ï1

โปรตสตา

Protista

ลกษณะสาคญของส งมชวตในอาณาจกรน คอSingle- celled microorganism สามารถทากจกรรมของชวต (basic function of life) ไดสมบรณ: กนอาหาร ขบถาย สบพนธEukaryotic cell: ขนาดยาวกวา prokaryotic cell ~ 10 เทา, ปรมาตรมากกวา prokaryotic cell ~ 100 เทา ไมมการเปล ยนแปลงไปเปนเน อเย อ (tissue) หรออวยวะ (organ) ท ทาหนาท จาเพาะเรยกสมาชกในอาณาจกรน ท วๆไป วา โปรตสต (protists)

สมาชกของอาณาจกรน แบงเปน 3 กลมใหญ ไดแกกลม I โปรตสตคลายสตว (Animal-like protists) ไดแก โปรโตซว (protozoa)กลม II โปรตสตคลายพช (Plant-like protists) ไดแกสาหราย (algae) (นาเสนอในการจดจาแนกสาหราย)กลม III โปรตสตคลายเช อรา (Fungus-like protists) ไดแก ราเมอก (slime mold) (นาเสนอในการจดจาแนกราเมอก)

โปรตสตาคลายสตว (Animal-like protists)

ไดแก โปรโตซว (protozoa)

ลกษณะโดยท วไปของโปรโตซวProtozoa = first animal = Protos (first) + Zoon (animal) eukaryotic cellSingled-celled โครงสรางคลายกบเซลลของสตวช นสงเกอบท งหมดเคล อนท ไดheterotrophic organism สรางอาหารเองไมได = ตองหาอาหาร ดวยวธการกน (ingesting)จงถกเรยกวา “Animal-like protists”

ï2

รปรางและขนาดของโปรโตซว โปรโตซวมรปรางและขนาดท แตกตางกน ตองศกษาดวยกลองจลทรรศนกลม ร หรอ ยาว มสมมาตรแบบ bilateral symmetry3-300 ไมครอน Amoeba proteus

มขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 600 ไมครอน

โปรโตซวท รจกกนโดยท วไปสงเกตวามรปรางและขนาดท หลากหลาย

เย อหมเซลลอยนอกสด สวนมากมช นเดยว ออนนม ยอมใหสารบางอยางผานเขา-ออกได (semipermeable membrane) บางชนดอาจมสารอ นๆ มาหอหม เพ อความแขงแรงและคงตวพบไดหลายแบบ เชน

เพลลเคล (pellicle) เชลลและเทส (shell and test) Amoeba

ผนงเซลลเปนเพลลเคล

Difflugia เย อหมเซลลเปนเชลลและเทส

มสสารอยางอ นมาปะตด

เย อหมเซลลแตละชนดจะมคณสมบตตางกน ทาใหโปรโตซวแตละชนดมรปราง และความแขงแรงของผนงเซลลตางกนไปดวย

สวนมากใส ไมมส แตมความหนด มออรแกเนลลท ทาหนาท ตางๆ ลองลอยอย เชน endoplasmic reticulum, ribosome, lysosome, golgibody, mitochondria ฯลฯ

food vacuole - เกบอาหารcontractile vacuole – ควบคมปรมาณน าในเซลลสารภายในเซลล เกบในรปผลก, เมด, หยดน ามน

ไซโตพลาสซม นวเคลยสโดยท วไปโปรโตซวจะมนวเคลยส 1 อน (เปนอยางนอย) มเย อหมนวเคลยส มหลายแบบตางกนท งจานวน รปราง และขนาดภายในบรรจสารพนธกรรมอย

ï3

โปรโตซวสามารถแพรกระจายตามท ตางๆไดด ท งน าจด น าเคม ในดน หรอรางกายของส งมชวตอ น

ท อยอาศยของโปรโตซว

การดารงชวตของโปรโตซวโปรโตซวดารงชวต 2 แบบคอ• ดารงชวตดวยตนเอง (free living) เปนสวนมาก• ดารงชวตรวมกบส งมชวตอ น (symbiosis)

พบท งแบบอยเด ยวๆ หรออยกนเปนกลม เน องจากสวนมากพบในน า บางคร งจงถกเรยกวา แพลงกตอนสตว (zooplankton) เปนอาหารของสตวน าขนาดเลก

ดารงชวตอยไดดวยตนเอง ดารงชวตอยรวมกบส งมชวตอ นๆ มหลายลกษณะ ไดแก 1. แบบพ งพาอาศยกน โปรโตซวและส งมชวตท ถกอาศยตางไดประโยชนท งค• ความสมพนธ เปน +,+ • Trichonympha ในลาไสปลวก• Entamoeba ginggivalis อาศยบรเวณคอฟนในปากคน• อมบากบสาหรายสเขยว

อะมบาและสาหรายสเขยวไดประโยชนรวมกนท งสองฝาย

2. แบบองอาศย โปรโตซวไดประโยชน สวนผถกอาศยไมไดและไมเสยประโยชน • ความสมพนธเปน +,0• Entamoeba coli เปนโปรโตซวในลาไสมนษย ไดรบอาหารจากมนษย โดยไมทาอนตรายแกมนษย

ï4

3 แบบปรสต โปรโตซวไดประโยชน แตผถกอาศยเสยประโยชน • ความสมพนธเปน +,-• Plasmodium อาศยในเมดเลอดแดงของคน ทาใหเปนโรคมาลาเรย

• Entamoeba histolytica ในลาไสคน ทาใหเกดโรคบด

โรคบดมตวการดารงชวตแบบปรสตของ Entamoeba histolytica อาศยอยในลาไสใหญของคน เจาะลาไส กนเมดเลอดเปนอาหาร ทาใหมเลอดออกปวดทองและทองรวงอยางรนแรง

การกนอาหารของโปรโตซวสวนมากคลายพวกสตว มการเคล อนไหวเพ อจบกนเหย อ ยอยดวยเอนไซม แลวจงดดซม เชน

อมบา Phagocytosis และ pinocytosis ในกลมท ไมมการเคล อนท จะดารงชวตดวยการดดซมสารอนทรย จากซากพชซากสตวท เนาเป อย หรอจาก host มกพบในโปรโตซวท เปนพวกปรสต

Phagocytosisใชขาเทยมโอบลอมอาหาร

PinocytosisMembrane ยบตวลงเกดเปนถง

การหายใจและขบถายของโปรโตซวเน องจากเซลลเดยว, ขนาดเลก ผวของเซลลจงสมผสอยกบส งแวดลอม (สวนใหญเปนน า) อยตลอดเวลาการหายใจ: สวนใหญกาซท ง O2 และ CO2จะแพรและเคล อนเขา-ออกผานเย อหมเซลลการขบถายของเสย จากกระบวนการเมตาบอลซม

ของเหลวแพรผานออกทางเย อหมเซลลของแขงจะใช vacuole

ภาพแสดงสวนตางๆ ของ Paramecium

สงเกต Mouth groove และAnal pore

ï5

การเคล อนท ของโปรโตซว

เคล อนท โดยใชขาเทยมเคล อนท โดยใชแฟลกเจลลา เคล อนท โดยใชซเลย

การสบพนธของโปรโตซว

โปรโตซวทกชนดสามารถสบพนธแบบ ไมอาศยเพศ (asexual reproduction)

วธแบงตวเปนสอง (binary fission) บางชนดสามารถแบงตวแบบ Multiple fissionวธสรางสปอรดวยการแบงนวเคลยสหลายๆคร ง

โปรโตซวสวนนอยมการสบพนธแบบอาศยเพศ (sexual reproduction) ดวยวธ Conjugation

การสบพนธแบบไมอาศยเพศ

(asexual reproduction)

ดวยวธแบงตวเปนสอง

(binary fission)การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (asexual reproduction)

ดวยวธสรางสปอรของ Plasmodium

การสบพนธแบบอาศยเพศ (sexual reproduction) ดวยวธ conjugation

มการรวมกนของสารพนธกรรมจาก mating strain ท ตางกน

การจดจาแนกหมวดหม

โปรโตซวเเบงไดเปน 4 กลมใหญ โดยใชโครงสรางท ใชในการเคล อนท เปนเกณฑ

1. Mastigophora2. Sarcodina3. Ciliophora4. Sporozoa

ï6

Mastigophora: กลมท ใชแฟลกเจลลาในการเคล อนท

ไมมผนงเซลล (cell wall)มกพบในน าจดดารงชวตแบบ free living, synbiotic, parasiticใชเเฟลกเจลลา ( flagella ) ในการเคล อนท และหาอาหารแฟลกเจลลามลกษณะคลายแสเปนเสนยาว ม 1 เสน หรอมากกวา (แตไมมาก)

ตวอยางส งมชวตกลม Mastigophora

Trypanosoma brucei• ม flagella หลายเสนชวยในการเคล อนท •กอโรค African sleeping sickness กบสตวเล ยงลกดวยนม มแมลง testie fly เปนพาหนะนาโรค

• สรางสารพษ ท ทาลายเมดเลอดแดง

•ทาใหผปวยออนแอ

•ถารกษาไมทน จะเขาทาลายระบบประสาท และตายในท สด

z2. ไมมผนงเซลล มนวเคลยส 2 ชนดzพบท งน าจด และน าเคมzสวนใหญดารงชวตแบบอสระ บางชนดเปนปรสต (parasitic)zเคล อนท และอาหารดวยซเลย ( cilia ) ซ งเปนขนเสนส นๆ ม

จานวนมาก พบไดในหลายตาแหนง

Ciliata: กลมท ใชซเลยในการเคล อนท

VorticellaParamecium

Stentor

ï7

Paramecium มออรแกเนลลคอนขางสมบรณมนวเคลยส 2 อนเย อหมเซลลใส ยดหยนไดด เปนโปรตนเรยก pellicleใชซเลยโบกพดหาอาหารระหวางท วายน าไปดวยอาหาร คอ สาหรายและแบคทเรย จะถกเกบและยอยในถง เรยก food vacuole Contractile vacuole ป มน าสวนเกนออกท งนอกเซลล

สบพนธAsexualSexual• Macronucleus ชวยควบคมการทางานของเซลลท งหมด• Micronucleus ควบคมการสบพนธแบบอาศยเพศ บรรจสารพนธกรรม

Sarcodina: กลมท เคล อนท ดวยเทาเทยม3.ไมมผนงเซลล บางชนดหล งสาร เชน ซลกา หรอหนปนออกมาหมตวเองพบในน าจด น าเคม ดน โคลน หน ในบงหรอลาธารท น าคอนขางต นเคล อนท และหาอาหารดวยเทาเทยม ( Pseudopodium )

Amoeba

Difflugia

Amoeba •เคล อนท ดวยขาเทยม (psuedopodium) ท เกดจากการไหลของไซโตพลาสซม เรยกการเคล อนท แบบน วา ameboid movement•ใชขาเทยมในการหาอาหารดวย โดยใชขาเทยมโอบลอมอาหารเขาสเซลล เพ อสราง food vacuole ยอยดวยเอนไซม แลวจงดดซม

ï8

Sporozoa4. กลมท ไมเคล อนท

สมาชกท งหมดดารงชพเเบบปรสต Spore-forming parasitic protozoansหายใจและขบถายโดยการแพรชวงตนของชวตเคล อนท ไดดวยแฟลกเจลลา เชน พลาสโมเดยม (Plasmodium) ท เปนสาเหตของโรคไขมาลาเรย, Monocystis, Toxoplasma

•Plasmodium กอโรคมาลาเรย รายแรง หนาวส น มไข เหง อออก ปวดเม อย กระหายน า ตายถง 2.7 ลานคน/ป รกษาดวยยาควนน

ยงกดคน แลวปลอย sporozoites เขาเสนเลอด แลวเขาสตบ

•พฒนาเปน merozoites แบงตว เขาทาลายเมดเลอดแดง หนาว มไข

•บางสวนแฝงอยในเมดเลอด พฒนาไปเปน gametozoites

•ยงกดคนเปนโรค นา gametozoites ตดไปดวย

•Sperm + egg = zygote

•Zygote แบงตวเปน sporozoites

1. ควบคมสมดลธรรมชาต โดยกนแบคทเรย เช อรา หรอโปรโตซวขนาดเลก ขณะเดยวกนกเปนอาหารของสตวน าอ น เชน ลกกง ลกปลา และยอยสลายสารอนทรยในดน ชวยใหดนสมบรณ

2. กอใหเกดโรคกบมนษยและสตว เชน มาลาเรย บดมตว โรคเหงาหลบ

4. โปรโตซวเปนดชนช สภาวะบางอยาง (bioindicator)

ความสาคญของโปรโตซว