητας και της μακροζωίας είναι η πλη-θυσμιακή έκρηξη (“baby boom”), που έλαβε χώρα στα περισσότερα πλούσια κράτη μετά το Β’ Παγκόσμιο Πό-λεμο. Η έκρηξη αυτή δεν συνέβη ταυτόχρονα σε όλες

βλέψεις (όπως, για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή). Τα 2 δισ. άτομα που το 2050 θα είναι άνω των 60 έχουν ήδη γεννηθεί.

Πού οφείλεται;Πού οφείλεται όμως το τόσο έντονο φαινόμενο της δη-μογραφικής γήρανσης; Υπάρχουν δύο μακροπρόθεσμα αίτια και ένα παροδικό φαινόμενο, που θα εξακολουθή-σει να εμφανίζεται στα αριθμητικά στοιχεία για τις προ-σεχείς δεκαετίες. Ο πρώτος σημαντικός λόγος είναι πως σε όλα τα μέρη του κόσμου ο μέσος όρος ζωής είναι πο-λύ υψηλότερος απ’ ό,τι στο παρελθόν. Η τάση αυτή ξε-κίνησε με τη βιομηχανική επανάσταση και έκτοτε ακο-λούθησε ανοδική πορεία. Το 1900, το μέσο προσδόκι-μο ζωής κατά τη γέννηση για όλο τον κόσμο έφτανε μό-λις τα 30 έτη, ενώ στις πλούσιες χώρες βρισκόταν κάτω από τα 50 έτη. Σήμερα, οι αριθμοί αυτοί έχουν διαμορ-φωθεί σε 67 και 78 έτη αντίστοιχα και εξακολουθούν να αυξάνονται. Αν εξαιρέσουμε τους φόβους για την ε-περχόμενη δημογραφική κρίση, αυτό είναι κάτι για το ο-ποίο θα έπρεπε να είμαστε ευγνώμονες -ιδίως από τη στιγμή που οι ηλικιωμένοι παραμένουν σήμερα υγιείς, σε καλή φυσική κατάσταση και ενεργοί για πολύ περισ-σότερα χρόνια.

Ενα δεύτερο και ακόμη σοβαρότερο αίτιο της δημο-γραφικής γήρανσης είναι ότι τα ποσοστά των γεννήσε-ων σε όλον τον κόσμο έχουν μειωθεί, με αποτέλεσμα οι νεαρές ηλικιακές ομάδες να μην μπορούν να αντισταθ-

>

3232

τις χώρες, όμως στην Αμερική -όπου το φαινόμενο ήταν πιο έντονο- διήρκεσε σχεδόν ολόκληρη την εικοσαετία μετά το 1945, περίοδο κατά την οποία γεννήθηκαν σχε-δόν 80 εκατ. Αμερικανοί. Οι πρώτοι από αυτούς βγαί-νουν τώρα στη σύνταξη. Για τα επόμενα είκοσι χρόνια, αυτή η γενιά της μεταπολεμικής πληθυσμιακής έκρηξης θα πυκνώνει τις τάξεις των συνταξιούχων, γεγονός που θα οδηγήσει σε ραγδαία πτώση του εργατικού δυναμι-κού σε όλες τις πλούσιες χώρες του κόσμου.

Οπως πάντα, οι μέσοι όροι κρύβουν σημαντικές δια-φοροποιήσεις. Στα πλουσιότερα μέρη της Ασίας, οι πλη-θυσμοί της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας και της Ταϊβάν είναι ήδη γερασμένοι και θα συνεχίσουν να γερνούν ο-λοένα και πιο γρήγορα. Στην Ευρώπη, η κατάσταση είναι μάλλον ανομοιόμορφη: η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπα-νία, για παράδειγμα, έχουν ολιγομελείς οικογένειες, με αποτέλεσμα την ταχεία γήρανση του πληθυσμού τους, ενώ η Γαλλία, η Βρετανία και οι περισσότερες σκανδινα-βικές χώρες έχουν περισσότερα παιδιά που κρατούν χα-μηλότερο το μέσο όρο ηλικίας. Στην ανατολική Ευρώ-πη, και συγκεκριμένα στη Ρωσία, τα ποσοστά των γεν-νήσεων είναι χαμηλά και το προσδόκιμο ζωής έχει επί-σης πάρει την κατιούσα. Η Αμερική, χάρη σε ένα ελαστι-κό ποσοστό γεννήσεων και στα υψηλά ποσοστά μετα-νάστευσης, θα παραμείνει αρκετά «νέα» για τα επόμε-να πενήντα χρόνια.

Οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες δεν χρει-άζεται να ανησυχούν (ακόμη) για τη δημογραφική γή-ρανση. Παρά την πτώση στα ποσοστά των γεννήσεων, οι πληθυσμοί εξακολουθούν να είναι και θα παραμεί-νουν «νέοι» για λίγες ακόμη δεκαετίες, μολονότι ο ιός HIV/AIDS έχει σκοτώσει πολλούς ενεργούς ενήλικες. Ω-στόσο, μακροπρόθεσμα, οι ίδιοι παράγοντες όπως στις πλούσιες χώρες -υπογεννητικότητα, μακροζωία- θα ε-

>

27/8/09

33

πιφέρουν τη γήρανση του πληθυσμού των φτωχότερων χωρών. Προτού ακόμη συμβεί αυτό, οι απόλυτοι αριθ-μοί των ηλικιωμένων που ζουν σε αυτές θα αυξηθούν ανησυχητικά, απλώς και μόνο γιατί οι συγκεκριμένες χώρες είναι εξαιρετικά πυκνοκατοικημένες. Εχουν ήδη 490 εκατ. κατοίκους άνω των 60 ετών, συνολικός αριθ-μός που πρόκειται τουλάχιστον να τριπλασιαστεί έως το 2050. Καθώς στις περισσότερες φτωχές χώρες το κρα-τικά επιδοτούμενο δίκτυο κοινωνικής πρόνοιας είναι υ-ποτυπώδες ή ανύπαρκτο, η διαχείριση αυτών των αριθ-μών δεν θα είναι εύκολη.

Από τις αναπτυσσόμενες χώρες, η Κίνα είναι η μό-νη που ήδη γερνά με ραγδαίους ρυθμούς. Αυτό οφεί-λεται κυρίως στο ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια ασκεί αυστηρό έλεγχο στον αριθμό των γεννήσεων. Ο έλεγχος αυτός δεν συνίσταται ακριβώς στην επιβολή μιας λεγό-μενης πολιτικής του ενός παιδιού (ο μέσος αριθμός παι-διών ανά γυναίκα είναι σχεδόν δύο), όμως υπήρξε ιδιαί-τερα αποτελεσματικός ως προς τη σταθεροποίηση των αριθμών. Η αύξηση του πληθυσμού θα κορυφωθεί αγ-γίζοντας περίπου τα 1,46 δισ. το 2030 και στη συνέχεια θα ακολουθήσει ελαφρώς πτωτική τάση. Παρά τη θεα-ματική οικονομική ανάπτυξη που γνώρισε η Κίνα τα τε-λευταία χρόνια, απέχει ακόμη από το να θεωρηθεί πλού-σια χώρα, και επομένως το κόστος αυτής της ταχείας γήρανσης δεν θα είναι εύκολο να απορροφηθεί. Το πα-ρόν ειδικό αφιέρωμα εξετάζει διεξοδικά τα μέτρα που λαμβάνει η Κίνα γι’ αυτό το πρόβλημα, όμως επικεντρώ-νεται κυρίως στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Λιγότερα χέρια, σκληρότερη δουλειάΣύμφωνα με τη μακροοικονομική θεωρία, οι οικονομίες των χωρών που γερνούν αναπτύσσονται με πιο αργούς ρυθμούς από εκείνες των χωρών με νεαρότερο πληθυ-σμό. Οσο αυξάνεται ο αριθμός των συνταξιούχων και μειώνεται ο αριθμός εκείνων που τους αντικαθιστούν τόσο συρρικνώνεται το εργατικό δυναμικό με αποτέλε-σμα τη μείωση της παραγωγής, εκτός αν η παραγωγικό-

τητα αυξηθεί με ταχύτερους ρυθμούς. Καθώς αυτοί που θα συνεχίσουν να εργάζονται θα είναι μεγαλύτερης η-λικίας και συνεπώς πιθανότατα λιγότερο παραγωγικοί.

Στις περισσότερες πλούσιες χώρες, ο λόγος των αν-θρώπων που βρίσκονται σε εργάσιμη ηλικία προς εκεί-νους που βρίσκονται σε ηλικία συνταξιοδότησης θα μει-ωθεί δραματικά τις προσεχείς δεκαετίες. Στην Ιαπωνία, παραδείγματος χάριν, αντιστοιχούν τρεις εργαζόμενοι σε κάθε συνταξιούχο -ήδη μία από τις χαμηλότερες ανα-λογίες στον κόσμο- αριθμός που θα μειωθεί στο μισό έ-ως το 2050. Και παρότι είναι γεγονός πως θα πρέπει να συντηρηθούν λιγότερα νεα-ρά άτομα, το κόστος διαβί-ωσης των παιδιών είναι χα-μηλότερο από εκείνο των η-λικιωμένων και η συνολι-κή επιβάρυνση θα είναι πο-λύ μεγαλύτερη σε σχέση με τώρα. Ο Οργανισμός Οικο-νομικής Συνεργασίας και Α-νάπτυξης (ΟΟΣΑ) εκτιμά ότι τις επόμενες τρεις δεκαετίες η πτώση του εργατικού δυναμικού που σχετίζεται με τη γήρανση του πληθυσμού θα μπορούσε να μειώσει την οικονομική ανάπτυξη στις χώρες-μέλη του κατά ένα τρί-το, συγκριτικά με τις προηγούμενες τρεις δεκαετίες.

Η δημογραφική γήρανση θα επηρεάσει και τις χρη-ματοοικονομικές αγορές. Σύμφωνα με τη θεωρία περί α-ποταμιεύσεως που διατύπωσαν ο Franco Modigliani και ο Richard Brumberg, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, τα άτομα προσπαθούν να διατηρήσουν ένα σταθερό ε-πίπεδο καταναλωτικών δαπανών κατά τη διάρκεια της ζωής τους ξοδεύοντας περισσότερα χρήματα στη νεα-ρή και την τρίτη ηλικία και αποταμιεύοντας περισσότε-ρα όταν βρίσκονται στη μέση ηλικία· έτσι, καθώς οι πλη-θυσμοί γερνούν, οι αποταμιεύσεις στην οικονομία, συ-νολικά, θα εξαντληθούν και τα περιουσιακά στοιχεία θα πουληθούν. Το γεγονός αυτό δημιούργησε φόβους για «κατάρρευση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων»,

2 2050

60

>

3434

καθώς όλοι θα πωλούν ταυτόχρονα. Ωστόσο, οι ακαδη-μαϊκές μελέτες που έχουν εκπονηθεί ως τώρα δεν έχουν βρει επαρκή στοιχεία που να καταδεικνύουν κάτι τέτοιο. Οι ηλικιωμένοι στην Αμερική, για παράδειγμα, αποταμι-εύουν λιγότερα απ’ ό,τι τα άτομα μέσης ηλικίας, όμως ό-χι πολύ λιγότερα ως ηλικιακή ομάδα.

O James Poterba, καθηγητής Οικονομικών στο Massachusetts Institute of Technology (ΜΙΤ), ισχυρίζεται ό-τι στην Αμερική υπάρχουν τρεις κατηγορίες συνταξιούχων: οι λι-γότερο ευκατάστατοι, οι οποί-οι αγγίζουν το ένα τέταρτο του συνόλου και οι οποίοι θα διατη-ρήσουν το ίδιο σχεδόν βιοτικό επίπεδο στηριζόμενοι στα προ-γράμματα κοινωνικής ασφάλι-σης και ιατροφαρμακευτικής πε-

ρίθαλψης (Social Security και Medicare), ακόμη και με λί-γες αποταμιεύσεις· οι πλουσιότεροι, που αντιστοιχούν στο 10-15% και είναι κάτοχοι σημαντικών περιουσια-κών στοιχείων τα οποία ενδέχεται να μην χρειαστεί να ξεπουλήσουν και, τέλος, η μεγάλη πλειονότητα των συ-νταξιούχων που αποτελούν την ενδιάμεση κατηγορία, οι οποίοι θα πρέπει να βασιστούν στις δικές τους, συχνά α-νεπαρκείς, αποταμιεύσεις, όταν βγουν στη σύνταξη.

Για τα δημοσιονομικά, ένας πληθυσμός που γερνά εί-ναι τεράστιο πρόβλημα. Σε χώρες όπου οι κρατικές συντά-ξεις αποτελούν τον κύριο όγκο των συνταξιοδοτικών ει-σοδημάτων, είτε αυτές θα απορροφήσουν πολύ μεγαλύ-τερο μερίδιο του προϋπολογισμού, είτε θα πρέπει να συρ-

ρικνωθούν αρκετά, γεγονός που θα προκαλέσει πολιτι-κές αντιδράσεις (ας μην ξεχνάμε ότι τα άτομα μεγαλύτε-ρης ηλικίας τείνουν να ψηφίζουν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τα νεαρότερα άτομα). Οι δαπάνες για την υγεία, οι ο-ποίες στις περισσότερες χώρες έχουν αυξηθεί ούτως ή άλ-λως ανεξέλεγκτα, θα διογκωθούν ακόμη πιο γρήγορα όσο οι ασθενείς γερνούν. Επιπλέον, λόγω της τεράστιας αύξη-σης στον αριθμό των ηλικιωμένων άνω των 80 ετών, θα χρειαστούν πολύ περισσότερα χρήματα και περίσκεψη για την παροχή μακροχρόνιας φροντίδας σε αυτούς, καθώς η υγεία τους γίνεται ολοένα και πιο εύθραυστη.

Ποια είναι η λύση; Οπως το θέτει το ΔΝΤ, «ο δημο-σιονομικός αντίκτυπος της (χρηματοπιστωτικής) κρίσης καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη μιας μεταρ-ρύθμισης των ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών δικαι-ωμάτων». Οι κάτοικοι των πλούσιων χωρών θα πρέπει να πάψουν να προσβλέπουν σε μεγαλύτερες συντάξεις και σε μια πλήρη υγειονομική περίθαλψη. Καθώς ζουν περισσότερα χρόνια και κυρίως με καλή υγεία, θα πρέ-πει να δεχτούν ότι θα εργάζονται περισσότερα χρόνια και ότι θα λαμβάνουν μικρότερες συντάξεις.

Αραγε η ύφεση θα καταστήσει ευκολότερη ή δυσκο-λότερη την επιβολή των απαιτούμενων μεταρρυθμίσε-ων; Αν τα άτομα νιώσουν φτωχότερα, μπορεί να θεω-ρήσουν ότι η κυβέρνησή τους πρέπει να αυξάνει και ό-χι να μειώνει τις παροχές. Ωστόσο, ορισμένοι ισχυρίζο-νται ότι όταν επικρατεί αναβρασμός σε όλους τους το-μείς, είναι πιο εύκολο να επέλθουν αλλαγές. Μνημονεύ-ουν μια φράση που ήδη ακούγεται συχνά στο Λευκό Οί-κο του Ομπάμα: «Ποτέ μην αφήνεις μια καλή κρίση να πάει χαμένη». c

>

0

27/8/09

36

τη Γερμανία, η μητέρα που παραμελεί τα παιδιά της στιγματίζεται ως "rabenmutter" (μητέρα-

κοράκι). Πολλοί Γερμανοί, μεγαλύτερης ηλικίας, «κολ-λούν» αυτήν την ετικέτα στις γυναίκες με μικρά παιδιά που έχουν πλήρη απασχόληση. Οι νεαρές γυναίκες στη Γερμανία, όπως και αλλού, είναι διχασμένες. Απολαμ-βάνουν τις δουλειές τους όμως δυσκολεύονται να τις συνδυάσουν με την απόκτηση οικογένειας, για πολλούς πρακτικούς λόγους, όπως τα σχολικά ωράρια, η φύλαξη των παιδιών και η αποδοκιμασία της κοινής γνώμης. Το

δίλημμα αυτό ωθεί ορισμένες Γερμανίδες να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους. Αλλες απο-φασίζουν να μην κάνουν παι-διά. Το 25% της σημερινής γενιάς Γερμανίδων που δια-νύουν την τέταρτη δεκαετία της ζωής τους είναι άτεκνες. Ο δείκτης γονιμότητας της χώρας (ο αριθμός των παι-διών που μια γυναίκα μπορεί να περιμένει ότι θα αποκτήσει

στη διάρκεια της ζωής της) αγγίζει σήμερα το εξαιρετικά χαμηλό 1,3 -ίδιο με εκείνο της Ιαπωνίας και της Ιταλίας, όπου επικρατούν παρόμοιες συμπεριφορές. Η Καγκελά-ριος Angela Merkel παραδέχτηκε ότι πρέπει να δοθούν περισσότερα κίνητρα για τεκνοποίηση.

Ο λόγος δεν είναι μόνο ότι «τα παιδιά είναι χαρά». Καθώς ο μέσος όρος ζωής ολοένα και αυξάνεται, είναι

απαραίτητη η ύπαρξη ενός λογικού αριθμού νεαρότε-ρων ατόμων προκειμένου να αντισταθμιστεί ο διογκού-μενος αριθμός των ηλικιωμένων -και να χρηματοδοτη-θούν οι συντάξεις τους. Συγκεκριμένα, τις προηγούμε-νες δεκαετίες, οι δείκτες γονιμότητας έπεσαν απότομα σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, από ένα μέσο όρο 3,2 παι-διών ανά γυναίκα το 1960 σε 1,6 σήμερα. Ο δείκτης που χρειάζεται για να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός (με σταθερούς δείκτες θνησιμότητας και μηδενικές καθαρές μεταναστευτικές εισροές) είναι 2,1. Σύμφωνα με τις τε-λευταίες πληθυσμιακές εκτιμήσεις του ΟΗΕ, η γονιμότη-τα βρίσκεται σήμερα κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης σε περισσότερες από 70 χώρες, ο συνολικός πληθυσμός των οποίων αντιστοιχεί στο μισό σχεδόν παγκόσμιο πλη-θυσμό. Αλλά ακόμη και στις υπόλοιπες, φτωχότερες, μι-σές χώρες του κόσμου, οι δείκτες γονιμότητας έχουν ση-μειώσει θεαματική πτώση, από 5,2 το διάστημα 1970-75 στο σημερινό 2,6. Αυτός είναι και ο πρωταρχικός πα-ράγοντας που ευθύνεται για τη γήρανση του πληθυσμού παγκοσμίως.

Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κο-ρέα, οι ήδη πολύ χαμηλοί δείκτες γονιμότητας εξακολου-θούν να πέφτουν. Ωστόσο, σε κάποιες άλλες χώρες, η πτώση αυτή σταμάτησε και μάλιστα σε μερικές από αυ-τές, συμπεριλαμβανομένων της Αμερικής, της Βρετανί-ας και της Γαλλίας, αντιστράφηκε την τελευταία δεκαε-τία ή εικοσαετία. Αυτό ώθησε τις κυβερνήσεις ορισμένων πλούσιων χωρών να θεωρήσουν ότι, με τις σωστές πολι-τικές, θα μπορούσαν κι εκείνες να αυξήσουν τους δείκτες

Η μάστιγα της υπογεννητικότητας

0

27/8/09

37

γονιμότητας σχεδόν ως τα επίπεδα αναπλήρωσης και να μετριάσουν την κοινωνική επιβάρυνση που προκαλεί η δημογραφική γήρανση. Αυτό όμως δεν θα είναι εύκολο.

Στο παρελθόν, η ενθάρρυνση των γυναικών να απο-κτήσουν περισσότερα παιδιά ήταν υποκινούμενη από πο-λιτικά κίνητρα. Οι ριζοσπαστικές φεμινίστριες σε όλο τον κόσμο αντιμάχονταν αυτή την ιδέα, που στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία και την Ισπανία αποτελού-σε κατάλοιπο του φασισμού. Οι καιροί άλλαξαν, ωστόσο, και σήμερα πολλές χώρες ενθαρρύνουν ενεργά τη δημι-ουργία πολυμελών οικογενειών.

Στην Ιαπωνία, η δημογραφική γήρανση προχώρη-σε με αλματώδεις ρυθμούς. Αμέσως μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ήταν μία από τις «νεότερες» ανε-πτυγμένες χώρες παγκοσμίως, με διάμεση ηλικία τα 22 έτη. Ομως, καθώς γεννιούνταν ελάχιστα παιδιά, η διάμε-ση ηλικία διπλασιάστηκε έκτοτε και εξακολουθεί να αυ-ξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Ο σημερινός πληθυσμός, που αγγίζει τα 127 εκατ., έχει ήδη αρχίσει να μειώνεται. Θα πέσει κάτω από τα 100 εκατ. έως το 2046 και θα συ-νεχίσει να πέφτει ραγδαία, σύμφωνα με επίσημη έκθεση που συντάχθηκε για το υπουργικό συμβούλιο -εκτός αν αυξηθεί ο δείκτης γονιμότητας (ή αν οι Ιάπωνες ξεπερά-σουν την απέχθειά τους για τους μετανάστες).

Ειδική μονάδα του υπουργικού συμβουλίου μελετά τώρα τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν, προκειμένου να πειστούν οι νεαρές ιαπωνικές οικογένειες να συμβά-λουν στην αύξηση της γεννητικότητας. Εξετάζει λύσεις ό-πως η αύξηση των οικογενειακών επιδομάτων, η εφαρ-

μογή ευνοϊκότερου φορολογικού καθεστώτος για τις οι-κογένειες και η ίδρυση πολύ περισσότερων βρεφονηπι-ακών σταθμών προκειμένου να μειωθούν οι μακρές λί-στες αναμονής. Για να ενισχύσει αυτές τις πρωτοβουλί-ες, η κυβέρνηση διόρισε το 2005 μία αρμόδια υπουργό για την ισότητα των φύλων και για τις κοινωνικές υποθέ-σεις, την Kuniko Inoguchi. Η κα. Inoguchi υπήρξε ένθερ-μη υποστηρίκτρια των δικαιωμάτων των γυναικών της Ι-απωνίας, όμως έχασε τη θέση της λόγω αλλαγής της κυ-βέρνησης.

Θα φέρουν αυτές ο ι προσπάθειες αποτελέσμα-τα; Ο Florian Coulmas, διευ-θυντής του German Institute for Japanese Studies στο Τό-κυο και συγγραφέας ενός βιβλίου σχετικά με τη μείωση του πληθυσμού και τη δημο-γραφική γήρανση στην Ια-πωνία, είναι ένας από τους πολλούς που δεν το νομί-ζουν. Πιστεύει πως ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπο-ρούν οι Γιαπωνέζες να τα βγάλουν πέρα με τις απαιτή-σεις της ζωής τους είναι αναβάλλοντας το γάμο και απο-κτώντας λιγότερα, αν όχι καθόλου, παιδιά. Λόγω της ι-απωνικής εργασιομανίας, οι σύζυγοι με καλές δουλειές περνούν λίγο χρόνο στο σπίτι αναθέτοντας όλα τα οικι-ακά καθήκοντα στις γυναίκες. Ετσι, δεν εκπλήσσει το γε-γονός ότι το 70% των γυναικών στην Ιαπωνία σταμα-τούν να εργάζονται όταν αποκτούν το πρώτο τους παι- >

3838

δί. Αν επιστρέψουν στη δουλειά, το κάνουν συνήθως πο-λύ αργότερα, και κυρίως σε κακοπληρωμένες θέσεις με-ρικής απασχόλησης, χωρίς ιδιαίτερες προοπτικές σταδιο-δρομίας. Μέχρι τότε, μπορεί να έχουν ήδη αναλάβει μια άλλη οικιακή υποχρέωση: τη φροντίδα των ηλικιωμένων γονιών των συζύγων τους.

Η Ιαπωνία αποτελεί ακραίο παράδειγμα, όμως πολ-λές πλούσιες χώρες αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλή-ματα. Μία αιτία υπογεννητικότητας είναι ότι οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο παντρεύονται και τεκνοποιούν σε πο-λύ μεγαλύτερη ηλικία. Από το 1970 έως το 2000, η μέ-ση ηλικία στην οποία οι γυναίκες απέκτησαν το πρώ-το τους παιδί σε ορισμένες χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ αυξα-νόταν κατά περισσότερο από ένα έτος, ανά δεκαετία, ε-νώ πολύ περισσότερες γυναίκες αποκτούν πλέον οικογέ-νεια στα 30 τους. Το ερώτημα είναι αν έχουν τον ίδιο α-ριθμό παιδιών όπως στο παρελθόν, ή αν θα αποκτήσουν συνολικά λιγότερα.

Η Anna Cristina d’Addio, ειδική σε ζητήματα πολι-τικών γονιμότητας, στον ΟΟΣΑ, στο Παρίσι, πιστεύει ό-τι πιθανότερα θα αποκτήσουν συνολικά λιγότερα παιδιά απ’ ό,τι αν είχαν αρχίσει να τεκνοποιούν νωρίτερα, πα-ρότι ολοένα περισσότερες από αυτές γεννούν πλέον στα 40 τους. Ερευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες επιθυμούν αρ-χικά περισσότερα παιδιά από αυτά που αποκτούν τελι-κά. Καθώς αρχίζουν να τεκνοποιούν σε μεγάλη ηλικία, τα χρονικά περιθώρια απόκτησης αυτού του ιδανικού α-ριθμού παιδιών στενεύουν. Επιπλέον, από τη στιγμή που οι άνθρωποι συνήθισαν να έχουν ολιγομελείς οικογέ-νειες, ο αριθμός των παιδιών που δηλώνουν ότι επιθυ-

μούν να αποκτήσουν έχει μειωθεί επίσης. Οι δημο-γράφοι κάνουν λόγο για «παγίδα της υπογεννητι-κότητας».

Η αναβολή του γάμου και της τεκνοποίησης α-ποτελεί μέρος μιας ευρύ-τερης αλλαγής στη ζωή πολλών γυναικών στις πλούσιες χώρες. Τις τε-λευταίες δεκαετίες ολο-ένα και περισσότερες α-πό αυτές έχουν καλύτε-ρη μόρφωση και καλύτε-

ρο μισθό. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αλλά-ξουν άποψη για το τι ήθελαν στη ζωή τους. Για ένα διά-στημα, τα ποσοστά των γεννήσεων ήταν χαμηλότερα σε χώρες όπου πολλές γυναίκες εργάζονταν εκτός σπιτιού, όμως πρόσφατα η τάση αυτή αντιστράφηκε: τα υψηλότε-ρα ποσοστά γονιμότητας συνοδεύονται και από υψηλό-τερα ποσοστά γυναικείας απασχόλησης.

Αυτό μπορεί να μην είναι τόσο παράδοξο όσο δεί-χνει. Στη σύγχρονη κοινωνία, τα παιδιά συνιστούν οικο-νομική επιβάρυνση και όχι «περιουσιακό στοιχείο». Χρει-άζονται φαγητό, ρούχα, στέγη, φροντίδα, μόρφωση και ψυχαγωγία. Σύμφωνα με τους οικονομολόγους, μια οι-κογένεια με ένα παιδί χρειάζεται 30% περισσότερο ει-σόδημα από ένα άτεκνο ζευγάρι, προκειμένου να δια-τηρήσει το ίδιο βιοτικό επίπεδο. Ο πιο προφανής τρόπος για να μην οδηγηθεί η οικογένεια στην οικονομική κατα-στροφή είναι να εργαστεί η μητέρα.

Οι κυβερνήσεις που αγωνιούν να ανανεώσουν ηλι-κιακά τον πληθυσμό τους μπορούν να στηρίξουν τις ερ-γαζόμενες μητέρες με διάφορους τρόπους. Εκτεταμένη έρευνα που διενεργήθηκε σε 16 χώρες του ΟΟΣΑ έδει-ξε ότι τα υψηλά ποσοστά γυναικείας απασχόλησης συν-

>

27/8/09

39

δέονται άμεσα με κρατικές ενισχύσεις στην οικογένεια, με γενναιόδωρα επιδόματα κατά τη διάρκεια της γονι-κής άδειας, με την ύπαρξη πολλών θέσεων μερικής α-πασχόλησης και με συγκροτημένες υπηρεσίες φύλα-ξης παιδιών. Οταν πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις, οι δείκτες γονιμότητας τείνουν να αυξάνονται. Η Γαλλία και οι περισσότερες σκανδιναβικές χώρες υιοθέτησαν πρόθυμα τέτοιες πολιτικές και ανταμείφθηκαν με αύ-ξηση των δεικτών γονιμότητας που προσεγγίζουν πλέ-ον το επίπεδο αναπλήρωσης. Η προσπάθεια αυτή κοστί-ζει: σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, οι συγκεκριμέ-νες χώρες ξοδεύουν το 3-4% του ΑΕΠ για άμεσες οι-κογενειακές παροχές, ποσοστό πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και της νότι-ας Ευρώπης.

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελούν η Αμερική και η Βρετανία, αμφότερες με μεγάλο αριθμό εργαζόμενων γυ-ναικών και δείκτες γονιμότητας που προσεγγίζουν το ε-πίπεδο αναπλήρωσης (με τις μεταναστευτικές εισροές να καλύπτουν τη διαφορά). Καμία από αυτές τις χώρες δεν «κακομαθαίνει» τις οικογένειες παρέχοντάς τους οικονο-μικά κίνητρα ή κρατικές υπηρεσίες φύλαξης παιδιών, ό-μως οι ευέλικτες αγορές εργασίας τους διευκολύνουν την επιστροφή των γυναικών στη δουλειά μετά τη γέννα και η κοινή γνώμη αποδέχεται τις εργαζόμενες μητέρες. Επιπλέον, οι χώρες αυτές παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά

εγκυμοσύνης στην εφηβεία, γεγονός που αυξάνει περαι-τέρω τα αριθμητικά μεγέθη.

Η κα. d’Addio υποστηρίζει ότι τα πολύ χαμηλά ποσο-στά γονιμότητας που παρατηρούνται σήμερα σε πολλές χώρες του ΟΟΣΑ δεν είναι αναπότρεπτα και ότι οι κυ-βερνήσεις θα έπρεπε να προσπαθήσουν να περιορίσουν τα εμπόδια όσον αφορά στην τεκνοποίηση που αντιμε-τωπίζουν τόσο τα μεμονωμένα άτομα όσο και οι οικογέ-νειες. Εντούτοις, η απόκτηση παιδιού συνιστά προσωπι-κή επιλογή, και αν τα ίδια τα άτομα δεν την επιθυμούν, οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να κάνουν κάτι γι’ αυτό. Ο Ο-ΗΕ προβλέπει ότι στις αναπτυγμένες χώρες ο δείκτης γο-νιμότητας θα ανακάμψει κάπως έως το 2050, αγγίζοντας τα 1,8 παιδιά ανά γυναίκα, όμως πολλοί ειδικοί θεωρούν αυτήν την πρόβλεψη υπερβολικά αισιόδοξη. c

39

4040

Βίβλος -και συγκεκριμένα το βιβλίο της Γένε-σης- γράφει ότι ο Μαθουσάλας έζησε 969 χρό-

νια. Πρόκειται για ρεκόρ, ωστόσο φαίνεται ότι υπήρξαν πολλοί άλλοι υπεραιωνόβιοι την εποχή εκείνη, όπως ο Νώε και ο Αδάμ. Ασφαλώς, οι ηλικίες αυτές δεν είναι πραγματικές. Σε κάποιο άλλο σημείο της Γένεσης, το προσδόκιμο ζωής ορίζεται στα 120 μόλις χρόνια. Το μακροβιότερο πρόσωπο που έχει καταγραφεί επίσημα στη σύγχρονη εποχή, η Jeanne Calment, έφτασε τα 122 έτη, κατακτώντας το ρεκόρ του μεγαλύτερου σε ηλικία ανθρώπου στην ιστορία.

Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του ανθρώ-πινου γένους, λίγοι είναι εκείνοι που έφτασαν τα 70 έτη. Ο Angus Maddison, ιστορικός των οικονο-μικών, υπολόγισε ότι το προσδό-κιμο ζωής κατά τη διάρκεια της πρώτης χιλιετίας μΧ. άγγιζε κα-

τά μέσο όρο τα 25 έτη (κάτι που στην πράξη σήμαινε ό-τι πολλά παιδιά πέθαιναν σε πολύ μικρή ηλικία και ότι πολλά από αυτά που επιβίωναν έφταναν ως τη μέση η-λικία). Η μεγάλη ανατροπή επήλθε με τη βιομηχανική ε-πανάσταση, κυρίως διότι πολύ περισσότερα παιδιά ενη-λικιώθηκαν χάρη στις καλύτερες συνθήκες υγιεινής, το μεγαλύτερο έλεγχο των επιδημιών, τη βελτιωμένη δια-τροφή και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το μέσο προσδόκιμο ζωής στην Αμερική και τις πιο ανεπτυγμένες ευρωπαϊ-κές χώρες έφτανε σχεδόν τα 50 έτη και συνεχώς αυξα-νόταν. Εως τα μέσα του αιώνα, ο αριθμός αυτός αυξή-θηκε κι άλλο, λόγω μείωσης της παιδικής θνησιμότητας.

Η περαιτέρω αύξηση του προσδόκιμου ζωής προερχό-ταν από τα υψηλότερα ποσοστά επιβίωσης των ηλικιω-μένων. Σύμφωνα με εκτίμηση του ΟΗΕ, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση θα αυξηθεί παγκοσμίως από τα 68 έτη που είναι σήμερα στα 76 έως το 2050, και στις πλούσιες χώρες από τα 77 στα 83. (Αυτοί οι μέσοι όροι ισχύουν και για τα δύο φύλα· οι γυναίκες ζουν γενικά πέντε έως έξι χρόνια περισσότερο από τους άνδρες, για αδιευκρίνιστους ακόμη λόγους). Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν τώρα ότι θα υπάρξει περαιτέρω αύξηση, ό-μως διαφωνούν ως προς το μέγεθός της.

Ολα καταρρέουνΟρισμένοι από αυτούς υποστηρίζουν ότι η ανθρώπι-νη διάρκεια ζωής είναι πεπερασμένη λόγω της σωμα-τικής φθοράς, ότι ο άνθρωπος έχει κερδίσει τα χρόνια που μπορούσε και ότι ο ρυθμός αύξησης του μέσου ό-ρου ζωής θα επιβραδυνθεί, καθώς οι άνθρωποι πεθαί-νουν σήμερα κυρίως από χρόνιες ασθένειες -καρκίνος, καρδιακές παθήσεις, διαβήτης- που είναι δύσκολο να καταπολεμηθούν. Επιπλέον, οι ειδικοί επισημαίνουν και καινούργιες απειλές για την υγεία, όπως ο ιός HIV/AIDS, ο ιός SARS, η γρίπη των πτηνών και η γρίπη των χοί-ρων, καθώς και η αύξηση της παχυσαρκίας στις πλού-σιες χώρες -για να μην αναφερθούμε στην πιθανότητα νέων πανδημιών, στον κοινωνικό και πολιτικό αναβρα-σμό και τις φυσικές καταστροφές.

Σχεδόν 30 χρόνια πριν, ο James Fries από το Stanford University School of Medicine έθεσε ως ανώ-τατο όριο της μέσης διάρκειας ζωής τα 85 έτη. Πιο πρό-σφατα, μια ομάδα με επικεφαλής τον Jay Olshansky στο

Ενας υπέργηρος κόσμος

0

65

27/8/09

4141

Πανεπιστήμιο του Illinois στο Σικάγο υποστήριξε ότι το ανώτατο αυτό όριο θα αλλάξει μόνο αν μπορέσουν οι επιστήμονες να ελέγξουν τον ίδιο το μηχανισμό της γή-ρανσης. Επιπλέον, λόγω ήδη χαμηλής βρεφικής θνη-σιμότητας στις πλούσιες χώρες, η περαιτέρω αύξηση του προσδόκιμου ζωής απαιτεί πολύ μεγαλύτερη μείω-ση της θνησιμότητας στις μεγαλύτερες ηλικίες. Σύμφω-να με τον κ. Olshansky, καμία από τις διαθέσιμες, σήμε-ρα, τεχνικές παράτασης της διάρκειας ζωής -είτε πρό-κειται για αλλαγές στον τρόπο ζωής, για φαρμακευτική αγωγή, χειρουργικές επεμβάσεις ή γενετική μηχανική- δεν μπορεί να περιορίσει τα ποσοστά θνησιμότητας των ηλικιωμένων τόσο ώστε να επαναληφθεί η αύξηση του προσδόκιμου ζωής που επιτεύχθηκε τον 20ό αιώνα.

Οσο κι αν αυτό φαίνεται λογικό, τα στοιχεία κατα-δεικνύουν το αντίθετο. Ο Jim Oeppen στο Πανεπιστήμιο Cambridge και ο James Vaupel στο Max Planck Institute for Demographic Research στο Rostock απεικόνισαν σε διάγραμμα το προσδόκιμο ζωής από το 1840, συμπε-ριλαμβάνοντας τα αριθμητικά στοιχεία της χώρας που κατείχε κάθε φορά το ρεκόρ μακροζωίας της εποχής. Διαπίστωσαν ότι η γραμμή τάσης μετακινείται συνεχώς προς τα πάνω κατά τρεις περίπου μήνες το χρόνο. Εκτι-μούν ότι έως το 2050, το μέσο προσδόκιμο ζωής στη χώρα με τις καλύτερες επιδόσεις μπορεί εύκολα να αγ-γίξει τα 95 έτη.

Οι ερευνητές συνήθιζαν να υποτιμούν τις αυξήσεις που έχουν σημειωθεί έως τώρα στο προσδόκιμο ζωής, αφενός γιατί δεν πίστευαν ότι αυτή η ανοδική τάση θα συνεχιζόταν για πάντα, αφετέρου γιατί τα αριθμητικά

στοιχεία άλλαζαν συνεχώς. Σήμερα, ορισμένοι από αυ-τούς πιστεύουν ότι μπορεί να μην υπάρχει θεωρητικό ό-ριο, παραθέτοντας το παράδειγμα της τεράστιας αύξη-σης στον αριθμό των εκατοντάχρονων τις προηγούμε-νες δεκαετίες. Στην Αμερική αποτελούν την ταχύτερα α-ναπτυσσόμενη ηλικιακή ομάδα, με αύξηση από τρεις χι-λιάδες επτακόσια το 1940 σε περισσότερα από εκατό χιλιάδες άτομα σήμερα.

Γιατί όμως οι άνθρωποι ζουν περισσότερο; Ο Robert Fogel στο Πανεπιστήμιο του Chicago, κάτο-χος του βραβείου Νόμπελ Οικονομικών, θεωρεί πως η βελτιωμένη ιατρική πε-ρίθαλψη και η τεχνολογία αποτελούν μόνο ένα μέ-ρος της απάντησης. Υπο-στηρίζει πως ένα άλλο μέ-ρος είναι αυτό που αποκα-λεί «τεχνολογικο-φυσιολογική εξέλιξη». Στη διάρκεια των τελευταίων αιώνων, οι άνθρωποι απέκτησαν πιο ανθεκτική κράση καθώς κατάφεραν ν’ ασκήσουν πρω-τοφανή έλεγχο στο περιβάλλον και τις συνθήκες δι-αβίωσής τους. Τα τελευταία διακόσια πενήντα χρό-νια, η μέση σωματική διάπλαση των Δυτικοευρωπαί-ων αυξήθηκε κατά 50%. Σύμφωνα με την έρευνα του κ. Fogel, η μεγαλύτερη σωματική διάπλαση (όχι όμως η παχυσαρκία) συνδέεται άμεσα με την καλύτερη υγεία και τη μακροζωία.

Ωστόσο, η σύγχρονη ζωή έχει και τα μειονεκτήματά της. Το άγχος θεωρείται συχνά παράγοντας μείωσης της >

42

διάρκειας ζωής -παρότι ενδεχομένως οι επιπτώσεις του δεν είναι τόσο θανάσιμες όσο μερικοί πιστεύουν, αφού, αν ίσχυε αυτό, οι Ιάπωνες, οι οποίοι φημίζονται για τις αμέτρητες ώρες εργασίας τους, δεν θα είχαν το υψηλό-τερο προσδόκιμο ζωής στον κόσμο.

Ενας άλλος κίνδυνος που σχετίζεται με την οικο-νομική ευμάρεια είναι η παχυσαρκία. Περίπου 10-20% του ενήλικου πληθυσμού σε πολλές πλούσιες χώρες και ποσοστό άνω του 30% στην Αμερική είναι σήμερα κλι-νικά παχύσαρκοι. Οι υπέρβαροι άνθρωποι είναι πολύ πιο επιρρεπείς στις καρδιοαγγειακές και αναπνευστικές παθήσεις, στον καρκίνο, το διαβήτη τύπου 2 και σε άλ-λα νοσήματα που μειώνουν τη διάρκεια ζωής -παρό-τι δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμη κατά πόσο οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας είναι αρκετά σοβαρές ώστε να μπο-ρούν να αναστρέψουν την τάση για μεγαλύτερη μακρο-ζωία.

Ομως το προσδόκιμο ζωής δεν ακολουθεί παντού ανοδική πορεία. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής Ευρώπης άρχισε να μειώνεται τη δεκαετία του ’80 λό-γω του αναβρασμού στην περιοχή και παρά την επακό-λουθη ελαφριά ανάκαμψη, δεν έχει ακόμη ανακτήσει το επίπεδο στο οποίο βρισκόταν τη δεκαετία του ’60.

Οι άνθρωποι σε όλα σχεδόν τα μέρη του κόσμου θα μπορούσαν να αυξήσουν περαιτέρω τη διάρκεια ζω-ής τους κάνοντας μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά τους, όπως κόβοντας το κάπνισμα, πίνοντας με μέτρο, τρώγοντας πολλά φρούτα και λαχανικά και ασκούμενοι τακτικά. Τα μορφωμένα άτομα τηρούν πιο πιστά αυτούς τους κανόνες και ζουν, στο σύνολό τους, αρκετά περισ-σότερο από εκείνα που έχουν λάβει μόνο βασική εκπαί-δευση. Οι πλουσιότεροι άνθρωποι, όσο κι αν αυτό είναι άδικο, ζουν περισσότερο από τους μη προνομιούχους, ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου.

Ωστόσο όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι δευτερεύ-οντες. Ο άνθρωπος ονειρευόταν ανέκαθεν να νική-σει τα γηρατειά και οι επιστήμονες εργάζονται γι’ αυ-τό το σκοπό. Οι μεταμοσχεύσεις για την αντικατάστα-ση φθαρμένων μελών του σώματος έχουν καθιερωθεί και θα βελτιώνονται συνεχώς με τη χρήση της τεχνολο-

γίας των βλαστοκυττά-ρων. Πειράματα που διε-νεργήθηκαν σε τρωκτικά έδειξαν ότι μια αυστη-ρά περιορισμένη αλλά ι-σορροπημένη διατροφή μπορεί να αυξήσει τη δι-άρκεια ζωής τους έως 30%. Ομως, κανείς δεν γνωρίζει αν αυτό θα έ-χει το ίδιο αποτέλεσμα στους ανθρώπους, και αν έχει, ελάχιστοι θα εν-διαφερθούν να το δοκι-μάσουν.

Η μακροπρόθεσμη ελπίδα έγκειται στην ανεύρεση ε-νός τρόπου παύσης της διαδικασίας της γήρανσης μέ-σω της παρέμβασης στα κατάλληλα γονίδια, κάτι που θεωρητικά θα μπορούσε να κάνει τους ανθρώπους σχε-δόν αθάνατους (παρότι μπορεί να εξακολουθήσουν να πεθαίνουν από ατυχήματα και ασθένειες). Παρόλα αυ-τά, αν αυτό ήταν εφικτό, οι συνέπειες θα έπρεπε να με-λετηθούν προσεκτικά. Στα Ταξίδια του Γκιούλιβερ του Jonathan Swift, ο ήρωας συναντά μια φυλή αθανάτων, τους Στρουλβρούγιους, ένα πλήθος κακόμοιρων γέρων χωρίς ίχνος σοφίας ή γαλήνης: «Οποτε βλέπουν κη-δεία, θρηνούν και παραπονιούνται ότι κάποιοι άλλοι α-

>

27/8/09

43

ναπαύονται σε έναν τόπο όπου οι ίδιοι δεν έχουν καμιά ελπίδα να βρεθούν».

Υγεία και ζωντάνιαΟι άνθρωποι στις πλούσιες χώρες μπορούν να προσ-δοκούν ότι θα ζήσουν, κατά μέσο όρο, είκοσι πέντε χρόνια παραπάνω απ’ ό,τι θα ζούσαν εκατό χρόνια πριν. Πρόκειται για ευλογία ή μήπως για στρουλβρου-γιανή κατάρα; Προφανώς αυτό εξαρτάται από το αν γερνούν και αρρωσταίνουν στην ίδια ηλικία όπως στο παρελθόν και απλώς ζουν «κουτσά-στραβά» για πε-ρισσότερα χρόνια, ή αν τα επιπλέον χρόνια είναι γεμά-τα υγεία και ζωντάνια.

Τα στοιχεία είναι μάλλον αισιόδοξα. Ερευνα που δι-ενεργήθηκε με επικεφαλής τον Kenneth Manton, στο Πανεπιστήμιο Duke, έδειξε ότι τα τελευταία χρόνια το ποσοστό ατόμων άνω των 65 ετών με αναπηρίες στην Αμερική μειώθηκε σημαντικά. Σε άλλες πλούσιες χώρες η εικόνα είναι πιο συγκεχυμένη. Σύμφωνα με πρόσφα-τη μελέτη του ΟΟΣΑ για 12 κράτη-μέλη του, το ποσο-στό των ηλικιωμένων με αναπηρίες μειώθηκε φανερά το τελευταίο διάστημα μόνο σε πέντε από αυτά (συμπε-ριλαμβανομένης της Αμερικής). Ωστόσο, άλλες μελέτες έδωσαν πιο ελπιδοφόρα αποτελέσματα.

Εν γένει, τα άτομα μοιάζουν πλέον να παραμένουν για περισσότερο καιρό σε καλή φυσική κατάσταση. Ε-πιπλέον, τις τελευταίες δεκαετίες, το χρονικό διάστημα κακής υγείας το οποίο προηγείται συνήθως του θανά-του μειώθηκε, κάτι που οι δημογράφοι αποκαλούν «συ-μπίεση της νοσηρότητας» (κατά κανόνα, ο μεγαλύτερος όγκος των δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη ε-νός ατόμου συγκεντρώνεται στο τελευταίο έτος ή στην τελευταία διετία της ζωής του, και συγκεκριμένα στο τε-λευταίο εξάμηνο). Αυτή η «συμπίεση» οφείλεται σε διά-

φορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης μιας μεταστρο-φής από τη χειρωνακτική στη λιγότερο απαιτητική σω-ματικά δουλειά γραφείου, στην αύξηση του μορφωτι-κού επιπέδου και την πολύ βελτιωμένη υγειονομική πε-ρίθαλψη και ιατρική τεχνολογία, από τη λαπαροσκοπική χειρουργική έως τους βηματοδότες καρδιάς. Λέγεται ό-τι τα 80 έτη είναι τα νέα 65.

Ωστόσο ακόμη και οι ηλικιωμένοι με αρκετά κα-λή φυσική κατάσταση χρειάζονται περισσότερη υγειο-νομική περίθαλψη από τα άτομα μικρότερης ηλικίας, αν μη τι άλλο γιατί πάσχουν συχνά από χρόνιες ασθένειες των οποίων η θεραπεία είναι δαπανηρή. Στην ΕΕ, μία ε-κτίμηση τοποθετεί τις υγειονομικές δαπάνες για τους η-λικιωμένους στο 30-40% των συνολικών δαπανών για την υγεία. Μήπως όμως αυ-τό σημαίνει ότι η καλύτερη υγεία των ηλικιωμένων, ό-σο κι αν αυτή αποτελεί α-γαθό για τόσους πολλούς ανθρώπους, θα δημιουργή-σει δυσβάσταχτα έξοδα για τους προϋπολογισμούς δη-μόσιας υγείας;

Τις τελευταίες δεκαετί-ες, σε όλες τις χώρες του Ο-ΟΣΑ, η αύξηση των δαπα-νών για την υγεία προχώ-ρησε με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς από την οικονο-μία τους. Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, οι δαπά-νες αυτές θα εκτιναχθούν στα ύψη. Ο Howard Oxley, ει-δικός σε ζητήματα υγειονομικής περίθαλψης του ΟΟΣΑ, ισχυρίζεται ότι οι αυξημένες δαπάνες για την υγεία και τη μακροχρόνια περίθαλψη των ηλικιωμένων μπορεί να στοιχίσουν στον προϋπολογισμό των πλούσιων χωρών, >

44

έως τα μέσα του αιώνα, 3,5 επιπλέον ποσοστιαίες μο-νάδες του ΑΕΠ -αριθμός που μπορεί να αυξηθεί κατά πολύ αν οι δαπάνες για την ιατρική τεχνολογία συνεχί-σουν να διογκώνονται με τον τρέχοντα ρυθμό.

Σύμφωνα με τον υπολογισμό των δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη ως ποσοστό του ΑΕΠ, η Αμερι-κή βρίσκεται ήδη στην κορυφή της λίστας, ξοδεύοντας πάνω από το 15% του ΑΕΠ. Η δημογραφική γήρανση θα έχει τρομερό αντίκτυπο στις δαπάνες της αμερικανι-κής κυβέρνησης για την υγειονομική περίθαλψη λόγω του Medicare, του κρατικά επιδοτούμενου προγράμμα-τος, που παρέχει υγειονομική περίθαλψη σε ηλικιωμέ-

νους και ανάπηρους, καθώς και λόγω του Medicaid, του προγράμματος για τους άπο-ρους (και συχνά επίσης ηλι-κιωμένους), καθώς το πρό-γραμμα αυτό προσφέρει μα-κροχρόνια περίθαλψη.

Ο πρόεδρος Barack Oba-ma είναι αποφασισμένος να μεταρρυθμίσει το σύστημα υ-γειονομικής περίθαλψης της χώρας του προκειμένου να

βελτιώσει την κάλυψη και, τελικά, να μειώσει το κό-στος. Τα περισσότερα χρήματα δεν φέρνουν πάντα κα-λύτερα αποτελέσματα. Οι Αμερικανοί είναι λιγότερο υ-γιείς και πεθαίνουν σε μικρότερη ηλικία απ’ ό,τι οι Βρε-

τανοί, τη στιγμή που η Βρετανία ξοδεύει αναλογικά λί-γο περισσότερα από τα μισά που δαπανά η Αμερική για την υγειονομική της περίθαλψη. Σύμφωνα με τον David Cutler, καθηγητή Οικονομικών στο Harvard και σύμβου-λο του προέδρου στο ζήτημα της μεταρρύθμισης, ακόμη και οι γιατροί πιστεύουν ότι περίπου το 30% των χρη-μάτων για την υγειονομική περίθαλψη στην Αμερική ξο-δεύονται άσκοπα.

Ο Peter Orszag, επικεφαλής του Office of Mana-gement and Budget, επαίνεσε πρόσφατα το έργο μιας ομάδας ιατρικών εμπειρογνωμόνων στο Dartmouth Medical School, της οποίας ηγείται ο Elliott Fischer. Η ο-μάδα αυτή κατήρτισε έναν άτλαντα με τις διαφοροποι-ήσεις ανά περιοχή όσον αφορά στην άσκηση του ιατρι-κού επαγγέλματος και τις υγειονομικές δαπάνες στην Αμερική, κυρίως για άτομα που συμμετέχουν στο πρό-γραμμα Medicare. Βρήκε ότι το 2006, οι δαπάνες για το Medicare παρουσίαζαν απόκλιση μεγαλύτερη από το τριπλάσιο στις περιφέρειες των νοσοκομείων παρα-πομπής της Αμερικής. Επιπλέον, οι υψηλότερες δαπά-νες δεν συνεπάγονται απαραίτητα καλύτερη περίθαλψη ή πιο ικανοποιημένους ασθενείς. Το σύστημα ενθάρρυ-νε τις υπερβολικές παροχές, όπως γιατροί, ειδικοί, νο-σοκομειακές μονάδες και ακριβός διαγνωστικός εξοπλι-σμός, αδιαφορώντας για το αποτέλεσμα.

Το πρόβλημα με την υγειονομική περίθαλψη στην Α-μερική, λέει η Muriel Gillick, ειδικός στη Γηριατρική στο Harvard Medical School, είναι πως οι άνθρωποι θέλουν

44

>

0

27/8/09

45

να πιστεύουν ότι «όλα θεραπεύονται». Ισχυρίζεται ότι ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένο το Medicare ε-πιτρέπει υπερβολικά πολλές παρεμβάσεις προς το τέλος της ζωής ενός ασθενούς, οι οποίες μπορούν να παρα-τείνουν τη διάρκειά της ελάχιστα -αν όχι καθόλου- και οι οποίες μπορούν να τον κάνουν να υποφέρει χωρίς λόγο. Πιστεύει ότι πολλές φορές θα ήταν καλύτερο να μην επικεντρώνονται οι προσπάθειες στο να κερδίσει ο ασθενής περισσότερες ώρες ή εβδομάδες, αλλά στο να έχει καλύτερη ποιότητα ζωής.

Μακροχρόνια φροντίδαΩστόσο, πολύ πριν φτάσουν σε αυτό το σημείο, οι ολο-ένα περισσότεροι ηλικιωμένοι θα γίνουν λιγότερο ικα-νοί να φροντίζουν τον εαυτό τους και θα χρειάζονται ε-ντατικότερη περίθαλψη. Σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ οι δαπάνες για τη μακροχρόνια περίθαλψη αντιστοιχούν ήδη στο 15% περίπου των συνολικών δαπανών για την υγεία, ποσοστό που αυξάνεται ραγδαία. Το μεγαλύτε-ρο μέρος αυτής της περίθαλψης -που υπολογίζεται στο 80%- εξακολουθεί να παρέχεται από την οικογένεια και τους φίλους, παραδοσιακές πηγές στήριξης των ηλικιω-μένων. Εντούτοις, καθώς οι περισσότερες γυναίκες ερ-γάζονται, ελάχιστες έχουν χρόνο να φροντίσουν τους ηλικιωμένους συγγενείς τους και η ανάγκη κρατικής βοήθειας γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική.

Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, μόνο μια μι-κρή μειοψηφία άνω των 65 ετών -από 3% έως 6%- ζει σε ιδρύματα. Η παραμονή των ηλικιωμένων σε μονά-δες φροντίδας ή νοσοκομεία είναι δαπανηρή, η ανεύ-ρεση προσωπικού είναι δύσκολη και, εν πάση περιπτώ-σει, οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν την κατ’ οί-

κον περίθαλψη. Πολλές χώρες χρηματοδοτούν σήμερα την προσαρμογή των κατοικιών στις ανάγκες ανθρώ-πων με αναπηρία, πληρώνουν οικογένειες για τη φρο-ντίδα που παρέχουν και προμηθεύουν άτομα που βοη-θούν σε δουλειές, όπως η καθαριότητα και το ντύσιμο.

Καθώς ο αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνεται, η μακροχρόνια φροντίδα θα είναι όλο και πιο απαραίτητη στο μέλλον. Πώς όμως θα πληρώνεται; Ελάχιστες προ-νοητικές χώρες -όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, το Λου-ξεμβούργο και η Ιαπωνία- έχουν ήδη εισαγάγει υποχρε-ωτικά ασφαλιστικά προγράμματα μακροχρόνιας περί-θαλψης. Μπορεί και άλλες χώρες να πρέπει να ακολου-θήσουν το παράδειγμά τους. c

45

4646

ταν οι κάτοικοι του Τόκυο, μιας κάποιας ηλικίας, θέλουν να ψωνίσουν κατευθύνονται προς το

Sugamo, στα βόρεια της πόλης. Ο κεντρικός δρόμος, που ονομάζεται Jizo-dori, διαθέτει ποικιλία καταστημάτων όπου μπορεί κανείς να βρει τρόφιμα, γλυκά, φάρμακα, μικροπράγματα και, κυρίως, μια τεράστια γκάμα μάλλι-νων εσωρούχων σε ζωηρό κόκκινο, αγαπημένο χρώμα των ηλικιωμένων, καθώς θεωρείται ότι φέρνει τύχη και

υγεία. Τα τοπικά McDonald’s διαθέτουν ένα τμήμα με καθί-σματα σχεδιασμένα για τα ά-τομα μεγαλύτερης ηλικίας και ένα karaoke bar παίζει τρα-γούδια από τις παλιές καλές εποχές. Για όσους αναζητούν ένα χώρο πνευματικής ανάτα-σης υπάρχει ο τετρακονταετής

βουδιστικός ναός Kogan-ji, όπου οι επισκέπτες αγορά-ζουν θυμίαμα και προσεύχονται για μακροζωία -καθώς και για ένα γρήγορο και ανώδυνο θάνατο.

Η οδός Jizo-dori έχει μακρά παράδοση, όμως οι ε-πιχειρηματίες σε όλα τα μέρη του κόσμου συνειδητο-

ποιούν πλέον ότι στο μέλλον θα υπάρχουν ολοένα πε-ρισσότεροι ηλικιωμένοι με χρήματα για ξόδεμα. Στις πε-ρισσότερες πλούσιες χώρες, η μεταπολεμική γενιά ή-ταν πολυπληθέστερη, περισσότερο μορφωμένη και κα-λοπληρωμένη από οποιαδήποτε προηγούμενη γενιά. Τα μέλη της θα βγουν στη σύνταξη με στιλ, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της πλαστικής χειρουργικής και ανάλο-γες τάσεις.

Ομως πού αλλού μπορούν να ξοδέψουν τα χρήματά τους; Το πολυτελές περιοδικό που εκδίδει η αμερικανι-κή AARP, μια πανίσχυρη οργάνωση άσκησης πίεσης για τα άτομα άνω των 50 ετών με περισσότερα από 40 ε-κατ. μέλη, είναι γεμάτο με διαφημίσεις. Αν αυτοί οι δια-φημιστές έχουν αντιληφθεί σωστά τις δυνατότητες του αγοραστικού κοινού τους -σημειωτέον ότι ξοδεύουν τε-ράστια ποσά για να προσελκύσουν τους ηλικιωμένους αναγνώστες του εντύπου- μπορούν να πείσουν την πε-λατειακή ομάδα στην οποία απευθύνονται να αγοράσει πλήθος προϊόντων, από ταξιδιωτικές και χρηματοοικο-νομικές υπηρεσίες έως κινητά τηλέφωνα, φάρμακα και αναπαυτικά κρεβάτια.

Ορισμένες επιχειρήσεις προσαρμόζουν ήδη τα προϊό-ντα και τις υπηρεσίες τους στις ανάγκες του ηλικιωμένου αγοραστικού κοινού. Η Volkswagen, για παράδειγμα, κα-τασκεύασε το αυτοκίνητο Golf Plus, το οποίο είναι εφοδι-ασμένο με υψηλότερα καθίσματα και με περισσότερο χώ-ρο από το κανονικό μοντέλο. Μερικοί κατασκευαστές κα-ταναλωτικών αγαθών άρχισαν να διαθέτουν τα προϊό-ντα τους σε μικρότερες συσκευασίες για τα ολιγομελή νοικοκυριά των ατόμων μεγάλης ηλικίας.

Η Ιαπωνία, που έχει ήδη μεγάλη εμπειρία όσον αφο-ρά στους ηλικιωμένους καταναλωτές, ανέπτυξε ορισμέ-να ευφυή νέα προϊόντα για τα άτομα τρίτης ηλικίας. Με-ταξύ αυτών και μια φώκια-ρομπότ, η οποία πωλείται α-ντί για κατοικίδιο και η οποία σημείωσε τεράστια επιτυ-χία στους ηλικιωμένους που πάσχουν από μοναξιά. Ο-μως και οι κατασκευαστές προϊόντων ατομικής φροντί-δας οργάνωσαν πρόσφατα στο Τόκυο μια επίδειξη μό-δας για πάνες ακράτειας, η οποία περιλάμβανε μεγά-λη ποικιλία, από πάνες σε ροζ αποχρώσεις μέχρι πάνες με κρόσσια αντί για τις μονότονες παλιές άσπρες πάνες.

Πρόκειται για δύσκολη αγορά. Οι διαφημιστές επι-κρίνονται συχνά ότι καταβάλλουν υπερβολικές προ-σπάθειες να πουλήσουν στους νέους όταν μεγάλο μέ-ρος της αγοραστικής δύναμης βρίσκεται πλέον στα χέ-ρια των ηλικιωμένων. Ωστόσο, το ζήτημα δεν είναι α-πλώς η μετατόπιση «από το κουνιστό αλογάκι στην κουνιστή πολυθρόνα». Οι εταιρείες δεν καταφέρνουν πάντα να προωθήσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσί-ες τους στους ηλικιωμένους πελάτες τους. Προσπάθει-ες προσαρμογής των διαφημίσεων στις μεγαλύτερες η-λικίες, για παράδειγμα, βρήκαν ελάχιστη ανταπόκρι-ση γιατί οι άνθρωποι στους οποίους απευθύνονται θε-ωρούν εαυτούς νεότερους απ’ ό,τι είναι. Η άρνηση του συμβιβασμού με τα «γηρατειά» θα γίνει ακόμη πιο έντο-νη, καθώς τα παιδιά της μεταπολεμικής γενιάς πλησιά-ζουν τα 65.

Εντούτοις, η μεγαλύτερη δυσκολία που παρουσιάζει η πώληση στους ηλικιωμένους είναι ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερα ετερογενή ομάδα. Ενας εβδομηντάχρονος μπορεί να έχει ασθενική υγεία και να ζει σε οίκο ευγη-ρίας, μπορεί όμως και να υποβάλλει υποψηφιότητα για πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως έκανε πέρυ-σι ο John McCain. Το γκρίζο έχει πολλές αποχρώσεις. c

Η οικονομία των γκριζομάλληδων

27/8/09 27/8/09

47

ι περασμένες δεκαετίες υπήρξαν «χρυσή» επο-χή για τους συνταξιούχους των ανεπτυγμένων

χωρών. Ο κόσμος έγινε πλουσιότερος (τουλάχιστον μέ-χρι πολύ πρόσφατα), κάτι που ευνόησε και τους ίδιους. Επιπλέον, οι τελευταίοι απέκτησαν ως ομάδα πολύ με-γαλύτερη οικονομική άνεση, συγκριτικά με τον υπό-λοιπο πληθυσμό. Τα τελευταία χρόνια, οι υποχρεωτικές συντάξεις στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, άνευ φόρων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, κυμάνθηκαν άνω του 70% των προηγούμενων καθαρών αποδοχών για τα άτομα μέσου εισοδήματος και άνω του 80% για τους χαμηλόμισθους. Για τους υψηλόμισθους, το ποσοστό αναπλήρωσης (των μισθών από τις συντάξεις), αν και χαμηλότερο, ήταν απολύτως ικανοποιητικό.

Στις περισσότερες χώρες η επίσημη ηλικία συνταξι-οδότησης παρέμεινε λίγο-πολύ η ίδια, παρότι τα άτομα ζουν πολύ περισσότερο, με αποτέλεσμα οι συνταξιούχοι να απολαμβάνουν περισσότερα χρόνια χωρίς τα άγχη της δουλειάς. Μάλιστα, πολλοί από αυτούς σταμάτησαν να εργάζονται πολύ νωρίς, καθώς δεν μπόρεσαν να α-ντισταθούν στα κίνητρα πρόωρης συνταξιοδότησης που τους προσφέρθηκαν. Στην Αυστρία, για παράδειγμα, η επίσημη ηλικία συνταξιοδότησης για τους άνδρες είναι τα 65 έτη, όμως η μέση πραγματική ηλικία συνταξιοδό-

τησης είναι τα 59, που σημαίνει ότι πολλοί από αυτούς συνταξιοδοτούνται ακόμη πιο νωρίς.

Η γενναιόδωρη αυτή στάση απέναντι στους συντα-ξιούχους ήταν οικονομικά ανεκτή το 1980, όταν στις πλούσιες χώρες αντιστοιχούσαν μόνο περίπου 20 συντα-ξιούχοι στους εκατό εργαζό-μενους. Ωστόσο, το ποσο-στό αυτό αυξήθηκε ήδη στο 25% και το 2050 θα φτά-νει περίπου το 45%, γεγονός που σημαίνει ότι θα αντιστοι-χούν μόλις δύο εργαζόμενοι σε κάθε συνταξιούχο. Σε ορι-σμένες χώρες, τα πράγματα θα είναι πολύ χειρότερα: στην Ιαπωνία το αντίστοιχο πο-σοστό θα υπερβαίνει το 70%. Κάτι πρέπει να γίνει.

Η πιο επιτακτική ανάγκη μεταρρύθμισης αφορά στις κρατικές συντάξεις, οι οποίες στις περισσότερες ανεπτυγ-μένες χώρες αποτελούν τη μεγαλύτερη πηγή συνταξιο-δοτικού εισοδήματος. Συνήθως, καλύπτουν τις περισσό-τερες (αν όχι όλες) συντάξεις των εργαζόμενων χαμηλού και μέσου εισοδήματος. Οι περισσότερες από αυτές τις συντάξεις βασίζονται στο λεγόμενο διανεμητικό σύστη-μα (pay-as-you-go, PAYG), σύμφωνα με το οποίο οι τω-

47

>

Σφίξτε κι άλλο τα ζωνάρια...

48

ρινοί εργαζόμενοι πληρώνουν για τους τωρινούς συντα-ξιούχους, με τη λογική ότι η επόμενη γενιά θα κάνει το ί-διο για εκείνους όταν έρθει η ώρα τους να βγουν στη σύνταξη.

Σήμερα που το εργατικό δυναμικό αρχίζει να συρρι-κνώνεται και ο αριθμός των συνταξιούχων να αυξάνεται, τα συστήματα αυτά παύουν να είναι βιώσιμα. Μια θεω-ρητική λύση είναι η στροφή προς χρηματοδοτούμενα συ-στήματα, στα οποία οι συντάξεις καλύπτονται από ένα με-γάλο αποθεματικό. Τέτοια συστήματα συνηθίζονται στον ιδιωτικό τομέα, όμως ένα δημόσιο διανεμητικό σύστημα είναι πολύ δύσκολο να μετατραπεί σε χρηματοδοτούμε-νο σύστημα, γιατί τότε μία γενιά εργαζόμενων θα πρέπει να πληρώνουν τόσο για τους ίδιους όσο και για τη γενιά των γονιών τους.

Το πρόβλημα της βιωσιμότηταςΠολλές πλούσιες χώρες δαπανούν ήδη το 8% του ΑΕΠ για κρατικές συντάξεις, ενώ ορισμένες -Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία- ξοδεύουν πολύ περισσότερα. Ο Richard Jackson στο Centre for Strategic and International Studies (CSIS)

-μια ομάδα εμπειρογνωμόνων στην Ουάσινγκτον- εκτιμά ότι αν δεν ληφθούν μέτρα το κόστος των κρατικών συντάξεων στις ανε-πτυγμένες χώρες σχεδόν θα δι-πλασιαστεί, αφού θα ανέλθει από το τωρινό ποσοστό της τάξης του

7,7% του ΑΕΠ σε περίπου 15% το 2050. Στην Ιαπωνία και σε κάποιες γερασμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες μπο-ρεί να ξεπεράσει το 20%.

Σε ένα σενάριο «στασιμότητας» οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία θα αυξάνονταν επίσης απότομα, με αποτέ-λεσμα το 2050 ο ανεπτυγμένος κόσμος να ξοδεύει σχε-δόν το ένα τέταρτο του ΑΕΠ για συντάξεις και για υγειο-νομική περίθαλψη. Προκειμένου να αποφευχθούν αυξή-

σεις τέτοιας κλίμακας, περίπου οι μισές πλούσιες χώρες εισήγαγαν ήδη την προηγούμενη δεκαετία διάφορες με-ταρρυθμίσεις, οι οποίες μείωσαν τις συντάξεις. Θα ακο-λουθήσουν πολύ περισσότερες περικοπές.

Το πιο προφανές ζήτημα που έπρεπε να επανεξεταστεί ήταν η ηλικία συνταξιοδότησης. Οταν η Αμερική εγκαινί-ασε το κρατικό συνταξιοδοτικό σύστημα (Social Security) το 1935, προκειμένου να εμποδίσει τους ηλικιωμένους να οδηγηθούν στη φτώχεια, η ηλικία συνταξιοδότησης ή-ταν τα 65 και το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ή-ταν τα 62 έτη. Το 1983 λήφθηκε απόφαση για την αύξη-ση της επίσημης ηλικίας συνταξιοδότησης στα 67 έτη, ό-μως η μεταρρύθμιση αυτή πραγματοποιείται έκτοτε τόσο αργά, που προβλέπεται ότι θα ολοκληρωθεί το 2027. Δε-δομένου ότι το προσδόκιμο ζωής στην Αμερική κυμαίνε-ται σήμερα στα 78 έτη, η εγγύηση μιας σύνταξης έχει πο-λύ μεγαλύτερη αξία απ’ ό,τι τη δεκαετία του ’30. Καθώς το κρατικό συνταξιοδοτικό σύστημα της Αμερικής τυγχά-νει να είναι ένα από τα λιγότερο γενναιόδωρα συστήμα-τα, συγκριτικά με εκείνα των υπόλοιπων πλούσιων χω-ρών, η χρηματοδότησή του θα έπρεπε να είναι εφικτή, ω-στόσο εξακολουθεί να καλύπτει μόλις κάτι παραπάνω α-πό το μισό του εισοδήματος ενός μέσου συνταξιούχου.

Τις προηγούμενες δεκαετίες, αρκετές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν διάφορα «δολώματα» για να ενθαρρύ-νουν τα άτομα να βγουν στη σύνταξη πριν από την επί-σημη ηλικία συνταξιοδότησης. Αυτό έγινε συχνά με τη δικαιολογία ότι έτσι θα «άνοιγαν» θέσεις εργασίας για τα νεαρότερα άτομα. Και ο τελευταίος οικονομολόγος θα μπορούσε να τους εξηγήσει ότι το σκεπτικό αυτό α-ποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της λεγόμενης πλά-νης περί ελλείμματος εργασίας (σύμφωνα με την οποία υπάρχει κάθε φορά μόνο ένας ορισμένος αριθμός θέσε-ων εργασίας σε μια οικονομία) και ότι δεν θα οδηγούσε πουθενά. Παρότι πράγματι δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, οι εργαζόμενοι χαίρονταν που σταματούσαν να δουλεύ-

>

2050

27/8/09

49

ουν και οι εργοδότες τους χαίρονταν που σταματούσαν να τους πληρώνουν. Τα ιδιωτικά συνταξιοδοτικά συστή-ματα καθορισμένων παροχών (στα οποία θα αναφερ-θούμε παρακάτω), όπου αυτά υπήρχαν, επίσης ενθάρρυ-ναν την πρόωρη συνταξιοδότηση καθώς δεν επέβαλλαν κάποια ποινή αναλογιστικής φύσεως σε όσους έβγαιναν στη σύνταξη πριν συμπληρώσουν την προβλεπόμενη η-λικία συνταξιοδότησης.

Ολα αυτά οδήγησαν στη μείωση της ηλικίας συντα-ξιοδότησης σε πολλές πλούσιες, ιδίως ευρωπαϊκές, χώ-ρες, πολύ κάτω από το επίσημο όριο. Εως το 2004, στις χώρες του ΟΟΣΑ, εργαζόταν συνολικά μόνο ένα 60% α-τόμων ηλικίας μεταξύ 50 και 64 ετών (συγκριτικά με το 76% των ατόμων μεταξύ 24 και 49 ετών). Καθώς αυτό επέτεινε το πρόβλημα της αύξησης του προσδόκιμου ζω-ής, τα τελευταία χρόνια, οι κυβερνήσεις πολλών χωρών άρχισαν να καταργούν ορισμένα κίνητρα πρόωρης συ-νταξιοδότησης, παρά τις έντονες πολιτικές αντιδράσεις. Οι ενέργειες αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να διακοπεί -και σε ορισμένες περιπτώσεις να αντιστραφεί- η τάση προς ολοένα και πιο πρόωρη συνταξιοδότηση.

Ομως αυτή ήταν μόνο η αρχή. Η Ιταλία, που διέθε-τε ένα ιδιαίτερα ασύμφορο κρατικό σύστημα συνταξιο-δότησης, δεν αύξησε μόνο την ηλικία συνταξιοδότησης αλλά και τον αριθμό των ετών ασφάλισης που απαι-τούνται για την κατοχύρωση συνταξιοδοτικού δικαιώ-ματος, ενώ μείωσε παράλληλα τις παροχές για τους υ-ψηλόμισθους -παρότι οι επιπτώσεις θα γίνουν αισθητές μόνο από όσους βγουν στη σύνταξη από το 2017 και μετά. Αλλες χώρες μειώνουν σταδιακά το ποσοστό α-ναπλήρωσης των μισθών από τις συντάξεις, ιδίως για τους πιο ευκατάστατους, μολονότι οι περισσότερες α-πό αυτές προσπάθησαν να μην δημιουργήσουν «φτω-χούς συνταξιούχους».

Καλή προσπάθεια, αλλά αποτυχημένηΗ Βρετανία, παραδόξως, αναγκάστηκε να κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι κρατικές συντάξεις της ή-ταν πενιχρές, χάρη σε μια απόφαση της συντηρητικής κυβέρνησης το 1980 -που πέρασε σχεδόν απαρατή-ρητη- και η οποία συνίστατο στη σύνδεση της αύξησης στις κρατικές συντάξεις με το κόστος ζωής αντί με τις μέσες αποδοχές. Το 2005 μια επιτροπή διορισμένη α-πό την κυβέρνηση, με επι-κεφαλής τον λόρδο Turner, πρότεινε την επανασύνδε-ση των συντάξεων με τις α-ποδοχές, κάτι που πρόκει-ται να συμβεί το 2012. Η λύση της Βρετανίας στο πρό-βλημα των ασύμφορων κρατικών συντάξεων -δηλαδή η μείωσή τους με την ελπίδα ότι ο ιδιωτικός τομέας θα αναπλήρωνε το κενό- αποδείχθηκε ανέφικτη.

Σήμερα, η διαμάχη για τη βιωσιμότητα των μελλο-ντικών συνταξιοδοτικών συστημάτων αφορά στη δι-άρθρωσή τους σε περισσότερους πυλώνες: τη βασική κρατική σύνταξη για την κάλυψη των θεμελιωδών ανα-γκών των ηλικιωμένων, η οποία ενδεχομένως θα συ-μπληρώνεται από μια επικουρική σύνταξη ανάλογη του εισοδήματος· ένα ιδιωτικό επαγγελματικό συνταξιοδο-τικό σχήμα με εισφορές τόσο από τους μισθωτούς όσο και από τους εργοδότες και, τέλος, τα προσωπικά προ-γράμματα συνταξιοδότησης, προαιρετικής υπαγωγής, μέσω των οποίων οι ιδιώτες θα μπορούν να αποταμιεύ-ουν χρήματα για τη σύνταξή τους. Οι κυβερνήσεις ανα-μένεται να κάνουν το χρέος τους όχι μόνο παρέχοντας το κομμάτι της κρατικής χρηματοδότησης που τους α-ναλογεί, αλλά και προσφέροντας φορολογικά κίνητρα >

50

για το δεύτερο και τρίτο πυλώνα. Για να ελαφρύνουν τις κρατικές συντάξεις, πολλές

κυβερνήσεις προώθησαν τη δημιουργία ιδιωτικών συ-νταξιοδοτικών προγραμμάτων, τα οποία πολλαπλασιά-στηκαν την τελευταία δεκαετία. Πλέον, στις μισές χώρες του ΟΟΣΑ, οι ιδιωτικές συντάξεις είναι είτε υποχρεωτικές είτε καλύπτουν τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζο-μένων. Σε μερικές χώρες, όπως η Αμερική, η Αυστραλία, η Δανία και η Ελβετία, οι ιδιωτικές συντάξεις καλύπτουν σήμερα έως και το μισό του συνολικού συνταξιοδοτικού εισοδήματος.

Ωστόσο, ακόμη και πριν από την πρόσφατη χρημα-τοπιστωτική κρίση, ήταν προφανές ότι η μετατόπιση με-γαλύτερου μέρους της ευθύνης για την εξασφάλιση συ-νταξιοδοτικού εισοδήματος στους ίδιους τους εργαζόμε-νους θα δημιουργούσε τεράστια προβλήματα. Σε χώρες με σχετικά μικρές κρατικές συντάξεις, όπως η Αμερική, η Βρετανία και η Ιρλανδία, οι εργαζόμενοι απλώς δεν απο-ταμιεύουν αρκετά χρήματα για να διατηρήσουν το βιοτικό τους επίπεδο αφού βγουν στη σύνταξη. Πρόσφατη έρευ-να που διενέργησε η εταιρεία συμβούλων McKinsey σχε-τικά με τα οικονομικά ενός μεγάλου δείγματος ανθρώ-πων της μεταπολεμικής γενιάς -οι οποίοι πρόκειται να αρ-χίσουν σύντομα να εισπράττουν τις συντάξεις τους- έδει-ξε ότι περίπου τα δύο τρίτα από αυτούς δεν είχαν κατα-φέρει να αποταμιεύσουν επαρκή ποσά ώστε να μπορούν να διατηρήσουν το βιοτικό τους επίπεδο όταν βγουν στη σύνταξη, παρότι υπήρξαν πάντοτε καλοπληρωμένοι ως η-λικιακή ομάδα. Τα αποτελέσματα αυτά ταιριάζουν με τη σταθερή πτώση των ποσοστών αποταμίευσης στην Αμε-ρική την τελευταία εικοσαετία.

Ακόμη όμως κι εκείνοι που είχαν βάλει στην άκρη χρήματα για όταν γεράσουν, μπορεί τώρα να αναθεω-ρούν. Στην Αμερική, ένα από τα κύρια μέσα χορήγησης ε-παγγελματικών συντάξεων είναι τα λεγόμενα προγράμ-ματα 401(k), που πήραν την ονομασία τους από το ομώ-νυμο άρθρο του φορολογικού κώδικα, το οποίο επιτρέπει στους εργαζόμενους να καταβάλλουν αφορολόγητα πο-σά σε ένα πρόγραμμα καθορισμένων εισφορών. Οι ερ-γαζόμενοι μπορούν να επιλέξουν πού θα επενδύσουν τα χρήματά τους, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος των ποσών που συγκεντρώνονται επενδύονται συνήθως σε αμοιβαία κεφάλαια. Η περσινή κατάρρευση της αγοράς μετοχών προκάλεσε τεράστια πτώση στην αξία των περισσότερων τέτοιων προγραμμάτων. Πολλά άτομα που είχαν σχεδιά-σει να βγουν στη σύνταξη στο προσεχές μέλλον ανακά-λυψαν ότι έπρεπε να συνεχίσουν να εργάζονται. Ξαφνικά, η αποταμίευση δεν έμοιαζε και τόσο καλή ιδέα.

Σε χώρες όπως η Αμερική και η Βρετανία, οι ενισχυ-μένου ρόλου ιδιωτικές επαγγελματικές συντάξεις συρρι-κνώθηκαν κι έγιναν πιο αβέβαιες. Τα τελευταία χρόνια έ-λαβε χώρα μια μεγάλη μεταστροφή από τα συστήματα καθορισμένων παροχών (όπου η τελική σύνταξη προκύ-πτει από έναν τύπο που συνυπολογίζει το επίπεδο των α-ποδοχών και τα ασφαλιστικά έτη) προς τα συστήματα κα-θορισμένων εισφορών (όπου ορίζεται ένα επίπεδο εισφο-ρών οι οποίες επενδύονται, και που η τελική σύνταξη ε-ξαρτάται από την απόδοση αυτής της επένδυσης).

Τα συνταξιοδοτικά συστήματα καθορισμένων παρο-χών λειτούργησαν καλά για όσο καιρό οι αγορές μετο-χών άκμαζαν, παρέχοντας τη δυνατότητα στις εταιρεί-ες που ήταν συμβεβλημένες με αυτά να «παγώνουν» την καταβολή περαιτέρω εισφορών λόγω καλής απόδοσης των επενδύσεών τους. Ωστόσο, μετά την κατάρρευση των αγορών, δημιουργήθηκαν μεγάλες «τρύπες» στα συνταξι-οδοτικά κεφάλαια των εταιρειών, οι οποίες έπρεπε να κα-λυφθούν από τις τρέχουσες εργασίες. Επιπλέον, το προσ-

δόκιμο ζωής ξεπέρασε τα προβλεπόμενα όρια.Τα συνταξιοδοτικά συστήματα καθορισμένων εισφο-

ρών εμποδίζουν τη δημιουργία τέτοιων προβλημάτων για τις εταιρείες, μεταθέτοντας τον κίνδυνο εξ ολοκλήρου στους εργαζομένους. Οι εργαζόμενοι πρέπει να ενδιαφερ-θούν οι ίδιοι για την απόδοση των επενδύσεών τους, κα-θώς και για το αν θα έχουν αρκετά χρήματα για να ζή-σουν αφού βγουν στη σύνταξη. Αν έχουν επενδύσει τα συνταξιοδοτικά κεφάλαιά τους στην εταιρεία τους (όχι και ό,τι καλύτερο, αλλά συμβαίνει), μπορεί να χάσουν τα πά-ντα, όπως συνέβη με τους εργαζόμενους στην Enron, μια εταιρεία ενέργειας, η οποία χρεοκόπησε το 2001. Πολλά άτομα δεν διαθέτουν επαρκείς χρηματοοικονομικές γνώ-σεις ώστε να λαμβάνουν σωστές επενδυτικές αποφάσεις.

Στην Αμερική, η οποία τις τελευταίες δύο δεκαετίες άρ-χισε να απομακρύνεται από τα συστήματα καθορισμένων παροχών, τα συστήματα καθορισμένων εισφορών αποτε-λούν ήδη την πλειονότητα των συνταξιοδοτικών συστημά-των του ιδιωτικού τομέα. Οι βρετανικές εταιρείες άργησαν να ακολουθήσουν, αλλά σε αυτές, οι αλλαγές προχώρησαν γρηγορότερα. Στις αρχές του Ιουνίου, δύο μεγάλες βρετανι-κές εταιρείες, η BP και η Barclays, ανακοίνωσαν ότι τα συ-νταξιοδοτικά τους συστήματα καθορισμένων παροχών δεν θα ίσχυαν πια για τα νέα και ήδη υπάρχοντα μέλη. Τα προ-γράμματα καθορισμένων εισφορών δεν είναι μόνο πιο ε-πικίνδυνα για τον εργαζόμενο, αλλά και οι εργοδοτικές ει-σφορές σε αυτά είναι συχνά χαμηλότερες, με αποτέλεσμα οι τελικές συντάξεις να είναι μικρότερες.

Στο μέλλον, ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι θα πρέπει να συμβιβαστούν με την ιδέα λιγότερο γενναιό-δωρων και περισσότερο αβέβαιων επαγγελματικών συ-ντάξεων. Μεγάλη εξαίρεση αποτελούν οι εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα, που αποτελούν τυπικά το 10-20% του συνολικού εργατικού δυναμικού των πλούσιων χωρών, οι περισσότεροι από τους οποίους εξακολουθούν να α-πολαμβάνουν καλές συντάξεις καθορισμένων παροχών. Ωστόσο, βλέπουν τώρα τα προνόμιά τους να βάλλονται.

Ετσι λοιπόν, αν οι κρατικές συντάξεις πρέπει να συρ-ρικνωθούν, αν οι ιδιωτικές συντάξεις γίνονται ολοένα και πιο πενιχρές και λιγότερο προβλέψιμες και τα χρηματικά ποσά που αποταμιεύονται για τη σύνταξη απειλούνται α-πό χρηματοπιστωτικές κρίσεις, τι μπορεί να κάνει ο απλός εργαζόμενος για να τα βγάλει πέρα; Το μόνο που του α-πομένει, απαντούν ομόφωνα όλοι οι ειδικοί, είναι να συ-νεχίσει να εργάζεται. c

>

27/8/09

51

όσο πολυτελή φαντάζεστε τη ζωή σας μετά το τέ-λος του επαγγελματικού σας βίου; Ο ΟΟΣΑ υπο-

λόγισε για πόσα χρόνια οι πολίτες των χωρών-μελών του θα εισπράττουν τη σύνταξή τους, με βάση όχι την επίσημη αλλά την πραγματική ηλικία συνταξιοδότησής τους. Η σχετική μελέτη έδειξε ότι οι άνδρες μπορούν να προσβλέ-πουν σε 14 έως 24 έτη στη σύνταξη και οι γυναίκες σε 21 έως 28 έτη, αντίστοιχα. Σε πολλές χώρες οι αριθμοί αυτοί παρουσίαζαν αύξηση κατά 50% συγκριτικά με το 1970, ενώ σε κάποιες από αυτές ήταν διπλάσιοι. Επιπλέον, τα αριθμητικά αυτά στοιχεία μπορεί να είναι χαμηλότερα από τα πραγματικά, αφού βασίζονται στο προσδόκιμο ζωής όπως αυτό έχει διαμορφωθεί σήμερα και όχι στο προσδό-κιμο ζωής όπως αυτό θα διαμορφωθεί στο μέλλον.

Ο χρόνος παραμονής στη σύνταξη έχει αυξηθεί υπερ-βολικά. Η αρχική ιδέα ήταν ότι οι άνθρωποι πρέπει να α-πολαμβάνουν μερικά ξεκούραστα χρόνια μετά το τέλος της επαγγελματικής τους ζωής, όμως κανείς δεν φανταζό-ταν ότι αυτή η «ξεκούραση» θα διαρκούσε σχεδόν ένα τέ-ταρτο του αιώνα. Ορισμένες χώρες έχουν ήδη αυξήσει την επίσημη ηλικία συνταξιοδότησης, άλλες μελετούν το ενδε-χόμενο να μην υπάρχει καν συγκεκριμένο ηλικιακό όριο συνταξιοδότησης. Ενα άλλο μέτρο που έχει βρει έδαφος στην πράξη είναι η σταδιακή μετάβαση στη σύνταξη, αφού δεν μοιάζει λογικό να περνούν ξαφνικά οι εργαζόμενοι α-πό την πλήρη απασχόληση στην πλήρη αεργία.

Από οικονομική άποψη, η επιμήκυνση έστω και για λίγα ακόμη χρόνια του εργάσιμου βίου, θα έλυνε πολ-λά από τα προβλήματα που σχετίζονται με τη δημογρα-φική γήρανση. Παραμένοντας στην αγορά εργασίας, οι εργαζόμενοι αυτοί όχι μόνο θα συνέβαλλαν στην εξοι-κονόμηση δημόσιου χρήματος με το να μην εισπράτ-τουν συντάξεις, αλλά θα συνέχιζαν να πληρώνουν φό-ρους και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, καθιστώ-

ντας έτσι διπλά πολύτιμα τα επιπλέον εργάσιμα χρόνια.Επιπροσθέτως, η γήρανση του πληθυσμού ενδέχεται

να προκαλέσει ελλείψεις εργατικού δυναμικού -όσο πα-ράξενο κι αν ακούγεται αυτό, σε μια εποχή βαθιάς ύφεσης και ολοένα αυξανόμενων ποσοστών ανεργίας. Σε ορισμέ-νες χώρες και σε ορισμένους τομείς, οι ελλείψεις αυτές εί-ναι ήδη εμφανείς. Στη Γερμανία, όπου το εργατικό δυνα-μικό θα αρχίσει να συρρικνώνεται από το επόμενο έτος, μελέτη του Institute for the German Economy, στην Κο-λωνία, εντόπισε έλλειψη περίπου 70.000 μηχανικών το 2007, αριθμός αυξημένος σχεδόν κατά 50% συγκριτι-κά με το 2006. Η πιο προ-φανής πληθυσμιακή ομάδα που μπορεί να αναπληρώ-σει τέτοια κενά είναι τα κα-λά καταρτισμένα άτομα με-γαλύτερης ηλικίας. Πράγμα-τι, το ινστιτούτο ανακάλυψε ότι οι εταιρείες είχαν αρχίσει να προσλαμβάνουν μηχανι-κούς άνω των 50 ετών.

Πολλές χώρες έχουν ή-δη θεσπίσει νόμους με σκο-πό την αποτροπή των δια-κρίσεων για ηλικιακούς λό-γους. Η Αμερική πρωτοστάτησε σε αυτόν τον τομέα με τη νομοθετική πράξη για την ηλικιακή διάκριση στην απα-σχόληση, η οποία εγκρίθηκε το 1967, και η οποία σχεδι-άστηκε προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα άτομα ηλικίας άνω των 40 ετών (οι τότε ψαρομάλληδες) θα είχαν ίσες ε-παγγελματικές ευκαιρίες με τα νεαρότερα άτομα. Μετα-ξύ άλλων, απαγόρευε κάθε αναφορά στην ηλικία στις αγ-γελίες εργασίας. Η νομοθετική αυτή πράξη έχει υποστεί έ-κτοτε διάφορες τροποποιήσεις και πλέον προβλέπει την

Γηράσκω αεί... εργαζόμενος

>

52

κατάργηση της υποχρεωτικής συνταξιοδότησης λόγω ηλι-κίας, για τα περισσότερα επαγγέλματα. Αυτό φαίνεται πως βοήθησε στο να κρατήσουν οι μεγαλύτεροι εργαζόμενοι τις δουλειές τους.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση εξέδωσε το 2000 οδηγία που υ-ποχρεώνει τα κράτη-μέλη να απαγορεύσουν τις διακρίσεις στην απασχόληση για διάφορους λόγους, μεταξύ των ο-ποίων και η ηλικία. Η Γαλλία επιβάλλει ένα φόρο, τη λε-γόμενη εισφορά Delalande (η οποία καταργείται σταδια-κά), στους εργοδότες που απολύουν τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας. Παρότι πρόκειται για αρκετά μεγά-λη επιβάρυνση -φτάνει τις αποδοχές ενός έτους- δεν φαί-νεται να έχει σώσει πολλούς εργαζόμενους. Αντιθέτως, έ-χει αποθαρρύνει τους εργοδότες από την πρόσληψη ατό-μων μεγαλύτερης ηλικίας.

Διάφορες χώρες έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες και έ-χουν υλοποιήσει πιλοτικά προγράμματα για την πρόσλη-ψη και τη διατήρηση στις θέσεις εργασίας τους ατόμων μεγάλης ηλικίας, με ανάμικτα αποτελέσματα. Ομάδες που προωθούν τα συμφέροντα αυτών των ατόμων, όπως η ι-σχύρη αμερικανική AARP, καθώς και ένας ολοένα αυξανό-μενος αριθμός παρόμοιων οργανώσεων που «ξεφυτρώ-νουν» σε άλλες πλούσιες χώρες, έχουν συμβάλει στην αύ-ξηση της ευαισθητοποίησης για το επίμαχο ζήτημα. Παρό-λα αυτά, οι έρευνες δείχνουν ότι όταν οι εργοδότες έχουν περιθώριο επιλογής, προτιμούν να προσλαμβάνουν νεότε-ρους εργαζόμενους. Πράττουν, άραγε, σωστά;

Εκ πρώτης όψεως, υπάρχουν άφθονοι λόγοι για να προτιμήσουν τους νεότερους. Στις περισσότερες χώρες, ο μισθός αυξάνεται ανάλογα με την εμπειρία και την παρα-γωγικότητα των εργαζομένων, και εν συνεχεία μειώνεται προς το τέλος της σταδιοδρομίας τους. Εντούτοις, σε ορι-σμένες χώρες -όπως για παράδειγμα στη Γαλλία, στη Γερ-μανία και την Ισπανία- οι αποδοχές αυξάνονται με τα χρό-νια. Συνεπώς, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι οι εργαζόμενοι παραμένουν εξίσου παραγωγικοί όσο μεγαλώνουν (βλ. παρακάτω), από ένα σημείο και μετά καταλήγουν να είναι εντελώς ασύμφοροι γι’ αυτό που προσφέρουν.

Επιπλέον, οι εργοδότες αμφιβάλλουν ότι οι εργαζόμε-νοι μεγάλης ηλικίας μπορούν να αποδώσουν όπως οι νε-ότεροι εργαζόμενοι. Ο Vegard Skirbekk, του International Institute for Applied Systems Analysis, που βρίσκεται κο-ντά στη Βιέννη, επανεξέτασε ένα μεγάλο αριθμό μελετών για τη σχέση ηλικίας και ατομικής παραγωγικότητας, οι ο-ποίες συμφωνούσαν ως προς το ότι σε πολλά επαγγέλμα-τα η παραγωγικότητα μειώνεται σημαντικά στα μέσα του εργασιακού βίου.

Στις μέρες μας, που οι βρόμικες, επικίνδυνες και απαι-τητικές εργασίες (τα λεγόμενα βαρέα και ανθυγιεινά ε-παγγέλματα), σε τομείς όπως η μεταλλουργία και η χαλυ-βουργία, εκλείπουν σταδιακά, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν η φυσική κατάσταση των εργαζομένων χειροτερεύει με το πέρασμα του χρόνου· εξάλλου, η γενική υγεία των η-λικιωμένων είναι σήμερα καλύτερη. Ωστόσο, πολλά στοι-χεία καταδεικνύουν ότι όσο τα άτομα πλησιάζουν τα 50, πολλές γνωσιακές ικανότητές τους έχουν επίσης αρχίσει να μειώνονται. Συγκεκριμένα, μια ιδιότητα που αποκαλεί-ται «ρευστή νοημοσύνη» -και η οποία περιλαμβάνει αριθ-μητικές δεξιότητες καθώς και την ικανότητα ταχείας προ-σαρμογής σε νέες συνθήκες- αρχίζει να φθίνει στη μέ-ση ηλικία. Οι ιδιαίτερα ευφυείς άνθρωποι παράγουν γενι-κά το πιο πρωτοποριακό έργο τους πριν κλείσουν τα 40. Τα βραβεία Νόμπελ απονέμονται συνήθως για επιτεύγμα-τα που έχουν πραγματοποιηθεί σε νεαρή ηλικία. Αντιθέ-τως, η «αποκρυσταλλωμένη νοημοσύνη» -που περιλαμβά-νει τις γενικές γνώσεις, την εμπειρία, τη λεκτική ικανότητα- παραμένει στο ίδιο λίγο-πολύ επίπεδο, σχεδόν για πάντα.

Οι εργοδότες θεωρούν ότι τα άτομα μεγαλύτερης ηλι-κίας μπορεί να δυσκολεύονται να αποκτήσουν νέες δεξι-ότητες, ιδίως στον τομέα της τεχνολογίας πληροφοριών, κάτι που είναι πλέον απαραίτητο για πολλά επαγγέλμα-τα. Ωστόσο, αυτό μπορεί να οφείλεται εν μέρει στο γεγο-νός ότι τους παρέχεται λιγότερη κατάρτιση απ’ ό,τι στους νεότερους εργαζόμενους. Το επιχείρημα είναι ότι θα απο-χωρήσουν σύντομα από την αγορά εργασίας και ότι δεν αξίζει να επενδύει κανείς σε αυτούς. Ομως και οι νεότε-ροι εργαζόμενοι μπορεί να αποχωρήσουν από την αγο-ρά εργασίας.

Ολες αυτές οι επιφυλάξεις σχετίζονται με τις ατομι-κές ικανότητες των μεγαλύτερων εργαζομένων. Ωστόσο ο Axel Boersch-Supan, στο Mannheim Research Institute for the Economics of Ageing, και η ομάδα του υποστηρίζουν ότι αυτό που μετράει σε μια σύγχρονη οικονομία είναι η παραγωγικότητα των εργαζομένων σε ομαδικό και όχι α-τομικό επίπεδο. Η καλύτερη λύση μπορεί να είναι η απα-σχόληση ενός αριθμού ακμαίων εργαζομένων νεαρής ηλι-κίας και ενός αριθμού πεπειραμένων εργαζομένων μεγα-λύτερης ηλικίας.

Οι γνώσεις και η πείρα των μεγαλύτερων εργαζομέ-νων μπορεί να πάψουν να έχουν αξία για την εταιρεία, ό-

>

27/8/09

53

ταν αυτοί βγουν στη σύνταξη. Σε πρόσφατο άρθρο του στο Harvard Business Review βασισμένο στη μελέτη που εκπόνησε για λογαριασμό της γερμανικής εταιρείας ενέρ-γειας RWE, ο Rainer Strack του Boston Consulting Group συμβουλεύει τα στελέχη της διοίκησης να εξετάσουν διε-ξοδικά πώς η γήρανση του εργατικού δυναμικού τους θα επηρεάσει την επιχείρησή τους τα επόμενα χρόνια και να αναπτύξουν μια στρατηγική προκειμένου να διατηρήσουν το σωστό συνδυασμό δεξιοτήτων.

Εργασία μετά τη σύνταξη: ανάγκη ή επιλογή; Ωστόσο, ακόμη κι αν οι εργοδότες ήταν πρόθυμοι να κρατούν ή να προσλαμβάνουν εργαζόμενους μεγάλης η-λικίας, θα ήθελαν άραγε αυτοί οι εργαζόμενοι να συνε-χίσουν να δουλεύουν; Αυτό θα εξαρτιόταν από τις συν-θήκες. Τις προηγούμενες δεκαετίες, που οι συντάξεις στις περισσότερες πλούσιες χώρες ήταν αρκετά γενναιόδω-ρες και οι εργαζόμενοι ενθαρρύνονταν να βγουν πρόω-ρα στη σύνταξη, μόνο οι πιο εργασιομανείς (ή οι πιο σπά-ταλοι) συνέχιζαν να δουλεύουν. Ομως σήμερα, που υ-πάρχει οικονομική στενότητα και οι συμφωνίες πρόωρης συνταξιοδότησης έχουν καταργηθεί, τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά.

Πολλοί Αμερικανοί της μεταπολεμικής γενιάς ισχυ-ρίζονται ότι δεν μπορούν να συνταξιοδοτηθούν, αφενός γιατί φοβούνται ότι τα χρήματα της σύνταξης δεν θα τους αρκούν για να ζήσουν, αφετέρου γιατί τους αρέσει να ερ-γάζονται. Στην Ευρώπη υπήρξε επίσης μια αλλαγή νοο-τροπίας των εργαζομένων που κατά τη διάρκεια των δε-καετιών ’80 και ’90 ήταν προσανατολισμένοι προς τη σύ-νταξη. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση που διεξήγαγε η FT/Harris, 45-60% των ερωτηθέντων, στις μεγάλες ευρωπα-ϊκές χώρες, τάχθηκαν υπέρ της παράτασης του εργάσιμου βίου για την είσπραξη μεγαλύτερης σύνταξης (εκτός από τη Γερμανία, όπου μόνο ένα 25% ήθελε να συνεχίσει να εργάζεται). Εντούτοις, πολλά άτομα μεγάλης ηλικίας θα ε-πιθυμούσαν μικρότερο φόρτο εργασίας από εκείνον που είχαν στα νιάτα τους, ενώ θα προτιμούσαν ενδεχομένως τη μερική απασχόληση.

Η Ιαπωνία, όπου τα άτομα συνεχίζουν να εργάζονται για πολλά χρόνια μετά την επίσημη ηλικία συνταξιοδότη-σης, βρήκε τρόπους ώστε να επιτρέπει στους εργαζόμε-νους να μεταπηδούν σε λιγότερο απαιτητικούς ρόλους. Για παράδειγμα, στα κεντρικά γραφεία της Hitachi (εταιρεί-ας - κολοσσού στα ηλεκτρονικά είδη) στο Τόκυο, πάνω α-

πό τα δύο τρίτα των εργαζομένων που αγγίζουν το θεσπι-σμένο από την εταιρεία όριο συνταξιοδότησης των 60 ε-τών, επιθυμούν να επαναπροσληφθούν. Η εταιρεία βρί-σκει τις περισσότερες φορές κάποια θέση γι’ αυτούς, εξη-γεί ο Takane Miwa από το τμήμα ανθρώπινων πόρων, αλ-λά συχνά σε διαφορετικό τομέα, ενίοτε μερικής απασχό-λησης και πάντοτε κατώτερη συγκριτικά με τη θέση που κατείχαν και την προϋπηρεσία τους. Η εταιρεία καταβάλ-λει στον εργαζόμενο περίπου το 80% του προηγούμενου μισθού του, ποσό που περιλαμβάνει την κρατική σύνταξή του και μια κρατική επιδότηση, απασχολώντας τον έτσι σε «τιμή ευκαιρίας».

Οι υπόλοιπες πλούσιες χώρες δεν έχουν καταφέρει, στην πλειονότητά τους, να αξιοποιήσουν με ικανοποιητι-κό τρόπο τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που είναι πρόθυ-μα και ικανά να εργαστούν. Στον κατάλογο των εταιρειών που προσλαμβάνουν σταθερά προσωπικό το οποίο έχει υ-περβεί την ηλικία συνταξιοδότησης εμφανίζονται συνεχώς τα ίδια ονόματα -κυρίως εταιρειών λιανικής πώλησης, ό-πως η βρετανική B&Q και η αμερικανική Wal-Mart- χωρίς όμως αυτός ο κατάλογος να μεγαλώνει. Ελλείψει ικανο-ποιητικών επαγγελματικών επιλογών, ορισμένοι εργαζό-μενοι που βγήκαν πρόσφατα στη σύνταξη «στήνουν» τη δική τους δουλειά, μετατρεπόμενοι σε αυτοαπασχολούμε-νους συμβούλους για να κά-νουν, λίγο-πολύ, το ίδιο που έκαναν και πριν συνταξιοδο-τηθούν, μολονότι ενδεχομέ-νως σε λιγότερο εξοντωτι-κούς ρυθμούς.

Αξίζει να σημειωθεί ό-τι αν πολύ περισσότερα η-λικιωμένα άτομα συνέχιζαν να εντάσσονται στην επίσημη οικονομία, ορισμένες από τις μη αμειβόμενες εργασίες που επιτελούν τώρα εκτός του πλαισίου της, θα ήταν ανέφικτες. Πολλοί που συντα-ξιοδοτήθηκαν πρόσφατα στρέφονται προς την εθελοντι-κή εργασία, ενώ ακόμη περισσότεροι αναλαμβάνουν οι-κογενειακές υποχρεώσεις, όπως τη φροντίδα των εγγο-νιών τους ή υπερήλικων γονιών με προβλήματα υγείας. Οι μη αμειβόμενες εργασίες τέτοιου τύπου δεν εμφανί-ζονται στο ΑΕΠ. Αν τα άτομα που τις έχουν αναλάβει α-πασχολούνταν σε επίσημες θέσεις εργασίας, πολλές από αυτές τις δουλειές θα έπρεπε να γίνονται επ’ αμοιβή ή να μη γίνονται καθόλου. c

54

οίκος ευγηρίας Ren Ai του Πεκίνου βρίσκεται σε ένα φτωχικό, ξεχασμένο χωριό στα περίχωρα

της κινέζικης πρωτεύουσας. Χτισμένο γύρω από έναν ευχάριστο κήπο, αυτό το γηροκομείο που φιλοξενεί πε-ρίπου 80 άτομα, ηλικίας 50 έως 96 ετών, είναι ασυνήθι-στο από πολλές απόψεις. Ο ιδιώτης-ιδιοκτήτης του είναι Χριστιανός και ο οίκος έχει ένα μικρό παρεκκλήσι όπου συγκεντρώνονται για την κυριακάτικη λειτουργία οι λι-γοστοί Χριστιανοί τρόφιμοί του, μαζί με άλλους ομόθρη-

σκους της περιοχής. Ο οίκος λει-τουργεί ως εμπορική επιχείρηση, όμως ο Hu Wenru, ο αναπληρωτής διευθυντής του, ισχυρίζεται ότι α-πό τότε που άνοιξε, πριν από τρία χρόνια, αναπτύσσεται σιγά σιγά και δεν αποφέρει ακόμη κέρδη.

Ωστόσο, ο ιδιοκτήτης ετοιμάζεται ήδη να εγκαινιάσει ένα δεύτερο τέτοιο οίκο με τριακόσιες κλίνες στο γειτονικό χωριό, που σημαίνει ότι είναι βέβαιος για την εμπορική επιτυχία του εγχειρήματός του.

Το πρώτο που εκπλήσσει σχετικά με τον οίκο Ren Ai είναι ότι υπάρχει. Οι οίκοι ευγηρίας σπανίζουν στην Κί-να, ενώ φιλοξενούν μόλις το 1% των Κινέζων άνω των 65 ετών, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο των περισσότερων δυτικών χωρών. Η συντριπτική πλειο-νότητα των Κινέζων μεγάλης ηλικίας ζουν με τις οικογέ-νειές τους. Η περίθαλψη των ηλικιωμένων από την ίδια την οικογένειά τους δεν είναι μόνο ζήτημα κουλτούρας για τους Κινέζους, οι οποίοι ακολουθούν πιστά τις αρχές

του Κομφούκιου για το σεβασμό προς τους πρεσβύτε-ρους και την πείρα τους, αλλά επιβάλλεται και δια νόμου που ψηφίστηκε το 1996. Χαρακτηριστικές είναι οι περι-πτώσεις ηλικιωμένων που άσκησαν αγωγή διατροφής ε-ναντίον των οικογενειών τους επειδή εκείνες δεν συμ-μορφώθηκαν με αυτή τους την υποχρέωση.

Σήμερα, η ιδρυματική περίθαλψη είναι η έσχατη λύ-ση για όσους δεν έχουν οικογένεια ή για όσους χρειάζο-νται τόση βοήθεια που οι συγγενείς τους αδυνατούν να τους την προσφέρουν. Πολλοί από τους τροφίμους του Ren Ai, για παράδειγμα, αντιμετωπίζουν σοβαρά σωματι-κά ή νοητικά προβλήματα. Ο οίκος διαθέτει δύο γιατρούς πλήρους απασχόλησης. Το οίκημα είναι καθαρό και μοιά-ζει να λειτουργεί εύρυθμα, όμως ακολουθεί μια λογική λιτότητας: ορισμένα δωμάτια φιλοξενούν έξι άτομα, τα ο-ποία μοιράζονται ένα κυρίως μπάνιο. Εντούτοις, το κό-στος είναι πολύ υψηλότερο από εκείνο που μπορούν να αντέξουν οι περισσότεροι συνηθισμένοι άνθρωποι, κα-θώς κυμαίνεται στα χίλια τριακόσια γιουάν (εκατόν ενε-νήντα δολάρια) το μήνα για εκείνους που βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση, αλλά με επιπρόσθετες χρεώ-σεις για όσους θέλουν μονόκλινο δωμάτιο ή χρειάζονται εντατική νοσηλευτική φροντίδα. Η περίθαλψη ορισμένων ηλικιωμένων επιδοτείται από το κράτος, το οποίο μοιάζει να ενθαρρύνει την άνθηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Στο μέλλον, η ανάγκη για ιδρυματική περίθαλψη των ηλικιωμένων θα είναι πολύ μεγαλύτερη, λέει ο Du Peng, διευθυντής του Institute of Gerontology στο Πανεπιστή-μιο Renmin του Πεκίνου. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η

Ενας πρόωρα γερασμένος... γίγαντας

27/8/09

55

Κίνα εφαρμόζει μια αυστηρή πολιτική πληθυσμιακού ελέγ-χου, με αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των ατόμων μικρότερης ηλικίας που θα μπορούσαν να φροντίζουν ηλι-κιωμένους. Η τυπική κινέζικη οικογένεια σήμερα περιγρά-φεται από την ενδεικτική αναλογία «4:2:1», που σημαίνει ότι το μοναχοπαίδι καλείται να φροντίσει δύο γονείς και τέσσερις παππούδες και γιαγιάδες -κάτι που μοιάζει υπερ-βολικό, αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα.

Επιπλέον, η συνύπαρξη των μελών μιας οικογένειας κάτω από μία στέγη δεν είναι πια τόσο εύκολη, αφού τα άτομα μετακινούνται πολύ περισσότερο απ’ ό,τι στο πα-ρελθόν. Εκτιμάται ότι 150 εκατ. εργάτες μετανάστευσαν από την επαρχία στις μεγαλουπόλεις σε αναζήτηση δου-λειάς, μολονότι πολλοί από αυτούς μπορεί τελικά να ε-πιστρέψουν. Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι, λόγω χαμηλής γεννητικότητας και ολοένα αυξανόμενου προσδόκιμου ζωής, ο αριθμός των Κινέζων άνω των 60 ετών αναμένεται να αυξηθεί ραγδαία, από 166 εκατ. που είναι σήμερα στα 342 εκατ. την επόμενη εικοσαετία. Ολα αυτά σημαίνουν, εξηγεί ο δρ Du, ότι πολύ περισσότεροι ηλικιωμένοι θα ζουν σε ιδρύματα.

Για την ώρα, η Κίνα εξακολουθεί να είναι μια σχετικά νεαρή χώρα, με διάμεση ηλικία περίπου τα 30 έτη. Ωστό-σο, είναι η μόνη από τις αναπτυσσόμενες χώρες στην ο-ποία η γήρανση του πληθυσμού συντελείται με ραγδαί-ους ρυθμούς, με αποτέλεσμα την αύξηση της διάμεσης η-λικίας στα 45 περίπου έτη, έως το 2050. Από το 2030 περίπου και μετά, η χώρα θα έχει περισσότερους εξαρ-τώμενους ηλικιωμένους παρά παιδιά, ενώ στις περισσό-τερες άλλες αναπτυσσόμενες χώρες θα εξακολουθήσει να ισχύει το αντίθετο για τις προσεχείς δεκαετίες. Το κι-νέζικο μοντέλο δημογραφικής γήρανσης μοιάζει πολύ με εκείνο της Ιαπωνίας, του Χονγκ Κονγκ, της Σιγκαπούρης, της Νότιας Κορέας και της Ταϊβάν. Η διαφορά είναι ότι η Κίνα γερνά με ανησυχητικούς ρυθμούς, τη στιγμή που παραμένει σχετικά φτωχή.

Ο άνδρας που ισχυρίζεται ότι επινόησε τη φράση «η Κίνα γερνά πριν ακόμη προλάβει ευημερήσει», στις αρ-χές της δεκαετίας του ’80, είναι ο Wu Cangping, πανεπι-

στημιακός-ερευνητής στο Population and Development Research Centre του Πανεπιστημίου Renmin. Την εποχή εκείνη, ελάχιστοι ασχολούνταν με τη δημογραφική γή-ρανση και ο Cangping ήθελε να ταρακουνήσει την κυ-βέρνηση για να την ωθήσει να λάβει μέτρα προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Εκτοτε, η Κίνα έχει γίνει πολύ πιο πλούσια, με το κατά κεφαλήν εισόδημα να αγ-γίζει τα έξι χιλιάδες δολάρια, εκφρασμένο σε μονάδες α-γοραστικής δύναμης (ΜΑΔ). Ωστόσο, εξακολουθεί να α-πέχει από τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες που ή-ταν πολύ πιο πλούσιες από εκείνη όταν άρχισαν να γερ-νούν. Ορισμένοι Κινέζοι δημογράφοι υποστηρίζουν τώ-ρα ότι η φράση του Cangping θα έπρεπε να αλλάξει και να γίνει «η Κίνα γερνά ενόσω ευημερεί».

Αναζητώντας το καινούργιο «μπολ ρυζιού»Φτωχή, πλούσια -είτε κάτι ενδιάμεσο- η Κίνα θα χρεια-στεί να δαπανήσει χρήματα για να δημιουργήσει ένα δί-χτυ κοινωνικής προστασίας που θα καλύπτει τις βασι-κές ανάγκες του πληθυσμού της, όχι μόνο των ηλικιωμέ-νων αλλά και των νεαρότερων ατόμων. Μέχρι πριν από 20 περίπου χρόνια, η συντριπτική πλειονότητα των εργα-ζομένων στις πόλεις καλυπτόταν από ένα σύστημα γνω-στό ως το «σιδερένιο μπολ ρυζιού». Οι εργαζόμενοι στις κρατικές επιχειρήσεις ή στις κρατικά ελεγχόμενες «κο-λεκτίβες» απολάμβαναν δια βίου παροχές, από τη στέ-γαση, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη έ-ως ένα γενναιόδωρο συνταξιοδοτικό σύστημα, με επίση-μο όριο συνταξιοδότησης τα 55 έτη για τους άνδρες και τα 50 για τις γυναίκες που απασχολούνταν σε χειρωνα- >

56

κτικές εργασίες (αλλά τα 60 και τα 55 έτη, αντίστοιχα, για τους εργαζόμενους σε δουλειές γραφείου), καθώς και ποσοστό αναπλήρωσης που έφτανε το 80% σχεδόν του τελικού μισθού. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι έβγαι-ναν στη σύνταξη περίπου πέντε χρόνια πριν από την επί-σημη ηλικία.

Το σύστημα αυτό παραήταν καλό για να κρατήσει. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ένας τεράστιος αριθ-μός κρατικών επιχειρήσεων έκλεισαν και οι θέσεις ερ-γασίας σε όσες επιβίωσαν μειώθηκαν δραματικά. Πολ-λές κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν και κάποιες νέες ιδιωτικές επιχειρήσεις αναπτύχθηκαν παράλληλα με αυτές. Ενώ προηγουμένως οι κρατικοί λειτουργοί και οι απασχολούμενοι σε κρατικές επιχειρήσεις αντιστοιχού-σαν στο 80% σχεδόν του συνολικού αριθμού των εργα-ζομένων στις πόλεις, το ποσοστό τους έχει μειωθεί πλέ-ον στο 20%. Η κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να τηρήσει τις συνταξιοδοτικές υποσχέσεις που δόθηκαν στο πλαί-σιο του προηγούμενου συστήματος, όμως το «σιδερέ-νιο μπολ ρυζιού» δεν υπάρχει πια. Το γεγονός αυτό δη-μιούργησε ένα τεράστιο κενό στην παροχή κοινωνικής ασφάλισης στους εργαζόμενους των πόλεων. Οι εργα-ζόμενοι στις αγροτικές περιοχές, ο οποίοι εξακολουθούν να αντιστοιχούν στο μισό περίπου του συνόλου του ερ-γατικού δυναμικού, ποτέ δεν απολάμβαναν κάποια ιδιαί-τερη κάλυψη.

Εκτοτε, η κυβέρνηση ανέλαβε μια σειρά πρωτοβου-λιών για την εγκαθίδρυση ενός νέου συστήματος κοινω-νικής πρόνοιας, με έμφαση στην υγειονομική περίθαλψη και στις συντάξεις. Από τότε που καταργήθηκε το προη-γούμενο σύστημα, η ασφάλιση υγείας υπήρξε άνιση και στις αγροτικές περιοχές σχεδόν ανύπαρκτη. Επιπλέον, ό-σοι μετακινούνται από ένα μέρος της χώρας σε κάποιο άλλο κινδυνεύουν να χάσουν την κάλυψή τους, καθώς δεν υπάρχει εν γένει δυνατότητα μεταφοράς της ασφάλι-σης. Αλλά ακόμη και αν εξακολουθούν να καλύπτονται, τα άτομα πρέπει να καταβάλλουν υπέρογκες εισφορές, κάτι που «παραλύει» τους ηλικιωμένους και όσους αντι-μετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Ερευνα που δι-ενεργήθηκε το 2000 από το China Research Centre on

Ageing -μια ομάδα εμπειρογνωμόνων- έδειξε ότι περισ-σότερα από τα μισά έξοδα ιατρικής περίθαλψης των ατό-μων άνω των 60 ετών έχουν καλυφθεί από τα ίδια τα ά-τομα, ενώ μεγάλο μέρος του υπόλοιπου ποσού έχει πλη-ρωθεί από τις οικογένειές τους.

Τον Απρίλιο η κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο γενικής μεταρρύθμισης με σκοπό τη δημιουργία ενός «ολοκληρωμένου, ασφαλούς, αποτελεσματικού και οικονομικά βιώσιμου» συστήματος υγειονομικής περί-θαλψης έως το 2020. Την επόμενη τριετία σκοπεύει να ξοδέψει 850 δισ. γιουάν. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, έ-ως το 2011 το σύστημα αυτό θα καλύπτει πάνω από το 90% του πληθυσμού. Στις αγροτικές περιοχές, ο αριθμη-τικός στόχος έχει ήδη επιτευχθεί, όμως το σύστημα καλύ-πτει συνήθως μόνο την περίθαλψη των νοσηλευόμενων ασθενών, ενώ το ποσοστό απόδοσης των δαπανών ια-τρικής περίθαλψης παραμένει πολύ χαμηλό.

Η κατάσταση του συνταξιοδοτικού συστήματος είναι επίσης ρευστή. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η κυ-βέρνηση ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός συστήματος τριών πυλώνων, αντίστοιχου εκείνων που συναντάμε σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, το οποίο θα περιλάμβανε: μια βασική διανεμητική σύνταξη, με υποχρεωτικές εισφο-ρές τόσο από τους εργοδότες όσο και από τους εργαζό-μενους· ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς, τρο-φοδοτούμενους επίσης από εργοδότες και εργαζόμενους και, τέλος, προσωπικές αποταμιεύσεις των ίδιων των ερ-γαζομένων. Το έργο αυτό βρίσκεται σε εξέλιξη. Μεταρ-ρυθμίσεις ανακοινώνονται «σχεδόν κάθε χρόνο», λέει ο Wang Yanzhong, επικεφαλής του Centre of Labour and Social Security Studies στο Chinese Academy of Social Sciences (CASS).

Εως τώρα, μόνο το ένα τρίτο περίπου του πληθυ-σμού καλύπτεται από κάποιο συνταξιοδοτικό πρόγραμ-μα. Οι ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί, οι οποίοι περιλαμβάνονταν στα σχέδια της κυβέρνησης, έχουν δη-μιουργηθεί, αλλά περιέχουν προς το παρόν πολύ μικρά ποσά. Λόγω των περιορισμών που ισχύουν για τις επεν-δύσεις σε χώρες του εξωτερικού και της έλλειψης χρεο-γράφων υψηλής απόδοσης στην εγχώρια αγορά, τα πο-

>

27/8/09

57

σά που συγκεντρώθηκαν σε αυτούς τους λογαριασμούς επενδύθηκαν κυρίως στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα, το οποίο έχει υπερβολικά χαμηλό ποσοστό απόδοσης, με α-ποτέλεσμα η τήρηση των συνταξιοδοτικών υποσχέσεων της κυβέρνησης να είναι ανέφικτη.

Ο Jonathan Anderson, ειδικός σύμβουλος για την Κίνα του ομίλου χρηματοοικονομικών υπηρεσιών UBS AG, εκτιμά ότι με το τρέχον συνταξιοδοτικό σύστημα το κράτος κινδυνεύει να αντιμετωπίσει στις προσεχείς δεκαετίες ακάλυπτες υποχρεώσεις ύψους έως και 6% του ΑΕΠ, ετησίως. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αποφευ-χθεί με διάφορους τρόπους όπως: αύξηση των εισφο-ρών ή αύξηση της κάλυψης για μεγαλύτερη εισροή χρη-μάτων στο σύστημα· αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότη-σης· βελτίωση της απόδοσης των αποθεματικών· μείω-ση των μελλοντικών συντάξεων.

Εντούτοις, η πιο αποτελεσματική λύση είναι η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Στις αρχές της άνοιξης, η κυβέρνηση άφησε να εννοηθεί ότι μελετούσε μια τέτοια κίνηση, όμως ο Chen Chuanshu, αντιπρόεδρος του ισχυ-ρού National Committee on Ageing, υποστηρίζει ότι «οι απόψεις σχετικά με το θέμα διίστανται». Εκ πρώτης όψε-ως φαίνεται καλή ιδέα. Παρότι το μέσο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, το οποίο έχει οριστεί στα 74 έτη, είναι σήμερα κατά 25 έτη υψηλότερο απ’ ό,τι 50 χρόνια πριν, το ηλικιακό όριο συνταξιοδότησης παραμένει στο ίδιο χαμηλό επίπεδο. Εάν αυξηθεί, όποιο ολοκληρωμένο συ-νταξιοδοτικό σύστημα και αν υιοθετήσει τελικά η Κίνα θα είναι τρομερά ασύμφορο.

Παρόλα αυτά, στην πράξη, τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι εργοδότες αντιστρατεύονται κάθε αλλαγή. Οι μεν εργαζόμενοι έχουν συνηθίσει στην ιδέα της αποχώρησης από την εργασία στα 50 τους χρόνια και έχουν σχεδιάσει αναλόγως τη ζωή τους. Οι δε εργοδότες είχαν την πο-λυτέλεια να μπορούν να επιλέγουν από ένα φαινομενι-κά ανεξάντλητο απόθεμα ακμαίων εικοσάρηδων και τρι-αντάρηδων. Οι εργαζόμενοι ηλικίας 40 ετών και άνω θε-ωρούνται ήδη μεγάλοι, ενώ πολλοί από όσους διανύουν την έκτη δεκαετία της ζωής τους μπορεί πράγματι να μη διαθέτουν τις δεξιότητες που απαιτούνται σε μια σύγχρο-νη οικονομία.

Ωστόσο, λόγω του χαμηλού ποσοστού γεννητικό-τητας την τελευταία τριακονταετία, το απόθεμα εργαζο-μένων νεαρής ηλικίας δεν είναι πια ανεξάντλητο. Ο Cai Fang, διευθυντής του Institute of Population and Labour Economics στο CASS, τονίζει ότι υπάρχει ήδη έλλειψη νε-αρών μεταναστών εργατών. Το φαινόμενο αυτό σημειώ-θηκε αρχικά στις παράκτιες περιοχές το 2004 και έκτο-τε έχει εξαπλωθεί παντού. Η παγκόσμια οικονομική κρί-ση έχει μετριάσει προσωρινά το πρόβλημα, όμως οι ερ-γοδότες στην ανεπτυγμένη παράκτια ζώνη της Κίνας εξα-κολουθούν να παραπονιούνται για ελλείψεις (παρότι υ-πολογίζεται ότι 20 εκατ. άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους από τότε που εκδηλώθηκε η ύφεση, στα τέλη του περασμένου έτους).

Επομένως, η άσκηση μιας λιγότερο αυστηρής πολιτι-κής ελέγχου των γεννήσεων δεν υπαγορεύεται μόνο α-πό το σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά ε-πιβάλλεται και για οικονομικούς λόγους. Πολλοί Κινέζοι ακαδημαϊκοί πιστεύουν ότι είναι ζήτημα λίγων ετών, ό-μως η κυβέρνηση δεν μοιάζει να βιάζεται. Ο «οικογενει-ακός προγραμματισμός», όπως αποκαλεί αυτή την πολι-τική, θεωρείται επιτυχής, καθώς μετριάζει τις επιπτώσεις της πληθυσμιακής αύξησης στο περιβάλλον και τους πό-ρους κάθε είδους. Παρότι δεν υπάρχει σαφής αριθμη-τικός στόχος, οι τελευταίες προβλέψεις δείχνουν ότι ο πληθυσμός θα συνεχίσει να αυξάνεται από τα περίπου

1,3 δισ. που είναι σήμερα σε ένα μέγιστο περίπου της τά-ξης των 1,46 δισ. έως το 2030, και εν συνεχεία θα αρχί-σει να μειώνεται σταδιακά.

Πράγματι, ακόμη και αν οι περιορισμοί χαλάρωναν αμέσως, τα ποσοστά γεννητικότητας μπορεί να μην αυ-ξάνονταν θεαματικά. Στις μεγαλουπόλεις, πολλοί έχουν υιοθετήσει τον τρόπο ζωής που ευθύνεται για τη μείωση της γονιμότητας σε πλουσιότερες χώρες.

Η κινέζικη κυβέρνηση γνωρίζει πολύ καλά τα προ-βλήματα που προκαλεί η δημογραφική γήρανση και «κά-νει όλα τα σωστά βήματα, αν και όχι πάντα όσο γρή-γορα θα έπρεπε», λέει η Vanessa Wang, ειδι-κή εμπειρογνώμων σε συνταξιοδοτικά θέμα-τα για την Ασία της ε-ταιρείας συμβούλων Mercer. Εως τώρα, κύ-ρια προτεραιότητα της κυβέρνησης ήταν να διατηρήσει τους αλματώδεις ρυθμούς οικονομικής α-νάπτυξης των τελευταίων ετών, όμως ο πρωθυπουργός Wen Jiabao ισχυρίστηκε ότι η κυβέρνηση δίνει ολοένα με-γαλύτερη βαρύτητα στην κοινωνική πρόνοια.

Από το πακέτο οικονομικής ώθησης ύψους 4 τρισ. γιουάν, που ανακοινώθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, 300 δισ. έχουν ανακατανεμηθεί από έργα υποδομής σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Οι επικριτές υπο-στηρίζουν ότι η Κίνα θα μπορούσε να τα καταφέρει πολύ καλύτερα. Τα δημόσια οικονομικά της είναι σε καλή κα-τάσταση, με δημόσιο χρέος κάτω από το 20% του ΑΕΠ και το δημοσιονομικό της έλλειμμα να βελτιώνεται με τα-χείς ρυθμούς. Η εγχώρια αποταμίευσή της που ξεπερνά το 40% του ΑΕΠ κρίνεται υψηλή σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Εν όψει της προοπτικής των 440 εκατ. συνταξι-ούχων έως το 2050, ίσως θα έπρεπε να επενδύει περισ-σότερο στη δημιουργία της πολυδιαφημισμένης «αρμο-νικής κοινωνίας». c

6

58

ως τις αρχές της δεκαετίας του ’90 κανείς δεν ανησυχούσε για τη δημογραφική γήρανση. Ο ΟΗΕ

είχε την προνοητικότητα να συγκαλέσει μια «παγκόσμια διάσκεψη για τη γήρανση του πληθυσμού» το 1982, όμως εν συνεχεία το θέμα ξεχάστηκε. Το 1994, η Παγκό-σμια Τράπεζα είχε πια συνειδητοποιήσει ότι το ζήτημα θα λάμβανε τεράστιες διαστάσεις. Σε έκθεση με τίτλο

"Averting the Old Age Crisis", υ-ποστήριξε ότι τα συνταξιοδοτικά συστήματα των περισσότερων χωρών δεν ήταν βιώσιμα.

Κατά τη διάρκεια της επόμε-νης δεκαετίας, μια σειρά βιβλίων, κυρίως Αμερικανών συγγραφέ-ων, έκρουσαν τον «κώδωνα του κινδύνου». Εφεραν τίτλους ό-πως «Νεότητα εναντίον γήρατος»,

«Στην αυγή μιας ‘γκρίζας’ εποχής», «Η επερχόμενη κα-ταιγίδα» και κόμιζαν ένα ζοφερό μήνυμα: τα συστήμα-τα υγειονομικής περίθαλψης όδευαν ολοταχώς προς τη χρεοκοπία, οι συνταξιούχοι θα γίνονταν η επικρατέστε-ρη πληθυσμιακή ομάδα, ενώ σύντομα θα ξεσπούσε σύ-γκρουση μεταξύ των γενεών.

Εκτοτε, η συζήτηση τοποθετήθηκε σε πιο πραγματι-στική βάση, καθώς ήρθαν στο φως περισσότερες πληρο-φορίες για το θέμα. Βιβλία, συνέδρια και ερευνητικές ερ-γασίες πολλαπλασιάστηκαν. Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ και η ΕΕ δημοσιεύουν εκθέσεις σε τακτική βάση. Η δημογραφική γήρανση βρίσκεται σταθερά στην ημερή-σια διάταξη, από τις οικονομικές διασκέψεις του G8 έως τις συνόδους κορυφής του ΝΑΤΟ. Το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ σχεδιάζει να συζητήσει για το μέλλον των συ-ντάξεων και της υγειονομικής περίθαλψης στην υψηλού κύρους Σύνοδο του Νταβός, στις αρχές του επόμενου έ-

τους. Τα Μέσα Ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του παρόντος εντύπου, καλύπτουν με εκτενή αφιερώματα το επίμαχο θέμα.

Το κατά πόσο όλο αυτό το ενδιαφέρον μεταφράστη-κε σε επαρκή δράση είναι άλλο ζήτημα. Οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών αναγνωρίζουν τώρα ότι οι υπο-σχέσεις τους σχετικά με τις συντάξεις και την υγειονο-μική περίθαλψη θα είναι σύντομα οικονομικά ανέφικτες και πολλές από αυτές προχώρησαν σε μεταρρυθμίσεις, ωστόσο έως τώρα με δειλά βήματα. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη: οι πολιτικοί που έχουν βλέψεις για τις επόμενες εκλογές δεν θα βιαστούν να εισαγάγουν αντιλαϊκά μέτρα τα οποία μπορεί να μην αποδώσουν για χρόνια, ενδεχο-μένως και για δεκαετίες.

Οι βασικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν είναι προ-φανείς. Για να αποφευχθεί η δημοσιονομική κατάρρευ-ση, οι κρατικές συντάξεις και οι υγειονομικές δαπάνες για την υγεία θα πρέπει να περιοριστούν, ενώ οι φόροι μπορεί να χρειαστεί να αυξηθούν. Η πιο αποτελεσματική μέθοδος περικοπής των συνταξιοδοτικών δαπανών εί-ναι να δοθεί στους εργαζόμενους η δυνατότητα παράτα-σης του εργασιακού βίου, καθώς έτσι αυξάνονται τα φο-ρολογικά έσοδα και συγχρόνως μειώνονται οι δαπάνες για τις συντάξεις. Επιπλέον, μπορεί έτσι να επιμηκυνθεί και η διάρκεια ζωής τους. Ο John Rother, επικεφαλής πο-λιτικής και στρατηγικής της οργάνωσης AARP, αναφέρε-ται σε μελέτες οι οποίες δείχνουν ότι, υπό τις ίδιες συν-θήκες, όσοι συνεχίζουν να εργάζονται μέχρι τα γεράματα παρουσιάζουν μειωμένη θνησιμότητα συγκριτικά με τους συνταξιούχους συνομήλικούς τους.

Τα άτομα νεαρής ηλικίας έχουν αποδεχτεί ότι θα πρέ-πει να εργάζονται περισσότερα χρόνια και ότι οι συντά-ξεις τους θα είναι λιγότερο γενναιόδωρες. Αντιθέτως, οι εργοδότες δεν έχουν πειστεί ακόμη ότι αξίζει να κρατούν

Προς το άγνωστο

27/8/09

59

εργαζόμενους μεγάλης ηλικίας. Αυτό μπορεί να οφείλε-ται εν μέρει στο γεγονός ότι είχαν τη δυνατότητα να ε-πιλέξουν ανάμεσα σε μια πληθώρα εργαζομένων νεαρής ηλικίας λόγω μεταπολεμικής δημογραφικής έκρηξης, κα-θώς και στο ότι κατά τη διάρκεια των περασμένων δεκα-ετιών πολύ περισσότερες γυναίκες εισήλθαν στην αγορά εργασίας, αυξάνοντας τα περιθώρια επιλογής των εργο-δοτών. Ωστόσο, το απόθεμα των γυναικών που είναι ι-κανές και πρόθυμες να εργαστούν ως μισθωτές εξαντλεί-ται και η μεταπολεμική γενιά γερνάει.

Σε πολλές χώρες οι μετανάστες κάλυψαν αμέσως τα κενά που δημιουργήθηκαν στο εργατικό δυναμικό (ας μην ξεχνάμε ότι η κρίση αναμένεται να ξεσπάσει σε μια δεκαετία). Τα ποσοστά μετανάστευσης στον ανεπτυγμέ-νο κόσμο είναι υψηλότερα από ποτέ, σε σημείο που απο-τελούν κύριο παράγοντα πληθυσμιακής αύξησης. Συγκε-κριμένα, στη γόνιμη ακόμη Αμερική οι εισροές των μετα-ναστών ευθύνονται για το 40% περίπου της συνολικής αύξησης του πληθυσμού, ενώ στη δυτική Ευρώπη της ραγδαίας δημογραφικής γήρανσης, περίπου για το 90%.

Εκ πρώτης όψεως, η μετανάστευση μοιάζει να είναι η τέλεια λύση. Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν χιλιά-δες νέους που χρειάζονται δουλειά. Από την άλλη, πολ-λές πλούσιες χώρες χρειάζονται εργατικά χέρια που θα αυξήσουν τα φορολογικά έσοδα και θα συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Ωστόσο, στις προσεχείς δεκαετίες, το εργατικό δυναμικό στις πλούσιες χώρες θα συρρικνω-θεί τόσο πολύ που οι μεταναστευτικές εισροές θα πρέ-πει να αυξηθούν υπερβολικά για να αντισταθμίσουν τις ελλείψεις· θα πρέπει τουλάχιστον να διπλασιαστούν συ-γκριτικά με τώρα στις πιο «νέες» δυτικοευρωπαϊκές χώ-ρες, ενώ στις πιο «γερασμένες» θα πρέπει να τριπλασια-

στούν. Η Ιαπωνία θα χρειαστεί υπερδιπλάσιο αριθμό με-ταναστών από τον πολύ χαμηλό αριθμό που έχει σήμε-ρα. Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι κάτοικοι των περισ-σότερων πλούσιων χωρών θεωρούν ήδη τα ποσοστά με-τανάστευσης πολύ υψηλά. Περαιτέρω μεγάλες αυξήσεις κρίνονται πολιτικά ανέφικτες.

Προκειμένου να καταπολεμήσουν το πρόβλημα της δημογραφικής γήρανσης στη ρίζα του, οι «γερασμέ-νες» χώρες θα πρέπει να α-νανεωθούν αποκτώντας πε-ρισσότερα δικά τους παι-διά. Ορισμένες από αυτές προσπάθησαν, άλλες με με-γαλύτερη και άλλες με μι-κρότερη επιτυχία. Ωστό-σο, το ζήτημα δεν είναι α-πλώς η παροχή οικονομι-κών κινήτρων ή η δημιουρ-γία ολοκληρωμένων υπηρε-σιών παιδικής μέριμνας. Η σύγχρονη αστική ζωή στις πλούσιες χώρες δεν ευνο-εί τη δημιουργία πολύτεκνων οικογενειών. Οι γυναίκες δυσκολεύονται να συνδυάσουν οικογένεια και καριέρα. Συχνά συμβιβάζονται με ένα μόνο παιδί.

Και αν η γονιμότητα στις χώρες που γερνούν δεν αυξηθεί; Μπορεί να μην έρθει η συντέλεια του κόσμου -τουλάχιστον όχι ακόμη- όμως η εικόνα του είναι βέ-βαιο πως σταδιακά θα αλλάξει. Οι γηραιότερες κοινω-νίες μπορεί να είναι πιο συντηρητικές και πιο επιφυλα-κτικές συγκριτικά με τις νεαρότερες. Το αργότερο έως το 2025, οι μισοί περίπου Αμερικανοί ψηφοφόροι και

>

60

η συντριπτική πλειονότητα των Δυτικοευρωπαίων ψη-φοφόρων θα είναι άνω των 50 ετών -σημειωτέον ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ψηφοφόροι εμφανίζουν πολύ χα-μηλότερα ποσοστά αποχής από τους νεαρότερους. Οι ακαδημαϊκές μελέτες δεν έχουν βρει ως τώρα στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ψη-φοφόροι έχουν εκμεταλλευτεί την επιρροή που ασκούν

στο εκλογικό αποτέλεσμα για να προωθήσουν πολιτικές προς ό-φελός τους, παρότι αν ο αριθμός τους αυξηθεί στο μέλλον δεν α-ποκλείεται να το κάνουν.

Ούτε υπάρχει κάποια ένδει-ξη για την πάλη των γενεών που προαναγγελλόταν τη δεκαετία του ’90. Εξάλλου, οι περισσότε-ροι ηλικιωμένοι έχουν οικογένει-ες. Σε πρόσφατη μελέτη του σχε-

τικά με τους γονείς και τα ενήλικα παιδιά σε 11 ευ-ρωπαϊκές χώρες, ο Karsten Hank του Πανεπιστημίου Mannheim βρήκε ότι το 85% από αυτούς ζουν σε από-σταση έως και 25 χλμ. οι μεν από τους δε και ότι οι πε-ρισσότεροι από αυτούς επικοινωνούν τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα.

Ακόμη κι έτσι, η μετατόπιση του κέντρου βάρους στις ομάδες μεγαλύτερης ηλικίας θα έχει ισχυρό αντί-κτυπο στις κοινωνίες, όχι μόνο στον οικονομικό και πο-λιτικό τομέα, αλλά σε όλα τα επίπεδα. Ο Richard Jackson και ο Neil Howe του αμερικανικού CSIS, σε ένα σημαντι-κό βιβλίο με τίτλο "The Graying of the Great Powers", υποστηρίζουν ότι, μεταξύ άλλων, η γήρανση των ανε-

πτυγμένων χωρών θα έχει σοβαρές επιπτώσεις και στον τομέα της εθνικής ασφάλειας.

Για παράδειγμα, η έλλειψη νεαρών ενηλίκων μπορεί να ωθήσει τις χώρες να υποχρεώσουν τους λίγους που δι-αθέτουν σε στρατιωτική θητεία. Στις επόμενες δεκαετίες έ-ως το 2050, η Αμερική θα διαδραματίσει ολοένα μεγαλύ-τερο ρόλο στις αμυντικές προσπάθειες των ανεπτυγμένων χωρών. Καθώς ο πληθυσμός της Αμερικής θα συνεχίσει να αυξάνεται, τη στιγμή που εκείνος των περισσότερων άλλων ανεπτυγμένων χωρών θα μειώνεται, θα είναι η μό-νη ανεπτυγμένη χώρα με γεωπολιτική σημασία.

Ρωτήστε με το 2020Καθώς λίγα είναι αυτά που μπορούν να γίνουν για να σταματήσει η δημογραφική γήρανση, ο κόσμος θα πρέ-πει να το πάρει απόφαση. Εντούτοις, ορισμένες συνέ-πειές της μπορούν να μετριαστούν. Πολλοί ειδικοί υπο-στηρίζουν τώρα ότι αν εφαρμοστούν οι σωστές πολιτι-κές, οι επιπτώσεις, παρότι τεράστιες, δεν θα είναι απα-ραίτητα καταστροφικές. Οι περισσότερες χώρες έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για δράση και αρχίζουν να λαμβάνουν μέτρα.

Ωστόσο, ακόμη κι έτσι, τίποτε δεν εγγυάται ότι οι προσπάθειές τους θα επιτύχουν. Πρόκειται για ένα φαι-νόμενο χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της ανθρω-πότητας. Ο Ronald Lee, διευθυντής του Centre on the Economics and Demography of Ageing στο Πανεπιστή-μιο της California, στο Berkeley, το θέτει ως εξής: «Στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί η δη-μογραφική γήρανση, καθώς δεν έχουμε ξαναδεί κάτι πα-ρόμοιο στο παρελθόν». c

>

27/8/09

Κάθε χρόνο τα Ηνωμένα Εθνη πραγματο-ποιούν προμήθειες προϊόντων και υπηρε-σιών που ξεπερνούν τα 10 δισ. δολάρια. Εως σήμερα κάποιες ελληνικές επιχειρή-σεις έχουν κερδίσει συμβόλαια διευρύνο-ντας τον κύκλο εργασιών και τους ορίζο-ντές τους. Ωστόσο, η συμμετοχή των επι-χειρήσεων της χώρας μας στην παγκόσμια αγορά προϊόντων και υπηρεσιών των Η-νωμένων Εθνών έχει σημαντικά περιθώ-ρια ανάπτυξης, δεδομένου ότι από τις α-νεπτυγμένες χώρες η Ελλάδα είναι, με δι-αφορά, η χώρα με το μικρότερο τζίρο. Εί-ναι σαφές ότι τα συμβόλαια των Ηνωμέ-νων Εθνών είναι μέσα στις δυνατότητες των ελληνικών επιχειρήσεων, οι οποίες ε-

ξάγουν τεχνογνωσία σε θέματα διεκδίκη-σης συμβολαίων από άλλους διεθνείς ορ-γανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση, τα οποία μάλιστα διέπονται από πιο πολύ-

πλοκες διαδικασίες απ’ ό,τι αυτά των Η-νωμένων Εθνών. Δεδομένου ότι απαραίτητες προϋποθέ-σεις για την πρόσβαση στην αγορά είναι

Δελτίο οικονομικήςεξωστρέφειας

Αύγουστος 2009

Η Παγκόσμια Αγορά των Ηνωμένων Εθνών

στην Ελλάδα

>

61

η κατάλληλη πληροφόρηση και εκπαίδευ-ση, αλλά και η αποτελεσματική δικτύωση, η Ειδική Γραμματεία, με σειρά ενημερωτι-κών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων, βοη-θά τις ελληνικές επιχειρήσεις να εξοικειω-θούν με τις διαδικασίες διεκδίκησης συμ-βολαίων, να προωθήσουν τα προφίλ των εταιρειών τους και να αποκτήσουν προ-σωπική επαφή με τα στελέχη των Ηνωμέ-νων Εθνών που διαχειρίζονται τα συμβό-λαια, θέτοντας ως απώτερο σκοπό την ε-νίσχυση της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα την τρέχουσα πε-ρίοδο της διεθνούς οικονομικής κρίσης.Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Σύμπραξη Επιχειρηματικής Εξωστρέφειας: Μια Παγκό-σμια Αγορά στην Ελλάδα», η Ειδική Γραμ-ματεία Αξιοποίησης Διεθνών Προγραμμά-των του υπουργείου Εξωτερικών, οργανώ-νει «Φόρουμ Επιχειρηματικής Δικτύωσης» στις 22 και 23 Οκτωβρίου 2009, στο πλαί-σιο του οποίου οι ελληνικές επιχειρήσεις θα έχουν την ευκαιρία να δικτυωθούν μέσω κατ’ ιδίαν συναντήσεων με αξιωματούχους προμηθειών των σημαντικότερων υπηρεσι-ών των Ηνωμένων Εθνών. Ειδικότερα, στο συγκεκριμένο Φόρουμ Ε-πιχειρηματικής Δικτύωσης θα συμμε-τέχουν υπεύθυνοι προμηθειών πληθώ-ρας ειδικών agencies των Ηνωμένων Ε-θνών, όπως είναι τα United Nations Procurement Division (UNPD), United Nation Development Programme (UNDP), United Nations Children's Fund (UNICEF), United Nations Office of Project Services (UNOPS), United Nations High Commission fo r R e f u g e e s ( U N H C R ) , Fo o d a n d Agriculture Organization (FAO) και World Health Organization (WHO), τα οποία θα κατατοπίσουν επαρκώς το ελληνικό επι-χειρηματικό κοινό που αποσκοπεί να ανοί-ξει τις δραστηριότητές του στην πολλά υ-ποσχόμενη αγορά των Ηνωμένων Εθνών.

Η Ειδική Γραμματεία Αξιοποίησης Διεθνών Προγραμμάτων του ελληνικού υπουργεί-ου Εξωτερικών σε συνεργασία με το Ελλη-νοαφρικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο ορ-γανώνει διήμερο Ελληνοαφρικανικό Επι-χειρηματικό Φόρουμ στις 12-13 Νοεμβρί-ου 2009 στην Αθήνα, με στόχο να διευ-κολύνει την πρόσβαση των ελληνικών ε-πιχειρήσεων στην περιοχή της Υποσαχάρι-ας ΑφρικήςΣτο πλαίσιο αυτού του Φόρουμ θα παρευ-ρεθούν αντιπρόσωποι από τους τοπικούς Οργανισμούς Προώθησης Επενδύσεων (Investment Promotion Agencies - IPAs), οι οποίοι θα παρουσιάσουν τις επιχειρημα-τικές ευκαιρίες των χωρών τους και θα έ-χουν κατ’ ιδίαν συναντήσεις με τους Ελλη-νες επιχειρηματίες που είτε δραστηριοποι-ούνται ήδη στη συγκεκριμένη αγορά, είτε επιθυμούν να επεκτείνουν την επιχειρημα-τική τους δράση εκεί. Οι παρουσιάσεις και οι επιμέρους συνα-ντήσεις θα επικεντρωθούν σε τρεις βασι-κούς άξονες και συγκεκριμένα, ο πρώτος τομέας αφορά στον τουρισμό, στην του-ριστική εκπαίδευση, στον αγροτουρισμό,

στην αγροτική βιομηχανία και την ιχθυο-καλλιέργεια, ο δεύτερος ασχολείται με την ενέργεια, το περιβάλλον και τις ανανεώ-σιμες πηγές ενέργειας και, τέλος, ο τρίτος τομέας περιλαμβάνει θέματα τεχνολογίας και υποδομών, κατασκευών, επικοινωνίας, καθώς και θαλάσσιων μεταφορών.Λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα ελλη-νική προεδρία του Ευρωπαϊκού Επιχειρη-ματικού Συμβουλίου για την Αφρική και τη Μεσόγειο (EBCAM), καθώς και την πρό-θεση του υπουργείου να αναπτύξει περαι-τέρω τις οικονομικές σχέσεις της Ελλά-δας με την Αφρική, το Επιχειρηματικό Φό-ρουμ του Νοεμβρίου θα προσφέρει τα κα-τάλληλα κίνητρα για την αποτελεσματικό-τερη δράση των Ελλήνων επιχειρηματιών στην αναπτυσσόμενη περιοχή της Υποσα-χάριας Αφρικής. Η διοργάνωση του Φόρουμ αντανακλά ε-πίσης τους γενικότερους στόχους της Ει-δικής Γραμματείας σχετικά με την ενδυνά-μωση της εξωστρέφειας των ελληνικών ε-πιχειρήσεων και την περαιτέρω υποστήριξή τους στη διεκδίκηση διεθνών συμβολαίων.www.aidfunding.mfa.gr

Ελληνοαφρικανικό Επιχειρηματικό Φόρουμ

Οι εγγραφέςΕως τις 4 Σεπτεμβρίου 2009 στην ιστοσελίδα της Σύμπραξης Επιχει-ρηματικής Εξωστρέφειας θα διαρ-κέσουν οι εγγραφές για το Επιχει-ρηματικό Φόρουμ του Οκτωβρίου στην Αθήνα. Οι ενδιαφερόμενες ε-ταιρείες θα μπορούν να εγγράφο-νται και να υποβάλουν τα στοι-χεία τους καθώς και το αναλυτι-κό προφίλ τους στους αξιωματού-χους προμηθειών των Ηνωμένων Εθνών, ώστε να εξεταστεί το ενδε-χόμενο σύναψης επιχειρηματικών συμφωνιών. http://aidfunding.mfa.gr/u

>

62

&ΠράσινεςΥπεύθυνες

Δεν σταματούν να τονίζουν οι υπουργοί Περιβάλλοντος της ΕΕ ότι αν δεν υποστηριχθούν οικονομικά οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα πει-στούν να υπογράψουν το νέο πρωτόκολλο στην Κοπεγχάγη. Συγκε-κριμένα, στο πλαίσιο της άτυπης συνάντησης στην οποία συμμετείχαν όλοι οι Ευρωπαίοι υπουργοί Περιβάλλοντος στη σουηδική πόλη Αρε, στις 26 Ιουλίου 2009, ο Σουηδός υπουργός, Andreas Carlgren, υπο-γράμμισε στους συναδέλφους του ότι αν δεν βοηθήσουν και δεν στη-ρίξουν ουσιαστικά τις αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα υπάρξει ουσια-στικό αποτέλεσμα σχετικά με την υπογραφή ενός νέου πρωτοκόλλου για την προστασία του κλίματος. Το ίδιο κατηγορηματικός εμφανίστη-κε και ο Γερμανός υφυπουργός, Mattias Machnig, υποστηρίζοντας ό-τι «όποιους αριθμούς και να αναφέρουμε τώρα θα είναι λάθος, διότι απλώς είναι ακόμα πολύ νωρίς. Πρέπει να δούμε ποιες είναι οι δυνα-τότητές μας χρηματοδότησης, ποιους μηχανισμούς διαθέτουμε και τό-τε θα αποφασίσουμε για το ύψος της ευρωπαϊκής συνεισφοράς», επι-διώκοντας να εντατικοποιήσει τις προσπάθειες για την εξεύρεση λύσης στο ζήτημα της προστασίας του κλίματος.Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη συντάξει έναν ανεπίσημο προϋπολο-γισμό, ο οποίος προβλέπει το ποσό των 200 δισ. ευρώ το χρόνο, πο-σό που πρέπει να συγκεντρώνουν σε ένα ενιαίο ταμείο όλες οι χώ-ρες του κόσμου σε ετήσια βάση, προκειμένου επιτευχθεί η πολυπό-θητη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ποια θα είναι όμως η οικονομική συμβολή της Ευρώπης στην πραγματοποίηση αυ-τού του σχεδίου; Η αλήθεια είναι ότι στο πλαίσιο αυτής της συνάντη-σης στη Σουηδία, οι υπουργοί Περιβάλλοντος δεν αποφάσισαν επί του συγκεκριμένου ποσού που θα πρέπει να καταβάλει η Ευρώπη. Α-ντιθέτως, ανακοίνωσαν ότι μέχρι τη σύνοδο της Κοπεγχάγης, η οποία θα γίνει από τις 7 μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου, θα έχουν λάβει συγκε-κριμένες αποφάσεις. Και οι αποφάσεις αυτές αναμένεται να ληφθούν μέσα στον Οκτώβριο όπου θα γίνει κατ' αρχάς η συνάντηση των υ-πουργών Οικονομικών και Περιβάλλοντος της ΕΕ. Αξίζει να σημειω-θεί ότι η σύνοδος στην Κοπεγχάγη στόχο έχει την υπογραφή μιας νέ-ας συμφωνίας, η οποία θα διαδεχθεί το πρωτόκολλο του Κιότο που εκπνέει το 2012. Η νέα συμφωνία, σε αντίθεση με την προηγούμενη, προβλέπει ότι θα πρέπει να συμβάλλουν και οι αναπτυσσόμενες χώ-ρες και οι οικονομικά αναδυόμενες. Το πλέον επίμαχο σημείο που μένει να διευκρινιστεί είναι πώς θα κατα-νεμηθεί το βάρος των οικονομικών εισφορών, καθώς και της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι.

“No money, no deal”

63

Στο πλαίσιο της Συνόδου G8 για τη Νεανι-κή Επιχειρηματικότητα που πραγματοποι-ήθηκε στις αρχές Ιουλίου 2009, στην πό-λη Στρέζα της Ιταλίας, συναντήθηκαν νέοι επιχειρηματίες για να καταθέσουν το δικό τους σχέδιο ανάκαμψης από τη χρηματο-οικονομική κρίση. Η Ομοσπονδία Ελληνι-κών Συνδέσμων Νέων Επιχειρηματιών (Ο-ΕΣΥΝΕ) εξασφάλισε τη συμμετοχή της στη Σύνοδο, εκπροσωπώντας τους νέους Ελ-ληνες επιχειρηματίες.Ο πρόεδρος της ΟΕΣΥΝΕ, κ. Δημήτρης Τσί-γκος, μετά το πέρας των εργασιών της Συνόδου, δήλωσε ότι «οι νέοι επιχειρη-ματίες από όλο τον κόσμο συγκλίνουν με μεγάλη προθυμία στην επιχειρηματικότη-τα και την καινοτομία ως τις διεξόδους α-

πό την παρούσα οικονομική κρίση… Οι η-γεσίες των κρατών έχουν υποχρέωση να ακούσουν τη φωνή μας, που δίνει μήνυ-μα δημιουργικότητας, καινοτομίας, αλλά και οικολογίας, δείχνοντας το δρόμο της ανάπτυξης και της ευημερίας των λαών». Παράλληλα, δεν παρέλειψε να υπογραμ-μίσει την αναγκαιότητα στήριξης εκείνων των ελληνικών επιχειρηματικών προσπα-θειών που προωθούν την καινοτομία και συμβάλουν καταλυτικά στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά και στον περιορισμό των επιπτώσεων από το φαινόμενο της κλιμα-τικής αλλαγής. Στη Σύνοδο συμμετείχαν αποστολές νέων επιχειρηματιών από τις 8 πλέον ανεπτυγμένες χώρες (ΗΠΑ, Ρω-σία, Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία, Κα-

ναδάς, Ιαπωνία), οι οποίες έθεσαν υπόψη των 8 ισχυρότερων ηγετών του κόσμου -κατά τη διάρκεια της προγραμματισμέ-νης Συνόδου Κορυφής G8 στη Λ’Ακουίλα της Ιταλίας- τα αποτελέσματα και τις κοι-νές θέσεις για την ανάπτυξη της νεανικής επιχειρηματικότητας. Η συνεργασία με τις κυβερνήσεις για την προώθηση καινοτόμου επιχειρηματικής στρατηγικής, η σημασία της τεχνολογίας ως ανταγωνιστικό επιχειρηματικό εργαλείο, ο παράγοντας της κοινωνικής υπευθυνότη-τας και, τέλος, η ανάγκη στήριξης της πρά-σινης καινοτομίας και των μοναδικών κινή-τρων που ενέχει, συνθέτουν τους τέσσερις κεντρικούς άξονες δράσης της Συνόδου για τη Νεανική Επιχειρηματικότητα.

Πράσινη επιχειρηματικότητα για την αντιμετώπιση της κρίσης

Πράσινα ταμείαΕνα νέο νομοσχέδιο που έδωσε στη δημοσιότη-τα στις αρχές του προηγούμενου μήνα (Ιούλιος 2009) ο υπουργός Ανάπτυξης, κ. Κωστής Χατζη-δάκης, προβλέπει επενδύσεις για εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια χωρίς συμμετοχή ή με περι-ορισμένη δαπάνη των ιδιοκτητών, γεγονός που δίνει το «πράσινο φως» στη θέσπιση της Χρημα-τοδότησης Ενεργειακών Εργων από τρίτους. Συ-γκεκριμένα, με το νέο αυτό θεσμικό πλαίσιο, μια εταιρεία ενεργειακών υπηρεσιών θα αναλαμβά-νει το κόστος των εργασιών που κρίνονται α-ναγκαία για την επίτευξη της εξοικονόμησης ε-νέργειας (πχ. μονώσεις, αντικατάσταση καυστή-ρα κλπ.). Η αποπληρωμή θα γίνεται με σταδιακό τρόπο, από το όφελος που προκύπτει για τους ι-διοκτήτες των κτιρίων από τη μείωση των λογα-ριασμών ηλεκτρικού, φυσικού αερίου ή πετρε-λαίου θέρμανσης. «Με τον τρόπο αυτό, εξοικο-νομούμε ενέργεια και ενισχύουμε μια καινοτό-μο επιχειρηματική δράση, χωρίς οι καταναλωτές να επιβαρύνονται ούτε ένα ευρώ», δήλωσε ο υ-πουργός Ανάπτυξης, μην ξεχνώντας να τονίσει τη σημασία των λεγόμενων «πράσινων ταμείων» που θα επιδοτούν τα σχέδια εκείνα που θα εξα-σφαλίζουν τη βελτίωση της ενεργειακής απόδο-σης των κτιρίων. Επιπλέον, το νομοσχέδιο αυτό προβλέπει μια σειρά νέων μέτρων που αφορούν, μεταξύ άλλων, στην εγκατάσταση νέων ηλεκτρικών μετρητών κατανά-λωσης ηλεκτρικής ενέργειας με δυνατότητα τηλε-μέτρησης στις νέες οικοδομές και στα πρόσφατα ανακαινισμένα κτίρια, στη συνεχή και υποχρεωτική ενημέρωση των πολιτών από τις εταιρείες παρο-χής ενέργειας για τις δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας και δαπανών, παρέχοντάς τους παράλ-ληλα συγκριτικά στοιχεία με τις καταναλώσεις που έκαναν σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, κα-θώς και στην εξαίρεση των νέων οικοδομών που κάνουν αποδεδειγμένα χρήση ανανεώσιμων πη-γών ενέργειας από την υποχρεωτική εγκατάσταση δικτύου φυσικού αερίου. Επίσης, μεταφέρεται στη νομοθεσία ο εθνικός στόχος για εξοικονόμηση ε-νέργειας κατά 9% έως το 2016, ακολουθώντας πιστά τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς στόχους.

64

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που ανακοίνωσε η Βουλγαρική Ε-νωση Παραγωγών Ενέργειας (Α-ΒΕΑ), η μέθοδος της καύσης των χρησιμοποιημένων αποθεμάτων ξύλου μπορεί να παράγει ένα διό-λου ευκαταφρόνητο ποσοστό (πε-ρίπου 40%) της συνολικής ποσό-τητας ενέργειας που παράγεται από τις εναλλακτικές πηγές που χρησιμοποιεί η βαλκανική αυ-τή χώρα, εξασφαλίζοντας με αυ-τόν τον τρόπο 13,5 terawatt θερ-μικής ενέργειας σε ετήσια βάση. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα που διεξήγαγε η ΑΒΕΑ, κατά το 2008 η Βουλγαρία παρήγαγε 140.000 τόνους βιοντίζελ και 20.000 τό-νους βιοαιθανόλης, ενώ βρίσκε-ται ακόμα σε εξέλιξη το πρόγραμ-μα κατασκευής ενεργειακών μο-νάδων, για την παραγωγή ηλε-κτρικής ενέργειας από την καύση της βιομάζας.

Ενα ακόμα βήμα προστίθεται στις οργανωμένες προσπάθειες του υπουργείου Ανάπτυξης για την προώθηση ενός πιο ολοκληρωμένου και α-ποτελεσματικού προγράμματος ενεργειακής πο-λιτικής. «Εξοικονόμηση κατ’ οίκον» ονομάζεται το νέο πρόγραμμα που παρουσίασε στις 28 Ι-ουλίου 2009 ο υπουργός Ανάπτυξης, κ. Κω-στής Χατζηδάκης, και αφορά ουσιαστικά στον περιορισμό της ενεργειακής σπατάλης των ιδι-ωτικών κατοικιών της χώρας. Το συγκεκριμέ-νο πρόγραμμα αποσκοπεί στην ενίσχυση της ε-νεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων κατοι-κίας που εξέδωσαν άδεια οικοδομής πριν από το 1980, οπότε και άρχισαν να ισχύουν οι δια-τάξεις του νέου κανονισμού για τη θερμομόνω-ση. Σύμφωνα με όσα είπε στις δηλώσεις του ο υπουργός Ανάπτυξης, «από την εφαρμογή του προγράμματος αυτού εκτιμάται ότι θα ωφελη-θούν 100 χιλιάδες νοικοκυριά, δηλαδή περίπου 400 χιλιάδες πολίτες, ενώ αναμένεται να επι-σκευαστούν συνολικά περίπου 30 χιλιάδες κτί-ρια». Η συνολική δαπάνη του νέου προγράμμα-τος έχει υπολογιστεί στα 400 εκατ. ευρώ -πο-σό το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από το ΕΣΠΑ 2007-2013- ενώ καλύπτει και τις 13 ελληνικές περιφέρειες. Το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ οίκον» θα διαρκέσει 2 ολόκληρα χρόνια και η

εφαρμογή του αναμένεται να ξεκινήσει την 1η Νοεμβρίου, προκειμένου να δοθεί ένα διάστη-μα τριών μηνών για την επαρκή ενημέρωση των πολιτών. Παράλληλα, όμως, καταβάλλο-νται προσπάθειες ώστε το πρόγραμμα να ξεκι-νήσει ένα μήνα νωρίτερα, δηλαδή την 1η Οκτω-βρίου 2009. Σύμφωνα με τον κ. Χατζηδάκη, οι παρεμβάσεις που θα χρηματοδοτηθούν (είτε μέ-σω φορολογικών κινήτρων, είτε απευθείας) θα αφορούν κυρίως κατασκευές θερμομόνωσης, αντικατάσταση παλαιού συστήματος καυστή-ρα με νέο υψηλότερης απόδοσης ή με σύστημα φυσικού αερίου ή με σύστημα που χρησιμοποι-εί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενέργειες που αν υλοποιηθούν μπορεί να επιτευχθεί μέχρι και 70% εξοικονόμηση ενέργειας, αποδίδοντας τε-ράστια οικονομικά αλλά και περιβαλλοντικά ο-φέλη στον καταναλωτή. Στην ομιλία του, τέλος, ο υπουργός Ανάπτυξης χαρακτήρισε το συγκε-κριμένο πρόγραμμα ως «το σημαντικότερο απ’ όσα έχει παρουσιάσει μέχρι τώρα η κυβέρνηση, όχι μόνο επειδή αφορά περισσότερους πολίτες, αλλά κι επειδή τα σπίτια στη χώρα μας αντιπρο-σωπεύουν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της συνο-λικής τελικής ζήτησης ενέργειας, με τη θέρμαν-ση να καταναλώνει περίπου το 60% της συνο-λικής ζήτησης».

Ενέργεια από την καύση ξύλου

«Εξοικονόμηση κατ’ οίκον»

65

66

ο πρώτο κινητό τηλέφωνο μου το πή-ρε ο πατέρας μου το 1997. Εκτοτε το

αλλάζω κάθε χρόνο με ένα ολοένα και πιο ε-ξελιγμένο. Στη μητέρα μου αγόρασα το πρώ-το κινητό της το 2004 -ένα μοντέλο με τερά-στια οθόνη και πλήκτρα, ικανό μόνο για κλή-ση και αποστολή σύντομων γραπτών μηνυ-μάτων, το οποίο μάλιστα στην οθόνη αναμο-νής έδειχνε και τον αριθμό της σε περίπτωση που τον ξεχνούσε... Μιλάμε δηλαδή για μία συσκευή σχεδιασμένη αποκλειστικά για άτο-μα που είτε δεν έχουν μεγάλη σχέση με την τεχνολογία (όπως η μητέρα μου), είτε είναι αρκετά μεγάλα σε ηλικία για να τη χρησιμο-ποιήσουν αποτελεσματικά. Ιδιαίτερα μάλιστα όσοι ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, την αισθηματική ηλικία όπως λένε και οι Γάλλοι, αποτελούν ένα εντελώς ξεχωριστό target group ειδικών απαιτήσεων.

Εξειδικευμένο κοινό όμως αποτελούν και οι έφηβοι, μόνο που ο δικός τους αριθμός φθίνει, ενώ η γήρανση του πληθυσμού ολό-κληρου του πλανήτη συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό και το δημογραφικό χτυπάει... κόκκινο. Και τίποτα δεν είναι όπως παλιά. Ακόμα και στο faceBook έχουν αλλάξει οι ισορροπίες. Σύμφωνα με μια δημογραφική και στατιστι-κή έρευνα της iStrategyLabs, που διεξήχθη α-πό τον Ιανουάριο έως τον Ιούλιο του 2009, ο αριθμός των Αμερικανών χρηστών άνω των 55 ετών αυξήθηκε κατά 513%, ενώ ο αριθ-μός των Αμερικανών που φοιτούν σε κολέγια μειώθηκε κατά 22%.

Στο βιβλίο της “La Vieillesse” (Τα γηρα-τειά) η Simone de Beauvoir αναρωτιέται αν οι γέροι είναι ανθρώπινα πλάσματα και υπο-στηρίζει πως οι κοινωνίες φέρονται στους η-λικιωμένους όπως φέρονται και στα μικρά παιδιά. Από τη στιγμή που αυξάνεται ο αριθ-μός των ηλικιωμένων, είναι αυτονόητο πως θα πολλαπλασιάζονται όχι μόνο τα κινητά με τις μεγάλες οθόνες, αλλά και τα παπού-τσια με ενσωματωμένο GPS και τα πουκάμι-σα με αισθητήρες που μετρούν τον καρδιακό παλμό, στέλνοντας ειδοποιήσεις σε περίπτω-ση που κάτι δεν πάει καλά και ένα σωρό ακό-μα παρόμοια προϊόντα σχεδιασμένα αποκλει-στικά για την τρίτη ηλικία. Κατ’ ουσία, πρόκει-ται για ένα νέο ξεχωριστό κλάδο της τεχνολο-γίας που ονομάζεται nana technology, στηρί-ζεται πάνω σε μικροτσίπ και στοχεύει στο να βελτιώσει το επίπεδο ζωής των ηλικιωμένων.

Για την ακρίβεια ο όρος αποτελεί ένα λο-γοπαίγνιο ή πιο σωστά ένα νεολογισμό που

χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2006 από τον Andrew Carle, καθηγητή στο Πανε-πιστήμιο George Mason Βιρτζίνια, ειδικό σε θέματα γήρανσης και διευθυντή του προ-γράμματος Senior Housing Administration του πανεπιστημίου. Παρακολουθώντας τα διεθνή τεκταινόμενα με τις εταιρείες και κυ-βερνήσεις από τη μία να εξακολουθούν να μην προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες πρακτικής αξίας για την τρίτη ηλικία, και την πλειοψηφία των ίδιων των ηλικιωμένων από την άλλη απλώς να αγνοούν τις ήδη υπάρ-χουσες τεχνολογίες που μπορούν να τους φανούν χρήσιμες, ο κ. Carle προσπαθεί να φέρει πιο κοντά τους ηλικιωμένους με την τεχνολογία και να γεφυρώσει το χάσμα ανά-μεσα στην τεχνολογικά αναλφάβητη γιαγιά (nana) και τον τεχνόφιλο εγγονό της.

Εκτός όμως από νονός της νανατεχνολο-γίας, ο κ. Carle τη χώρισε και σε 8 διακριτές κατηγορίες (υγεία και ευημερία, ασφάλεια, γνωστικές λειτουργίες, επικοινωνία, αισθη-τήρια όργανα, κίνηση, καθημερινότητα και συνδυασμός δύο ή περισσότερων τεχνολο-γιών σε ένα προϊόν), καθεμία από τις οποί-ες διευκολύνει τους ηλικιωμένους στο να γί-νουν πιο ανεξάρτητοι σε ένα συγκεκριμένο τομέα της ζωής τους. Με άλλα λόγια, η να-νατεχνολογία περιλαμβάνει τις τεχνολογίες για την παρακολούθηση των ζωτικών οργά-νων και τη διαχείριση του καθημερινού προ-σωπικού συνταγολόγιου, την πρόληψη και την αποτροπή ατυχημάτων, την ενίσχυση της μνήμης, της γνώσης, της προσοχής και της παρατηρητικότητας, την απλοποίηση τη-λεφωνικών ή διαδικτυακών συνδιαλέξεων

και άλλων μορφών επικοινωνίας γραπτών ή προφορικών, την ενίσχυση των αισθήσεων, την απρόσκοπτη μετακίνηση και μεταφορά, καθώς και την εύχρηστη τυποποίηση των κα-θημερινών ενεργειών -φαγητό, μπάνιο, ντύ-σιμο κτλ.- στο μέγιστο δυνατό βαθμό.

Ηδη κυκλοφορούν προϊόντα όπως το ρομποτάκι Looj που καθαρίζει τις υδρορρο-ές χωρίς να χρειάζεται να ανεβαίνετε συχνά πάνω στη σκάλα, το SmartShopper που μέ-σω φωνητικών εντολών καταγράφει τα α-παραίτητα ψώνια και τα εκτυπώνει κατηγο-ριοποιημένα ώστε να μην πηγαίνετε ξανά και ξανά στο σούπερ μάρκετ επειδή δεν τα θυ-μηθήκατε όλα, καθώς και το e-pill MD.2 που σας βοηθά, μέσω φωνητικών αλλά και ο-πτικών υπενθυμίσεων, να μην ξεχάσετε πο-τέ ποιο χάπι πρέπει να πάρετε, ενώ παίρ-νει και τηλέφωνο τα αγαπημένα σας πρόσω-πα αν σας ξεφύγει μία δόση. Τα καλύτερα ό-μως έπονται… Ενα τηλέφωνο λχ. που σχεδι-άζει η Intel πηγαίνει την αναγνώριση κλή-σης ένα βήμα παραπέρα. Δεν εμφανίζει μο-νάχα μια φωτογραφία του καλούντος, αλλά και τη συγγένεια ή το είδος της σχέσης που έχετε και στοιχεία από την τελευταία συνομι-λία που είχατε…

Θυμηθείτε με, σε λίγα χρόνια στο μελ-λοντικό Jumbo της γειτονιάς σας εκτός από το παιδικό και το τμήμα bébé θα υπάρχει και το τμήμα vieillesse. Δεν μπορεί, όλο και κά-ποιος θα το σκεφτεί. Εξάλλου, ποιοι συνο-δεύουν πιο συχνά τα παιδιά σε αυτά τα κα-ταστήματα; Ο παππούς και η γιαγιά… g

Οχι nano αλλά nana technology