ï1
โปรตสตา
Protista
ลกษณะสาคญของส งมชวตในอาณาจกรน คอSingle- celled microorganism สามารถทากจกรรมของชวต (basic function of life) ไดสมบรณ: กนอาหาร ขบถาย สบพนธEukaryotic cell: ขนาดยาวกวา prokaryotic cell ~ 10 เทา, ปรมาตรมากกวา prokaryotic cell ~ 100 เทา ไมมการเปล ยนแปลงไปเปนเน อเย อ (tissue) หรออวยวะ (organ) ท ทาหนาท จาเพาะเรยกสมาชกในอาณาจกรน ท วๆไป วา โปรตสต (protists)
สมาชกของอาณาจกรน แบงเปน 3 กลมใหญ ไดแกกลม I โปรตสตคลายสตว (Animal-like protists) ไดแก โปรโตซว (protozoa)กลม II โปรตสตคลายพช (Plant-like protists) ไดแกสาหราย (algae) (นาเสนอในการจดจาแนกสาหราย)กลม III โปรตสตคลายเช อรา (Fungus-like protists) ไดแก ราเมอก (slime mold) (นาเสนอในการจดจาแนกราเมอก)
โปรตสตาคลายสตว (Animal-like protists)
ไดแก โปรโตซว (protozoa)
ลกษณะโดยท วไปของโปรโตซวProtozoa = first animal = Protos (first) + Zoon (animal) eukaryotic cellSingled-celled โครงสรางคลายกบเซลลของสตวช นสงเกอบท งหมดเคล อนท ไดheterotrophic organism สรางอาหารเองไมได = ตองหาอาหาร ดวยวธการกน (ingesting)จงถกเรยกวา “Animal-like protists”
ï2
รปรางและขนาดของโปรโตซว โปรโตซวมรปรางและขนาดท แตกตางกน ตองศกษาดวยกลองจลทรรศนกลม ร หรอ ยาว มสมมาตรแบบ bilateral symmetry3-300 ไมครอน Amoeba proteus
มขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 600 ไมครอน
โปรโตซวท รจกกนโดยท วไปสงเกตวามรปรางและขนาดท หลากหลาย
เย อหมเซลลอยนอกสด สวนมากมช นเดยว ออนนม ยอมใหสารบางอยางผานเขา-ออกได (semipermeable membrane) บางชนดอาจมสารอ นๆ มาหอหม เพ อความแขงแรงและคงตวพบไดหลายแบบ เชน
เพลลเคล (pellicle) เชลลและเทส (shell and test) Amoeba
ผนงเซลลเปนเพลลเคล
Difflugia เย อหมเซลลเปนเชลลและเทส
มสสารอยางอ นมาปะตด
เย อหมเซลลแตละชนดจะมคณสมบตตางกน ทาใหโปรโตซวแตละชนดมรปราง และความแขงแรงของผนงเซลลตางกนไปดวย
สวนมากใส ไมมส แตมความหนด มออรแกเนลลท ทาหนาท ตางๆ ลองลอยอย เชน endoplasmic reticulum, ribosome, lysosome, golgibody, mitochondria ฯลฯ
food vacuole - เกบอาหารcontractile vacuole – ควบคมปรมาณน าในเซลลสารภายในเซลล เกบในรปผลก, เมด, หยดน ามน
ไซโตพลาสซม นวเคลยสโดยท วไปโปรโตซวจะมนวเคลยส 1 อน (เปนอยางนอย) มเย อหมนวเคลยส มหลายแบบตางกนท งจานวน รปราง และขนาดภายในบรรจสารพนธกรรมอย
ï3
โปรโตซวสามารถแพรกระจายตามท ตางๆไดด ท งน าจด น าเคม ในดน หรอรางกายของส งมชวตอ น
ท อยอาศยของโปรโตซว
การดารงชวตของโปรโตซวโปรโตซวดารงชวต 2 แบบคอ• ดารงชวตดวยตนเอง (free living) เปนสวนมาก• ดารงชวตรวมกบส งมชวตอ น (symbiosis)
พบท งแบบอยเด ยวๆ หรออยกนเปนกลม เน องจากสวนมากพบในน า บางคร งจงถกเรยกวา แพลงกตอนสตว (zooplankton) เปนอาหารของสตวน าขนาดเลก
ดารงชวตอยไดดวยตนเอง ดารงชวตอยรวมกบส งมชวตอ นๆ มหลายลกษณะ ไดแก 1. แบบพ งพาอาศยกน โปรโตซวและส งมชวตท ถกอาศยตางไดประโยชนท งค• ความสมพนธ เปน +,+ • Trichonympha ในลาไสปลวก• Entamoeba ginggivalis อาศยบรเวณคอฟนในปากคน• อมบากบสาหรายสเขยว
อะมบาและสาหรายสเขยวไดประโยชนรวมกนท งสองฝาย
2. แบบองอาศย โปรโตซวไดประโยชน สวนผถกอาศยไมไดและไมเสยประโยชน • ความสมพนธเปน +,0• Entamoeba coli เปนโปรโตซวในลาไสมนษย ไดรบอาหารจากมนษย โดยไมทาอนตรายแกมนษย
ï4
3 แบบปรสต โปรโตซวไดประโยชน แตผถกอาศยเสยประโยชน • ความสมพนธเปน +,-• Plasmodium อาศยในเมดเลอดแดงของคน ทาใหเปนโรคมาลาเรย
• Entamoeba histolytica ในลาไสคน ทาใหเกดโรคบด
โรคบดมตวการดารงชวตแบบปรสตของ Entamoeba histolytica อาศยอยในลาไสใหญของคน เจาะลาไส กนเมดเลอดเปนอาหาร ทาใหมเลอดออกปวดทองและทองรวงอยางรนแรง
การกนอาหารของโปรโตซวสวนมากคลายพวกสตว มการเคล อนไหวเพ อจบกนเหย อ ยอยดวยเอนไซม แลวจงดดซม เชน
อมบา Phagocytosis และ pinocytosis ในกลมท ไมมการเคล อนท จะดารงชวตดวยการดดซมสารอนทรย จากซากพชซากสตวท เนาเป อย หรอจาก host มกพบในโปรโตซวท เปนพวกปรสต
Phagocytosisใชขาเทยมโอบลอมอาหาร
PinocytosisMembrane ยบตวลงเกดเปนถง
การหายใจและขบถายของโปรโตซวเน องจากเซลลเดยว, ขนาดเลก ผวของเซลลจงสมผสอยกบส งแวดลอม (สวนใหญเปนน า) อยตลอดเวลาการหายใจ: สวนใหญกาซท ง O2 และ CO2จะแพรและเคล อนเขา-ออกผานเย อหมเซลลการขบถายของเสย จากกระบวนการเมตาบอลซม
ของเหลวแพรผานออกทางเย อหมเซลลของแขงจะใช vacuole
ภาพแสดงสวนตางๆ ของ Paramecium
สงเกต Mouth groove และAnal pore
ï5
การเคล อนท ของโปรโตซว
เคล อนท โดยใชขาเทยมเคล อนท โดยใชแฟลกเจลลา เคล อนท โดยใชซเลย
การสบพนธของโปรโตซว
โปรโตซวทกชนดสามารถสบพนธแบบ ไมอาศยเพศ (asexual reproduction)
วธแบงตวเปนสอง (binary fission) บางชนดสามารถแบงตวแบบ Multiple fissionวธสรางสปอรดวยการแบงนวเคลยสหลายๆคร ง
โปรโตซวสวนนอยมการสบพนธแบบอาศยเพศ (sexual reproduction) ดวยวธ Conjugation
การสบพนธแบบไมอาศยเพศ
(asexual reproduction)
ดวยวธแบงตวเปนสอง
(binary fission)การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (asexual reproduction)
ดวยวธสรางสปอรของ Plasmodium
การสบพนธแบบอาศยเพศ (sexual reproduction) ดวยวธ conjugation
มการรวมกนของสารพนธกรรมจาก mating strain ท ตางกน
การจดจาแนกหมวดหม
โปรโตซวเเบงไดเปน 4 กลมใหญ โดยใชโครงสรางท ใชในการเคล อนท เปนเกณฑ
1. Mastigophora2. Sarcodina3. Ciliophora4. Sporozoa
ï6
Mastigophora: กลมท ใชแฟลกเจลลาในการเคล อนท
ไมมผนงเซลล (cell wall)มกพบในน าจดดารงชวตแบบ free living, synbiotic, parasiticใชเเฟลกเจลลา ( flagella ) ในการเคล อนท และหาอาหารแฟลกเจลลามลกษณะคลายแสเปนเสนยาว ม 1 เสน หรอมากกวา (แตไมมาก)
ตวอยางส งมชวตกลม Mastigophora
Trypanosoma brucei• ม flagella หลายเสนชวยในการเคล อนท •กอโรค African sleeping sickness กบสตวเล ยงลกดวยนม มแมลง testie fly เปนพาหนะนาโรค
• สรางสารพษ ท ทาลายเมดเลอดแดง
•ทาใหผปวยออนแอ
•ถารกษาไมทน จะเขาทาลายระบบประสาท และตายในท สด
z2. ไมมผนงเซลล มนวเคลยส 2 ชนดzพบท งน าจด และน าเคมzสวนใหญดารงชวตแบบอสระ บางชนดเปนปรสต (parasitic)zเคล อนท และอาหารดวยซเลย ( cilia ) ซ งเปนขนเสนส นๆ ม
จานวนมาก พบไดในหลายตาแหนง
Ciliata: กลมท ใชซเลยในการเคล อนท
VorticellaParamecium
Stentor
ï7
Paramecium มออรแกเนลลคอนขางสมบรณมนวเคลยส 2 อนเย อหมเซลลใส ยดหยนไดด เปนโปรตนเรยก pellicleใชซเลยโบกพดหาอาหารระหวางท วายน าไปดวยอาหาร คอ สาหรายและแบคทเรย จะถกเกบและยอยในถง เรยก food vacuole Contractile vacuole ป มน าสวนเกนออกท งนอกเซลล
สบพนธAsexualSexual• Macronucleus ชวยควบคมการทางานของเซลลท งหมด• Micronucleus ควบคมการสบพนธแบบอาศยเพศ บรรจสารพนธกรรม
Sarcodina: กลมท เคล อนท ดวยเทาเทยม3.ไมมผนงเซลล บางชนดหล งสาร เชน ซลกา หรอหนปนออกมาหมตวเองพบในน าจด น าเคม ดน โคลน หน ในบงหรอลาธารท น าคอนขางต นเคล อนท และหาอาหารดวยเทาเทยม ( Pseudopodium )
Amoeba
Difflugia
Amoeba •เคล อนท ดวยขาเทยม (psuedopodium) ท เกดจากการไหลของไซโตพลาสซม เรยกการเคล อนท แบบน วา ameboid movement•ใชขาเทยมในการหาอาหารดวย โดยใชขาเทยมโอบลอมอาหารเขาสเซลล เพ อสราง food vacuole ยอยดวยเอนไซม แลวจงดดซม
ï8
Sporozoa4. กลมท ไมเคล อนท
สมาชกท งหมดดารงชพเเบบปรสต Spore-forming parasitic protozoansหายใจและขบถายโดยการแพรชวงตนของชวตเคล อนท ไดดวยแฟลกเจลลา เชน พลาสโมเดยม (Plasmodium) ท เปนสาเหตของโรคไขมาลาเรย, Monocystis, Toxoplasma
•Plasmodium กอโรคมาลาเรย รายแรง หนาวส น มไข เหง อออก ปวดเม อย กระหายน า ตายถง 2.7 ลานคน/ป รกษาดวยยาควนน
ยงกดคน แลวปลอย sporozoites เขาเสนเลอด แลวเขาสตบ
•พฒนาเปน merozoites แบงตว เขาทาลายเมดเลอดแดง หนาว มไข
•บางสวนแฝงอยในเมดเลอด พฒนาไปเปน gametozoites
•ยงกดคนเปนโรค นา gametozoites ตดไปดวย
•Sperm + egg = zygote
•Zygote แบงตวเปน sporozoites
1. ควบคมสมดลธรรมชาต โดยกนแบคทเรย เช อรา หรอโปรโตซวขนาดเลก ขณะเดยวกนกเปนอาหารของสตวน าอ น เชน ลกกง ลกปลา และยอยสลายสารอนทรยในดน ชวยใหดนสมบรณ
2. กอใหเกดโรคกบมนษยและสตว เชน มาลาเรย บดมตว โรคเหงาหลบ
4. โปรโตซวเปนดชนช สภาวะบางอยาง (bioindicator)
ความสาคญของโปรโตซว