«ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ»

Αρχές ΦιλοσοφίαςΖ’ Τάξη Εσπερινού λυκείου

1. Ο όρος μεταφυσική και η έννοιά του2. Μεταφυσική και γνωσιολογία

3. Μεταφυσική και επιστήμη

Μεταφυσικοί προβληματισμοί•Είναι τα πράγματα έτσι όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; •Eίμαστε πραγματικά ελεύθεροι ή μας καθορίζουν οι νομοι της φύσεως ολοκληρωτικά;

Μεταφυσικοί προβληματισμοί•Είμαστε μόνο σώμα ή και πνεύμα;•O θάνατός μας σημαίνει το τέλος μας ή μήπως ένα μέρος μας επιβιώνει με άλλη μορφή; •O κόσμος υπήρχε αιώνια ή δημιουργήθηκε από κάποιο ανώτερο ον;

•Πιο κάτω σας δίνεται η διαίρεση των επιστημών κατά Αριστοτέλη.

Διαίρεση των επιστημών στον Αριστοτέλη

Θεωρητική

• Μαθηματικά• Φυσική

Πρακτική

• Ηθική• Πολιτική

Ποιητική

• Τέχνη• Ρητορική• Θεωρία

ποίησης

•Να κατατάξετε τα πιο κάτω ερωτήματα στην επιστήμη που πιστεύετε ότι καταπιάνεται με αυτά:

Τι παρατηρείτε σχετικά με τα ερωτήματα;;• Είναι θεωρητικά;• Για την απάντησή τους μπορεί να βοηθήσει η

παρατήρηση της πραγματικότητας;• Έχουν να κάνουν με την ποιητική, τον λόγο, την τέχνη

και τον τρόπο που πείθουμε;• Είναι ερωτήματα που η απάντησή τους θα μας δώσει

πολιτικούς κανόνες και κανόνες συμπεριφοράς εν γένει;

Ποιά επιστήμη να ασχολείται άραγε με τέτοιου είδους ερωτήματα;;;;

Υπάρχει και μια άλλη επιστήμη….μεταφυσική!

Θεωρητική

• «Πρώτη φιλοσοφία»: μεταφυσική

• Μαθηματικά• Φυσική

Πρακτική

• Ηθική• Πολιτική

Ποιητική

• Τέχνη• Ρητορική• Θεωρία

ποίησης

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

“Υπάρχει μια επιστήμη που θεωρεί το ον ως ον και ό,τι ανήκει σ’ αυτό λόγω της φύσης του. Η επιστήμη αυτή δεν ταυτίζεται με καμιά από τις επιμέρους επιστήμες. Γιατί καμιά απ’ αυτές δεν ερευνά καθολικά το ον ως ον, αλλά κόβοντας ένα κομμάτι αυτού ζητούν να δουν τα ενδεχόμενά του, όπως λόγου χάριν κάνουν οι μαθηματικές επιστήμες. Επειδή όμως ζητούμε τις αρχές και τις ακρότατες αιτίες, είναι φανερό ότι αυτές έχουν αναγκαστικά κάποια δική τους φύση καθαυτήν”.

(Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Γ, 1003a20-28)

Μεταφυσική= «Η πρώτη φιλοσοφία»

•Μετα τα φυσικά=Μεταφυσική•Έτσι ονομάστηκε το έργο του για λόγους κατάταξης: είναι το βιβλίο που έπεται, ακολουθεί, έρχεται «μετά» τη Φυσική φιλοσοφία του.•Ο ίδιος ονόμαζε αυτή την επιστήμη, «πρώτη φιλοσοφία».

«ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ»

Αν δεν υπάρχει άλλη ουσία πέρα από αυτές που βρίσκονται στη φύση, τότε η φυσική θα ήταν η πρώτη επιστήμη. Αν όμως υπάρχει κάποια ουσία αμετάβλητη, η επιστήμη της θα προηγείται και θα είναι η πρώτη φιλοσοφία. Και θα είναι και καθολική, επειδή είναι πρώτη. Και ανήκει σ’ αυτή να θεωρήσει το ον ως ον, και τι είναι αυτό το ίδιο και τις ιδιότητές του ως όντος”. (Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Ε, 1026a23-32)

Διαφορά μεταφυσικής-γνωσιολογίας

Η μεταφυσική ασχολείται με το «τι είναι το ον»

Η γνωσιολογία ασχολείται με τη γνώση μας για το ον.

Η Μεταφυσική ως «οντολογία»

•Βασικό ερώτημα της μεταφυσικής είναι

« Τί είναι το ον» , ποια τα χαρακτηριστικά του, ποια η αιτία ύπαρξής τους, τι τα κινεί, ποια τα χαρακτηριστικά της ανώτατης κινούσας αρχής τους.

Οντολογία

• Οντολογία : ΟΝ+ ΛΕΓΩ ( ΜΙΛΩ ΓΙΑ ΤΟ ΟΝ)•«ον» = μετοχή του ρήματος «ειμί» που σημαίνει «είμαι»: ο ων ( αρσενικό): αυτός που είναι/υπάρχει, η ούσα (θηλυκό): αυτή που είναι, το ον (ουδέτερο): αυτό που είναι/υπάρχει

Μεταφυσική= «φυσική θεολογία»

• Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι υπάρχει μια πρώτη, αιώνια, άυλη που είναι η αιτία κίνησης των πάντων, αλλά η ίδια είναι ακίνητη: « κινούν ακίνητο»

η πρώτη ακίνητη ουσία

Θεός;;

Φυσική «θεολογία» θρησκεία ή μυστικισμόςΘΡΗΣΚΕΙΑ ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

ΠΙΣΤΗ ΨΥΧΙΚΕΣ , ΔΙΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ

ΝΟΗΣΗ

•Σε τι διαφέρουν τα ερωτήματα που θέτει ο μεταφυσικός από τα ερωτήματα που θέτει ο επιστήμονας;

Στη μεταφυσική….

ΞΕΚΙΝΑΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΧΗ ΟΤΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΒΛΕΠΟΥΜΕ.

Μεταφυσική: όχι εμπειρική παρατήρηση• Είναι η πρώτη και ιεραρχικά η ανώτερη γνώση γιατί

ορίζει το ον, με το οποίο ασχολούνται όλες οι υπόλοιπες επιστήμες.•Δεν περιγράφει απλά κάτι που βλέπει και το θεωρεί

δεδομένο.•Μελετά τις αρχές και τις αιτίες των όντων ως όντων.•Με το νου συλλαμβάνει έννοιες και διατυπώνει

υποθέσεις.

Όπως είπε και ο Καντ:

«Όσον αφορά τις πηγές της μεταφυσικής γνώσης, η έννοιά της περιλαμβάνει το ότι αυτές οι πηγές δεν μπορούν να αντλούνται από την εμπειρία. Η Μεταφυσική είναι γνώση a priori, γνώση που πηγάζει από τον καθαρό νου και από τον καθαρό λόγο”.»

Η φυσική παρατήρηση δεν μπορεί να δώσει απάντηση σε κάποια ερωτήματα, όπως:•Ποια όντα είναι άχρονα, υπάρχουν εκτός χρόνου.• Αν πάρχει ή όχι Θεός και ποια τα χαρακτηριστικά του.• Αν υπάρχει και πνεύμα εκτός από ύλη.• Αν υπάρχει ψυχή.

•Μήπως τελικά ο μεταφυσικός φιλόσοφος χάνει τον καιρό του;;;

Και όμως….

• Ο Einstein:«Αυτό που είναι ουσιώδες είναι ότι εκτός από τα παρατηρήσιμα αντικείμενα, κάτι άλλο, που δεν είναι αισθητό, πρέπει να θεωρηθεί σαν πραγματικό, για να καταστούν πραγματικότητες η επιτάχυνση ή η περιστροφή».

( Γιώργος Μπαντές « Η μεταφυσική υπόθεση στη φυσική θεωρία», www.eranistis.net)

Μεταφυσική και επιστημονική ερεύνα• Ο Maxwell ενοποίησε τον ηλεκτρισμό και την Οπτική, γιατί πίστευε ότι απέδιδε ένα

νόημα στη φύση μέσα απ’ αυτή την ενοποίηση. Αυτό ήταν το κίνητρό του . Κάθε σκέψη έχει μια κρυμμένη σπίθα μεταφυσικής που τη γεννάει. Αν παρακολουθήσουμε τη θεωρία του, βεβαιωνόμαστε ότι είχε προαποφασίσει να ενσωματώσει την Οπτική στις λειτουργίες του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Γι’ αυτό στο ηλεκτρομαγνητικό του μοντέλο θα βρούμε τις μεταφυσικές κατασκευές, που σκόπευαν σε αυτήν την ενοποίηση. Το ρεύμα μετατοπίσεως, που ποτέ δεν παρατηρήσαμε, ήταν αναγκαίο για να παραχθεί η εξίσωση κύματος. Ακόμα ο αιθέρας, που κανένα πείραμα δεν είχε αποκαλύψει την ύπαρξή του, ήταν απαραίτητος για τη διάδοση του κύματος. Η μεταφυσική κατασκευή, η εικόνα στο νου, προϋπήρξε της μαθηματικής κατασκευής.

( Γιώργος Μπαντες, « Η μεταφυσική στη φυσική θεωρία» , www.eranistis.net)

Άσκηση για το σπίτι

• Ποιος έγραψε το έργο «Μετά τα φυσικά» και γιατί ονομάζει αυτό τον κλάδο επιστήμης ως «πρώτη φιλοσοφία»;• Σε τι διαφέρει η οντολογία από τη γνωσιολογία;• Αναζητήστε περιπτώσεις επιστημονικής έρευνας των οποίων

προϋπήρξε μεταφυσικός στοχασμός (υπόθεση), που είτε ανατράπηκε είτε επιβεβαιώθηκε από τη φυσική θεωρία. (« Η μεταφυσική υπόθεση στη φυσική θεωρία», http:// www.eranistis.net)• Να σχολιάσετε την παρακάτω άποψη «Η μεταφυσική στοχάζεται, η

επιστήμη ερευνά, η ανθρώπινη κατανόηση του κόσμου εξελίσσεται» ( Ν. Κουμαρτζής, http:/www.metafysiko.gr)