WYKAZ SKRÓTÓWbiblioteka.antyczna.uni.wroc.pl/pdf/Fedrus_Bajki/Fedrus... · 2016. 12. 24. ·...

WYKAZ SKRÓTÓW

BibliaKpł ‒ Księga Kapłańska

Autorzy starożytni oraz średniowieczni i dziełaAftonios z Antiochii (fl. 2. połowa IV w. n.e.; Aphthonius Antiochensis, Ἀφθόνιος

Ἀντιοχεὺς ὁ Σύρος [Afthónios Antiocheús ho Sýros])Prog. ‒ Progymnasmata (Ćwiczenia wstępne, Προγυμνάσματα [Progymnásmata])

AP ‒ Anthologia Palatina (X w. n.e.; Antologia palatyńska)Apollonios Rodyjski (III w. p.n.e.; Apollonius Rhodius, Ἀπολλώνιος Ῥόδιος

[ Apollónios Rhódios])Argonautica (Wyprawa Argonautów po złote runo (Argonautiká), Ἀργοναυ

τικά [Argonautiká])Apulejusz z Madaury (ok. 125 – po 170 po Chr.; Lucius Apuleius)

Met. – Metamorphoses, sive Asinus aureus (Metamorfozy, albo Złoty Osioł)ARystofAnes (460–450 – 386 p.n.e.; Aristophanes, Ἀριστοφάνης [Aristofánes])

Vesp. ‒ Vespae (Osy, Σφῆκες [ Sfékes])ARystoteles (384–322 p.n.e.; Aristoteles, Ἀριστοτέλης [ Aristotéles]); numeracja frg. za:

Aristotelis qui ferebantur librorum fragmenta, collegit V. Rose, Lipsiae 31886Polit. − Politica (Polityka, Πολιτικά [Politiká])Rhet. ‒ Ars rhetorica (Retoryka, Τέχνη ῥητορική [ Téchne rhetoriké])

Boecjusz (ok. 480‒524 n.e.; Anicius Manlius Torquatus Severinus Boethius)Cons. – De consolatione philosophiae (O pocieszeniu, jakie daje filozofia)

CArminA BurAnA (XIII w. n.e.; Pieśni z Beuern); numeracja za wydaniem: Carmina Burana. Text und Übersetzung, herausgegeben von B.K. Vollmann, Frankfurt am Main 1987

cyceRon (106–43 p.n.e.; Marcus Tullius Cicero)Epistulae (Listy): ad Q.fr. – ad Quintum fratrem (Listy do brata Kwintusa)Fin. − De finibus malorum et bonorum (O najwyższym stopniu dobra i zła)Leg. – De legibus (O prawach)Nat.deor. – De natura deorum (O naturze bogów)Rosc.S. – Pro Sexto Roscio Amerino oratio (Mowa w obronie Sekstusa

Roscjusza z Amerii)Tusc. – Tusculanae disputationes (Rozmowy tuskulańskie)

6 Wykaz skrótów

digestA – Digesta seu Pandectae (Uporządkowane zapiski; największa część Cor pus iuris civilis – Zbioru prawa cywilnego)

diogenes lAeRtios (III/IV w. n.e.; Diogenes Laertius, Διογένης Λαέρτιος [ Diogénes Laértios])

Żywoty i poglądy słynnych filozofów (De vitis et dogmatibus clarorum philosophorum, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων [Bíoi kaí gnómai tón en filosofía eudokimesánton])

Dwuwiersze KAtonA (koniec IV w. n.e.; Disticha Catonis; dzieło anonimowe, rękopisy przekazują tytuł: Dicta Marci Catonis ad filium suum ‒ Porzekadła Marka Katona do syna)

eliAn, klAudiusz (ok. 170–230 n.e.; Claudius Aelianus, Κλαύδιος Αἰλιανός [ Klaúdios Ailianós])

Nat.anim. – De natura animalium (O właściwościach zwierząt, Περὶ ζῴων ἰδιότητος [ Perí zóon idiótetos])

Var.hist. – Varia historia (Opowiastki rozmaite, Ποικίλη ἱστορία [Poikíle historía])enniusz (239–169 p.n.e.; Quintus Ennius)

Sat. – Saturae (Satyry); numeracja frg. za: Ennianae Poesis Reliquiae, edidit J. Vahlen, Leipzig 31928

Tragoediae (Tragedie), numeracja frg. za: The Tragedies of Ennius, the Fragments edited with an Introduction and Commentary by H.D. Jocelyn, Cambridge 1969 (11967) („Cambridge Classical Texts and Commentaries” 10)

Med. ‒ MedeaTeleph. ‒ Telephus (Telefos)

euAgon/Eugeon/Eugajon/Eutajon/Eugejton z Samos (1. połowa V w. p.n.e.; Εὐάγων/Εὐγέων/Εὐγαίων/Εὐταίων/Εὐγείτων [ Euágon/Eugéon/Eugaíon/Eutaíon/Eugeíton]); numeracja frg. za: FGrHist 535 ( t . I I IB, s. 520–521)

euRypides (ok. 485–406 p.n.e.; Euripides, Εὐριπίδης [ Euripídes])Med. – Medea (Medea, Μήδεια [ Médeia])

ezop (ok. VI w. p.n.e.; Aesopus, Αἴσωπος [ Aísopos])aesopica ‒ Aesopica. A series of texts relating to Aesop or ascribed to him or clo

sely connected with the literary tradition that bears his name, collected and critically edited by B.E.Perry, vol. I, Urbana 1952 („Greek and Latin Texts”)

corpus ‒ Corpus Fabularum Aesopicarum, vol. I: Fabulae Aesopicae soluta oratione conscriptae, edidit A. Hausrath, fasc. 1 et 2, editionem alteram curavit H. Hunger, Leipzig 1970 („Bibliotheca Teubneriana”)

filostRAt stARszy (ok. 170–245 n.e.; Flavius Philostratus, Φλάβιος Φιλόστρατος Μείζων [ Flábios Filóstratos Meízon])

Vit.Apoll. ‒ Vita Apollonii (Żywot Apolloniosa z Tyany, Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον [ Tá es tón Tyanéa Apollónion])

gAjusz (II w.; Gaius)Inst. ‒ Institutiones (Instytucje)

gelliusz, Aulus (II w.; Aulus Gellius)Noctes Atticae (Noce attyckie)HA − Scriptores Historiae Augustae (koniec IV‒VI w.; Historycy cesarstwa

rzymskiego)Aurel. − Divus Aurelianus (Boski Aurelian)

Wykaz skrótów 7

HeRmogenes z Tarsu (fl. 2. połowa II w. n.e.; Hermogenes Tarsius/Tarsensis, Ἑρμογένης Ταρσεύς [Hermogénes Tarseús])

Prog. ‒ Progymnasmata (Ćwiczenia wstępne, Προγυμνάσματα [ Progymnásmata])

HeRodot z Halikarnassu (ok. 485–420 p.n.e.; Herodotus Halicarnasseus, Ἡρόδοτος Ἁλικαρνασσεύς [ Heródotos Halikarnasseús])

Dzieje (Historiae, Ἱστορίαι [Historíai])Hezjod (VIII/VII w. p.n.e.; Hesiodus, Ἡσίοδος [ Hesíodos])

Op. ‒ Opera et dies (Prace i dni, Ἔργα καὶ ἡμέραι [ Érga kaí hemérai])HomeR (VIII w. p.n.e.; Homerus, Ὅμερος [Hómeros])

Ilias (Iliada, ʼIλιάς [ Iliás])Odyssea (Odyseja, Ὀδύσσεια [Odýsseia])

HoRAcy (65–8 p.n.e.; Quintus Horatius Flaccus)Ars – De arte poetica epistula ad Pisones (O sztuce poetyckiej list do

Pizonów; Epist. 2,3); przekład: Horacy, Sztuka poetycka, [w:] tenże, Dzieła wszystkie, przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył A. Lam, Warszawa 21996, s. 239–250 („Libri Mundi”)

Carm. – Carmina (Pieśni)Epist. – Epistulae (Listy)Epod. – Epodon liber (Księga epodów)Sat. − Sermones, Satirae (Satyry / Gawędy)

izydoR z Sewilli (ok. 560–570 – 636 n.e., Isidorus Hispalensis)Etym. – Etymologiarum, sive Originum libri XX (Etymologii ksiąg 20)

józef flAwiusz (37 – po 100 n.e.; Titus Flavius Iosephus, ʼΙώσηπος Φλάβιος [ Iósepos Flábios])

AI − Antiquitates Iudaicae (Dawne dzieje Izraela / Starożytności żydowskie, ʼIουδαϊκὴ ἀρχαιολογία [ Iudaiké archaiología])

justyn (III w.; Marcus Iunianus Iustinus)Epitoma „Historiarum Philippicarum” Pompei Trogi (Zarys dziejów po-

wszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa)juwenAlis (ok. 60–130; Decimus Iunius Iuvenalis)

Saturae (Satyry)kAllistRAtos (fl. III lub IV w. n.e.; Callistratus, Καλλίστρατος [Kallístratos])

Statuarum descriptiones (Opisy posągów, Ἐκφράσεις [Ekfráseis])6: Εἰς τὸ ἐν Σικύωνι ἄγαλμα τοῦ Καιροῦ [Eis tó en Sikýoni ágalma tú Kairú] (Na

posąg Kajrosa w Sykionie)kAtullus (ok. 84–54 p.n.e.; Gaius Valerius Catullus)

Catulli Veronensis liber (Księga Katullusa z Werony)klemens AleksAndRyjski (ok. 150–215 n.e.; Titus Flavius Clemens Alexandrinus,

Τίτος Φλαύιος Κλήμης Ἀλεξανδρεύς [ Títos Flaúios Klémes Aleksandreús])Pedagog (Paedagogus, Παιδαγωγός [ Paidagogós])

kwintyliAn (ur. ok. 35; Marcus Fabius Quintilianus)Institutio oratoria (Kształcenie mówcy)

lucyliusz (180 – ok. 102 p.n.e.; Gaius Lucilius); numeracja frg. za: C. Lucilii Carminum reliquiae, vol. I: Prolegomena, testimonia, fasti Luciliani, carminum reliquiae, indices, vol. II: Commentarius, edidit F. Marx, vol. I‒II, Leipzig 1904‒1905 („Bibliotheca Teub neriana”)

8 Wykaz skrótów

lukRecjusz (ok. 97–55 p.n.e.; Titus Lucretius Carus)De rerum natura (O naturze rzeczy)

mAkRoBiusz (IV/V w.; Ambrosius Theodosius Macrobius)Sat. – Saturnalia (Rozmowy w okresie Saturnaliów)

mARcjAlis (ok. 40–104; Marcus Valerius Martialis)Epigr. ‒ Epigrammaton libri (Księgi epigramów)

owidiusz (43 p.n.e. – 18 (17?) n.e.; Publius Ovidius Naso)Ars – Ars amatoria (Sztuka kochania)Fast. − Fasti (Kalendarz)Met. – Metamorphoseon libri (Metamorfozy / Przemiany)

pAuzAniAsz Periegeta (ok. 115–180 n.e.; Pausanias Periegeta, Παυσανίας Περιηγητής [Pausanías Periegetés])

Wędrówka po Helladzie (Graeciae descriptio, Περιέγησις τῆς Ἑλλάδος [Periégesis tés Helládos])

plAton (427–347 p.n.e.; Plato, Πλάτων [Pláton])Phaedr. ‒ Phaedrus (Fajdros, Φαῖδρος [Faídros])

plAut (ok. 250–184 p.n.e.; Titus Maccius Plautus)Aul. − Aulularia (Skarb / Misa pełna złota)Poen. − Poenulus (Punijczyk / Człowiek z Kartaginy)Trin. − Trinummus (Dzień trzech groszy / Za trzy miedziaki)

pliniusz stARszy (ok. 23–79 n.e.; Gaius Plinius Secundus Maior)NH − Naturalis historia (Historia naturalna)

plutARcH z Cheronei (ok. 50–120 n.e.; Plutarchus, Πλούταρχος [Plútarchos])Moralia (Pisma moralne, Ἠθικά [Ethiká])

Coniug.praecep. – Coniugalia praecepta (Zalecenia małżeńskie, Γαμικὰ παραγγέλματα [Gamiká parangélmata])

Vitae parallelae (Żywoty równoległe, Βίοι παράλληλοι [Bíoi parálleloi])Dem. – Demosthenes (Demostenes, Δημοσθένης [Demosthénes])Mar. – Marius (Mariusz, Μάριος [Mários])Sol. − Solon (Solon, Σόλων [Sólon])

posejdippos z Pelli (ok. 310–240 p.n.e.; Posidippus, Ποσείδιππος [Poseídippos])Epigrammata (Epigramy,Ἐπιγράμματα [Epigrámmata])

senekA Młodszy, inaczej Seneka Filozof (ok. 4 p.n.e. – 65 n.e.; Lucius Annaeus Seneca, Minor / Philosophus)

Benef. − De beneficiis (O dobrodziejstwach)Consol.Polyb. ‒ De Consolatione ad Polybium (O pocieszeniu do Polibiusza)Epist. ‒ Epistulae morales ad Lucilium (Listy moralne do Lucyliusza)Tragoediae (Tragedie): Med. ‒ Medea

swetoniusz (I/II w. n.e.; Gaius Suetonius Tranquillus)De vita Caesarum (Żywoty cezarów)

Aug. − Divus Augustus (Boski August)Tib. ‒ Tiberius (Tyberiusz)

tAcyt (ok. 55–120; Publius Cornelius Tacitus)Agr. – De vita et moribus Iulii Agricolae (Żywot Juliusza Agrykoli)Ann. – Annales (Roczniki)

Wykaz skrótów 9

teRencjusz (II w. p.n.e.; Publius Terentius Afer)Heaut. ‒ Heauton Timorumenos (Sam siebie karzący / Samodręk / Za karę)Phorm. – Phormio (Formion / Pasożyt Formion)

teon eliusz z Aleksandrii (2. połowa I w. n.e.; Theon Aelius, Θέων Αἴλιος [Théon Aílios])

Prog. ‒ Progymnasmata (Ćwiczenia wstępne, Προγυμνάσματα [Progymnásmata])ulpiAn (ok. 170–223; Gnaeus Domitius Annius Ulpianus)

ad Sab. ‒ Libri ad Sabinum (Księgi do Sabinusa)weRgiliusz (70–19 p.n.e.; Publius Vergilius Maro)

Aen. – Aeneis (Eneida)Georg. – Georgica (Georgiki)

Inne‹ › ‒ w nawias kątowy ujęto dwie rekonstruowane bajki (4,13; 4,14) oraz należące

do nich lokalizacje w indeksie. . . . ‒ oznaczenie bajek niepełnych, uszkodzonych, w miejscach, gdzie wystę-

pują mechaniczne zniszczenia manuskryptu

fl. ‒ floruit, tj. ʻosiągnął akméʼ, czyli szczyt twórczości, który według starożyt-nych przypadał na około 40 rok życia

pr. ‒ principium (wstęp)

eRAzm (1466–1536; Erasmus Desiderius Rotterodamus, właściwie: Gerrit Gerritszoon)

Adagia – Adagiorum chiliades (Adagia [Kolejny tysiąc przysłów])FGrHist – Die Fragmente der griechischen Historiker, ed. F. Jacoby, Leiden

21957–1962 (Berlin 11923)NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, redakcja

t. 1–3: J. Krzyżanowski; redakcja t. 4: S. Świrko, Warszawa 1969–1978 (po skrócie podano hasło oraz numer zwrotu przysłowiowego)

P.Oxy. ‒ The Oxyrhynchus papyri, vol. XV, edited with translations and notes by B.P. Grenfell and A.S. Hunt, London 1922, s. 137‒150 (frg. 2.1.2)

ORYGINALNY NAŚLADOWCA

Fedrus otwiera długą listę łacińskich autorów, którzy tworzyli swoje własne wersje bajek zwanych dzisiaj „ezopowymi”. Ponieważ odwoływali się do twórczości Ezopa, często uważano ich za tłuma-czy bądź naśladowców, co w przypadku Fedrusa jest krzywdzącym uproszczeniem. Ezop niewątpliwie rozpoczyna historię gatunku. Przypisuje mu się stworzenie krótkich opowieści, zazwyczaj opisu-jących interakcje pomiędzy zantropomorfizowanymi zwierzętami przedstawiającymi jakąś konkretną ludzką cechę. Z historii tych czy-telnik sam wyciągnąć miał nauki moralne. Ezop (ok. VI w. p.n.e.), postać być może fikcyjna,1 nie pozostawił po sobie żadnych tekstów, a o jego życiu dowiadujemy się jedynie z niewielu odwołań zawartych w literaturze klasycznej.2 Równie enigmatyczną postacią okazuje się także Fedrus, o którym ‒ choć zachował się spory zbiór bajek jego autorstwa ‒ wiadomo niewiele.

Przez długi czas niesłusznie nazywany był zaledwie tłumaczem greckich bajek Ezopa. Fedrus skorzystał wprawdzie z pomysłów swego poprzednika, ale dodał sporo własnych utworów, rozbudo-wał je, opatrzył morałem, a przede wszystkim ułożył wierszem,

1 Argumenty za i przeciw fikcyjności Ezopa jako autora zbioru bajek i jako po-staci historycznej podaje Krystyna Bartol (1998: 371‒376).

2 Literatura antyczna przekazuje wiele informacji i historii (anegdot) na temat Ezopa. Istotne wydaje się, by rozdzielić Ezopapostać historyczną od Ezopatoposu, który uosabia w literaturze mądrość ludową. Do grupy źródeł, które dostarczyć mogą informacji na temat biografii bajkopisarza, zaliczyć można papirus z nie w peł-ni zachowanym żywotem Ezopa (P.Oxy. 1800) oraz fragmenty z dzieł Arystotelesa (frg. 573; 611,33; Rhet. 1393b) i passus z Herodota (2,134). Dodatkowe informacje znaleźć można także u Arystofanesa (Vesp. 1446‒1448), Platona (Phaedr. 60d‒61b) czy Plutarcha (Sol. 28). Pełen wykaz miejsc odnoszących się do Ezopa zamieszcza Maria J. Luzzatto (2015).

12 Joanna Stadler

wyznaczając tym samym wzorzec dla formy bajek nowożytnych. Jego utwory charakteryzuje oryginalność, cięty humor, zwięzłość (brevitas) i dogłębna znajomość ludzkiej natury.

Spomiędzy wersów wyłania się obraz autora świadomego swej ory-ginalności, nie zaś odtwórcy i plagiatora, który jedynie powtarza słowa greckiego poprzednika. Zawarte w bajkach bezpośrednie odwołania do konkretnych sytuacji z życia poety zdają się stawiać więcej pytań, niż udzielać odpowiedzi. Również antyczna literatura pomija Fedrusa milczeniem (jego imię pojawia się tylko u Marcjalisa).3 Życie i pocho-dzenie bajkopisarza są zatem nadal nierozwikłaną zagadką.

ŻycieWspółczesna literatura naukowa stara się uporać z enigmatycz-

nym życiorysem Fedrusa, sięgając do jego własnych słów i interpre-tując skrawki informacji, które pozostawił w bajkach. Zrekonstru-owana w ten sposób biografia, jaką znajdujemy we współczesnych opracowaniach,4 opiera się na kilku wskazówkach, które omówimy poniżej.

Dopiero w opublikowanej w roku 2005 pracy Phaedrus the fabulous Edward Champlin dogłębnie przeanalizował wcześniejsze przypuszczenia i teorie związane z życiorysem poety, co zmusiło środowisko naukowe do krytyczniejszego spojrzenia na dotych-czasowe założenia i domysły. Champlin nie zawsze umie wystar-czająco uargumentować własne propozycje, ale zawsze celnie

3 Marcjalis (Epigr. 3,20,5). Wnikliwą analizę passusów odnoszących się do „żar-tów” Fedrusa przeprowadził Albert H. Travis (1940).

4 Literatura naukowa poświęcona bajce antycznej, a bajce Fedrusowej w szcze-gólności, zawiera zwykle rekonstrukcję życiorysu bajkopisarza wyprowadzoną z jego własnej twórczości. Tego rodzaju propozycje wydają się jednak bardziej literackim tworem niż rzeczywistą biografią Fedrusa, a teorie dotyczące tego problemu, budo-wane najczęściej na podstawie ułamkowych informacji, nie znajdują innego oparcia prócz szczerej wiary pomysłodawców w ich słuszność. Pewnym paradoksem jest, że prace, które uważa się dziś za znaczące w badaniach nad bajką jako gatunkiem, proponują mylne rozwiązania w kwestii żywotu Fedrusa. Na liście tych najważniej-szych pozycji znajdują się: Adrados (1999‒2003), Holzberg (1993), Gibbs (2002), Henderson (2001), Bloomer (1997; zwłaszcza: 73‒109, rozdz. 3 „The Rhetoric of Freedmen: the Fables of Phaedrus”), Oberg (2000). Również polskojęzyczne opra-cowania podają wersję życiorysu Fedrusa, opierając się na słowach bajkopisarza lub na własnych domysłach; np. Piotr Gruszka (1999: 11‒13) we wstępie do swego tłu-maczenia przedstawia teorię, iż imię Fedrus to jedynie pseudonim literacki na cześć dialogu Platona Fajdros (łac. Phaedrus). Pełny wykaz literatury przedmiotu w języ-kach kongresowych znajdzie Czytelnik w pracy Lamba (1998) oraz w internetowej bibliografii (http://www.arlima.net/mp/phedre.html) redagowanej przez Laurenta Bruna i Matthiasa Gertha (GeorgAugustUniversität Göttingen).

Oryginalny naśladowca 13

wytyka błędne założenia leżące u podstaw mitów krążących na temat autora.

Do owych kwestii wymagających ustalenia należą przede wszyst-kim: daty życia i miejsce narodzin (Pieria/Tracja) Fedrusa, jego nie-wolnicze pochodzenie i późniejsze wyzwolenie przez Oktawiana Augusta oraz jego zaangażowanie polityczne (przeciw pryncypato-wi) i wytoczony mu z tego powodu proces sądowy. Poniżej pokrót-ce przedstawiamy dyskusję na temat spornych danych dotyczących biografii Fedrusa; obejmuje ona założenia przyjmowane dotychczas w literaturze oraz nowe propozycje wysunięte przez Champlina wraz z ich krytyczną analizą.

Data i miejsce naroDzin (15 r. p.n.e. – Pieria [Macedonia] lub Tracja)Przypuszczenia dotyczące daty narodzin Fedrusa łączą się niero-

zerwalnie z jego statusem i ojczyzną. Jeśli założymy, że rzeczywiście z pochodzenia był Grekiem (a dokładniej Macedończykiem, w przy-padku Pierii, lub Trakiem) i trafił na dwór cesarski jako niewolnik, to musiałoby to zdarzyć się w dzieciństwie autora, prawdopodobnie po kampanii Kalpurniusza Pizona w Tracji (datowanej na rok 12 p.n.e., co oczywiście wyklucza późniejszą datę narodzin poety).5 Fedrus o swym pochodzeniu pisze tak (3, prolog 17‒23):

Ego, quem Pierio mater enixa est iugo,in quo tonanti sancta Mnemosyne Iovifecunda novies artium peperit chorum,quamvis in ipsa paene natus sim scholacuramque habendi penitus corde eraserimet laude invicta vitam in hanc incubuerim,fastidiose tamen in coetum recipior.

Wskazując szczyt Pierii jako miejsce swych narodzin, próbuje wy-wrzeć wrażenie, iż został w ten sposób namaszczony przez Muzy lub że świętość miejsca wspiera jego prawo do obcowania z nimi. Jest to jednak topos literacki, który niekoniecznie musiał mieć cokol-wiek wspólnego z rzeczywistością. Za metaforycznym odczytaniem tych wersów przemawia również wspomniana w wersie 20. „szkoła” (schola). Mało prawdopodobne, by Fedrus odnosił się tu do kon-kretnej szkoły/budynku,6 jest to raczej metafora opisująca mityczną ojczyznę poezji.

5 Zob. też Champlin (2005: 99).6 Niektórzy dopatrują się tu informacji, iż Fedrus był synem niewolnicy bądź

żony nauczyciela; por. Currie (1984: 501).

U stóp Olimpu matka mnie powiła,gdzie Mnemozyna, władcy gromów miła,i Muz sztuk dziewięć też na świat wydała.Ja, urodzony na tych samych skałach,zdusiłem w sobie na złoto apetyti chociaż żyję już życiem poety,to jednak Muzy nie chcą mnie w swym gronie.

14 Joanna Stadler

Teorię przeczącą narodzinom bajkopisarza na stokach Olimpu (sic!) wspiera również inny passus, w którym autor czyni aluzję do swego trackiego pochodzenia,7 porównując się z Orfeuszem i Linu-sem (3, prolog 52‒59):

lecz skoro Ezop w literackim trudzie i Anacharsis sławę zdobywali, skoro do Grecji nie mam od nich dalej, czemużbym nie miał pisać dla ojczyzny? I Tracy dumni są też ze spuścizny: sławy Linusa, dziecka Apollina, i Orfeusza, pięknej Muzy syna – jego pieśń bestiom zamyka powieki, łzy ze skał toczy, wstrzymuje bieg rzeki.

Champlin odrzuca tę informację, powołując się na wcześniej cyto-wane wersy. Uważa, że odwołanie do „progu” Muz (Musarum limen; 3, prolog 16) odnosi się do świątyni Herkulesa i Muz znajdującej się na Polu Marsowym (Campus Martius), a wzniesionej przez Marka Fulwiusza Nobiliora (konsula w roku 189 p.n.e.). Przy świątyni mie-ściła się też schola/collegium poetarum, której swego czasu przewo-dził poeta Akcjusz (170 ‒ ok. 86 p.n.e.). Champlin sądzi, iż do tej właśnie szkoły odnosi się Fedrus w swych metaforycznych aluzjach.8 Choć teoria wydaje się wdzięczna i spójna logicznie, brakuje jednak jakiegokolwiek dodatkowego argumentu, który mógłby potwierdzić, że mamy tu do czynienia z czymś więcej niż przypadkiem.

Champlin chciałby widzieć w Fedrusie „oszusta”, który czytel-ników specjalnie sprowadza na manowce fałszywymi informacja-mi i niejasnymi aluzjami. Badacz przedstawia taką (dwuznaczną!) kreację autora, interpretując zawarte w prologu i epilogu tej samej, 3. księgi, cytaty: „quodcumque fuerit”, ut dixit Sinon (3, prolog 27 – ‘Powiem jak Sinon: «cokolwiek się stanie»’) oraz palam muttire plebeio piaculum est (3, epilog 34 – ‘niebezpiecznie jest dla plebejuszy / szemrać na forum wśród innej ludności’). Pierwszy to odwołanie do Eneidy Wergiliusza (Aen. 2,77), drugi to passus z Enniusza, ze szczątkowo zachowanej sztuki Telefos (Teleph., frg. CXLII). Sinon9

7 Być może jest to kolejna mylna autoprezentacja, by stworzyć paralelę pomię-dzy sobą a Orfeuszem. Ezopowi również niejednokrotnie przypisywano trackie po-chodzenie (Euagon, FGrHist 535 F4; Arystoteles, frg. 573), Fedrus jednak określa go „Ezopem Frygiem” (Phryx Aesopus; 3, prolog 52).

8 Champlin (2005: 105).9 Sinon, choć nie pojawia się w Homerowej Iliadzie, jest w literaturze łacińskiej

sprawcą trojańskiej tragedii: to przez jego kłamstwa Trojanie decydują się wprowa-dzić słynnego konia w mury swojego miasta (Wergiliusz, Aen. 2,57n.).

Si Phryx Aesopus potuit, Anacharsis Scythaaeternam famam condere ingenio suo:ego, litteratae qui sum proprior Graeciae,cur somno inerti deseram patriae decus?Threissa cum gens numeret auctores suos,Linoque Apollo sit parens, Musa Orpheo,qui saxa cantu movit et domuit ferasHebrique tenuit impetus dulci mora.


i tytułowy Telefos10 uosabiają greckich oszustów, zatem przywo-łując ich, Fedrus sam zapowiada, iż zamierza zwodzić czytelnika. Być może taki właśnie cel przyświecał bajkopisarzowi, lecz cytaty żyją zazwyczaj własnym życiem i często pojawiają się w oderwaniu od myśli, jaką pierwotnie miały wyrażać.11 Nic nie upoważnia do uznania, że Fedrus, zajmujący się bajką, zadawał sobie tyle trudu, by świadomie porównywać siebie z Sinonem i Telefosem12 oraz zwodzić czytelników w sprawach własnej biografii, która w jego dziełach odgrywa marginalną rolę. Jeśli natomiast utożsamiał się z tymi greckimi postaciami, przeczyłoby to konkluzji Champlina, iż w rzeczywistości był urodzonym w Rzymie obywatelem imperium.13

WyzWoleniecManuskrypt średniowieczny (Codex Pithoeanus) zawierający

utwory Fedrusa podaje tytuł jego dzieła w brzmieniu: Phaedri Augusti liberti fabularum aesopiarum libri, stąd przypuszczenie, iż autor był wyzwoleńcem (Oktawiana?) Augusta. Oczywiście nie można wykluczyć, iż jest to informacja prawdziwa, jednak brak jakichkol-wiek innych wskazówek, by bajkopisarz był obeznany z dworem cesarskim lub by spędził życie jako niewolnik, zdaje się przeczyć tej tezie. Wszelkie odwołania do stanu niewolników, jakie znajdujemy w wierszach Fedrusa, są konsekwencją wybranego przez autora ga-tunku. Powstanie bajki przypisywano bowiem właśnie niewolnikom, o czym pisze sam poeta (3, prolog 33‒36):14

Nunc fabularum cur sit inventum genus, Krótko wyjaśnię, jak bajki powstały:brevi docebo. Servitus obnoxia, stan niewolników nie ważył się całyquia quae volebat non audebat dicere, mówić, co myśli ‒ to niedozwolone,affectus proprios in fabellas transtulit skryto sens myśli więc w treści zmyślonej.

10 Sztuka Telefos nie zachowała się, trudno zatem stwierdzić, kto i w jakiej sytu-acji wypowiedział owe słowa. Być może był to sam bohater tytułowy przemawiają-cy przed zgromadzeniem królów w przebraniu żebraka; zob. Champlin (2005: 98). Nie można jednak wykluczyć, że padły one z ust kogoś, kto starał się przebranego Telefosa uciszyć, przypominając mu o jego (udawanym) niskim pochodzeniu; zob. Jocelyn (1967: 406‒407).

11 Najbardziej znanym cytatem, który całkowicie oderwał się od swego pierwot-nego kontekstu i znaczenia, jest maksyma „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”. Pochodzi ona z komedii Terencjusza (Heaut. 77), gdzie służy uspra-wiedliwieniu wścibstwa jednego z bohaterów i nie ma tak wzniosłego wydźwięku, jaki się jej przypisuje. Już w starożytności Terencjuszowa sentencja była niezwy-kle popularna, a przytaczali ją m.in. Cyceron (Leg. 1,12; Fin. 3,19,63) oraz Seneka Młodszy (Epist. 95,52).

12 Oberg (2000:19).13 Champlin (2005: 106).14 Tak też Champlin (2005: 99).

16 Joanna Stadler

Ezop – poprzednik Fedrusa – w tradycji literackiej przedstawiany jest zawsze jako niewolnik (później wyzwoleniec), zatem wniosek, że ten sam los przypadł jego kontynuatorowi, nasunął się zapewne z mylnie zbudowanej paraleli pomiędzy oboma autorami. Ponieważ jednak brakuje informacji na temat życia Fedrusa, trudno definityw-nie odrzucić teorię o jego niewoli. Jeśli natomiast rzeczywiście był wyzwoleńcem Augusta, rodzi się pytanie, czy chodzi o Oktawia-na Augusta, jako że przydomek augustus przysługiwał jako tytuł wszystkim kolejnym cesarzom.

Działalność na Dworze cesarskimAktywność Fedrusa na dworze władcy również wydaje się mało

prawdopodobna. Do tej pory teorię tę argumentowano dwoma pas-susami z księgi 2. i 3.15 Pierwszy z nich odnosi się do czasów pano-wania Oktawiana Augusta i przedstawia sprawę sądową, w której pan (dominus), oszukany pomówieniami swego wyzwoleńca, naj-pierw morduje syna, a potem popełnia samobójstwo, przy czym o spowodowanie tragedii oskarżona zostaje małżonka; Oktawian August pomaga rozwikłać tę sprawę. Fedrus przedstawia opisane wydarzenia z punktu widzenia bezpośredniego świadka, mówiąc (3,10,7‒8):

Nie ufaj prawdom w mitycznych przypadkach, uwierz historii naocznego świadka.

Drugi passus zawiera anegdotę, w której cesarz Tyberiusz roz-prawia się ze sługąpróżniakiem. W bajce pojawia się interesujący szczegół historyczny dotyczący willi Lukullusa, która stała się ulu-bioną siedzibą cesarza pod koniec jego panowania (2,5,7‒10):

Do Neapolu zdążał Cesarz, w drodze stając w Misenum, bo zmęczył się srodze; Lukull na szczycie wzniósł tutaj siedzisko, skąd i do morza, i Sycylii blisko.

Obie bajki są z pewnością oryginalnymi utworami Fedrusa, nie-zaczerpniętymi z twórczości Ezopa, są to jednak opowieści, któ-re nie świadczą ani o sympatii autora do rzekomego wyzwoliciela (Augusta), ani o szczególnej znajomości zwyczajów princepsa czy

15 Schmidt (2015).

Sed fabulosa ne vetustatem elevem,narrabo tibi memoria quod factum est mea.

Caesar Tiberius cum petens Neapolimin Misenensem villam venisset suam,quae monte summo posita Luculli manuprospectat Siculum et perspicit Tuscum mare


jego pasierba Tyberiusza. Postaci obu władców włączono do tych historii być może jako element kolorytu lokalnego, jako ciekawostkę dla czytelników bajek.

spory praWneBadacze często doczytują się w bajkach Fedrusa aluzji do prze-

śladowań politycznych i sporów sądowych. Stawiane hipotezy za-zwyczaj opierają się na skargach i prośbach (zachowanych w prolo-gach i epilogach), jakie Fedrus wnosi do swoich patronów. Uwagi te daje się wszakże odczytywać na różne sposoby. Być może są to narzekania na krytykę ze strony innych poetów i czytelników, wia-domo bowiem, że autor nie zyskał za życia takiego uznania, jakiego oczekiwał: nie był cytowany, jego imię w poezji antycznej ‒ jak już wspominaliśmy ‒ pojawia się zaledwie raz. Za to nierzadko musiał walczyć z nieprzychylną opinią, a jego zasługi w dziedzinie bajko-pisarstwa przypisywano zazwyczaj Ezopowi, jemu wyznaczając, jak pamiętamy, jedynie rolę tłumacza, o czym sam wspomina (4,7,1‒5. 21‒22; 4,22,3‒5):

Tu qui, nasute, scripta destringis meaet hoc iocurum legere fastidis genus,parva libellum sustine patientia,severitatem frontis dum placo tuaeet in cothurnis prodit Aesopus novis.

Quid ergo possum facere tibi, lector Cato,si nec fabellae te iuvant nec fabulae?

Quicquid putabit esse dignum memoria,Aesopi dicet; si quid minus arriserit,a me contendet fictum quovis pignore.

Utyskiwania te pojawiają się przede wszystkim w 4. księdze, która ukazała się później niż wcześniejsze trzy i razem z 5. nie należała do zbioru pierwotnego, zaplanowanego przez Fedrusa, o czym pisze on w prologu (4, prolog 1‒4). Jednak skargi na prze-ciwników, wrogów i donosicieli pojawiają się już we wcześniej-szych księgach. Fedrus z goryczą pisze o zawistnikach wszelkiej maści (2, epilog 15‒19):

Krytyku podły ‒ z mych bajek śmiesz szydzić,a ich czytaniem po prostu się brzydzisz ‒znieś z cierpliwością mą książkę wesołą,abym twe chmurne wygładzić mógł czołobajką w koturnach za Ezopa wzorem

Kiepski Katonie, nic tu już nie zrobię:ni wiersz, ni dramat mój nie jest w smak tobie.

że jeśli któryś wiersz zyska uznanie,za twór Ezopa przyjęty zostanie,a jak się komuś coś tam nie spodoba,to się zakłada, że to moja głowawiersz wymyśliła;

18 Joanna Stadler

Jeśli dostaną trud mój w swoje szpony ludzie, co mają charakter skrzywiony, którzy umieją tylko kłapać dziobem, serce me twardym i silnym wnet zrobię, zniosę potwarze! Los się wstydu naje, że sławy nijak skosztować nie daje.

Nie zdradza szczegółów dotyczących zarzutów ani imion adwer-sarzy. Być może Eutychus, do którego skierowana była 3. księga, najbardziej osobista ze wszystkich ksiąg bajek,16 obeznany był do-kładnie z sytuacją, więc dalsze wyjaśnienia okazały się zbędne. Fe-drus mówi o sobie tak (3, epilog 31‒32):

[…] a tutaj dręczy mnie chamisko. „Kto taki?” – pytasz. Czas ujawni wszystko.

Przypuszcza się, iż podczas nagonki na poetę wytoczono mu spra-wę sądową, w której istotną rolę odegrał Sejanus. To do tej historii odnosi się passus z księgi 3., która powstać miała oczywiście po procesie, może nawet po upadku Sejana w roku 31 n.e., Fedrus bo-wiem całkiem otwarcie przyznaje, kto go gnębił (3, prolog 41‒43):

Gdyby nie Sejan, a ktokolwiek inny, przeciw mnie świadczył i wmawiał, żem winny, to może nawet bym przyznał mu rację

Champlin dopatruje się w tych wersach odwołania do sporu nie tyle sądowego, co raczej literackiego.17 Fedrus, tak jak wcześniej porównywał niezadowolonego czytelnika do Katona (4,7,21), tak teraz porównuje krytyka do Sejana. Jest to mimo wszystko inter-pretacja bardzo odważna, ponieważ nawet biorąc pod uwagę, że ję-zyk Fedrusa nasycony jest terminami prawnymi, a treść bajek pełna odwołań do sporów sądowych, co dowodzi dogłębnej znajomości prawa rzymskiego przez autora, przypuszczenie, iż chodzi o spór literacki ubrany niejako w słownictwo prawnicze, wydaje się mało przekonujące.

Życiorysu poety nie da się przy takiej szczupłości źródeł odtwo-rzyć, ponadto Fedrus nie był osobą publiczną, a w historii zapisał się jedynie jako pierwszy autor łacińskiego zbioru bajek. Dla recepcji jego tekstów ważniejsze jest zatem, kiedy powstało dzieło i od kiedy wywiera ono wpływ na późniejszą literaturę.

16 Oberg (2000: 119).17 Champlin (2005: 100‒101).

Sin autem doctus illis occurrit labor,sinistra quos in lucem natura extulitnec quicquam possunt nisi meliores carpere,fatale exitium corde durato feram,donec fortunam criminis pudeat sui.

a noxiorum premitur insolentiis.Qui sint, requires; apparebunt tempore.

Quod si accusator alius Seiano foret,si testis alius, iudex alius denique,dignum faterer esse me tantis malis


FloruitTerminus post quem18 dla zbioru bajek jest łatwy do ustalenia

na podstawie dialogu Seneki O pocieszeniu do Polibiusza, gdzie czytamy, iż Rzymianie nie mają łacińskiego odpowiednika bajek ezopowych (Consol.Polyb. 8,3). Pismo Seneki powstało około roku 43 n.e., a zatem Fedrus najprawdopodobniej nie opublikował swego zbioru przed tą datą.19 Oznaczałoby to oczywiście, że informacja o wydaniu przez Fedrusa pierwszej księgi bajek za panowania ce-sarza Tyberiusza jest mylna. Autor uczynił to zapewne dopiero za panowania Klaudiusza (panował w latach: 41‒54). Terminus ante quem20 jest równie jasny, jako że Marcjalis (Epigr. 3,20,5) odwołuje się do „żartów” Fedrusabajkopisarza, a epigramy tworzył najpraw-dopodobniej w latach 80. pierwszego stulecia.

Niemniej Edward Champlin przesuwa termin ante quem o deka-dę wcześniej i przyjmuje rok 70 n.e. za czas, w którym twórczość Fedrusa musiała być już znana. Za podstawę do takiego twierdzenia uznaje cytat zawarty u Ulpiana (Digesta 17,2,29,2 [Ulpian 30 ad Sab.]):

Aristo refert Cassium respondisse societatem talem coiri non posse, ut alter lucrum tantum, alter damnum sentiret, et hanc societatem leoninam solitum appellare. Et nos consentimus talem societatem nullam esse, ut alter lucrum sentiret, alter vero nullum lucrum, sed damnum sentiret. Iniquissimum enim genus societatis est, ex qua quis damnum, non etiam lucrum spectet.

Aryston przekazuje, że Kasjusz uważał, iż nie można tak stworzyć spółki, by jedna strona otrzymała cały zysk, a druga ponosiła całe ryzyko; taki układ zwykle nazywa się „lwią spółką”. Zgadzamy się także, że nieważny jest tego typu układ, w którym jeden osiąga wszystkie zyski, a drugi nie dostaje nic, lecz pokrywa straty. Taka spółka, w której jeden ponosi straty i ryzyko, a nie ma udziału w zyskach, jest niesprawiedliwa.

Uczeń Kasjusza Longina przekazuje, iż jego nauczyciel zwykł na-zywać pewien rodzaj „nieuczciwej” spółki „lwią spółką”, Champlin zatem zakłada, iż nazwę tę zawdzięczamy odwołaniu do bajki Fe-drusa (1,5), w której krowa, koza i owca wchodzą w porozumienie z lwem i ruszają razem na polowanie: po złapaniu jelenia chcą dzielić się łupem, lecz lew zabiera każdą część, tłumacząc, dlaczego właśnie

18 Terminus post quem (dosł. ‘termin po którym’) – najwcześniejsza data, po któ-rej mogło powstać dzieło.

19 Seneka musiał znać Fedrusa. Wynika to z dogłębnej analizy porównawczej jego późniejszych utworów z bajkami; zob. Dadone (1954: 3‒12), Postgate (1919).

20 Terminus ante quem (dosł. ‘termin przed którym’) – data, przed którą na pew-no powstało dzieło.

20 Joanna Stadler

jemu się ona należy ‒ morał bajki jest taki, iż nie wolno wchodzić w układy z silniejszymi.

Być może rzeczywiście bajka Fedrusa była inspiracją dla tego od-wołania, lecz wydaje się to mało prawdopodobne. Po pierwsze, bajka ta w formie przekazanej przez Fedrusa nie odpowiada dokładnie założeniom lwiej spółki, w której jedna strona ponosi całe ryzyko, druga zaś zgarnia cały zysk, jako że w bajce to lew ponosił całe ry-zyko i to on zgarnął cały zysk. Po drugie, Fedrus nie jest pierwszym autorem tego pomysłu, który – jak się słusznie uważa – pochodzi od Ezopa21 i krążył w dwóch wersjach: jedna jest dokładnie taka jak u Fedrusa, druga przynosi historię lisa, wilka i lwa, którzy zakładają spółkę na czas polowania. Lis złapał gęś, wilk ‒ tłustego barana, a lew ‒ wychudzoną krowę. Gdy przyszło do dzielenia, wilk radził, by każdy wziął to, co upolował. Wściekły lew urwał wilkowi głowę i kazał lisowi wymyśleć lepszy podział. Lis kazał lwu najeść się do syta i oddać mu resztki. Zapytany, skąd u niego taka mądrość, odpowiedział, że nauczył się na błędach wspólnika.

Bajka ta jest jedną z najbardziej popularnych w zbiorze ezopowym22 i występuje w wielu wariantach. Wydaje się zatem, iż Kasjusz Lon-ginus znał ją z innego źródła i w innej wersji – takiej, która bardziej odpowiada prawnemu znaczeniu „lwiej spółki”. Data śmierci Kasjusza (70 r. n.e.) nie może zatem stanowić definitywnego terminus ante quem.

ManuskryptyPomimo ogromnego wpływu, jaki Fedrus wywarł na historię ga-

tunku i literaturę nowożytną, jego twórczość zachowała się do dnia dzisiejszego jedynie w wersji okrojonej. Tradycja przekazu bajek Fe-drusa jest nad wyraz skomplikowana: część z nich pochodzi z jedne-go kodeksu (P), część z wyciągu Perottiego, a część z rekonstrukcji tekstów znanych jako „Romulus”. Dodatkowym utrudnieniem po-zostaje enigmatyczne pochodzenie źródeł dwóch ostatnich zbiorów. W przypadku Fedrusa możemy zatem mówić o czterech nośnikach23

21 Tak uważa też Perry, który w swym „Indeksie” bajek Ezopa umieścił ją w dwóch wersjach pod numerami 149 i 339; wersja internetowa: http://mythfolklore.net/aesopica/perry/index.htm [dostęp: 01.06.2015].

22 Pełną listę bajek (przede wszystkim późniejszych), wykorzystujących ten ezopowy motyw, znaleźć można w „Indeksie” Perryʼego. Ponieważ pomysł został opracowany w różnych wariantach, mało prawdopodobne wydaje się, by Fedrus lub późniejsze prozatorskie przeróbki jego bajek stanowiły źródło dla innych pisarzy. Najpewniej inspiracją było jakieś do tej pory niezidentyfikowane dzieło antyczne.

23 Dokładną analizę zachowanych manuskryptów, ich ocenę i wykaz zachodzą-cych pomiędzy nimi relacji zamieszcza John G.W. Henderson (1999: 308‒329).


i dodatkowej, późniejszej wersji prozatorskiej, która znana była pod imieniem Romulusa.

p – Codex Pithoeanus (Pierpont Morgan M 906)W 1596 r. Petrus Pithoeus (Pierre Pithou) ogłosił drukiem manu-

skrypt zawierający pięć ksiąg bajek Fedrusa. Rękopis ten pochodzi z wieku IX, pisany jest karolińską minuskułą bez podziału na wersy i stanowi podstawę większości współczesnych wydań dzieł bajko-pisarza.24 Obecnie znajduje się w Pierpont Morgan Library w No-wym Jorku. Po śmierci pierwszego właściciela trafił w ręce jego spadkobiercy, który niechętnie udzielał pozwolenia na korzystanie z manuskryptu, co sprawiło, że część edycji opierała się nie na nim, lecz na editio princeps Pithoeusa.

r – Codex (sanCti remigii) remensis (Reims)Był to kodeks bliźniaczo podobny do kodeksu P, ale zginął w po-

żarze klasztoru w roku 1774.

D – P. danielis sChedae (cartula) (Watykan, Codex Reg.Lat. 1616)Zachowany manuskrypt,25 znany także jako Fragmenta Vaticana,

pochodzi z przełomu IX i X w. z biblioteki w St.BenoitsurLoire we Francji. Cartula26 zawiera 8 bajek z księgi 1., spisanych w wersach z nowymi tytułami, różniącymi się od tytułów w manuskrypcie P. Po bajkach umieszczono również groźbę, nakładającą anatemę na każdego, kto chciałby ukraść książkę:

Hic est liber sancti Benedicti Floriacensis, quem si quis furatus fuerit vel aliquo ingenio tulerit, anathema sit.

Wpis ten staje się istotną pomocą w ustaleniu pochodzenia rękopisu, bo dowodzi, że bajki z pewnością spisano w opactwie Benedykty-nów we Fleury (Francja). Manuskrypt nazwany został D od inicjału pierwszego właściciela, Pierre’a Daniela (Petrus Danielis). W 1650 r. rękopis ten wystawiono na sprzedaż i tak trafił w ręce Isaaka Vos-siusa, który skupował cenniejsze teksty dla królowej Krystyny Szwedzkiej, która po śmierci zapisała swą bibliotekę Watykanowi. Dziś znajduje się w Bibliotece Watykańskiej w zbiorze Regnenses, nazwanym na cześć królowej.

24 O historii badań nad rękopisem zob. Finch (1971), Zwierlein (1970: 91‒93).25 Szczegółowe omówienie zob. Carey (1926: 96‒106).26 Cartula (‘stronica’) to termin odnoszący się często do fragmentów manuskryp-

tu: chodzi o kilka połączonych ze sobą stron, które zachowały się bez oprawy.

22 Joanna Stadler

n – coDex perottinus (Codex Neapolitanus IV F 58)Manuskrypt Niccolò Perottiego, biskupa Siponto (Włochy),

zawiera 32 bajki z ksiąg 2‒5 (2,6‒epilog; 3,1‒8. 10‒19; 4,21‒23. 25‒26; 5,1‒5) wraz z 32 wcześniej nieznanymi utworami przypisy-wanymi Fedrusowi, które znane są dziś jako zbiór pod nazwą Appendix Perottina.27 W pozostałej części rękopisu znajdują się bajki Awiana i inne krótkie utwory. Manuskrypt ten, w porównaniu z P, zawiera liczne błędy. Spisano go najprawdopodobniej dla bratanka Perottiego. Z bajek wycięto promythia (wprowadzenia) i epimythia (puenty), które zastąpiono prozatorskimi opisami, poprzedzającymi każdą bajkę.28

rom – romuli Fabulae (średniowieczne zbiory bajek znane pod imieniem Romulusa)

W tradycji uznaje się, że do zbioru zwanego „Romulusem” na-leżą utwory znalezione przede wszystkim w kodeksach: Ademari Cabannensis Codex, Vossianus Latinus, Codex Wissemburgensis nunc Guelferbytanus oraz kilku innych mniej istotnych.29 Utwory zawarte w tych rękopisach to średniowieczne, a być może jeszcze starsze, pochodzące nawet z V w., prozatorskie przeróbki bajek Fedrusa.

„Romulus” częściowo pokrywa się z utworami wierszowanymi zachowanymi w innych kodeksach, często jednak zmieniono formę zapisu (podział na wersy zastąpiła scriptura continua), a szcze-gólnie trudne wersy uproszczono i dodano do nich objaśnienia. Wycięto również wszystkie wzmianki o autorstwie Fedrusa, au-torskie prologi i epilogi. Ponieważ część wersów, mimo owego in-nego zapisu, pozostała nienaruszona lub naruszono ją nieznacznie, wielu naukowców podjęło próbę rekonstrukcji utworów i nadania im ponownie formy senarów. Zadania tego dokonali: Pierre Bro-tier, Pieter Burmann, Christianus T. Dressler, Carl Zander i John P. Postgate.

Poniższe zestawienie przedstawia próbę rekonstrukcji całego kor-pusu dzieł Fedrusa.30

27 Ocenę źródła, jakim Codex Perottinus jest dla tradycji twórczości Fedrusa, jego autentyczności, stylu i historii, przekazują m.in.: Postgate (1918) i Boldrini (1988) w swej monografii, która zawiera też życiorys Perottiego.

28 Analizę tej praktyki przeprowadza Boldrini (1988: 71‒89).29 Tradycję przekazów bajek Romulusa wraz z wyróżnieniem poszczególnych

etapów jej rozwoju oraz różnych wersji tekstu omawia Vamos (2013: 185‒197).30 Na podstawie propozycji zawartej u Hendersona (1999: 310).


P/(R)Codex

Pithoeanus

DFragmenta Vaticana

NAppendix Perottina

RomPhaedrus novus

Księga 1prolog1‒31epilog (‒)

11‒1317‒21

Księga 2prolog1‒8epilog

6‒8epilog

zrekonstruowane bajki należą prawdopodobnie do księgi 2.(oznaczany jako zbiór B)


1‒8 10‒19


21‒23 25‒26

Księga 5prolog1‒10epilog (‒)

1‒5pozostałe bajki sta no wią prawdopodobnie część księgi 5.(oznaczany jako zbiór A)

Odnotować również należy, iż tytuły bajek zachowanych w ma-nuskrypcie D nie pokrywają się z tymi z manuskryptu P. Z kolei bajki zawarte w rękopisie N zostały pozbawione morałów, które zastąpiono prozatorskimi opisami lub pouczeniami tematycznie związanymi z treścią utworu. Rozwiązanie to zastosowano w całym zbiorze: zarówno w bajkach, które pokrywają się z kodeksem P, jak i w tych wcześniej nieznanych, zachowanych wyłącznie w „Dodatku Perottiego”.

Jak wynika z powyższego zestawienia, nie ma takiej bajki, której tekst figurowałby w więcej niż dwóch źródłach, co sprawia, że usta-lenie pierwotnego tekstu staje się niebywale trudne.

Historia bajkiFedrus przedstawia oryginalną genezę bajki, podając, że formę

tę wymyślili niewolnicy, by w zawoalowany sposób móc przekazać własne myśli (3, prolog 34‒38). Jednak pomysł ten należy uznać za fantazję poety, nie sposób bowiem dowieść, że powstanie bajki ma związek z kondycją najniższych klas społecznych. Fabula, jedna z najstarszych form literackich, wywodzi się z oralnej tradycji lu-dowej i jest wspólna wszystkim kulturom, co poświadczają zabyt-ki, które przetrwały do dzisiejszych czasów, choćby w szczątkowej

24 Joanna Stadler

formie.31 Ponieważ bajki przekazywane były ustnie i często przekra-czały granice terytorium języka i kultury, kłopotliwe jest dokładne określenie ich genezy czy cech gatunkowych.32 Brak rygorystycz-nych ustaleń w tym zakresie przyczynił się do niezwykłej pojemno-ści gatunku, w którym mieści się zarówno metaforyczna opowiastka o zwierzętach, jak i anegdota, dialog czy scenka rodzajowa.

Bajkę nazywano w Grecji αἶνος [aínos] bądź λόγος [lógos]. W li-teraturze rzymskiej fabula bądź fabella traktowana jako element retoryczny podobny do alegorii czy metafory nie występowała jako oddzielny gatunek, lecz część większego dzieła, dlatego też w źródłach antycznych nie sposób znaleźć dokładnie określonych wyznaczników gatunkowych bajki. Uważano ją za pewien rodzaj figury stylistycznej, stąd wszelkie dywagacje na jej temat znajdują się w tekstach o tematyce retorycznej.33

W kręgu kultury śródziemnomorskiej pierwsza bajka pojawia się w literaturze greckiej, u Hezjoda (Op. 202‒212), natomiast pierwsze rzymskie bajki znajdujemy w satyrach: najpierw u Enniusza (Sat. 21‒58), a później u Lucyliusza (frg. 980‒989 M. [1074‒1083 K.]) i Horacego (Sat. 2,3,314‒320; 2,6,79‒117), który ponadto posługi-wał się bajką w Listach (Epist. 1,7,29‒33; 1,10,34‒41).

Jako część większego dzieła bajka nigdy nie stała się w staro-żytności przedmiotem studiów genologicznych, co nie oznacza, że pomijano ją całkowitym milczeniem. Pewne informacje znaleźć można u autorów zajmujących się gramatyką, którzy w swych de-finicjach skupiali się głównie na jej funkcji. Postrzegali bajkę jako krótką narrację, która przekazać miała czytelnikom prawdę na temat ich samych i społeczeństwa, w którym żyli, poprzez obsadzenie zwierząt w ludzkich rolach. Izydor z Sewilli, na przykład, podkreślił, że bajka jest wymysłem i że przez wprowadzenie mówiących zwierząt czytelnik może poznać różne aspekty ludzkiego życia (Etym. 1,40):

31 Mimo iż w języku akkadyjskim czy sumeryjskim nie potwierdzono odrębnego terminu określającego ten gatunek, znajdujemy wiele przykładów bajek zapisanych w tych językach. Znamy również bajki zwierzęce z kultury indyjskiej, nieobce są one także literaturze syryjskiej czy egipskiej; zob. Gordon (1958: 43‒75) czy Lambert (1960).

32 Zwraca na to uwagę Perry (1959: 17‒37). Dokładną analizę i krytykę teorii sformułowanych w wyniku badań nad cechami gatunkowymi bajki przedstawiają Edward Wheatley (2000: 32‒40) i Gert J. van Dijk (1997). Analizę badań i teorii funkcjonujących w literaturze polskiej, rosyjskiej i francuskiej przeprowadza Janina Abramowska (1991: 12‒209).

33 Najbardziej znany opis znaleźć można u Kwintyliana (5,2), a także u Arystote-lesa, który przekazuje drobne informacje na temat bajki (Rhet. 2,20).


Fabulas […] non sunt res factae, sed tantum loquendo fictae. Quae ideo sunt inductae, ut ficto mutorum animalium inter se colloquio imago quaedam vitae hominum nosceretur.

Dydaktycznomoralizatorską funkcję tych utworów podkreślali Filo-strat Starszy (Vit.Apoll. 5,14), Aulus Gelliusz (2,29,1) i Hermogenes (Prog. 1), na elementach fikcji i alegorii skupiali się Theon (Prog. 3) i Aftonios (Prog. 1).34

Współcześni badacze przyjmują, iż bajka to utwór zwięzły, fik-cyjny, obejMujący krótki łańcuch wydarzeń, dotyczący charakte-rystycznych postaci, uMieszczony w bliżej nieokreślonej przeszło-ści, o charakterze MoralizatorskiM.35 Choć większość naukowców zdaje się zgadzać z powyższym opisem cech dystynktywnych, każdy jednak podkreśla, że tak wielka różnorodność utworów w obrębie gatunku nie pozwala sformułować spójnej definicji, która obejmo-wałaby wszystkie odmiany bajki.36

ezop ‒ FeDrus ‒ romulusZbiór Fedrusa nie był pierwszym zestawieniem utworów tego

gatunku. Źródła podają,37 że Demetrios z Faleronu zainicjował spi-sanie dzieł Ezopa w IV w. p.n.e. Kolekcja ta nie zachowała się do naszych czasów, przypuszcza się natomiast, że w swej pierwotnej formie (bądź jakiejś pochodnej) stanowiła inspirację i źródło moty-wów dla Fedrusa38 oraz innych rzymskich autorów.

Ponieważ twórczość Ezopa nie przetrwała, a jego bajki rekon-struowane są na podstawie dzieł naśladowców, m.in. Fedrusa, trud-no określić, jak wielki wpływ wywarł on na swego łacińskiego następcę. Zakłada się, że około 1/3 wszystkich utworów w Fedru-sowym zbiorze zostało zaczerpniętych od Ezopa.39 Łaciński bajko-pisarz często odnosi się do twórczości poprzednika, podkreślając jednocześnie, że choć zapożyczył od niego styl, jednak bajek napi-sał więcej i wzbogacił je o nowe treści (2, prolog 8‒12; 4, prolog 11‒13):

34 Starożytne definicje bajki omówił Francisco R. Adrados (1999‒2003).35 Ów moralizatorski charakter należy rozumieć bardzo szeroko. Nie chodzi tu

bowiem o zasady związane z konkretnym systemem religijnym czy filozoficznym, jako że bajka odwołuje się znacznie częściej do różnorakich mądrości życiowych; zob. Wienert (1925: 86).

36 Perry (1959: 17‒37; szczególnie: 19).37 Diogenes Laertios (5,80) wspomina o takim zbiorze, który nosił nazwę Αἰσω

πεία [Aisopeía].38 Holzberg (1993: 44‒48).39 Perry (1959: LXXXV‒LXXXVI).

26 Joanna Stadler

Ezop treściwy ‒ ja w ślad za Ezopem, lecz gdy coś dodać będę miał ochotę, tak by odmianą twe zmysły ożywić, racz, Czytelniku, się na mnie nie krzywić, wszak bajki krótkie. […]

[…] (zwę je „ezopowe”; on spisał kilka, ja więcej i nowe daję w nich sprawy, choć Ezopa stylem).

Te częste odwołania do Ezopa stanowią pewnego rodzaju zapo-wiedź i programowy element bajek, a ponadto dają Fedrusowi możli-wość obrony przed złośliwą krytyką. Z jednej strony autor pokazuje, że nie jest wyłącznie naśladowcą, skoro sam również tworzy utwory oryginalne, których próżno szukać u poprzednika; z drugiej, przez częste odwołania do pierwowzoru próbuje podeprzeć się autorytetem Ezopa: to, co akceptowano u wielkiego Greka, nie może stać się zarzutem wobec Fedrusa.

Przy omawianiu relacji pomiędzy oboma autorami wspomnieć należy o dwóch najważniejszych cechach ich twórczości: wspólnej im autonomiczności bajki oraz jej odmiennej u obu formie.

Bajki jednego i drugiego zostały opublikowane jako zbiór wza-jemnie od siebie niezależnych utworów. Bajka jako gatunek oddzieli-ła się w ten sposób od pierwotnego kontekstu, a taka forma narzuciła i autorowi, i czytelnikowi konieczność traktowania jej jako zamknię-tej całości z możliwością różnego rodzaju interpretacji. W rezultacie każda bajka, pozbawiona wcześniejszego konkretnego odniesienia, zyskała prawo do więcej niż jednego morału. Często zdarza się za-tem, że Fedrusowe wprowadzające promythia różnią się od koń-cowych epimythiów. Najciekawszy wydaje się przykład, w którym Fedrus sam pokazuje, iż świadomy jest, że każda bajka może głosić więcej niż jedną naukę (4,11,14‒21):

Co bajka znaczy, tylko ten wykaże, kto sam układał owej bajki rymy ‒ na przykład: ludzie, których wielce czcimy, mają najwięcej nam do zarzucenia; po drugie także: nas za przewinienia bóg nie pokarze, choćby się i zjeżył, to Los po czasie karę nam wymierzy; ze złym przystawać ‒ na koniec dopowiem ‒ nikt nie powinien, zwłaszcza dobry człowiek.

Bajka jako egzemplum w obrębie większego dzieła wyraża jedną prawdę, przekazuje jedną naukę wynikającą z kontekstu, jako ele-

Quot res contineat hoc argumentum utiles, non explicabit alius quam qui repperit.Significat primo saepe quos ipse alueris,tibi inveniri maxime contrarios;secundum ostendit scelera non ira deum,Fatorum dicto sed puniri tempore;novissime interdicit ne cum maleficousum bonus consociet ullius rei.

Equidem omni cura morem servabo senis;sed si libuerit aliquid interponere,dictorum sensus ut delectet varietas,bonas in partes, lector, accipias velim,ita si rependet illi brevitas gratiam.

quas Aesopias, non Aesopi, nomino,quia paucas ille ostendit, ego plures fero,usus vetusto genere, sed rebus novis


ment zbioru zaś ma wydźwięk taki, jaki zechce nadać jej bajkopisarz, przy czym nie ma potrzeby ograniczać się do jednego rozwiązania. W powyższych wersach Fedrus podkreśla, że wskazanie morału na-leży do niego jako autora, ponieważ bez morału czytelnik mógłby bajkę interpretować na wiele różnych sposobów.

Drugą cechą twórczości, która tym razem odróżnia Fedrusa od Ezopa, jest forma podawcza ich bajek: Ezop pisał prozą, a Fedrus traktował bajki jak poezję i układał je w senarach, ale niestety nie wspomniał o powodach swojej decyzji. Za ironię losu można zatem uznać fakt, iż bajki Fedrusowe wcześnie, być może już w V w., przerobiono na wersję prozatorską i w ten sposób krążyły w kulturze literackiej Europy aż do stulecia XVI.

W piśmiennictwie antycznym (i średniowiecznym) funkcjonują dwie tradycje bajek, związane z parami głównych przedstawicieli tego gatunku: w jednym przypadku są to Ezop‒Fedrus, w drugim Babrios‒Awianus.40 Największą popularnością w czasach poantycz-nych cieszyła się (mimo metrycznej formy) twórczość Awiana, któ-rego bajki kursowały w niezmienionej formie i powielane były po wielokroć. Zagadką pozostaje natomiast, dlaczego utwory Fedrusa spotkał tak odmienny los.

Wiadomo, iż po X w. n.e. nie przepisywano już jego utworów,41 które całkowicie wyparły prozatorskie opracowania (z niejednokrot-nie dodanymi wyciągami z innych autorów). Zbiory te nazywane są „Romulusem” lub „manuskryptami z tradycji Romulusa”, tekst zawiera bowiem wstęp, w którym niejaki Romulus dedykuje dzieło swemu synowi Tyberynusowi. Jeden z takich właśnie manuskryptów Romulusa rzuca nieco światła na moment, w którym dzieło Fedrusa zostało zastąpione przez wersję prozatorską: wiadomo, że Codex Wissemburgensis Romulusa, przynoszący bajki pisane prozą, po-wstał w Reims,42 co pozwala postawić hipotezę, iż być może sporzą-dzono go na podstawie rękopisu R, zawierającego Fedrusowe bajki pisane wierszem.

40 Babrios (II w. n.e.) – autor zbioru bajek, pisanych po grecku wierszem (choli-jambem). Zachowały się 143 utwory z tradycji bezpośredniej oraz około 50 utworów rekonstruowanych z dzieł innych autorów; zob. Bartol (2005: 587‒595). Na język polski Babriosa przekładali: Zygmunt Węclewski (Babriosa ezopowe bajki, Poznań 1861) i Anna M. Komornicka (Poezja starożytnej Grecji, Łódź 1987, s. 59‒69). Awianus (V w. n.e.) – bajkopisarz rzymski, pozostawił po sobie zbiór 42 bajek pi-sanych dystychem elegijnym. Jego główną inspiracją był Babrios, choć w prologu powołuje się również na Fedrusa, jakkolwiek żadna z zachowanych bajek nie odpo-wiada utworowi, który można znaleźć w Fedrusowym zbiorze.

41 Mann (2010: 7).42 Reynolds (1983: 301).

28 Joanna Stadler

Niezależnie od źródeł, z których korzystał Fedrus, niezależnie od tradycji przekazu jego bajek i krytyki, z jaką wystąpili współcześni mu autorzy, to właśnie jego zbiór i jego wersja stoją u podstaw śre-dniowiecznej bajki ezopowej, eposu zwierzęcego i liryki zwierzę-cej,43 które przyczyniły się do rozwoju bajki nowożytnej. Za każdym zbiorem bajek, niezależnie, czy mówimy o pierwszych kolekcjach w językach narodowych, o ogromie pracy La Fontaina czy twór-czości Kniaźnina, Mickiewicza bądź Kryłowa, a nawet Goethego, stoi Fedrus. Jednak ze względu na skomplikowane losy spuścizny łacińskiego bajkopisarza trudno mówić o prostej recepcji,44 można jedynie wspomnieć o przewijających się przez literaturę motywach, które ‒ choć kunsztownie opracowywane przez wielu w różnych ję-zykach, metrach i formach ‒ właśnie u Fedrusa ożyły po raz pierwszy jako element poezji europejskiej.

Bajka FedrusowaTak jak u Ezopa, tak i w opowiastkach Fedrusa nawet najbardziej

skomplikowaną fabułę można sprowadzić do prostego schematu, w którym wynik spotkania i starcia zależy od rozkładu sił (fizycz-nych i/lub intelektualnych) pomiędzy bohaterami.45 Rozwiązanie konfliktu pomiędzy bajkowymi postaciami zależy zatem od dwóch podstawowych kryteriów: kim jest główny bohater i kogo spotyka na swojej drodze. Najlepszym przykładem jest tu bajka zwierzęca: los krwiożerczego wilka zależy bowiem od tego, czy spotka potulnego baranka (i schrupie go na obiad), czy też sforę psów (i sam zostanie rozszarpany). Każdego bohatera umieszczono na którymś z biegu-nów dwóch osi: siła‒słabość oraz mądrość‒głupota.46

Jak już wspominaliśmy, w antyku nie sformułowano spójnej i szczegółowej teorii dotyczącej bajki jako gatunku, co jednak nie stanowiło najmniejszej przeszkody dla Fedrusa, który przejmował jej elementy z greckiego pierwowzoru. Z pewnością był też świadomy,

43 Mann (2010: 4).44 Ze względu na brak informacji dotyczących źródeł, z których korzystali póź-

niejsi bajkopisarze (w części przypadków Fedrus został wykluczony jako źródło), dokładniejsza analiza recepcji nie jest możliwa. By jednak unaocznić dalsze przetwa-rzanie pewnych bajek bądź zaczerpniętych z nich motywów w kulturze europejskiej, załączono tabelę (zob. s. 143–145) zestawiającą utwory czołowych bajkopisarzy z tematami obecnymi u Fedrusa.

45 Zob. Abramowska (1991: 13‒14); por. także Skwara (2014), gdzie zamieszczo-no opis i analizę bajki Fedrusowej.

46 Zalety i wady bajkowych postaci grupuje oraz analizę zachodzących pomiędzy nimi interakcji przeprowadza Janina Abramowska (1991: 16‒20).


że do zawiązania akcji wymagane jest przeciwstawienie charakterów bądź cech fizycznych głównych protagonistów. U Fedrusa pojawia-ją się zatem bohaterowie o cechach wyrazistych, jednoznacznych i powszechnie kojarzących się z konkretnym zwierzęciem: pies jest wierny, baranek potulny, pszczoła pracowita, a lis chytry. Autor zda-wał sobie również sprawę, jak ważną rolę odgrywa eksponowanie wady lub zalety dominującej, i to zarówno w odniesieniu do wyglądu zewnętrznego, jak i osobowości. Najlepiej uwidaczniają to tytuły, nadane bajkom prawdopodobnie dopiero później, stąd zapewne roz-bieżności w tym zakresie pomiędzy poszczególnymi manuskrypta-mi. Bez względu wszakże na różnice eksponują one ukryty w bajce kontrast; np.: Sokół i gołębie, Stara i młoda zakochane w jednym mężczyźnie, Cezar Tyberiusz i sługa, Siostra i brat, Pies i wilk.

Fedrus wiedział, jak ważne jest odpowiednie zestawienie postaci i że fabuła zależy od bohaterów w niej występujących. W jednej z bajek odnajdujemy taki rys (3,12):

In sterquilino pullus gallinaceus Kurka szwendała się po wysypiskach,dum quaerit escam, margaritam repperit. szukając dżdżownic… aż tu perła błyska.„Iaces indigno quanta res” inquit „loco! „Tak, piękna, leżysz wśród śmieci, kamieni!Hoc si quis pretii cupidus vidisset tui, Gdyby cię znalazł ktoś, kto cię doceni,olim redisses ad splendorem pristinum. już by przywrócił ci świetności znaki.Ego quod te inveni, potior cui multo est cibus, Dla mnie ważniejsze jest żarcie – robaki.nec tibi prodesse nec mihi quicquam potest”. Żadna z nas tutaj nie zyska, niebogo!”Hoc illis narro, qui me non intellegunt. To o tych, którzy mnie pojąć nie mogą.

Gdyby zatem jakaś inna postać natrafiła na ukryty skarb, bajka poto-czyłaby się zgoła inaczej i miałaby oczywiście również inny morał. Ten przytyk pod adresem krytyków, porównanych do kury, która nie potrafi docenić pereł, czyli bajek, przynosi także interesujące spostrzeżenie na temat prawdopodobieństwa odmiennego rozwoju akcji. Bajkopisarz świadomie zatem wykorzystywał model zawią-zywania akcji w bajkach oparty na formule: twój los zależy od tego, kim jesteś i kogo spotkasz.

Przedstawiony powyżej model jest z pewnością jednym z naj-częściej pojawiających się w bajkach. Istnieją jednak również inne schematy, którymi operuje Fedrus i które traktowane być mogą jako rodzaj wariacji na temat powyższego układu. Takim odmiennym wa-riantem, stosowanym przy rozwiązywaniu konfliktu wewnątrz fabuły, jest ustanowienie zewnętrznego arbitra, który fizycznie, intelektualnie i/lub moralnie góruje nad głównymi postaciami.47 Czasem morał

47 Przeróżne konstrukcje fabularne omawia Janina Abramowska (1991: 12‒23).

30 Joanna Stadler

wypływa jedynie z obserwacji zachowań zwierząt, bez wprowadzenia elementu konfliktu; z kolei w niektórych utworach to nie przypadko-we spotkanie, a konkretne zajście prowokuje ciąg wydarzeń.

W bajkach najczęściej występują zwierzęta, rzadziej zwierzęta i ludzie lub bogowie. Nieraz do czynienia mamy również z boha-terem grupowym, takim jak ptaki, tłum widzów, stado żab, grupa zajęcy.48 Z postaci ludzkich najczęściej przywoływany jest Ezop, który funkcjonuje jako uosobienie mądrości. W bajkach pojawiają się również postaci historyczne, zarówno ze świata greckiego, jak i rzymskiego: mędrcy (np. Sokrates), politycy (August, Tyberiusz), artyści (Myron), autorzy (Menander), a nawet przyjaciele i patroni (Eutychus, Partykulon). Fedrus niejednokrotnie odwołuje się rów-nież do mitologii i literatury antycznej, jednak ‒ z wyjątkiem bogów i herosów ‒ nigdy nie czyni postaci mitycznych głównymi bohate-rami bajek.

Motywem często wykorzystywanym, będącym pewnego rodzaju innowacją w stosunku do tradycji ezopowej, jest bajka „sądowa”.49 Pojawiające się w niej terminy i instytucje prawne autor zaczerp-nął z pewnością z prawodawstwa rzymskiego. Utwory te zarówno zaskakują przypisaniem tej typowo ludzkiej instytucji zwierzętom, którym sądy z założenia nie są potrzebne, jak i potwierdzają zami-łowanie Rzymian do sporów prawnych. Absurdalność takich waśni przeniesionych do świata zwierząt z pewnością zwiększała komizm konkretnej bajki.

Opowiastki Fedrusa cechuje zwięzłość (brevitas) pozbawiona uciążliwych ornamentów i pompy, które sam autor potępiał (4, epilog 7‒8). Opatrzone są wprowadzeniem (promythium), które sygnalizu-je temat bajki i naukę, jaką można z niej wyciągnąć, a kończą się nierzadko humorystyczną puentą lub pouczeniem, morałem (epimythium). Czasem występuje dysonans pomiędzy pro- i epimythium, który wskazuje na wieloznaczność bajki.

Fedrus posługuje się w swych wierszach senarem – metrum skła-dającym się z 6 jambów, jednostek zbudowanych z długiej i krótkiej sylaby, z cezurą po trzeciej (penthemimeres) lub piątej (hepthemimeres) głosce krótkiej. Senar Fedrusa często odbiega od swej czystej formy (senarius purus) i zezwala na wariantowe rozwiązania.

48 Zob. „Indeks” I–II, s. 181–186.49 Do bajek takich można zaliczyć: 1,10 (Wilk i lis przed sądem małpy); 1,16

(Owca, jeleń i wilk-poręczyciel); 1,17 (Owca, pies i kłamliwy wilk); 3,13 (Pszczoły i trutnie przed sądem osy); 4,5 (Trzy córki i testament). Zob. Champlin (2005: 120‒123).


Od tłumaczaTłumaczenie powstało na podstawie wydania Antonia Guaglia-

none Phaedri Augusti liberti Liber fabularum (Torino 1969; „Cor-pus Scriptorum Latinorum Paravianum”). Korzystano też z edycji: Phae drus, Fabeln, mit Anmerkungen und Einleitung, herausgegeben und übersetzt, mit Diskussion weiterer Übersetzungen und mit Holz-schnitten von 1491, von E. Oberg, Düsseldorf 1996 („Tusculum”). Podział na księgi według tradycji pierwszego wydania Pierre’a Pithou (Troyes 1596).

Literą A oznaczono bajki z „Dodatku Perottiego” (Appendix Perottina), odkryte w 1809 r., literą B ‒ „Bajki nowe” (Fabulae novae), należące do tekstów zachowanych pod imieniem Romulusa i zrekon-struowane przez Pietera Burmanna, według opatrzonego komenta-rzem wznowionego wydania Jana Baptysty Gaila (Paris 1827).

TyTułyBajki Fedrusa nie mają jednolitego i konsekwentnie stosowanego

systemu tytułów, a manuskrypty podają różne ich wersje. Najczęściej tytuł zawiera nazwy gatunków zwierząt pojawiających się w bajce, co jednak oznacza, że niektóre utwory opatrzone są takim samym nagłówkiem, by zatem uniknąć powtórzeń, przekład proponuje nie-kiedy zmianę tytułu (w księgach 1‒5 oraz w „Bajkach nowych”) lub dodanie go (w przypadku „Dodatku Perottiego”, gdzie wiersze nie miały żadnych oznaczeń). Jest to zgodne z tradycją przekładów bajek Fedrusa: tłumacze często nadają im tytuły wedle własnego uznania, nie zważając na te przyjęte w wydaniach. W naszej edycji zostały one dodatkowo rozbudowane, by ułatwić rozpoznanie poszukiwanej bajki lub natychmiast przywołać jej treść.

metrumSenar jambiczny występujący w łacińskim oryginale bajek Fedru-

sa oddano w przekładzie jedenastozgłoskowcem parzyście rymowa-nym z dierezą po 5 sylabie i akcentami paroksytonicznymi w die-rezie i klauzuli. To dość krótkie metrum odpowiada charakterowi bajki, a ponadto liczba sylab w łacińskim senarze oscyluje zazwyczaj w okolicy dwunastu, więc jedenastozgłoskowiec jest podobnej dłu-gości. Dzięki temu udaje się zachować brevitas, cechę typową nie tylko dla twórczości Fedrusa, lecz także dla całego gatunku.

Poezja łacińska aż do czasów Średniowiecza nie znała rymów, nie było zatem potrzeby tworzenia dzieł o parzystej liczbie wer-sów. Mniej więcej połowa utworów Fedrusa kończy się wersem

32 Joanna Stadler

nieparzystym. W takich przypadkach „rozciągnięto” treść bajki, tak by utworzyć dodatkowy wers, który pozwalałby na zamknięcie ca-łości dopełniającym rymem.

TreśćBajki przetłumaczono w taki sposób, by polska wersja jak najle-

piej oddawała łaciński oryginał. Zazwyczaj wersy przekładu odpo-wiadają wersom łacińskim, czasem jednak kolejność zdań bądź my-śli została zmieniona (w obrębie najwyżej 2‒3 wersów), by uczynić przekład jak najbardziej klarownym.

Język łaciński, tak jak polski, przypisuje każdemu rzeczownikowi określony rodzaj gramatyczny, ale nierzadko zdarza się, że w każ-dym z obu języków ten sam rzeczownik ma inny rodzaj również w przypadku zwierząt; np.: simius, -i (r.m.) – ‘małpa’ (r.ż.), feles, -is (r.ż.) – ‘kot’ (r.m.). Jeśli ta różnica nie ma znaczenia dla wymowy bajki, w przekładzie pozostano przy tradycyjnie ustalonym rodza-ju gramatycznym w języku docelowym. W pewnych przypadkach treść bajki wymuszała jednak podanie konkretnej płci zwierzęcia, zwłaszcza w utworach, w których opisano relacje pomiędzy matka-mi a dziećmi (np. 1,28: Vulpes et aquila ‒ „Lisica i orlica”). Obie nazwy zwierząt mają w języku łacińskim gramatyczny rodzaj żeński, choć jako rzeczowniki wspólnorodzajowe (substantiva epicoena) oznaczają i samca, i samicę, w języku polskim natomiast trzeba lisa i orła zastąpić ich żeńskimi odpowiednikami.

Dodatkowy problem pojawia się przy tłumaczeniu konkretnych gatunkowych nazw ptaków i zwierząt. Takie gatunki jak aquila (‘orzeł’), ciconia (‘bocian’), vulturius (‘sęp’) czy corvus (‘kruk’) są polskiemu czytelnikowi doskonale znane i należą również do rodzi-mej tradycji bajkowej. U Fedrusa wszakże spotykamy również rze-czownik milvus (1,31; B 1; B 6; B 34) odnoszący się do ptaka z ro-dziny jastrzębiowatych, który nie został dokładnie zidentyfikowany, choć przypuszcza się, że to gatunek kani; wiadomo, iż chodzi o ptaka drapieżnego, często żywiącego się padliną. W takich przypadkach przekład wymagał dobrania gatunku, którego przedstawicieli cha-rakteryzują zachowania odpowiadające treści bajki.

Choć w tłumaczeniu starano się unikać anachronizmów, niektóre terminy zoologiczne wymagały ściślejszego doprecyzowania, niż było to możliwe w wersji oryginalnej; np. Fedrus w bajce „Ssaki i ptaki” (B 18) przeciwstawia sobie dwie grupy zwierząt, przy czym w oryginale są to volucres (‘ptaki’) i quadrupedes (‘czworonogi’). Nie chodzi tu jednak o zwierzęta o czterech nogach, np. psy czy kopytne, terminem tym opisywano bowiem ogół zwierząt, które nie


były ani ptakami, ani rybami, ani owadami. Nie oznacza to oczywi-ście, że próbujemy narzucić współczesną nam systematykę gatunków tej przyjętej w antyku, należy więc podkreślić, że terminy takie jak „ssaki”, „gady” czy „płazy” mają charakter ogólny, zwyczajowy, i w żadnym razie nie odnoszą się do gatunkowej klasyfikacji zwierząt.

„DoDaTek peroTTiego” (a)Zmiany wprowadzone w tłumaczeniu „Dodatku” ograniczają się

do jednej kwestii. Wiadomo, że Niccolò Perotti wyciął wszystkie pro- i epimythia, zastępując je prozatorskimi wprowadzeniami, od-noszącymi się do treści poszczególnych bajek. Usuniętych passusów nie da się, niestety, zrekonstruować, a nowe dopiski stały się już niewątpliwie integralną częścią tekstu, dlatego włączono je do bajek jako początkowe wersy każdego utworu.

„Bajki nowe” (B)Literą B oznaczono odtworzone poetyckie wersje prozatorskich

bajek, które w Średniowieczu znane były pod imieniem Romulu-sa. Najbardziej popularna rekonstrukcja wyszła spod pióra Carla Zandera (1921; zob. „Bibliografia”). Jej niewątpliwym atutem jest metodologia i sposób utworzenia senarów na podstawie tekstu pro-zatorskiego, choć z drugiej strony zarzuca się owemu odtworzeniu nieporadność i błędy językowe. Przekład poniższy opiera się na pro-pozycji Pietera Burmanna (w wydaniu Gaila z 1827 r.), który oferu-je poprawniejsze językowo, a przede wszystkim formalnie krótsze bajki (ta sama treść ujęta w mniejszej liczbie wersów), zachowując w ten sposób brevitas cechującą utwory Fedrusa.

Bibliografia

WYDANIA WYBRANE (układ chronologiczny)Phaedri Aug[usti] liberti Fabularum Aesopiarum libri V, nunc primum

in lucem editi, [Petrus Pithoeus], Augustobonae Tricassium [Troyes]: I. Odotius, 1596 (editio princeps).

Phaedri Aug[usti] liberti Fabularum Aesopiarum lib[ri] V, Nicolaus Rigaltius recensuit et notis illustravit, Lutetiae [Paryż]: Drovart, 1599 [reprint: 1617].

Phaedri Augusti liberti Fabularum libri V, cum notis et supplementis Gabrie-lis Brotier, accesserunt parallelae Joannis de la Fontaine, Parisiis 1783.

Codex Perottinus, Ms. regiae bibliothecae Neapolitanae duas et triginta Phaedri fabulas iam notas, totidem novas..., continens, digestus et editus a C. Ianellio..., qui variantes etiam lectiones adposuit, tum deficientes et corruptas tentavit, Neapoli 1809.

Phaedri Augusti liberti Fabularum Aesopiarum libri V, accedunt fabulae Flavii Aviani, Anonymi Neveleti, Romuli et Anonymi Nilantii, Padova 1813.

Phaedri Fabularum Aesopiarum libri quinque, quales omni parte illustratos publicavit Joann[es] Gottlob Sam[uel] Schwabe, accedunt Romuli Fabularum Aesopiarum libri quatuor, quibus novas Phaedri fabellas cum notulis variorum et suis subiunxit Joann[es] Bapt[ista] Gail in Regio Gal-liarum Instituto, Acad[emiae] Inscript[ionum] et Litterarum socius, etc., etc., Paris 1826, vol. II.

Phaedri Augusti liberti Fabulae Aesopiae, ad optimorum librorum fidem editae cum variarum lectionum delectu et nondum vulgatis Desbillonii notis, curavit C. Zell, Stuttgartiae 1828.

Phaedri Augusti liberti Fabulae Aesopiae, quum veteres, tum novae atque restitutae, ad optimorum librorum fidem recognovit atque de poetae vita et fabulas praefatus est Ch.T. Dressler, Leipzig 1850 [reprinty: tamże 1853, 1856].

Phaedri Fabularum Aesopiarum libri quinque, emendavit, adnotavit, sup-plevit L. Müller, Leipzig 1877.

Phaedri Fabulae, recensuit ac notis illustravit J. Lejard, Paris 1878.Hervieux L., Les fabulistes latins depuis le siècle d’Auguste jusqu’à la fin du

Moyen Âge, t. I et II: Phèdre et ses anciens imitateurs directs et indirects, éditeur F. Didot, Paris 1884.

Phaedri Augusti liberti Fabulae Aesopicae, recensuit usus editione codicis Rosanboniani ab Vlixe Robert comparata, éditeur L. Havet, Paris 1895.

Phaedri Fabulae Aesopiae cum Nicolai Perotti prologo et decem novis fabulis, edited by J.P. Postgate, Oxford 1919.

Phaedrus solutus, vel Phaedri fabulae novae XXX, quas fabulas prosarias Phae dro vindicavit, recensuit metrumque restituit C.M. Zander, Lund 1921.

Phèdre, Fables, texte établi et traduit par A. Brenot, Paris 1924.Babrius and Phaedrus, Fables, newly edited and translated into English,

together with an historical introduction and a comprehensive survey of Greek and Latin fables in the Aesopic tradition, by B.E. Perry, Cambridge 11965 („Loeb Classical Library” 436; reprinty: 1984, 1990).

Bibliografia 35

Phaedri Augusti liberti Liber fabularum, recensuit A. Guaglianone, Torino 1969.

Phaedrus, Fabeln, herausgegeben und übersetzt von E. Oberg, Zürich 1996.Fables grecques et latines. Babrius et Phèdre, traduites et présentées par

H. Tournier, AixenProvence 2006.

PRZEKŁADY (układ w obrębie języków chronologiczny) polskieSwoboda M., „Dwa muły i rozbójnicy [tyt. oryg. Muli duo et latrones], II 7”,

[w:] „Meander” 13(1958), 5, s. 187; „Osioł i lew na polowaniu [tyt. oryg. Asinus et leo venantes], I 11”, [w:] tamże, 7‒8, s. 298.

Fedrus, wyzwoleniec Augusta, Bajki ezopowe, przełożył i opracował P. Gruszka, Gdańsk 1999.

„Księga mądrych bajek”, Jean de La Fontaine, Ezop, Fedrus, tłumaczenie M. Witkowska, Warszawa 2008.

angielskieBabrius and Phaedrus, Fables, newly edited and translated into English,

together with an historical introduction and a comprehensive survey of Greek and Latin fables in the Aesopic tradition, by B.E. Perry, Cambridge 11965 („Loeb Classical Library” 436; reprinty: 1984, 1990).

Smart Ch., The Poetical Works, vol. VI: A Poetical Translation of the Fables of Phaedrus, edited by K. Williamson, Oxford 1996 („Oxford English Texts”).

Aesop’s Human Zoo. Roman Stories about our Bodies, translated from Phaedrus’s Latin by J. Henderson, Chicago 2004.

francuskiePhaedrus, traduit en francais par J.B. Gail, Paris 1796.Phèdre, Fables ésopiques, éd. et trad. par J. Chauvin, Paris 1889.Phaedri Augusti liberti Fabulae Aesopicae, recensuit usus editione codicis

Rosanboniani ab Vlixe Robert comparata Ludovicus Havet, Paris 1895 (reprint: 2011).

Phèdre, Fables, texte établi et traduit par A. Brenot, Paris 1924.Fables de Phèdre, traduction par P. Constant, Paris 1937.Fables grecques et latines. Babrius et Phèdre, traduites et présentées par

H. Tour nier, AixenProvence 2006. hiszpańskiePhaedrus, Fábulas esópicas. Construccion directa y version literal, por L. Se-

ga lá y Estalella, Barcelona 1975.Fedro, Fábulas. Introducciones, traducción y notas A. Cascón Dorado, Ma-

drid 2005. niemieckieDie Diebe und der Hahn. Fabeln des Äsop und äsopische Fabeln des

Phädrus, herausgegeben von H. Marquardt, mit Tusch und Federzeich-nungen von J. Hegenbarth, Leipzig 1975.

Irmscher J., Antike Fabeln: Griechische Anfänge ‒ Aesop. Fabeln in römischer Literatur ‒ Phaedrus, Babrios, Romulus, Avian, Ignatios Diakonos, Berlin 1978.

Riedel V., Phaedrus. Der Wolf und das Lamm. Fabeln, lat[einisch] und d[eutsch], [Übersetzungen von E. Saenger, J. Siebelis, J. Irmscher], Lei pzig 1989.

36 Bibliografia

Phaedrus, Liber fabularum. Fabelbuch, übersetzt von O. Schönberger und Fr. Rückert, Stuttgart 1979.

Phaedrus, libertus Augusti, Fabulae. Die Fabeln, Lateinischer Text mit Ein-leitung, Übersetzung im Versmass des Originals, kürzen Erläuterungen und Nachwort H. Rupprecht, Mitterfels 1992.

Phaedrus, Fabeln, herausgegeben und übersetzt von E. Oberg, Zürich 1996. włoskieFedro, Fabulae. Favole, versione di A. Richelmy, testi latini a fronte, intro-

duzione di A. La Penna, Torino 1978.Phaedrus, Favole, introduzione, traduzione e note di E. Mandruzzato, Mi-

lano 1981.Phaedrus / Fedro, Le favole, traduzione in versi di E. Bossi, Bologna 1982.Favole di Fedro e Aviano, a cura di G. Solimano, Torino 2005.

MONOGRAFIE I OPRACOWANIE (układ alfabetyczny)Abramowska (1991) ‒ J. Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991.Adams F.B., The codex Pithoeanus of Phaedrus, „The Horn Book Maga

zine” 41(VI 1956), s. 260‒266.Adrados (1999‒2003) ‒ F.R. Adrados, History of the GraecoLatin Fable,

Leiden‒Boston‒Köln 1999‒2003, t. I‒III.Axelson B., Die zweite Senkung in jambischen Senar des Phaedrus. Beo-

bachtungen über Versrythmus und Wortstellung, „Vetenskapssocieteten i Lund. Årsbok” (1949), s. 43‒68.

Baldwin B., The nonfabulous side of Phaedrus: some thoughts on his date, content, and style, „Prudentia” 18(1986), 2, s. 81‒84.

Bartol (1998) ‒ K. Bartol, „Ezop i początki bajki greckiej”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, pod redakcją H. Podbielskiego, t. I: Epika ‒ liryka ‒ dramat, Lublin 1998, s. 371‒376.

Bloomer (1997) ‒ W.M. Bloomer, Latinity and Literary Society at Rome, Philadelphia 1997.

Boldrini (1988) ‒ S. Boldrini, Fedro e Perotti. Ricerche di storia della tradizione, Urbino 1988.

‒‒‒‒‒‒‒ – Note sulla tradizione manoscritta di Fedro: i tre codici di età carolingia, Roma 1990.

Cancik H., „Phaedrus”, [w:] Neues Handbuch des Literaturwissenschaft, t. 3: Römische Literatur, herausgegeben von M. Fuhrmann, Frankfurt am Main 1974, s. 271‒274.

Carey (1926) ‒ F.M. Carey, The Vatican fragment of Phaedrus, „Trans-actions and Proceedings of the American Philological Association” 57(1926), s. 96‒106.

Champlin (2005) ‒ E. Champlin, Phaedrus the fabulous, „The Journal of Roman Studies” 95(2005), s. 97‒123.

Craven T.C., Studies in the Style of Phaedrus, Hamilton 1973.Currie (1984) ‒ H.MacL. Currie, Phaedrus the fabulist, „Aufstieg und Nie-

dergang der römischen Welt” II.32.1(1984), s. 497‒513.Dadone (1954) ‒ M. Dadone, Appunti sulla fortuna di Fedro, I: Fedro e Se

neca, II: Fedro e Persio, III: Fedro e Marziale, „Rivista di studi classici” 2(1954), s. 3‒12, 79‒86.

Bibliografia 37

De Maria L., La femina in Fedro. Emarginazione e privilegio, Lecce 1987.Duff J.W., „Phaedrus”, [w:] A Literary History of Rome in the Silver Age,

edited by J.W. Duff and A.M. Duff, London 1927, s. 133‒154.Finch Ch.E., Notes on the Fragment of Phaedrus in Reg.lat. 1616, „Classical

Philology” 66(1971), 3, s. 190‒191.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (1971) ‒ The Morgan manuscript of Phaedrus, „American Jour

nal of Philology” 92(1971), s. 301‒307.Gibbs (2002) ‒ L. Gibbs, Aesop’s Fables, Oxford 2002.Gordon (1958) ‒ E.I. Gordon, Sumerian Animal Proverbs and Fables, „Jour

nal of Cuneiform Studies” 12(1958), s. 43‒75.Gruszka (1999) ‒ P. Gruszka, [wstęp do:] Fedrus, Bajki ezopowe, tłumacze-

nie P. Gruszka, Gdańsk 1999, s. 7–18.Guaglianone A., Fedro e il suo senario, „Rivista di studi classici” 16(1968),

s. 91‒104.Hausrath A., Zur Arbeitsweise des Phädrus, „Hermes” 71(1936), s. 70‒103.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ „Phaedrus”, [hasło w:] Paulys Realencyklopädie der classischen Altertumswissenschaften, t. 19,2, Stuttgart 1938, kol. 1475‒1505.

Henderson J.G.W., A folklore theme in Phaedrus, App.Perotti 16 Perry, 14 Postgate, „Proceedings of the Cambridge Philological Society” 23(1977), s. 17‒31.

‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (1999) ‒ Phaedrus’s „Fables”: the original corpus, „Mne-mosyne” 52(1999), 3, s. 308‒329.

‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (2001) ‒ Telling Tales on Caesar: Roman Stories from Phae drus, Oxford 2001.

Holzberg (1993) ‒ N. Holzberg, Die antike Fabel. Eine Einführung, Darm-stadt 1993.

Housman A.E., Notes on Phaedrus, „Classical Review” 20(1906), 5, s. 257‒259.HudsonWilliams A., „Phaedrus”, [hasło w:] Oxford Classical Dictionary,

Oxford 1970, s. 808‒809.Jocelyn (1967) ‒ The Tragedies of Ennius, the Fragments edited with an In-

troduction and Commentary by H.D. Jocelyn, Cambridge 11967 („Cam-bridge Classical Texts and Commentaries” 10).

Korzeniewski D., Zur Verstechnik des Phaedrus. Aufgelöste Hebungen und Senkungen in seinen Senaren, „Hermes” 98(1970), s. 430‒458.

Lamb (1998) ‒ R.W. Lamb, Annales Phaedriani 15961996. A Bibliography of Phaedrus, Lowestoft 1998.

Lambert (1960) ‒ W.G. Lambert, Babylonian Wisdom Literature, Oxford 1960.

Lamberti G., La poetica del lusus in Fedro, „Rendiconti dell’Istituto Lom-bardo” 114(1980), s. 95‒115.

Luzzatto M.J., Fedro, un poeta fra favola e realtà. Antologia, Torino 1976.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (2015) ‒ „Aesop”, [hasło w:] Brill’s New Pauly, edited by

H. Cancik, H. Schneider, http://referenceworks.brillonline.com/entries/brillsnewpauly/aesope110970 [dostęp: 01.06.2015].

Mann (2010) ‒ Mann J., From Aesop to Reynard. Beast Literature in Medieval England, New York‒Oxford 2010.

Oberg E., Römische Rechtspflege bei Phaedrus, „Rheinisches Museum für Philologie” 139(1996), s. 146‒165.

38 Bibliografia

‒‒‒‒‒‒‒ (2000) ‒ PhaedrusKommentar, Stuttgart 2000.Perry B.E., The origin of the epimythium, „Transaction and Proceedings of

the American Philological Association” 71(1940), s. 391‒419.‒‒‒‒‒‒‒‒ (1959) ‒ B.E. Perry, Fable, „Studium generale” 12(1959),

s. 17‒37.Postgate J.P., Textual notes on Phaedrus, „Classical Philology” 13(1918),

3, s. 262‒271.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (1918) ‒ Vindiciae Phaedrianae, „American Journal of Philo-

logy” 39(1918), 4, s. 383‒392.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒ Phaedriana, „Classical Quarterly” 12(1918), 2, s. 89‒97;

3, s. 151‒161 i 178; 13(1919), 2, s. 81‒89.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (1919) ‒ Phaedrus and Seneca, „Classical Review” 33(1919), 1,

s. 19‒24.‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒ On some quantities in Phaedrus, „Hermathena” 42(1920),

s. 52‒63.Reynolds (1983) ‒ L.D. Reynolds, Texts and Transmission. A Survey of the

Latin Classics, Oxford 1983.Shackleton Bailey D.R., Phaedriana, „American Journal of Philology”

99(1978), 4, s. 451‒455.Schmidt (2015) ‒ P.L. Schmidt, „Phaedrus”, [hasło w:] Brill’s New Pauly,

edited by H. Cancik, H. Schneider, http://referenceworks.brillonline.com/ entries/brillsnewpauly/phaedrusbrill10010#e917290 [dostęp: 01.06.2015].

Skwara (2014) ‒ J. Skwara, Bajkowe vocanda ‒ tematyka prawnicza a budowa i narracja bajki Fedrusa pt. „Poeta de credere et non credere” (III,10), „Studia prawnicze KUL” 1(57)(2014), s. 203‒216.

Thiele G., Phaedrus Studien I‒III, „Hermes” 41(1906), s. 562‒592; 43(1908), s. 337‒372; 46(1911), s. 376‒392.

‒‒‒‒‒‒‒ Die Phädrus Excerpte des Kardinals Perotti, „Hermes” 46(1911), s. 633‒637.

Travis (1940) ‒ A.H. Travis, Improbi iocos Phaedri, „Transactions and Pro-ceedings of the American Philological Association” 71(1940), s. 579‒586.

Vamos (2013) ‒ H. Vamos, The Mediaeval Tradition of the Fables of Romulus, „GraecoLatina Brunensia” 18(2013), s. 185‒197.

van Dijk (1997) – G.J. van Dijk, Ainoi, Muthoi, Logoi. Fables in Archaic Classical, and Hellenistic Greek Literature. With a Study of the Theory and Terminology of the Genre, Leiden 1997.

Wheatley (2000) ‒ E. Wheatley, Mastering Aesop: Medieval Education, Chaucer and His Followers, Gainesville 2000.

Wienert (1925) ‒ W. Wienert, Die Typen der greichischrömischen Fabel, Helsinki 1925.

Zander C.M., De generibus et libris paraphrasium Phaedrianarum, Lund 1897.

Ziolkowski J.M., Talking Animals. Medieval Latin Beast Poetry, 750‒1150, Philadelphia 1993.

Zwerlein (1970) ‒ O. Zwierlein, Der Codex Pithoeanus des Phaedrus in der Pierpont Morgan Library, „Rheinisches Museum für Philologie” 113(1970), s. 91‒93.

WYKAZ SKRÓTÓWbiblioteka.antyczna.uni.wroc.pl/pdf/Fedrus_Bajki/Fedrus... · 2016. 12. 24. ·...

Documents

Transcript of WYKAZ SKRÓTÓWbiblioteka.antyczna.uni.wroc.pl/pdf/Fedrus_Bajki/Fedrus... · 2016. 12. 24. ·...